ǲiejba leśna (tomik) ǲiejba leśna, I Niegdyś dom mój ochoczy

Ta lektura, podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie wolnelektury.pl. Utwór opracowany został w ramach pro ektu Wolne Lektury przez fundac ę Nowoczesna Polska. BOLESŁAW LEŚMIAN ǲiejba leśna (tomik) ǲiejba leśna, I Niegdyś dom mój ochoczy

I Niegdyś dom mó ochoczy i świat za dąbrową Porzuciłem, by dachu nie mieć ponad głową, I siebie porzuciłem gǳieś na skra u lasu Bez pomocy, bez żalu, bez śpiewu, bez czasu I biegłem tam, gǳie burza, mrok i zawierucha, By serce niepokoić i narazić ducha Tak się chciałem utruǳić i krwią własną zbroczyć, Żeby istnieć wbrew sobie i ból swó przekroczyć. I minęło lat wiele i po latach wielu Marnotrawiąc dróg tysiąc dotarłem do celu I pieśniami nade mną rozbrzmiały niebiosy, Powiększyły się kwiaty, zolbrzymiały rosy I zgadu ę, że z płaczem, po własnym pogrzebie, W opuszczoną bezdomność powracam do siebie. Tu jestem Bezdomność, Samotność, Życie ako wędrówka, Podróż, Pielgrzym, Poświęcenie, Droga

I Tu estem w mrokach ziemi i estem tam eszcze W szumie gwiazd, gǳie niecały w mgle boże się mieszczę, Gǳie powietrze, drżąc ustnie, sny mówi i gra mi, I estem eszcze dale poza tymi snami. Zewsząd idę ku sobie; wszęǳie na się czekam, Tu się spieszę dośpiewnie, tam docisznie zwlekam I trwam, niby modlitwa, poza swą żałobą, Ta, co spełnić się nie chce, bo woli być sobą. Wczesnym rankiem Melancholia, Modlitwa, Kondyc a luǳka

I Gdy ulice, stopami luǳkimi nietknięte, W słońcu porannym sto ą dla nieba otworem, Nie pozna ę drzew dawnych takie są zaklęte, Tak trafnie olbrzymie ą i tak pachną borem. Świt, Drzewo, Las, Czary, Miasto, Przemiana Zda się, że po raz pierwszy owiane szelestem Jawią się moim oczom w cudnym niepoznaniu, Jakbym zastał e nagle na ich skrytym trwaniu W świecie zgoła odmiennym, niż ten, gǳie a estem. Lecz pierwszy zgiełk ulicy, wrzask życia ułudy Płoszy e, że male ąc tłumią czary swo e I cofa ą się właśnie w ten świat, gǳie a sto ę I podglądam ich pilnych przeistoczeń trudy. Południe

I Obłok blaskiem sam siebie zaćmiewa w upale, Dno błękitem przeciera, lub nie ma dna wcale. Rumianek, co w tych żarach biel gubi cudacznie, Trzykroć w nic się oǳłoci, nim kwiatem być zacznie Płat murawy od wzgórza całą źdźbeł bezsiłą Zielenie e mi w oku w skrócie i pochyło Głos od brzmienia własnego w te ciszy odwyka, Nie chce mu się być głosem bez żalu zanika. Drwal, nogi rozkraczywszy, z zadumą snu szczerą W pień uderza zbłyskaną od słońca siekierą. Echo się do uderzeń opóźnia o mgnienie, A a właśnie to drobne chwytam opóźnienie I, nim odgłos siekiery osobno dolata, Całe niebo przeżywam i zwieǳam pół świata! W tych przerwach mięǳy echem a ciosów bezgwarem Dusza mo a, z niczego zroǳona nad arem, Szuka wolne umieszczki dla trwania na nice, Dla istnienia na opak, dla tchu w ta emnice! Nie wie o tym siekiera, że w ten ǳień słoneczny Pracu e na baśń mo ą, na mó żywot wieczny! I że w edną edyną bezbrzeż się zespala Je połysk i pnia wygłos mó sen i ruch drwala! Że echo do uderzeń opóźnia się czaru, By snom dać krztynę czasu na wstęp do bezmiaru! Zachód Dźwięk Czas, Praca, Filozof

I W błękicie szkarłat zórz! Wniebowstąpienie róż! Wieczność płonie tak samo, ak płonęła za młodu Ogród, gǳie w złotym mchu tkwi odrobina tchu, Niezbędnego dla ciebie, co śnisz wnętrze ogrodu. By iść do tamtych stron, oǳyskać trzeba zgon, Zagubiony w tym bycie, co narzucił się światu. Nic nie mów tylko patrz! I nie patrz, ale płacz, Bo uż nie ma dla duszy wy ścia z tego szkarłatu! Iǳie zmierzch Nieśmiertelność, Życie snem Śmierć

I Iǳie zmierzch od zapłotków od stodół od arów, Iǳie zewsząd i znikąd, a taki ma narów¹, Że im barǳie snem przymrze i w rów się zagrzebie, Tym widnie mu w niebycie tym łatwie znieść siebie. O, niełatwo nam było powiązać los z losem! Smutek boczył się na nas; żal patrzył ukosem Odeszłaś w ślad za tobą ǳień złoty przeminął, Ale, z ziemi uchoǳąc, po niebie wciąż płynął Wieczór Smutek Światło Dogorywa dnia reszta w obłokach zbłąkana, Dołem mrok, lecz nadwyżką dnia płonie stóg siana. Więc raz eszcze choć ciebie nie ma w pól rozłogu Przeżywam ǳień miniony ten, co lśni na stogu. Krajobraz utracony ¹narów zły nawyk, wada. [przypis edytorski]

I Czemu obcą mi wioskę z zwykłych lip gromadą Wspominam, ak dostępną niegdyś ta emnicę, Gǳie owiec znakowanych natłoczone stado Napełniło uż znikłą na zawsze ulicę? Wspomnienia, Zwierzęta, Wieś, Czas, Obraz świata Czemu ǳiś we wspomnieniu tak pilnie e śleǳę? Ruch każdy, snem sprawǳony, odtwarzam zawzięcie Czas mĳał One w czasu wbłąǳiły niewieǳę I, nagle bezładnie ąc, znikły na zakręcie. I czemu czu ę w piersi zdławiony płacz boży Na myśl, że nie zaszumią tamtych pól powiewy, I że się nie rozwidnią światłem tamte zorzy Zgubioną wełną owiec pośmiecone krzewy? ǲiejba leśna, II Krzywda

II Zamknĳ okno W ogroǳie zbyt śpiewno. Oczy do snu, lub do śmierci zmruż. Krzywda nasza kończy się na pewno! Życie mĳa Wolno spocząć uż Vanitas, Krzywda, Cierpienie, Przemĳanie, Kondyc a luǳka ǲień się nowy na obłoków bieli Nie zatrwoży, że ciał naszych brak Lecz to wszystko, cośmy przecierpieli, Niecha we mgle ma choć drobny znak! Bo czym zgrozę odkupić zagłady, Łez wysiłek i ten pusty czas, Gdy śmierć zniszczy nawet ran tych ślady, Ran, co niegdyś tak bolały nas? Com uczynił

II Com uczynił, żeś nagle pobladła? Com zaszeptał, żeś wszystko odgadła? Jakże milcząc poglądasz na drogę! Kochać ciebie nie mogę, nie mogę! Wieczór słońca zdmuchu e roznietę. Nie te usta i oczy uż nie te Drzewa szumią i szumią nad nami Gałęziami, gałęziami, gałęziami! Ten ci estem, co iǳie doliną Z inną Bogu wiadomą ǳiewczyną, A ty iǳiesz w ślad za mną bez wiary W łez potęgę i w oczu swych czary, Iǳiesz chwie na, ak cień, co się tuła, Wynęǳniała, na ból swó nieczuła, Pylną drogę zamiatasz przed nami Warkoczami, warkoczami, warkoczami! O zmierzchu Zdrada, Rozstanie Przemĳanie Miłość niespełniona, Cierpienie

II Gdy zmierzch na oknie naszym uż dosięga kwiatów, My, w cień wspólny związani na zna ome ścianie Myślami do dwu różnych odbiegamy światów, Dłońmi zwarci w tym ziemskim, ak na pożegnanie. Wieczór, Cisza, Ciało Wędrówka myśli naszych, stroniących od ciała, Każe pod grozą straty trwać w znieruchomieniu Dech przy tchu, skroń przy skroni, ramię przy ramieniu I unikać wszystkiego, co szumi lub pała Czu ę ucho twe miękkie zgrzane przy mym uchu, Lecz go nie śmiem ochłoǳić wilgotnych warg brzegiem, By dreszczem nieobacznym lub pieszczot zabiegiem Nie skłócić nabytego od zmierzchów bezruchu. Prośba

II Czemuśmy się zgoǳili na brzemię pokory? Na istnienia naszego ból, krzywdę i strwon? Czemuśmy nie wyryli choćby krecie nory, By dać szczęściu kry ówkę i nocleg, i schron? Zaniedbaną pieszczotą chcemy zmóc rozpacze, Na ustach słów spóźnionych zbytecznie e gwar I płacz ciągle nas ściga, choć uż nikt nie płacze, Bo i cóż nam zostało? To edno: twó czar! Cierpienie, Rozpacz, Zwątpienie Kondyc a luǳka Miłość, Erotyzm O, nie znuż się ostatnim czarowania trudem! Wytrwa w awie, co męczy zbyt usilnym snem! Nie wiesz nawet, czym dla mnie w mroku poza cudem Są twe dłonie! Ja tylko, gdy cału ę, wiem Powrót

II Wracam, wracam po długie rozłące Dłonie two e, niecierpliwie lgnące! Wszystko dawne, a niby na nowo Drogi oddech zna omy ruch głową Znów prowaǳisz przez wszystkie poko e, I iǳiemy, iǳiemy obo e Spotkanie Tęsknota Przemiana Kobieta Nowe sukni nie postrzegłem wcale Śmiech twó ǳwoni, że patrzę niedbale. Pokazu esz dłonią niespoǳianie Nowe w kwiaty obicia na ścianie I list do mnie zaczęty na stole «Pełen żalu Niech leży Tak wolę». List Okno nagle otwierasz w głąb nieba Niepotrzebnie, a właśnie tak trzeba. Dłoń mą tulisz do serca, więc słyszę Jak uderza choć w ustach masz ciszę Cisza, Milczenie, Tęsknota, Łzy I w te ciszy, w straszliwym milczeniu Skroń mi, płacząc, składasz na ramieniu. Skończoność

II Tyle nam pieszczoty, Co dla czworga rąk. A ty, zmierzchu złoty, Kona wpośród łąk. Przemĳanie, Szczęście, Rozstanie Jedna dal w błękicie, Ale różna łódź! Trzebaż było życie Z ową dalą skuć? Późny wieczór stroni Od zielonych bruzd. Dłoniom zbrakło dłoni, Ustom zbrakło ust! Szczęście, co od słońca Wzięło czar i kres, Dobiega do końca, Unika ąc łez. Oto zlękłe ciało, Oto gwiezdny kurz! To, co stać się miało, Niech się stanie uż! Dreszcze nasze u warg się spotkały

II Dreszcze nasze u warg się spotkały. Powieki Zwarły się, by nie wiǳieć nic oprócz rozkoszy, Co, po ciemku zroǳona, śni pożar daleki Sadów, gǳie ptak śpiewa ąc ognia się nie płoszy. Nie domknąłem twe wrótni, upuściłem róże W twym progu i zaledwo w snów i pieszczot przerwie Wiǳę e wraz z mieczami aniołów w lazurze, Z których żaden od ust mnie twoich nie oderwie! A czas nastał. Idąca do lasu przez drogę Śmierć mnie woła. Na próżno! Umrzeć uż nie mogę! Razem z tobą w rozkoszy i kwiatach zaryty, Choćby nade mną nagła wyrosła mogiła, Skrawka ziemi, gǳie miłość do snu mnie złożyła, Nie opuszczę, by ode ść w nieznane błękity! Nie zamienię snu mego na sen wiekuisty, Bogom, zeszłym do aru tam, gǳie mo a chata, Nie oddam łąk, ścielących swó dywan kwiecisty Dla ciał dwo ga, co uszły potęgom wszechświata! A czas nastał. Wpatrzona w chmur naokół trwogę Śmierć mnie woła. Na próżno! Umrzeć uż nie mogę! Słońce na duchy nasze, dla nieba zbyteczne, A ǳielące z kwiatami swó czar i przewinę, Patrzy ako na żywe zegary słoneczne, Gǳie cień chabrów miłości wskazu e goǳinę. Dłonie nasze, splecione w szczęścia niepoǳielność, U stóp brzozy przygodne wobec szumów łąki Skruszyły w swym uścisku wza emną śmiertelność, I nie masz dla nich czasu i nie masz rozłąki! A czas nastał. Wiodąca wzwyż duchów załogę Śmierć mnie woła. Na próżno! Umrzeć uż nie mogę. Twój portret Pocałunek, Pożądanie, Pożar Miłość silnie sza niż śmierć Nieśmiertelność, Rozkosz Słońce Czas

II Twó portret z lat ǳiecinnych Ten uśmiech niecały, Co ǳiś mi zapowiada pieszczotę gołębną, Też nogi, które grze ę wargami, gdy zziębną, Lecz skaczące w ogroǳie przez sznur rozbu ały. Pierś agoda znikliwa i nie do u ęcia, W biegu wklęta w ramiona, ak łódź mięǳy wiosła, Serce czuć w nie, ak w gnieźǳie ciepły łeb pisklęcia: Długo siebie nie znało, nim w pełnię urosła! Na dwie siostry w rozłące patrzę na przemiany, I czarem podobieństwa w milczeniu się po ę, Którąż ǳisia posiadam, żąǳą opętany? Jednąż kocham ǳiewczynę, czyli ǳiewcząt dwo e? Lubię szeptać ci słowa Portret, ǲieciństwo, Ciało, Czas, Miłość spełniona, Erotyzm, Przemiana

II Lubię szeptać ci słowa, które nic nie znaczą Prócz tego, że się garną do twego uśmiechu, Pewne, że się twym ustom do cna wytłumaczą I nie wstyǳą się swego mętu i pośpiechu. Bezładne się w tych słowach niecierpliwią wieści A a czekam, ciekawy ich poza mną trwania, Aż e sama powiążesz i ułożysz w zdania I brzmieniem głosu dodasz znaczenia i treści Skoro e swo ą wargą wyszepczesz ku wiośnie Sta ą mi się tak asne, niby rozkwit wrzosu I rozumiem e nagle, gdy giną radośnie W śpiewnych falach two ego, co mnie kocha, głosu. Szczęście Słowo, Flirt, Miłość

II Coś srebrnego ǳie e się w chmur dali. Wicher do drzwi puka, akby przyniósł list. Myśmy długo na siebie czekali. Jaki ruch w niebiosach! Słyszysz burzy świst? Ty masz duszę gwiezdną i rozrzutną. Czy pamiętasz pośpiech pomieszanych tchnień? Szczęście przyszło. Czemuż nam tak smutno, Że przed ego blaskiem uchoǳimy w cień? Wiatr Obłok Melancholia Łzy, Strach Czemuż ono w mroku szuka treści I rozgrzesza nicość, i zatraca kres? Jego bezmiar wszystko w sobie zmieści, Oprócz mego lęku, oprócz twoich łez ǲiejba leśna, III Jam nie Osjan² ²Osjan (mit. irl.) Oisín syn Fionna, legendarny wo ownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań. Miał być autorem tzw. Pieśni Osjana, rzekomych średniowiecznych poematów celtyckich, za których odkrywcę podawał się szkocki poeta James Macpherson. Wydane zostały w ęzyku angielskim w r. (Macpherson twierǳił, że tłumaczył e z ęzyka gaelickiego) i stały się barǳo popularne w całe Europie, wywiera- ąc wpływ na literaturę romantyczną. Mimo raportu spec alne komis i, ogłoszonego przez Highland Society w Edynburgu w r., a podważa ącego autentyczność pieśni, duża część elity intelektualne Europy uważała Pieśni Osjana za prawǳiwy zabytek dawne poez i celtyckie, a zarazem za dokument historyczny. [przypis edytorski]

III Jam nie Os an! W zmyślone postaci ukryciu Bezpiecznie śpiewam mo ą ze światem niezgodę! Tarczą złudy obronny zyskałem swobodę, Które on by zapragnął, gdyby tkwił w tym życiu. Poeta, Maska, Fałsz, Pozory Za niego dźwigam brzemię należne mi sławy I za niego o przyszłość mych pieśni się trwożę Ży ę tak, akbym ego życia był ciekawy Ginę, ak on by ginął, choć zginąć nie może! Ten go uczci, co bęǳie na moim pogrzebie, Gdy mo a mgła się z ego spokrewni tumanem. Nikt się nigdy nie dowie, czym byłem dla siebie Dla innych chciałbym zawsze być tylko Os anem. Tak rzekł śpiewak, lecz własnym smutkom nie podołał, I nagle: Boże, Boże! do Boga zawołał. Bóg Jam nie Bóg! Twarzy mo e spragniony zatraty, Maskę Boga przywǳiałem zdraǳiecko pokrewną, I za Niego stworzyłem bezrozumne światy, Tak, ak On by e stworzył Na pewno! Na pewno! Za Niego w mrok się wdarłem, by trwać w obłąkaniu, Tak ak On by to czynił, gdyby chciał się wǳierać! Za Niego mrę na krzyżu w bolesnym przebraniu Tak właśnie, ak On marłby, gdyby mógł umierać! Za Niego, akby rozpacz gnała Go po niebie, Płacząc w próżnię uchoǳę, by marnieć odłogiem! Nikt się nigdy nie dowie, czym byłem dla siebie! Dla was, co się modlicie, estem tylko Bogiem. Wyruszyła dusza w drogę

III Wyruszyła dusza w drogę ǲwonią we ǳwony. «Gǳie są teraz mo e sady? Gǳie mo e schrony?» Zawołały wszystkie lasy, pełne motyli: «Spocznĳ, duszo, w naszym cieniu, nie zwleka chwili!» Motyl Śmierć Dusza, Zaświaty, Konflikt wewnętrzny Las «Jakże mogę w waszym cieniu spocząć niezwłocznie, Kiedy sama estem cieniem, gǳie nikt nie spocznie!» Zawołała wonna łąka, zalśniona rosą: «Koś mnie sobie na użytek złocistą kosą!» «Jakże mogę ciebie kosić, łąko zielona Kiedy sama kosą śmierci estem skoszona!» I zawołał Bóg z awiony: «Miłu mnie w niebie, Gǳie radością niecierpliwy czekam na ciebie!» Bóg, Rozpacz «Jakże mogę cię miłować w szczęścia pobliżu, Gdym smutnego pokochała niegdyś na krzyżu?» «Pozbawiłem ciebie świata i sosen z boru, Byś nie miała, oprócz Boga, nic do wyboru!» Bunt «Zagnałeś mnie z krasnych maków w ciemność mogiły, Gǳieżeś ukrył owe miecze, co mnie zabiły?» «Nie ukryłem owych mieczy, mam e przy boku, Jeno zechcie nieszczęśliwa spocząć w obłoku!» Obłok «Jakże spocznę w twym obłoku z ziemią w rozłące, Kiedym lasom odmówiła i mo e łące!» «Otrzy oczy zapłakane szat moich bielą, A rozkażę mym aniołom niech cię weselą!» «Jakże mogę się weselić z tobą w przestworze, Kiedy śmierci twe pożądam Boże, mó Boże!» I zamilkli, i patrzyli nawza em w oczy A ponad nim i ponad nią wieczność się toczy. Puściła po stole swawolący wianek

III Puściła po stole swawolący³ wianek. «Kto go chwyci pierwszy ten mó ukochanek!» Miłość silnie sza niż śmierć, Duch Zabawa, Flirt Pochwycił tak ściśle, aż się kwiaty zwarły. «Skąd ty esteś rodem?» «Ja rodem umarły!» «Co się stało wokół, że świat mi się mroczy?» «To a własnoręcznie zamykam ci oczy» «Już mnie nigǳie nie ma i nigdy nie bęǳie!» «Nie ma ciebie nigǳie, bo uż esteś wszęǳie.» Skrzeble ³swawolić bawić się beztrosko; tu o wianku: toczyć się w podskokach. [przypis edytorski]

III Skrzeble biegną, skrzeble przez lasy, przez błonie, Drapieżne żywczyki⁴, upiorne gryzonie! Biegną szumnie, tłumnie powikłaną zgra ą, A nie ży ą nigdy, tylko umiera ą Umiera ą, skomląc, szereg za szeregiem. Śmierć est dla nich właśnie tym po lasach biegiem, Śmierć est dla nich pędem w niepochwytne cienie Biegną tylko po to, aby śnić istnienie. Świat im śni się w biegu daleki i bliski, Śnią się własne ślepie, śnią się własne pyski, Śni się im, że mogą kąsać adowicie Węszą przez sen mo e i to two e życie, A ten sen łakomy wystarcza im prawie Kogo gryzą we śnie, ginie ten na awie, Gryzą we śnie boga, co sen stworzyć umiał, A ów dąb umiera, co dla niego szumiał. Spotykam go coǳiennie Upiór, Sen, Śmierć, Stworzenie ⁴żywczyk mała rybka przeznaczona na przynętę a. zwierzę przeznaczone na ubó ; daw.: żywa istota. [przypis edytorski]

III Spotykam go coǳiennie. Twarz, wklęta w ramiona, Jak mgła, męczarnią oczu ledwo obgłębiona. Wyciąga błędne ręki widemko niemrawe, By nim zgłaskać surduta połataną awę. Patrzy we mnie, ak w pustkę, lecz głowy nie zniża. Te same zawsze gwoźǳie tłoczą go do krzyża. Życie nowych mu skąpi, a starych nie kruszy. Gǳie mu tam w myśli teraz nowy gwóźdź dla duszy! Już niezgrabny od nęǳy, zły i niedorzeczny, Chce coś mówić, lecz wstyd go przeraża odwieczny Ten wstyd, co w swó niebieski wpatrzony rodowód, Pielęgnu ąc cierpienie, boczy się na powód. Wstydu ego przede mną zawczasu się wstyǳę Więc uda ę, że w tłumie uż go niedowiǳę. A chcę mu coś powieǳieć coś na wieczność całą Rozpłakać się rozśmieszyć to zgłodniałe ciało Nakarmić i przyoǳiać nadmiernie, odświętnie. Ale on mnie uż minął i znikł obo ętnie. I tak zawsze i nigdy nie bęǳie inacze Nikt nie zmieni mgły ego i mo e rozpaczy, I nikt nas choć się rozpacz do mgły czasem zbliża Nie wbĳe nowym gwoźǳiem do wspólnego krzyża. Zbój Bieda, Chrystus, Obcy, Cierpienie Współczucie, Kondyc a luǳka

III Przez śnieżyce, co, wy ąc, powiększa przestworza, Zbó się skrada w nawiane puszyście ąc bieli Nie masz prawa sięgania do luǳkie garǳieli! Mam prawo noża! Zbrodniarz, Zima Pcha go naprzód w mrok pusty wicher i naǳie a Stanął nagle, ak gdyby z durną zmorą zszedł się. I oczy, zaszronione nieściśle, rozkle a I patrzy przed się. Z cieniem, który ułomnie zboczony na murze Na przelewne ramiona wǳiał czapę bez głowy, W sztywnym brzasku latarni piętrzy się w mundurze Posterunkowy. Księżyc na chmur czuprynę wyplusnął ǳban mleka, A Bóg żywcem uchoǳi w śnieg, w chłód i w zawie ę. Zbó krzyczy: «Panie Chmura!» i w nicość ucieka, A on olbrzymie ąc poważnie e Tango Urzędnik Księżyc

III Ogień nasturc i⁵ w ślepiach kota. Mgły czu ne wokół ciał zabiegi. Łódź, co odpływa w nic ze złota! Żal i liliowe brzegi. Kwiaty Taniec, Muzyka Suńmy się ruchem dwóch gondoli, Nie patrząc w lśniące dno podświatów, Niepoko eni z własne woli Ta emną wieǳą kwiatów. W zwierciadłach świateł piętrowanie, A w szybach zmrok posępny, I nieustanne zanurzanie Stopy w ten dźwięk następny A dźwięki, z tańcem snu ąc zmowę, Mgławie ą byle mgławieć. Tango bezwiednie purpurowe Zaczyna nie chcąc błękitnawieć Obłok, Dźwięk Stopę, co szuka mgły wygodne, Ostatni dźwięk wyminął I niezużyty i swobodny Chce ginąć I uż zginął. Pogrzeb Don Żuana⁶ ⁵nasturcja roślina o żółtych, pomarańczowych lub czerwonych kwiatach, uprawiana w ogrodach i na balkonach. [przypis edytorski] ⁶Don Żuan a. Don Juan, a. Don io anni postać literacka, które wzorem miał być szlachcic hiszp. Juan Tenorio, ży ący w Sewilli w XVI w. Słynął z urody i uroku osobistego, ale także z przedmiotowego traktowania kobiet i egoizmu. Postać Don Juana inspirowała wielu twórców (m.in. Moliera, Mozarta, Byrona), którzy barǳo często różnili się w interpretac i te postaci. W operze Don io anni Mozarta ten hulaka i uwoǳiciel okazu e się ednocześnie nieustraszonym indywidualistą, nieugiętym wobec duchów i śmierci. [przypis edytorski]

III Zbladła twarz Don Żuana, gdy w ulicznym mroku Spotkał swó własny pogrzeb, i przynaglił kroku. I zatracił różnicę mięǳy ciałem w ruchu A tym drugim, co legło w trumiennym zaduchu. Czuł tożsamość obo ga orszak szedł pośpiesznie A emu się zdawało, że w mie scu tkwi śmiesznie. Czekał, aż uśnie w Bogu, lecz stwierǳił naocznie, Że Bóg nie est noclegiem, i że uż nie spocznie. Pogardą na śmiertelne odpowiadał dreszcze. «Śpi snem wiecznym» szeptano, ale nie spał eszcze. Szedł coraz bezpowrotnie w pozgonnym rozpęǳie. «Śpi snem wiecznym» Snu nie ma i nigdy nie bęǳie! «Szczęśliwy! Już nie cierpi!» tak mówiono wkoło, A on w świat trosk mogilnych kroczył niewesoło, W świat, gǳie pierwszą ułudą est ostatnie tchnienie, I zaczęło się nowe nieznane cierpienie. ǲwony eszcze ǳwoniły. Nie słuchał ich wcale. Szli luǳie dotąd żywi Minął ich niedbale. Czczość ǳwonów i daremność zrozumiał pogrzebu I zmarłymi oczyma przyglądał się niebu. ǲiejba leśna, IV Miłość stroskana Ciało, Dusza, Trup Pogrzeb, Zaświaty, Pozory, Duch Bóg Sen Cierpienie

IV Która goǳina? Która w niebie zorza? Nie czas na skargi! Świat właśnie est taki! Dawnoś to w zbożu rwał chabry i maki? Pokocha zboże! Nic nie ma, prócz zboża! Czemuż tak patrzysz w otchłanie bezczasu, I mówisz: «Jakże pokocham tę zmorę?» Dawnoś to w lesie całował drzew korę? Więc las pokocha! Nic nie ma, prócz lasu! «Przyszedłem na świat, poprzeǳon żałobą, I byle aką ode dę stąd bramą.» A cóż zabierzesz na drogę ze sobą, Jeśli nie wszystko, eśli nie to samo? Niech dusza two a, miłością wielmożna, Takim się żalem po nocach nie truǳi, Że prócz tych roślin i zwierząt, i luǳi Nic na tym świecie pokochać nie można! Usta i oczy Miłość, Obraz świata Kondyc a luǳka Dusza

IV Długo się usta mo e karmiły twym ciałem, Aż głodu ust mych doznałem, Boś u ęła im pieszczot w ostatnie goǳinie, Co, przemĳa ąc, nie minie. I odtąd, odrzucone w świat, słońcem rozbłysły, Straciły rozum i zmysły I cału ą te głazy i te martwe rzeczy, Które duch zdeptał człowieczy. Cału ą księżyc w studni, słońce wśród alkierzy I wiatr, gdy na wprost uderzy, I gniazda, które burza strąciła przedwcześnie, I kwiaty w polu i we śnie, I cału ą u źródeł szemrzącego losu Wszystko, co kwitnie bez głosu, Wszystko, co pocałunków, złożonych w pokorze, Oddać im nigdy nie może, Jeno musi w to słońce zapatrzyć się złote I, milcząc, przy ąć pieszczotę. I radu ą się usta, że całować mogą Wszystko, nie ma ąc nikogo! I że wolno im teraz na kwiatach oniemieć I ma ąc wszystko nic nie mieć! Zaś oczy, gdy się usta do kwiatów zbliżały, Odbiły nagle świat cały. I radu ą się oczy, że nad ust szkarłatem Z całym spotkały się światem! Wiersz konny Rozstanie Natura, Ciało, Pocałunek, Samotność, Doskonałość, Miłość spełniona Kondyc a luǳka Spotkanie

IV Pochylony ku światu patrzę w cień mó konny, Jak się obco przewĳa skośny i postronny Wybo em dróg. Mó cisawy⁷, któremu i głaz nie zacięży, Zaświat w słońcu zwęszywszy, kark zagrzany tęży W uparty łuk! Wonie ące od pola, z traw wywiane losy Złączyły nas na wspólny bieg w tamte niebiosy I w tamten las I kazały ednakim zespolić się ruchem Na sny różne, co awy związane łańcuchem Śnią się raz w raz. Dąb, miga ąc za dębem, wstecz luźnie odlata⁸, W przerwach mięǳy dębami zaskoczona chata Cofa się w ar! Rucza ⁹, słońcu na ukos arząc się samopas, Z oczu nagle nam znika, ak wylękły topaz¹⁰, Mara wśród mar Stogi siana z bocianem lub wroną na czubie Olbrzymie ą do czasu, aż giną w przegubie Minionych mieǳ! I dobrze nam i barwno, gdy skra em źrenicy Pochwycimy mak w życie lub kąkol w pszenicy, By dale biec! I dobrze nam i skrzyście, gdy wpobok cmentarza Chata szybą od blasku oślepłą przeraża Daleki step Lub gdy srebrem oparty o wierzchołek drzewa Obłok snem rozwidniony na słońcu wygrzewa Kudłaty łeb! Bezmiar nozdrza nam szarpie i wre w naszym pocie, A my piersią zdyszaną na własne tęsknocie Kłaǳiem się wzdłuż! W eden tętent dwa nasze stapia ąc milczenia, Sprzepaszczamy się w zamęt bystrego istnienia Obo giem dusz! Koń Podróż, Przestrzeń Cień Sen Wieś Kwiaty Obłok Lot Koń Czy to śmierć się tak dymi w zdybanym bezkresie? Tak, to ona! To ona! Bo tak właśnie zwie się. Tchu w piersi brak! Trzeba przemknąć pomięǳy śmiercią a pokrzywą Cisak¹¹ w nicość się gęstwi pogmatwaną grzywą, Jak lotny krzak! Jeszcze chwila a niebo skończy się! Lecz niech no Próżnie zowąd wybłysłe ku nam się uśmiechną Zza mgieł i wzgórz, Niebo ⁷cisawy koń maści czerwonobrunatne. [przypis edytorski] ⁸odlata ǳiś popr. forma os. lp cz.ter.: odlatu e. [przypis edytorski] ⁹ruczaj mała rzeczka, strumień. [przypis edytorski] ¹⁰topaz minerał, kamień ozdobny, przezroczysty, niebieskawy lub żółtawy. [przypis edytorski] ¹¹cisak koń cisawy, t. o czerwonobrązowe sierści. [przypis edytorski]

A my, łamiąc przeszkody, groźnie i pochmurnie Pośpieszymy w tę otchłań na wieczysty turnie Tamte szych burz! Jakiś blady mieszkaniec chmur z niebios wybrzeża Wiǳi, że wicher w locie o pierś nam uderza Jak stal o stal, I nie może rozeznać poprzez kurzaw zwo e, Co się stało na ziemi, że tych kształtów dwo e Mknie w edną dal? I nie może zrozumieć w swoim wniebowzięciu, Czemu z wyżyn drapieżnych spadł na kark zwierzęciu Człowieczy stwór? I dlaczego dwie zmory różnego obłędu Zbiegły się, aby zdwoić czar swego rozpędu Do innych zmór? Ciało me, wklęte Koń

IV Ciało me, wklęte w korowód¹² istnienia, Wzruszone słońcem od stóp aż do głów, Zna ruchy ǳiwne i znieruchomienia, Które zeń w śpiewie przechoǳą do słów. Taniec, Śpiew, Życie ako wędrówka Ciało Zna pląsy gwiezdne, wszechświatów taneczność I wir, i turkot rozszalałych azd, Pieśnią est życie i pieśnią est wieczność W takt mego serca i nie moich gwiazd! Gdy wieczór na noc do snu się układa, Zmierzchami tłumiąc purpurowy żal, Bóg, niby z nieba strącona kaskada, W pierś mą uderza i rozǳwania w dal I drga ą w piersi rozǳwonione losy, Bĳe do głowy rozśpiewana krew, I pieśnią całe ogarniam niebiosy, I ziemię całą wiǳę poprzez śpiew! Jak niewiele ma znaków ¹²korowód szereg osób posuwa ących się edna za drugą. [przypis edytorski]

IV Jak niewiele ma znaków to ubogie ciało, Gdy chce o sobie samym dać znać, co się stało Stało się, bo się stało! Już się nie odstanie! Patrzę ciągle i patrzę, ak gdyby w otchłanie, I ciągle nasłuchu ę, czy kto puka w ciszę? Nie dlatego, że wiǳę, nie przeto, że słyszę. I usta mo e bledną, a to ten ból biały Nie dlatego, że zmarły, lecz barǳo kochały, I uśmiech nie dlatego trwa na nich przelotem, Żeby się uśmiechały sam uśmiech wie o tem¹³. A gdy ciebie wspominam świat mi cały gaśnie, Bo tak oczom potrzeba, tak chce się im właśnie! A dłonie załamu ąc, wiem, że nie z rozpaczy, Lecz nie mogę inacze nie mogę inacze. Ciało, Tęsknota, Konflikt wewnętrzny, Żałoba Śni się lasom las ¹³tem ǳiś popr. forma Msc. lp r.n.: tym; tu zachowano starą formę ze względu na rym. [przypis edytorski]

IV Śni się lasom las, Śnią się deszcze. Jawią się raz w raz Znikłe ma e. Sen, Las I mĳa ą znów, I raz eszcze A a własnych snów Nie pozna ę. Dłoń zanurzasz w śnie

IV Dłoń zanurzasz w śnie, W zagrobowym cieniu. Nie zna du esz mnie, Wołasz po imieniu! A a leżę tu, Gǳie ma być nas dwo e. Brak mi tylko tchu, Oto ciało mo e Mrok na schodach Śmierć, Tęsknota, Sen Ciało

IV Mrok na schodach. Pustka w domu. Nie pomoże nikt nikomu. Ślady two e śnieg zaprószył, Żal się w śniegu zawieruszył. Zima, Samotność, Milczenie Trzeba teraz w śnieg uwierzyć I tym śniegiem się ośnieżyć I ocienić się tym cieniem, I pomilczeć tym milczeniem. Boże, pełen w niebie chwały

IV Boże, pełen w niebie chwały, A na krzyżu pomarniały, Gǳieś się skrywał i gǳieś bywał, Żem Cię nigdy nie widywał? Wiem, że w moich klęsk czeluści Moc mnie Two a nie opuści! Czyli razem trwamy ǳielnie, Czy też każdy z nas odǳielnie. Mów, co czynisz w te goǳinie, Kiedy dusza mo a ginie? Czy łzę ronisz pota emną, Czy też giniesz razem ze mną? Pogrzeb Modlitwa, Bóg Cierpienie Współczucie

IV Słyszę, ak deszcz po liściach coraz gęście pluska. Tak mnie nuży zwłok moich w zaświaty wywózka Na kołach, co się kręcą, choć nie wieǳą¹⁴ drogi! Dla mnie uż tylko mroki i mroków rozłogi! Boże, czemuś dał duszę, co snu musi żebrać, I życie, które można tak łatwo odebrać? I czemuś mnie z takiego utworzył marliwa¹⁵, Że mnie w tę obcą ciemność byle noc porywa? Czemu nieśmiertelnie esz na moim pogrzebie? Czemuś zabił mnie adem, co nie tru e ciebie? Czemu nuży mnie zwłok mych w zaświaty wywózka, A deszcz po żywych liściach coraz gęście pluska? Życie ako wędrówka, Pogrzeb, Dusza, Śmierć, Kondyc a luǳka, Bóg Sen, Życie snem Śmierć wtóra ¹⁴nie wieǳą drogi (daw.) nie zna ą drogi. [przypis edytorski] ¹⁵marliwo (neol.) substanc a podległa śmierci. [przypis edytorski]

IV Dwo gu zmarłym w cmentarza zakątku Dawna miłość śni się od początku, I westchnęli, i po małe chwili Wspomnieniami ust się połączyli. Śmierć Pocałunek, Trup, Cmentarz, Miłość silnie sza niż śmierć Usta, usta! Próchno w was migota! Któż odgadnie, że to est pieszczota? Któż pomyśli, że to est kochanie Pocałunków trudne wspominanie? Słodka eszcze est taka żałoba: Cień cieniowi, mgła mgle się podoba. Ale szczęście nie potrwało długo: Niespoǳianie zmarli śmiercią drugą Boże, Boże! Gǳie two e lazury? Straszno zmarłym umierać raz wtóry! Straszno nie być pod żadnym namiotem Cicho cisze Nie mówmy nic o tem¹⁶ Sen wiejski Śni mi się czasem wieś, którą wbrew losom Wysiłkiem marzeń przymuszam do trwania, Czu ąc, ak przymus co chwila e wzbrania Zniknąć, gdy właśnie zmyślonym niebiosom, Oczyma ledwo naznaczyłem w próżni Mie sce spotkania snu mego z błękitem. Drzewa mnie nęcą naocznym rozkwitem Czasem się tylko akiś liść opóźni Lub gałąź, nie tak z awiona, przez szpary Snu w mrok wybiegnie ponad snu zamiary A zresztą wieczór żmudny, nieustanny, Z pola znużone wraca ą ǳiewczęta, Waǳąc spódnicą o złote ǳiewanny¹⁷, O których sen mó, że śnią się, pamięta. A kroki ǳiewcząt uparte, bezgłośne I ednoczesne i ǳiwnie nieznośne, Jakby szły po to, by mi tylko dowieść, Że idą, dbałe o pył, co się zrywa Spod stóp ku zorzy. I, ak we śnie bywa, Gdy życie wkracza we własną opowieść, Wiem o nich wszystko A one mą wieǳę Zgadu ą na wskroś, że nie ta i pusta, I dale idą, wypełnia ąc mieǳę I umie ętnie rozchyla ąc usta Jakby do śpiewu. Choć śpiewu nie słyszę, Wiem, że śpiewa ą i wsłuchany w ciszę Ich warg, niemotą drętwych beznaǳie ną, Te słowa chwytam na pozór kole no: «Czy kto nas wyśnił? I skąd nasza dola? Kondyc a luǳka Sen Wieś Sen, Stworzenie Śpiew ¹⁶tem ǳiś popr. forma Msc. lp r.n.: tym; tu zachowano starą formę ze względu na rym. [przypis edytorski] ¹⁷ǳiewanna roślina zielna z niewielkimi żółtym kwiatami na wysokie łodyǳe. [przypis edytorski]

I czy to prawda, że wracamy z pola? I czy to prawda, że my w sobie żywe? Śnĳmy się nadal zgodne i cierpliwe!» Choć słów tych nie ma, lecz słyszę e w chwili, Kiedy pomyślę, że tak być powinno. Zorza ku głębiom strumieni się chyli, Ścieka ąc złotem i purpurą płynną, Biele ą brzozy, krwawią się czereśnie Wszystko to we śnie. Wszystko to we śnie. Gdy chylę w sen głowę, ǲiewczęta chylą tak samo swe skronie Przechoǳą teraz przez nagłą dąbrowę, Które nie było, a która, ustronie Wprzód upatrzywszy, w sieć snu siebie chwyta I na spotkanie idącym rozkwita, Szumiąc zieleni zaklętą pierwszyzną, Nieprzewiǳianą, a bu ną i żyzną, Wśród które życie, przemieszane z zorzą, Prześwieca ące wraz z niebem przez liście, Purpurowie e mętnie i cieniście. Na widnokręgu obłoki się mnożą. Od ǳiewcząt cienie pada ą ukośne I ednoczesne i ǳiwnie nieznośne, Jak gdyby po to wysnuły się drogą, Aby mi dowieść, że ma ą od kogo I na co upaść I błędne motyle Na pokaz, z trudem swó kształt w zorzy trwalą¹⁸. Teraz chcę zliczyć tłum ǳiewcząt, co falą Płynie po kwiatach est tyle a tyle, To wszystko, liczby określić nie umiem, Ale ą na wskroś i żywcem rozumiem, Jak gdyby była nie liczbą, lecz spadem Ciał w głąb na oścież rozwartego ducha. Już czerwiec, skrząc się, biegnie moim sadem, A w chacie mo e noc lipcowa, głucha, A w polu wieczór dogasa sierpniowy. Jakiż to miesiąc zmącił sny me głowy? Mĳa ą lipce i sierpnie, i wrześnie Wszystko to we śnie. Wszystko to we śnie! I wszystko przemĳa, Nie przemĳa ąc. I trwa wieś niczy a I wieczór, złotą znakowany smugą. O, akże znikąd i akże uż długo Idą te z pola znużone ǳiewczęta! I a wraz z nimi! Bo i mnie też pęta Żąǳa przebycia nad strumieni wodą Nagłego lasu, co złudnie się spiętrza, Ale nie mogę we ść cały do wnętrza Mego snu: estem sam sobie przegrodą. Choć w nim się błąkam, choć dłońmi obiema Dotykam kwiatów, wiem, że mnie tam nie ma. ǲiewczęta wza em poprzez mgieł błękitność Wskazu ą sobie mo ą tam niebytność Las Cień Motyl Czas, Lato, Przemĳanie Sen Życie snem ¹⁸trwalić się (neol.) trwać, utrwalać się. [przypis edytorski]

I sad, gǳie mogłem w cieniu grusz i śliwek Czekać na przy ście ich wśród drzew bezładu, I popod płotem tego właśnie sadu Siada ą rzędem na wspólny przyśniwek O tym, co serce niewoli do bicia Czy pozyskanie, czyli strata życia? I o tym eszcze, co słodsze dla ciała Sen, który gaśnie, czy awa, co pała? I o tym eszcze, skąd przyszła ich dola? I czy to prawda, że wraca ą z pola? I czy to prawda, że z awiona w ciszy Pierś ich tym ży e, że swó oddech słyszy? I tak śnią chórem chciwie, pracowicie, Dłonią w swych piersiach przytrzymu ąc życie, A która dośni do końca ta gaśnie. Gasną kole no, bez żalu. Już właśnie W ostatnie tli się snu reszta ostatnia, Która się w zorzy eszcze wyszkarłatnia, A i ta z wolna do śmierci nawyka I w mgle samochcąc bez śladu zanika, W te mgle, co w dal się rozwiewa bezkreśnie Wszystko to we śnie. Sen, Śmierć, Przemĳanie Śmierć Buddy¹⁹ U wód Hiraǌawati²⁰ nad brzegiem żałoby Poległ Budda, trawiony mgłą ślepe choroby. Był w pobliżu tłum uczniów i był ptak na drzewie, I ǳiewczyna, o które nikt dotąd nic nie wie. Śmierć opodal, we zgubne zwinięta pierścienie, Czekała, ak pies wierny, na ego skinienie. Uczył ą wlec obrożę i lizać złe pęta I patrzał, ak w ślad za nim po snach się wałęta, A ǳiś choć się skłębiła nad wspólną otchłanią Nawet e nie pogłaskał i nie spo rzał na nią Było ponad potokiem drzew tyle a tyle, A kwiatów eszcze więce. Fruwały motyle. A on mówił do uczniów: «Czylim się spoǳiewał, Że będę wspomnieniami zgon zimny zagrzewał? Pamiętam, ak bystrego dosiadłem Kantaki, By od echać na zawsze w ten świat byle aki²¹, I pamiętam snu nęǳę i noc lotusową, Gdy się księżyc do reszty spełnił nad mą głową, A am poglądał duchem, co złuǳeń unika, W przepaść rozkwieconego kędyś paźǳiernika. Krążyła w sokach drzewnych szalenizna czasu, I eziorniała nicość opodal śród lasu, Śmierć, Choroba, Żałoba Pies Wspomnienia Czas ¹⁹Budda (hind.: Oświecony, Przebuǳony) Budda Siak amuni, własc. Siddhartha Gautama (prawdopodobnie p.n.e.), twórca buddyzmu. Syn królewski, asceta, myśliciel i nauczyciel duchowy. Żył w płn. Indiach, przy ǳisie sze granicy z Nepalem. [przypis edytorski] ²⁰ ira awati rzeka w Indiach, wg legendy nad e brzegiem umierał Budda. [przypis edytorski] ²¹Pamiętam, jak bystrego dosiadłem Kantaki, By odjechać na zawsze w ten świat byle jaki wg legendy Budda uciekł nocą konno z pałacu o ca, aby szukać lekarstwa na choroby, starość i śmierć, o których istnieniu dowieǳiał się dopiero w wieku ok. lat. [przypis edytorski]

I chyliły się kwiaty nadmiarem brzemienia W cienistość zgęstniałego od rosy istnienia, A a, tropiąc kres bytu w kierunku ich woni, Czułem dumną zniszczalność ust, piersi i dłoni, Czułem, że duch mó, w leśną schwytany zieloność, Potrafi zdławić w sobie czar i nieskończoność O, wytępić ślad gwiezdne z błękitem łącznicy! Wymknąć się zwinnym sidłom puste ta emnicy! Stracić z oczu brzeg niegdyś zna ome rozpaczy! Umrzeć, dopóki eszcze śmierć trwa i coś znaczy!» I śmierć to słowo: umrzeć pochwyciła mętnie I węsząc zdobycz, dla nie zachowaną skrzętnie, Ku ciału śladem duszy podpełzła zawile. Lecz dał znak. Śmierć odeszła. Fruwały motyle. A on mówił: «Com wiǳiał w obłędne pogoni Za źródłem nieistnienia, gǳie się nic nie trwoni? Wiǳiałem Wieczność w górach w goǳinie niewiary W trwałość własne żałoby i w uciszeń czary, Gdy oǳiana w śnieżycy wzburzony gronosta Z płaczem o wszystkich zmarłych wybiega na rozsta! Wiǳiałem, ak się borów osoba liściata Wyłania z pęt zieleni i bada głąb świata, Co powstał wbrew e szumom i z myślą nie o nie, Liście zwiędłe od niego, on od liści stroni I tu eszcze wiǳiałem, ak trup się spopiela, A popiół, zamiast spocząć, w inny kształt się wciela: Psem się sta e u wrótni obcego mu domu Lub ǳiewczyną zdraǳoną, co łka po kry omu, Lub przypłodkiem tygrysim, lub dłonią zbrodniarza Trup na długość te dłoni uchoǳi z cmentarza I bruzda po umarłym czernie e w niebycie A gǳiekolwiek poszedłem szło za mną w krok życie, Szło, skomląc o kęs ciała i tucząc się troską, Szło z te nęǳy człowiecze w tamtą nęǳę boską. Próżno ego czepliwe u ść pragnąłem zmorze: Jest wszęǳie est zawczasu i nie być nie może! Byłem w miazgach mdłych mroków, w tumanach bez treści Lecz i tam się coś krząta, szemrze i szeleści! Wiem: sen wieczny to tylko czasu w grobie strata, Bo w na dalszych zakątkach i przerwach wszechświata Nie ma zwłok dość umarłych, dość znikłego cienia I pyłów dość nikczemnych bez łez, bez istnienia! I ąłem wówczas walczyć z tym pyłem ostatnim Z tym szelestem, z tym szmerem na pozór tak bratnim Aż, krusząc na drobnie sze istnienia ka dany, Znalazłem nagłą wolność w otchłaniach Nirwany²²! Mó to twór! W nim się zmieszczę, mimo żąǳ ogromu! Grób na miarę nicości, nie znane nikomu! Ciemność, które nie tyka żaden promień słońca! Trumna, gǳie nieskończoność dobiega do końca! Zanim w nie się ułożę, zanim rzucę ziemię, Niech eszcze przed od azdem śmierć poda mi strzemię.» To rzekłszy, w ślepie śmierci popatrzył tak bacznie, Przemĳanie Śmierć Motyl Żałoba, Wieczność Grób, Dusza, Życie ako wędrówka Trup Żebrak Grób, Doskonałość Śmierć Żałoba ²²Nirwana (z sanskrytu: zgaśnięcie, zdmuchnięcie) stan całkowitego spoko u i poznania prawdy absolutne uzyskiwany podczas medytac i. Termin występu ący w religii i filozofii indy skie. [przypis edytorski]

Że pobiegła ku niemu, blednie ąc nieznacznie I część ruchu w przydrożnym zostawia ąc krzewie. Lecz ǳiewczyna, o które nikt dotąd nic nie wie, Krzyknęła: Nie umiera! Chociaż nic nie znaczę Dla ciebie we wszechświecie, lecz spo rzy, ak płaczę Nie umiera! Raz eszcze oprzy się mogile! Więc dał znak. Śmierć odeszła. Fruwały motyle. A ǳiewczyna szeptała: Czas nagli! Śmierć bliska! Spó rz pręǳe w moich oczu modre zmierzchowiska Nie umiera! Daremnie o nicość się kusisz! Nie znalazłeś e nigǳie! Po śmierci trwać musisz! Pó dź ze mną w żal bez końca i pó dź w beznaǳie ę! Wszystka teraz dla ciebie z całych sił istnie ę Kocham moc twego ducha zmarszczki two e twarzy, I schorzałość, co w oczach trucizną się arzy. Nie umiera! Pieszczotą wyróżnię twe ciało, By dla ciebie i dla mnie niezbędnym się stało! Myśl zatopię w rozkoszy obłędnym bezkresie, Aby nic nie myślała prócz tego, co chce się Białą szy ę potrafię giąć do twe rozpaczy I zrozumiesz, że rozpacz nic wówczas nie znaczy. Ży, dopóki me dłonie biele ą po świecie, Dwa narzęǳia pieszczoty, a usta to trzecie! Twego bólu do życia żaden grób nie schłonie! I ǳiewczyna obydwie wyciągnęła dłonie I usta doń zbliżyła, by go zmóc za chwilę. Budda skinął. Śmierć przyszła. Fruwały motyle. ǲiejba leśna Wnętrze grobowca pogańskiego Przez otwór z prawej strony wchoǳi święty Makary²³ z wiązką chrustu na plecach Posuwa się w głąb grobowca, układa chrust na ziemi i roznie ca ognisko Zrazu drobny, a potem coraz większy płomień rozwidnia grotę światłem, które pełga²⁴ po ścianach grobowca wraz z towarzyszącą mu w bezładnym popłochu gromadą niepo hamowanych cieni Blask pada na leżące tu i ówǳie zwłoki, rozmaicie na ziemi rozpostarte Święty Makary oǳiany w szaty ubogie Jest krępy z czarną brodą uchy ma pewne siebie, choć nieco porywcze i niespokojne Układa płaszcz na ziemi i z chrustu robi jakie takie wezgłowie, aby spocząć Tu spocznę. Tu mó nocleg w pobliżu tych twarzy, Z którymi blask ogniska tak źle się ko arzy, Tak mu obco po martwych bezwyrazach pełgać Tak się boi w sen wieczny zbyt złociście wełgać! ozgląda się po grobowcu Erotyzm, Rozkosz, Śmierć, Starość, Pokusa Motyl Grób, Cmentarz, Gotycyzm, Danse macabre Cień, Ogień, Światło Pielgrzym Przemĳanie ²³święty Makary istnie e kilku świętych o tym imieniu, na barǳie znany est Makary Wielki, zwany też Starszym lub Egipskim (ok. ok. ). Pasterz, od młodości czuł powołanie do życia pustelniczego, ale roǳice zmusili go do ożenku. Po śmierci żony i roǳiców, w wieku lat został mnichem i osiadł w pustelni Skete (ǳiś: Wadi al-natrun w Egipcie). Tam zasłynął z surowego trybu życia, licznych umartwień i postów, a także z wymownych i pięknych kazań. Ży ąc w poście i modlitwie otrzymał dar proroczy oraz zdolność czynienia cudów. Pozostawił po sobie wiele homilii oraz liczne grono naśladowców, a ego pustelnia stała się ośrodkiem życia kontemplacy nego na następne stulecia. W ikonografii przedstawia się go ako siwobrodego zakonnika na tle askini, często z trupią czaszką, symbolem przemĳania, znikomości i śmierci, lub ze zwo em. [przypis edytorski] ²⁴pełgać palić się słabo, świecić nierówno. [przypis edytorski]

Prześpię noc. Na noc całą dla świata przeminę I pomyślę, żem nabył śmierci odrobinę Od tych zmarłych A z taką odrobiną właśnie Łatwie mi uż do Boga Przygląda się kolejno zwłokom Leżą tak grymaśnie Ten na wznak, ów na boku, a tamten na brzuchu. Coś w nich eszcze się ǳie e pomimo bezruchu. Może milczą wsłuchani w poǳiemnych burz łoskot? A może weszli w bezmiar tych pośmiertnych prostot, Gǳie się wszystko tak spełnia, ak chęć szumu w lesie, A cokolwiek się sta e est tym, czego chce się Trup, Ciało Posuwając się w głąb grobowca, zatrzymuje się nad trupem o kształtach świadczących jeszcze o dobrobycie tłustych i ordynarnych Więc i taki otylec z mgłą zaświatów sprzeczny Karkiem śmiesznie rubasznym pcha się w żywot wieczny? Przygląda się następnemu A ten ma niesprawǳalną obo ętność w twarzy Na to, co się zdarzyło lub eszcze się zdarzy Spostrzega piłkę Piłka, którą poganin w swe bezbożne chuci Rzucił w zaświat i czekał, czy mu kto odrzuci? Spostrzega trupa ǳiewczyny Trup ǳiewczyny. Trup świeży. Skóra eszcze gładka. Ileż to wiosen w kościach? Młoǳiuchna próchniatka. I dłonie dołyszkami²⁵ odwróciła blada, Jak gdyby próbowała, czy właśnie deszcz pada? Można całą e duszę pomieścić w askółce! Trup, Świętokraǳtwo Zamyśla się na chwilę Na nie, ak na upchane nicością pościółce, Głowę do snu utrwalę na dowód pogardy Dla tych zgręzów²⁶ pogańskich! Sen będę miał twardy! Układa głowę na piersiach ǳiewczyny i nogi przed się wyciąga I przez sen będę chwalił bezmiar Twe wszechmocy Śnĳ mi się, Boże wielki, śnĳ mi się te nocy! Szepce modlitwy i zasypia Z głębi mroku z najdalszych zmierzchów grobowca wyłaniają się nagle dwie, nie określone w swych zarysach postaci, które w miarę zbliżania się do śpiącego określają się coraz wyra niej i pośpieszniej w swych kształtach To mazarak²⁷ i zaradel²⁸ Obydwaj przy glądają się Św Makaremu Śpi. Bóg, Sen ²⁵dołyszek wewnętrzna stronę dłoni. [przypis edytorski] ²⁶zgręz a. zgręza fus, męt; resztka. [przypis edytorski] ²⁷ mazarak (znany również ako Amez arak, Amazarek, Sem aza, Szam aza, Szemhaza ) w tradyc i udaistyczne i chrześcĳańskie upadły anioł, który nauczył rzemiosła czarnoksiężników i zielarzy. Jest ednym z przywódców dwustu aniołów, którzy zstąpili z nieba na ziemię i współżyli z luǳkimi kobietami, płoǳąc gigantów, co stało się edną z przyczyn decyz i Boga o zniszczeniu luǳkości przez potop. Wg Zoharu Amazarak po ął za żonę edną z córek Adama i Ewy i miał z nią synów. [przypis edytorski] ²⁸ zaradel w etiopskie apokryficzne Księǳe enocha Azaradel est ednym z upadłych aniołów, którzy ob aśnia ą luǳiom bieg Księżyca. [przypis edytorski]

I myśli, że właśnie sam Bóg mu się marzy A śni mu się nic z Boga coś z człeka twarz twarzy, Złuda do powszedniego dla śpiących użytku, Bóg prawǳiwy dla świata est przedmiotem zbytku. Nogi przed się wyciągnął dość krępe w budowie. Nicość ma za podnóżek, trupa za wezgłowie. I co to za karczemny do trupa stosunek! Chrapać na zmarłe piersi, co śni pocałunek! Trup, Erotyzm, Kobieta, Świętokraǳtwo Kara, Gotycyzm I żywcem wstydliwości urągać trupięce! Płeć zmarłych est ta sama! A może coś więce! zaradel przyklęka nad trupem ǳiewczyny Boże! Jeśli Twe oczy umarłą postrzegą Wwódź ą na pokuszenie, nie zbaw ode złego, Nie da e spocząć w grobie! Niech zawsze się trwoży O swó proch złotowłosy o Twó uśmiech boży! Niecha nawet po śmierci dba o urok trwalszy, Niech się w mroku boryka o szczęścia ciąg dalszy! Wstaje z klęczków Amen! Szczera modlitwa wzrusza ak żałoba. I ten «szczęścia ciąg dalszy» dość mi się podoba. Ty ciał znawca. Zbudź trupa. Da mu pląs i dreszcze. Niech ciało samo siebie przeży e raz eszcze. I niech święty Makary, gdy noc minie pusta, Pokocha w ustach zmarłe nie tylko te usta. Modlitwa, Szczęście Czary, Obrzędy Zmartwychwstanie Ciało zaradel zaklinająco wyciąga dłonie nad trupem ǳiewczyny Twarzyczko, zaniedbana w śmiertelnym uboczu, Mie wiarę w siebie samą i w mus moich oczu. Noc mi dała w ciemnościach zata ony urząd, Bym się życia dobuǳił w zamarciu twych nóżąt. Zbudźcie się, dłonie, zziębłe od lęku i chłodu Zbudźcie się, piersi, śmiercią zniszczone za młodu. Zbudźcie się, usta, troską zbielałe nieżywą, By dać innym swych pieszczot ciepłotę i lgniwo²⁹. I ty zbudź się, ǳiewczyno ty sama, prócz ciała Prócz ust, dłoni i piersi byś wszystka³⁰ istniała! ǲiewczyna otwiera oczy mazarak i zaradel, unosząc się w powietrze, znikają w głębi mroku W miejscu ich zniknięcia ukazuje się drobna, jak zabawka, łód ze świetlistego złota i, płynąc gǳiekolwiek, gaśnie w punkcie nieokreślonym jakby dobiła do brzegu, gǳie istota Okręt, Podróż, Anioł ²⁹lgniwo neol. od czas. lgnąć, t. przytulać się. [przypis edytorski] ³⁰wszystka cała. [przypis edytorski]

łoǳi staje się zbyteczna Piersi ǳiewczyny wzdymają się najpierw próbnym, a potem coraz pewniejszym oddechem Przez otwór grobowca przenika blada smuga świtu Makary buǳi się, nasłuchuje i zrywa się nagle na równe nogi Ży esz? Ży ę wbrew życiu. Coś mi się wspomina A co robisz w grobowcu? Cierpię. Mo a wina, Żem się w piersi zawczasu życia nie dosłuchał. wstając Zły byłeś dla me piersi! Świt cię udobruchał. Gbur esteś ze zmarłymi! Ze śmiercią rubacha³¹! Gdyś się porwał na nogi miałam nawet stracha. zamyślony Czym byłaś dla mnie w mroku? Hańba, Kobieta upadła Jest w mroku wygoda Czym byłaś? Tak mi nagle same siebie szkoda! Łbem tkwiłeś na me piersi żywy nieprzytomnie, Miażdżyłeś bez miłości spałeś bez snów o mnie, A teraz śmiesz mi patrzeć w zmartwychwstałe lico I pytać, czym ci byłam? Two ą przespanicą! Krzywda Religia Grzech Boże, eżelim zgrzeszył w niewieǳy goǳinę, Przebacz sen mó przebiegły i noc, i ǳiewczynę! Korzysz się modlitewnie, a garǳisz mną z pańska. Nie kochasz? W oczach twoich mgła krąży pogańska. Zmysły, Erotyzm Ciało Kuszenie A usta? ³¹rubacha tu: człowiek rubaszny, nieokrzesany, grubianin; być może przez sko arzenie z ros. rubacha, t. koszula, aluz a do bliskości ze śmiercią i braku szacunku dla nie, ak w powieǳeniu bliższa koszula ciału. [przypis edytorski]

O, nie myślę o ust twych koralu! Giniesz z nadmiaru grzechów! Ginę z samożalu! O, weź mnie i w ob ęciach zanieś biedne ciało Daleko aż do szczęścia! zamyślona Szczęście mi zmalało Szczęście Zmalało? Tak! Nic usta ustom nie pomogą! Nikt nikogo nie kocha! Wiem, że nikt nikogo! Bóg Miłość w Bogu! Z twe duszy uczyń mu ofiarę. Nie mam czasu na ciągłą w twego boga wiarę. Wierzę w to, co się samo naprędce wywróży, I w przemokłą od rosy nieskończoność róży Tyle w tobie nicości, co skrzydeł w łabęǳiu Twó bóg nazbyt est nigǳie, mó na podoręǳiu³². Wskazuje otwór, słońcem zalany Spó rz światła uż się burzą! W słońcu mi do twarzy! Osłania z lekka piersi Lubię w nim się zazłocić! Niech się pierś po arzy³³! I lubię kęǳiorami niepotrzebnie wstrząsać, Śmiać się i nic nie wieǳieć, i na świat się dąsać. I nim stało się właśnie to, co mnie pokładło Na ziemi Co się stało? To, że wszystko zbladło! Las obi kilka kroków w głąb grobowca Było tak: da my na to, że las się kołysze Uderza stopą w ziemię W tym mie scu nie gǳie inǳie ozlega się szum leśny Słyszysz szumy? ³²na podoręǳiu pod ręką, tuż obok. [przypis edytorski] ³³jarzyć się błyszczeć w asnym świetle. [przypis edytorski]

Choć brak lasu Słyszę Nic nie brak! Zresztą brak mi czasu Z chłopcami szłam do lasu, z całych sił do lasu, Aż zabrnęłam w gęstwinę, gǳie las się odmienił, Wypoǳiemnił się nagle i wypoǳielenił I ǳiał się tak pośpiesznie, że aż zbrakło czasu I nie można uż było iść dale w głąb lasu I nikt nie mógł zrozumieć i nie chciał zrozumieć, Czemu trzeba tak istnieć, żeby łkać i szumieć? A sęki i gałęzie, i liście przez liście ǲiały się zieleniście, barǳo zieleniście I a, gdym w ǳie bę leśną wbiegła nieostrożnie, ǲiałam się wobec chłopców bez płaczu a trwożnie! O, chwyć teraz w ramiona ǳie bę mego ciała! To ta sama, co w lesie! Ta, co nie płakała Łzy O, Boże! Tak! O, boże! Okropną pomyłkę Los mi zdarzył! Z chłopcami bawiłam się w piłkę. Podnosi piłkę To ta sama. A dłonie do piłki mam skore. Pokocha mo e dłonie! Lecz serce mam chore! Pamięta! Matka raǳi, żebym oszczęǳała Serca mego starannie, niźli reszty ciała. Było tak: Gra, Zabawa Serce Odsuwa go w prawą stronę grobowca i wciska mu w dłonie piłkę Tu w tym mie scu mnie więce mnie więce Stali chłopcy, pieszczoty spragnieni ǳiewczęce, Sama się co a naprzeciw w lewą stronę grobowca i uderza stopą o ziemię A a stałam tu właśnie! Tu była snu zaródź. Las ǳiał się. do Makarego ǲie się pręǳe! Rzuć piłkę! Nie marudź! rzuca piłkę O, Boże! łapiąc piłkę Jeden z chłopców wpatrzony niezłomnie Zawołał: Jeśli kochasz rzuć piłkę wprost do mnie! Flirt Miłość tragiczna I rzuciłaś?

rzuca weń piłką Rzuciłam, a on się zasmucił! Nie dowierzał rzutowi i, blednąc, odrzucił. No, odrzuć! Czemu zwlekasz? odrzucając w zadumie piłkę Coś we mnie się mroczy łapiąc piłkę Oczy masz takie trudne! Po prostu nie oczy! Rzekłam chłopcu: Jeżeli tę piłkę dla ciebie Tak wysoko podrzucę, że aż zginie w niebie, Czy uwierzysz, że kocham? Zaszeptał: Uwierzę! Danse macabre zuca piłkę coraz wyżej i wyżej pod strop grobowca w pląsach i podskokach Rzuciłam zbyt miłośnie, zbyt mocno, zbyt szczerze I w skok za nią i serce pękło mi na dwo e! Chwyta się za serce Tak samo! O, tak samo! Biedne serce mo e! Pada na ziemię, Makary przyklęka nad nią I dlaczego ty właśnie? Da dłoń, bym się wsparła. Makary składa jej głowę na swej dłoni Jeżeli spotkasz chłopca powieǳ, żem umarła. Egzorcyzm, Błogosławieństwo, Ksiąǳ, Pocałunek, Śmierć Pociąga go ku sobie Usta mo e ucału dla ulgi konania Oto krzyżem cię żegnam zamiast całowania. Więc eżeli nie w usta, to choć bliże czoła Już twe czoło niczy e Las szumi dokoła Umiera Szum leśny nagle zanika Szum ustał. Tak bezleśnie teraz i bezziemnie, Jakbym z lasu w nic wyszedł, lub las wyszedł ze mnie Patrzy na trupa Da, Boże, te pogance w otchłani cierpienia Kąt taki, żeby miała choć pozór wytchnienia.

zaradel i mazarak zjawiają się tuż poza plecami Św Makarego, który powierzchnią ciała i domysłem wyczuwa ich obecność oglądając się nagle Kto tam? My Tak pozna ę Pozna esz nie wszystko. Jak spęǳiłeś noc z rudą na wznak wiekuistką? Już odtąd bęǳie tobie śnił się na wyprzódki³⁴ To Bóg, to znów ǳiewczyna, dwie mgły lub dwa smutki, Dwie bliźnięce rozpacze a może dwa cienie, Lub edno w dwu osobach nieporozumienie! Sen mó bęǳie posłuszny wolne woli nieba, A noc spęǳiłem z trupem tak właśnie, ak trzeba! Sen Konflikt wewnętrzny, Religia, Miłość niespełniona, Bóg, Tęsknota, Wspomnienia Grzech, Bóg, Pocałunek Poskąpiłeś umarłe posługi ostatnie Skromnego pocałunku lub pieszczoty bratnie. W zamian za to głosiłeś myśli dość rozlazłe Twó wspólnik to podkreśla i ma ci to za złe. Mó wspólnik? Jaki wspólnik? No, Ten, co to w niebie Myśli tylko o tobie i czeka na ciebie. Wyzna swo ą ciemnawą na tle Boga winę. Nic nie skrywam! Żeś właśnie pokochał ǳiewczynę. Je usta Może w myśli spĳałeś ich żale? Ciało ³⁴na wyprzódki (daw.) na wyścigi, na zmianę. [przypis edytorski]