Obszar Natura 2000 ROGÓW PLH060062

Obszar Natura 2000 ROGÓW PLH060062

Lubelszczyzna to region, który może poszczycić się dużym bogactwem świata roślin, zwierząt i krajobrazów. Jest to uwarunkowane specyficznym położeniem fizjograficznym i geobotanicznym, a także stosunkowo niewielkim stopniem antropogenicznego przekształcenia. W granicach województwa znajdują się obszary nizinne, w tym pojezierze, oraz obszary wyżynne, w tym Roztocze charakterem nawiązujące do gór. Zwłaszcza siedliska trawiaste wschodniej Lubelszczyzny wyróżniają się specyficznym charakterem. Należą do nich zarówno siedliska mokre, jak unikatowe torfowiska niskie typu węglanowego, znane jako Chełmskie Torfowiska Węglanowe czy torfowiska wysokie i przejściowe Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, jedynego w Polsce pojezierza nie objętego ostatnim zlodowaceniem, a także siedliska suche, jak murawy kserotermiczne w Kątach, w rezerwacie Stawska Góra, na zboczach doliny Bugu w okolicy Hrubieszowa, należące do najcenniejszych w Polsce Siedliska te stanowią ostoje wielu roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem. Mają tu swoje ostatnie stanowiska gatunki, których nie znajdziemy już w innych częściach Polski oraz Unii Europejskiej, wśród nich m.in. suseł perełkowany, smużka stepowa, żmijowiec czerwony, szczodrzeniec zmienny, dziurawiec wytworny. Znacząca część siedlisk trawiastych (łąki i murawy kserotermiczne) ma półnaturalny charakter, wykształciła się na skutek wielowiekowej uprawy ziemi tradycyjnymi metodami wypasu zwierząt i koszenia. Przetrwanie tych siedlisk, kryjących w sobie wielkie bogactwo dzikiej fauny i flory, zależy całkowicie od ciągłości gospodarowania. Z powodu niskiej opłacalności zarzucono użytkowanie na większości najcenniejszych terenów, co powoduje, że siedliska te należą obecnie do najsilniej zagrożonych zanikiem. Obszary trawiaste Lubelszczyzny o największym znaczeniu zostały włączone do Europejskiej Sieci Ekologiczna Natura 2000, której celem jest zachowanie bioróżnorodności przyrodniczej Europy. Cel ten realizowany jest dwukierunkowo. Z jednej strony chodzi o unikanie działalności, która mogłaby w istotny sposób pogorszyć stan gatunków i siedlisk przyrodniczych, dla których dany obszar został wyznaczony. Z drugiej strony chodzi o podejmowanie w razie potrzeby działań służących zapewnieniu właściwego stanu ochrony. W przypadku siedlisk trawiastych polegają one przede wszystkim na przywróceniu tradycyjnych form użytkowania. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie wdraża projekty czynnej ochrony, pozyskując fundusze UE. Projekt Ochrona bioróżnorodności siedlisk trawiastych wschodniej Lubelszczyzny realizowany jest przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Lublinie w partnerstwie z Uniwersytetem Przyrodniczym w Lublinie. Jego celem jest zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej siedlisk trawiastych na terenie wschodniej Lubelszczyzny poprzez stworzenie podstaw dobrego zarządzania obszarami Natura 2000, wdrożenie zadań czynnej ochrony wynikających z planów zadań ochronnych oraz wzrost wiedzy i świadomości społeczeństwa na temat wartości oraz zasad zrównoważonego użytkowania siedlisk trawiastych, ich funkcji ekosystemowych oraz większego ukierunkowania obszarów wiejskich na bioróżnorodność. W ramach projektu opracowano dokumentację do opracowania planu zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 Dolina Środkowego Bugu PLB060003, Polesie PLB060019 (poza terenem Poleskiego Parku Narodowego), Chełmskie Torfowiska Węglanowe PLB060003, Torfowiska Chełmskie PLH060023, Rogów PLH060062, Żmudź PLH060075 i Sawin PLH060068. Plan zadań ochronnych jest narzędziem skutecznego zarządzania obszarem Natura 2000. Jest to dokument ustanawiany na 10 lat. Plan zadań ochronnych zawiera mapę obszaru wraz z opisem granic, identyfikacje istniejących i potencjalnych zagrożeń dla przedmiotów ochrony, cele działań ochronnych, określenie działań ochronnych, ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarami ich wdrażania oraz wskazania do zmiany w istniejących dokumentach planistycznych. Do procesu tworzenia planów zadań ochronnych zapraszane są osoby prywatne, przedstawiciele instytucji, organizacji, uczelni oraz firm związanych z obszarem Natura 2000. Takie podejście umożliwia wykorzystanie w procesie planowania interdyscyplinar- 2

nej wiedzy wszystkich jego uczestników, uwzględnienie uwarunkowań społeczno-gospodarczych, a także współpracę na rzecz wspólnych celów. Informację o wszystkich obszarach Natura 2000 w Polsce można znaleźć na stronie: www.natura2000.gdos.gov.pl Projekt zakłada również realizację zadań wynikających z już zatwierdzonych planów zadań ochronnych, których celem jest poprawa jakości siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków. Zadania czynnej ochrony przyrody, realizowane w ramach projektu obejmują: Wzmocnienie populacji gatunków roślin zagrożonych wyginięciem żmijowca czerwonego i szczodrzeńca zmiennego. Poprawę warunków siedliska murawy kserotermicznej w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 Drewniki. Wprowadzenie wypasu owiec ras rodzimych świniarka i uhruska jako jednej z najskuteczniejszych form ochrony terenów trawiastych w obrębie obszarów Natura 2000 Stawska Góra, Kąty i Zachodniowołyńska Dolina Bugu. Obszar Natura 2000 Rogów (fot. J. Szkuat) Obszar Natura 2000 Rogów PLH060062, o powierzchni 12 ha położony jest w powiecie zamojskim, na terenie gminy Grabowiec, w bezpośrednim sąsiedztwie wsi Rogów i Świdniki. Obszar ten zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną należy do makroregionu Wyżyna Lubelska, mezoregionu Działy Grabowieckie. Obszar został zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny. Aktualny status obszaru określa Decyzja Wykonawcza Komisji (UE) 2015/2369 z dnia 26 listopada 2015 r. w sprawie przyjęcia dziewiątego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny. 3

W obrębie obszaru znajduje się rezerwat przyrody Rogów powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10.10.1965 r. Rezerwat został utworzony w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych stanowiska rzadkich roślin stepowych i roślin kserotermicznych z reliktowym stanowiskiem dziewięćsiłu popłocholistnego. Obszar obejmuje rozległy fragment zbocza wzniesienia nad małym ciekiem wodnym, dopływem rzeki Wolicy. Od zachodu obszar graniczy z kompleksem stawów, a z pozostałych stron z polami uprawnymi. Wzniesienie zbudowane jest z utworów kredowych, na których zalega skała lessowa o miąższości do 20 m. Zbocze ma ok. 1,5 km długości i od 20 do 120 m szerokości. W granicach obszaru Natura 2000 na niewielkiej części występują płaty odsłonięć kredy o szerokości ok. 40 m. Lessowe zbocze o zachodniej wystawie rozcina kilka dolinek denudacyjnych. Najdłuższa o charakterze wąwozu, o długości 200 m, porośnięta jest lasem dębowo-lipowym i wchodzi w całości w skład rezerwatu, stanowiącego centralny fragment obszaru. Południowa część obszaru to dość jednorodna skarpa lessowa porośnięta przez ciepłolubne zarośla tarniny i głogu. Natomiast część północna jest bardziej zróżnicowana pod względem geomorfologicznym. W obszarze pokrywy lessowej dominują gleby płowe. W miejscach odsłonięć zwietrzeliny skał kredowych wytworzyły się rędziny brunatne i właściwe. U wylotu dolinek denudacyjnych, występują niewielkie płaty pokryw deluwialnych. Lilia złotogłów (fot. J. Szkuat) Powojnik prosty (fot. J. Szkuat) Aster gawędka (fot. J. Szkuat) 4

Przedmioty ochrony występujące w obszarze Natura 2000 Grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum Siedliskiem dominującym w obszarze jest grąd, który występuje na zboczach wzgórza oraz na dnie dolinek denudacyjnych. Na zboczach wykształcił się las grądowy z dominującą w drzewostanie lipą drobnolistną i dębem szypułkowym w wieku 80-100 lat. W niektórych miejscach dominuje również lipa z domieszką wiązu górskiego, klonu zwyczajnego i grabu. Warstwa podszytu pokrywa około 50% powierzchni, oprócz podrostu drzew licznie występuje tu bez czarny i leszczyna pospolita, rzadziej czeremcha zwyczajna czy trzmielina pospolita. W bujnie rozwiniętym runie oprócz gatunków charakterystycznych dla grądów, jak: marzanka wonna, zawilec gajowy, żankiel zwyczajny, miodunka ćma czy kopytnik pospolity licznie pojawiają się gatunki typowe dla łęgów Ficario-Ulmetum, takie jak: ziarnopłon wiosenny i złoć żółta. Przy skraju lasu i na zboczach o ekspozycji południowej wykształciła się ciepła odmiana grądu, składem gatunkowym nawiązująca do dąbrowy świetlistej; w drzewostanie dominuje dąb z domieszką sosny pospolitej, w podszycie pojawia się głóg jednoszyjkowy i dereń świdwa. W runie, oprócz gatunków grądowych, rosną: dzwonek brzoskwiniolistny, groszek czerniejący, miodownik melisowaty, pierwiosnka lekarska. Na uwagę zasługuje liczna populacja lilii złotogłów oraz występowanie pluskwicy europejskiej, naparstnicy zwyczajnej i powojnika prostego. Murawy kserotermiczne należące do klasy Festuco-Brometea W obszarze Natura 2000 Rogów murawy kserotermiczne zajmują ok. 0,40 ha powierzchni. Murawy znajdują się w środkowej części obszaru, na części zbocza o południowo-zachodniej wystawie. Rezerwat Rogów obejmuje swoim zasięgiem murawę kserotermiczną. W dolnej części zbocza, o wystawie południowo-zachodniej, gdzie na podłożu skał kredowych wykształciła się płytka rędzina występuje bogaty gatunkowo zespół Inuletum ensifoliae z omanem wąskolistnym, turzycą niską, leńcem pospolitym, ostrożniem panońskim i lnem złocistym. W zbiorowisku tym rośnie dziewięćsił popłocholistny, a także aster gawędka, goryczka krzyżowa. W miejscach wilgotniejszych o głębszej bardziej próchnicznej glebie murawa przechodzi w zbiorowisko murawowo-zaroślowe Origano-Brachpodietum zdominowane przez kłosownicę pierzastą, gorysz siny i miejscami rzepik pospolity, ze znaczącym udziałem krzewów. Rośnie tu wisienka karłowata, powojnik prosty, zawilec wielkokwiatowy. W obszarze Natura 2000 PLH060062 Rogów mimo niewielkiej powierzchni ranga muraw kserotermicznych jest istotna, ponieważ stanowi siedlisko dla dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia, głównego przedmiotu ochrony. Wisienka karłowata (fot. W. Lipiec) Len złocisty (fot. P. Chmielewski) 5

Dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia Siedliskim gatunku jest odsłonięte zbocze w obrębie obszaru Rogów. Liczebność gatunku na stanowisku w Rogowie waha się od 58 osobników w 1981 r, do 14 osobników w 1990 r., natomiast w roku 2015 na terenie obszaru stwierdzono 75 osobników. Dziewięćsił występuje na powierzchni nieprzekraczającej 20 arów w 6 skupiskach, w najwyżej położonej, północnej części murawy kserotermicznej. Ocienienie wynikające z zarastania murawy nie pozwala roślinom na wejście w stadium generatywne i doprowadza do ich zaniku. W obszarze Natura 2000 PLH060062 Rogów dziewięćsił popłocholistny jest priorytetowym przedmiotem ochrony. Dziewięćsił popłocholistny (fot. R. Siek) Zagrożenia: Zagrożeniem dla grądu subkontynentalnego jest niekontrolowana wycinka drzew, usuwanie drzew martwych i zamierających oraz ekspansja winobluszczu. Głównym zagrożeniem dla muraw kserotermicznych jest tworzenie zwartych płatów trawiastych przez kłosownicę pierzastą oraz sukcesja naturalna polegająca na zarastaniu terenu przez krzewy i drzewa. Do pozostałych zagrożeń należy zaliczyć ekspansję trzcinnika piaskowego, wnikanie nawłoci oraz eutrofizacja siedliska. Wzrost ocienienia w wyniku zarastania murawy przez drzewa i krzewy, wysokie byliny, trawy i nawłoć powoduje zmiany w siedlisku dziewięćsiłu. Gatunkowi temu zagraża także nadmierny rozwój warstwy mszystej a także eutrofizacja siedliska. Zarówno w przypadku muraw kserotermicznych, jak i siedlisk grądowych, celem działań ochronnych jest zachowanie ich w niepogorszonym stanie. Dla ochrony muraw i stanowiska dziewięćsiłu popłocholistnego konieczne jest powstrzymanie sukcesji drzew i krzewów oraz zwiększenie powierzchni miejsc dogodnych do kiełkowania dla dziewięćsiła. 6

Planowane działania ochronne Murawa kserotermiczna jest siedliskiem dla priorytetowego przedmiotu ochrony jakim jest, w przypadku obszaru Natura 2000 PLH060062 Rogów, dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia, dlatego przyjęte cele działań ochronnych są zbieżne dla obu przedmiotów ochrony i wymagają tych samych zabiegów, tj.: wycięcia i wyniesienia poza obszar siedliska odrostów roślinności drzewiastej oraz wyrywania siewek i sadzonek drzew oraz krzewów, usuwania nawłoci poprzez wyrywanie lub wykoszenie, a następnie wyniesienie roślin poza granice obszaru Natura 2000, zachowania dotychczasowego, otwartego charakteru siedliska poprzez użytkowanie murawy, które będzie zapobiegać ekspansji drzew i krzewów, wygrabienia i wyniesienia poza obszar siedliska martwej materii organicznej na powierzchni 0,15 ha. Obszar Natura 2000 Rogów PLH060062 Uchanie Popławy Wólka Tuczępska Nowy Majdan Skierbieszów Lipina Stara Majdanek Majdan Tuczępski Tuczępy Hołużne Czechówka Osiczyna Grabowiecko-Strzelecki OChK Skomorochy Duże Ornatowice Gliniska Skibice Lipina Nowa Skomorochy Małe Grabowczyk Grabowiec Hajowniki Iłowiec Dolina Wolicy Wolica Uchańska Szczelatyn Dańczypol Horodysko Szorcówka Żurawlów Grabowiec-Góra Henrykówka Skierbieszowski PK Wygon Grabowiecki Bereść Cieszyn Rogów Rogów Rogów Wygon Grabowiecki Sławęcin Dolina Wolicy Świdniki Stanisławka Żuków Korytyna Ostrówek Rozdoły Czartoria Gdeszyn Popówka Janówka Popówka Sitno Horyszów Horyszów Polski Miączyn Horyszów-Nowa Kolonia Miączyn-Stacja Zawalów Dolina Górnej Siniochy Zamość Łabunie Km 0 1 2 4 6 8 Legenda Granica gminy Szlak rowerowy Rzeki Park Krajobrazowy Główne miejscowości Szlak pieszy (niebieski) Obszary leśne Obszar Chronionego Krajobrazu Miejscowości Drogi krajowe Łąki Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Kościół, cerkiew Drogi lokalne Tereny zabudowane Zamki, ruiny zamków Linie kolejowe Rezerwat Przyrody 7

Opracowanie: RDOŚ w Lublinie, J. Szkuat Wydawnictwo Lipiec ul. Jasna 5/6, 22-470 Zwierzyniec, tel/fax 84 687 22 09, e-mail: lipiecphoto@pro.onet.plwww.lipiecphoto.pl Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie ul. Bazylianówka 46, 20-144 Lublin tel. 81 71 06 500; e-mail sekretariat@rdos.lublin.pl www.lublin.rdos.gov.pl Projekt Ochrona bioróżnorodności siedlisk trawiastych wschodniej Lubelszczyzny Nr 520/2014/Wn-03/OP-XN-02/D współfinansowany jest przez Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2009-2014. Kwota dofinansowania 952 642,60 zł www.trawiaste.rdos.lublin.pl Poprzez fundusze EOG i fundusze norweskie, Islandia, Liechtenstein i Norwegia przyczyniają się do zmniejszania nierówności społecznych i ekonomicznych oraz wzmacniania relacji dwustronnych z państwami beneficjentami w Europie. Trzy państwa ściśle współpracują z UE na podstawie Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (Porozumienie EOG). W okresie 2009 2014 wartość funduszy EOG i funduszy norweskich wynosi 1,79 miliarda euro. Norwegia zapewnia około 97% łącznego finansowania. Fundusze są dostępne dla organizacji pozarządowych, instytucji badawczych i szkół wyższych, sektora publicznego i sektora prywatnego w 12 nowoprzyjętych państwach członkowskich UE oraz Grecji, Portugalii i Hiszpanii. W ich ramach ma miejsce szeroka współpraca z podmiotami z państw darczyńców, a przedsięwzięcia mogą być wdrażane do 2016 r. Najważniejsze obszary wsparcia obejmują ochronę środowiska i zmiany klimatyczne, badania i stypendia, społeczeństwo obywatelskie, ochronę zdrowia i wsparcie dla dzieci, równość płci, sprawiedliwość i dziedzictwo kulturowe. ISBN 978-83-89931-97-9