Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego ROLA PRACY SOCJALNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU ZJAWISKU WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO

Transkrypt

1 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego ROLA PRACY SOCJALNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU ZJAWISKU WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO

2

3 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego ROLA PRACY SOCJALNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU ZJAWISKU WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO praca zbiorowa pod redakcją Dominiki Błasiak Iwony Piątkowskiej-Lipki Katowice 2012

4 Recenzent prof. dr hab. Jerzy Krzyszkowski Redakcja Dominika Błasiak Iwona Piątkowska-Lipka Projekt okładki Krzysztof Ciupek Redakcja, korekta, skład, łamanie i przygotowanie do druku Kolor Design Multimedia Group kolor@kolordesign.com.pl ISBN Copyright by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego Publikacja wydana w ramach projektu systemowego Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Druk Drukarnia WDN, Wrocław

5 Spis treści Wstęp... 9 Wykluczenie społeczne zarys zjawiska Halina Misiewicz Część I PRACOWNIK SOCJALNY JAKO PROFESJA Kształcenie i doskonalenie zawodowe jako wyznacznik profesjonalnej pomocy wobec osób wykluczonych społecznie Anna Zasada-Chorab Prestiż zawodu pracownika socjalnego w polskim systemie pomocy społecznej Piotr Gierek Etapy doświadczania pracy socjalnej Beata Żukowska Część II METODY I NARZĘDZIA PRACY PRACOWNIKA SOCJALNEGO Znaczenie relacji w pracy socjalnej Blanka Długi Coaching w pracy socjalnej. Jakie mogą być źródła oporu przed uczestnictwem w procesie coachingu? Renata Gawłowska Coaching i Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach w pracy socjalnej Katarzyna Rewucka Czy mediację można zastosować w pracy zespołu interdyscyplinarnego? Ewa Krytowska

6 Opracowanie planu pracy wyzwanie dla klienta i pracownika socjalnego Agnieszka Kaintoch Rola pracownika socjalnego przy zawieraniu, monitorowaniu, ewaluacji kontraktu Anna Rudzka Refleksje wokół Rozmów o rozwiązaniach autorstwa Petera de Jonga i Insoo Kim Berga oraz sugestie dostosowania metody do reguł w relacjach interpersonalnych Polaków Leszek Trzaska Część III PRACA SOCJALNA Z RÓŻNYMI KATEGORIAMI KLIENTÓW Praca socjalna a człowiek w podeszłym wieku Zofia Szarota Codzienna praca pracownika socjalnego w Domu Pomocy Społecznej Senior w Rudzie Śląskiej Natalia Raźniewska, Anna Heda, Grzegorz Śledziona Działalność świetlicy dla dzieci romskich w Zawierciu Kamila Grabowska Część IV PRACA Z RODZINĄ Praca z osobami i rodzinami w sytuacji kryzysowej Jarosław Tarnowski Wdrożenie metody pracy Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach w projekcie Asystent rodziny w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie Wiesława Krauze

7 Spis treści Wskazania do pracy z rodziną w paradygmacie systemowym, czyli o tym, jak nie przestraszyć się rodzinnego upiora Damian Zdrada Podejście systemowe w pracy z rodziną wieloproblemową Elżbieta Nowak Praca socjalno-wychowawcza i terapeutyczna z rodziną z wieloma problemami Izabela Krasiejko Część V PARTNERSTWO LOKALNE NA RZECZ POMOCY OSOBOM STARSZYM, NIEPEŁNOSPRAWNYM I CHORYM W ŚRODOWISKU ICH ZAMIESZKANIA Starość jako wyzwanie dla pracy socjalnej w środowisku lokalnym Ryszard Majer Praca socjalna a partnerstwo lokalne na rzecz osób potrzebujących Aleksandra Piątek Codzienna praktyka i działania pomocowe w ramach partnerstwa lokalnego na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych i chorych Marcin Kompert Część VI PRACOWNIK SOCJALNY JAKO ANIMATOR ZMIAN W ŚRODOWISKU LOKALNYM JEGO ROLA I ZNACZENIE W REALIZACJI PROGRAMÓW AKTYWNOŚCI LOKALNEJ Aktywizowanie kapitału społecznego w projektach organizowania społeczności lokalnej na przykładzie rewitalizacji Witold Mandrysz Doświadczenie i praktyka pracownika socjalnego w realizacji PAL Katarzyna Flak, Justyna Orłowska, Michał Szydłowski, Katarzyna Trzewiczek

8 Człowiek najlepsza inwestycja doświadczenia z organizacji wolontariatu w Szopienicach oraz realizacji programu Centrum Aktywności Lokalnej w Szopienicach Agnieszka Rzepecka Ewaluacja w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej (na przykładzie projektów realizowanych w gminach województwa śląskiego) Krystyna Faliszek po kl szansa czy zagrożenie dla pomocy społecznej? Monika Struska Bancerz O autorach...304

9 Wstęp Jednym z najważniejszych wyzwań współczesnej polityki społecznej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Zgodnie z definicją przyjętą w Narodowej Strategii Integracji Społecznej dla Polski (2003 r.) wykluczenie społeczne to sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób.... Działania mające na celu łagodzenie zjawiska wykluczenia społecznego znalazły się w zapisach różnych dokumentów strategicznych na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym. Realizowanych jest wiele inicjatyw i projektów ukierunkowanych na ograniczenie jego skali. Podejmują je zarówno jednostki publiczne, ustawowo powołane do wspierania osób w procesie przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, jak również organizacje społeczne i pozarządowe. Niezwykle ważną, gdyż oddziałującą bezpośrednio na środowisko zagrożone lub dotknięte wykluczeniem społecznym, rolę odgrywa praca socjalna. Ma ona na celu (zgodnie z ustawą o pomocy społecznej) pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Oprócz stosowanych tradycyjnych metod pracy socjalnej, w obecnej aktywnej polityce społecznej obserwuje się adaptowanie nowych podejść i rozwiązań, takich jak: coaching, podejście skoncentrowane na rozwiązaniach, partnerstwa lokalne czy programy aktywności lokalnej. Na wprowadzanie innowacji i rozszerzanie działań niebagatelny wpływ ma z pewnością szeroki dostęp do środków Unii Europejskiej, w szczególności w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 9

10 Wstęp Przygotowując się do wydania publikacji, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na początku 2012 roku zwrócił się z prośbą do instytucji pomocy i integracji społecznej oraz pracowników naukowych o opracowanie artykułów na temat szeroko rozumianej pracy socjalnej. W rezultacie udało się zgromadzić materiał, który zawiera zarówno teoretyczne podstawy pracy socjalnej, jak i praktyczne doświadczenia związane z codzienną pracą na rzecz osób zagrożonych lub już dotkniętych wykluczeniem społecznym. W publikacji zamieszczono 27 artykułów, których zawartość pozwoliła zrealizować cel, jaki przyświecał tej inicjatywie wydawniczej utworzenie swoistego kompendium wiedzy na temat pracy socjalnej w jej współczesnym wymiarze. Znajdą w niej Państwo refleksje na temat zawodu pracownika socjalnego, opisy i przykłady wykorzystywanych od dawna oraz wprowadzanych w nowoczesnej pracy socjalnej metod i narzędzi pracy, doświadczenia z pracy z różnymi grupami klientów, ze szczególnym uwzględnieniem rodziny. Będą Państwo mieli również możliwość zapoznania się z efektami działań pracowników socjalnych podejmowanych w ramach programów aktywności lokalnej oraz współpracy różnych instytucji i środowisk na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych i chorych w ramach partnerstw lokalnych. Publikację kończą artykuły podejmujące temat wykorzystywania środków Unii Europejskiej pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego w projektach systemowych instytucji pomocy społecznej. Wydanie publikacji jest integralną częścią realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki projektu systemowego Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego, którego celem jest wzrost jakości kompetencji zawodowych pracowników realizujących zadania pomocy i integracji społecznej. Mamy nadzieję, że dzięki zaprezentowaniu zarówno rozważań teoretyków, jak i spostrzeżeń praktyków opartych na ich własnych doświadczeniach zawodowych, oddana w Państwa ręce książka stanie się cennym źródłem wiedzy na temat roli pracy socjalnej w przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia społecznego oraz inspiracją do podejmowania skutecznej pracy na rzecz osób nim dotkniętych. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego