Efekty współpracy transgranicznej

Transkrypt

1 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) 2013 MGOH Rychnov n. Kn., ISSN , ISBN Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy Małgorzata Żochowska Zespół Szkół Ogólnokształcących, Stefanii Sempołowskiej 13, Bystrzyca Kłodzka, margzoch@poczta.fm Celem artykułu jest przedstawienie efektów współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy realizowanej w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska poprzez Euroregion Glacensis. Artykuł jest częścią szerszych badań dotyczących współpracy transgranicznej w Sudetach. Materiały i metody Materiałem wyjściowym do analizy efektów współpracy transgranicznej w Dolinie Dzikiej Orlicy były przede wszystkim wybrane karty projektów transgranicznych złożonych przez beneficjentów polskich i czeskich należących do Euroregionu Glacensis od I do VIII naboru, które otrzymały dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Czas realizacji projektów to lata r. Brak danych ze strony czeskiej dotyczącej realizacji projektów raportów końcowych utrudnił badania. Pomocna okazała się obserwacja bezpośrednia w terenie, rozmowy z beneficjentami, przedstawicielami samorządów burmistrzem gminy Bystrzyca Kłodzka Renatą Surmą, przedstawicielem Wydziału Promocji Urzędu Miejskiego w Bystrzycy Kłodzkiej Grzegorzem Szczygłem oraz mieszkańcami. Przeprowadzono kwerendę literatury i źródeł. Obszar badań Badany obszar stanowi południową część Kłodzko-Orlickiego Regionu Przygranicznego (Studium koordynacyjne, 1997, s. 20; Strategia., 2011, s. 40), w Polsce zwanego też pograniczem sudeckim. Jego częścią jest jeden z najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo obszarów w Sudetach Środkowych malownicza, górska dolina Dzikiej Orlicy, którą przebiega granica pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Czeską (il. 1). W 1996 r. na tym obszarze powstał Euroregion Glacensis. Wzajemne kontakty mieszkańców tego terenu, które zintensyfikowały się zwłaszcza po 1990 roku, stopniowo rozwijają się w ramach sąsiadujących jednostek terytorialnych w zakresie turystyki, kultury, sportu, działalności jednostek straży pożarnej, szkół, stowarzyszeń i innych organizacji oraz instytucji. Obecnie ( r.) Euroregion Glacensis ma 37 członków po stronie polskiej ( w tym 34 gminy i 3 powiaty (kłodzki, ząbkowicki i dzierżoniowski) oraz 113 członków po stronie czeskiej (

2 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) Charakterystyka geograficzna doliny Dzikiej Orlicy Za jednen z najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo obszarów w Sudetach Środkowych i zarazem w zachodniej części Ziemi Kłodzkiej uważany jest górny odcinek doliny Dzikiej Orlicy (il. 2). Dzika Orlica (czes. Divoká Orlice), to rzeka rozdzielająca w górnym biegu Góry Bystrzyckie od Gór Orlickich. Te drugie, jakkolwiek wyraźnie ustępują wysokością najwyższym pasmom sudeckim, dominują jednak w Sudetach Środkowych pomiędzy Karkonoszami a Masywem Śnieżnika żadne pasmo nie dorównuje im pod względem wysokości. Źródła rzeki znajdują się na terenie Polski w Górach Bystrzyckich, na wys. 754 m n.p.m. w Topielisku i Czarnym Bagnie (w rezerwacie Torfowisko pod Zieleńcem) i pod północno-wschodnimi stokami Gór Orlickich. Na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej rzeka płynie na południowy wschód. Na odcinku 29,5 km od ujścia Czarnego Potoku (od Lasówki w gminie Bystrzyca Kłodzka do Lesicy w gminie Międzylesie) nurtem rzeki biegnie granica polsko-czeska. Ten graniczny odcinek rzeki uważany jest za najbardziej malowniczy (M. Staffa, 1992, s. 82). Za Lesicą Dzika Orlica zmienia gwałtownie bieg na południowo-zachodni, opuszcza granice państwową i wpływa na teren Republiki Czeskiej, tworząc jeden z ładniejszych w Górach Orlickich przełomów (M. Żochowska, 2009). Miejsce to określono mianem Zemská brána (il. 3). Po 102 km w Týniště nad Orlicí Dzika Orlica łączy się z Cichą Orlicą w Orlicę, która jest lewobrzeżnym dopływem Łaby i uchodzi do niej w mieście Hradec Králové. Dzika Orlica należy więc do dorzecza Łaby i do zlewiska Morza Północnego. w trakcie swego biegu rzeka przyjmuje liczne dopływy, po stronie polskiej odwadniające Góry Bystrzyckie (Popularna., 2009, s. 164), ma również kilka dopływów, po stronie czeskiej np. Bělá, Zdobnice, Říčka. Dzika Orlica na prawie całej długości granicznego odcinka jest rzeką nieuregulowaną, bardzo bogatą pod względem florystycznym. w dolinie koncentruje się wiele stanowisk gatunków roślin zagrożonych, na przykład Turzyca pchła (Carex pulicaris), Tojad (Aconitum variegatum), Lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum), Dnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica). Występują w niej także cenne gatunki fauny: głowacz białopłetwy i minóg strumieniowy. Prawie cała powierzchnia rzeki zaliczona jest do obszaru Natura 2000 jako Dzika Orlica w granicach gminy Bystrzyca Kłodzka (Inwentaryzacja, 2010, s. 30). Dolina Dzikiej Orlicy posiada liczne walory turystyczne: wypoczynkowe, krajoznawcze i specjalistyczne (M. Żochowska, 2008, s. 50). Przez całą dolinę prowadzi niedawno zmodernizowana atrakcyjna widokowo droga początkowo jest to tak zwana Droga Sudecka lub Autostrada Sudecka (z Lasówki do Mostowic), dalej lokalna szosa z Mostowic do Lesicy, miała pełnić rolę szosy turystycznej przez Sudety i drogi strategicznej dla III Rzeszy. Po stronie czeskiej również biegnie droga o dużych walorach widokowych. Wzdłuż doliny Dzikiej Orlicy wytyczono też kilka szlaków i ścieżek dydaktycznych (M. Smoczyk, 2009). W XVI w. trwały uciążliwe spory graniczne o dolinę Dzikiej Orlicy. Wcześniej zachodnia granica Hrabstwa Kłodzkiego biegła głównym grzbietem Gór Bystrzyckich. W 1589 r. przesunięto ją na nurt Dzikiej Orlicy, co spowodowało nasiloną koloni- 208

3 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy zację doliny i rozwinięcie istniejącego tam ciągu osadniczego. Obecnie szansą na ponowne zaludnienie miejscowości jest zlikwidowanie barier związanych z przygranicznym położeniem. Położenie partnerskich jednostek polskich i czeskich jako beneficjentów projektów W podziale administracyjnym badany obszar leży po stronie polskiej w województwie dolnośląskim, powiecie kłodzkim na terenie gmin Duszniki-Zdrój, Szczytna, Bystrzyca Kłodzka i Międzylesie. Po czeskiej stronie obszar ten należy do kraju (odpowiednik województwa) královehradeckiego, powiatów Náchod, Rychnov nad Kněžnou, Usti nad Orlici 1/, gmin Deštné w Orlických horách, Orlické Záhoří i Bartošovice v Orlických horách 2/ (il.4). W dolinie Dzikiej Orlicy po stronie polskiej położone są miejscowości Lasówka, Mostowice, Rudawa, Poniatów, Niemojów, Lesica (Sekrety, 2011; J. Fatyga, 2009). Realizacja projektów w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej RCz-RP funkcjonuje od r., wyznaczając nowy etap współpracy pomiędzy instytucjami na obszarze Euroregionu Glacensis, który zarządza funduszami europejskimi. Jest on kontynuacją INTEREGU IIIA Czechy-Polska w jego ramach działa Fundusz Mikroprojektów w Euroregionie Glacensis. Jest to największy fundusz mikroprojektów w Polsce i Czechach. Jest jednym z programów współpracy transgranicznej Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) Przekraczamy Granice. Realizacja I do VIII naboru projektów, to okres od r. Członkowie Euroregionu Glacensis korzystają z tego programu realizując z powodzeniem różne działania lokalne. Są to również gminy po jednej i drugiej stronie Dzikiej Orlicy. Szeroka współpraca dwóch gmin czeskich Orlické Záhoří, Olešnice v Orlických horách i współpartnerów dwóch polskich gmin Duszniki Zdrój i Bystrzyca Kłodzka doprowadziły już w 2008 r. do realizacji projektu Zakup sprzętu dla celów dostępności turystycznej Gór Orlickich i Bystrzyckich zimą, dla którego kwota dofinansowania wyniosła euro (Biuletyn, 2008, s. 11). Środki te przeznaczono na zakup nowoczesnego sprzętu do utrzymywania tras narciarskich (4 ratraków i 2 skuterów śnieżnych). Wszystkie gminy biorące udział w projekcie dostały po jednym ratraku (gmina By- 1/. W ramach reformy administracyjnej przeprowadzonej w 2000 r., w Republice Czeskiej zlikwidowano organy administracji na szczeblu powiatu. Same powiaty jednak pozostawiono, pełnią one m.in. rolę jednostek w statystyce publicznej. 2/. Czeski samorząd cechuje się dużym rozdrobnieniem. Podstawową jednostka podziału terytorialnego są gminy.( sb-zakon-o-obcich-(obecni-zrizeni). html). Jednak czeskie gminy- obec - są znacznie mniejsze niż polskie, są to wsie z przysiółkami lub małymi wsiami. Polska gmina, to kilka, a czasem kilkanaście wsi. Nie ma też w Czechach występującej w Polsce kategorii gminy miejsko-wiejskiej. Mniejsze gminy obejmujące jedną lub kilka wsi to gminy (obce). w Republice Czeskiej funkcjonują również gminy z wyznaczonym urzędem gminnym (pověřený obecní úřad) nieoficjalnie zwane gminami II stopnia oraz gminy posiadające szersze kompetencje tzw. gminy w rozszerzonymi kompetencjami (obec s rozšířenou působností) zwane nieoficjalnie gminami III stopnia. 209

4 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) strzyca i Orlické Záhoří też skuter śnieżny). Sprzęt ten nadal jest w użyciu, ale może być użytkowany tylko na wyznaczonych trasach biegowych wskazanych w projekcie. Dobre warunki klimatyczno-śniegowe, urozmaicone ratrakowane trasy o różnym stopniu trudności, malowniczy i krajobraz predysponują obszar do rozwoju narciarstwa biegowego. Łączna długość przygotowanych, atrakcyjnych szlaków narciarstwa biegowego w Górach Orlickich wynosi 212 km., w tym ok. 35 km na terenie Orlickégo Záhoří. Na terenie gminy Bystrzyca Kłodzka do utrzymania przypada odcinek o łącznej długości 59 km. Są to: stadion narciarski w Spalonej, szlak narciarski czerwony ma długość 4 km, szlak narciarski zielony, to pętla o długości 5 km, szlak narciarski czarny wokół Jagodnej ma 12 km, szlak narciarski niebieski Spalona-Mostowice 15 km, szlak narciarski niebieski w rejonie Lasówki 12 km, połączenie Spalona-Lasówka 11 km. Na dawnym przejściu granicznym Mostowice Orlické Záhoři istnieje połączenie z trasami narciarskimi po czeskiej stronie. Działania polegały również na rozszerzeniu oznakowania tras narciarstwa biegowego, bowiem ta forma rekreacji i turystyki staje się coraz bardziej popularna. Uprawiane jest nie tylko profesjonalne narciarstwo biegowe. przez zawodników, ale liczni biegacze-amatorzy doskonalą poruszanie się na nartach biegowych. Efektem projektu była poprawa warunków tras narciarstwa biegowego Doliny Dzikiej Orlicy, Gór Bystrzyckich i Orlickich oraz połączenie i lepsze utrzymanie tras biegowych po stronie polskiej i czeskiej. W ramach projektu powstała też pierwsza wersja wspólnej mapy tras biegowych Gór Orlickich i Bystrzyckich oraz otwarte zawody dla miłośników biegówek pod nazwą Czesko-polski maraton po Górach Orlickich. Jest to skuteczna metoda promocji regionu i kształtowania nawyków aktywnego spędzania wolnego czasu. Gmina Bystrzyca Kłodzka na wzór projektu z 2008 r. podjęła działania, aby rozszerzyć zakres tras biegowych również w Masywie Śnieżnika powstał wspólny projekt z gminą Stronie Śląskie i gminami czeskimi mający na celu zakup odpowiedniego sprzętu. W Dolinie Dzikiej Orlicy po obu stronach granicy od lat pogłębia się współpraca jednostek ratowniczych straży pożarnych. Na tych peryferyjnych terenach pożar stanowi duży problem, ponieważ dojazd z kraju zajmuje bardzo dużo czasu. 18 października 2008 r. w Orlickém Záhoří odbyły się międzynarodowe ćwiczenia taktyczne jednostek straży pożarnej z Czech i Polski w ramach projektu Innowacja wyposażenia w ramach współpracy transgranicznej na rzecz ochrony obszaru Orlickiego Záhoří i Bystrzycy Kłodzkiej. Celem projektu była współpraca czeskich i polskich jednostek straży pożarnej w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych. w ćwiczeniach taktycznych uczestniczyły jednostki OSP z miejscowości Rokytnice v Orlických, Międzylesie, Bystrzyca Kłodzka, Wilkanów oraz Kudowa-Zdrój Czermna. Tematem był Pożar lasu na trudno dostępnych terenach. w Orlickim Záhoří zaprezentowano posiadany przez jednostki sprzęt strażacki oraz organizację zintegrowanego system ratownictwa na terenie miasta Kłodzka. Podpisano deklarację, stwierdzającą gotowość wszystkich uczestników do wzajemnej współpracy w sytuacjach zdarzeń nadzwyczajnych po obu stronach granicy oraz w zakresie przygotowywania ich rozwiązań. Deštné v Orlických horách, Orlické Záhoří oraz gminy polskie Bystrzyca Kłodzka i Szczytna są między innymi związane z przemysłem szklarskim, który rozwijał się na 210

5 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy tych terenach już od drugiej połowy XVIII w. Szklarze byli prawdopodobnie pierwszymi osadnikami w dolinie Dzikiej Orlicy. Lokalne bogactwo przyrodnicze (obfitość drewna) przyczyniło się do zakładania hut szkła. Po wytrzebieniu lasu szklarze pozostawili poręby rolnikom, przenosząc się w inne tereny. Wokół hut powstawały wsie, w których osiedlali się inni rzemieślnicy, pozostając w nich nawet po zaniku warsztatów. Nawiązując do historii regionu Deštné v Orlických horách z polską gminą miejsko-wiejską Bystrzycą Kłodzką zrealizowały w latach jeden z ciekawszych projektów o nazwie Z Kasieńką śladami szklarzy za blisko euro. Jego efektem było wytyczenie nowego szlaku turystycznego (nazwa w opisie projektu), a właściwie ścieżki dydaktycznej bądź ścieżki edukacyjno-rozrywkowej śladami szklarzy, jako nowego produktu turystycznego Gór Orlickich o długości 15,6 km, która to ścieżka istnieje w terenie od r. Przeznaczona jest głównie na okres letni. Przebiega od Deštnego v Orlických horách (początek tablica nr 1) do Orlickiego Záhoří (koniec tablica nr 7). Ścieżkę można również przemierzać w przeciwnym kierunku. Szlak, którego głównym celem jest promocja walorów turystycznych Gór Orlickich, prowadzi po miejscach związanych z przemysłem szklarskim. Po czeskiej stronie doliny Dzikiej Orlicy zlokalizowano 7 tablic informacyjnych w języku czeskim i polskim przedstawiających historię szklarstwa w tym regionie (il. 5). Trasę można pokonać pieszo bądź samochodem. Na każdej tablicy znajduje się kod, który turysta może zbierać zwiedzając dane miejsce. Nagrodą za wytrwałość są medale z wizerunkiem Kasieńki władczyni Gór Orlickich i Przemytnika patrona Orlickiego Záhoří. Należy się po nie zgłosić do punktu informacji turystycznej w Kunsztacie lub w Deštném v Orlických horách. Dodatkową atrakcją dla turystów jest możliwość wylosowania nagrody za swój kupon z wpisanymi kodami podczas imprezy Wytapianie szkła drewnem zwanej też Świętem szkła. Jest to dwudniowa, tradycyjna (od 20 lat) impreza (tak zwany eksperyment szklarski ) organizowana w sierpniu, w Muzeum turistiky, zimních sportů a řemesel w Deštném v Orlických horách (Muzeum Sportów Zimowych, Turystyki i Rzemiosła) (il. 6). Pomimo że szklarskie piece w Górach Orlickich wygaszono w drugiej połowie XX w., to raz do roku rozpala się ogień dla turystów w piecu Magdalena w trakcie imprezy z pokazem tradycyjnego sposobów wytapiania szkła i jego obróbki. Na wzór czeskiej imprezy powstała jej kontynuacja przy współpracy gminy Deštné v Orlických horách po stronie polskiej Międzynarodowe Święto Rzemiosł w Szczytnej (na które pozyskano blisko euro z funduszy unijnych). Są to wielkie przedsięwzięcia Czechów i Polaków popularyzujące dawne tradycje rzemiosła szklarskiego, a przy okazji także innych rzemiosł. Poprzez te działania rozszerza się oferta kulturalno-turystyczna na polsko-czeskim pograniczu, zwłaszcza w sezonie letnim. Zastanawiający jednak jest fakt, że beneficjent czeski na nowym szlaku szklarzy nie uwzględnił choćby jednego punktu z tablicą po stronie polskiej, na przykład w Lasówce, gdzie była huta szkła, mimo że partnerem projektu była gmina Bystrzyca Kłodzka. w związku z tym zawiązała się inicjatywa własna mieszkanców Lasówki na 211

6 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) czele z Leszkiem Koconiem i Piotrem Koconiem, w wyniku której powstała duża tablica informacyjna (il. 7) koło kościoła w Lasówce, informująca o miejscowej hucie szkła, z obszernym opisem historii miejscowego szklarstwa i huty, ciekawymi ilustracjami, w tym ze zdjęciem wyprodukowanego tu talerza, zdobionego motywami pełnika europejskiego, jako symbolu Ziemi Kłodzkiej. Tablicę tę można traktować jako uzupełnienie lub przedłużenie szlaku czeskiego. Powstały też z funduszy sołeckich tej wsi 4 mniejsze tablice na spacerowym szlaku po atrakcjach okolic Lasówki. Tradycja rzemiosła szklarskiego na pograniczu polsko-czeskim prezentowana jest przez rzemieślników w Deštném v Orlických horách na Międzynarodowym Święcie Rzemiosł podczas Fety Agroturystycznej w Szczytnej. Efektem współpracy Deštnego i gminy Szczytna są plany rozszerzenia wspólnej oferty kulturalno-turystycznej i jednocześnie połączenie tradycji poprzez przedłużenie ścieżki szklarskiej na teren gminy Szczytna. Jest to uzasadnione tym, że rozwój Szczytnej był związany z przemysłem szklarskim i do dzisiaj funkcjonuje tutaj huta szkła Sudety (jedna z dwóch w Sudetach, druga istnieje w Stroniu Śląskim). Współpraca transgraniczna w dolinie Dzikiej Orlicy obejmuje też ratowanie zabytków, w tym tak zwanej małej architektury sakralnej, należącej w rejestrze zabytków do grupy zabytków ruchomych. Przedstawiciele gmin dostrzegają walory kulturowe swoich miejscowości. Wyzwala to liczne inicjatywy lokalne. Czeską specyfikę i nieodłączny element krajobrazu badanego obszaru stanowią rzeźby św. Jana Nepomucena. Kult tego świętego wiąże się z okresem kontrreformacji, gdy zaczęto lansować go jako symbol zachowania tajemnicy spowiedzi wprowadzonej przymusowo w procesie rekatolizacji ludności protestanckiej. Pamiątką jego czci są figury, głównie przy mostach, liczne choć nie zawsze zachowane w dobrym stanie. Z inicjatywy gminy Bartošovice v Orlických horách oraz parafii rzymskokatolickiej Bożego Ciała w Międzylesiu w 2011 r. projekt Historia i tradycje łączą nas nad brzegiem Dzikiej Orlicy otrzymał dofinansowanie na kwotę około euro. w ramach jego realizacji przeprowadzono konserwację barokowej figury św. Jana Nepomucena w pobliżu granicznego mostu nad Dziką Orlicą łączącego Niemojów i Bartošovice (il. 8). Figury tego świętego znajdują się także w Mostowicach (odnowiona), Rudawie i Niemojowie (ta ostatnia w złym stanie). Od maja 2010 r. do kwietnia 2011 r. trwały prace nad opracowaniem Strategii Marketingowej Ziemi Kłodzkiej, Gór Orlickich i Podorlicka, jako kontynuacji współpracy samorządów na rzecz wspólnego budowania marki subregionu. Beneficjentem projektu jest Stowarzyszenie Gmin Ziemi Kłodzkiej z siedzibą w Kłodzku, które utworzone zostało w 1992 r. w celu wspierania idei samorządu terytorialnego i rozwoju turystyki i promocji regionu. Członkami stowarzyszenia jest 16 samorządów gminnych z powiatu kłodzkiego i ząbkowickiego. Współpartner czeski to Dobrowolny Związek Góry Orlickie i Podorlicka z siedzibą w Rychnovie nad Kněžnou (Dobrovolný svazek. Orlické hory a Podorlicko se sídlem v Rychnově nad Kněžnou). Na ten projekt uzyskano blisko euro dofinansowania ze środków Unii Europejskiej. 212

7 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy Uczestnikami i adresatami projektu były wszystkie gminy członkowskie stowarzyszenia. Znaczącą rolę w projekcie odegrała gmina Bystrzyca Kłodzka, jako wieloletni członek stowarzyszenia, należąca obszarowo do największych gmin powiatu kłodzkiego, odznaczająca się dużą atrakcyjnością turystyczną (Biuletyn..2011, s. 14). Firma 2BA z Nysy wraz z zespołem konsultacyjnym sporządziła dokument strategiczny w zakresie marketingu regionu, wspólnej kampanii promocyjnej z czeskimi partnerami. Stworzono też wspólny system wizualizacji procesów promocyjnych regionu, a następnie jego wdrożenie, przy współpracy lokalnych firm oraz gestorów branży turystycznej. Celem głównym jest zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu Ziemi Kłodzkiej, Gór Orlickich i Podorlicka oraz dostosowanie oferty promocyjnej do zmieniających się potrzeb potencjalnych turystów (Strategia.2011) poprzez działania promocyjne. w ich ramach powstało nowe logo Ziemi Kłodzkiej oficjalny znak promocyjny (który nie jest zamiennikiem herbu i służy promocji oraz komercji) oraz markowe produkty turystyczne Ziemi Kłodzkiej. Efekty kolejnego projektu ważnych instytucji královéhradeckiego kraju i powiatu kłodzkiego Obszar Schengen po upływie pięciu lat, widoczne są również w dolinie Dzikiej Orlicy. Projekt nawiązuje do daty r., kiedy to Republika Czeska i Rzeczpospolita Polska weszły do tak zwanego obszaru Schengen, w wyniku czego zlikwidowane zostały kontrole osób na granicach, a przekraczanie granicy jest możliwe również poza dotychczasowymi przejściami granicznymi i bez ograniczenia czasowego. Jednym z celów priorytetowych strategii rozwoju kraju kralovehradeckiego na lata jest poprawa i wzmocnienie infrastruktury transportowej, technicznej i informacyjnej oraz stwarzanie warunków na rzecz rozwoju wysokiej jakości dostępności transportowej oraz obsługi komunikacyjnej obszaru, rozwoju mieszkalnictwa, turystyki oraz technologii informacyjnych i komunikacyjnych przy poszanowaniu ochrony środowiska, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. w ramach projektu na przełomie 2011 i 2012 r. przeprowadzono kolejny remont konstrukcji nośnej ważnego mostu transgranicznego. Prowadzi on przez rzekę graniczną Dziką Orlicę z czeskiej gminy Bartošovice v Orlických horách do polskiego Niemojowa w gminie Międzylesie. Konstrukcja stalowa mostu była remontowana w ramach indywidualnego projektu, a uroczyste otwarcie nastąpiło z okazji przystąpienia Czech i Polski do strefy Schengen w 2007 r. w ramach obecnych działań mikroprojektu umieszczeno ponadto kamienny cokół z płytą pamiątkową po czeskiej stronie w Bartošovicach v Orlických horách nad Dziką Orlicą (il. 9). Łączna kwota dofinansowania wyniosła euro. Przecięcie wstęg połączono z seminarium w Kramářovej chacie na Suchym vrchu poświęconym historii i działaniom poprzedzającym podpisanie układu z Schengen w 2004 r., a takżem wdrożenie przystąpienia Republiki Czeskiej i Rzeczpospolitej Polskiej do obszaru Schengen w 2007 r. Seminarium obejmowało ponadto panel dyskusyjny, w którym prelegenci omówili m.in. wspólne dokonania w dziedzinie udostępniania przejść granicznych, modernizacji dróg dojazdowych, budowy i remontów infrastruktury turystycznej oraz podsumowali współpracę straży pożarnych 213

8 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) oraz policji obu krajów. Było ono wydarzeniem społecznym i przyczyniło się do wzmocnienia polsko-czeskich relacji i kontaktów. W latach powstał projekt Z Kasieńką i Rampuszakiem wspólnie po produkty regionalne z dofinansowaniem blisko euro, stworzony przez Dobrowolny Związek Gmin Regionu Orlické hory Deštnéj v Orlických horách i gminę Lewin Kłodzki. Głównym celem projektu jest zaprezentowanie turystom produktów regionalnych na terenie Bajkowej Krainy Kasieńki w Górach Orlickich (Kačenčina pohádková říše Orlických horách). Są to na przykład chlenská wędlina (Chleny - wieś i gmina, powiat Rychnov nad Kněžnou w regionie Hradec Králové) ozdoby z ręcznie robionej koronki, rokytnickie pieczywo, drewniane zabawki. w ramach projektu wydano bezpłatną Turystyczną Gazetę Informacyjną poświęconą produktom regionalnym. We współpracy z zakładami pracy chronionej w Górach Orlickich wykonano gliniane emblematy z logo Bajkowej Krainy Kasieńki, a jako upominek ceramiczne figurki Kasieńki i Rampuszaka oraz naklejki samoprzylepne z logo Bajkowej Krainy Kasieńki. Ważnym działaniem w ramach projektu jest udział w odpuście św. Michała w Lewinie Kłodzkim, na którym spotkali się burmistrzowie sąsiednich gmin. W artykule przedstawiono tylko kilka wybranych projektów realizowanych w dolinie Dzikiej Orlicy. w ramach współpracy transgranicznej na tym obszarze powstało ich o wiele więcej, jak chociażby Pieszo i na nartach przez dolinę Dzikiej Orlicy ( ), Bartošovice v Orlických horách i Międzylesie realizowały projekt Śladami tradycji i poznawania ( ), Orlické Záhoří i gmina Bystrzyca Kłodzka Orlicką mozaikę kulturalną ( ), Orlické Záhoří i gmina Duszniki-Zdrój projekt Brama do sąsiadów (2011), a kolejne przedsięwzięcia Královéhradecký kraj i Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Glacensis. Odnotować też można liczne przykłady realizacji projektów we wcześniejszych latach: Remont dróg dojazdowych do przejścia granicznego Orlické Záhoří Mostowice (Dyrekcja Dróg i Autostrad Ředitelství silnic a dálnic) RCz, ); Oznakowania szlaków rowerowych w Górach Orlickich (Dobrowolny Związek Gmin Regionu Orlické hory Dobrovolný svazek. Orlické hory a Podorlicko se sídlem v Rychnově nad Kněžnou), ); Trasy dla turystyki narciarskiej w Górach Orlickich (Dobrowolny Związek Gmin Regionu Orlické hory Dobrovolný svazek. Orlické hory a Podorlicko se sídlem v Rychnově nad Kněžnou ); Powrót Jánského mostu (Stowarzyszenie Neratov, ); W dolinie Dzikiej Orlicy poza projektami unijnymi realizowane są liczne inicjatywy lokalne. Choć nie są one tematem artykułu, warto o nich wspomnieć, ponieważ przyczyniają się do promocji turystycznej regionu. Przykładem jest inicjatywa Jana Zasępy Odkrywanie Okolicy, czy Waldemara Borkiewicza Szkoła przetrwania. 214

9 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy Podsumowanie W wyniku współpracy transgranicznej pomiędzy gminami polskimi i czeskimi w Dolinie Dzikiej Orlicy i jej obrzeżach zrealizowano wiele projektów z różnych dziedzin, wykorzystując w tym celu fundusze unijne. Ze względu na ograniczoną objętość artykułu podano przykłady tylko niektórych z nich. Poniżej przedstawiono zakładane przez beneficjentów cele realizowanych projektów: zwiększenie współpracy pomiędzy organizacjami i samorządami z obu stron granicy, poprawa stanu technicznego dróg i mostów, ograniczenie zagrożeń, rozszerzenie oferty kulturalno-turystycznej na polsko-czeskim pograniczu, wzajemne obustronne poznawanie kultury i tradycji sąsiedniego państwa, przełamywanie bariery językowej, wymiana doświadczeń z zakresu realizacji projektów pomiędzy przedstawicielami gmin, znalezienie dla swojej gminy partnera czeskiego, powstanie nowych wspólnych polsko-czeskich imprez lokalnych, zakup nowego sprzętu do odśnieżania, powstanie nowych szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych, powstanie nowych elementów infrastrukturalnych w przestrzeni pogranicza, integracja jednostek straży pożarnej, złagodzenie peryferyjnego charakteru rejonu Gór Orlickich, odnowa zabytków pogranicza, rozwój turystyki, rozwój promocji obszaru poprzez powstanie wydawnictw promocyjnych, rozwój obszarów przygranicznych. Oddziaływanie realizowanych projektów na pogranicze jest bardzo szerokie. Pogram unijny POWT RCz-RP dał polskim i czeskim społecznościom lokalnym możliwość realizowania poprzez Euroregion Glacensis wielu cennych inicjatyw w różnych dziedzinach. Duża ilość zrealizowanych projektów świadczy o tym, że beneficjenci skutecznie korzystają z nich i doceniają problematykę współpracy transgranicznej. Wcześniejsze programy unijne dały doświadczenie w tym zakresie. Zakładane cele projektów powinny spowodować wzrost zainteresowania ofertą turystyczną pogranicza wśród społeczności lokalnych oraz turystów odwiedzających region. Istnieją dalsze plany współpracy polsko-czeskiej na omawianym obszarze na poziomie społecznym, gospodarczym i kulturalnym, jednak fundusze tego programu już się kończą. Nie będzie z tego powodu przeszkód do prowadzenia transgranicznej turystyki, zwłaszcza, że pracuje już grupa robocza ds. przygotowania nowego programu, wykonana jest analiza społeczno-ekonomiczna obszaru wsparcia, analiza efektywności obecnego programu. Bibliografia Biuletyn Euroregionu Glacensis, 2008, 3, s. 11 ( 3_pl.pdf). Członkowie czescy Euroregionu Glacensis (dostęp ). Członkowie polscy Euroregionu Glacensis (dostęp r.). 215

10 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) FATYGA Janina (2009): Dwie wsie, jedna rzeka, trzy narody. Warszawa. Gminy czeskie, sb-zakon-o-obcich-(obecnizrizeni).html (dostęp ). JANKOWSKI Wojciech, ZAJĄC Krzysztof (red.) (2010), Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Bystrzyca Kłodzka Wrocław, mps. w Urzędzie Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej. Karty projektów POWT RCz-RP , w biurze Euroregionu Glacensis w Kłodzku. LASKA Janusz (2009), tytuł hasła: Dzika Orlica in: Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, 2009, ed. Janusz Laska - Mieczysław Kowalcze, 1, Kłodzko, s.164. POTOCKI Jacek (2009): Funkcje turystyki w kształtowaniu transgranicznego regionu górskiego Sudetów. Wrocław. Sekrety Dzikiej Orlicy, Przewodnik Odkrywcy, 2011, ( html) SMOCZYK Michał (2008), Dolina Dzikiej Orlicy. Świebodzin. STAFFA Marek (1992), Góry Bystrzyckie i Orlickie. Wrocław 1992 (= Słownik Geografii Turystycznej Sudetów. Red. STAFFA, M., 14). Strategia Marketingowa Ziemi Kłodzkiej, Gór Orlickich i Podorlicka. Nysa, 2011 (file:///c:/users/ om/desktop/konferencje/konf.%20wroc%c5%82aw%202011/2ba_strategia_marketingowa_ziemi_klodzkiej.pdf). Strategia Marketingowa Ziemi Kłodzkiej. - Biuletyn Bystrzycki, 2011, 2 (76), s.14. Studium Koordynacyjne Rozwoju Pogranicza Polsko-Czeskiego. Warszawa SZEJNER, A. L. (2009): Nad Dziką Orlicą. Bystrzyca Kłodzka i okolice. Przewodnik turystyczny. Jelenia Góra. ŻOCHOWSKA Małgorzata (2008), Południowa część Ziemi Kłodzkiej problemy rozwoju, Bystrzyca Kłodzka. ŻOCHOWSKA Małgorzata (2009), Rezerwat Przyrody Ziemska brama. - Na szlaku, 23, 2009, 9 (231), s. 8 9 ( Streszczenie W artykule zaprezentowano wyniki analizy kart projektów transgranicznych dofinansowanych przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na obszarze Euroregionu Glacensis. Szczegółowym obszarem badań była dolina Dzikiej Orlicy, położona w Sudetach Środkowych i stanowiąca granicę państwową pomiędzy Polską a Republiką Czeską. Spośród projektów realizowanych w latach z POWT RCZ-RP część miała związek z tym obszarem i dotyczyła m.in. jego promocji, zagospodarowania turystycznego, rozwoju imprez lokalnych jako specyficznych walorów krajoznawczych oraz wzbogacenia oferty turystycznej w regionie. Rozwój współpracy pomiędzy organizacjami i samorządami z obu stron granicy prowadzi do złagodzenia peryferyjnego charakteru Doliny Dzikiej Orlicy. Souhrn Příspěvek seznamuje čtenáře s projekty financovanými Evropskými fondy regionálního rozvoje (ERDF) v oblasti Euroregionu Glacensis. Zvláštní pozornost je věnována spolupráci České republiky a Polska v údolí Divoké Orlice území na rozhraní obou států. 216

11 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy Summary This article presents the results of the analysis of project cards concerning crossborder projects co-financed by the European Union from ERDF funds in the area of the Euroregion Glacensis. A special emphasis was laid on the Dzika Orlica Valley, which is situated in the Central Sudetes and constitutes the state border between Poland and the Czech Republic. A number of projects which were realized in the period between 2008 and 2012 and supported by POWT RCZ-RP were related to this area and covered its promotion, tourism management, the support of local events and festivities as values of regional life and culture, as well as the enrichment of the region s offer of tourist products and services. The promotion of cooperation between organisations and local representatives from both sides of the border contributes to reducing the peripheral character of the Dzika Orlica Valley. Fig. 1. Badany obszar na tle Polski i Republiki Czeskiej. 217

12 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) Fig. 2. Dolina Dzikiej Orlicy w Lasówce (fot. P. Kocoń). Fig. 3. Zemská brána rezerwat przyrody na Dzikiej Orlicy. 218

13 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy Fig. 4. Badany obszar na tle podziału administracyjnego Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Czeskiej. 219

14 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) Fig. 5. Ścieżka dydaktyczna Z Kasieńką śladami szklarzy tablica 3 na na Šerlichu (1027 m n.p.m.) granicznym szczycie w Górach Orlickich. Fig. 6. Zbiory Muzeum Sportów Zimowych i Rzemiosł, Deštné v Orlických horách. 220

15 Żochowska M.: Efekty współpracy transgranicznej w dolinie Dzikiej Orlicy Fig. 7. Inicjatywa mieszkańców Lasówki uzupełnienie szlaku czeskiego. Fig. 8. Barokowa figura św. Jana Nepomucena przy granicznym moście nad Dziką Orlicą w Bartošovicach-Niemojowie (fot. A. Kęsicka). Fig. 9. Kamienny cokół z płytą pamiątkową po czeskiej stronie Dzikiej Orlicy (fot. A. Kęsicka). 221

16 Orlické hory a Podorlicko 19: (2012) Nr tablicy Informacja na tablicy Lokalizacja tablicy Obiekt przy którym stoi tablica Muzeum Sportów Zimowych, Turystyki i Rzemiosła Deštné v Orlických horách Historia imprezy Wytop szkła drewnem w Deštné v Orlických horách 1 ostatnia huta szkła Karolina. którą zamknięto sto dwa lata temu. Obecnie stoi tu restauracja Zákoutí, osada górska połączona z Deštnev Orlickýchhorách Historia 37 letniej huty szkła Karolina ( ) 2 czeskie schronisko Masarykováchata,i byłe przejście graniczne Zieleniec-Masaryková chata zbocza Šerlicha (1027 m n.p.m. ) granicznyego szczytuw Górach Orlickich Opis rzemiosła popielarstwa i produkcji potażu związanego ze szklarstwem 3 barokowa huta szkła Cikánka, jedna z najwyżej położonych w Czechach zbocza Malej Desztnej (1080 m n.p.m), na Hutniczej Łące Historia najwyżej położonej huty szkła oraz opis życia codziennego szklarzy schornisko Bedřichovka przy dawnym kamieniołomie i kwarcu OrlickéZáhoří Historia Bedřichovki, opis byłego kaminiołomu kwarcu w Trczkowie, wykorzystywanie grafitu 5 Dawne przejście graniczne Bedřichova Lasówka, przy dawnej czeskiej hucie Fridrichswalde Bedřichova Historia starej huty Fridrichswalde w Bedřichovie i nowej z 1662 r. Kaiserswalde w Lasówce 6 kościół św. Jana Chrzciciel (obecnie w remoncie) 7 Historia wsi Kunsztat Orlickie Záhoří Tab. 1. Przebieg nowej ścieżki dydaktycznej śladami szklarzy w Dolinie Dzikiej Orlicy.