POSTĘPOWANIE UPOMINAWCZE

POSTĘPOWANIE UPOMINAWCZE

Postępowanie upominawcze jest postępowaniem odrębnym o charakterze obligatoryjnym. Wszczęcie tego postępowania nie jest uzależnione od wniosku powoda. Postępowanie upominawcze może być stosowane we wszystkich sprawach określonych w art. 498 1 k.p.c., niezależnie od tego, do właściwości rzeczowej jakich sądów sprawy te należą. Sąd lub referendarz sądowy ma obowiązek wszcząć sprawę w tym postępowaniu, jeżeli zachodzą warunki z art. 498 1 k.p.c. i nie zachodzą okoliczności wyłączające to postępowanie, o których mowa w art. 499 k.p.c. Postępowanie upominawcze należy do właściwości sądów rejonowych i okręgowych. W odniesieniu do postępowania upominawczego mają zastosowanie przepisy ogólne regulujące właściwość rzeczową sądów (art. 16 i 17 k.p.c.). Postępowanie upominawcze prowadzone jest wyłącznie na posiedzeniu niejawnym, co wynika wprost z art. 497 1 2 k.p.c.

Postępowanie to kończy się wydaniem nakazu zapłaty i jest ono prowadzone z udziałem tylko jednej strony powoda. Czynności w postępowaniu upominawczym może wykonywać referendarz sądowy (art. 497 1 3 k.p.c.). Postępowanie nakazowe ma pierwszeństwo przed postępowaniem upominawczym. W sytuacji, gdy powód zgłosił wniosek o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, Sąd ma obowiązek uprzedniego zbadania, czy zachodzą przesłanki do wydania nakazu zapłaty w tym postępowaniu. Jeżeli stwierdza brak tych przesłanek, to jest zobligowany do rozważenia możliwości wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

OPŁATY W postępowaniu upominawczym pobiera się opłatę stosunkową w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu, nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł (art. 13 KSCU). Odmienne zasady dotyczą spraw z zakresu prawa pracy (art. 35 oraz 96 ust. 1 pkt 4 KSCU), spraw rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym (art. 19 ust. 2 KSCU), a także rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym (art. 28 KSCU). W razie uprawomocnienia się nakazu zapłaty sąd z urzędu zwróci powodowi 3/4 uiszczonej opłaty od pozwu (art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c KSCU).

PODSTAWA Art. 498 1. Nakaz zapłaty wydaje się, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego, a w innych sprawach, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. 2. W razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę, chyba że sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym. Możliwość wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym ograniczona jest tylko do roszczeń pieniężnych. Brak jest przepisów szczególnych odnoszących się do innych roszczeń.

Nie jest wyłączona możliwość wydania nakazu zapłaty w walucie innej, niż polska. Gdy sąd lub referendarz sądowy uzna, na podstawie pozwu i dołączonych do niego dokumentów, że sprawa kwalifikuje się do wydania nakazu zapłaty, postępowanie to jest obligatoryjne. Obowiązek skierowania sprawy na posiedzenie niejawne w celu zbadania, czy zachodzą podstawy do wydania nakazu zapłaty w tym postępowaniu wynika z art. 498 2 k.p.c. W postępowaniu upominawczym nie można orzec o ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, ani też wydania rzeczy (zarówno oznaczonej co do gatunku, jak i co do tożsamości). W postępowaniu upominawczym dopuszczalna jest kumulacja roszczeń o charakterze pieniężnym (art. 191 k.p.c.). Jeżeli istnieją podstawy do wydania nakazu jedynie co do niektórych z tych roszczeń, to nakaz powinien zostać wydany co do nich, a w pozostałym zakresie skierowany do zwykłego postępowania. Niedopuszczalne jest natomiast wydanie nakazu zapłaty co do części roszczenia, którego domaga się powód w pozwie. Wynika to wprost z postanowień art. 502 1, który stanowi o zaspokojeniu roszczenia w całości.

Pozew w postępowaniu upominawczym powinien spełniać wymogi pozwu (art. 187), a także w określonego rodzaju sprawach dodatkowe warunki (np. sporządzenie pozwu na urzędowym formularzu art. 187 1 k.p.c.). Komentowany przepis nie wymaga, aby pozew zawierał wniosek powoda o rozpoznanie sprawy w postępowaniu upominawczym. Inaczej mówiąc sąd rozpozna w tym postępowaniu z urzędu każdą sprawę, która spełni kryteria art. 498 1, jeśli nie zajdą okoliczności wskazane w art. 499 k.p.c. Jeśli nie ma podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, sprawa zostaje przekazana do rozpoznania w zależności od jej rodzaju albo w postępowaniu zwykłym, albo w postępowaniu odrębnym. W takich przypadkach przewodniczący wyznacza rozprawę, chyba że zachodzą okoliczności pozwalające na rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym (np. przesłanki odrzucenia pozwu art. 199, 1099, umorzenia postępowania art. 355 k.p.c.). Stwierdzenie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty nie wymaga formy postanowienia, najczęściej następuje w formie odpowiedniego zarządzenia przewodniczącego (np. zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy, zarządzenie o skierowanie sprawy do innego postępowania odrębnego).

WYŁĄCZENIA Zgodnie z art. 499 k.p.c. nakaz zapłaty nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu: 1) roszczenie jest oczywiście bezzasadne; 2) przytoczone okoliczności budzą wątpliwość; 3) zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego; 4) miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju.

Roszczenie jest oczywiście bezzasadne, jeżeli z treści pozwu wynika już wyraźnie, że powodowi nie przysługuje prawo żądania od pozwanego określonego świadczenia na podstawie przytoczonych okoliczności faktycznych. W przypadkach, w których nie zachodzi oczywista bezzasadność roszczenia, nakaz zapłaty może być wydany. W świetle art. 499 1 pkt 2 k.p.c., jakiekolwiek wątpliwości sądu co do przytoczonych przez powoda okoliczności wykluczają możliwość wydania nakazu zapłaty. W takim przypadku niezbędne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w zakresie wyznaczonym wnioskami dowodowymi stron. Zgodnie z art. 499 1 pkt 3 k.p.c., sąd nie wyda nakazu zapłaty, gdy zaspokojenie dochodzonego pozwem roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego, a świadczenie to nie zostało jeszcze spełnione. Ograniczenie to dotyczy zobowiązań wzajemnych i znajduje zastosowanie, gdy według umowy lub ustawy istnieje obowiązek wcześniejszego spełnienia świadczenia przez powoda. Przesłanka wyłączenia określona w art. 499 1 pkt 4, ma zapewnić przyspieszenie postępowania, czemu z pewnością nie sprzyjałaby procedura ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (art. 143 k.p.c.) oraz stanowi element ochrony pozwanych przebywających poza granicami kraju, dla których wniesienie sprzeciwu mogłoby być utrudnione.

NAKAZ ZAPŁATY Art. 502 1. W nakazie zapłaty nakazuje się pozwanemu, żeby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia tego nakazu zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami albo w tym terminie wniósł sprzeciw do sądu. 2. Pozwanemu doręcza się nakaz zapłaty wraz z pozwem i pouczeniem o sposobie wniesienia sprzeciwu, o treści art. 503 1 zdanie trzecie oraz o skutkach niezaskarżenia nakazu. 3. (uchylony)

Nakaz zapłaty ma treść pozytywną wyrażającą uwzględnienie dochodzonego pozwem roszczenia. Istnieje możliwość wydania tego nakazu, co do części np. jednego roszczenia lub tylko, co do niektórych z pozwanych lub też, co do niektórych roszczeń. Nakaz zapłaty w swej treści, jeżeli zachodzą ku temu warunki złożono wniosek lub ustawa nakazuje orzekać z urzędu powinien zawierać postanowienie w przedmiocie kosztów procesu. Bieg terminu do wniesienia sprzeciwu wobec nakazu zapłaty rozpoczyna się od dnia doręczenia pozwanemu nakazu zapłaty oraz pozwu. Dla rozpoczęcia biegu tego terminu jest bez znaczenia okoliczność, że pozwany w inny sposób dowiedział się o wydaniu przeciwko niemu nakazu zapłaty. Doręczenie nakazu zapłaty bez doręczenia pozwu i odpisów dokumentów nie wywołuje skutków prawnych związanych z prawidłowym doręczeniem. Termin dwóch tygodni na zaskarżenie nakazu jest terminem ustawowym, który może podlegać przywróceniu na zasadach ogólnych (art. 167 172 k.p.c.).

Wraz z nakazem zapłaty doręczany jest pozwanemu odpis pozwu z załącznikami, jak również pouczenie o sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach niezaskarżenia nakazu. Obecne brzmienie 2 komentowanego przepisu poszerza obowiązki informacyjne sądu w postępowaniu upominawczym w celu zapewnienia wsparcia stronie nie zawsze świadomej negatywnych konsekwencji procesowych w razie pominięcia określonych czynności procesowych lub wniosków dowodowych. W tym przypadku obowiązek pouczenia przez sąd odnosi się do wprowadzonego w treści art. 503 1 zd. 3 k.p.c. ograniczenia co do uwzględniania przez sąd spóźnionych twierdzeń i dowodów w postępowaniu w razie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty. Brak takiego pouczenia uzasadnia wniosek o przywrócenie uchybionego terminu.

PRZESŁANKI UCHYLENIA NAKAZU ZAPŁATY Przepis art. 502 1 k.p.c. przewiduje dwie podstawy uchylenia nakazu zapłaty z urzędu - pierwsza związana jest z brakiem możliwości doręczenia pozwanemu nakazu zapłaty, a druga z brakami w zakresie zdolności sądowej i procesowej pozwanego Na podstawie art. 502 1 1 k.p.c. uchylenie nakazu zapłaty następuje, gdy: 1) miejsce pobytu pozwanego nie jest znane (z sytuacją taką mamy do czynienia np. gdy powód wskazał w pozwie niewłaściwy adres pozwanego), 2) doręczenie nie może nastąpić w kraju (w tym przypadku nie ma znaczenia, czy miejsce pobytu pozwanego za granicą jest znane, czy też nie, bowiem niezależnie od okoliczności doręczenie pozwanemu nakazu zapłaty powinno zawsze nastąpić w kraju).

Po uchyleniu nakazu zapłaty na skutek okoliczności wskazanych w 1 komentowanego przepisu przewodniczący podejmuje czynności adekwatne do rodzaju sprawy i jej stanu: wyznacza rozprawę, ewentualnie posiedzenie niejawne itd. Na podstawie art. 502 1 2 k.p.c. uchylenie nakazu zapłaty następuje, gdy: 1) został on wydany w stosunku do strony, która nie miała zdolności sądowej, zdolności procesowej albo organu powołanego do jej reprezentowania, a braki te nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie, zgodnie z przepisami Kodeksu. Komentowany przepis w 2 odnosi się do problematyki usuwania braków dotyczących stron postępowania. Jeżeli braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów dają się uzupełnić, sąd wyznaczy w tym celu odpowiedni termin. W przypadkach, w których ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się o to do właściwego sądu opiekuńczego (art. 70 1 k.p.c.). Sąd może dopuścić tymczasowo do czynności stronę niemającą zdolności sądowej lub procesowej albo osobę niemającą należytego ustawowego umocowania, z zastrzeżeniem że przed upływem wyznaczonego terminu braki będą uzupełnione, a czynności zatwierdzone przez powołaną do tego osobę (art. 70 2 k.p.c.).

W przypadkach określonych w 2, po uchyleniu nakazu zapłaty, sąd wydaje stosowne postanowienie w zależności od okoliczności. Np. pierwotny brak zdolności procesowej powoda prowadzi do odrzucenia pozwu (art. 199 1 pkt 3 i 2), a w przypadku pozwanego do zwrotu pozwu (art. 130 k.p.c.); z kolei następczy brak zdolności procesowej którejś ze stron postępowania skutkuje zawieszeniem postępowania (art. 174 1 pkt 1 k.p.c.).

SPRZECIW Art. 503 1. Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, a w przypadku nakazu wydanego przez referendarza sądowego - do sądu, przed którym wytoczono powództwo. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. 2. Jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie sprzeciwu wymaga również zachowania tej formy.

Komentowany przepis rozróżnia dwie sytuacje: sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego przez sąd i od nakazu zapłaty wydanego przez referendarza sądowego. Sprzeciw powinien spełniać wymogi przewidziane dla pism procesowych (art. 126 128 k.p.c.), a dodatkowo zawierać elementy, o których mowa w art. 503 1 k.p.c. Sprzeciw od nakazu zapłaty musi zawierać wskazanie czy pozwany zaskarża nakaz zapłaty w całości, czy w części (tj. wskazanie zakresu zaskarżenia). Konsekwencją zaskarżenia nakazu w części jest uprawomocnienie się nakazu w części niezaskarżonej (art. 504 2 k.p.c. i art. 505 1 k.p.c.). Sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty lub też do sądu, w którym nakaz wydał referendarz sądowy. Sprzeciw nie podlega opłacie sądowej.

Ze względu na postulat szybkości postępowania nakazowego pozwany w sprzeciwie musi przedstawić wszelkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie. Mogą to być zarzuty: 1) formalne zarówno takie, które należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy pod rygorem utraty możności korzystania z nich w dalszym postępowaniu (np. zarzut zapisu na sąd polubowny, zarzut niewłaściwości sądu), jak i takie, które mogą być zgłaszane w toku całego postępowania (np. zarzut powagi rzeczy osądzonej); 2) merytoryczne skierowane przeciwko żądaniom pozwu, podważające zasadność roszczeń powoda i rozstrzygnięcia zawartego w nakazie zapłaty. Jeżeli chodzi o zarzuty, które pod rygorem utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, możemy wymienić: 1) nieprawidłowego wskazania wartości przedmiotu sporu (art. 25 2), 2) niewłaściwości miejscowej sądu (art. 202 zd. 1), 3) braku jurysdykcji krajowej (art. 1105 2 i 3), 4) zapisu na sąd polubowny (art. 1165 1), 5) zawarcia umowy o mediację (art. 202 1 ), 6) żądań związanych z obowiązkiem złożenia kaucji.

Sąd pomija twierdzenia i dowody, których strona nie powołała w sprzeciwie od nakazu zapłaty, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Obowiązek stosowania formularzy sądowych odnośnie do sprzeciwu wynika z art. 503 k.p.c. Warunek ten odnosi się do spraw rozpoznawanych w trybie postępowania uproszczonego (art. 505 2 k.p.c.) oraz do spraw objętych art. 187 1 k.p.c., w których powód będący usługodawcą lub sprzedawcą dochodzi roszczeń wynikających z umów o świadczenie usług pocztowych i telekomunikacyjnych, o przewóz osób i bagażu w komunikacji masowej, o dostarczenie energii elektrycznej, gazu i oleju opałowego, o dostarczenie wody i odprowadzenia ścieków, o wywóz nieczystości i o dostarczenie energii cieplnej.

ODRZUCENIE SPRZECIWU Art. 504 1. Sąd odrzuca sprzeciw wniesiony po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalny albo którego braków pozwany nie usunął w terminie. 2. Nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma skutki prawomocnego wyroku.

Odrzucenie sprzeciwu może nastąpić, gdy został on wniesiony po upływie ustawowego dwutygodniowego terminu (art. 502 1 k.p.c.). Termin ten liczy się od dnia doręczenia pozwanemu nakazu wraz z odpisem pozwu i pouczeniem. Termin ten może być przywrócony, jeżeli jego uchybienie nastąpiło na skutek okoliczności niezawinionych przez pozwanego (art. 168 i n. k.p.c.). Sprzeciw podlega odrzuceniu, gdy po wezwaniu nie usunięto w terminie jego braków formalnych. Odrzucenie sprzeciwu następuje także wtedy, gdy jest on niedopuszczalny np. został wniesiony przez osobę nieuprawnioną. Dodatkowe wymogi sprzeciwu mogą wynikać również z obowiązku złożenia go na urzędowym formularzu (art. 503 2 k.p.c.). Na postanowienie w przedmiocie odrzucenia sprzeciwu przysługuje zażalenie, jako że jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie (art. 397 1 k.p.c.).

Nakaz zapłaty w zakresie, w jakim nie został zaskarżony staje się prawomocny (art. 366 k.p.c.). W związku z tym, że jest zrównany z wyrokiem korzysta też z powagi rzeczy osądzonej (art. 353 2 w zw. z art. 366 k.p.c.). Prawomocny nakaz zapłaty stanowi tytuł egzekucyjny (art. 777 1 pkt 1 k.p.c.). Wydanie postanowienia bezzasadnie odrzucającego sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym oraz oddalenie zażalenia od tego postanowienia, odbierające stronie pozwanej możliwość obrony swych praw w postępowaniu po wydaniu nakazu zapłaty, może stanowić podstawę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego nakazu zapłaty (art. 424 1 2 k.p.c.) (post. SN z 30 listopada 2007 r., III CNP 67/07). Dopuszczalna jest również skarga o wznowienie postępowania. Na skutek uprawomocnienia się nakazu zapłaty powstaje obowiązek zwrotu powodowi trzech czwartych opłaty sądowej pobranej od pozwu (art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c KSCU).

POSTĘPOWANIE ZE SPRZECIWU Art. 505 1. W razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozprawę. 2. Nakaz zapłaty traci moc w części zaskarżonej sprzeciwem. Sprzeciw jednego tylko ze współpozwanych o to samo roszczenie oraz co do jednego lub niektórych uwzględnionych roszczeń powoduje utratę mocy nakazu jedynie co do nich. 3. Na wniosek pozwanego sąd albo referendarz sądowy na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie, w którym stwierdza utratę mocy nakazu zapłaty w całości lub w części.

Wniesienie sprzeciwu, jeżeli został on wniesiony w terminie i spełnia wszystkie wymogi formalne, inicjuje postępowanie toczące się na zasadach ogólnych odnoszących się do postępowania przed sądem pierwszej instancji. Orzeczenie wydane w wyniku postępowania toczącego się na skutek sprzeciwu od nakazu zapłaty podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych. Sprzeciw nie ma charakteru dewolutywnego środka zaskarżenia, a więc postępowanie toczy się przed tym samym sądem, który wydał zaskarżony nakaz zapłaty. Postępowanie to toczy się na zasadach ogólnych albo zgodnie z przepisami postępowania odrębnego, jeżeli ze względu na rodzaj sprawy znajdują one w tym przypadku zastosowanie.

ŹRÓDŁA Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2018 Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz pod red. A. Zielińskiego, Warszawa 2017 Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2013 Meritum. Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2017 Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-729, pod red. A. Jakubeckiego, LEX/el. 2018