Przewodnik po us ugach bankowych

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Przewodnik po us ugach bankowych Publikacja przygotowana dzi ki wsparciu finansowemu Unii Europejskiej

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Przewodnik po us ugach bankowych WARSZAWA 2003 2

Opracowali: M.V. Piłka i K. Budzich z Departamentu Polityki Konsumenckiej UOKiK Publikacja finansowana ze środków pomocowych Unii Europejskiej w ramach programu PHARE PL/IB/2001/EC/08 URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW pl. Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa tel. (22) 55 60 800 www.uokik.gov.pl konsument@uokik.gov.pl Copyright by Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Warszawa 2003 Przygotowanie do druku: J.A.P.ko, Studio Reklamowe e-mail: japko@data.pl Druk: KRA-BOX P.P.H.U Adam Krasieńko ul. Mrówcza 94b 04-762 Warszawa tel./fax: 615 21 61

Szanowni Państwo, z prawdziwą przyjemnością oddaję w Państwa ręce Przewodnik po usługach bankowych. Wierzę, że lektura tego materiału pozwoli na lepsze zrozumienie praw oraz ułatwi korzystanie z dostępnych usług bankowych. dr Cezary Banasiński Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Spis treêci 1. Wstęp 5 2. Rachunki oszczędnościowe 6 3. Rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe 10 4. Kredyty 13 5. Karty bankowe 18 5

Wst p Korzystanie z różnego rodzaju usług bankowych staje się coraz popularniejsze. W bankach nie tylko płacimy rachunki, nie tylko zakładamy lokaty, lecz również posiadamy rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, karty bankowe, zaciągamy kredyty. W opracowaniu tym przedstawimy najważniejsze przepisy regulujące materię bankową oraz wskażemy, na co należy zwrócić uwagę przed podpisaniem umowy. Omówione zostaną najbardziej popularne produkty bankowe: 1. rachunki oszczędnościowe, 2. rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, 3. kredyty bankowe, 4. karty bankowe. Przed zawarciem jakiejkolwiek umowy musimy zastanowić się nad swoimi oczekiwaniami, potrzebami i możliwościami. Mają one znaczenie przy wyborze każdego z wyżej wymienionych produktów. Oferta usług bankowych jest bardzo szeroka i zróżnicowana. Istnieje wiele banków, z którymi możemy zawrzeć umowę, a każdy z nich ma dla nas wiele propozycji. 5

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW RACHUNKI OSZCZ DNOÂCIOWE Rachunki oszczędnościowe są nadal najpopularniejszą obok chowania do skarpety formą oszczędzania. Są one oprocentowane wyżej niż rachunki oszczędnościowo rozliczeniowe. Oprocentowanie tych ostatnich jest bardzo niskie wynosi 0,1 do 1,5%, w bankach internetowych 2 do 4,5% i 3,5 do 5,85% w Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-Kredytowych (SKOK). Zatem ewentualne nadwyżki na tym rachunku warto przenieść na rachunek oszczędnościowy. Na taki rachunek opłaca się także przenieść oszczędności przechowywane w domu. Są ku temu dwa powody. Po pierwsze, pieniądze trzymane w domu tracą na wartości. Powodem drugim jest kwestia zabezpieczenia przed kradzieżą. Zakładając zatem rachunek oszczędnościowy (nawet nisko oprocentowany), zyskujemy pewność, że naszych pieniędzy nie będzie niszczyć inflacja i nie dostaną się w niepowołane ręce. Upewnij się, na jaki okres możesz zablokować swoje pieniądze Należy zauważyć, że rachunki oszczędnościowe nie dają możliwości dokonywania rozliczeń pieniężnych tak jak rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe; ponadto wpłacone środki zostają zablokowane przez cały czas trwania umowy. W przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy bank nie wypłaci oprocentowania albo wypłaci je w innej, zdecydowanie niższej wysokości. Dlatego należy zastanowić się, kiedy wpłacone pieniądze będą nam potrzebne. W zależności od tego wybierzemy długość umowy. Można ją zawrzeć na przykład na 1, 3, 6, 12, 24 miesiące; niektóre banki mogą oferować także terminy krótsze. Sprawdź wysokość oprocentowania W zależności od czasu, na jaki zawierana jest umowa, różnie wygląda jej oprocentowanie. Jego wysokość jest ważnym elementem, na który należy zwrócić uwagę. Różni się ona w poszczególnych bankach. Wysokość zależy nie tylko od czasu, na jaki została zawarta umowa, lecz również od rodzaju oprocentowania (stałe lub zmienne), wysokości wpłacanej kwoty, rodzaju lokaty. Oprocentowanie stałe oznacza, że przez cały okres umowy nie ulegnie ono zmianie. Jeżeli zatem w chwili zawarcia umowy bank oferuje na przykład 3%, to owo 3% utrzyma się przez cały okres. Zatem jeżeli ulokujemy na przykład 1000 zł na rok, to po zakończeniu umowy otrzymamy 1030 zł. Oprocentowanie zmienne oznacza, że jego wysokość może ulec zmianie w trakcie trwania umowy. Przyczyny zmian mogą być różne. Wynikają z sytuacji gospodarczej państwa, decyzji Rady Polityki Pieniężnej itp. Jeżeli zatem ulokujemy 1000 zł na rok, oprocentowanie w chwili podpisania umowy będzie wynosić 3%, a po upływie 6 miesięcy zostanie obniżone do 2%, to po zakończeniu umowy otrzymamy 1025 zł. 7

Oprocentowanie stałe lokat waha się między 2 a 7%. Największe oferują Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK), niższe banki internetowe, a najmniejsze banki tradycyjne. Oprocentowanie zmienne wynosi od 2,2 do 9%. Podobnie jak w przypadku oprocentowania stałego, jest ono najwyższe w SKOK-ach, a najmniejsze w bankach tradycyjnych. Przed dokonaniem wyboru warto zapoznać się z ofertą poszczególnych banków i SKOK-ów. Zestawienia takie są publikowane w prasie codziennej, a także na stronach internetowych. Zastanów się, jaki rachunek oszczędnościowy chcesz i możesz założyć Część banków wymaga minimalnej kwoty wkładu na rachunek. Wynosi ona od 500 do nawet 10 tys. zł. Warto zatem sprawdzić, czy dana oferta jest dla nas dostępna. Jeżeli posiadamy większą gotówkę, powinniśmy dowiedzieć się, czy bank jest skłonny negocjować warunki umowy. W takim wypadku możemy bowiem dostać oprocentowanie wyższe od standardowego. Oprócz rachunków tradycyjnych banki oferują także inne rodzaje lokat: 1. lokaty dynamiczne lub progresywne, 2. lokaty rentierskie, 3. lokaty w walutach obcych, 4. lokaty połączone z produktami inwestycyjnymi. Cechą lokat dynamicznych jest progresywne oprocentowanie wkładu, to znaczy wysokość oprocentowania wzrasta z każdym kolejnym miesiącem utrzymywania pieniędzy na rachunku. Odsetki są naliczane na koniec okresu zadeklarowania lub na dzień likwidacji rachunku. Wysokość oprocentowania rośnie wraz z długością okresu oszczędzania, czyli zysk jest tym większy, im dłużej istnieje lokata. Decydując się na lokatę rentierską, oddajemy do dyspozycji banku sumę pieniędzy na określony czas w zamian za możliwość dysponowania odsetkami po upływie każdego miesiąca. Lokaty tego typu umożliwiają korzystanie z odsetek już w trakcie trwania umowy lokaty, dzięki czemu otrzymujemy dodatkowe dochody, nie naruszając przy tym zgromadzonego majątku. Do założenia lokaty w walutach obcych niezbędne jest posiadanie rachunku walutowego. Lokaty te (a także odsetki) naliczane są w walutach obcych. Zakładane są one po podpisaniu umowy terminowego rachunku oszczędnościowego. W ramach jednego rachunku można posiadać dowolną liczbę lokat w różnych walutach i na różne okresy. Posiadacz rachunku może wyznaczyć pełnomocnika do dysponowania wszystkimi lub tylko niektórymi lokatami. 8

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Wybierając rachunek oszczędnościowy, warto zastanowić się nad założeniem lokaty połączonej z produktami inwestycyjnymi. Wykorzystuje ona bezpieczeństwo lokaty bankowej i możliwości, jakie dają produkty inwestycyjne w celu osiągnięcia większych zysków. Część środków pozostaje na rachunku (jak w przypadku lokaty ze stałym oprocentowaniem), reszta zaś inwestowana jest w produkty inwestycyjne (jednostki funduszy inwestycyjnych, akcje na giełdzie itp.). Lokaty te gwarantują stały zysk (na przykład 3%), pozostała część zależy od wpływów z inwestycji. Oznacza to, że w okresach dobrej sytuacji gospodarczej możemy uzyskać dużo większe zyski niż z samej lokaty, lecz kiedy ten stan jest zły, część inwestycji może w ogóle nie przynieść dochodów. Wówczas jedyny zysk stanowi zagwarantowane oprocentowanie. Istnieją także lokaty bankowe połączone z ubezpieczeniem na życie i ochroną od następstw nieszczęśliwych wypadków. Wtedy automatycznie wraz z umową o otwarcie lokaty podpisujemy umowę o ubezpieczenie. Składkę ubezpieczeniową w całym okresie trwania lokaty opłaca bank. Sprawdź, czy oferta banku jest dla Ciebie dostępna Część banków oferuje otwarcie rachunku oszczędnościowego tylko posiadaczom rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Zatem zakładając lokatę, należy wówczas zawrzeć również umowę rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. W wielu wypadkach jest to tylko formalność. Niekiedy jednak otwarcie takiego rachunku uzależnione jest od spełnienia pewnych warunków na przykład udokumentowania zarobków lub wpływów na konto w wymaganej przez bank wysokości. W sytuacji, gdy nie dysponujemy odpowiednimi dochodami, bank odmówi otwarcia rachunku oszczędnościowo- rozliczeniowego, a zatem nie założy również rachunku oszczędnościowego. Dlatego przed podjęciem decyzji warto sprawdzić (telefonicznie lub na stronie internetowej), czy bank nie stawia tu szczególnych warunków. Ponadto należy zwrócić uwagę, czy otwarcie i prowadzenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego łączy się z koniecznością ponoszenia opłat z tego tytułu. Jeżeli jedynym powodem otwarcia rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w banku, który pobiera opłaty za jego prowadzenie, jest chęć założenia lokaty, to może ona nie być opłacalna, bo zysk, jaki przyniesie, zostanie pochłonięty przez prowizje. Sprawdź, co dzieje się z Twoimi pieniędzmi po zakończeniu okresu umownego W samej umowie należy zwrócić uwagę, co dzieje się po upływie terminu umownego. Umowa taka może być przedłużona na kolejny określony w niej okres tak dzieje się najczęściej w przypadku umów o zmiennej stopie procentowej. Umowę o stałej stopie procentowej także można przedłużyć. Nale- 9

ży jednak pamiętać, że oprocentowanie w obydwu wypadkach będzie takie, jakie w danym momencie oferuje bank. Jeżeli zatem w chwili podpisywania umowy oprocentowanie stałe wynosiło w danym banku na przykład 3%, a po upływie terminu umownego bank proponuje 1,5%, to przy ewentualnym przedłużeniu umowy środki pieniężne będą oprocentowane na owe 1,5%. Mogą zdarzyć się jednak sytuacje, gdy umowa nie ulega przedłużeniu na przykład gdy dany produkt nie jest przez bank oferowany stale, lecz stanowi ofertę specjalną. Wówczas po upływie okresu umownego środki pieniężne mogą pozostawać nieoprocentowane lub być oprocentowane na poziomie minimalnym. Jeżeli ulokowaliśmy większą ilość pieniędzy, należy zastanowić się, czy odebrać je w gotówce, czy też przelać na inny rachunek. Odbieranie większej ilości gotówki może być niebezpieczne. Jeżeli z różnych powodów nie zdecydujemy się na dokonanie przelewu, należy postarać się o towarzystwo innej osoby oraz o zachowanie dyskrecji (można poprosić urzędnika bankowego, aby nie wypłacał pieniędzy w kasie na oczach pozostałych klientów). 10

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW RACHUNKI OSZCZ DNOÂCIOWO-ROZLICZENIOWE Jeżeli oszczędzanie nie stanowi naszego głównego celu, właściwe jest zawarcie umowy o prowadzenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. Umożliwia on między innymi dokonywanie rozliczeń i bieżący dostęp do środków pieniężnych. Funkcja oszczędnościowa rachunku tego rodzaju jest znikoma z uwagi na bardzo niskie oprocentowanie oraz ewentualne koszty związane z jego prowadzeniem. Rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe umożliwiają dokonywanie szeregu operacji, z których możemy korzystać. Dlatego wybierając rachunek należy przede wszystkim określić własne potrzeby oraz oczekiwania i w zależności od nich skalkulować koszty. Czasami warto otworzyć rachunek, którego prowadzenie kosztuje niewiele lub wcale, jednak z określonymi płatnościami za poszczególne czynności (na przykład polecenie przelewu, zapłaty itp.). Niekiedy z kolei korzystny może okazać się rachunek, którego prowadzenie jest droższe, jednak prowizje za poszczególne czynności są małe lub ich nie ma. Przed podpisaniem umowy warto zatem przeanalizować taryfę opłat i prowizji. Sprawdź koszt prowadzenia rachunku oraz usługi, które bank oferuje w jego ramach Jak już wspomnieliśmy, oprocentowanie omawianych rachunków jest bardzo niskie w bankach tradycyjnych wynosi od 0,1 do 1,5%, w bankach internetowych 2 do 4,5% oraz 3,5 do 5,85% w Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-Kredytowych. Występują też różnice w wysokości opłat za prowadzenie rachunku. Wahają się one od 0 do nawet 95 zł w przypadku kont prestiżowych. Te ostatnie są przez banki oferowane specjalnym klientom, na przykład tym, którzy zasilają konto odpowiednio wysokimi sumami pieniędzy. Najczęściej koszt prowadzenia konta wynosi jednak kilka złotych. W ramach rachunku banki oferują wiele usług. Podstawowe to dokonywanie przelewów oraz realizowanie zleceń stałych. Usługi te stanowią bardzo wygodną i korzystną formę płatności za czynsz, telefon, energię elektryczną itp. Dokonanie przelewu zlecamy zwykle jednorazowo lub co pewien czas, na przykład gdy chcemy wpłacić pieniądze na inne konto lub coś opłacić. Zlecenia stałe są realizowane przez bank w dłuższym okresie. Możemy na przykład umówić się, że każdego pierwszego dnia miesiąca bank będzie przelewał z naszego konta określoną sumę na rachunek: spółdzielni mieszkaniowej lub administracji nieruchomości (opłaty czynszowe), na konto zakładu energetycznego (opłaty za energię elektryczną), operatora telewizji (opłata za abonament) lub telekomunikacyjnego (opłaty za rachunek telefoniczny). W większości wypadków wysokość tych opłat zmienia się w każdym miesiącu. 11

W związku z tym powinniśmy albo dokonywać przelewów jednorazowych (zlecając je każdorazowo w banku), albo polecić zakładowi energetycznemu czy operatorowi telekomunikacyjnemu, by przesyłał rachunki do naszego banku. Na ich podstawie bank dokona z naszego konta płatności, a następnie poinformuje nas o tym w wyciągu z rachunku lub prześle potwierdzenie dokonania przelewu. Cena powyższych usług jest różna dla poszczególnych rachunków i banków. W przypadku zleceń przelewów jednorazowych wynosi ona od 0 do 4 zł, zaś przy zleceniach stałych od 0 do 3 zł Najczęściej jednak opłaty za przelew jednorazowy wynoszą od 50 gr do 1 zł, a zlecenie stałe jest bezpłatne. Różnice w cenie usług zależą również od sposobu, w jaki dokonujemy przelewu. W niektórych bankach możemy zrobić to samodzielnie, ewentualnie wybrać stałe zlecenie (korzystając na przykład z telefonu, bankomatu lub internetu). W tych sytuacjach bank najczęściej nie żąda opłat lub są one symboliczne. Jeżeli jednak czynności tych nie wykonujemy samodzielnie, lecz na przykład z pomocą teleoperatora, bank z reguły pobiera prowizję. Wybierając rachunek, powinniśmy ponadto zwrócić uwagę, czy bank wymaga, aby rachunek był w każdym miesiącu zasilany jakąś wskazaną kwotą. W przypadku większości rachunków takich wymogów nie ma. Jednak niektóre banki wymagają minimalnego wpływu pieniędzy 100 do 500 zł W przypadku kont prestiżowych sumy te wynosić mogą nawet 5, 10 tysięcy zł. Wybierz rachunek, z którego zamierzasz korzystać w sposób ograniczony Jeżeli powodem otwarcia rachunku jest wyłącznie wymóg stawiany przez pracodawcę, a korzystanie z niego ograniczy się do jednorazowej lub kilkurazowej wypłaty środków w kasie, należy zwrócić uwagę, czy dany bank pobiera opłaty za te czynności. Znaczenie w tym wypadku mieć będzie koszt prowadzenia rachunku warto, by był to rachunek tani. Ponadto należy sprawdzić, czy do rachunku obowiązkowo wydawana jest karta płatnicza. Za korzystanie z takiej karty przewidziana jest w wielu wypadkach opłata, ponadto może ona dostać się w niepowołane ręce. Dlatego, jeżeli nie zamierzamy używać karty płatniczej, ponoszenie kosztów jej wydania i narażanie się na ryzyko dokonania transakcji przez osobę nieuprawnioną jest niepotrzebne. W tym wypadku bardziej wskazany wydaje się rachunek, do którego nie należy wykupywać karty lub do którego dołączona jest karta umożliwiająca dokonywanie wypłat wyłącznie w kasie banku. Sprawdź formy komunikacji z bankiem W zależności od naszych potrzeb i możliwości warto sprawdzić, czy w ramach umowy bank zapewnia dostęp do czeków, serwisu telefonicznego lub internetowego, a także dowiedzieć się o rodzaj wydawanych kart, zleceń stałych i jednorazowych itp. 12

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Usługi oferowane przez internet lub telefon są prostą formą korzystania z rachunku, choć wymagają większej samodzielności. Jeżeli bardziej cenimy tradycyjne kontakty, powinniśmy sprawdzić liczbę i dostępność oddziałów banków, kulturę obsługi itp. Sprawdź, jak wygląda uregulowanie odpowiedzialności za transakcje przeprowadzone przez osoby nieuprawnione Bardzo istotną sprawą jest odpowiedzialność za transakcje przeprowadzone z użyciem utraconej karty lub czeków. Zwłaszcza w przypadku kart stosuje się różne rozwiązania niektóre banki przejmują odpowiedzialność od momentu zgłoszenia utraty, inne po pewnym czasie od zgłoszenia lub przed nim. Sprawa ta zostanie ujednolicona po wejściu w życie ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych, która przewiduje, że bank będzie odpowiadał od momentu dokonania zgłoszenia. A odpowiedzialność klienta za transakcje przeprowadzone przed zgłoszeniem wyniesie maksymalnie 150 euro za każdą. Zastanów się nad saldem debetowym W ramach rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego możemy korzystać z debetu pobierać więcej pieniędzy niż faktycznie mamy na koncie. Wysokość debetu jest różna w poszczególnych bankach (najczęściej równa się miesięcznym wpływom na konto). Zadłużenie z tytułu debetu banki najczęściej ściągają w następnym miesiącu, czyli z sumy najbliższego wpływu na konto. Wysokość oprocentowania z tytułu takiego zadłużenia jest dosyć wysoka i wynosi około 20%. Z reguły możliwość korzystania z salda debetowego mamy dopiero po zawarciu odpowiedniej umowy (aneksu do umowy o prowadzenie rachunku). Zastanów się nad linią kredytową w rachunku Podpisując odpowiednią umowę możemy także uruchomić linię kredytową w ramach rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. Najczęściej w ramach takiej linii mamy możliwość skorzystania z kredytu w wysokości większej niż suma debetu. Jest to przeważnie wielokrotność (na przykład sześciokrotność) miesięcznych wpływów, a wysokość oprocentowania jest przeważnie niższa od zadłużenia debetowego i wynosi z reguły kilkanaście (13 16) %. W przypadku banków internetowych oraz Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych oprocentowanie to jest niższe i najczęściej nie przekracza 10%. 13

KREDYTY Sprawdź podstawowe dane dotyczące kredytu, przede wszystkim jego koszt W umowach o kredyt ważny jest przede wszystkim jego koszt należy zatem zwrócić uwagę na wysokość oprocentowania. Ponadto powinniśmy ustalić, czy bank pobiera inne opłaty (i w jakiej wysokości). Warto wszystkie je zliczyć i przynajmniej w przybliżeniu oszacować faktyczny koszt kredytu. Należy również zwrócić uwagę, czy możliwe jest dokonanie wcześniejszej spłaty kredytu i czy z tego tytułu bank pobiera opłatę. Podobnie rzecz ma się z przewalutowaniem (w przypadku kredytów zaciąganych w walutach obcych). Istotną sprawą jest także zabezpieczenie kredytu może to być poręczenie, zastaw, weksel, hipoteka zwykła lub kaucyjna. Powinniśmy wybrać najbardziej korzystne, a przede wszystkim dostępne dla nas zabezpieczenie. Po upływie okresu umownego należy zadbać o jego zdjęcie. Należy ponadto sprawdzić, czy w razie problemów ze spłatą kredytu bank składać będzie wniosek o wpis do rejestru nierzetelnych dłużników, a także jaki to będzie rejestr, jak długo dane będą w nim obecne i jaka jest procedura ich wykreślenia. Umowa o kredyt konsumencki Co to jest kredyt konsumencki Kredyt konsumencki jest to mówiąc najkrócej i w pewnym uproszczeniu kredyt zaciągnięty na cele niezwiązane z nieruchomościami, a zatem gotówkowy lub samochodowy. Kwestie kredytów konsumenckich zostały w sposób szczególny uregulowane w specjalnej ustawie. Zwiększyła ona obowiązki kredytodawców związane z informacjami przekazywanymi klientom, z treścią umowy, sposobem określania kosztu kredytu itp. Należy jednak pamiętać, że ustawa ta nie ma zastosowania do kredytów pewnego rodzaju oprócz wspomnianych już kredytów na cele mieszkaniowe, nie dotyczy ona na przykład kredytów: 1. mniejszych niż 500 zł lub większych niż 80 tys. zł, 2. spłacanych w okresie do 3 miesięcy, 3. za które nie jesteśmy zobowiązani zapłacić żadnych kosztów, czyli na przykład oprocentowania, prowizji itp. 14

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Sprawdź koszt kredytu W umowach o kredyt kluczową sprawą jest jego koszt. Składają się na niego oprocentowanie oraz różnego rodzaju prowizje i opłaty. Oprocentowanie kredytów gotówkowych i samochodowych różni się w poszczególnych bankach; może być ono stałe lub zmienne. Oprocentowanie stałe przez cały okres umowy nie ulegnie zmianie jeżeli zatem w chwili zawarcia umowy bank oferuje na przykład 10%, to 10% utrzyma się przez cały okres. Oprocentowanie zmienne natomiast może z różnych przyczyn (zmiana sytuacji gospodarczej, decyzja Rady Polityki Pieniężnej itp.) ulec zmianie w trakcie trwania umowy. Oprocentowanie kredytów najczęściej waha się między 9 a 20%. Jego wysokość zależy od szeregu okoliczności (na przykład od czasu, na jaki zawieramy umowę). Za rozpatrzenie wniosku kredytowego banki mogą pobierać prowizję. Jest ona określana kwotowo (najczęściej kilkadziesiąt złotych) lub procentowo (0,5 2,5%). Banki z reguły pobierają prowizję z tytułu przyznania kredytu. Jej wysokość jest porównywalna z wysokością prowizji za rozpatrzenie wniosku kredytowego. Z tytułu umowy o kredyt możemy ponieść także inne koszty, związane z zabezpieczeniem kredytu, jego ubezpieczeniem. Banki nie mogą jednak pobierać prowizji z tytułu wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego. Sprawdzenie kosztu kredytu konsumenckiego jest proste, ponieważ banki zobowiązane są do podania w umowie informacji o łącznej kwocie kosztów, opłat i prowizji. Ponadto kredytodawca ma obowiązek obliczenia rzeczywistej rocznej stopy procentowej (do jej obliczenia bierze się większość wskazanych opłat z wyjątkiem związanych z ubezpieczeniem i zabezpieczeniem kredytu). Dodatkowo w umowie powinien zostać określony całkowity koszt kredytu. Przed dokonaniem wyboru warto zatem zapoznać się z ofertą poszczególnych banków i SKOK-ów. Zestawienia takie są publikowane w prasie codziennej, a także na stronach internetowych. Sprawdź elementy umowy W przypadku umów o kredyt konsumencki warto sprawdzić, czy zawiera ona wszystkie elementy wskazane jako obowiązkowe przez ustawę o kredycie konsumenckim. Jeżeli występują nieprawidłowości, możemy zacząć spłacać tylko raty kapitałowe kredytu bez oprocentowania i kosztów. Należy jednak w tej kwestii zachować daleko idącą ostrożność, banki mogą bowiem wystawiać tytuły egzekucyjne. Elementami, które umowa musi zawierać, są: 1. dane banku oraz nasze (imię, nazwisko, adres), 2. kwota kredytu, 15

3. zasady i termin spłaty kredytu, 4. oprocentowanie kredytu i warunki dokonywania jego zmiany, 5. poszczególne koszty związane z kredytem, 6. łączna kwota wszystkich kosztów, 7. informacja o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie procentowej, 8. sposób zabezpieczenia kredytu, 9. informacja o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu, 10. informacja o prawie do odstąpienia od umowy, 11. informacja o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu. W przypadku kredytu konsumenckiego możemy odstąpić od umowy w terminie 10 dni od dnia jej podpisania. Jednak w tym wypadku bank może zatrzymać opłatę za rozpatrzenie wniosku kredytowego. Kredyty mieszkaniowe Sprawdź koszt kredytu Także w tego typu umowach ważny jest koszt kredytu. Należy zatem zwrócić uwagę na wysokość oprocentowania. Różni się ono w zależności od banku i mieści się najczęściej między 6 a 15%. Wysokość oprocentowania zależy od różnych elementów jego rodzaju (stałe lub zmienne), zabezpieczenia, wielkości wkładu własnego (w większości banków warunkiem uzyskania kredytu jest posiadanie określonego wkładu własnego, najczęściej w wysokości 10 30% wartości kredytu). Oprocentowanie nie jest jednak jedyną istotną sprawą. Powinniśmy ponadto ustalić, czy bank pobiera inne opłaty (i w jakiej wysokości) na przykład za rozpatrzenie wniosku o kredyt i jego przyznanie. Ich wielkość jest podobna jak w przypadku kredytu konsumenckiego. Warto wszystkie te opłaty dodać i przynajmniej w przybliżeniu obliczyć, ile faktycznie kredyt będzie nas kosztował. Należy również zwrócić uwagę, czy możliwe jest dokonanie wcześniejszej spłaty kredytu, a w przypadku kredytów zaciąganych w walutach obcych czy (i jak często) możliwe jest ich przewalutowanie; w obu przypadkach warto sprawdzić, czy bank pobiera opłatę z tego tytułu. Na koszt kredytu wpływ ma również sposób jego spłaty. Istnieje możliwość spłacania w pierwszym okresie tylko samych odsetek. Jest to dobre rozwiązanie dla osób, które nie dysponują odpowiednią sumą pieniędzy, aby spłacać w tym czasie także raty kapitałowe. Należy jednak pamiętać, że w tym okresie nasze zadłużenie nie zmniejsza się. Faktycznie kredyt zaczniemy spłacać odpowiednio później na przykład po 6 miesiącach lub roku. 16

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Kredyt można spłacać w ratach stałych (ich wysokość jest taka sama w każdym miesiącu), lub malejących, które w pierwszym okresie są odpowiednio wysokie, a z biegiem czasu się zmniejszają. Waluta kredytu Przy wyborze należy zastanowić się, czy chcemy wziąć kredyt w walucie obcej, czy w złotówkach. Kredyty w walutach obcych są najczęściej niżej oprocentowane, jednak banki zwykle pobierają od nich wyższe prowizje. Ponadto łączy się z nimi tak zwane ryzyko kursowe, ponieważ kredyty takie zawsze przeliczane są na złotówki. Oznacza to, że nie otrzymujemy na przykład określonej kwoty euro lub franków szwajcarskich, lecz ich równowartość w walucie polskiej. Gdy zatem euro lub frank zdrożeją, odsetki od takiego kredytu także będą wyższe; co więcej, pozostałe do spłaty zadłużenie również będzie większe. Jeżeli więc weźmiemy kredyt w wysokości 1000 euro przy kursie równym 4 zł, to nasze zadłużenie wynosić będzie 40 tys. zł. Spłacając przez pierwsze pół roku wyłącznie odsetki (na przykład 5%) zapłacimy równowartość 250 euro, czyli 1000 zł. Jeżeli następnie euro zdrożeje i będzie kosztować 4,50 zł, to kwota kredytu do spłacenia wynosić będzie nie 40 000, lecz 45 000 zł; odpowiednio wyższe będą także odsetki. W przypadku, gdy waluta, w której bierzemy kredyt, straci na wartości w stosunku do złotówki, sytuacja będzie wyglądać odwrotnie. Zdolność kredytowa, problemy ze spłatą kredytu Bank uzależnia przyznanie kredytu od naszej zdolności kredytowej. Oznacza ona zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. W naszym budżecie domowym musimy więc dysponować pewną nadwyżką, którą będziemy mogli przeznaczyć na spłatę kredytu. Bank może w każdym czasie trwania umowy żądać od nas dokumentów i informacji niezbędnych do dokonania oceny tej zdolności oraz naszej sytuacji finansowej, a także umożliwiających kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. W przypadku stwierdzenia, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane lub terminowa spłata jest zagrożona z powodu złego stanu majątkowego, bank może: 1. wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części, 2. zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu. Banki są uprawnione do wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego, który może być podstawą egzekucji na majątku (jeśli sąd nada mu klauzulę wykonalności). Ponadto powinniśmy sprawdzić, czy w razie problemów ze spłatą kredytu bank składać będzie wniosek o wpis do rejestru nierzetelnych dłużników, 17

a także jaki to będzie rejestr, jak długo nasze dane będą w nim ujawnione i jaka jest procedura ich wykreślenia. Zastanów się nad możliwym zabezpieczeniem kredytu Istotną sprawą jest zabezpieczenie kredytu. Może nim być poręczenie, weksel, hipoteka zwykła lub kaucyjna. Poręczenie polega na tym, że inna osoba (lub kilka osób) zobowiązuje się w stosunku do banku do spłaty naszego długu, gdybyśmy my takiej spłaty nie dokonali. W przypadku zabezpieczenia wekslowego, bank dysponuje podpisanym przez nas wekslem, w którym zgodziliśmy się na wyegzekwowanie pewnej sumy pieniędzy. Hipoteka natomiast polega na obciążeniu naszej nieruchomości (na przykład mieszkania). W przypadku niespłacenia kredytu, bank będzie mógł ją przejąć i na przykład sprzedać, by w ten sposób zaspokoić swoje roszczenie. Łatwiej o zabezpieczenie kredytu hipoteką w przypadku, gdy nieruchomość już istnieje, ma właściciela, założoną księgę wieczystą itp. Jeżeli natomiast kredyt ma być zabezpieczony przez mieszkanie, które dopiero zostanie wybudowane, zwykle bank do tego czasu będzie żądał zabezpieczenia innego rodzaju. W takim wypadku możemy mieć większe trudności w uzyskaniu kredytu, ponieważ nie ma pewności, czy takie mieszkanie będzie istniało i jaka będzie jego wartość. Powinniśmy wybrać najbardziej korzystne, a przede wszystkim dostępne dla nas zabezpieczenie. Po upływie okresu umownego należy zadbać o jego zdjęcie. 18

URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW KARTY BANKOWE Karty bankowe wykorzystywane są coraz częściej nie tylko do pobierania gotówki z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, lecz również do płacenia za kupowane dobra i do zaciągania kredytów. Rodzaje kart Karty wydawane przez banki można podzielić na karty bankomatowe przeznaczone tylko do pobierania gotówki z konta za pomocą bankomatów oraz karty płatnicze, które służą również do dokonywania płatności w punktach handlowych. Obecnie banki oferują następujące rodzaje kart płatniczych: 1. karty debetowe, 2. karty kredytowe, 3. karty obciążeniowe. Karta debetowa Karta debetowa jest kartą płatniczą, która pozwala dokonywać płatności za zakupione towary i usługi z posiadanych i dostępnych na rachunku środków. Konto nasze jest automatycznie obciążane kwotą dokonanej płatności. Nie możemy przekroczyć salda środków znajdujących się na rachunku, czyli wydać więcej niż mamy. Karty te, ściśle związane z kontem osobistym, ze względu na małe ryzyko związane z ich użytkowaniem są bardzo popularne i często wydawane klientom bezpłatnie (część banków pobiera opłatę za używanie tej karty po roku od jej wydania). Banki przy wydawaniu tych kart nie stawiają konsumentom żadnych dodatkowych wymogów. Karty debetowe umożliwiają również pobieranie gotówki z konta za pomocą bankomatu. Zazwyczaj dokonywanie płatności w sklepach i punktach usługowych nie pociąga za sobą żadnych opłat, podobnie rzecz ma się z pobieraniem gotówki z bankomatu należącego do banku, w którym mamy konto. Karta kredytowa Karta kredytowa pozwala na dokonywanie transakcji bez posiadania na koncie bieżących środków. Za towary lub usługi płaci bank, udzielając nam tym samym kredytu, który powinniśmy spłacić. Jego warunki określone zostają we wcześniej podpisanej umowie, na podstawie której otrzymujemy kartę kredytową. Posiadając taką kartę nie musimy zakładać konta. Przy ustalaniu limitu 19

kredytowego, który mamy do dyspozycji, bank bada masz stan majątkowy, dochody i wiarygodność (niekiedy wymagając wysokich zarobków z tytułu umowy o pracę). Po zakończeniu okresu rozliczeniowego (najczęściej po miesiącu) otrzymujemy z banku zestawienie transakcji zawartych w tym czasie. W terminie określonym w umowie zobowiązani jesteśmy do spłaty całości lub części zaciągniętego kredytu. Banki często nie pobierają oprocentowania od udzielonego kredytu przez pewien czas od sporządzenia zestawienia transakcji. Jeżeli jednak nie zaczniemy spłacać kredytu we wskazanym terminie (lub spłacamy tylko jego określoną część), bank zaczyna naliczać odsetki (z reguły bardzo wysokie, niekiedy nawet ponad 30%). W zależności od banku są one naliczane od chwili dokonania transakcji lub sporządzenia zestawienia. Używanie karty kredytowej łączy się z poniesieniem pewnych kosztów. Opłaty wahają się od kilkudziesięciu do nawet kilkuset złotych. Ponadto najczęściej jesteśmy obciążani prowizją za przeprowadzone transakcje (przede wszystkim wypłaty gotówki z bankomatu). Karta obciążeniowa Dzięki karcie obciążeniowej możemy korzystać ze środków, których w danej chwili nie posiadamy na rachunku bankowym. Jest ona powiązana z rachunkiem bankowym. Nasze konto zostaje obciążone nie w chwili dokonania płatności, lecz w jakiś czas potem, po upływie określonego w umowie cyklu rozliczeniowego karty (najczęściej wynosi 1 miesiąc). Jeżeli nie uregulujemy długu, bank obciąży nas (zwykle bardzo wysokimi) odsetkami karnymi. Karty obciążeniowe (zawsze wydawane odpłatnie i obciążone prowizjami za transakcje) mogą być atrakcyjne, jeśli w danym momencie nie posiadamy żadnych środków pieniężnych, ale mamy pewność, że będziemy nimi dysponować w dniu rozliczenia transakcji. Zastanów się, do czego będzie Ci potrzebna karta bankowa Jeżeli chcemy mieć łatwy dostęp do pieniędzy na naszym rachunku (wypłacać je w gotówce, płacić za zakupy), możemy zdecydować się na kartę debetową. Jest to najprostsza i najtańsza forma korzystania z karty. Za zakupy i wypłaty w bankomacie nie jesteśmy obciążani prowizjami. W sytuacji, gdy często dokonujemy zakupów, a jednocześnie nie zawsze wystarcza nam pieniędzy, powinniśmy rozważyć posiadanie karty kredytowej. Oczywiście dług należy spłacić i to w wyższej wysokości. Z kartą tą związane są bowiem dodatkowe opłaty. W związku z tym na pewno nie będzie ona korzystna dla osób nieposiadających odpowiednio dużych pieniędzy, jak również dla tych z nas, 20