Ewangelia według Łukasza

Transkrypt

1 1 Ewangelia według Łukasza 1 PoniewaŜ naprawdę wielu przyłoŝyło juŝ rękę do ułoŝenia opowiadania o dziełach dopełnionych wśród nas, 1 2 tak jak nam to przekazali ci, którzy od początku byli ich naocznymi świadkami oraz którzy poświęcili się słuŝbie Słowa, 3 takŝe ja po uprzednim uwaŝnym zbadaniu wszystkich od początku pomyślałem, Ŝeby ci to, dostojny Teofilu, po kolei, opisać, 4 tak byś mógł się przekonać o wiarygodności wyłoŝonych ci słów. 2 5 Za dni Heroda, 3 króla Judei, był pewien kapłan imieniem Zachariasz, 4 ze zmiany kapłańskiej Abiasza, 5 oraz jego Ŝona, naleŝąca do córek Aarona, nosząca imię ElŜbieta. 6 Oboje zaś byli sprawiedliwi wobec Boga, nienaganni w postępowaniu według wszystkich przykazań i ustaw Pana. 6 7 Nie mieli jednak dziecka, jako Ŝe ElŜbieta była niepłodna, 7 a oboje byli juŝ posunięci w swych latach. 8 I stało się, gdy spełniał posługi kapłańskie przed Bogiem w kolejności swojej zmiany, 8 9 Ŝe według zwyczaju kapłaństwa na niego padł los, aby wszedł do Miejsca Świętego i złoŝył ofiarę z Jak widać w pierwszym kościele spisywanie wydarzeń i dzieł dokonanych przez Jezusa nie było rzadkością. NaleŜało je jedynie ułoŝyć lub uporządkować. Prawdy o Jezusie nie obawiają się historycznej weryfikacji. Herod Wielki panował w Palestynie od 37 r. p. Chr. do 4 po Chr. Znany był z wielkich przedsięwzięć budowlanych (łącznie ze świątynią) oraz z okrucieństwa (NET 127). Zacari,aj (Zacharias) znaczy: Jahwe pamięta; hebr. odpowiednik: mój Bóg przyrzekł lub: Bóg jest moim szczęściem, lub: Bóg jest doskonałością; lub: Mój Bóg jest pełnią. Istniały 24 zmiany kapłańskie, a zmiana Abijasza była ósmą według 1 Krn 24,10. Nie chodzi o to, Ŝe byli to ludzie bezgrzeszni; chodzi o to, Ŝe byli poboŝni i prawi zgodnie z 1 MjŜ 6,8, 5 MjŜ 28,9. Niepłodność uwaŝana była za hańbę: 3 MjŜ 20,20-21; Jr 22,30. Zmiana Abiasza była na słuŝbie dwa razy w roku przez tydzień.

2 Ewangelia według Łukasza 2 kadzidła, 9 10 całe zaś zgromadzenie ludu modliło się na zewnątrz w godzinie ofiarowania kadzidła. 11 Lecz ukazał mu się anioł Pana, stojący po prawej stronie ołtarza kadzidlanego. 12 I zląkł się Zachariasz, gdy [go] zobaczył, i padł na niego strach. 13 Anioł zaś powiedział do niego: Przestań się bać, Zachariaszu, gdyŝ twoja modlitwa została wysłuchana; twoja Ŝona ElŜbieta urodzi ci syna i nadasz mu imię Jan I będziesz miał radość i wesele, i wielu ucieszy się z jego narodzin. 15 Będzie bowiem wielki przed Panem; nie będzie pił wina ani sikery 11 i juŝ od łona swojej matki będzie napełniony Duchem Świętym. 16 Wielu teŝ synów Izraela nawróci się do Pana, ich Boga. 17 On sam pójdzie przed Nim w duchu i mocy Eliasza, by zwrócić serca ojców do dzieci, a nieposłusznych do rozsądku sprawiedliwych by stawić przed Panem gotowy lud. 18 Wtedy Zachariasz powiedział do anioła: Po czym to poznam? Ja bowiem jestem stary i moja Ŝona posunięta w jej dniach. 19 W odpowiedzi anioł zwrócił się do niego: Ja jestem Gabriel, [wybrany], by stawać przed Bogiem; zostałem posłany, aby do ciebie przemówić i ogłosić ci te dobre wieści. 20 I oto będziesz niemy, Taka ofiara, która obejmowała spalenie kadzidła miała miejsce w Miejscu Świętym. Kapłan składający tę ofiarę, składaną za cały naród, czynił to tylko raz w całej swojej karierze. Składana ona była dwa razy dziennie, o 9:00 oraz o 15:00. Zachariasz zatem przeŝył spotkanie w czasie której z tych ofiar. Jan znaczy: Jahwe jest łaskawy. sikera, napój alkoholowy róŝnym od wina, lecz wymieniany z winem (3 MjŜ 10,9; 4 MjŜ 6,3; 5 MjŜ 29,5; Iz 29,9; Test. Rub. 1,10. Akkadyjskie sikaru = piwo jęczmienne [CAD XVII 421]). Być moŝe zatem chodzi o piwo w Łk 1,15 (zob. Sdz 13,4). Trudno określić, czy sikera była mocniejsza od wina; tłumaczenie mocny napój moŝe być zatem mylące (BAGD, BW 5). Z Łk 1,61-63 wynika, Ŝe stał się on niemy i głuchy.

3 3 Pismo Święte nie będziesz mógł powiedzieć [słowa] aŝ do dnia, gdy się to stanie, za to, Ŝe nie uwierzyłeś moim słowom, które zostaną wypełnione w swoim czasie. 21 Lud natomiast czekał na Zachariasza, i [coraz bardziej] się dziwił jego zwlekaniu w Miejscu Świętym. 22 On zaś po wyjściu nie mógł im nic powiedzieć, przez co poznali, Ŝe w Miejscu Świętym doświadczył widzenia; on sam teŝ dawał im znaki, lecz wciąŝ pozostawał niemy. 23 Następnie, po wypełnieniu się dni jego posługi, odszedł do swego domu. 24 Po tych dniach ElŜbieta, jego Ŝona, poczęła i pozostawała w całkowitym ukryciu 13 się przez pięć miesięcy, powtarzając: 25 Tak mi uczynił Pan w tych dniach, gdy [na mnie] wejrzał, 14 aby zdjąć moją hańbę 15 wśród ludzi. 26 Natomiast w szóstym miesiącu anioł Gabriel 16 został posłany przez Boga do galilejskiego miasta o nazwie Nazaret, 27 do pewnej dziewicy przyrzeczonej męŝowi o imieniu Józef, z domu Dawida a dziewicy było na imię Maria. 28 Po wejściu do niej powiedział: Witaj, obdarzona łaską, Pan z tobą! Lecz ona przelękła się z powodu tego słowa i zaczęła się zastanawiać, co by to przywitanie mogło znaczyć. 30 Anioł zaś powiedział jej: Przestań się bać, Mario, znalazłaś bowiem łaskę u Boga Oto poczniesz w łonie, urodzisz syna i nadasz Mu imię Jezus. 32 Ten będzie wielki i będzie nazwany Synem NajwyŜszego. Da Mu teŝ Pan Bóg tron Jego ojca Dawida. 33 Będzie On królował nad domem Jakuba na wieki, a Jego Królestwu nie będzie końca Powód tego ukrywania się jest nam nieznany. Wejrzał na mnie, idiom: okazał mi łaskę. 3 MjŜ 20,20-21; Jr 22,30. Jeden z dwóch aniołów (obok Michała) znany w Biblii z imienia. Jest aniołem niosącym objawienie (Dn 8,15-16; 9,21). Najstarsze manuskrypty nie zawierają w tym miejscu słów: Błogosławiona jesteś między kobietami. Słowa te znajdują się w wierszu 42. Znaleźć łaskę semityzm: 1 MjŜ 6,8; 18,3; 43,14; 2 Sm 15,25.

4 Ewangelia według Łukasza 4 34 A Maria zapytała anioła: Jak to się stanie, skoro nie znam mę- Ŝa? Anioł odpowiedział jej: Duch Święty zstąpi na ciebie i moc NajwyŜszego cię zacieni. 20 Dlatego teŝ Święte, które się urodzi, będzie nazwane Synem Boga I oto ElŜbieta, twoja krewna, ona takŝe poczęła syna w swojej starości i jest to szósty miesiąc tej, którą nazywają niepłodną, 37 gdyŝ Ŝadne słowo Boga nie pozostanie niespełnione Maria zaś powiedziała: Oto jestem słuŝebnicą Pańską, niech mi się stanie według twego słowa. 23 I anioł odszedł od niej. 39 W tych dniach Maria wstała i pośpiesznie wybrała się w górskie strony, do pewnego miasta judzkiego a [tam] weszła do domu Zachariasza i przywitała ElŜbietę. 41 I stało się, gdy ElŜbieta usłyszała przywitanie Marii, Ŝe podskoczył płód w jej łonie i ElŜbieta została napełniona Duchem Świętym; 42 wtedy zawołała donośnym głosem i powiedziała: Szczęśliwa jesteś między kobietami i szczęśliwy owoc twojego łona Nie znam męŝa, idiom: nie współŝyłam jeszcze z męŝem. 2 MjŜ 40,34-35; Ps 91,4. 2 MjŜ 40,34-35; Ps 91,4. Lub: GdyŜ u Boga Ŝadna sprawa nie będzie niemoŝliwa. Lub: gdyŝ u Boga Ŝadne słowo, wskazanie, zapowiedź nie będzie bez mocy. Słowo, gr. r`h/ma (rema) oznacza (1) to, co zostało stwierdzone, z podkreśleniem treści, a zetem pojedyncze słowo, wypowiedź, (Mt 27,14), tłumaczone często w zaleŝności od kontekstu jako zapowiedź lub proroctwo (Mt 26,75), polecenie lub nakaz (Łk 5,5), pogróŝka (Dz 6,13); w liczbie mnogiej jako kazanie, mowa, proklamacja (Łk 7,1), przesłanie (J 3,34), nauka, (J 5,47). (2) hebraistycznie jako dziejąca się rzecz, sprawa, interes, transakcja (Mt 18,16; Łk 1,37). Lub: Niech mi się stanie według Twojej zapowiedzi; lub: zgodnie z Twoim planem. Zob. uwagę na temat słowa, gr. r`h/ma (rema). Łukasz uŝywa tego wyraŝenia dwukrotnie w tym kontekście (tu i w 1,65). Łukasz nie podaje nazwy miasta, w którym mieszkał Zachariasz, chyba, Ŝe miasto judzkie oznacza Juttę (Joz 15,55). W tej części Judei głównym miastem był Hebron.

5 5 Pismo Święte 43 I skąd mi to, Ŝe matka mojego Pana przyszła do mnie? 44 Bo oto, gdy głos twojego przywitania dotarł do moich uszu, płód w moim łonie podskoczył z radości. 45 Szczęśliwa [jest] teŝ [ta], która uwierzyła, Ŝe nastąpi wypełnienie [słów] wypowiedzianych do niej przez Pana. 46 Wtedy Maria powiedziała: Moja dusza wywyŝsza Pana 47 i mój duch zachwycił się 25 Bogiem, moim Wybawcą, 48 gdyŝ wejrzał na pokorę swojej słuŝebnicy. GdyŜ oto odtąd wszystkie pokolenia uwaŝać mnie będą za szczęśliwą, 49 poniewaŝ Mocny uczynił mi wielkie rzeczy. I święte jest Jego imię, 50 i Jego miłosierdzie na pokolenia i pokolenia dla tych, którzy się Go boją. 51 Okazał siłę swoim ramieniem, 26 rozproszył tych, którzy szczycą się zamysłami swoich serc, Zachwycił się, gr. hvgalli,asen (egalliasen) zmiana na aoryst zgodnie z zasadą gramatyki hebr. waw consecutivum, gdzie czasownik w czasie przeszłym odnosi się do teraźniejszości po participium o znaczeniu teraźniejszym; Wallace widzi tu bezpośrednią przeszłość lub aoryst dramatyczny odnoszący się do wypadków, które rozegrały się zupełnie niedawno; uwa- Ŝa, Ŝe przy tłumaczeniu moŝna dodać słowa: właśnie, dopiero co, przed chwilą. Dotyczy to czasowników wyraŝających emocje i rozumowanie, ale częściej jest to ślad po semickim perfectum statycznym. Czasem trudno ustalić, czy aoryst odnosi się do niedawnej przeszłości, czy do teraźniejszości (Greek Grammar Beyond Basics, s ). Robertson dostrzega tu aoryst ponadczasowy, tłumaczy go czasem teraźniejszym. Okazał siłę, gr. VEpoi,hsen kra,toj (epoiesen kratos), być moŝe hebrajskie perfectum iteratywne, wyraŝające to, co Bóg zawsze czyni. Być moŝe perf. profetyczne lub odnoszące się do wypadków przyszłych, które juŝ się zaczęły w czasach powstania hymnu. Hendriksen: 1) aoryst historyczny lub narracyjny, 2) gnomiczny, ponadczasowy (Robertson) 3) profetyczny, opisujący, co ma się stać w Wieku Mesjańskim tak, jakby to się juŝ wydarzyło. Hendriksen. Odrzuca ten trzeci pogląd. Maria mówi o tym, czego Wszechmocny dokonał dla niej i dla innych, gdy chce powiedzieć o wypadkach przyszłych, uŝywa futurum (w. 48). Sześć aorystów w ww zdaniem Hendriksena łączy cechy aorystu historycznego z gnomicznym w tym sensie, Ŝe opisywane czynności wciąŝ się powtarzały.

6 Ewangelia według Łukasza 6 52 władców zrzucił z tronów, a pokornych wywyŝszył, 53 głodnych 27 nasycił dobrami, a bogatych odprawił z niczym. 54 Ujął się za swoim pacholęciem Izraelem, przez wzgląd na miłosierdzie, 55 jak powiedział do naszych ojców do Abrahama i jego nasienia na wieki. 56 Maria zaś pozostała z nią około trzech miesięcy, po czym wróciła do swego domu. 57 Dla ElŜbiety natomiast wypełnił się czas jej rozwiązania i urodziła syna. 58 I usłyszeli jej sąsiedzi i krewni, Ŝe Pan okazał jej swoje wielkie miłosierdzie, i cieszyli się 28 razem z nią. 59 A ósmego dnia przyszli, aby obrzezać dziecko; chcieli teŝ 29 nadać mu imię jego ojca Zachariasza. 60 Jednak jego matka odezwała się w te słowa: O nie, ale będzie nazwany Jan. 61 I powiedzieli do niej: Nie ma nikogo w twojej rodzinie, kto byłby nazwany tym imieniem. 62 Skinęli zatem na jego ojca, jak chciałby je nazwać. 63 A on poprosił o tabliczkę i napisał: Jan jest jego imię. I wszyscy się zdziwili. 64 Natychmiast teŝ zostały otwarte jego usta i [rozwiązał się] jego język, i zaczął mówić, chwaląc Boga. 65 I wszystkich jego sąsiadów ogarnął strach, a po całej górskiej okolicy Judei zaczęto omawiać wszystkie te sprawy. 66 Wszyscy zaś, którzy o tym słyszeli, brali to sobie do serca i mówili: Kim więc będzie to dziecko? Była z nim bowiem ręka Pana Głodni, peinw/ntoi (peinontoi) nie chodzi jedynie o głód fizyczny, ale o potrzebę w ogóle (Marshall). Wallace traktuje ten imiesłów jako stative active. Cieszyli się razem z nią moŝna rozumieć w sensie: Ŝyczyli jej wszystkiego najlepszego lub: gratulowali jej. Hendriksen traktuje słowo nadać jako imperfectum de conatu próbowali, zamierzali, chcieli nadać imię, teŝ Robertson i Marshal twierdzą, Ŝe to nie jest bezokolicznik, lecz forma osobowa. Wallace (551) wyjaśnia, Ŝe jest to voluntative/tendential impf. podjęto próbę zrobienia czegoś lub chciano czegoś dokonać, ale nie dokonano. Często próby takie podejmowano wielokrotnie.

7 7 Pismo Święte 67 A Zachariasza, jego ojca, napełnił Duch Święty i tak prorokował: 68 Niech będzie pochwalony Pan, Bóg Izraela, Ŝe nawiedził swój lud i sprawił [mu] okup, 69 i wzbudził nam róg wybawienia 30 w domu swego sługi Dawida, 70 tak jak zapowiedział przed wiekami przez usta swoich świętych proroków, 71 wybawienie od naszych wrogów i z ręki wszystkich, którzy nas nienawidzą, 72 by okazać miłosierdzie naszym ojcom 31 i przypomnieć sobie o swoim świętym przymierzu 73 przysiędze złoŝonej naszemu ojcu Abrahamowi Ŝe da nam, 74 ocalonym z ręki wrogów, bez lęku Mu słuŝyć 75 z poświęceniem i w sprawiedliwości przed Nim po wszystkie nasze dni. 76 A ty, dziecko, prorokiem NajwyŜszego będziesz nazwane, gdyŝ pójdziesz przed Panem, aby przygotować Jego drogi, 77 dać Jego ludowi poznanie zbawienia w odpuszczeniu ich grzechów, 78 przez litość miłosierdzia naszego Boga, w których nawiedzi nas jutrzenka z wysokości, by objawić się tym, którzy siedzą w ciemności i w cieniu śmierci, 33 i skierować nasze nogi na drogę pokoju. 80 A dziecko rosło, wzmacniało się w duchu i przebywało na pustkowiach aŝ do dnia swego wystąpienia przed Izraelem Róg zbawienia: określenie odnosi się do jego niezawodności (Ps 75,4-5.10; 148,14; 2 Sm 22,3). 1 MjŜ 12,1-3. Iz 11,1-10; Jr 23,5; 33,15; Zach 3,8; 6,12. Iz 9,1-2; 42,7; 49,9-10.

8 Ewangelia według Łukasza Właśnie 34 w tych dniach wyszedł dekret 35 od cesarza Augusta, 36 aby dał się spisać 37 cały zamieszkały świat Pierwszy ten spis odbył się, gdy Kwiryniusz 39 był namiestnikiem Syrii Wszyscy zatem ruszali się do spisu, kaŝdy do swojego miasta Poszedł teŝ Józef z Galilei, z miasta Naza evge,neto stało się; jest to introdukcyjne wyraŝenie Łukasza. 69 razy w Ewangelii Łukasza i 54 razy w Dziejach. W naszym przekładzie oddawane w róŝny sposób. Formalnie był to dekret rzymskiego senatu (NET, 136). August, własc. Gajusz Oktawiusz, znany jako Oktawian, wnuk siostry Juliusza Cezara, Julii, ur. 63 p. Chr. zm. 14 po Chr., panował od 31 r. p. Chr. do 14 r. po Chr. Był to pierwszy i według wielu największy cesarz rzymski. PołoŜył kres republice, wprowadził rządy monarchiczne, włączył do imperium obszary basenu Morza Śródziemnego, zaprowadził tzw. Pax Romana (pokój rzymski) i zapoczątkował złoty wiek w literaturze i architekturze Rzymu. Imię August (co znaczy najwyŝszy ) to tytuł nadany mu przez senat rzymski w 27 r. p. Chr. O dekrecie tym nie wspominają ani greccy ani rzymscy historycy, stąd wielu uwaŝało te słowa Łukasza za niewiarygodne. JednakŜe odnalezione później inskrypcje na papirusach potwierdziły informacje Łukasza. (Zob. prace W.M. Ramsaya Was Christ Born at Bethelehem? Luke the Physician. The Bearing of Recent Discovery on the Trustworthiness of the N.T. Marshall: Mamy tu do czynienia z formą strony zwrotnej, znaczy: dać, pozwolić się zapisać, Wallace (GGBB, s ) określa ją jako permissive middle, czyli str. zwrotną przyzwalającą. Spisy ludności zapoczątkowane przez Augusta odbywały się w cesarstwie rzymskim co 14 lat. Dokonywano ich dla celów militarnych i podatkowych. Wzmiankowany tu spis był spisem pierwszym i przypadał na 8 r. p. Chr. Jednak z uwagi na sytuację religijną i na niechęć śydów do spisów ludności (zob. 2 Sm 24) opóźniła się jego realizacja w Palestynie 2-3 lata. W Syrii, rzymskiej prowincji, do której naleŝała równieŝ Palestyna, równieŝ kobiety powyŝej 12 roku Ŝycia musiały płacić podatek pogłówny, stąd takŝe Maria musiała udać się do spisu. Niektórzy przyjmują, Ŝe określenie pierwszy spis naleŝy traktować jako tłumaczenie łac. descriptio prima, technicznego terminu na spis przed nałoŝeniem podatków. Cały zamieszkały świat to wyraŝenie odnoszące się do Cesarstwa Rzymskiego. Kwiryniusz: Prawdopodobnie sprawował władzę dwa razy, w latach 6-4 p. Chr. i 6-9 po Chr. Z kaŝdą jego kadencją wiąŝe się spis ludności. W Ewangelii Łukasz opisuje spis pierwszej kadencji, a w Dz 5,37 drugiej. Lub: Był to pierwszy spis, a odbył się za namiestnictwa Kwiryniusza w Syrii. Czyli do miasta swego pochodzenia zob. w. 4.

9 9 Pismo Święte ret, 42 do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, 43 dlatego Ŝe był z domu i z rodu Dawida, 44 5 by się poddać spisowi 45 wraz z poślubioną mu 46 Marią, która była w ciąŝy. 6 Akurat gdy tam byli, wypełniły się dni jej rozwiązania I urodziła swego pierworodnego Syna, 48 owinęła Go w pieluszki i połoŝyła Go w Ŝłobie, 49 poniewaŝ w gospodzie 50 nie było dla nich miejsca Nazaret znajdował się przynajmniej o trzy dni drogi od Betlejem. Odległość z Nazaretu do Betlejem wynosiła 150 km. Betlejem było małym miasteczkiem ok. 11 km południowy-zachód od Jerozolimy. Według 1 Sm 17,12; 20,6 w Betlejem właśnie urodził się Dawid. Spisów w tamtym okresie dokonywano rodami (BW5). Zob. w. 1. MałŜeństwa w tamtym okresie były aranŝowane. Datę narodzin Chrystusa wyznacza się na koniec 5 r. p. Chr. lub na początek 4 r. p. Chr. Fakt, Ŝe Maria porodziła syna pierworodnego wskazuje, Ŝe Jezus miał rodzeństwo. Inne fragmenty potwierdzające ten stan rzeczy to: Mt 1,25 (gdzie mowa, Ŝe Józef nie obcował z Marią dopóki nie powiła syna); Mt 13,55-56 (z którego wynika, Ŝe Jezus miał co najmniej sześcioro rodzeństwa czterech braci i nie mniej niŝ dwie siostry); J 7,3-5 (który mówi o niewierze bacznie obserwujących Jego poczynania braci); Łk 8,20 (mówiący o zatroskaniu matki i braci działalnością Jezusa); Dz 1,14 (z którego dowiadujemy się o obecności braci Jezusa w gronie modlących się po wniebowstąpieniu); Gal 1,19 (z którego wynika, Ŝe Jakub brat Pański nale- Ŝał do grona apostołów por. Dz 15,13). Co na temat rodziny Jezusa mo- Ŝemy powiedzieć w kontekście faktu, Ŝe umierając na krzyŝu Jezus oddał swą Matkę pod opiekę apostoła Jana? (J 19,26-27) Być moŝe to, Ŝe radykalnym punktem zwrotnym w Ŝyciu braci Jezusa była dopiero Golgota? Świat, który z jednej strony ma dla Chrystusa stajnię, potrzebuje z drugiej Chrystusa prawdziwego, który urodził się dla krzyŝa, który dopiero wisząc na krzyŝu skruszył serca własnych braci i wyrwał z piersi pilnującego krzyŝa setnika okrzyk: Naprawdę ten jest Synem BoŜym. Wczesna tradycja głosi, Ŝe Jezus urodził się w jaskini wykorzystywanej na stajenkę. Gospoda, gr. kata,luma (katalyma), mieszkanie, kwatera, oberŝa, miejsce pobytu; kaŝde miejsce przystosowane do odpoczynku (Hendriksen). Nie chodziło o gospodę w sensie karczma, restauracja, raczej o zakwaterowanie, pokój gościnny (por. 22:11, Mk. 14:14). Gospoda miała swoją nazwę w grece (10:34 pandocheion). Był to raczej pokój w prywatnym domu niŝ w gospodzie (Marschal; zob. teŝ BW 5). Z tego faktu wyłania się przed nami (1) obraz świata i (2) obraz Boga: (1) Świat nigdy nie miał dla Jezusa miejsca w gospodzie, lecz zawsze w

10 Ewangelia według Łukasza 10 8 A byli w tej okolicy pasterze; 52 przebywali oni w polu i nocą trzymali straŝe przy swoim stadzie Nagle stanął przy nich anioł Pana i swoim blaskiem oświeciła ich chwała Pańska; a ich ogarnął wielki strach Lecz anioł przemówił do nich: Przestańcie się bać, bo oto przynoszę wam dobrą nowinę o wielkiej radości, która będzie [udziałem] całego ludu, 11 gdyŝ dziś urodził się wam Zbawca, którym jest Chrystus Pan, w mieście Dawidowym. 12 A to będzie dla was znakiem: Znajdziecie niemowlę owinięte w pieluszki i połoŝone w Ŝłobie. 13 I natychmiast zjawił się z aniołem tłum wojska niebiańskiego, który wielbił Boga i powtarzał: stajni, jako jedną z rzeczy, które moŝna posiadać, wykorzystywać według uznania, trzymać z dala od centrum biesiady. (2) Bogu nie ubliŝa wejść na świat przez stajnię i poprzez ludzi, których nie stać na więcej niŝ na miejsce w stajni. Nie przeszkodziło to Panu stać się Zbawicielem świata. Lecz On nie przyszedł, by mieszkać w stajni. Przyszedł zamieszkać w duchu człowieka i przyszedł go przeobrazić, zrodzić go na nowo (J 1,11-13), uczynić nowym stworzeniem (2 Kor 5,17); przyszedł mieć z człowiekiem społeczność (Obj 3,20), przyszedł stać się jego Ŝyciem (Gal 2,20). Obchodzenie pamiątki narodzin Jezusa w dniu 25 grudnia pojawiło się mniej więcej w czasach Konstantyna ( ), chociaŝ wspomina o tym Hippolit ( ). Niektórzy uwaŝają, Ŝe obchodzenie tej pamiątki w tym okresie pokrywa się z rzymskimi saturnaliami dlatego, Ŝe chrześcijanie unikali w ten sposób prześladowania. Sama informacja Ewangelii, Ŝe pasterze byli w tym czasie na polach sugeruje, Ŝe była to wczesna wiosna, czas miotów wśród owiec. Wtedy tylko pasterze przebywali na polach. Informacja ta nie jest jednak całkowicie rozstrzygająca (NET, 137). Informacja, która być moŝe wskazuje na czas narodzin Jezusa. Ci, którzy twierdzą, Ŝe nie wskazuje, powołują się na fakt, Ŝe stada przezaczone na ofiary w świątyni trzymane były przez cały rok na polach w okolicach Betlejemu (NIV Study Bible, komentarz do Łk 2,8) D. Ludwig Schneller pisze, Ŝe pierwsze fiołki zbierał w Betlejem w okresie Nowego Roku, a w grudniowym jednym dniu sam widział koło Betlejem równocześnie 6 stad kóz i owiec. Pasterze lubią okolice Betlejem, bo na wschodnich zboczach gór panuje łagodny klimat (Kennst du das Land?, 1930, ss ). Ci z kolei, którzy twierdzą, Ŝe wskazuje, powołują się na fakt, Ŝe pasterze spędzali swoje stada z letniego wypasu do zagród nie później niŝ w połowie października (Pnp 2,11; Ezd 10,9.13); zob. Adam Clarke Commentary, New York,t. 5, s Jezus zatem nie mógł urodzić się w grudniu, lecz w drugiej połowie września. Dosłownie: i przestraszyli się strachem wielkim zgodnie z hebrajskim sposobem wyraŝania intensywnych emocji.

11 11 Pismo Święte 14 Chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom Dobrej Woli A gdy aniołowie odeszli juŝ od nich do nieba, pasterze zaczęli mówić do jeden do drugiego: Dostańmy się zaraz aŝ do Betlejem i zobaczmy to spełnione słowo, 56 które Pan nam oznajmił. 16 Poszli więc czym prędzej i znaleźli Marię, Józefa oraz niemowlę leŝące w Ŝłobie. 17 A gdy [to] zobaczyli, oznajmili słowo, które im zostało powiedziane o tym Dziecku. 18 Wszyscy zaś, którzy usłyszeli, wpadli w zdziwienie 57 z powodu mówiących im o tym pasterzy. 19 Maria natomiast zachowywała wszystkie te słowa i łączyła je w swoim sercu. 20 I wrócili pasterze, chwaląc i wielbiąc Boga za wszystko, co słyszeli i widzieli tak, jak to im zostało powiedziane. 21 A gdy się wypełniło osiem dni, aby je obrzezać, nadano Mu imię Jezus, jak zostało nazwane przez anioła, zanim się w poczęło w łonie. 22 Gdy zaś, zgodnie z Prawem MojŜesza, 58 wypełniły się dni ich oczyszczenia, przynieśli Je do Jerozolimy, aby Je przedstawić Panu 23 jak napisano w Prawie Pańskim: KaŜdy potomek płci męskiej otwierający łono matki zwany będzie świętym dla Pa euvdoki,a, gr. (eudokia) ogólnie to, co niesie przyjemność: 1. dobra wola 2. Zadowolenie 3. Upodobanie 4. Łaska, Ŝyczliwość (1) o ludziach; (a) ludzie dobrej woli (Flp 1,15); (b) jako mocne uczucie przychylności do czegoś pragnienie, Ŝyczenie, upodobanie (Rz 10,1); (2) w odniesieniu do Boga upodobanie, przychylność, akcepcja (Ef 1,5); (3) w Łk 2,14 moŝliwe odczytanie dopuszcza róŝne znaczenia: (a) evn avnqrw,poij euvdoki,aj pośród ludzi na których spoczywa Jego przychylność, wśród ludzi, w których On znajduje zadowolenie lub upodobanie; (b) avnqrw,poij euvdoki,aj dla ludzi lub ludziom dobrej woli; (c) evn avnqrw,poij euv. dobra wola wśród ludzi. Marshall s. 112 Odpowiada hebr. określeniu BoŜej woli, podobne określenia znaleziono w Qumran. Fraza ta oznacza zatem tych, na których spoczywa BoŜa wola/łaska i wyraŝa myśl o wolnym wyborze ludzi, którym Bóg sprzyja i chce zbawić. r`h/ma (rema) Chodzi o mieszaninę zdziwienia i zadumy nad zaskakującymi wydarzeniami (Łk 1,21.63; 2,33). 3 MjŜ 12,2-4; por. 2 MjŜ 13,2.

12 Ewangelia według Łukasza 12 na oraz aby złoŝyć ofiarę według tego, co powiedziano w Prawie Pańskim: parę synogarlic lub dwa młode gołębie A oto był w Jerozolimie człowiek o imieniu Symeon. Człowiek ten był sprawiedliwy i oddany, i oczekiwał pociechy Izraela, 61 a Duch Święty był na nim. 26 Temu zostało powiedziane przez Ducha Świętego, Ŝe nie ujrzy śmierci, zanim nie zobaczy [posłanego] przez Pana Chrystusa. 27 Przyszedł [on] w Duchu 62 do świątyni 63 i gdy Rodzice wnosili Dziecko Jezus, by postąpić z Nim według zwyczaju Prawa, 28 on wziął je w ramiona, oddał chwałę Bogu i powiedział: 29 Teraz, Władco, według swego słowa, zwalniasz swego sługę w pokoju, 30 gdyŝ moje oczy zobaczyły Twoje zbawienie, 31 które przygotowałeś wobec wszystkich ludów: 32 Światło dla objawienia poganom i chwałę twego ludu Izraela. 33 A jego Ojciec i Matka dziwili się z powodu wypowiadanych o Nim słów. 34 Symeon zaś błogosławił im i powiedział do Marii, Jego Matki: Oto Ten został ustanowiony dla upadku i powstania wielu w Izraelu 64 oraz jako znak, o który będą się spierać 35 i w ten sposób zostaną objawione zamysły wielu serc w tym takŝe twoją własną duszę przeszyje miecz Była teŝ prorokini Anna, córka Fanuela, z plemienia Aser; ta była bardzo posunięta w swoich dniach, a od swego dziewictwa Ŝyła z męŝem siedem lat. 37 Była wdową do osiemdziesiątego MjŜ 13, MjŜ 12,8; 5,11. Chodzi o nadzieję, Ŝe przyjdzie Mesjasz i wyzwoli naród (Iz 40,1; 49,13; 51,3; 57,18; 61,2. To znaczy kierowany przez Ducha. Chodzi o dziedziniec świątyni, zwany dziedzińcem kobiet. Iz 8,14-15; 28, ròmfai,a, aj, h` (rhomfaja) ściśle rzecz biorąc długa tracka dzida; później duŝy i szeroki miecz; (1) w NT miecz obosieczny (Obj 2,12); (2) przez metonimię wojna (Obj 6,8); przenośnie: (a) miecz srogiego sądu (Obj 2,16); (b) uczucie przeszywającego serce bólu (Łk 2,35).

13 13 Pismo Święte czwartego roku Ŝycia, nie opuszczała świątyni, dniami i 3 nocami oddając [Bogu] cześć w postach i w modlitwach. 38 W tej godzinie stanęła obok, zaczęła dziękować Bogu i mówić o Nim wszystkim, którzy oczekiwali odkupienia Jerozolimy. 39 A gdy dokończyli wszystkiego zgodnie z Prawem Pańskim, wrócili do Galilei, do swego miasta Nazaret. 40 Dziecko natomiast rosło i nabierało sił napełniane mądrością, a łaska BoŜa była na Nim. 41 Jego Rodzice zaś chodzili co roku do Jerozolimy na Święto Paschy. 42 Gdy ukończył dwanaście lat, zgodnie ze zwyczajem udali się na Święto. 43 A gdy skończyli dni [święta] i juŝ wracali, chłopiec Jezus, pozostał w Jerozolimie. Rodzice jednak nie wiedzieli o tym. 44 Przekonani zaś, Ŝe jest gdzieś w gromadzie pielgrzymów, uszli dzień drogi, po czym zaczęli Go szukać wśród krewnych i znajomych. 45 Gdy Go jednak nie znaleźli, wrócili do Jerozolimy i tam nie ustawali Go szukać. 46 I oto po trzech dniach znaleźli Go w świątyni. Siedział tam w kręgu nauczycieli, słuchał ich i zadawał im pytania. 47 Wszyscy zaś, którzy Go słuchali, byli zdumieni Jego rozumem i Jego odpowiedziami. 48 Na Jego widok zdziwili się, a Jego Matka powiedziała do Niego: Dziecko, dlaczego nam to zrobiłeś? Oto Twój ojciec i ja z bólem Cię szukaliśmy. 49 Wtedy im odpowiedział: Co [się stało], Ŝe Mnie szukaliście? Czy nie wiedzieliście, Ŝe w tym, co jest mego Ojca, Ja być muszę? 50 Lecz oni nie zrozumieli tego słowa, które im powiedział. 51 Poszedł więc z nimi, przyszedł do Nazaretu i był im uległy. Jego Matka natomiast zachowywała wszystkie te słowa 66 w swoim sercu. 52 Jezusowi zaś przybywało mądrości i wzrostu oraz łaski u Boga i u ludzi. 1 W piętnastym roku panowania cezara Tyberiusza, 67 gdy Poncjusz Piłat był namiestnikiem Judei, Herod tetrarchą Galilei, Filip, jego brat, tetrarchą Iturei oraz okręgu Trachonu, a Lizaniasz tetrarchą Słowo, gr. r`h/ma (rema) oznacza zarówno słowa, jak treść wypowiedzi oraz sprawy, rzeczy, zdarzenia. Tyberiusz panował na prowincjach juŝ dwa lata przed śmiercią cezara Augusta.

14 Ewangelia według Łukasza 14 Abileny, 2 za arcykapłanów Annasza i Kaifasza, stało się słowo BoŜe do Jana, syna Zachariasza, na pustkowiu Przemierzał więc całą okolicę Jordanu, ogłaszając chrzest opamiętania ze względu na przebaczenie grzechów Jak zostało napisane w zwoju słów proroka Izajasza: Głos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, Jego ścieŝki czyńcie prostymi. 5 KaŜda dolina niech będzie wypełniona, kaŝda góra lub wzgórze zrównane, drogi krzywe niech się staną prostymi, a wyboiste gładkimi. 6 I wszelkie ciało ujrzy BoŜe zbawienie. 7 Przemawiał więc do tłumów, które [wciąŝ] wychodziły, aby dać się przez niego ochrzcić: Płody Ŝmij, 70 kto wam wskazał, aby uciec przed nadchodzącym gniewem? 8 Wydawajcie więc owoce godne opamiętania i nie zaczynajcie sobie mówić: Ojca mamy Abrahama. Mówię wam bowiem, Ŝe Bóg moŝe z tych kamieni wzbudzić dzieci Abrahamowi. 9 JuŜ takŝe siekiera przyłoŝona jest do korzenia drzew; wszelkie więc drzewo, które nie wydaje owocu dobrego, jest wycinane i rzucane w ogień. 10 I pytały go tłumy: CóŜ więc mamy czynić? 11 A on im odpowiadał: Kto ma dwie Pustkowie. Dokładny obszar nie jest nam znany (Kittel II, ), Hendriksen (200) twierdzi, Ŝe termin ten wskazuje na nieurodzajne tereny między górzystą Judeą na zachód, a Morzem Martwym i nizinnym Jordanem na wschód, które rozciągały się na północ prawie do miejsca, gdzie Jabbok wpływa do Jordanu. Są to rozległe pofałdowane przestrzenie pełne jałowej kredowej ziemi pokrytej Ŝwirem, kamieniami i skałami. Pustkowia były domem Jana (1,80), zaczął on zatem swoje zwiastowanie tam, gdzie przebywał. Była to równiny (1 MjŜ 13:10 f.) lub doliny Jordanu, El Ghor, aŝ do Sukkot (2 Krn 4,17). Czasem przechodził na stronę wschodnią rzeki (J 10,40), chociaŝ pozostawał głównie na zachodniej. Udzielanie chrztu trzymało go w sąsiedztwie rzeki. ba,ptisma metanoi,aj eivj a;fesin a`martiw/n (baptisma metanoias eis aphesin hamartiôn). To samo określenie znajdujemy u Mk 1,4. Słowo przebaczenie (aphesis) pojawia się u Łukasza częściej niŝ u wszystkich pozostałych autorów NT razem wziętych (Vincent). U pisarzy medycznych słowo to uŝywane jest na określenie ulgi w chorobie (Robertson, BW5). Płody Ŝmij idiom wskazujący na naturę lub charakter człowieka.

15 15 Pismo Święte koszule, 71 niech przekaŝe temu, kto nie ma, a kto ma Ŝywność, niech czyni podobnie. 12 Przyszli teŝ celnicy, 72 aby dać się ochrzcić, i powiedzieli do Niego: Nauczycielu, co mamy czynić? 13 On zaś odpowiedział im: Nie pobierajcie nic więcej ponad to, co dla was ustalono. 14 Pytali go teŝ Ŝołnierze: 73 A co my mamy czynić? Odpowiedział im: Na nikim niczego nie wymuszajcie i nie składajcie fałszywych donosów, lecz poprzestawajcie na swoim Ŝołdzie. 15 Gdy zaś lud oczekiwał i wszyscy w swoich sercach rozwaŝali o Janie, czy moŝe on nie jest Chrystusem, 16 Jan odpowiedział wszystkim w ten sposób: Ja was chrzczę w wodzie, lecz nadchodzi mocniejszy ode mnie, któremu nie jestem godny rozwiązać rzemyka u Jego sandałów; On was będzie chrzcił w Duchu Świętym i w ogniu. 17 W Jego ręku jest przetak, by oczyścił swoje klepisko i zebrał zboŝe do swego spichlerza, plewy zaś spalił w ogniu nieugaszonym. 18 W wielu teŝ innych [słowach] kierował do ludu zachęty i głosił mu dobrą nowinę. 19 A tetrarcha Herod, upominany przez niego z powodu Herodiady, Ŝony swego brata, oraz z powodu całego zła, którego się Herod dopuścił, 20 dodał do tego wszystkiego i to, Ŝe 74 zamknął Jana w więzienia. 21 I stało się, gdy cały lud przyjął chrzest, Ŝe został ochrzczony równieŝ Jezus, a gdy się modlił, niebo zostało otwarte 22 i w cielesnej postaci przypominającej gołębicę zstąpił na Niego Duch Święty, a z nieba rozległ się głos: Ty jesteś moim umiłowanym Synem, w Tobie znalazłem upodobanie Spodnia i mniej potrzebna część garderoby. Zewnętrzna, himation, nie została wspomniana. Warto zwrócić uwagę na róŝne przesłania kierowane do róŝnych grup. Celnicy porównani zostali przez Lucjana do kruków kapusiów (Robertson, BW5). Niektórzy z tych Ŝołnierzy pracowali w charakterze policjantów z celnikami (Robertson, BW5). Uwaga gramatyczna: Brak Ŝe w oryginale jest przypadkiem asyndetonu.

16 Ewangelia według Łukasza 16 Rodowód Jezusa 23 Gdy Jezus rozpoczynał [działalność], miał lat około trzydziestu, 75 będąc synem jak uwaŝano Józefa 76 Helego, Mattata, 78 Lewiego, 79 Melchiego, 80 Jannaja, 81 Józefa, 25 Mattatiasza, 82 Amosa, 83 Nahuma, 84 Hesliego, 85 Naggaja, W tym wieku swoją słuŝbę rozpoczynali lewici. Łukasz prawdopodobnie podaje genealogię Jezusa przez Marię. Jezus był jak uwaŝano synem Józefa, ale teŝ przez Marię, wnukiem (czyli zgodnie z rozumowaniem śydów równieŝ synem) Helego, ojca Marii (zob. Robertson, BW5). Hendriksen (ss ), opowiada się za genealogią po Marii (ją Talmud nazywa córką Helego). Istnieją zastrzeŝenia wobec tradycyjnego przekładu uznającego Józefa za potomka Helego. Łukasz podkreśla dziewicze poczęcie Jezusa, adresatami jego ewangelii są poganie, cały świat, nie śydzi, dla których liczy się pochodzenie w linii męskiej. Jezus jest synem Józefa tylko w ludzkiej wyobraźni. Na gruncie językowym: we wszystkich pozostałych przypadkach imię ojca zostaje poprzedzone rodzajnikiem tou/ przed imieniem Józefa go nie ma. 2) skoro Jezus był tylko domniemanym synem Józefa, cały długi wywód genealogiczny byłby tylko hipotezą, 3) niezgodność z genealogią Mateusza (Hendriksen, s. 226). VIwsh,f, o` nieodmienne, Józef; Imię to nosili: (1) patriarcha, syn Jakuba (J 4,5); (2) mąŝ Marii, matki Jezusa (Mt 1,16); (3) brat Jezusa (Mt 13,55); (4) Józef z Arymatei, członek sanhedrynu, który udostępnił Jezusowi swój grobowiec (Łk 23.50); (5) Józef, zwany Barsabasz, towarzysz podróŝy Pawła (Dz 4,36); (6) dwa te imiona znajdują są w genealogii Jezusa (Łk 3.24, 30); (7) Józef zwany Barsabaszem (Dz 1,23); (8) syn Marii (Mt 27,56) (Friberg, BW5). VHli, o` (takŝe VHlei, VHli,) nieodmienne; Heli, (Łk 3,23; Friberg, BW5). Maqqa,t, o` (takŝe Maqa,t, Maqea,q, Maqqaa,q, Maqqa,q, Matqa,t, Matta,q, Ma,ttq) nieodmienne; Matthat (Friberg, BW5). Leui, o` (takŝe Leuei, Leuh,) nieodmienne, ale zhellenizowane o` Leui,j, i, (also Leuei,j, Leuh,j, Leui<j) Lewi (Łk 3,24, 29); ojciec jednego z 12 pokoleń Izraela (Hbr 7,9); jeden z dwunastu uczniów (Łk 5,27. 29; Friberg, BW5). Melci, o` (takŝe Melcei,) nieodmienne; Melchi (Friberg, BW5). VIannai, o` (takŝe VIanna,) nieodmienne; Jannai, (Łk 3,24; Friberg, BW5). Mattaqi,aj, ou, o` (takŝe Maqqaqi,aj, Mataqi,aj, Matqaqi,aj) Mattathias, (Łk 3,25. 26; Friberg, BW5). VAmw,j, o` nieodmienne; Amos, (Łk 3,25); zob. takŝe VAmw,n (Friberg, BW5). Naou,m, o` nieodmienne; Nahum, (Łk 3,25; Friberg, BW5). ~Esli, o` (VEsli, t.r. Merk., Bov.; VEslei, Tdf., W-H., Sod., Vog.) nieodmienne; Esli, Łk 3,25.

17 17 Pismo Święte 26 Mahata, 87 Mattatiasza, Semeina, 88 Josecha, 89 Jody, Joanana, 91 Rezy, 92 Zorobabela, 93 Salatiela, 94 Neriego, Melchiego, 96 Addy, 97 Kosama, 98 Elmadama, 99 Hera, Jozuego, 101 Eliezera, 102 Jorima, 103 Mattata, 104 Lewiego, 30 Symeona, 105 Judy, 106 Józefa, Jonama, 107 Eliakima, Naggai, o` nieodmienne; Naggai (Łk 3,25). Ma,aq, o` (takŝe Maa,q) nieodmienne; Maath, (Łk 3,26; Friberg, BW5). Semei<n, o` (takŝe Semeei, Semeei,n, Semei, Semei<) nieodmienne; Semein, (Łk 3,26; Friberg, BW5). VIwsh,c, o` nieodmienne; Josech, (Łk 3,26; Friberg, BW5). VIwda, o` nieodmienne; Joda, (Łk 3,26; Friberg, BW5). VIwana,n, o` (takŝe VIwana/j [a/], VIwanna,n) usually nieodmienne; Joanan, (Łk 3,27; Friberg, BW5). ~Rhsa, o` nieodmienne. Rhesa, Łk 3,27 (GKuhn, ZNW 22, 1923, 212; Friberg, BW5). Zorobabe,l, o` (takŝe Zoroba,bel) nieodmienne; Zerubbabel (Friberg, BW5). Salaqih,l, o` nieodmienne; Shealtiel lub Salathiel, (Łk 3,27; Friberg, BW5). Nhri, o` (takŝe Nhrei,) nieodmienne; Neri, (Łk 3,27; Friberg, BW5). Melci, o` (takŝe Melcei,) nieodmienne; Melchi (Friberg, BW5). VAddi, o` (takŝe VAddei,) nieodmienne; Addi, (Łk 3,28; Friberg, BW5). Kwsa,m, o` nieodmienne; Cosam, (Łk 3,28; Friberg, BW5). VElmada,m, o` (takŝe VElmasa,m, VElmwda,m) nieodmienne; Elmadam, (Łk 3,28; Friberg, BW5). :Hr, o` nieodmienne; Er, (Łk 3,28; Friberg, BW5). VIhsou/j, ou/, o` (1) Jozue, Pan (JHWH) zbawia, następca MojŜesza (Dz 745; Hbr 4,8); (2) Jozue lub Jezus, powszechne wśród śydów (Kol 4,11; Łk 3,29); (3) głównie Jezus, imię Mesjasza (Flp 2,5); pochodzącego z linii Dawida (Mt 1,1), wypełnienie obietnic BoŜych dotyczących Zbawiciela (Mt 1,21; Friberg, BW5). VElie,zer, o` nieodmienne; Eliezer, (Łk 3,29; Friberg, BW5). VIwri,m, o` (takŝe VIwrei,m) nieodmienne; Jorim, (Łk 3,29; Friberg, BW5). Maqqa,t, o` (takŝe Maqa,t, Maqea,q, Maqqaa,q, Maqqa,q, Matqa,t, Matta,q, Ma,ttq) nieodmienne; Matthat (Friberg, BW5). Sumew,n, o` nieodmienne; Simeon, Symeon, (Friberg, BW5). VIou,daj, a, o` (1) Judah, masculine proper noun; as the name of the son of Jacob (MT 1.2), a tribe of Israel (HE 7.14), and the region occupied by the tribe of Judah (MT 2.6a); (2) Judas, masculine proper noun; as the name of an apostle (Łk 6.16), a householder in Damascus (AC 9.11), and an ance-

18 Ewangelia według Łukasza Meleasza, 109 Menny, 110 Mattata, 111 Natana, 112 Dawida, Jessego, 114 Obeda, 115 Booza, 116 Sali, 117 Naassona, Aminadaba, 119 Admina, 120 Arniego, 121 Hesrona, 122 Faresa, 123 Judy, 34 Jakuba, Izaaka, Abrahama, Tarego, 124 Nachora, stor of Jesus (Łk 3.30); (3) Jude, the brother of Jesus (MT 13.55) and regarded by some as the writer of Jude (JU 1) (Friberg, BW5). VIwna,m, o` (takŝe VIwna,n) nieodmienne; Jonam, (Łk 3.30) (Friberg, BW5). VEliaki,m, o` (takŝe VEliakei,m) nieodmienne; Eliakim, masculine proper noun(friberg, BW5). Melea, o` nieodmienne (takŝe possibly Melea/j, a/, o`) Melea, (Łk 3.31) (Friberg, BW5). Menna, o` (also Mai?na,n, Mena,n, Menna,n) nieodmienne; Menna, (Łk 3.31) (Friberg, BW5). Mattaqa, o` (takŝe Mettaqa,) nieodmienne; Mattatha, (Łk 3.31) (Friberg, BW5). Naqa,m, o` (takŝe Naqa,n) nieodmienne; Nathan, (Łk 3.31) (Friberg, BW5). Daui,d, o` (takŝe Dabi,d, Dauei,d) nieodmienne; David, masculine proper noun(friberg, BW5). VIessai, o` (takŝe VIessai,) nieodmienne; Jesse, (Friberg, BW5). VIwbh,d bh,d, o` (takŝe VIwbh,l, VObh,d, VWbh,d, VWbh,l) nieodmienne; Obed, masculine proper noun(friberg, BW5). Bo,ej, o` (takŝe Ba,llj, Bo,az, Boe,j, Bo,oz, Boo,z, Bo,oj, Boo,j) nieodmienne; Boaz, (Friberg, BW5). Sala, o` (takŝe Salma,n) nieodmienne; Shelah, (Friberg, BW5). Naassw,n, o` nieodmienne; Nahshon, (Friberg, BW5). VAminada,b, o` (takŝe VAmeinada,b, VAminada,m) nieodmienne; Aminadab, masculine proper noun(friberg, BW5). VAdmi,n, o` (takŝe VAdmei,n, VAdmi, VArmi,n) nieodmienne; Admin, (Łk 3.33) (Friberg, BW5). VArni, o` (takŝe VArhi, VArnei, VArni,n) nieodmienne; Arni, (Łk 3.33) (Friberg, BW5). ~Esrw,m, o` (takŝe VE-, ~Esrw,n, VEsrw,n) nieodmienne. Hezron, in the genealogy of Jesus (1 Ch 2:5 v.l., 9; in Ruth 4:18f v.l.) Mt 1:3; Lk 3:33. Fa,rej, o` nieodmienne; Perez, masculine proper noun(friberg, BW5). Fa,rej, o` indeclinable; Perez, masculine proper noun(friberg, BW5). 124 Qa,ra, o` (takŝe Qara, Qa,rra) nieodmienne; Terah, (Łk 3.34) (Friberg, BW5).

19 19 Pismo Święte 4 35 Seruga, 125 Ragaua, 126 Faleka, Ebera, Sali, 36 Kainama, 127 Arfaksada, 128 Sema, Noego, Lamecha, 37 Matusali, 129 Henocha, Jareta, Maleleela, 130 Kainama, 38 Enosa, 131 Seta, Adama, Boga Następnie Jezus pełen Ducha Świętego wrócił znad Jordanu i był prowadzony w Duchu po pustkowiu, 2 przez czterdzieści dni poddawany przez diabła próbie. W tych dniach nic nie jadł, a gdy się one dopełniły, 133 był głodny. 3 Wtedy diabeł powiedział do Niego: Skoro jesteś Synem Boga, 134 powiedz temu kamieniowi, aby stał się chlebem. 4 A Jezus mu odpowiedział: Napisano: Nie samym chlebem człowiek Ŝyć będzie Potem wyprowadził Go [na górę] i w ułamku czasu pokazał Mu wszystkie królestwa zamieszkałego świata. 6 I powiedział do Niego diabeł: Tobie dam całą tę wła Serou,c, o` (takŝe Zarou,c, Sarou,k, Sarou,c, Serou,k) nieodmienne; Serug, (Łk 3.35) (Friberg, BW5). Reu (W[r>), (LXX. w Dziejach Józefa 1, 148 v.l. ~Ra,gaouj) syn Pelega i ojciec Seruga (1 MjŜ 11,18-21). Kai?na,m, o` (takŝe Kaina,m, Kaina,n, Kai?na,n) nieodmienne; Cainan, VArfaxa,d, o` nieodmienne; Arphaxad, (Łk 3.36) (Friberg, BW5). Maqousala, o` (takŝe Maqousa,la) nieodmienne; Methuselah, (Łk 3.37) (Friberg, BW5). Maleleh,l, o` (takŝe Malaleh,l, Meleleh,l) nieodmienne; Maleleel, (Łk 3.37) (Friberg, BW5). VEnw,j, o` nieodmienny; Enos, (Łk 3.38), (Friberg, BW5). Trudno zrozumieć, dlaczego Łukasz dodaje Adama, [syna] BoŜego. Z pewnością nie chodzi mu o to, Ŝe Jezus jest synem Boga w tym samym sensie, co Adam. Prawdopodobnie chce on podwaŝyć pogańskie mity o pochodzeniu człowieka i pokazać, Ŝe Bóg jest Stwórcą ludzkości i w tym sensie ojcem wszystkich ludzi. suntele,w (synteleo) oznacza nie tylko zakończenie wydarzenia, ale takŝe jego dopełnienie. Rzeczownik pojawia się zawsze w kontekście eschatologicznym. Spokrewniony z nim czasownik teleo jest kluczowym słowem Nowego Testamentu wskazującym na spełnienie się BoŜego planu (Łk 12,50; 22,37; J 19,30; NET, 147). Brak rodzajnika przez słowem Syn wskazuje na to, Ŝe diabeł miał na myśli relację między Ojcem a Synem, a nie urząd Mesjasza (Robertson, BW5). 5 MjŜ 8,3.

20 Ewangelia według Łukasza 20 dzę 136 i chwałę ich, 137 gdyŝ mnie została przekazana, i daję ją, komu chcę. 7 Jeśli więc Ty pokłonisz się przede mną, cała będzie twoja. 8 Jezus odpowiedział: Napisano: Panu, Bogu twojemu, będziesz się kłaniał i tylko 138 Jemu będziesz słuŝył Następnie zaprowadził Go do Jerozolimy, postawił na szczycie świątyni 140 i powiedział do Niego: Skoro jesteś Synem Boga, rzuć się stąd w dół; 10 napisano bowiem: Aniołom swoim przykaŝe o tobie, aby cię strzegli, oraz: Na rękach będą cię nosić, byś czasem swojej stopy nie uraził o kamień Jezus mu odpowiedział: Powiedziano: Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga twego Po dokończeniu zaś całej próby diabeł odstąpił od Niego aŝ do [stosownego] czasu Potem Jezus powrócił w mocy Ducha do Galilei, a wiadomość o Nim poszła po całej okolicy. 15 On zaś, chwalony 145 przez wszystkich, 146 nauczał w ich synagogach W tym wypadku władza (gr. evxousi,a, eksusia) oznacza sferę, w obrębie której egzekwowana jest władza. Por. Łk 22,53; 23,7; Dz 26,18; Ef 2,2. Lub: ich zaszczyty. Słowa tylko brak w tekście zarówno hebrajskim, jak i greckim. 5 MjŜ 6,13. Niektórzy sugerują, Ŝe chodzi o południowo wschodni naroŝnik świątyni skąd widom rozpościera się na przepaść mierzącą ok. 135 m. Inni sugerują, Ŝe chodzi o główne wejście do świątyni (NET, 148). Ps 91,11; nie jest to zły cytat, jednak odniesiony do nieodpowiedniej sytuacji. Ps 91,12. 5 MjŜ 6,16. Chodzi o to, by nie wystawiać na próbę wierności Boga; potraktować ją raczej jako rzecz pewną. Lub: Na pewien czas. Te trzy rodzaje prób w sferze bytu, spełnienia i znaczenia są reprezentatywne dla wszelkich spotykających nas doświadczeń. MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe Jezus był doświadczony we wszystkim, podobnie jak my (Hbr 4,15). Jezus był kuszony jeszcze później, ze strony Piotra (Mk 8,33), faryzeuszy (J 8,40nn), Łk 11,14-23, a najmocniej w Getsemane (Łk 22,42.53).

21 21 Pismo Święte 16 Tak teŝ przyszedł do Nazaretu, 147 gdzie się wychował. W dzień szabatu, według swojego zwyczaju, wszedł do synagogi i powstał, aby czytać Podano Mu 149 zwój proroka Izajasza, On zaś rozwinął zwój i odnalazł miejsce, gdzie było napisane: 18 Duch Pański [spoczywa] na mnie, poniewaŝ namaścił mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, posłał mnie, abym więźniom ogłosił wyzwolenie, 150 a niewidzącym ponowne przejrzenie, 151 abym zgnębionych wypuścił na wolność, 19 abym ogłosił rok Pańskiej przychylności Jedyny przypadek uŝycia tego słowa przez Łukasza w odniesieniu do Jezusa (gr. doxa,zw doksadzo). W tym okresie synagogi stały dla Jezusa otworem. Nie przeszkadzali Mu jeszcze faryzeusze ani znawcy Prawa. Łukasz nie wypełnia luki pomiędzy czasem próby na pustyni, a działalnością w Galilei. Idzie on w tym za Markiem. Tylko Ewangelia Jana mówi nam o roku ciszy (ang. year of obscurity Stalker) w róŝnych częściach ziemi świętej. Określenie: w mocy Ducha (en têi dunamei tou pneumatos) jest charakterystyką działalności Jezusa w Galilei. Działalność ta odznaczała się trzema cechami (Plummer): przejawami mocy Ducha, szybkim wzrostem popularności Jezusa i działalnością w synagogach. Łukasz często mówi o mocy Ducha działającej w Chrystusie. Ta wizyta miała miejsce przed opisaną w Mk 6,1-6 oraz Mt 13,54-58, do której doszło przed trzecią podróŝą po Galilei. W tym przypadku Jezus powraca po roku publicznej działalności gdzie indziej i powraca z duŝą popularnością (Łk 4,15). Słowa: według swego zwyczaju informują nas o wczesnym Ŝyciu Jezusa. Słowa: powstał, aby czytać odzwierciedlają zwyczaj tamtych czasów. Lektor wstawał do czytania, za wyjątkiem odczytywania w święta Purim Księgi Estery, kiedy to mógł siedzieć. Jezus nauczał w synagogach (Łk 4,15). W tym przypadku moŝe został poproszony, jak Paweł w Antiochii Pizydyjskiej (Obj 13,15).. Zwoje ksiąg podawane były zazwyczaj przez sługę synagogalnego. W dzień szabatu około siedmiu osób proszono o czytanie małych fragmentów Prawa. Chodzi o wyzwolenie w sensie szerszym: Łk 1,77-79; 7,47; Dz 2,38; 5,31; 10,43. Łk 1,77-79; 18, Cytat Iz 61,1-2a. Jedno wyraŝenie z Iz 61,1 zostało pominięte, chociaŝ zawiera się ono w kilku manuskryptach). W cytacie jest jedno wyraŝenie z Iz 58,6, dotyczące wolności dla zgnębionych. Słowa te są wolnym cytatem

22 Ewangelia według Łukasza [Po przeczytaniu] zwinął zwój, oddał go słudze i usiadł; 153 a oczy wszystkich w synagodze były w Niego wpatrzone. 21 Zaczął więc do nich mówić: Dziś 154 wypełniło się to Pismo w waszych uszach. 22 Wszyscy zaś przyświadczali Mu i dziwili się słowom łaski, które wychodziły z Jego ust, a takŝe mówili: Czy ten nie jest synem Józefa? 23 Wtedy powiedział do nich: Zapewne powiecie mi to przysłowie: Lekarzu, ulecz samego siebie. Dokonaj takŝe tu, w swojej ojczyźnie, tego wszystkiego, co jak słyszeliśmy stało się w Kafarnaum I dodał: Zapewniam was, Ŝaden prorok nie jest przyjmowany przychylnie w swojej ojczyźnie. 25 Powiem wam prawdę: Wiele było wdów w Izraelu w dniach Eliasza, gdy niebo było zamknięte przez trzy lata i sześć miesięcy, tak Ŝe wielki głód ogarnął całą ziemię, 26 a do Ŝadnej z nich nie został posłany Eliasz, tylko do owdowiałej kobiety do Sarepty Sydońskiej I wielu było trędowatych w Izraelu za proroka Elizeusza, a Ŝaden z nich nie został oczyszczony, tylko Naaman Syryjczyk Na to wszyscy słuchający tych słów w synagodze, napełnieni zostali gniewem. 29 Powstali więc, wyrzucili Go z miasta i poprowadzili Go aŝ na krawędź góry, na której ich miasto było zbudowane, aby Go strącić On jednak przeszedł przez ich środek i zaczął się oddalać za LXX. Jest to opis roku jubileuszowego (3 MjŜ 25,8-17), roku całkowitego anulowania długów. Jezus w kategoriach roku jubileuszowego ukazuje zbawienie. Nie chodzi w tej metaforze o rok w sensie okresu czasu, ale o okres. Oznaczało to, Ŝe zamierzał przemówić (zob. Łk 5,3; Mt 5,1; Dz 16,13). Słowa Pism Świętych czytano na stojąco; do przemówienia siadano (NET, 149). Słowo dzień naleŝy do ulubionych słów Łukasza (2,11; 5,26; 12,28; 13,32-33; 19,5.9; 22,34. 61; 23,43). Znaczenie tej przypowieści jest takie: Lekarzu, pokaŝ na sobie, Ŝe proponowany przez ciebie lek jest skuteczny, w tym kontekście jest następujące: Poprzyj twierdzenie o swojej toŝsamości znakami. 1 Krl 17,8-9. Sarepta, współcześnie wioska Surafend na drodze wzdłuŝ wybrzeŝa z Tyru do Sydonu. 2 Krl 5, MjŜ 13,5.

23 23 Pismo Święte 31 Zszedł do Kafarnaum, 159 miasta w Galilei. Tam nauczał ich w dni szabatnie I byli coraz bardziej zdumieni Jego nauką, poniewaŝ Jego słowo [wypowiadane] było z autorytetem Był zaś w synagodze człowiek mający ducha nieczystego demona 162 i wrzasnął donośnym głosem: 34 Przestań, co nam i Tobie, Jezusie Nazarejczyku? Czy przyszedłeś nas zgubić? Wiem, kim Ty jesteś, Święty BoŜy. 35 Lecz Jezus skarcił go słowami: Zamilcz i wyjdź z niego! Wtedy demon rzucił go na środek i wyszedł z niego, nie wyrządzając mu Ŝadnej szkody. 36 I wszystkich ogarnęło zdumienie i zaczęli mówić między sobą: CóŜ to za słowo, 163 Ŝe 164 z autorytetem i z mocą rozkazuje duchom nieczystym i wychodzą? 37 I rozchodziło się echo o Nim do kaŝdego miejsca w okolicy. 38 Gdy powstał 165 [i wyszedł] z synagogi, wstąpił do domu Szymona. Teściową Szymona natomiast trzymała wysoka gorączka i prosili Go za nią Wówczas stanął nad nią, skarcił gorączkę, a ta ją opuściła. Bezzwłocznie więc wstała i zaczęła im usługiwać Kafarnaum, po odrzuceniu Jezusa przez mieszkańców Nazaretu, staje się Jego bazą wypadową. Było to miasto połoŝone u północno zachodnich wybrzeŝy Jeziora Galilejskiego, 204 m poniŝej poziomu morza. Marshall: Bardziej prawdopodobne jest znaczenie szabat w liczbie pojedynczej ta sama historia u Mk rozgrywa się w jeden szabat, Łk nigdzie indziej nie uŝywa ta sabbata w znaczeniu zdecydowanie mnogim (jedyna ewentualność w 6,2), posługuje się pluralis w znaczeniu singularis w określeniu dzień szabatów (4:16), często zmienia Markowe pluralis na singularis i na ogół woli sing. Podobna kwestia pojawia się w 13,10. Tu plur. mo- Ŝe wynikać ze źródła, z którego korzystał; Hendriksen ma w szabat. Rabini w swoich wywodach zwykle cytowali autrorytety, zanim sformułowali swoje twierdzenie. Jezus wypowiada się bezpośrednio. (NET, 151). pneu/ma daimoni,ou avkaqa,rtou Hendriksen (s. 264) traktuje daimoni,ou avkaqa,rtou jako apozycję, dopowiedzenie. Marshall (s. 192) twierdzi, Ŝe mamy tu do czynienia z wyjaśnieniem skierowanym do greckich czytelników, dla których pneuma nie miało sensu złego ducha, które mogło mieć w judaizmie. NET: Ze względu na szerokie znaczenie słowa logos, moŝna to pytanie tłumaczyć: Co to za sprawa? Albo: Co tu się dzieje? Lub: gdyŝ. Powstał z katedry. Mt 8,14-17; Mk 1,29. Ich dom stał się teŝ domem Jezusa w Kafarnaum.

24 Ewangelia według Łukasza Gdy zachodziło słońce, wszyscy ilu ich miało słabych z powodu róŝnych chorób, przyprowadzali ich do Niego. On zaś kładł na kaŝdego z nich ręce i uzdrawiał ich. 41 Z wielu wychodziły teŝ demony, które krzyczały: Ty jesteś Synem Boga. On jednak karcił je i nie pozwalał im mówić, gdyŝ wiedziały, Ŝe On jest Chrystusem. 42 Gdy nastał dzień, wyszedł i udał się na samotne miejsce. Tłumy jednak zaczęły Go szukać, przyszły aŝ do Niego i chciały Go zatrzymać, aby od nich nie odchodził. 43 Lecz On powiedział do nich: Innym miastom takŝe muszę 167 nieść dobrą nowinę o Królestwie BoŜym, 168 gdyŝ na to zostałem posłany. 44 I głosił w synagogach Judei. 1 Zdarzyło się, gdy tłum na Niego napierał i słuchał Słowa BoŜego, 169 a On stał nad jeziorem Genezaret, 2 Ŝe zobaczył dwie łodzie, stojące na brzegu jeziora; lecz rybacy z nich wyszli i myli 170 sieci. 3 Wszedł do jednej z łodzi, naleŝącej do Szymona i poprosił go, aby odbił nieco od brzegu; [sam zaś] usiadł i z łodzi zaczął nauczać tłumy. 4 A gdy przestał mówić, powiedział do Szymona: Wypłyń na głębię i zarzućcie swoje sieci na połów. 5 Szymon odpowiedział: Mistrzu, całą noc cięŝko pracowaliśmy i nic nie złapaliśmy; ale na Twoje słowo zarzucę sieci. 6 I gdy to uczynili, zagarnęli wielkie mnóstwo ryb, tak Ŝe ich sieci zaczęły się rwać. 7 Skinęli wówczas na wspólników w drugiej łodzi, aby im przyszli z pomocą; ci przypłynęli więc i napełnili obie łodzie, tak Ŝe się one zanurzały. 8 Gdy Szymon Piotr to zobaczył, przypadł do kolan Jezusa i powiedział: Odejdź ode mnie, Panie, bo jestem grzesznym człowiekiem. 9 Jego bowiem oraz wszystkich, którzy z nim byli, ogarnęło Łk 2,49. Ef 2, Nauka Jezusa, tu uroczyście określona jako Słowo BoŜe. Vincent komentuje, Ŝe Łukasz uŝywa pięciu czasowników na określenie usuwania brudu: plu,nw (plino) dla mycia i czyszczenia, apomassô dla usuwania kurzu z nóg (10,11), ekmassô dla kobiety która umyła nogi Jezusowi (7,38.44), apolouô dla obmycia grzechów (Dz 22,16), oraz louô na obmycie ciała Dorkas (Dz 9,37) oraz ran więźniów (Dz 16,33). Co do sieci, zob. Mt 4,20; Mk 1,18 (BW5).