UCHWAŁA NR XX/451/15 RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia 18 listopada 2015 r. w sprawie przyjęcia Planu gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Łodzi.

Transkrypt

1 UCHWAŁA NR XX/451/15 RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia 18 listopada 2015 r. w sprawie przyjęcia Planu gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Łodzi. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 poz. 1515), Rada Miejska w Łodzi uchwala, co następuje: 1. Przyjmuje się Plan gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Łodzi, zwany dalej Planem, stanowiący załącznik do uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Prezydentowi Miasta Łodzi. 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. Przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Tomasz KACPRZAK

2

3 Łódź, 2015 r. Załącznik do uchwały Nr XX/451/15 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 18 listopada 2015 r.

4 Zespół autorów pod kierownictwem: mgr inż. Agaty Landwójtowicz mgr inż. Małgorzata Płotnicka mgr Magdalena Szewczyk mgr inż. Agnieszka Bolingier mgr inż. Wojciech Kusek mgr inż. Michał Drabek mgr inż. Grzegorz Markowski mgr inż. Sylwia Piotrowska Sandra Botor Kinga Ścigała Opieka ze strony Zarządu: mgr inż. Janusz Pietrusiak weryfikacja: Tomasz Borgu

5 Spis treści 1. Streszczenie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Cel i podstawa wykonania PGN Struktura dokumentu i metodyka jego opracowania Przepisy prawne oraz dokumenty strategiczne Przepisy prawa i dokumenty strategiczne Cele strategiczne i szczegółowe Ogólna strategia Charakterystyka stanu istniejącego Lokalizacja, ukształtowanie terenu, charakterystyka demograficzna Użytkowanie terenu, obszary chronione na mocy odrębnych przepisów Czynniki klimatyczne mające wpływ na poziom substancji w powietrzu Stan jakości powietrza Ocena energochłonności i emisyjności oraz analiza stanu i potencjału technicznego ograniczenia zużycia energii i redukcji emisji Ciepło sieciowe Odnawialne źródła energii Oświetlenie uliczne System transportowy Mieszkalnictwo Rewitalizacja obszarów problemowych Identyfikacja obszarów problemowych Bazowa inwentaryzacja emisji CO 2 i innych substancji do powietrza Metodologia inwentaryzacji CO Wyniki inwentaryzacji emisji CO 2 oraz energii finalnej Analiza głównych źródeł emisji CO Efekty redukcji emisji PM10, PM2,5, SO 2, NO 2, oraz B(a)P Emisja pozostałych substancji do powietrza na terenie miasta Bilans emisji pozostałych substancji do powietrza wyniki inwentaryzacji Aspekty organizacyjne i finansowe Źródła finansowania inwestycji na poziomie międzynarodowym Źródła finansowania inwestycji na poziomie krajowym Źródła finansowania inwestycji na poziomie wojewódzkim Aspekty organizacyjne System realizacji PGN Analiza ryzyk realizacji Planu Działania/zadania i środki zaplanowane na cały okres objęty planem Działania dla osiągnięcia założonych celów Długoterminowa strategia, cele i zobowiązania Krótko/średnioterminowe zadania i przeciwdziałania zmianom klimatu Harmonogram rzeczowo finansowy działań naprawczych Harmonogram działań miasta Łodzi Zestawienie działań dla sektorów Szczegółowy opis źródeł finansowania zadań Zagadnienia systemowe Sposób monitorowania i raportowania efektów realizacji celów projektu ATMOTERM S.A S t r o n a 3

6 12.2 Procedury wdrażania, monitorowania i weryfikacji działań na rzecz poprawy jakości powietrza na terenie Miasta Obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Zadania i obowiązki organów administracji i podmiotów wynikające z realizacji Planu Ograniczenia wynikające z realizacji Planu Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Spis tabel Spis rysunków S t r o n a 4 ATMOTERM S.A. 2015

7 Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu arsen - pierwiastek chemiczny należący do grupy 15 w układzie okresowym, liczba atomowa 33, jeden z metali ciężkich; występuje w skorupie ziemskiej, tworzy ponad 200 minerałów, z których najbardziej rozpowszechnione są: arsenopiryt, lelingit, orpiment, realgar. Arsen otrzymuje się przez ogrzewanie rud bez dostępu powietrza lub przez redukcję arszeniku węglem. Naturalnym źródłem arsenu są erupcje wulkanów, a w mniejszym stopniu ługowanie skał osadowych i magmowych, benzo(a)piren B(a)P jest przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Benzo(a)piren wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, a mechanizm jego działania jest genotoksyczny, co oznacza, że reaguje z DNA, przy czym działa po aktywacji metabolicznej, BiR działalność badawcza i rozwojowa, CAFE Clean Air for Europe program wprowadzony dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (w skrócie określanej mianem dyrektywy CAFE, od nazwy programu CAFE), CORINAIR CORe INventory of AIR emissions - jeden z programów realizowanych od 1995 r. przez Europejską Agencję Ochrony Środowiska, obejmujący inwentaryzację emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Baza CORINAIR ma za zadanie zbierać, aktualizować, zarządzać i publikować informacje o emisji zanieczyszczeń do powietrza, DSRK Długoterminowa Strategia Rozwoju Kraju, ekwiwalent dwutlenku węgla (CO 2e ) - jest miarą metryczną stosowaną do porównywania emisji równych gazów cieplarnianych, opartą na ich potencjale efektu cieplarnianego (GWP). W szczególności parametr ten wyraża istotność wpływu danego gazu cieplarnianego na stan ocieplenia klimatu, tj. określa, jaka ilość CO₂ byłaby konieczna dla uzyskania tego samego efektu ocieplenia klimatu przez 100 lat. Przykładowo, potencjał globalnego ocieplenia dla metanu (CH 4 ) jest 23-krotnie wyższy niż dla CO₂, natomiast dla tlenku azotu (NO 2 ) orientacyjnie 300-krotnie wyższy niż dla CO₂, EMEP - European Monitoring Environmental Program - opracowany przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ przy współpracy Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) program monitoringu, mający na celu uzyskanie informacji o udziale poszczególnych państw w zanieczyszczaniu środowiska innych państw, m.in. w celu kontroli wypełniania międzynarodowych ustaleń i porozumień w sprawie strategii zmniejszania zanieczyszczeń na obszarze Europy. EMEP posiada 70 pomiarowych stacji lądowych na terenie 21 krajów Europy, emisja substancji do powietrza - wprowadzane w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancje gazowe lub pyłowe do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych, emisja dopuszczalna do powietrza - dopuszczalne do wprowadzania do powietrza rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających. Dopuszczalną emisję ustala się (poza określonymi w przepisach wyjątkami) dla każdego urządzenia, w którym zachodzą procesy technologiczne lub są prowadzone operacje techniczne powodujące powstawanie substancji zanieczyszczających (źródła substancji zanieczyszczających), emitora punktowego oraz instalacji każdej jednostki organizacyjnej, emisja wtórna - zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NO x, NH 3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast), emitor miejsce wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza, emitor punktowy - miejsce wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza w sposób zorganizowany, potocznie komin, emitor liniowy przyjęty do obliczeń zastępczy emitor dla źródeł liniowych, emitor powierzchniowy - przyjęty do obliczeń zastępczy emitor dla źródeł powierzchniowych, gaz cieplarniany (GHG, z ang. greenhouse gas) gazowy składnik atmosfery będący jedną z przyczyn efektu cieplarnianego; gazy cieplarniane zapobiegają wydostawaniu się promieniowania podczerwonego z planety, pochłaniając je i oddając do atmosfery, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury jej powierzchni; do gazów cieplarnianych na Ziemi ATMOTERM S.A S t r o n a 5

8 zalicza się parę wodną, dwutlenek węgla (CO 2 ), metan (CH 4 ), freony (CFC), podtlenek azotu (N 2 O), halon, gazy przemysłowe (HFC, PFC, SF 6 ), greening proces obejmujący przekształcenie wizerunku miejsca, stylu życia, marki na bardziej przyjazny środowisku; działania proekologiczne obejmujące włączenie zielonych produktów i procesów, GUS - Główny Urząd Statystyczny, GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, ICT technologie informatyczno komunikacyjne, imisja substancji ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych odbierana przez środowisko; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowana, jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako depozycja zanieczyszczeń ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi, KE Komisja Europejska, MŚP małe średnie przedsiębiorstwa, NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. - państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, ze zm.), NMF Norweski Mechanizm Finansowy, niska emisja - jest to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Cechą charakterystyczną niskiej emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń. Duża ilość kominów o niewielkiej wysokości powoduje, że wprowadzane do środowiska zanieczyszczenia są bardzo uciążliwe, gdyż gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej, metale ciężkie jest zbiorem metali i półmetali charakteryzujących się dużą gęstością, często z właściwościami toksycznymi, OZE - odnawialne źródła energii, ozon - jedna z odmian alotropowych tlenu (O 3 ), posiadająca silne własności aseptyczne i toksyczne. W wyższych warstwach atmosfery pełni ważną rolę w pochłanianiu części promieniowania ultrafioletowego dochodzącego ze Słońca do Ziemi, natomiast w przyziemnej warstwie atmosfery jest gazem drażniącym, powoduje uszkodzenie błon biologicznych przez reakcje rodnikowe z ich składnikami, PM10 - pył (PM- ang. particulate matter) jest zanieczyszczeniem powietrza składającym się z mieszaniny cząstek stałych, ciekłych lub obu naraz, zawieszonych w powietrzu i będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Cząstki te różnią się wielkością, składem i pochodzeniem. PM10 to pyły o średnicy aerodynamicznej do 10 µm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc, PM2,5 cząstki pyłu o średnicy aerodynamicznej do 2,5 µm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc oraz przenikać przez ściany naczyń krwionośnych. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 skutkuje skróceniem średniej długości życia. Szacuje się (2000 r.), że życie przeciętnego mieszkańca Unii Europejskiej jest krótsze z tego powodu o ponad 8 miesięcy. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenia pyłu PM2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krążenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji, POIiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej; w ramach PONE likwidowane są również lokalne kotłownie węglowe, S t r o n a 6 ATMOTERM S.A. 2015

9 POP Program ochrony powietrza, dokument przygotowany w celu określenia działań zmierzających do przywrócenia odpowiedniej jakości powietrza na terenie, na którym zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, PGN Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi, poziom celów długoterminowych - jest to poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, poziom dopuszczalny poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza, poziom docelowy poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam gdzie to możliwe w określonym czasie, za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, poziom substancji w powietrzu (emisja zanieczyszczeń) - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń - ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi, stężenie ilość substancji w jednostce objętości powietrza, wyrażona w µg/m 3, stężenie pyłu zawieszonego PM10 ilość pyłu o średnicy aerodynamicznej poniżej 10 µm w jednostce objętości powietrza, wyrażona w µg/m 3, TEN-T - transeuropejskie sieci transportowe, termomodernizacja przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym. Termomodernizacja obejmuje zmiany zarówno w systemach ogrzewania i wentylacji, jak i strukturze budynku oraz instalacjach doprowadzających ciepło. Zakres termomodernizacji, podobnie jak jej parametry techniczne i ekonomiczne, określane są poprzez przeprowadzenie audytu energetycznego. Najczęściej przeprowadzane działania to: docieplanie ścian zewnętrznych i stropów, wymiana okien i drzwi, wymiana lub modernizacja systemów grzewczych i wentylacyjnych. Zakres możliwych zmian jest ograniczony istniejącą bryłą, rozplanowaniem i konstrukcją budynków. Za możliwe i realne uznaje się średnie obniżenie zużycia energii o 35%-40% w stosunku do stanu aktualnego, unos masa substancji powstającej w źródle i unoszonej z tego źródła przed jakimkolwiek urządzeniem oczyszczającym w określonym przedziale czasu, strumień substancji doprowadzony do urządzenia oczyszczającego, WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. - samorządowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 855, ze zm.), zielone miejsca pracy - te, które w pewien sposób przyczyniają się do ochrony lub odtwarzania środowiska naturalnego. Pojęcie to obejmuje stanowiska pracy służące ochronie ekosystemów i różnorodności biologicznej, redukcji zużycia energii i surowców naturalnych lub minimalizacji produkcji odpadów czy zanieczyszczeń, zielone zamówienia publiczne - (ang. green public procurement - GPP) proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest mniejsze w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku. Są instrumentem dobrowolnym, co oznacza, że poszczególne państwa członkowskie i organy publiczne mogą określić zakres, w jakim je wdrażają. Rozwiązanie to może być stosowane w odniesieniu do zamówień będących zarówno powyżej, jak i poniżej progu stosowania unijnych dyrektyw w sprawie zamówień publicznych 1, 1 Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata , Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa, 2013 ATMOTERM S.A S t r o n a 7

10 źródła emisji liniowej - (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to przede wszystkim główne trasy komunikacyjne przebiegające przez teren wyznaczonej strefy, źródła emisji powierzchniowej - (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to źródła powodujące tzw. niską emisję. Zostały tu zaliczone obszary zwartej zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej z indywidualnymi źródłami ciepła, małe zakłady rzemieślnicze bądź usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej wraz z drogami lokalnymi, źródła emisji punktowej - (zaliczone do korzystania ze środowiska) to emitory jednostek organizacyjnych o znaczącej emisji zanieczyszczeń, oddziałujące na obszar objęty analizą. Wśród nich występują zarówno emitory zlokalizowane na tym obszarze, jak i emitory zlokalizowane poza wskazanym obszarem, a mające istotny wpływ na wielkość notowanych stężeń substancji w powietrzu. Wybrane skróty Klasyfikacja stref kryteria dla ochrony zdrowia 2 : A poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej działania niewymagane, B poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej, lecz nieprzekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji konieczne określenie obszarów i przyczyn oraz podjecie działań, C poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji konieczne opracowanie POP, Klasyfikacja stref kryteria dla ochrony roślin 3 : Inne: D1 poziom stężenia dla ozonu w powietrzu na terenie, gdzie nie został przekroczony poziom celu długoterminowego, D2 poziom stężenia dla ozonu w powietrzu na terenie, gdzie przekroczony został poziom celu długoterminowego. As - arsen Cd - kadm CO tlenek węgla CO 2 dwutlenek węgla Mg megagram (1 Mg = 1 tona), 10 6 g MW mega Watt ng nanogram, 10-9 g NH 3 amoniak NH + 4 jon amonowy Ni - nikiel NO 2 dwutlenek azotu NO x tlenki azotu O 3 ozon Pb ołów ppm (ang. parts per milion części na milion ) 10-6 ppb (ang. parts per bilion części na miliard ) 10-9 SO 2 dwutlenek siarki WWA wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np. B(a)P) µg mikrogram, 10-6 g 2 Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź 2014 S t r o n a 8 ATMOTERM S.A. 2015

11 1. Streszczenie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) dla miasta Łodzi jest dokumentem strategicznym wyznaczającym główne cele i kierunki działań w zakresie poprawy jakości powietrza, efektywności energetycznej, ograniczenia emisji zanieczyszczeń, w tym również gazów cieplarnianych. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Łodzi jest zintegrowanym planem działań mającym na celu osiągnięcie standardów jakości powietrza w perspektywie lat Zakres tematyczny Planu odnosi się do działań zarówno inwestycyjnych, jak i nieinwestycyjnych w sektorze mieszkalnictwa indywidualnego, budownictwa publicznego, gospodarki przestrzennej, zaopatrzenia w ciepło i energię, transportu prywatnego i publicznego. Działania zaplanowane w ramach PGN zmierzają do uzyskania efektu ekologicznego w postaci ograniczenia emisji substancji do powietrza, redukcji zużycia energii finalnej. Działania zawarte w PGN i planowane do wpisania w przyszłości koncentrują się głównie na: poprawie efektywności energetycznej przesyłu ciepła poprzez modernizację magistralnych sieci ciepłowniczych, kompleksowej termomodernizacji budynków zgodnie z zakresem wynikającym z audytu energetycznego w celu zmniejszenia zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczanie strat ciepła, likwidacji lokalnych źródeł ciepła, których źródłem energii cieplnej są paliwa stałe, optymalnym wykorzystaniu energii cieplnej oraz zwiększeniu zasięgu oddziaływania sieci ciepłowniczych poprzez ich modernizację i rozwój, umożliwiający podłączenie bezpośrednio nowych odbiorców ciepła, modernizacji rozdzielczych sieci ciepłowniczych wraz z przyłączami cieplnymi na wybranych osiedlach w Łodzi, poprawie efektywności energetycznej poprzez zmianę sposobu zasilania w ciepło polegającą na likwidacji grupowych węzłów cieplnych i zamianie ich na indywidualne węzły cieplne wraz z budową nowych przyłączy cieplnych, optymalizacji sposobu wykorzystania ciepła sieciowego poprzez budowę systemu zdalnego monitoringu oraz sterowania pracą sieci i węzłów cieplnych wraz z rozbudową systemu zdalnego odczytu układów pomiarowych ciepła, zwiększeniu sprawności wytwarzania ciepła poprzez przebudowę lokalnego źródła ciepła na źródło oparte na systemie wysokosprawnej kogeneracji, zastosowaniu materiałów, sprzętu i technologii przy modernizacji oraz budowie sieci ciepłowniczych zmniejszających straty ciepła na przesyle, podniesieniu kultury konsumpcji energii, poprzez prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu podniesienie świadomości mieszkańców, ograniczeniu emisji z transportu poprzez zachęcenie mieszkańców do częstszego korzystania ze środków komunikacji miejskiej. Interesariuszami niniejszego dokumentu są: lokalna Administracja państwowe jednostki budżetowe, placówki użyteczności publicznej np. oświatowe, kulturalne, sportowe, zdrowotne itp., przedsiębiorstwa komunalne (miejskie przedsiębiorstwa energetyczne, firmy transportowe itp.), prywatne podmioty działające w sektorze transportu i mobilności, zarządcy dróg, dostawcy energii, przedsiębiorstwa energetyczne, przedsiębiorcy, spółdzielnie, Wspólnoty i Administratorzy budynków mieszkalnych, organizacje pozarządowe i inni reprezentanci społeczeństwa obywatelskiego, osoby fizyczne, inne. Priorytetowym celem niniejszego dokumentu jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych tj.: dwutlenku węgla, dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz emisji substancji zanieczyszczających powietrze - pyłów, ATMOTERM S.A S t r o n a 9

12 w tym pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5, jak również innych substancji, np. benzo(a)pirenu. Jednym z celów jest uzyskanie poprawy efektywności energetycznej i zastosowania odnawialnych źródeł energii (OZE). Plan Gospodarki Niskoemisyjnej ma także na celu poprawę jakości powietrza poprzez realizację zadań i celów wskazanych przez prawo miejscowe oraz zawartych w Programie ochrony powietrza. W związku z powyższym Plan Gospodarki Niskoemisyjnej zawiera opis celów strategicznych i celów szczegółowych, a także określa horyzont czasowy. Ze względu na szeroką dostępność danych dla roku 2013, przyjęto ten rok, jako okres bazowy w przeprowadzeniu inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla (CO 2 ). W Planie przedstawiono przepisy prawa, dokumenty strategiczne na poziomie globalnym, unijnym, krajowym i regionalnym oraz polskie akty prawne decydujące o zarządzaniu jakością powietrza. Analiza powyższych materiałów pozwoliła na precyzyjne i spójne wyselekcjonowanie celów szczegółowych i strategicznych oraz nakreślenie sposobu ich osiągnięcia w perspektywie do 2030 roku. Podstawowym wymiarem PGN jest obszar miasta Łodzi. Plan przedstawia i opisuje lokalizację i ukształtowanie badanego obszaru, warunki demograficzne, analizę terenów przekroczeń substancji w 2013 roku wpływających na ochronę ludności, czynniki klimatyczne oddziałujące na poziom substancji w powietrzu, charakterystykę użytkowania terenów. Zwraca także uwagę na obszary chronione na mocy odrębnych przepisów. Dokument PGN opiera się na szczegółowej diagnozie stanu jakości powietrza, która została przygotowana w oparciu o pomiary prowadzone przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Łodzi. Pomiarami objęto substancje, których stężenia w powietrzu, według oceny stanu jakości powietrza z 2013 roku 4, przekraczają poziomy dopuszczalne lub docelowe (pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM2,5 oraz benzo(a)piren). Na tym etapie przeanalizowano także lokalizację punktów pomiarowych - stacji znajdujących się na terenie objętym Planem. Rozdział 8 przedstawia wyniki bazowej inwentaryzacji poszczególnych substancji zanieczyszczających powietrze w podziale na sektory gospodarki. Na poniższym rysunku przedstawiono procentowy udział sektorów w emisji ekwiwalentu dwutlenku węgla: sektora budynków użyteczności publicznej, sektora oświetlenia ulicznego, sektora budynków mieszkalnych, sektora transportu prywatnego i publicznego, sektora przemysłu, usług i handlu. Dokładniejsza analiza została omówiona w rozdziale 8. 26,49% 1,64% 2,21% 41,78% obiekty użyteczności publicznej mieszkalnictwo przemysł, handel, usługi 0,66% oświetlenie uliczne 27,23% transport prywatny transport publiczny Rysunek 1. Emisja CO 2 z poszczególnych sektorów miasta Łodzi w 2013 r. 5 Identyfikacja głównych źródeł i przyczyn emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie miasta Łodzi, z uwzględnieniem emisji napływowej stanowi element szóstego rozdziału. 4 Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 roku, WIOŚ Łódź Źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych S t r o n a 10 ATMOTERM S.A. 2015

13 Kolejna część Planu poświęcona jest m.in. opisowi strategicznych działań kierunkowych zmierzających do przywrócenia standardów jakości powietrza. W dokumencie zastosowano podział na: energetykę, przemysł, transport (ze szczególnym uwzględnieniem transportu publicznego), infrastrukturę użyteczności publicznej, gospodarstwa domowe. Następnym ważnym punktem jest harmonogram działań naprawczych: krótkookresowych, średnio- i długoterminowych. Harmonogram zawiera rezultaty ekologiczne z przewidywanym wymiarem redukcji emisji substancji [Mg/rok], przewidywane źródło finansowania, jednostkę realizującą oraz określone szacunkowe koszty. Należy jednak zaznaczyć, iż w przypadku niektórych działań, np. kampanii edukacyjnych spodziewany efekt będzie odłożony w czasie. Pojawi się on bowiem, gdy nastąpi wzrost świadomości wśród mieszkańców. Kampanie edukacyjne mają na celu ukazanie korzyści zdrowotnych i społecznych wynikających z redukcji emisji z indywidualnych systemów grzewczych, poprawy efektywności energetycznej, zastosowania odnawialnych źródeł energii oraz informowanie o granicy czasowej wprowadzenia ograniczeń stosowania paliw stałych lub innych działań systemowych gwarantujących utrzymanie poziomu stężeń zanieczyszczeń po finalizacji działań naprawczych. W harmonogramie wskazano także działania naprawcze dla miasta. W przedmiotowym dokumencie przedstawiono również potencjalne źródła finansowania zadań oraz proponowane wskaźniki monitoringu realizacji PGN. Odniesiono się do obszarów zagrożeń realizacji Planu działań gospodarki niskoemisyjnej przeanalizowano i zestawiono mocne i słabe strony, szanse realizacji zaproponowanych działań czyli dokonano tzw. analizy SWOT realizacji PGN. ATMOTERM S.A S t r o n a 11

14 2. Cel i podstawa wykonania PGN Celem Planu jest określenie, na podstawie analizy aktualnego stanu w zakresie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze miasta Łodzi, działań zmierzających do redukcji zużycia energii, zwiększenia wykorzystania źródeł odnawialnych oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wraz z ekonomiczno-ekologiczną oceną ich efektywności. Plan gospodarki niskoemisyjnej ma na celu również wzmacnianie działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń (m.in. pyłów, dwutlenku siarki oraz tlenków azotu). Po przyjęciu PGN przez Radę Miasta w Łodzi będzie określał cele strategiczne i szczegółowe oraz działania dla ich osiągnięcia w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej wraz ze wskazaniem ich szacunkowych kosztów i przewidywanych źródeł finansowania. Ustalone zostaną również zasady monitorowania i raportowania wyników prowadzonej polityki ekologiczno-energetycznej. Opracowany Plan gospodarki niskoemisyjnej oraz zaplanowane działania przyczynią się do poprawy stanu środowiska i jakości życia mieszkańców na terenie miasta Łodzi. PGN realizuje cele jakimi są: rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej, poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych. Podstawą formalną opracowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi jest umowa pomiędzy Miastem Łódź, a firmą ATMOTERM S.A. zawarta w dniu r., wynikająca z realizacji przez Miasto Łódź projektu pn. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Łodzi dofinansowanego ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko , Priorytet IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna; Działanie 9.3. Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej Plany gospodarki niskoemisyjnej, w ramach konkursu nr 2/POIiŚ/9.3/2013 ogłoszonego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Przy opracowaniu Planu uwzględniono związane z tematyką dokumenty strategiczne (na poziomie międzynarodowym, UE, krajowym, regionalnym i lokalnym), polityki, konwencje, przepisy prawne, a także dostępne wytyczne, w tym Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury planu gospodarki niskoemisyjnej 6. Niniejsza dokumentacja została wykonana zgodnie z umową, obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy technicznej. Dokumentacja wydana jest w stanie kompletnym ze względu na cel oznaczony w umowie. W ramach przygotowania PGN zostanie wykonana inwentaryzacja zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych z obszaru miasta Łodzi oraz zostaną przeanalizowane możliwości redukcji zużycia energii wraz z ekonomiczno-ekologiczną oceną efektywności działań. Zostanie opracowany harmonogram działań i możliwe źródła finansowania. Ustalone zostaną zasady monitorowania i raportowania wyników prowadzonej polityki ekologiczno-energetycznej. Niniejszy plan opracowano w oparciu o informacje zebrane z ankiet, jak i dane otrzymane od Urzędu Miasta w Łodzi w zakresie: sytuacji energetycznej miejskich budynków użyteczności publicznej, działań prowadzonych przez miasto Łódź w ostatnich latach oraz planowanych przedsięwzięciach, danych dotyczących wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w budynkach oraz instalacjach na terenie miasta, danych na temat stanu oświetlenia ulicznego. Ponadto wykorzystano następujące dokumenty uzyskane od Urzędu Miasta w Łodzi: Strategia Zintegrowanego Rozwoju Łodzi (przyjęta uchwałą Nr XLIII/824/12 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 25 czerwca 2012 r.) oraz wchodzące w jej skład polityki sektorowe: 6 NFOŚiGW: Załącznik nr 9 do Regulaminu Konkursu nr 2/POIiŚ/9.3/2013 " Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej - plany gospodarki niskoemisyjnej" S t r o n a 12 ATMOTERM S.A. 2015

15 Polityka komunalna i ochrony środowiska Miasta Łodzi (uchwała Nr LV/1151/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 16 stycznia 2013 r.), Polityka Miasta Łodzi dotycząca gminnego zasobu mieszkaniowego (uchwała Nr XLIV/825/12 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 29 czerwca 2012 r.), Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi (uchwała Nr LV/1146/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 16 stycznia 2013 r.), Program ochrony środowiska dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata (uchwała Nr XI/139/11 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 30 marca 2011 r.), Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata (uchwała Nr LXXVII/1608/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 11 grudnia 2013 r.), Bilans energetyczny miasta Łodzi oraz prognozy zapotrzebowania mocy na lata opracowanie z 2006 r. przez Instytut Energetyki, Jednostki Badawczo - Rozwojowej z Gdańska, Strategia rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego przyjęta w dniu r. przez Komitet Sterujący Projektem Strategia Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego oraz Radę Stowarzyszenia Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego, Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi nowelizacja opracowania z 1999r. przyjęte uchwałą Nr LXXVIII/1630/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 27 grudnia 2013 r. Na podstawie danych otrzymanych od Urzędu Miasta Łodzi oraz danych zebranych podczas ankietyzacji poszczególnych sektorów, opisanych w dalszej części niniejszego Planu, oszacowano potencjał redukcji emisji CO 2 na terenie miasta Łodzi. Informacje zawarte w poniższych rozdziałach są istotne także ze względu na pozyskiwanie danych w celu monitoringu efektów wdrażania Planu. Część z tych informacji należy pozyskiwać cyklicznie aktualizując inwentaryzację emisji CO 2. ATMOTERM S.A S t r o n a 13

16 3. Struktura dokumentu i metodyka jego opracowania Struktura i metodologia opracowania Planu gospodarki niskoemisyjnej została określona w dokumencie przygotowanym przez Komisję Europejską How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) Guidebook ( Jak opracować Plan Działań na rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) poradnik ). Na poniższym rysunku przedstawiono procesy związane z przygotowywaniem i wdrażaniem SEAP/PGN. Opracowanie Planu gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Łodzi stanowi część zachodzącego już obecnie procesu związanego z redukcją emisji CO 2. Część działań stanowi kontynuację obecnej strategii miasta, wpisując się w wizję miasta, a w szczególności w jej ideę dbałości o środowisko naturalne. Etapy opracowania PGN przedstawiono na poniższym rysunku. S t r o n a 14 ATMOTERM S.A. 2015

17 Rysunek 2. Ogólny schemat opracowania PGN ATMOTERM S.A S t r o n a 15

18 4. Przepisy prawne oraz dokumenty strategiczne 4.1 Przepisy prawa i dokumenty strategiczne Poniżej przedstawiono najważniejsze przepisy prawa oraz dokumenty strategiczne na poziomie globalnym, unijnym, krajowym i regionalnym, których zapisy przeanalizowano z punktu widzenia realizacji niniejszej pracy, dla zapewnienia spójności w zakresie formułowanych celów strategicznych, szczegółowych, jak również działań przyczyniających się do ich osiągnięcia. Przepisy prawa: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 199 ze zm.), Ustawa z dnia 10 kwietnia Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. Nr 94 poz. 551 ze zm.), Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz. U. z 2014 r. poz. 712), Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. z 2010 r. Nr 76 poz. 489 ze. zm.), Ustawa z dnia 14 września 2012 r. o obowiązkach w zakresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię (Dz. U. z 2012 r. poz. 1203, ze zm.), Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515), Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1445), Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2015 r. poz. 184, ze zm.). Dokumenty strategiczne na poziomie globalnym: Dokument końcowy Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównoważonego rozwoju Rio+207 pn. Przyszłość jaką chcemy mieć 5, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu 8, Protokół z Kioto 9 do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Konwencja o różnorodności biologicznej 10, Europejska Konwencja Krajobrazowa 11, Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (LRTAP) 12, z jej protokółami dodatkowymi, 7 Report of the United Nations Conference on Sustainable Development (A/CONF.216/16), Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu Konwencja o różnorodności biologicznej 11 Europejska Konwencja Krajobrazowa 12 Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości S t r o n a 16 ATMOTERM S.A. 2015

19 na poziomie Unii Europejskiej: Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (KOM(2010)2020 wersja ostateczna) 13, wraz z dokumentami powiązanymi, w tym Projekt przewodni: Europa efektywnie korzystająca z zasobów, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie Europy efektywnie korzystającej z zasobów (2011/2068(INI)) 14 i związany z nią Plan działań na rzecz zasobooszczędnej Europy zawarty w komunikacie Komisji (COM(2011)0571) 15, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. (2011/2095(INI)) 16 i związana z nią Mapa drogowa do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r. przedstawiona w Komunikacie Komisji Europejskiej (COM(2011)0112) 17, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE 18, Strategia UE adaptacji do zmiany klimatu (COM(2013)216 wersja ostateczna) 19, VII ogólny, unijny program działań w zakresie środowiska do 2020 r. Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety 20 (7 EAP), Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. (KOM(2011)244 wersja ostateczna) 21, Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju UE (KOM(2001)264 wersja ostateczna) 22, Horyzont 2020 program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (KOM(2011)808 wersja ostateczna) 23, na poziomie kraju: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030, Trzecia fala nowoczesności (MAiC, styczeń 2013 r.) 24, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) 25, Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) Strategia Rozwoju Kraju , Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa (MIR r.) 27, Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020r. (BEiŚ), Warszawa 2014 r. 28, Polityka Energetyczną Polski do 2030 r. Ministerstwo Gospodarki, listopad 2009 r. 29, Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej 30, Krajowy Plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych 31, _pl.pdf ATMOTERM S.A S t r o n a 17

20 Drugi Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej 32, Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020) 33, Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 (załącznik do uchwały nr 217 RM z dnia r.) 34, IV Aktualizacja krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych - AKPOŚK 2013, (projekt roboczy) Ministerstwo Środowiska, KZGW, , Krajowy Program Ochrony Powietrza (projekt roboczy), Ministerstwo Środowiska, , Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 r.) 37, na poziomie Województwa Łódzkiego: Zaktualizowany Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego (uchwała Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 września 2010 r.) 38, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 (uchwała Nr XXXIII/644/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 lutego 2013 r.) 39, Plan gospodarki odpadami województwa łódzkiego 2012 (uchwała Nr XXVI/481/12 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 czerwca 2012 roku) 40, Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu docelowego ozonu przyziemnego (uchwała Nr XLIII/796/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 17 grudnia 2013 r.) 41, Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. (uchwała Nr XXXV/689/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 r.) 42, Program Ochrony Środowiska dla Województwa Łódzkiego (uchwała Nr XXIV/446/12 Sejmiku Województwa Łódzkiego w dniu 29 maja 2012 r.). na poziomie lokalnym: Strategia Zintegrowanego Rozwoju Łodzi przyjęta uchwałą Nr XLIII/824/12 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 25 czerwca 2012 r., oraz wchodzące w jej skład polityki sektorowe: Polityka komunalna i ochrony środowiska Miasta Łodzi (uchwała Nr LV/1151/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 16 stycznia 2013 r.), Polityka Miasta Łodzi dotycząca gminnego zasobu mieszkaniowego (uchwała Nr XLIV/825/12 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 29 czerwca 2012 r.), Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi (uchwała Nr LV/1146/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 16 stycznia 2013 r.), Program ochrony środowiska dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata (uchwała Nr XI/139/11 Rady Miejskiej w Łodzi z 30 marca 2011 r.), Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata (uchwała Nr LXXVII/1608/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 11 grudnia 2013), pdf S t r o n a 18 ATMOTERM S.A. 2015

21 Bilans energetyczny miasta Łodzi oraz prognozy zapotrzebowania mocy na lata opracowanie z 2006 r. przez Instytut Energetyki, Jednostki Badawczo - Rozwojowej z Gdańska, Strategia rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego przyjęta w dniu r. przez Komitet Sterujący Projektem Strategia Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego oraz Radę Stowarzyszenia Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego, Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi nowelizacja opracowania z 1999r. przyjęta uchwałą Nr LXXVIII/1630/13 Rady Miejskiej w Łodzi z 27grudnia 2013 r., Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi opracowane przez Zespół ds. Rewitalizacji powołany Zarządzeniem Prezydenta Miasta Łodzi Nr 5649/VI/14 z dnia 24 stycznia 2014 r., Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi przyjęte uchwałą Nr XCIX/1826/10 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 27 października 2010 r., Aktualizacja Optymalnego Wariantu Systemu Transportowego dla Miasta Łodzi, opracowanie Zarządu Dróg i Transportu z czerwca 2014 r. Dokonano analizy dokumentów strategicznych na poziomie lokalnym. Cele i kierunki działań analizowanych dokumentów przedstawiono w odniesieniu do poszczególnych elementów zakresu PGN tj.: energetyki, budownictwa, transportu, przemysłu, handlu i usług, gospodarstw domowych, edukacji i dialogu społecznego, oraz administracji publicznej. W głównej mierze zwrócono uwagę na cele szczegółowe tych dokumentów w zakresie: rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii, poprawę efektywności energetycznej oraz rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych. 4.1 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi globalnymi, regionalnymi oraz UE Celem analizy jest przedstawienie podstawowych dokumentów strategicznych globalnych, regionalnych oraz Unii Europejskiej związanych z zakresem PGN. Punktem wyjścia do analizy dokumentów strategicznych są przyjęte ustalenia na poziomie globalnym, które w odniesieniu do poszczególnych dokumentów przedstawione są niżej. Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównoważonego rozwoju Rio+20 przyjęła dokument końcowy 44 pn. Przyszłość jaką chcemy mieć. Dokument ten zawiera deklaracje krajów uczestniczących w Konferencji do: kontynuowania procesu realizacji celów zrównoważonego rozwoju, zapoczątkowanych na poprzednich konferencjach, wykorzystania koncepcji zielonej gospodarki jako narzędzia do osiągania zrównoważonego rozwoju, uwzględniając ważność przeciwdziałania zmianom klimatu i adaptacji do tych zmian, opracowania strategii finansowania zrównoważonego rozwoju, ustanowienia struktur służących sprostaniu wyzwaniom zrównoważonej konsumpcji i produkcji, stosowania zasady równości płci, zaakcentowania potrzeby zaangażowania się społeczeństwa obywatelskiego, włączenia nauki w politykę oraz uwzględniania wagi dobrowolnych zobowiązań w obszarze zrównoważonego rozwoju. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu 45 W ramach Konwencji, wszystkie jej strony, m.in. Polska i Wspólnota Europejska (obecnie Unia Europejska), zobowiązały się, biorąc pod uwagę swoje wspólne lecz zróżnicowane zasady odpowiedzialności oraz swoje specyficzne priorytety rozwoju narodowego i regionalnego, cele i okoliczności, do realizacji głównego celu konwencji, którym jest doprowadzenie, zgodnie z postanowieniami konwencji, do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegłby niebezpiecznej, antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Dla uniknięcia zagrożenia produkcji żywności i dla umożliwienia zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, poziom taki powinien być osiągnięty w okresie wystarczającym do naturalnej adaptacji ekosystemów do zmian klimatu. 44 Report of the United Nations Conference on Sustainable Development (A/CONF.216/16), Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu ATMOTERM S.A S t r o n a 19

22 Do Konwencji przyjęty został tzw. Protokół z Kioto46, w którym strony Protokółu zobowiązały się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do 2012 r. o wynegocjowane wielkości, nie mniej niż 5% w stosunku do roku bazowego 1990 (UE o 8%, Polska o 6% w stosunku do 1989 r.). Aktualnie trwają negocjacje nowego protokołu lub zawarcia nowego porozumienia nt. dalszej redukcji emisji gazów cieplarnianych. Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (LRTAP) 47 Strony Konwencji postanawiają chronić człowieka i jego środowisko przed zanieczyszczaniem powietrza oraz dążyć do ograniczenia i tak dalece, jak to jest możliwe do stopniowego zmniejszania i zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza, włączając w to transgraniczne zanieczyszczanie powietrza na dalekie odległości. Służyć temu mają ustalone zasady wymiany informacji, konsultacji, prowadzenia badań i monitoringu. Ponadto zobowiązują się rozwijać politykę i strategię, które będą służyć jako środki do zwalczania emisji zanieczyszczeń powietrza, biorąc pod uwagę podjęte już wysiłki w skali krajowej i międzynarodowej. Priorytetami konwencji do 2020 r. są: ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza z punktu widzenia wpływu na zdrowie (szczególnie zakres pyłów PM2,5), zwiększenia znaczenia monitoringu przy ocenie wywiązywania się państw z przyjętych zobowiązań w zakresie redukcji emisji zanieczyszczeń i poprawy jakości powietrza oraz zwiększenie znaczenia ocen zintegrowanych z punktu widzenia wpływu na ekosystemy. Do konwencji podpisano szereg protokołów: Protokół w sprawie długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie, Protokół dotyczący ograniczenia emisji siarki lub jej przepływów transgranicznych, Protokół dotyczący kontroli emisji tlenków azotu lub ich transgranicznego przemieszczania, Protokół w sprawie dalszego ograniczania emisji siarki, Protokół dotyczący metali ciężkich, Protokół w sprawie przeciwdziałania zakwaszaniu, eutrofizacji i ozonowi przyziemnemu (tzw. Protokół z Göteborga). Podstawowe dokumenty strategiczne Unii Europejskiej Powiązanie podstawowych dokumentów strategicznych UE przedstawiono na niżej załączonym schemacie Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości S t r o n a 20 ATMOTERM S.A. 2015

23 Rysunek 3. Powiązanie strategii Europa 2020 z innymi dokumentami 48 Analizę podstawowych dokumentów UE odnoszących się do zagadnień objętych PGN przeprowadzono głównie z punktu widzenia potrzeb Prognozy oddziaływania na środowisko. Przeprowadzono ją według niżej zamieszczonego schematu. 48 źródło: EEA, Environment and human health 2012 za Rappolder, 2012 ATMOTERM S.A S t r o n a 21

24 Rysunek 4. Schemat analiz problemów badawczych 49 Wybrane, z punktu widzenia Planu, dokumenty strategiczne UE przedstawione zostały niżej. Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (KOM(2010)2020 wersja ostateczna) 50 Strategia obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji, rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Wśród celów nadrzędnych Strategii jest osiągnięcie celów 20/20/20 (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20%, a jeżeli warunki na to pozwolą 30%, uzyskanie 20% udziału odnawialnych źródeł energii, uzyskanie 20% oszczędności energii do 2020 r. w stosunku do 1990 r.). Jednym z siedmiu najważniejszych projektów wiodących jest Projekt przewodni: Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Celem projektu jest wsparcie zmian w kierunku niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów gospodarki, uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów i energii, ograniczenia emisji CO 2, zwiększenia konkurencyjności zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. 49 źródło: opracowanie własne 50 S t r o n a 22 ATMOTERM S.A. 2015

25 Państwa członkowskie mają w zakresie tego projektu: stopniowo wycofywać dotacje szkodliwe dla środowiska, stosując wyjątki jedynie w przypadku osób w trudnej sytuacji społecznej, stosować instrumenty rynkowe, takie jak zachęty fiskalne i zamówienia publiczne, w celu zmiany metod produkcji i konsumpcji, stworzyć inteligentne, zmodernizowane i w pełni wzajemnie połączone infrastruktury transportowe i energetyczne oraz korzystać w pełni z potencjału technologii ICT, zapewnić skoordynowaną realizację projektów infrastrukturalnych w ramach sieci bazowej UE, które będą miały ogromne znaczenie dla efektywności całego systemu transportowego UE, skierować uwagę na transport w miastach, który jest źródłem dużego zagęszczenia ruchu i emisji zanieczyszczeń, wykorzystywać przepisy, normy w zakresie efektywności energetycznej budynków i instrumenty rynkowe takie jak podatki, dotacje i zamówienia publiczne w celu ograniczenia zużycia energii i zasobów, a także stosować fundusze strukturalne na potrzeby inwestycji w efektywność energetyczną w budynkach użyteczności publicznej i bardziej skuteczny recykling, propagować instrumenty służące oszczędzaniu energii, które mogłyby podnieść efektywność sektorów energochłonnych. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie Europy efektywnie korzystającej z zasobów (2011/2068(INI)) 51 wzywa do realizacji działań w zakresie efektywności zasobowej Europy, zgodnie z ustaleniami Strategii Europa 2020, oraz jej projektu wiodącego (przedstawionego wyżej), jak również opracowanego na tej podstawie Planu działań na rzecz zasobooszczędnej Europy zawartego w komunikacie Komisji (COM(2011)0571) 52. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie Planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. (2011/2095(INI)) 53 wzywa do realizacji działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych określonych w Strategii Europa 2020, jak również w Mapie drogowej do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r. przedstawionej w Komunikacie Komisji Europejskiej (COM(2011)0112) 54, zgodnie z przyjętymi przez Radę Europejską celami redukcji emisji gazów cieplarnianych od 80 do 95% do 2050 r. w stosunku do 1990 r. Przewidywane redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach przedstawione są na niżej zamieszczonym wykresie. Rysunek 5. Redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach (2011)0112_pl.pdf 55 źródło: KOM (2011) 112 ATMOTERM S.A S t r o n a 23

26 Strategia UE adaptacji do zmiany klimatu (COM(2013)216 wersja ostateczna) 56. Strategia określa działania w celu poprawy odporności Europy na zmiany klimatu. Zwiększenie gotowości i zdolności do reagowania na skutki zmian klimatu na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym, opracowanie spójnego podejścia i poprawa koordynacji działań. VII Ogólny unijny program działań w zakresie środowiska do 2020 r. Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej Planety 57 (7 EAP). Celami priorytetowymi Programu są: ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii, przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną, ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu, maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa, doskonalenie bazy wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska, zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz podjęcie kwestii ekologicznych efektów zewnętrznych, lepsze uwzględnianie problematyki środowiska i większa spójność polityki, wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii, zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań związanych ze środowiskiem i klimatem. Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju UE (KOM(2001)264 wersja ostateczna) 58. Strategia ta przyjęta została w 2001 r. i aktualizowana była w 2005 r. Wiele dokumentów strategicznych UE aktualizowało i uściślało jej kierunki działań od czasu jej opracowania, jednak warto przytoczyć jej cele długoterminowe: działania przekrojowe obejmujące wiele polityk, ograniczenie zmian klimatycznych oraz wzrostu zużycia czystej energii, uwzględnienie zagrożeń dla zdrowia publicznego, bardziej odpowiedzialne zarządzanie zasobami przyrodniczymi, usprawnienie systemu transportowego i zagospodarowania przestrzennego. Horyzont 2020 program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (KOM(2011)808 wersja ostateczna) 59. Nadrzędnym celem programu jest zrównoważony wzrost. Program skupia się na następujących wyzwaniach: Podsumowanie zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan, bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo, badania morskie i gospodarka ekologiczna, bezpieczna, ekologiczna i efektywna energia, inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport, działania w dziedzinie klimatu, efektywna gospodarka zasobami i surowcami, integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa. Z analizy podstawowych dokumentów UE związanych z PGN można wyprowadzić następujące wnioski: stwierdza się, że PGN generalnie wspiera realizację celów analizowanych dokumentów zarówno w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, jak też i w zakresie celów dodatkowych np. w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza i poprawy jego jakości, nie zidentyfikowano sprzeczności celów PGN z celami dokumentów międzynarodowych oraz UE, S t r o n a 24 ATMOTERM S.A. 2015

27 niektóre cele wyżej wymienionych dokumentów nie są w pełni uwzględnione w PGN. Wynika to z ograniczonego zakresu PGN (również finansowego) oraz tego, że jest on komplementarny do innych programów, z przedstawionych wyżej dokumentów warto zwrócić uwagę na Mapę drogową do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r., która przedstawia scenariusz dojścia do celów emisyjnych przyjętych przez Radę Europejską do 2050 r., przewidujący ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w 2050 r. o 80% w stosunku do roku Założone redukcje emisji, przy realizacji polityki UE, wywrą niewątpliwie ogromny wpływ na rozwój kraju, także na poziomie lokalnym. W Planowaniu długoterminowym realizacja tego scenariusza powinna być uwzględniana. 4.2 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Polski Celem analizy jest określenie zgodności Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Łodzi, z podstawowymi dokumentami strategicznymi Państwa. Na niżej przedstawionym schemacie przedstawiono powiązanie tych dokumentów z ze strategicznymi dokumentami UE. Rysunek 6. Powiązanie dokumentów strategicznych Polski i UE 60 Przeanalizowane, podstawowe dokumenty strategiczne Polski wraz z ich najważniejszymi celami i kierunkami, związanymi z PGN przedstawiono niżej: Długo-okresowa Strategia Rozwoju kraju, Polska 2030, Trzecia fala nowoczesności (MAiC styczeń 2013 r.) 61 Wśród celów Strategia wymienia m.in.: wspieranie prorozwojowej alokacji zasobów w gospodarce, poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki, wzrost wydajności i konkurencyjności gospodarki, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska, wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, zwiększenie dostępności terytorialnej Polski poprzez utworzenie zrównoważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego i wzrostu rozwoju kapitału społecznego. Wśród wskaźników Strategia wymienia m.in.: energochłonność gospodarki, - udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii, emisję 60 źródło: Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa, MIR r ATMOTERM S.A S t r o n a 25

28 CO 2, wskaźnik czystości wód, wskaźnik odpadów nierecyklingowanych, indeks liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego (FBI). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) 62 Koncepcja przewiduje efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych - konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym. Wybrane mierniki osiągania celów KPZK 2030 odnoszą się m.in. do jakości środowiska, w tym wód i powietrza oraz odpadów. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) Strategia Rozwoju Kraju Cele rozwojowe obejmują m. in.: przejście od administracji do zarządzania rozwojem, wzmocnienie stabilności makroekonomicznej, wzrost wydajności gospodarki, zwiększenie innowacyjności gospodarki, bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, racjonalne gospodarowanie zasobami, poprawa efektywności energetycznej, zwiększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii, poprawa stanu środowiska, adaptacja do zmian klimatu, zwiększenie efektywności transportu, wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integrację przestrzenną dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych. Wybrane wskaźniki szczegółowe odnoszące się do poszczególnych celów, a w tym do: efektywności energetycznej, udział energii ze źródeł odnawialnych, emisji gazów cieplarnianych, ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa (MIR r.) 64 Umowa Partnerstwa (UP) jest dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich w ramach trzech polityk unijnych (spójności, wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybołówstwa). Instrumentem jej realizacji są krajowe programy operacyjne (m.in. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko ) oraz regionalne programy operacyjne (m.in. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata ). Wśród ustalonych celów tematycznych do wsparcia znajdują się m. in. następujące cele tematyczne: (CT4) Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach 65, (CT5) Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem, (CT6) Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami, (CT7) Promowanie zrównoważonego transportu. Warto zwrócić uwagę na zalecenia dotyczące zrównoważonego rozwoju w zakresie zasad realizacji zadań horyzontalnych obejmujących: zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów, postrzegania odpadów jako źródła zasobów, maksymalizacji oszczędności zużycia zasobów (w tym wody i energii), ograniczenia emisji zanieczyszczeń (w tym do powietrza), zwiększenia efektywności energetycznej (w tym budownictwa), niskoemisyjnego transportu. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020 r. (BEiŚ), Warszawa 2014 r. 66 BEiŚ stanowi jedną z dziewięciu podstawowych strategii zintegrowanych, ujętych na powyższym rysunku, łącząc zagadnienia rozwoju energetyki i środowiska. Celem głównym Strategii jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cele szczegółowe zawierają: zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię, poprawę stanu środowiska. Strategia określa kierunki działań obejmujące poprawę m. in. następujących wskaźników: zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, efektywności energetycznej, udział energii ze źródeł odnawialnych, poprawy jakości wód, odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, poziom recyklingu Trzeba dodać, że zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, (Dz. U. UE 2013 L 347/320) państwa członkowskie powinny wspierać realizację celów klimatycznych przeznaczając na nie przynajmniej 20 % budżetu UE S t r o n a 26 ATMOTERM S.A. 2015

29 i ponownego użycia niektórych odpadów, stopnia redukcji odpadów komunalnych, technologii środowiskowych (np. badania i rozwój, certyfikacja, czynniki rynkowe, zamówienia publiczne). Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Ministerstwo Gospodarki, listopad 2009r. 67. Ponieważ od przyjęcia Polityki w 2009 r. zaszły poważne zmiany w polityce UE oraz w międzyczasie przyjęta została Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko oraz podjęto pracę nad przygotowaniem nowej polityki energetycznej, dokumentu tego nie analizowano. Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej 68 Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Środowiska, Warszawa sierpień 2011 r. (ZNPRGN) Celem głównym jest: rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju, cele szczegółowe dotyczą: rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii, poprawy efektywności energetycznej, poprawy efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwoju i wykorzystania technologii niskoemisyjnych, zapobiegania powstawaniu oraz poprawy efektywności gospodarowania odpadami, promocji nowych wzorców konsumpcji. Narodowy Program będzie elementem dostosowania gospodarki do wyzwań globalnych i w ramach UE odnośnie przeciwdziałania zmianom klimatu, wykorzystując szanse rozwojowe. Krajowy Plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych 69 Określa ogólny cel krajowy w zakresie udziału energii z OZE w ostatecznym zużyciu energii brutto w 2020 r. na 15%. Przewidywana wielkość energii z OZE odpowiadająca celowi na 2020 r ,5 ktoe 70. Drugi Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej 71 Określa krajowy cel w zakresie oszczędności gospodarowania energią: uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku GWh. Strategiczny Plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020) 72 Celem głównym dokumentu jest: zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu. Cele szczegółowe to: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska, skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich, rozwój transportu w warunkach zmian klimatu, zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu, stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do zmian klimatu, kształtowanie postaw społecznych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (załącznik do uchwały nr 217 RM z dnia r.) 73. Celem dalekosiężnym jest: dojście do systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne metody odzysku (czyli wykorzystanie odpadów), unieszkodliwienie, przy czym najmniej pożądanym sposobem ich zagospodarowania jest składowanie. Cele główne: utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego, zwiększenie udziału odzysku, zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów, wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów, utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO) kilo tonne of oil equivalent jednostka równa wytworzeniu energii z jednej tony ropy naftowej 71 pdf ATMOTERM S.A S t r o n a 27

30 IV Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych - AKPOŚK 2013 (projekt roboczy) Ministerstwo Środowiska, KZGW, Cel główny to: realizacja systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków na terenach o skoncentrowanej zabudowie. W Traktacie Akcesyjnym przewidziano niepełne stosowanie przepisów prawnych UE w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych do r. zgodnie z celami pośrednimi: do r. zgodność z dyrektywą powinna być osiągnięta dla 674 aglomeracjach, co stanowi 69% całkowitego ładunku ścieków ulegających biodegradacji, do r. zgodność z dyrektywą powinna być osiągnięta dla 1069 aglomeracjach, co stanowi 86% całkowitego ładunku ścieków ulegających biodegradacji, do r. zgodność dyrektywy powinna być osiągnięta w 1165 aglomeracjach, co stanowi 91% całkowitego ładunku zanieczyszczeń ulegających biodegradacji. Krajowy Program Ochrony Powietrza (projekt roboczy), Ministerstwo Środowiska, 2015 Cel główny to: osiągnięcie poprawy jakości powietrza na terenie całej Polski, w szczególności na obszarach, gdzie występują duże skupiska ludności oraz najwyższe stężenia zanieczyszczeń powietrza. Głównymi kierunkami działań Krajowego Programu Ochrony Powietrza jest m.in. podniesienie rangi zagadnienia jakości powietrza, włączenie społeczeństwa w działania na rzecz poprawy jakości powietrza poprzez zwiększenie świadomości społecznej, rozwój technologii sprzyjających poprawie jakości powietrza czy rozwój mechanizmów finansowych sprzyjających poprawie jakości powietrza. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 r.) 75 Cele strategiczne: stworzenie zintegrowanego systemu transportowego i warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych. Cele szczegółowe: stworzenie nowoczesnej, spójnej infrastruktury transportowej, poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym, bezpieczeństwo i niezawodność, ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko, zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. Podsumowanie Z analizy strategicznych dokumentów krajowych objętych Programem można wciągnąć następujące wnioski: stwierdza się, że PGN wspiera realizację celów analizowanych dokumentów na poziomie krajowym, z uwagi na charakter PGN, nie odnosi się on do wszystkich szczegółowych zagadnień przedstawianych w krajowych dokumentach strategicznych. Program wspiera realizację wybranych, kluczowych zadań istotnych dla ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz jednocześnie ochrony środowiska, nie zidentyfikowano obszarów sprzecznych z celami analizowanych dokumentów strategicznych. 4.3 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi Województwa Łódzkiego Celem analizy jest przedstawienie podstawowych dokumentów strategicznych Województwa Łódzkiego oraz ocena zgodności z nimi PGN. Dokonano jej w głównej mierze poprzez wyszczególnienie założeń oraz działań znajdujących się we wspomnianych dokumentach, które mają swoje powiązanie z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej. Analiza objęła następujące dokumenty: S t r o n a 28 ATMOTERM S.A. 2015

31 Plan gospodarki odpadami województwa łódzkiego 2012 (uchwała Województwa Łódzkiego z dnia 21 czerwca 2012 roku) 76 Nr XXVI/481/12 Sejmiku Plan jest realizacją przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz z późn. zm.), która wprowadziła obowiązek opracowania planów gospodarki odpadami i ich aktualizacji nie rzadziej niż raz na 6 lat. Przepis ten jest kontynuowany w obecnie obowiązującej ustawie zdnia 14 grudnia 2012 roku. o odpadach, z tym że został ograniczony do sporządzania planów na poziomie kraju i województwa. Niniejszy dokument stanowi aktualizację Planu gospodarki odpadami województwa łódzkiego w 2011 przyjętego przez Sejmik Województwa Łódzkiego uchwałą Nr XXIII/549/08 z dnia 31 marca 2008 roku. Głównym celem opracowania jest realizacja polityki ekologicznej państwa i wdrożenie hierarchii postępowania z odpadami. Przygotowanie planu gospodarki odpadami ma również na celu utworzenie w województwie zintegrowanej sieci instalacji gospodarowania odpadami, spełniających wymagania ochrony środowiska. Zgodnie z założeniami Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2014, polityki ekologicznej państwa, Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego oraz polityką Unii Europejskiej, przyjęto następujące cele: oddzielenie ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu tempa wzrostu gospodarczego, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów przy jednoczesnym wzroście gospodarczym poprzez wprowadzenie technologii i technik umożliwiających zapobieganie powstawaniu odpadów oraz lepszą efektywność wykorzystania zasobów naturalnych, zmniejszenie ilości odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych, co ograniczy emisje zanieczyszczeń do powietrza, gleby i wody powodowanych przez składowane odpady, zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych deponowanych na składowiskach odpadów, zwiększenie udziału odpadów w procesach odzysku, w tym recyklingu takich odpadów, jak metale, tworzywa sztuczne, papier, tektura, szkło, wyeliminowanie zjawiska nielegalnego składowania odpadów w środowisku, utworzenie i uruchomienie wiarygodnej bazy danych o odpadach, w tym odpadach opakowaniowych. Zaktualizowany plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego (uchwała Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 września 2010 r.) 77 Zaktualizowany Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego został opracowany na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W świetle ww. ustawy plan zagospodarowania przestrzennego województwa nie jest aktem prawa miejscowego, jednak będąc wyrazem polityki przestrzennej samorządu województwa, odgrywa bardzo istotną rolę w gospodarowaniu przestrzenią. Jest dokumentem długookresowym (perspektywa najbliższych 20 lat), ściśle powiązanym ze strategią rozwoju województwa oraz określającym cele i kierunki rozwoju przestrzennego regionu. Ustalenia Planu odnoszą się do obszaru województwa w jego granicach administracyjnych. Plan poza szeroką sferą informacyjno-poznawczą, pozwalającą wzbogacić wszystkim wiedzę o regionie, umiejscawia wartość przestrzeni w grze rynkowej, zakreślając pole dla inicjatyw i przedsiębiorczości. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest także elementem planowania strategicznego, w którym następuje konkretyzacja przestrzenna celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa. W zakresie polityki ochrony i poprawy stanu środowiska za główne kierunki działań związanych z ochroną powietrza plan przyjmuje: 1. Opracowanie i wdrażanie programów ochrony powietrza dla stref, w których notuje się przekroczenia poziomu dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń: ATMOTERM S.A S t r o n a 29

32 stopniowe zastępowanie surowca konwencjonalnego w procesie spalania (węgla) bardziej ekologicznymi nośnikami energii, wraz z termomodernizacją zasobów mieszkaniowych i sieci cieplnych, centralizację dostaw ciepła i wprowadzenie nowoczesnych technik spalania, szczególnie na obszarach zwartej zabudowy śródmiejskiej poprzez likwidacje lokalnych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych na rzecz sieci centralnego ogrzewania lub sieci gazowej, wyprowadzenie ruchu drogowego o charakterze tranzytowym poza tereny miast i obszarów wysokiej koncentracji zabudowy, rozwój transportu szynowego (kolejowego, tramwajowego) oraz komunikacji zbiorowej, opartej na "zielonych" technologiach (wykorzystanie gazu lub napędu elektrycznego), a także tworzenie tras rowerowych, kształtowanie zieleni zorganizowanej (tworzenie pasów zieleni izolacyjnej oraz nowych terenów zieleni w miastach), pełniącej funkcje ochronne i wspomagające procesy samooczyszczania się atmosfery, poprawę stanu przewietrzania zwartych zespołów zabudowy w miastach przez utrzymanie i tworzenie korytarzy napowietrzających. 2. Wdrażanie czystych technologii węglowych: zastosowanie innowacyjnych technologii zmierzających do ograniczenia emisji CO 2. Programy Ochrony Powietrza dla stref województwa łódzkiego: Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu docelowego ozonu przyziemnego (uchwała Nr XLIII/796/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 17 grudnia 2013 r.) 78 Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: aglomeracja łódzka. Kod strefy: PL1001 (uchwała nr XXXV/689/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013 r.) 79 Obowiązek przygotowania programu ochrony powietrza (POP) wynika z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm.) dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych, powiększonych w stosownych przypadkach o margines tolerancji, choćby jednej substancji, spośród określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031). Zgodnie z art. 87 ww. ustawy strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy, miasto o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy, pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Program ochrony powietrza jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia wartości dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu. Wskazanie właściwych działań wymaga zidentyfikowania przyczyn ponadnormatywnych stężeń oraz rozważenia możliwych sposobów ich likwidacji. Jest elementem polityki ekologicznej regionu, stąd zaproponowane w nim działania muszą być zintegrowane z istniejącymi planami, programami, strategiami, innymi słowy wpisywać się w realizację celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzględnienie uwarunkowań gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Programy ochrony powietrza dla stref w województwie łódzkim zostały stworzone ze względu na przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 oraz przekroczenia poziomu ozonu S t r o n a 30 ATMOTERM S.A. 2015

33 Celem przyjętego Programu jest osiągnięcie poziomu dopuszczanego pyłu zwieszonego PM10 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu, natomiast planu działań krótkoterminowych ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub zmniejszenie ryzyka wystąpienia takich przekroczeń. Jako podstawę Programu w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 zakłada się kierunki i zakres działań naprawczych określonych dla aglomeracji łódzkiej w związku z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu. Z uwagi na to, że za ponadnormatywne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 odpowiedzialna jest emisja powierzchniowa, głównym działaniem naprawczym jest redukcja emisji powierzchniowej dokonana przez zmianę sposobu ogrzewania budynków, z węglowego na ogrzewanie bezemisyjne lub niskoemisyjne. Duże znaczenie dla obniżenia poziomu stężeń ma redukcja emisji pyłu komunikacyjnego. Nie bez znaczenia jest ograniczanie emisji ze źródeł punktowych, co ma wpływ na zmniejszenia poziomu tła, szczególnie ponadregionalnego. Ozon jest zanieczyszczeniem o charakterze transgranicznym (międzykontynentalnym). Wobec tego, zanieczyszczenie powietrza ozonem przyziemnym jest problemem na skalę kontynentalną, a nawet globalną. Problem redukcji stężeń ozonu jest niezwykle złożony. Nie jest bowiem możliwe uzyskanie efektu obniżenia stężeń poprzez bezpośrednie zmniejszenie emisji w taki sposób, jak jest to w przypadku zanieczyszczeń pyłowych lub innych gazowych. Liczne opracowania wskazują, iż niejednokrotnie obniżenie emisji prekursorów ozonu powoduje wzrost jego stężeń przy źródle, dając efekt obniżenia stężeń w pewnej odległości od niego. Powodowane jest to zmianami proporcji stężeń prekursorów przy źródle oraz w dalszej odległości. Istniejące tło ozonu jest na tyle wysokie, że w celu dotrzymania poziomu docelowego dla ozonu konieczne jest drastyczne obniżenie emisji prekursorów. Redukcja stężeń ozonu wiąże się z ogromnymi kosztami. Trzeba ponadto podkreślić, że lokalne a nawet regionalne działania podejmowane na obszarze miasta, aglomeracji lub województwa prawdopodobnie nie spowodują trwałego, długoterminowego obniżenia stężeń ozonu, zwłaszcza w stosunku do wskaźników charakteryzujących niższe stężenia. W takim wypadku stosowane powinny być działania w skali całej Europy i w skali globalnej, ze względu na bardzo wysoki udział tła ozonu w całkowitych stężeniach oraz na jego transgraniczny charakter. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Łódzkiego (uchwała Nr XXIV/446/12 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 29 maja 2012 r.) W celu realizacji polityki ekologicznej państwa na poziomie regionalnym zarządy województw są zobligowane do sporządzania wojewódzkich programów ochrony środowiska (art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska). Program zawiera ocenę stanu środowiska województwa łódzkiego z uwzględnieniem poszczególnych komponentów środowiska w latach Problemy środowiskowe ujęto w podziale na 13 najważniejszych komponentów środowiska województwa łódzkiego: ochrona przyrody, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, ochrona powierzchni ziemi, gospodarowanie zasobami geologicznymi, racjonalne wykorzystanie energii, materiałów i surowców, jakość powietrza, odnawialne źródła energii, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu, oddziaływanie pól elektromagnetycznych, poważne awarie przemysłowe. Uwzględniając powyższe analizy, stan środowiska, główne problemy środowiskowe, obowiązujące i planowane zmiany przepisów prawa polskiego i wspólnotowego, programy i strategie rządowe, regionalne i lokalne koncepcje oraz dokumenty planistyczne, w programie określono priorytety i cele ochrony środowiska do 2015 roku z perspektywą do roku Cele dla priorytetów środowiskowych nawiązujących do PGN są następujące: 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cel do 2019 roku - Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi województwa oraz zapewnienie skutecznej ochrony przed powodzią i suszą 80 ATMOTERM S.A S t r o n a 31

34 2. Gospodarowanie zasobami geologicznym Cel do 2019 roku - Racjonalna gospodarka zasobami złóż kopalin oraz minimalizacja niekorzystnych skutków ich eksploatacji 3. Racjonalne wykorzystanie energii, materiałów i surowców Cel do 2019 roku - Wzrost efektywności wykorzystania surowców, wody i energii 4. Jakość powietrza Cel do 2019 roku - Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz uwzględnienie aspektu ochrony jakości powietrza w Planowaniu przestrzennym. 5. Odnawialne źródła energii Cel do 2019 roku - Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie województwa. 6. Ochrona wód Cel do 2019 roku Zapewnienie dobrego stanu jakościowego i ilościowego wód powierzchniowych i podziemnych województwa 7. Gospodarka odpadami Główny cel - opracowanie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, umożliwiającego wypełnienie podstawowych zasad gospodarki odpadami tj. zapobieganie powstawania odpadów, wykorzystanie odpadów w procesie recyklingu, odzysku czy unieszkodliwiania, zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów ze szczególnym uwzględnieniem odpadów biodegradowalnych, wyeliminowanie praktyk nielegalnego składowania odpadów. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 (uchwała Nr XXXIII/644/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 lutego 2013 r.) 81 Strategia rozwoju województwa jest najważniejszym dokumentem samorządu województwa określającym wizję rozwoju, cele oraz główne sposoby ich osiągania w kontekście występujących uwarunkowań. W systemie realizacji polityki rozwoju pełni rolę najważniejszego planu działania władz samorządowych. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata , uchwalona przez Sejmik Województwa Łódzkiego w styczniu 2006 roku, zakładała skoncentrowanie działań prorozwojowych w 14 obszarach priorytetowych zgrupowanych w 3 sferach: w sferze społecznej: wiedza i kompetencje, jakość życia, polityka społeczna, społeczeństwo obywatelskie, w sferze ekonomicznej: dostępność, baza gospodarcza, społeczeństwo informacyjne, obszary wiejskie, rynek pracy, wizerunek, w sferze funkcjonalno-przestrzennej: system osadniczy, ład przestrzenny, tożsamość regionalna, ochrona środowiska. W ramach każdej sfery określono obszary priorytetowe, do których przyporządkowano cele strategiczne mające przyczynić się do realizacji celu głównego wyznaczonego dla danego sfery. Poszczególne cele strategiczne będą realizowane przez wyznaczone cele szczegółowe. Kwestie związane z ochrona środowiska wpisują się w: Sferę funkcjonalno przestrzenną, obszar priorytetowy Ochrona środowiska. Najistotniejsze, z punktu widzenia ochrony środowiska na analizowanym obszarze, są następujące cele i kierunki działań sprecyzowane w Strategii: Cel strategiczny: Poprawa warunków życia mieszkańców regionu poprzez poprawę jakości środowiska. Cele szczegółowe: Ochrona i poprawa stanu środowiska oraz przeciwdziałanie zagrożeniom naturalnym i antropogenicznym, Zrównoważony rozwój gospodarki zasobami naturalnymi, Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Kierunki działań: 81 S t r o n a 32 ATMOTERM S.A. 2015

35 wdrożenie systemowej gospodarki wodno-ściekowej, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, wspieranie selektywnej zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania odpadów przede wszystkim komunalnych i niebezpiecznych, ochrona przed powodziami, ochrona przed hałasem, ochrona przed promieniowaniem niejonizującym, ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery, poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych, wzrostu lesistości, ochrona gleb. W ramach działań w zakresie ochrony środowiska określono również zbiór działań ukierunkowanych na wspieranie promocji edukacji ekologicznej, a także: Podsumowanie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych i zdegradowanych, zwiększenia lesistości województwa i doprowadzenie do regeneracji obszarów leśnych uszkodzonych przez przemysł, zwiększenia zasobów wodnych województwa. Analiza wyżej wymienionych dokumentów wykazała zgodność celów PGN dla miasta Łodzi z celami dokumentów strategicznych na poziomie województwa. Należy jednak zauważyć, że nie wszystkie cele tych dokumentów o charakterze dużo szerszym niż opracowywany dokument mogły być w tym dokumencie uwzględnione. 4.4 Analiza zgodności z dokumentami strategicznymi miasta Strategia rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego (przyjęta w dniu r. przez Komitet Sterujący Projektem Strategia Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego oraz Radę Stowarzyszenia Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego) Największe miasta i powiązane z nimi obszary funkcjonalne akumulują większość polskiego PKB. Tylko w przypadku ośmiu największych ośrodków miejskich w Polsce udział w krajowym PKB wynosi 30%, a przy uwzględnieniu ich otoczenia wzrasta do blisko 50%. Są to także największe rynki pracy, bowiem w nich znajdują się siedziby większości największych przedsiębiorstw w Polsce. Instrumentem nakierunkowanym na wzmacnianie potencjału obszarów metropolitalnych w Polsce jest przyjęty dla nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata program Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT). Nie jest to działanie czy priorytet konkretnego programu operacyjnego, ale narzędzie, które pozwala na pozyskiwanie funduszy w sposób przekrojowy, umożliwiający pełne zintegrowanie działań w ramach wyznaczonego terytorium. Według przyjętych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Zasad realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce (z dn. 22 lipca 2013 r.) środki finansowe będą skierowane przede wszystkim do miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych. Przewiduje się, że środki finansowe w ramach ZIT zostaną przeznaczone przede wszystkim na: rozwój zrównoważonego, sprawnego transportu łączącego miasto i jego obszar funkcjonalny (np. wprowadzenie zintegrowanych kart miejskich, budowa systemów parkuj i jedź, parkingów i ścieżek rowerowych), przywracanie funkcji społeczno-gospodarczych zdegradowanym obszarom miejskiego obszaru funkcjonalnego tzw. rewitalizacja (projekty łączące działania typowo inwestycyjne z miękkimi np. przebudowa lub adaptacja budynków w zaniedbanej dzielnicy oraz aktywizacja zamieszkujących ją osób zagrożonych wykluczeniem społecznym osoby pozostające długo bez pracy, rodziny wielodzietne, osoby niepełnosprawne), poprawę stanu środowiska przyrodniczego na obszarze funkcjonalnym miasta (np. usuwanie azbestu, ochrona istniejących terenów zielonych w miastach, wymiana źródeł ciepła na bardziej ekologiczne), ATMOTERM S.A S t r o n a 33

36 wspieranie efektywności energetycznej (kompleksowa modernizacja energetyczna w budynkach mieszkaniowych polegająca np. na ocieplaniu budynków, wymianie okien i oświetlenia na energooszczędne, przebudowie systemów grzewczych), wzmacnianie rozwoju funkcji symbolicznych budujących międzynarodowy charakter i ponadregionalną rangę miejskiego obszaru funkcjonalnego oraz poprawę dostępu i jakości usług publicznych w całym obszarze funkcjonalnym (np. promocja produktu turystycznego wspólnego dla całego obszaru funkcjonalnego, poprawa systemu informacji dla cudzoziemców, usprawnienia dla osób niepełnosprawnych, bezpłatny dostęp do Internetu), wzmacnianie badań, rozwoju technologicznego oraz innowacji. Program ochrony środowiska dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata (uchwała Nr XI/139/11 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 30 marca 2011 r.) Obowiązek opracowania Programu ochrony środowiska dla powiatu lub gminy wynika wprost z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm.). Głównym celem ich opracowania jest realizacja polityki ekologicznej państwa uchwalanej przez Sejm. Programy te, na podstawie aktualnego stanu środowiska winny określać w szczególności: cele i priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do realizacji celów. Programy opracowywane są na okres 4 lat z perspektywą na następne 4 lata. Na podstawie diagnozy stanu zasobów i jakości środowiska Łodzi, Polityki ekologicznej państwa i elementów polityk sektorowych, Programu ochrony środowiska dla województwa Łódzkiego oraz na podstawie identyfikacji najważniejszych problemów ekologicznych na terenie miasta, ustalonych dzięki materiałom otrzymanym z poszczególnych wydziałów Urzędu Miasta Łodzi, określono priorytety ekologiczne dla Programu ochrony środowiska miasta Łodzi. Jako istotne z punktu widzenia naprawy środowiska w Łodzi w najbliższych 8 latach, wybrano następujące priorytety: 1. Priorytet I - Ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, zabezpieczenie przeciwpowodziowe 2. Priorytet II - Ochrona gleb i ziemi 3. Priorytet III - Ochrona przyrody i rozbudowa terenów zieleni miejskiej 4. Priorytet IV - Założenia programu gospodarki odpadami 5. Priorytet V - Ochrona powietrza 6. Priorytet VI - Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii 7. Priorytet VII - Redukcja emisji hałasu 8. Priorytet VIII - Ograniczenie możliwości wystąpienia poważnych awarii 9. Priorytet IX - Utrzymanie obowiązujących standardów w zakresie promieniowania elektromagnetycznego 10. Priorytet X - Kształtowanie postaw ekologicznych Wśród licznych celów zakładanych w Programie znajdują się również takie, które wiążą się z realizacją celów wskazywanych w Planach gospodarki niskoemisyjnej, jak np.: 1. w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniami ze źródeł punktowych i powierzchniowych: wdrażanie ekologicznych nośników energii (biomasa, energia słoneczna, wody geotermalne) i stopniowa eliminacja paliw konwencjonalnych, modernizacja funkcjonujących dużych zakładów cieplnych (filtry, zmiana technologii), opracowywanie i wdrażanie programu redukcji niskiej emisji, w oparciu o wysokosprawne kotły gazowe, opalane biomasą lub niskoemisyjne kotły węglowe, termomodernizacja budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, centralizacja dostaw ciepła na obszarach zabudowy miejskiej (likwidacja lokalnych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych), doprowadzenie w miejsce likwidowanych źródeł, opalanych paliwem konwencjonalnym (węglem), sieci centralnego ogrzewania lub sieci gazowej, S t r o n a 34 ATMOTERM S.A. 2015

37 edukacja społeczeństwa w zakresie wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych, realizacja Programów Ochrony Powietrza, wdrażanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku (BAT), 2. w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniami ze źródeł liniowych: budowa nowych dróg, budowa obwodnic i modernizacja dróg istniejących, modernizacja i rozwój transportu kolejowego i linii tramwajowych, poprawa warunków ruchu drogowego (płynność ruchu), poprawa standardów technicznych dróg istniejących, ustalenie priorytetów dla komunikacji zbiorowej, intensyfikacja ruchu rowerowego, przez likwidowanie barier technicznych oraz tworzenie tras rowerowych. Plan zrównoważonego publicznego transportu zbiorowego dla miasta Łodzi na lata Podstawą prawną opracowania niniejszego Planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla miasta Łodzi jest: Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1440), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011r. w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. z 2011 r. nr 117, poz. 684). Plan transportowy jest dokumentem, który przyczyni się do realizacji wyzwań transportowych określonych w dokumentach strategicznych dla Łodzi, w tym do zwiększenia roli i udziału komunikacji tramwajowej, zintegrowanie miejskiego transportu zbiorowego z transportem kolejowym, szczególnie z koleją aglomeracyjną, a także utrzymywanie wysokiego udziału transportu zbiorowego w podziale zadań przewozowych. Zasadniczym celem Planu transportowego jest zaplanowanie organizacji przewozów o charakterze użyteczności publicznej na terenie miasta i gmin ościennych, a także zrównoważony rozwój transportu prowadzący do zmniejszenia negatywnych skutków oddziaływania transportu na środowisko naturalne oraz zapewnienie wysokiej jakości usług transportowych, w tym poprawa dostępności transportu dla osób niepełnosprawnych oraz o ograniczonej mobilności oraz poprzez preferowanie transportu zbiorowego jako realnej alternatywy dla podróży realizowanych transportem indywidualnym. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi 82, przyjęte uchwałą Nr XCIX/1826/10 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 27 października 2010 r. Jest to dokument, którego celem jest określenie uwarunkowań, kierunków zagospodarowania oraz polityki przestrzennej Miasta, w tym realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Uwzględniając uwarunkowania rozwoju, zarejestrowane w pierwszej fazie prac nad Studium, dokonano ich analizy pod kątem określenia kierunków rozwoju i zagospodarowania przestrzennego. Zalecenia względem zaopatrzenia w ciepło: sukcesywnej modernizacji poszczególnych elektrociepłowni (źródeł ciepła), konieczność, wprowadzenia programów związanych z oszczędzaniem energii cieplnej u odbiorców termomodernizacja budynków, modernizacja instalacji cieplnych i węzłów cieplnych, itp., należy dążyć do sukcesywnego eliminowania palenisk i zastępowania ich ekologicznymi źródłami zasilania. Jako alternatywny nośnik energii należy rozwijać: gaz, energię elektryczną i c.o ATMOTERM S.A S t r o n a 35

38 Zalecenia względem ochrony środowiska (ochrony powietrza) to m.in.: jako priorytet wykształcenie prawidłowo funkcjonującego systemu przyrodniczego miasta dla poprawy jakości środowiska, szczególnie w zakresie stanu: powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych oraz krajobrazu, poprawę klimatu (jakości powietrza) miasta w strefie zwartej zabudowy (poprzez udrożnienie systemu wymiany powietrza w centrum miasta tworzenie klinów zieleni, sięgających możliwie jak najbliżej centrum, udrażnianie kanałów spływu mas powietrza), ustalenie obszarów (stref) z zakazem stosowania do celów grzewczych paliw nieekologicznych, modernizacja systemu zarządzania ruchem ulicznym, w tym przede wszystkim wprowadzenie obszarowego systemu sterowania ruchem w granicach kolei obwodowej, budowa parkingów strategicznych Park&Ride przy wjazdach do miasta w połączeniu z komunikacją miejską oraz Park&Walk związanych z układem obwodnic śródmiejskich, budowa zintegrowanych węzłów komunikacyjnych kolej, tramwaj, autobus, parking, promowanie alternatywnych form transportu miejskiego. Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla miasta Łodzi 83, przyjęte uchwałą Nr LXXVIII/1630/13 Rady Miejskiej w Łodzi z 27 grudnia 2013 r. Projekt założeń zawiera: ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych, zakres współpracy z innymi gminami. Zgodnie z prawem miasto powinno stać się głównym inicjatorem określającym kierunki rozwoju infrastruktury energetycznej na swoim terenie. Tak sformułowane zasady polityki mają zapobiec dowolności działań przedsiębiorstw energetycznych. Bezpośredni związek i wpływ na wszystkie główne założenia PGN mają kierunki działań dla rozwoju systemów zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną, są to: Modernizacja źródeł ciepła, Rozwój sieci cieplnej, Termomodernizacja budynków, Likwidacja źródeł niskiej emisji, Wdrożenie programów pomocy dla inwestorów z zakresu odnawialnych źródeł energii, Rozwój sieci gazowej, Kontynuacja programu modernizacji oświetlenia ulicznego. Strategia Zintegrowanego Rozwoju Łodzi przyjęta uchwałą Nr XLIII/824/12 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 25 czerwca 2012 r. Strategia Zintegrowanego Rozwoju Łodzi definiuje długookresowe wyzwania rozwojowe, przed którymi stajemy. Jest próbą odpowiedzi na pytania dokąd zmierzamy i co chcemy osiągnąć, mając określony bagaż doświadczeń i dysponując konkretnymi możliwościami. Strategia rozwoju służy także starannemu programowaniu inwestycji miejskich, dzięki czemu ich przygotowanie i realizacja podporządkowane będą zasadzie maksymalizacji korzyści wspólnoty. Jest też próbą całościowego opisu różnorodnych działań wywołujących pozytywne przemiany, których nasze Miasto wymaga i oczekuje. Najważniejsze odnoszące się bezpośrednio do ochrony środowiska naturalnego: 83 S t r o n a 36 ATMOTERM S.A. 2015

39 poprawa jakości życia mieszkańców, stworzenie zrównoważonej sieci transportowej w Łodzi i aglomeracji. Strategia Zintegrowanego Rozwoju Łodzi oparta jest na filarach, dwa z nich określają priorytetowe obszary działania związane z ochroną powietrza: gospodarka i infrastruktura, przestrzeń i środowisko. Istotne z punktu widzenia ochrony środowiska są działania mające na celu: budowę wspólnego dla miast i gmin metropolii łódzkiej systemu transportowo-komunikacyjnego, zapewnienie wysokiej dostępności do pierścienia autostrad i dróg szybkiego ruchu powstającego wokół Łodzi, który umożliwi konkurencyjną działalność inwestycyjną, stymulowanie rozwoju nowoczesnych połączeń kolejowych otwierających Łódź na przepływ kapitału, know-how i wysoko wykwalifikowanych zasobów ludzkich pomiędzy aglomeracjami, wspieranie nowoczesnego multimodalnego systemu transportowego wraz z niezbędną infrastrukturą lotniczą i elementami portu cargo, rozwój zrównoważonego transportu miejskiego, zwłaszcza szynowego oraz stworzenie ułatwień dla transportu ekologicznego, szerokie stosowanie w gospodarce miejskiej technologii i rozwiązań służących ochronie środowiska; optymalizację wydatków energetycznych w wyniku termomodernizacji obiektów miejskich, w tym likwidację źródeł niskiej emisji i rozwiązania inteligentne w zarządzaniu systemami miejskimi, skuteczną egzekucję prawa w zakresie ochrony środowiska, prowadzenie działań i kampanii z zakresu edukacji ekologicznej i zachowań odpowiedzialnych środowiskowo, usprawnienie i rozwój zrównoważonego i efektywnego systemu komunikacji zbiorowej w aglomeracji łódzkiej wspierającego funkcje metropolitalne Łodzi, komplementarnego do wojewódzkich systemów transportu zbiorowego, uprzywilejowanie transportu zbiorowego, uspokojenie ruchu pojazdów w centrum Miasta poprzez rozwiązania systemowe, w tym budowę parkingów i stworzenie progresywnego systemu płatnego parkowania, wspomaganego przez inteligentne zarządzanie ruchem i dalszą sukcesywną rozbudowę sieci dróg rowerowych, modernizację dróg dla ruchu kołowego, wyprowadzającą tranzyt z centrum Łodzi i udrażniającą połączenia kluczowych obszarów Miasta i aglomeracji z europejskimi szlakami komunikacyjnymi. Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi Dokument uwzględnia: Wyniki debaty z udziałem specjalistów i organizacji pozarządowych, dotyczącej docelowego i optymalnego modelu układu drogowego i komunikacyjnego Łodzi, 2012 rok; Raport z badań oczekiwań społecznych wobec przestrzeni publicznych, 2011 rok; Wyniki konsultacji strategii zintegrowanego rozwoju Łodzi 2020+, 2011 rok; Wyniki warsztatów Zszywanie Miasta, 2011 rok; Raport z realizacji badań społecznych na potrzeby konkursu U źródeł Piotrkowskiej, 2010 rok; oraz wyniki konkursów urbanistyczno architektonicznych: Wielkomiejska Piotrkowska na opracowanie koncepcji zagospodarowania fragmentu miasta Łodzi obejmującego ulicę Piotrkowską na odcinku od ulicy Próchnika/Rewolucji 1905 r. do ulicy Żwirki/Wigury, 2010 rok; Koncepcja zagospodarowania Pasażu im. Leona Schillera w Łodzi, 2010 rok; U źródeł Piotrkowskiej", 2009 rok; Koncepcja zagospodarowania terenu położonego w Łodzi w rejonie ulic Piotrkowskiej i Wigury 3 i 5/7, 2008 rok. Głównym celem Strategii jest uwolnienie i zdynamizowanie inwestowania w Strefie Wielkomiejskiej i Miejskiej. ATMOTERM S.A S t r o n a 37

40 Aby zrealizować powyższy cel należy: 1. zwaloryzować tkankę zabytkową pod względem wartości historycznej i roli w strukturze urbanistycznej, 2. dokonać rzetelnej oceny technicznej tkanki historycznej, której punktem wyjściowym ma być dążenie do jej zachowania i wskazania konieczności zakresów niezbędnych remontów w pozostałych przypadkach przeznaczyć do wymiany tkanki, ewentualnie do rozbiórki, przeznaczając na cele inwestycyjne, 3. wyznaczyć obszar niezbędny do utechnicznienia: konieczność zmiany systemu grzewczego na c.o. (Strefa Wielkomiejska i Miejska), podwyższenie standardu technicznego poprzez kompleksowe wprowadzenie instalacji sanitarnych, termomodernizację budynków szczególnie przegród poziomych (stopów i dachów) oraz fundamentów, wykorzystanie strychów, poprzez zmianę ich użytkowania na cele mieszkalnictwa, przyjąć i upowszechnić tani, naturalny system remontowania tkanki historycznej, powstałej przed 1945 rokiem, promować małe rodzinne przedsiębiorstwa remontowe, wyspecjalizowane w działaniach na zabytkowej tkance w warunkach gęstej zabudowy śródmiejskiej. Prowadzenie takiej działalności mogłoby wspomóc powołanie Centrum Rewitalizacji Miast Europejskich. oprócz realizacji planów miejscowych, należy uprościć i udrożnić przepływ informacji i obsługi UMŁ, by moda na mieszkanie w Centrum mogła się realizować, proces prywatyzacji nieruchomości w Centrum musi ulec znacznemu przyspieszeniu, dla ochrony tkanki historycznej należy wprowadzić instrumenty finansowe: o duży podatek od niezabudowanych działek i nieczynnych lokali, o minimalny od nieruchomości historycznych utrzymanych w dobrym stanie. Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji na lata Lokalny Program Rewitalizacji Łodzi jest uszczegółowieniem Strategii Zintegrowanego Rozwoju Łodzi w zakresie zadań rewitalizacyjnych i zarazem zgodnie ze wskazaniami Narodowego Planu Rewitalizacji stanowi w polityce miejskiej Łodzi płaszczyznę koordynacji wszelkich działań rewitalizacyjnych i ramę operacyjną dla tych działań. Przez rewitalizację w ZLPR rozumie się wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, a także kultury tożsamości i dziedzictwa), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji. Zgodnie z projektem Krajowej Polityki Miejskiej, która jako swój cel nadrzędny stawia poprawę jakości życia, działania rewitalizacyjne powinny być prowadzone w miastach, które niezależnie od wielkości, funkcji i położenia, borykają się z wewnętrznymi problemami, przy czym nadanie nowych funkcji, odnowa lub modernizacja techniczna obszarów i fragmentów przestrzeni publicznych jest środkiem, a nie celem rewitalizacji. Celami rewitalizacji są odnowa społeczna, gospodarcza, przestrzenna oraz środowiskowa. W przypadku Łodzi rewitalizacja ma kluczowe znaczenie dla zachowania dziedzictwa, bowiem objęta tym procesem zostaje Strefa Wielkomiejska obszar najcenniejszy kulturowo, o największym nasyceniu obiektami zabytkowymi. Prowadzenie procesu rewitalizacji nierozerwalnie powiązane jest z zachowaniem unikatowego w skali Europy historycznego krajobrazu miejskiego, którego zabytkowa struktura jednocześnie stanowi podstawowy składnik bazy mieszkaniowej i ekonomicznej. Przetrwanie dużej części zabytkowego zasobu, będącego fundamentem tożsamości Miasta, zależy od umiejętnego wykorzystania potencjału materialnego dziedzictwa kulturowego Łodzi dla społeczno gospodarczego rozwoju Miasta, podniesienia warunków i jakości życia mieszkańców oraz budowania tożsamości lokalnej. Z tych względów rewitalizacja Łodzi ma również szczególne znaczenie dla ciągłości rozwoju społecznego, kulturalnego i ekonomicznego Miasta. S t r o n a 38 ATMOTERM S.A. 2015

41 Aktualizacja Optymalnego Wariantu Systemu Transportowego dla Miasta Łodzi Aktualizacja zakłada opracowanie optymalnego zrównoważonego systemu transportowego poprawiającego warunki rozwojowe miasta. Opracowanie dotyczy obszaru Miasta Łodzi i jego powiązań z obszarem zewnętrznym w okresie perspektywicznym. W części I na podstawie wykonanych badań ankietowych zachowań komunikacyjnych mieszkańców Łodzi oraz pomiarów ruchu osób i pojazdów opracowano model ruchu dla miasta Łodzi dla stanu istniejącego (rok 2013) oraz dokonano diagnozy stanu i identyfikacji podstawowych problemów. Część II zawiera koncepcję perspektywiczną systemu transportowego opracowaną z wykorzystaniem modelu i prognozy ruchu na rok 2025 r. W skład zaprezentowanego systemu transportowego wchodzą: układ drogowo-uliczny, transport zbiorowy i koncepcja dróg rowerowych. Ponadto opracowano zasady obsługi komunikacyjnej obszaru śródmiejskiego kierując się zapisami obowiązującej polityki transportowej dla miasta Łodzi z 1997 r. Końcowym elementem opracowania jest krótkoterminowy program realizacji priorytetowych działań inwestycyjnych do roku Bilans energetyczny miasta Łodzi oraz prognozy zapotrzebowania mocy na lata Celem pracy jest wykonanie bilansu energetycznego miasta Łodzi oraz prognoz zapotrzebowania na moc i energię w latach Ocena zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Łodzi została przeprowadzona w podziale na: rejony bilansowe, podstawowe grupy odbiorców, potrzeby energetyczne odbiorców, media zasilające i dostawcy energii (sieci ciepłownicze wodna i parowa, sieć elektryczna, sieć gazowa, lokalne źródła ciepła, lokalni dostawcy mediów), typu paliw pierwotnych (paliwa węglowe, en. elektryczna, gaz przewodowy, olej opałowy, LPG, biomasa drzewna, itd.). Dla podziałów wymienionych powyżej zostało zestawione obecne zapotrzebowanie na moc i energię oraz zużycie paliw i emisja zanieczyszczeń w Łodzi. Dla poszczególnych składników bilansu energetycznego miasta składających się na wynikowy bilans energetyczny Łodzi, opracowano prognozy zapotrzebowania na moc i energię oraz scenariusze wykorzystania paliw dla pokrycia zapotrzebowania na moc i energię. Wyniki symulacji zostały zestawione w sposób analogiczny do oceny stanu obecnego miasta Łódź. Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata (uchwała Nr LXXVII/1608/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 11 grudnia 2013) Obowiązek wykonania Programu ochrony środowiska przed hałasem wynika z treści art. 119 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska, w którym wskazuje się, że dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy ochrony środowiska przed hałasem. Ponadto, obowiązek wykonania Programu został nałożony Dyrektywą 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnoszącą się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku (Dz. U. UE L 189 z ,str. 12). Głównym celem Programu jest wskazanie działań, które w konsekwencji ich zastosowania ograniczą emisję hałasu do środowiska. To z kolei wpłynie na polepszenie komfortu życia mieszkańców Miasta. ATMOTERM S.A S t r o n a 39

42 5. Cele strategiczne i szczegółowe Celem Planu jest określenie, na podstawie analizy aktualnego stanu w zakresie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze miasta Łodzi działań zmierzających do redukcji zużycia energii, zwiększenia wykorzystania źródeł odnawialnych oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wraz z ekonomicznoekologiczną oceną ich efektywności. Plan gospodarki niskoemisyjnej ma na celu również wzmacnianie działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń. Działania określone w Planie mają przede wszystkim na celu ograniczenie zanieczyszczeń do powietrza i poprawę jakości powietrza na terenie Miasta Łodzi. Cel Planu Gospodarki Niskoemisyjnej został zdefiniowany poniżej. Celem Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest wskazanie kierunków i działań na rzecz poprawy jakości powietrza oraz racjonalnego zarządzania energią na terenie miasta Łodzi. Wskazanie kierunków działań na rzecz poprawy jakości powietrza ukierunkowane ma być również na redukcję gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, redukcję energii finalnej, co powinno zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej. Cele szczegółowe Miasta uwzględniają zapisy określone w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020 tj.: redukcja emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych, redukcja zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej, poprawa jakości powietrza zgodnie z Programem ochrony powietrza. PGN realizuje cele jakimi są: modernizacja źródeł niskiej emisji, poprawa efektywności energetycznej, poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych, zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami, promocja nowych wzorców konsumpcji. Osiągnięciu celu głównego sprzyjać będą cele szczegółowe. Ponadto osiągnięcie efektów ekologicznych jest możliwie łącząc cel główny i cele szczegółowe Planu Gospodarki Niskoemisyjnej z celami m.in. programów ochrony powietrza lub planów adaptacji do zmian klimatu. Mając powyższe na względzie wyróżnia się następujące cele strategiczne i szczegółowe niniejszego PGN, przedstawione poniżej. Podjęcie opracowania planu gospodarki niskoemisyjnej stanowi kontynuację zmian w zakresie poprawy jakości życia społeczeństwa i ochrony środowiska naturalnego. Tabela 1. Cele strategiczne i szczegółowe dla miasta Łodzi Cele strategiczne Cele szczegółowe Zmniejszenie emisyjności gospodarki wraz z poprawą jakości powietrza 1.1 Ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła 1.2 Rozwój komunikacji publicznej oraz wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie publicznym 1.3 Systematyczne zwiększanie ilości odbiorców ciepła- modernizacja sieci cieplnej S t r o n a 40 ATMOTERM S.A. 2015

43 Cele strategiczne Zmniejszanie zapotrzebowania na energię finalną poprzez podniesienie efektywności energetycznej Zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii Cele szczegółowe 1.4 Usprawnienie systemu transportowego poprzez budowę i modernizację sieci dróg lokalnych, budowę ścieżek rowerowych, parkingów i ciągów pieszych 1.5 Promocja wśród mieszkańców postaw proekologicznych prowadzących do wyboru transportu publicznego i rowerowego przy jednoczesnej rezygnacji z transportu indywidualnego 2.1 Promocja i wdrażanie idei energooszczędnych oraz proekologicznych zachowań konsumenckich 2.2 Termomodernizacja istniejących budynków oraz promocja energooszczędności w budownictwie 2.3. Wzrost efektywności produkcji i przesyłu energii 3.1 Wspieranie tworzenia i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, pompy ciepła ATMOTERM S.A S t r o n a 41

44 6. Ogólna strategia 6.1 Charakterystyka stanu istniejącego Miasto Łódź to miasto na prawach powiatu, położone jest w środkowej Polsce w centralnej części województwa łódzkiego. Łódź sąsiaduje z powiatem pabianickim łódzko-wschodnim, zgierskim. Miasto zajmuję powierzchni 293 km² i jest trzecim co do wielkości miastem w Polsce pod względem powierzchni 84. Rysunek 7. Lokalizacja miasta Łodzi na tle Województwa Łódzkiego 85 Na obszarze miasta można wyróżnić następujące strefy: Strefę Wielkomiejską, Strefę Miejską, obszary uzupełniające. 84 Program Ochrony Środowiska dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata S t r o n a 42 ATMOTERM S.A. 2015

45 Rysunek 8. Granice stref Miasta Łodzi 86 Strefa Wielkomiejska jest wartością kulturową z racji struktury urbanistycznej i wyrazu architektonicznego, jest bowiem ostatnim ogniwem naturalnej ewolucji miast. Jej charakter decyduje o tożsamości miasta. Jest strukturą miejską najstarszą, najlepiej ukształtowaną urbanistycznie, zawierającą najwięcej okazałych budynków mieszkalnych i fabrycznych oraz regularnie i najpełniej zabudowanych kwartałów. Strefę Wielkomiejską otacza Strefa Miejska. Jest bardziej zróżnicowana, niż Strefa Wielkomiejska. Obejmuje tereny, których urbanizacja była rozpoczęta przed II wojną światową i które stanowiły rodzaj przedmieść i dzielnic uboższych. Zazwyczaj posiada tkankę zabudowy mniej wartościową historycznie. Jest rezerwą dla bardziej swobodnego inwestowania w obszarze centrum. Obszary uzupełniające to składniki Łodzi znajdujące się poza Strefą Miejską. Posiadają bardzo zróżnicowaną zabudowę i sposób użytkowania przestrzeni. Znaczna ich część znajduje się w początkowej fazie urbanizacji, w jej najgorszym wydaniu chaotycznej zabudowy przedmieść niekontrolowanej zabudowy jednorodzinnej, składowo magazynowej, przemysłowej oraz monofunkcyjnych osiedli mieszkaniowych, nieposiadających cech miejskich. Występują tu również obszary cenne przyrodniczo, istotne ze względu na system ekologiczny miasta, ulegające powolnej degradacji poprzez nieuzasadnioną presję inwestycyjną, co niesie szkodę dla całego organizmu miejskiego. 86 Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 43

46 6.2 Lokalizacja, ukształtowanie terenu, charakterystyka demograficzna Lokalizacja Łódź jest stolicą województwa łódzkiego zlokalizowaną w jego centralnej części na terytorium centralnej Polski. 87 Miasto charakteryzuje się dogodnym położeniem komunikacyjnym. Przez Łódź przebiegają następujące, najważniejsze szlaki komunikacyjne: Droga Krajowa nr 1 (E75), która jest przedłużeniem autostrady A1 od strony Torunia i biegnie w kierunku południowym na Piotrków Trybunalski, Droga Krajowa nr 14, w kierunku na Łowicz i Sieradz, Przez miasto przebiegają również dwie drogi krajowe nr 71 i 72, natomiast na południu od miasta powstał odcinek drogi S8, łączący Rzgów z Łaskiem. Łódź posiada również duży węzeł komunikacji kolejowej, a sześć kilometrów od centrum miasta położony jest Międzynarodowy Port Lotniczy im. Władysława Reymonta. Lotnisko to leży niedaleko skrzyżowania autostrad A1 i A2. Ukształtowanie terenu Łódź położona jest w rozległej prowincji geomorfologicznej zwanej Niżem Środkowoeuropejskim, który graniczy od południa z Wyżynami Polskimi. Około 65 km na północ od Łodzi przebiega ważna granica geomorfologiczna wyznaczająca południowy zasięg ostatniego lądolodu w Polsce. Jest to granica dwóch podprowincji - Pojezierzy Południowobałtyckich i Nizin Środkowopolskich. Łódź i jej okolice położone są w obrębie tych Nizin w makroregionie Wzniesień Łódzkich, a w mezoregionie Wysoczyzny Łódzkiej. Obszar Łodzi nie jest uznawany za wyżynę, gdyż leży na wysokościach poniżej 300 m n.p.m. Na podstawie podobieństwa cech morfologicznych, a w znacznym stopniu także budowy wewnętrznej oraz genezy form terenu, wyróżniono na terytorium Łodzi, następujące jednostki geomorfologiczne 88 : Wzgórza Łagiewnickie: Płaskowzgórze Stokowskie, Spłaszczenie Rogowskie, Strefa Krawędziowa Wzniesień Łódzkich, Równina Łódzka: Stopień wyższy Śródmiejski, Stopień niższy Retkiński, Kotlina Smulska, Dolina Moszczenicy, Dolina Bzury, Dolina Sokołówki, Dolina Łódki, Dolina Jasieni, Dolina Olechówki, Dolina Neru, Dolina Miazgi. Rzeźba terenu, na której leży Łódź wytworzona została w wyniku działalności lądolodu, wód lodowcowych oraz procesów działających w środowisku peryglacyjnym i klimatu umiarkowanego. W wyniku działania wszystkich procesów geomorfologicznych powstała rzeźba terenu, która w części północno-wschodniej wznosi się najwyżej, jest silnie urozmaicona oraz występują największe spadki, miejscami przekraczające nawet 10. Kontrastuje z nią pozostała część Łodzi, wykazująca słabe nachylenia powierzchni terenu, poza wąskimi pasami dolin. 87 Program Ochrony Środowiska dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata S t r o n a 44 ATMOTERM S.A. 2015

47 Charakterystyka demograficzna Miasto Łódź liczy mieszkańców (dane GUS 2013), tj kobiet i mężczyzn. Miasto odnotowuje w ostatnich latach spadek liczby osób zamieszkujących jego obszar. W okresie od 2010 do 2013 roku liczba ludności zmniejszyła się o osób. Na ten stan rzeczy wpływają migracje ludności oraz ujemny przyrost naturalny. W roku 2013 zanotowano więcej zgonów, niż urodzeń. Wpisuje się to w ogólnopolski trend malejącego przyrostu naturalnego i zmniejszania się liczby ludności poszczególnych regionów, a w rezultacie całego kraju. 89 Drugim istotnym czynnikiem mającym znaczący wpływ na liczbę mieszkańców są migracje. Tabela 2. Charakterystyka demograficzna Miasta Łodzi w latach jednostka administracyjna m. Łódź ludność ogółem wg faktycznego miejsca zamieszkania gęstość zaludnienia [osób/km 2 ] Użytkowanie terenu, obszary chronione na mocy odrębnych przepisów Użytkowanie terenu, czyli wykorzystanie terenu prowadzące do zmian w pierwotnym środowisku, związane z działalnością człowieka (zmiany antropogeniczne). Zmiany wpływają na wszystkie aspekty środowiska, m.in. na faunę i florę, przekształcenia powierzchni Ziemi, stosunki wodne, skład gleby i atmosfery. W celu ochrony terenów cennych przyrodniczo i ochrony różnorodności biologicznej wprowadzono formy ochrony przyrody. Ochrona różnorodności biologicznej realizowana jest przez zachowanie reliktów naturalnej przyrody miasta oraz przeciwdziałanie urbanizacji terenów, które pełnią ważne funkcje ekologiczne stanowią system ekologiczny Miasta, uwidocznionych w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi 91. Zieleń w mieście przede wszystkim produkuje tlen i absorbuje zanieczyszczenia z powietrza (usuwa dwutlenek węgla z otoczenia). Ponadto pasy tzw. zieleni izolacyjnej, poza ograniczeniem zanieczyszczeń, zmniejszają poziom hałasu w mieście. Analizując złożony ekosystem dużego miasta, ważne jest dostrzeżenie powiązań między różnymi jego elementami, a także naszymi potrzebami, które ekosystemy zaspokajają. Zarządzanie przyrodą w mieście powinno być powiązane z innymi politykami sektorowymi, w tym z planowaniem przestrzennym, transportem, polityką społeczną, promocją, przedsiębiorczością, kulturą. W kontekście planowania przestrzennego istotne jest zapobieganie zjawisku niekontrolowanego rozprzestrzeniania się miasta i konsekwentna realizacja wizji miasta. Ochrona reliktów naturalnej przyrody, będących lokalnymi ośrodkami różnorodności biologicznej, jest realizowana w Łodzi poprzez obszarowe formy ochrony przyrody. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku 92, formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, 89 źródło: GUS, dane za 2013 rok 90 źródło: GUS, dane za 2013 rok 91 Polityka komunalna i ochrony środowiska Miasta Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 45

48 obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. W Łodzi wyznaczono obszary, które objęte zostały obszarową formą ochrony oraz indywidualną formą ochrony. Na terenie miasta występują: parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, użytki ekologiczne oraz pomniki przyrody. Na terenie miasta Łodzi wyróżniamy następujące formy ochrony przyrody: Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich - 17,29 km 2 - na terenie parku krajobrazowego możemy wyróżnić podzespoły: grądy, dąbrowy, bory, kwaśną buczyna niżowa. Park charakteryzuje się także bogatą i zróżnicowaną flora i fauna. Można też zaobserwować nagromadzenie wielu form polodowcowych, m. in.: parowy, wąwozy, ostańce, Zespół przyrodniczo- krajobrazowy Sucha dolina w Moskulach - 161,89 ha - zespół chroni cenny krajobraz naturalny i kulturowy doliny denudacyjnej. Obszar stanowi korytarz ekologiczny, umożliwiający migrację zwierząt, roślin oraz grzybów między kompleksami leśnymi wchodzącymi w skład systemu ekologicznego północno-wschodniej części miasta. Zespół przyrodniczokrajobrazowy leży częściowo w granicach Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich oraz jego otuliny. Dolina jest elementem systemu hydrologicznego rzeki Młynówki. Na terenie Zespołu przyrodniczo- krajobrazowego występują płaty łąk świeżych, płaty muraw napiaskowych, zarośli, zadrzewień oraz lasy (grąd subkontynentalny). Teren ma znaczenie dla zachowania awifauny i fauny bezkręgowców, Zespół przyrodniczo- krajobrazowy Międzyrzecze Neru i Dobrzynki - 217,02 ha - Zespół obejmuje ochroną cenny krajobraz naturalny i kulturowy fragmentu doliny górnego Neru oraz dolnego odcinka jego dopływu - Dobrzynki. Płaskie doliny rzek użytkowane są jako łąki i pastwiska oraz niewielkie pola. W podmokłych fragmentach zlokalizowane są ekstensywnie użytkowane łąki wilgotne, w miejscach suchszych - łąki świeże (siedliska te są chronione w Unii Europejskiej jako ekstensywnie użytkowane łąki świeże z rajgrasem wyniosłym). Ponadto występuje tu roślinność krzewiasta (wierzby, czeremchy, brzozy, osiki), ziołorośla, zbiorowiska welonowe tworzone przez chmiel, kielisznik zaroślowy, przytulię czepną i kanianki, a na piaszczystych skarpach doliny rozwinęły się murawy, na których rośnie m.in. kocanka piaskowa, Zespół przyrodniczo- krajobrazowy Źródła Neru - 134,07 ha - Zespół obejmuje ochroną cenny krajobraz naturalny i kulturowy fragmentu doliny źródłowego odcinka Neru. Koryto rzeki zachowało charakter zbliżony do naturalnego. Wzdłuż doliny, w pobliżu dna występują szuwary, łąki, ziołorośla i lasy olszowe. W północnej części obszaru, w odlesionym fragmencie doliny wykształciły się zbiorowiska szuwarowe i łąkowe, natomiast w środkowej części obszaru na dnie doliny zachowały się higrofilne lasy olszowe - ols porzeczkowy oraz łęg jesionowo-olszowy z enklawami szuwarów i ziołorośli. Na zboczach występują płaty grądu, zaś na wysoczyźnie rozciągają się tereny upraw rolnych, odłogi z roślinnością murawową i niewielkie zadrzewienia brzozowo-osikowo-sosnowe. Jest to teren występowania gatunków chronionych: konwalii majowej, wawrzynka wilczełyko, kruszyny pospolitej, koncanek piaskowych i kaliny koralowej oraz zanikającego w Łodzi trzcinnika lancetowatego. Stwierdzono siedliska przyrodnicze Natura 2000., Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Ruda Willowa - 225,23 ha - Zespół przyrodniczokrajobrazowy obejmuje cenny kompleks leśny Ruda Popioły, będący pozostałością rozległych lasów, które w XIX w. rozciągały się od Chojen przez Rudę, Rokicie i dalej na północ do Zgierza. Jest to jednolity, pod względem siedliskowym obszar leśny, którego powierzchnię niemal w całości zajmuje grąd subkontynentalny. W jego obrębie wyróżniono trzy podzespoły: grąd wysoki, grąd typowy oraz najlepiej zachowany, cechujący się największym bogactwem gatunkowym i najbardziej naturalną strukturą zbiorowiska grąd niski. Jego fragment stwierdzono u zbiegu ulic Letniskowej i Popioły, na terenie dawnej posiadłości Kindermanów. Tam też S t r o n a 46 ATMOTERM S.A. 2015

49 odnotowano stanowisko jednego z najstarszych i najbardziej okazałych na terenie miasta okazu kwitnącego i owocującego bluszczu pospolitego. Walory krajobrazowe zespołu przyrodniczokrajobrazowego podkreśla interesująca, zróżnicowana rzeźba terenu oraz kilka zabytkowych willi z przełomu XIX i XX wieku, wpisanych do ewidencji zabytków. Dodatkowym walorem krajobrazowym jest Park 1-go Maja ze Stawami Stefańskiego, utworzonymi na rzece Ner, Las Łagiewnicki - 69,85 ha - fragment lasu z dobrze zachowanymi fitocenozami różnorodnych postaci grądu i dąbrowy świetlistej, Polesie Konstantynowskie - 9,8 ha - fragment wielowiekowego lasu z udziałem jodły występującej na granicy zasięgu, o cechach zespołu łęgu jesionowo-olszowego i grądu subkontynentalnego. Rysunek 9. Położenie obszarów chronionych w Łodzi 93 Ponadto na terenie miasta Łódź w 2013 r. występowały użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 109,44 ha oraz 285 pomników przyrody. Łączna suma powierzchni obszarów prawnie chronionych na terenie miasta to 2752,98 ha Czynniki klimatyczne mające wpływ na poziom substancji w powietrzu Poziom zanieczyszczenia powietrza zależy od szeregu czynników. Do czynników antropogenicznych zalicza się rodzaj źródeł emisji oraz rodzaj zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza. Inne czynniki są niezależne od człowieka, a należą do nich m.in.: ukształtowanie terenu, warunki meteorologiczne. Zasadniczy wpływ na poziom stężeń zanieczyszczeń mają przede wszystkim warunki meteorologiczne. Temperatura powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, inwersja, rozkład ciśnień, czy też wilgotność oddziałują na wielkość zapotrzebowania na energię cieplną, której wytwarzanie bezpośrednio wpływa na wielkość emisji zanieczyszczeń. Na rozprzestrzenianie się substancji zanieczyszczających zasadniczy wpływ mają prędkość i kierunek wiatru. Cisze i małe prędkości wiatru pogarszają poziomą wentylację powietrza, co przyczynia się do wzrostu stężeń zanieczyszczeń. Prędkość wiatru wpływa na tempo przemieszczania powietrza wraz z zanieczyszczeniami, natomiast kierunek 93 Polityka komunalna i ochrony środowiska Miasta Łodzi opracowanie na podstawie danych GUS ATMOTERM S.A S t r o n a 47

50 decyduje o trasie ich transportu. Opady atmosferyczne, wilgotność, natężenie promieniowania słonecznego wpływają także na przemiany fizyko-chemiczne zanieczyszczeń w atmosferze oraz ich wymywanie. Transport zanieczyszczonych mas powietrza (zanieczyszczenia wtórne i pierwotne) znad innych obszarów uzależniony jest natomiast od kierunku i prędkości wiatru w warstwie mieszania oraz ilości opadów i dni nasłonecznienia. Unos pyłu z zapylonych bądź nieutwardzonych powierzchni z dróg czy innych pylących terenów uzależniony jest od prędkości wiatru, wilgotności powietrza i podłoża oraz stanu równowagi atmosfery. Klimat występujący w mieście Łodzi wykazuje niewielkie zróżnicowanie przestrzenne wartości elementów meteorologicznych. Na poszczególne składniki klimatu miasta Łodzi, istotny wpływ wywiera położenie w obrębie i u podnóża Wzniesień Łódzkich. Pod względem naturalnych warunków klimatycznych obszar Łodzi wykazuje charakterystyczne dla Niżu Polskiego cechy pośrednie między strefą oddziaływania wpływów oceanicznych od zachodu i kontynentalnych od wschodu. Łódź posiada dużo cech klimatu kontynentalnego (w porównaniu z innymi dużymi miastami Polski), co wyraża się niskimi temperaturami zimy oraz wysokimi wartościami rocznych amplitud temperatury powietrza. Największą częstotliwość występowania w roku wykazuje powietrze polarno-morskie 65 % dni w roku, przy czym w miesiącach letnich jego udział wzrasta do 80 % dni w lipcu i 76 % dni w czerwcu. Powietrze polarno-kontynentalne pojawia się w ciągu 29 % dni w roku, przy czym jego obecność jest najczęstsza w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku. Sporadycznie, głównie w kwietniu (7% dni) i maju (13,5% dni), występują masy powietrza arktycznego. Najrzadziej notowaną masą powietrza jest powietrze zwrotnikowe 95. W obrębie miasta Łodzi przeważają wiatry z południowego-zachodu oraz wiatry zachodnie. W przypadku opadów atmosferycznych średnie wartości przedstawiają się następująco: w północno-wschodniej części miasta oraz w centrum ok. 500 mm, natomiast na północno-zachodnim obszarze strefy ok. 650 mm. Największe promieniowania słoneczne występuje w czerwcu (ponad 19 MJ m 2 /d), a najmniejsze w grudniu (poniżej 2 MJ m 2 /d). Roczny bilans promieniowania słonecznego jest dodatni i wynosi od 3,6 3,9 MJ m 2 /d Stan jakości powietrza Roczną ocenę jakości powietrza dokonuje się w oparciu o przyjęte kryteria, tj. dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Klasyfikacja jakości powietrza jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w danej strefie. Na podstawie oceny jakości powietrza mogą zostać nadane danej strefie klasy równoznaczne z koniecznością podjęcia prac nad opracowywaniem programów ochrony powietrza. Oceny jakości powietrza dokonuje się oddzielnie uwzględniając kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz kryteria ustanowione ze względu na ochronę roślin. Ocena obejmuje wszystkie substancje ujęte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w prawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, w tym pył drobny PM2,5. Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do atmosfery są punktowe, liniowe i powierzchniowe (rozproszone). Kwestie przytoczonych źródeł uszczegółowione w rozdziale Emisja pozostałych substancji do powietrza na terenie miasta. Należy pamiętać, iż zanieczyszczenia powietrza są wchłaniane przez ludzi głównie w trakcie oddychania. Przyczyniają się również do powstawania schorzeń układu oddechowego lub zaburzeń reprodukcji i alergii. Działają niekorzystnie również na świat roślinny, zaburzając procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania. Lista zanieczyszczeń jakie należy uwzględnić w ocenie dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje więc: benzen C 6 H 6, dwutlenek azotu NO 2, dwutlenek siarki SO 2, 95 Program Ochrony Środowiska dla miasta Łodzi na lata z perspektywą na lata jw. S t r o n a 48 ATMOTERM S.A. 2015

51 tlenek węgla CO, ozon O 3, pył PM2,5 pył PM10, ołów Pb w pyle PM10, arsen As w pyle PM10, kadm Cd w pyle PM10, nikiel Ni w pyle PM10, benzo(a)piren w pyle PM10. Dla celów oceny jakości powietrza pod kątem zawartości SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, O 3, pyłu PM2,5, pyłu PM10 oraz zawartego w pyle PM10 ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu województwo łódzkie zostało podzielone na 2 strefy: Aglomeracja Łódzka, strefa łódzka. Ochrona zdrowia Ocenę jakości powietrza wg kryteriów dla ochrony zdrowia dla wszystkich substancji przeprowadza się w obu w/w strefach oceny. Rysunek 10. Strefy dla celów oceny jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r. 97 Tabela 3. Strefy oceny jakości powietrza dla SO 2, NO 2, CO, benzenu oraz pyłu PM10, w tym: PB, As, Cd, Ni, benzo(a)pirenu, wg kryteriów dla ochrony zdrowia 98 Kod strefy PL 1001 Nazwa strefy Aglomeracja Łódzka Ludność [tys.] Powierzchnia [km 2 ] PL1002 strefa łódzka Zanieczyszczenia dla których dokonuje się klasyfikacji strefy C 6 H 6, NO 2, SO 2, CO, PM10, PM2,5, Pb, As, Cd, Ni, B(a)P, O 3 C 6 H 6, NO 2, NO x, SO 2, CO, PM10, PM2,5, Pb, As, Cd, Ni, B(a)P, O 3 97 Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź 2014 ATMOTERM S.A S t r o n a 49

52 W 2013 r. sieć monitoringu zanieczyszczeń gazowych powietrza na terenie woj. łódzkiego składała się z 9 stacji automatycznych i 174 punktów z pasywnym poborem próbek. Na stacjach automatycznych mierzone były stężenia średniogodzinne SO 2, NO, NO 2, NO x, węglowodorów (benzen, toluen, ksylen), CO, O 3 oraz parametry meteorologiczne. W punktach pasywnych mierzono SO 2 i NO 2 z uśrednieniem średniomiesięcznym. Całą sieć obsługiwał WIOŚ w Łodzi wraz ze swoimi delegaturami w Piotrkowie Tryb., Skierniewicach i Sieradzu. W roku 2013 zrezygnowano z pomiarów pasywnych SO 2 i NO 2 w 40 punktach. Oprócz pomiarów automatycznych i pasywnych prowadzono również pomiary manualne (średniodobowe) pyłu zawieszonego PM10, PM2.5, benzo(α)pirenu oraz metali ciężkich w pyle na 15 stanowiskach. Na stacjach automatycznych prowadzono ponadto pomiary pyłu zawieszonego. Pomiary stężeń zanieczyszczeń powietrza w mieście Łódź prowadzone są na 29 stacjach. Występują 4 stacje pomiarowe na których pomiar zanieczyszczeń prowadzony jest w sposób automatyczny oraz 3 stacje z manualnym poborem próbek. Tabela 4. Stacje pomiarowe na terenie miasta Łodzi w 2013 roku 99 Lp. Adres stacji Typ stacji Typ pomiaru Badany poziom zanieczyszczenia 1. Łódź, ul. Legionów 1 tło miejskie manualny 2. Łódź, ul. Czernika 1/3 tło miejskie manualny 3. Łódź, ul. Rudzka 60 tło miejskie manualny 4. Łódź, ul. Kilińskiego 102/102a komunikacyjna 5. Łódź, ul. Gdańska 16 tło miejskie automatyczny pył PM10, pył PM2,5 oraz metale ciężkie i B(a)P w pyle zawieszonym PM10 pył PM10, pył PM2,5 oraz metale ciężkie i B(a)P w pyle zawieszonym PM10 pył PM10, pył PM2,5 oraz metale ciężkie i B(a)P w pyle zawieszonym PM10 automatyczny NO, NO 2, NO x, pył PM10, CO SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, pył PM2,5, NO, NO x, O 3, pył PM10 6. Łódź, ul. Zachodnia 40 komunikacyjna automatyczny NO, NO 2, NO x, pył PM10, CO, C 6 H 6 7. Łódź, ul. Czernika 1/3 tło miejskie automatyczny SO 2, NO 2, CO, pył PM2,5, NO, NO x, O 3, pył PM10 Oprócz stacji z pomiarami automatycznymi i manualnymi na terenie miasta Łódź zlokalizowane są 22 stacje pomiarowe, na których pomiar SO 2 i NO 2 wykonywany jest w sposób pasywny. Dla wszystkich substancji podlegających ocenie, strefy zaliczono do jednej z poniższych klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie nie przekraczały odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy ten margines jest określony, klasa D1 - jeżeli stężenia ozonu w powietrzu na jej terenie nie przekraczały poziomu celu długoterminowego, klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na jej terenie przekraczały poziom celu długoterminowego. Wielkości dopuszczalnych poziomów stężeń niektórych substancji zanieczyszczających w powietrzu określone są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń oraz dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia w roku kalendarzowym, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem, zestawiono w poniższej tabeli S t r o n a 50 ATMOTERM S.A. 2015

53 Tabela 5. Dopuszczalne normy jakości powietrza kryterium ochrony zdrowia 100 * Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I) **Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza II) Ocenę stanu atmosfery na terenie miasta Łódź przeprowadzono w oparciu o dane z opracowania Roczna ocena jakości powietrza w Województwie Łódzkim w 2013 r. oraz Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r. Część III. Powietrze. Klasy strefy miasta Łodzi dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w rocznych ocenach jakości powietrza za 2013 rok, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia, przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 6. Klasy stref w mieście Łódź w roku kryteria dla ochrony zdrowia 101 Lp. Substancja Nazwa strefy Okres uśredniania wyników pomiarów Rok oceny Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Pył zawieszony 25 * - rok kalendarzowy PM2,5 20 ** - Pył zawieszony 24 godziny razy PM10 rok kalendarzowy 40 - Dwutlenek azotu jedna godzina razy rok kalendarzowy 40 - Dwutlenek siarki jedna godzina razy 24 godziny razy Tlenki azotu rok kalendarzowy 30 Tlenek węgla 8 godzin Benzen rok kalendarzowy 5 - Ołów rok kalendarzowy 0,5 - Poziom docelowy Dopuszczalna częstość Substancja Okres uśredniania substancji w przekraczania poziomu wyników pomiarów powietrzu docelowego w roku [ng/m 3 ] kalendarzowym Benzo(a)piren rok kalendarzowy 0,5 - Kadm rok kalendarzowy 5 - Arsen rok kalendarzowy 6 - Nikiel rok kalendarzowy 20 - Ozon 8 godzin 120 [µg/m 3 ] 25 dni Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń - ochrona zdrowia SO 2 NO 2 CO C 6 H 6 O 3 PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P 1. Miasto Łódź 2013 A A A A A C C A A A A C W roku 2013 przekroczenia standardów jakości powietrza dotyczyły trzech, spośród 12 objętych oceną zanieczyszczeń tj. pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz zawartego w pyle PM10 benzo(a)pirenu. Poniżej opisano wyniki pomiarów oraz analizę stężeń dopuszczalnych SO 2, NO 2, C 6 H 6, CO, pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5, benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, oraz metali ciężkich Pb, Ni, Cd, As, w pyle PM10 - dla roku bazowego. 100 źródło: opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ 101 źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź 2014 ATMOTERM S.A S t r o n a 51

54 stężenie średnioroczne PM10 [µg/m 3 ] Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi PM10 W bilansie emisji pyłu do powietrza w Łodzi, największy udział ma niska emisja powierzchniowa z indywidualnego ogrzewania mieszkań, w mniejszym stopniu emisja ze źródeł liniowych. Stąd, w rocznych ocenach jakości powietrza, jako główną przyczynę występowania ponadnormatywnych stężeń pyłu PM10 wskazana została niska emisja pochodząca z sektora komunalno-bytowego. Tabela poniżej pokazuje wyniki pomiarów pyłu PM10 w latach na stacjach pomiarowych zlokalizowanych w Łodzi. Tabela 7. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 w powietrzu w latach Łódź-Legionów 1 Średnie roczne stężenie pyłu PM10 w latach r. [μg/m 3 ] Nazwa stacji Norma ,0 46,0 50,2 Łódź-Rudzka60 48,9 45,7 41,7 Łódź-Zachodnia 40 40,1 38,5 36,6 40 Łódź-Rubinsteina77 31,2 b.d. b.d. Łódź-Czernika 1/3 30,4 26,4 28,7 Łódź-Gdańska 16 b.d. 35,7 35,0 Przeprowadzone na obszarze miasta Łodzi, pomiary pyłu PM10 w latach wykazały przekroczenie dopuszczalnej częstości przekroczeń dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowy dla 24- godzin. Tym samym strefa otrzymała ze względu na pył PM10 klasę C. W 2013 roku oraz w latach poprzednich został przekroczony normowany poziom dla stężenia średniorocznego pyłu PM10, który wynosi 40 [µg/m 3 ]. Wyniki przedstawiono również na wykresie poniżej poziom dopuszczalny Rysunek 11. Stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 na przestrzeni lat , na stacji pomiarowej w Łodzi 103 Na stacji pomiarowej na ulicy Rudzkiej 60, Zachodniej 40, Gdańskiej 16 w Łodzi zauważa się spadek stężenia pyłu PM10 w powietrzu w powietrzu na przestrzeni lat w mieście, natomiast jego wysokość wzrasta na stacji pomiarowej zlokalizowanej na ul. Legionów 1. Wartość stężenia jest zależna od występujących warunków meteorologicznych w okresie grzewczym danego roku źródło: opracowanie własne na podstawie Statystyki serii pomiarowych , źródło: opracowanie własne na podstawie Statystyki serii pomiarowych , źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź 2014 S t r o n a 52 ATMOTERM S.A. 2015

55 stężenie średnioroczne PM2,5 [µg/m 3 ] Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Ze względu na przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężenia pyłu PM10 zaklasyfikowano aglomeracje łódzką (do której zalicza się miasto Łódź) do strefy C. PM 2,5 W 2013 roku dopuszczalne stężenie średnioroczne pyłu PM2,5 powiększone o margines tolerancji wynosi 26,0 µg/m 3. Średnioroczne stężenie pyłu PM2,5 w Łodzi w 2013 r. wynosiło 30,1 µg/m 3 na stacji pomiarowej na ul. Legionów, zatem stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego. Ze względu na pył PM2,5 obszar aglomeracji łódzkiej zaliczono do klasy C poziom dopuszczalny Łódź-Legionów 1 Łódź-Czernika 1/3 Rysunek 12. Stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego PM2,5 na przestrzeni lat Analizując wartości pyłu zawieszonego PM2,5 na przestrzeni lat można zauważyć przekroczenie poziomu docelowego tego pyłu wynoszącego ponad 25 µg/m 3. Ponadto na przestrzeni analizowanych lat zauważa się spadek stężenia pyłu PM2,5 w powietrzu. Rysunek 13. Obszar przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 rok Ld11aLdPM2,5a01 w strefie aglomeracja łódzka w 2011 r. 105 źródło: opracowanie własne na podstawie Statystyki serii pomiarowych , 9 ATMOTERM S.A S t r o n a 53

56 Benzno(a)piren W latach na terenie miasta Łódź odnotowano przekroczenia wartości docelowej benzo(a)pirenu na stacjach pomiarowych zlokalizowanych na terenie miasta Łodzi. W poniższej tabeli przedstawiono podsumowanie wyników pomiarów stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu zarejestrowanych w latach Tabela 8. Wyniki pomiarów stężeń benzo(a)pirenu prowadzonych na terenie miasta Łódź w latach Średnie roczne stężenie B(a)p w latach r. [µg/m 3 ] Nazwa stacji Norma Łódź-Legionów 1 b.d. 4,5 6,7 1 Łódź-Rudzka 60 7,0 9,5 6,8 Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu na analizowanym obszarze zostały przekroczone i w 2013 roku wyniosły 6,7 i 6,8 ng/m 3 przy poziomie docelowym wynoszącym 1 ng/m 3. B(a)P jest substancją charakteryzującą się wyraźną zmiennością sezonową, z wysokimi stężeniami w sezonie zimowym. Dwutlenek siarki (SO 2 ) W Łodzi stężenia średnioroczne dwutlenku siarki w 2013 roku wyniosły od 6 μg/m 3 do 10 μg/m 3. Według kryterium ochrony zdrowia nie nastąpiły przekroczenia dopuszczalnej częstości przekraczania poziomów dopuszczalnych oraz nie zanotowano przekroczeń poziomu dopuszczalnego stężeń średniorocznych (20 μg/m 3 ). Stężenia średnioroczne mierzone metodą automatyczną na obszarach zabudowanych wyniosły od 9,3 μg/m 3 w Łodzi przy ul. Czernika 1/3 do 14,6 μg/m 3 w Łodzi przy ul. Gdańskiej Ozon Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym powstającym w większych stężeniach przy sprzyjających warunkach meteorologicznych. Wieloletnie wyniki pomiarów potwierdzają zależność występowania wysokich stężeń ozonu od wysokich temperatur powietrza. Stężenie ozonu wyraża się w postaci stężenia 8-godzinnego odnoszącego się do poziomu docelowego (dopuszcza się 25 dni przekroczeń poziomu docelowego) oraz poziomu celu długoterminowego. W 2013 r. warunki meteorologiczne nie sprzyjały wysokim wzrostom ozonu. Okres wiosenno-letni cechował się dużą liczbą dni z opadami, dużym zachmurzeniem i umiarkowanymi temperaturami. Przyczyniło się to do spadku stężeń tego zanieczyszczenia. Nie doszło do przekroczenia liczby 25 dni z wartościami powyżej 125 μg/m 3. Najniższą liczbę dni z przekroczeniami odnotowano w centrum Łodzi na stacji przy ul. Gdańskiej dni 108. W przypadku poziomu celu długoterminowego nadal mamy do czynienia z przekroczeniami i to zarówno pod kątem ochrony roślin, jak i ochrony zdrowia ludzkiego. Do przekroczeń dochodzi we wszystkich stacjach. Zgodnie z przepisami poziomy celów długoterminowych mają być osiągnięte do 2020 r. Benzen W 2013 r. średniogodzinne pomiary stężeń benzenu prowadzone były w stacjach automatycznych w Łodzi przy ul. Zachodniej 40 oraz ul. Gdańskiej 16. Średnie stężenie benzenu w Łodzi w 2013 roku na stacji pomiarowej na ulicy Zachodniej 40 wyniosło 2,4 μg/m 3, natomiast na stacji pomiarowej przy ulicy Gdańskiej 16 2,1 μg/m 3. Nie stwierdzono przekroczenia 106 źródło: opracowanie własne na podstawie Statystyki serii pomiarowych , źródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź jw. S t r o n a 54 ATMOTERM S.A. 2015

57 poziomu dopuszczalnego (5 μg/m 3 ), a zmierzone stężenie benzenu nie przewyższyło wartości 3 μg/m 3. Ponadto w ostatnich latach odnotowuje się spadek stężenia benzenu w powietrzu 109. Tlenek węgla Od początku prowadzenia pomiarów tlenku węgla przez WIOŚ w 2003 r. nie stwierdzono ani razu przekroczenia dopuszczalnego stężenia tlenku węgla określonego w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Nienormowana wartość stężenia średniorocznego w 2013 r. na stacjach w Łodzi niebędących pod bezpośrednim wpływem emisji komunikacyjnej wyniosła 456,8 μg/m 3 w Łodzi przy ul. Czernika 1/ Nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego, dlatego też miasto Łódź ze względu na wartości stężeń CO zaliczono do klasy A. Dwutlenek azotu Zgodnie z wynikami pomiarów automatycznych i pasywnych na terenie miasta Łodzi średnioroczne stężenia dwutlenku azotu przekroczyły 24 μg/m 3 Najwyższą wartość na obszarze położonym poza bezpośrednim wpływem emisji komunikacyjnej zmierzono w centrum Łodzi przy pasażu Rubinsteina - 28,8 μg/m Dopuszczalna wartość stężenia średniogodzinnego (200 μg/m 3 ) nie została przekroczona. Najwyższe zmierzone stężenie średniogodzinne na stacji niebędącej pod bezpośrednim wpływem emisji komunikacyjnej wyniosło 160,2 μg/m 3 i zmierzone zostało w r. na stacji automatycznej w Łodzi przy ul. Gdańskiej 16. Na stacji przy ul. Zachodniej 40 w Łodzi wyniosło maksymalnie 184,4 μg/m Ołów, arsen, kadm i nikiel Na podstawie wyników pomiarów należy stwierdzić, iż poziom stężenia wszystkich mierzonych metali w pyle PM10, podobnie jak w latach ubiegłych, nie przekraczał dopuszczalnego poziomu ołowiu oraz poziomów docelowych niklu, kadmu oraz arsenu w pyle. Imisja metali ciężkich w województwie łódzkim nie stanowi większego zagrożenia ze względu na brak w regionie silnie rozwiniętego przemysłu metalurgicznego. Średnie roczne stężenia wszystkich wspomnianych substancji nie przekraczały wartości dopuszczalnych, tj. 113 : 0,5 μg/m 3 - dla ołowiu, 6 ng/m 3 - dla arsenu, 5 ng/m 3 - dla kadmu, 20 ng/m 3 - dla niklu. Za podstawę wyników przyjęto pomiary manualne. Ze względu na zawartość metali w pyle PM10 obszar miasta Łodzi zaliczono do klasy A. Ochrona roślin Do zanieczyszczeń, które należy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony roślin zalicza się: dwutlenek siarki SO 2, tlenki azotu NO x, ozon O jw. 110 jw. 111 źródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź jw. 113 jw. ATMOTERM S.A S t r o n a 55

58 Pod względem ochrony roślin ocenę ochrony powietrza przeprowadza się w strefie łódzkiej. Poniższa tabela przedstawia dopuszczalne poziomy dwutlenku siarki, tlenku azotu i ozonu. Tabela 9. Dopuszczalne normy jakości powietrza kryterium ochrony roślin 114 Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 20 µg/m 3 - Tlenek azotu rok kalendarzowy 30 µg/m 3 - Ozon okres wegetacyjny (1V 31VII) µg/m 3 h - okres wegetacyjny (1V 31VII) 6000 µg/m 3 h - W wyniku oceny za rok 2013 pod kątem stężeń dwutlenku siarki i tlenków azotu z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin strefę zaliczono do klasy A. Oznacza to, że w województwie nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu tych substancji. Rezultatem końcowym oceny stref pod kątem ochrony roślin, podobnie jak pod kątem ochrony zdrowia, jest określenie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszczeń w danej strefie. Tabela 10. Klasy stref w mieście Łódź w roku kryteria dla ochrony roślin Lp. Nazwa strefy Rok oceny Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń - ochrona roślin SO 2 NO x O 3 1. Strefa łódzka 2013 A A A Klasy stref w mieście Łodzi zostały zobrazowane za pomocą poniższych rysunków. Rysunek 8 odnosi się do kryterium ochrony roślin jako całości. Kolejne rysunki przedstawiają klasyfikację stref z uwzględnieniem poszczególnych substancji. Rysunek 14. Strefy oceny jakości powietrza według kryterium ochrony roślin 114 jw. S t r o n a 56 ATMOTERM S.A. 2015

59 Dwutlenek siarki SO 2 Rysunek 15. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomu docelowego według kryterium dla ochrony roślin dwutlenek siarki Dwutlenek siarki pod względem ochrony roślin nie wykazuje przekroczeń wartości dopuszczalnych na terenie strefy łódzkiej. Należy jednak pamiętać, iż powoduje on u roślin zanik chlorofilu i zamieranie blaszek liściowych. Podobna sytuacja kształtuje się pod względem tlenku azotu oraz ozonu poziom docelowy nie został przekroczony. Tlenek azotu NO x Rysunek 16. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomu docelowego według kryterium dla ochrony roślin - tlenek azotu ATMOTERM S.A S t r o n a 57

60 Tlenek azotu pod względem ochrony roślin nie wykazuje przekroczeń wartości dopuszczalnych na terenie strefy łódzkiej. Jego nadmiar w powietrzu powoduje u roślin przebarwienia liści i zahamowanie wzrostu. Ozon O3 Rysunek 17. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomu docelowego według kryterium dla ochrony roślin ozon Wskaźnikiem jakości powietrza dla ozonu jest parametr AOT40 obliczany ze stężeń 1 godzinnych jako suma różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w µg/m 3 wartością 80 µg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8:00,a 20:00, dla której stężenie jest większe niż 80 µg/m 3. Ze względu na kryteria ochrony roślin przeprowadzona ocena podobnie jak w roku ubiegłym nie wykazała przekroczenia poziomu docelowego stężenia ozonu w powietrzu (wskaźnik AOT40). Przekroczony był jedynie poziom celu długoterminowego dla wskaźnika AOT40. Podsumowanie W świetle przeprowadzonych w 2013 roku pomiarów i ocen, jakość powietrza na obszarze miasta Łódź, ulega systematycznej poprawie, jednak w dalszym ciągu występują przekroczenia związane z wysokimi stężeniami pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszanego PM10 i zawartego w tym pyle benzo(a)pirenu, które mają miejsce w okresach grzewczych. Ze względu na przyczyny występowania ponadnormatywnego stężenia wyżej wymienionych substancji obszar miasta Łódź został sklasyfikowany w klasie C. W 2013 r. Sejmik Województwa Łódzkiego przyjął uchwałę w sprawie ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Poza zwiększoną wartością stężenia pyłu PM2,5, pyłu PM10 i zawartego w nim benzo(a)pirenu, na obszarze miasta Łodzi nie zanotowano przekroczeń wartości kryterialnych pozostałych zanieczyszczeń podlegających ocenie (poziomy dopuszczalne lub docelowe). Według kryterium ochrony roślin wartości docelowe nie zostały przekroczone. 6.6 Ocena energochłonności i emisyjności oraz analiza stanu i potencjału technicznego ograniczenia zużycia energii i redukcji emisji Zaopatrzenie w energię jest jednym z podstawowych czynników niezbędnych dla egzystencji ludności, jednak wydobycie paliw i produkcja energii stanowi jeden z najbardziej niekorzystnych rodzajów oddziaływania na środowisko. Jest to wynikiem zarówno ogromnej ilości użytkowanej energii, jak i istoty przemian energetycznych, którym energia musi być poddawana w celu dostosowania do potrzeb odbiorców. S t r o n a 58 ATMOTERM S.A. 2015

61 Miasto Łódź jest na trzecim miejscu w kraju pod względem liczby ludności, która obecnie wynosi mieszkańców. Podobnie jak wiele innych miast w Polsce, boryka się z szeregiem problemów technicznych, ekonomicznych, środowiskowych i społecznych we wszystkich dziedzinach funkcjonowania. Jedną z najistotniejszych dziedzin funkcjonowania miasta jest gospodarka energetyczna, czyli zagadnienia związane z zaopatrzeniem w energię, jej użytkowaniem i gospodarowaniem na terenie miasta w celu zapewnienia bezpieczeństwa i równości dostępu do zasobów. Energia elektryczna Na terenie miasta Łódź działa operator systemu dystrybucyjny PGE Dystrybucja S.A. Rysunek 18. Zasięg terytorialny spółek zajmujących się dystrybucją energii elektrycznej 115 Głównymi źródłami zasilania w energię elektryczną Miasta Łodzi są 116 : 3 stacje systemowe NN/110kV: Janów 220/110kV, Pabianice 220/110kV, Zgierz 220/110kV, 20 stacji GPZ 110/SN, 3 rozdzielnie 110/SN lokalnych elektrociepłowni EC2, EC3 i EC4. Stacje systemowe 220/110 kv: Janów, Pabianice oraz Zgierz stanowią własność Polskich Sieci Elektroenergetycznych Operator S.A. Tylko stacja systemowa Janów zlokalizowana jest w obrębie miasta Łodzi. Stacje GPZ 110/SN stanowią własność PGE Dystrybucja S.A. Rozdzielnie 110/SN stanowią własność firmy Veolia Energia Łódź S.A. Przez teren miasta Łódź przebiegają linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 220 kv będące własnością Polskich Sieci Energetycznych Operator S.A., następujących relacji 117: Zgierz Janów, Janów Pabianice, Janów Ołtarzew, Janów Piotrków Trybunalski, Janów Bełchatów. 115 Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 2013 r. 116 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi 117 jw. ATMOTERM S.A S t r o n a 59

62 Układ zasilania sieci średniego napięcia na terenie miasta Łodzi zasilany jest poprzez tory główne linii średnich napięć 15 kv wychodzących z 20 stacji GPZ 110/SN. Odbiorcy i zużycie energii elektrycznej W poniższej tabeli przedstawiono informacje o liczbie odbiorców oraz energii elektrycznej dostarczonej odbiorcom w latach Tabela 11. Liczba odbiorców i zużycie energii elektrycznej na terenie miasta Łodzi w latach Jednostka terytorialna odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu [szt.] ogółem zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu [MWh] ogółem M. Łódź Liczba odbiorców na terenie miasta Łódź w 2013 roku wynosiła odbiorców, natomiast zużycie energii elektrycznej było na poziomie MWh. GWh Ilość energii elektryczniej dostarczona do odbiorców Rysunek 19. Dynamika ilości energii elektrycznej dostarczonej odbiorcom w latach Ciepło sieciowe Miejski system ciepłowniczy Źródłem zasilania miasta Łodzi w ciepło jest miejski system ciepłowniczy, kotłownie lokalne oraz indywidualne źródła ciepła. Scentralizowany miejski system ciepłowniczy, zarządzany przez przedsiębiorstwo energetyczne Veolia Energia Łódź S.A. obejmujące swoim zasięgiem obszar ok. 210 km 2. Uzupełniającym źródłem zasilania miasta w ciepło są kotłownie lokalne, występujące najczęściej tam gdzie występują ograniczenia z dostępnością do miejskiego systemu ciepłowniczego, a także indywidualne źródła energii cieplnej, stanowiące instalacje zasilające pojedynczy lokal bądź obiekt mieszkalny. Veolia Energia Łódź S.A. zajmuje się produkcją ciepła systemowego i energii elektrycznej w kogeneracji oraz przesyłem i dystrybucją ciepła przez własną sieć ciepłowniczą. Dostarcza ciepło systemowe do ok. 118 opracowanie własne na podstawie danych z GUS 119 opracowanie własne S t r o n a 60 ATMOTERM S.A. 2015

63 60% łódzkich odbiorców, m.in. do budownictwa wielorodzinnego, zakładów przemysłowych, instytucji użyteczności publicznej, centrów handlowych i usługowych 120. Veolia Energia Łódź S.A. zarządza blisko 800 km sieci (wodnej i parowej) oraz blisko węzłami cieplnymi. Jak co roku w ramach nowych przyłączeń do ciepła systemowego zostały zrealizowane projekty na poziomie ok. 35 MW. Na rysunku poniżej przedstawiono poglądową mapę sieci ciepłowniczej zarządzanej przez Veolia Energia Łódź S.A. na terenie miasta Łodzi. Rysunek 20. Mapa sieci ciepłowniczej w Łodzi 121 W skład miejskiego scentralizowanego systemu ciepłowniczego wchodzą trzy elektrociepłownie: EC - 2, przy ul. Wróblewskiego , EC - 3, przy ul. Pojezierska 70, EC - 4, przy ul. J. Andrzejewskiej 5. Zakład Sieci Cieplnej, zajmujący się obsługą infrastruktury ciepłowniczej (sieci i węzły), w którego strukturze znajdują się rejony eksploatacyjne: C1, przy ul. Wieniawskiego 40, C2, przy ul. Harnama 3, C3, przy ul. Częstochowska. Maksymalna trwała moc cieplna osiągalna wynosi 1651 MW. Składa się na nią moc osiągalna przez EC-2 (248MW), EC-3 (688MW), EC-4 (715MW). Zainstalowane w elektrociepłowniach urządzenia wytwórcze produkują ok. 15 tys. TJ ciepła oraz ponad 1,8 mln MW energii elektrycznej Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi Elektrociepłownia została wycofana z eksploatacji w dniu 31 marca 2015 r., w związku zamknięciem elektrociepłowni dokonano przebudowy sieci ciepłowniczej, która miała miejsce na przełomie lat 2014/ ATMOTERM S.A S t r o n a 61

64 Moc elektryczna osiągalna przez miejski system ciepłowniczy wynosi 490,85 MW, z czego EC-2 wytwarza 87 MW, EC-3 wytwarza 205,85 MW, EC-4 wytwarza 198 MW energii elektrycznej 124. Elektrociepłownie dostarczają łącznie 100% rocznego zużycia ciepłą w systemie ciepłowniczym (pary technologicznej i wody gorącej), pokrywając w pełni zapotrzebowanie na wodę gorącą 125. Tabela 12. Sprzedaż ciepła sieciowego na terenie miasta Łodzi w latach Jednostka terytorialna M. Łódź Lata ogółem budynki mieszkalne urzędy i instytucje [GJ] Sprzedaż energii cieplnej ogółem budynki mieszkalne urzędy i instytucje Rysunek 21. Sprzedaż energii cieplnej w latach Na wykresie powyżej przedstawiono sprzedaż energii cieplnej w latach W analizowanym okresie ilość sprzedanej energii cieplnej ma tendencję spadkową. W 2011 roku sprzedaż ciepła była na poziomie GJ, natomiast w roku 2013 ilość ta spadła do GJ. Ciepłownie przemysłowe Na terenie miasta Łódź występują także ciepłownie przemysłowe. Do znaczących ciepłowni przemysłowych pracujących m.in. w układach kogeneracyjnych na terenie Miasta Łodzi należą m.in. ciepłownie takich zakładów jak: ABB Sp. z o.o. Łódź, Albea Poland Sp. z o.o., Dell Products (Poland) Sp. z o.o., Gillette Poland International Sp. z o.o., Indesit Company Polska Sp. z o.o., Mecalit Polska Sp. z o.o., Nord-Farm Sp. z o.o., Polfa S.A., BSH Sp. z o.o Zapotrzebowanie na energię cieplną oraz elektryczną we własnym zakresie zaspokaja również Grupowa Oczyszczalnia Ścieków. Do produkcji energii wykorzystuje biogaz powstający podczas fermentacji osadów ściekowych. Osady powstają podczas oczyszczania ścieków w osadnikach. Wytworzony w procesie metan, oczyszczalnia wykorzystuje do produkcji energii, pokrywając własne zapotrzebowanie na energię elektryczną w ok. 75% i w 100% na energię cieplną. 124 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi 125 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi 126 opracowanie własne na podstawie danych z GUS 127 opracowanie własne 128 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi S t r o n a 62 ATMOTERM S.A. 2015

65 Kotłownie lokalne Lokalne kotłownie zasilające jeden bądź kilka sąsiadujących budynków, produkują ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania w budynku. Kotłownie tego typu są najczęściej opalane gazem, węglem kamiennym, biomasą albo olejem opałowym. Dobrze sprawdzają się na małych osiedlach, gdzie nie ma dostępu do scentralizowanych systemów ciepłowniczych. Około 40% mieszkańców Łodzi zaspokaja zapotrzebowanie na ciepło we własnym zakresie 129. Do znaczących kotłowni na terenie miasta należą: kotłownia osiedlowa Stoki przy ul. Giewont 26 (opalana gazem, zrębkami, współpracująca z instalacją kolektorów słonecznych na potrzeby c.w.u.) oraz kotłownie będące w eksploatacji Łódzkiego Zakładu Usług Komunalnych, który eksploatuje 12 kotłowni gazowych, 2 kotłownie koksowe oraz 2 kotłownie olejowe 130. System gazowniczy Oddział Zakład Gazowniczy w Łodzi składa się z 8 Rejonów Dystrybucji Gazu i działa na obszarze województwa łódzkiego oraz częściowo mazowieckiego i świętokrzyskiego, w tym na terenie miasta i powiatu Łódź. Głowna rozdzielnia gazu znajduje się w Łodzi. Źródłem gazu ziemnego dla Łodzi są gazociągi magistralne wysokiego ciśnienia z następujących kierunków 131 : od strony Warszawy przez Piotrków Trybunalski, od strony Turku, od strony Gustorzyna (pod Włocławkiem). Gaz docierający z tych kierunków podawany jest do obwodnicy wysokiego ciśnienia, z której poprzez stacje redukcyjne I0 zasilana jest sieć rozdzielcza w zakresie średniego i niskiego ciśnienia. Miasto Łódź zasilana jest następującymi gazociągami wysokiego ciśnienia 132 : DN400 o ciśnieniu nominalnym 4,0 MPa relacji Piotrków Trybunalski Łódź w kierunku Warszawy, DN250 o ciśnieniu nominalnym 6,3 MPa od strony Turku, DN500 o ciśnieniu nominalnym 8,0 MPa i Dn400 oraz Dn300 o ciśnieniu nominalnym 6,3 MPa od strony Gustorzyna. Sieć rozdzielcza gazu składa się z dwóch systemów 133 : systemu sieci średnioprężnej o ciśnieniu roboczym kpa i łącznej długości 350 km. System ten występuje najczęściej na terenach osiedli budownictwa jednorodzinnego i terenach rolniczych; systemu sieci niskoprężnej o ciśnieniu roboczym 1,8-2,5 kpa, o łącznej długości 650 km, występującego na obszarze miasta w zdecydowanej przewadze. Preferowany jest do zaopatrzenia budownictwa wielorodzinnego oraz w rejonach występowania gęstej zabudowy. Tabela 13. Charakterystyka sieci gazowniczej na obszarze miasta Łodzi w latach Jednostka terytorialna Lata długość czynnej sieci rozdzielczej [m] zużycie gazu [tys. m 3 ] zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań [tys. m 3 ] Miasto Łódź , , , ,2 129 jw. 130 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi 131 jw. 132 jw. 133 jw. 134 opracowanie własne na podstawie danych z GUS ATMOTERM S.A S t r o n a 63

66 Jednostka terytorialna Lata długość czynnej sieci rozdzielczej [m] zużycie gazu [tys. m 3 ] zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań [tys. m 3 ] , ,3 Na przestrzeni lat długość czynnej sieci rozdzielczej wzrosła w stosunku do roku 2011 o m i w 2013 r. wyniosła m, natomiast zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań wzrosło o 3980,5 tys. m 3 i wyniosło w 2013 r ,3 tys. m 3. Wzrost znaczenia wykorzystywania gazu na terenie miasta Łodzi spowodowany jest coraz lepszym dostępem do gazu ziemnego, jak również faktem, iż możliwe jest czyste i efektywne jego spalanie. 6.8 Odnawialne źródła energii Tematem niniejszego rozdziału jest ocena stanu aktualnego oraz możliwości wykorzystania zasobów energii odnawialnej na terenie Miasta Łódź. Zgodnie z założeniami polityki energetycznej państwa władze gminy, w jak najszerszym zakresie, powinny uwzględnić źródła odnawialne, w tym ich walory ekologiczne i gospodarcze dla swojego terenu. Miasto Łódź podąża w kierunku rozwoju odnawialnych źródeł energii na swoim terenie. Ze względu na korzystne położenie, cały teren Miasta Łódź charakteryzuje się dobrymi warunkami solarnymi. Innym kierunkiem rozwoju OZE na terenie miasta Łodzi może być większe niż dotychczas wykorzystanie geotermii niskotemperaturowej (płytkiej). Zgodnie z mapą instalacji OZE na terenie Polski opracowaną przez URE w Łodzi zlokalizowana jest jedna instalacja wykorzystująca biogaz z oczyszczalni ścieków (moc 2,799 MW), jedna instalacja wytwarzająca energię z biomasy mieszanej (moc 48 MW) oraz jedna instalacja realizująca technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa). Energia słoneczna Na terenie miasta Łodzi istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Największe szanse rozwoju w krótkim okresie mają technologie konwersji termicznej energii promieniowania słonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych oraz ogniw fotowoltaicznych. Na rysunku poniżej pokazano rozkład sum nasłonecznienia dla wskazanych rejonów kraju, w tym obszaru Miasta Łódź oraz średnie roczne sumy (godziny) usłonecznienia Polski. S t r o n a 64 ATMOTERM S.A. 2015

67 Rysunek 22. Mapa napromieniowania słonecznego w Polsce 135 Roczna gęstość promieniowania słonecznego w Polsce na płaszczyznę poziomą waha się w granicach kwh/m 2. Dla Miasta Łódź roczna gęstość promieniowania słonecznego waha się w granicach kwh/m 2. Roczne nasłonecznienie na terenie miasta Łodzi wynosi ponad godzin. W województwie łódzkim w 2011 r. powierzchnia zainstalowanych kolektorów słonecznych wyniosła ok m 2, z czego w samym mieście Łodzi powierzchnia zainstalowanych kolektorów słonecznych wyniosła ok m 2. Energia wodna Na terenie miasta Łodzi nie ma zlokalizowanej ani jednej Małej Elektrowni Wodnej gdyż nie ma odpowiedniego potencjału, w oparciu o który można by wykorzystać energię wód przepływowych 136. W przyszłości, aby rozważać budowę nowych instalacji wykorzystujących energię wód przepływowych, musiałyby zostać spełnione odpowiednie warunki hydrologiczne. Podstawowym warunkiem dla pozyskania energii wody jest bowiem istnienie w określonym miejscu znacznego spadu dużej ilości wody. Dlatego też budowa elektrowni wodnej ma największe uzasadnienie w okolicy istniejącego wodospadu lub przepływowego jeziora leżącego w pobliżu doliny. Uwarunkowania takie jednak nie często występują w przyrodzie, dlatego też w celu uzyskania spadu wykonuje się konieczne budowle hydrotechniczne. Energia wiatru Na terenie miasta Łodzi w stanie istniejącym nie znajduje się instalacja wykorzystująca energię wiatru. Pomimo, iż miasto Łódź leży w korzystnej strefie energetycznej wiatru na lądzie, jak do tej pory na jego obszarze nie funkcjonuje instalacja wykorzystująca energię wiatru. Uwarunkowania lokalne związane m.in. 135 źródło: IMGW 136 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 65

68 ze zwartą zabudową urbanistyczną miasta Łodzi nie pozwalają na to, aby w przyszłości na terenie miasta rozwinęła się energetyka wiatrowa. Niezwykle ważnym elementem budowy elektrowni wiatrowych jest ich właściwa lokalizacja przygotowana w oparciu o solidne oceny oddziaływania inwestycji na środowisko. Energia geotermalna Na terenie miasta Łodzi występują co prawda warunki do rozwoju geotermii wysokotemperaturowej, jednakże analizując gęstości strumieni cieplnych krajowych okręgów geotermalnych, rozwój tego typu instalacji wydaje się ograniczony. Jak do tej pory na terenie miasta Łodzi nie zainstalowano ani jednej instalacji geotermalnej, gdyż obecny stan rozpoznania wód geotermalnych nie jest wystarczający dla określenia opłacalności inwestycji. Obszar miasta Łodzi charakteryzuje się niekorzystnymi anomaliami w rozkładzie gęstości strumienia cieplnego. Wraz z głębokością wzrasta temperatura wód, rośnie także mineralizacja. W pogrążonych głębiej partiach mineralizacja przekracza 100g/dm 3 i jest to poważne utrudnienie w wykorzystaniu tych wód. Na obszarze miasta Łodzi można się spodziewać gęstości strumienia cieplnego rzędu mw/m Tak jak w całym kraju, na terenie miasta Łodzi istnieją dobre warunki do rozwoju tzw. płytkiej energetyki geotermalnej bazującej na wykorzystaniu pomp ciepła, w których obieg termodynamiczny odbywa się w odwrotnym cyklu Carnota. W Łodzi przy ul. Kosynierów Gdyńskich ma powstać Aquapark. Do zasilania łódzkich basenów termalnych wykorzystana będzie woda z otworu geotermalnego o głębokości ponad metrów 138. Biomasa Biomasa stanowi trzecie, co do wielkości na świecie, naturalne źródło energii. Według definicji Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich. Na terenie miasta Łodzi wykorzystuje się głównie energię ze współspalania biomasy roślinnej w postaci drewna oraz odpadów drzewnych. Na terenie miasta Łodzi występuje wysoki teoretyczny potencjał energii pozyskanej z odpadów pozrębowych z wyrębu lasu wynosi ok GJ/rok, natomiast pod względem potencjału teoretycznego odpadów pozrębowych z wyrębu lasu miasto Łódź znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w województwie. Dodatkowo można pozyskać energię z odpadów z utrzymania gminnych terenów zielonych, w tym celu miasto zbudowało nowoczesną kompostownie odpadów zielonych z których produkowany jest nawóz organiczny Próchniaczek. Miasto Łódź ma duży potencjał teoretyczny w pozyskaniu energii z upraw energetycznych, pod tym względem znajduje się na jednym z pierwszych miejsc w województwie. Biogaz powstaje w procesie beztlenowej fermentacji odpadów organicznych, podczas której substancje organiczne rozkładane są przez bakterie na związki proste. W procesie fermentacji beztlenowej do 60% substancji organicznej zamienianej jest w biogaz. Gaz składowiskowy powstaje w wyniku biologicznego rozkładu substancji organicznej zawartej w odpadach komunalnych. Jednym z głównych składników odpadów komunalnych deponowanych na składowiskach są odpady zawierające związki organiczne, które po pewnym okresie czasu w sposób naturalny, ulegają rozkładowi na związki proste. Na terenie miasta Łodzi pozyskuje się biogaz powstający w Grupowej Oczyszczalni Ścieków Łódzkiej Aglomeracji Miejskiej, która jest jedną z największych i najnowocześniejszych w Polsce. Energia w GOŚ- Łódź Sp. z o.o. produkowana jest w dwóch połączonych ze sobą obiektach: kotłowni i elektrociepłowni. Paliwem jest biogaz uzyskiwany w wyniku fermentacji osadów ściekowych. 137 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi 138 Biuro Strategii Miasta Łódź S t r o n a 66 ATMOTERM S.A. 2015

69 6.9 Oświetlenie uliczne Na terenie miasta Łodzi znajduje się punktów oświetleniowych, z czego opraw oświetleniowych pozostaje w majątku PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź Miasto, a szt. pozostaje w majątku gminy. Łączna moc opraw na terenie miasta Łodzi wynosi ok. 12,75 MW, a zużycie energii przy rocznym czasie oświetlenia na poziomie 4125 h, oscyluję w granicach MWh 139. Rodzaje opraw na majątku Miasto Łódź to przede wszystkim oprawy typu: ELGO OUSh o mocy 70W, 150 W, 250 W, ELGO OUSd o mocy: 70W i 150 W, ELGO OUSa o mocy 400 W 140. Rodzaje opraw w majątku PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź Miasto to oprawy: rtęciowe o mocy 125 W, 250 W, 400 W (6550 szt.), sodowe o mocy 70 W, 100 W, 150 W, 250 W, 400 W ( szt.), metalo halogenkowe o mocy 70 W, 100 W, 150 W, 250 W, 300 W, 400 W (330 szt.) 141. Jednym z kierunków działania dot. zminimalizowania zanieczyszczeń powietrza jest wykorzystanie możliwości inwestycji w energooszczędne oświetlenie. W tym celu przeprowadzany jest projekt pn. Modernizacja systemu oświetlenia drogowego realizowana w ramach programu Energooszczędne oświetlenie uliczne - SOWA na terenie miasta Łodzi System transportowy Istotnym uwarunkowaniem określającym poziom warunków życia ludności Łodzi oraz funkcjonowania miasta jest transport. Prawidłowo ukształtowany system transportowy miasta umożliwia dogodne powiązania zewnętrzne z siecią krajową i europejską, jak również wysoki poziom obsługi miejską komunikacją wewnętrzną. Komunikacja drogowa Położenie Łodzi w centrum Polski stwarza dogodną lokalizację włączenia się do planowanej Transeuropejskiej Sieci Transportowej łączącej państwa członkowskie Unii Europejskiej. Spośród dziesięciu głównych korytarzy sieci TEN (Trans - European Network) przez Łódź i w sąsiedztwie Łodzi przebiegają dwa korytarze 142 : Korytarz II Berlin Poznań Warszawa Mińsk Moskwa, który obejmuje: drogę krajową Nr 2 (E30) i autostrady A-2, magistralę kolejową E20 Berlin Kunowice Warszawa Terespol z obwodnicą towarową CE20 Łowicz Skierniewice Łuków. Korytarz VI Gdańsk Warszawa (Łódź) Gliwice Ostrawa, który obejmuje: drogę krajową Nr 1 (E75) Gdańsk Łódź Częstochowa Cieszyn (autostrada A-1) oraz drogę krajową Nr 8 (E67) na odcinku Warszawa Piotrków Trybunalski, magistralę kolejową CE65 Porty Śląsk oraz magistralę kolejową E65 (CMK). Układ drogowy dla powiązań zewnętrznych międzynarodowych, krajowych i regionalnych tworzą w obszarze metropolitalnym Łodzi: odcinek autostrady A-2 do Strykowa, pięć dróg krajowych i 11 dróg wojewódzkich. Pięć dróg krajowych i dwie drogi wojewódzkie przebiegają przez Łódź. Miasto Łódź posiada dobrze rozwiniętą sieć dróg, powiązaną z układem dróg krajowych, a także zapewniającą połączenia zewnętrzne z sąsiednimi gminami oraz wewnętrzne połączenia międzydzielnicowe. Podstawową wadą sieci drogowej Łodzi jest brak zewnętrznych tras obwodnicowych, umożliwiających ominięcie przez ruch tranzytowy centrum miasta. W związku z tym, ruch tranzytowy współdzieli najważniejsze ciągi drogowe z ruchem aglomeracyjnym oraz ruchem miejskim. 139 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi 140 jw. 141 jw. 142 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 67

70 Łącznie w analizowanym obszarze jest udostępnionych 981 km dróg publicznych, 63,9 km dróg krajowych, 15,1 km dróg wojewódzkich oraz ok. 902 km dróg powiatowych i gminnych. Należy także zaznaczyć, iż na terenie Łodzi występuje duża liczba dróg niepublicznych, czyli dróg wewnętrznych. Większość ciągów ulicznych Łodzi prowadzących z północy na południe i z zachodu na wschód ma przekrój typowo uliczny, o szerokości umożliwiającej przemieszczanie się pojazdów po jednym pasie ruchu w każdym kierunku, ewentualnie wyposażony w torowisko tramwajowe, które w wielu przypadkach poprowadzone jest po wspólnym pasie ruchu z pojazdami indywidualnymi. Poruszanie się po mieście dodatkowo utrudnia parkowanie przykrawężnikowe. W związku z tym, większość ulic w Śródmieściu w godzinach szczytów komunikacyjnych jest przeciążona, a w kolejkach pojazdów poruszają się również pociągi tramwajowe oraz autobusy 143. Komunikacja kolejowa Łódzki węzeł kolejowy tworzy niezależny układ, w którym zbiegają się linie kolejowe z kierunków: dwutorowe z Koluszek i z Dębicy, dwutorowa ze Zduńskiej Woli, jednotorowa z Kutna i jednotorowa z Łowicza. Wszystkie te linie kolejowe oraz łącznice są zelektryfikowane. Łódź posiada jedną z lepiej rozwiniętych sieci kolejowych, jeżeli chodzi o miasta wojewódzkie w Polsce. Infrastruktura ta nie jest jednak w pełni wykorzystywana, na co składa się kilka przyczyn. Pierwszą z nich jest niedostosowanie układu linii kolejowych do dominujących kierunków przewozów wewnątrzmiejskich. Drugą przyczyną jest nienajlepszy stan infrastruktury torowej oraz stacyjnej. Skutkuje to zarówno niskimi prędkościami pociągów, jak i utrudnionym dostępem do stacji i przystanków. Wprawdzie w tym względzie sytuacja w ostatnim czasie zaczęła się poprawiać, jednak konsekwencją tego jest trzecia przyczyna niechęci korzystania z kolei, czyli przedłużające się prace modernizacyjne, które powodują dalsze zmniejszenie prędkości pociągów, a także ograniczenie przepustowości linii kolejowych. Przez Łódź nie przebiega żadna linia magistralna podstawowego układu kolejowego Polski. Linie kolejowe wiążące Łódź z liniami magistralnymi charakteryzują się niskimi parametrami technicznymi uniemożliwiającymi jazdę pociągów pasażerskich z prędkościami większymi od km/godz W okresie r. modernizacją została objęta linia kolejowa LK 17 odc. Łódź Widzew-Łódź Fabryczna (5,3 km). Modernizacja rozpoczęła się w 2010 r., z planowaną datą zakończenia w 2015 r. Rewitalizacja linii kolejowych dotyczyła LK 15 odc. Zgierz-Łowicz Przedmieście (48,6 km), LK 540 odc. Łódź Widzew-Łódź Chojny (6,9 km) oraz LK 25 odc. Łódź Kaliska-Łódź Chojny (6,9 km). Komunikacja lotnicza W Łodzi istnieje międzynarodowy port lotniczy im. Władysława Reymonta, który powstał na bazie istniejącego lotniska Lublinek. Obecnie lotnisko posiada bezpośrednie połączenia z wieloma miastami Europy. Dwa istniejące terminale zapewniają obsługę pasażerów w ruchu krajowym i międzynarodowym. Terminal 1 o przepustowości do 50 pasażerów/rejs, zmodernizowany w 1997 roku, obsługuje połączenia general aviation, biznesowe i loty VIP-ów. Terminal 2 o przepustowości 500 tysięcy osób rocznie, wybudowany w 2005 roku, aktualnie obsługuje linie niskokosztowe oraz czartery. Jest przystosowany do obsługi przewoźników sieciowych. Dwa istniejące terminale oraz pas startowy dł m zapewniają dobry poziom obsługi pasażerów w ruchu krajowym i zagranicznym 145. Lotnisko nie posiada bezpośrednio połączenia z koleją oraz nie znajduje się w europejskiej sieci TEN. Bezpośredni dojazd do lotniska zapewniają autobusy komunikacji miejskiej. W 2013 roku lotnisko odprawiło pasażerów. Wykonanych zostało 2763 operacji lotniczych oraz obsłużono 3162 tony ładunku. Natomiast w 2014 roku odprawiło pasażerów. Wykonanych zostało 2036 operacji lotniczych oraz obsłużono 5680 ton ładunku Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla miasta Łodzi na lata (Projekt) 144 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi 145 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi S t r o n a 68 ATMOTERM S.A. 2015

71 Komunikacja autobusowa Obsługa pasażerska systemu komunikacji autobusowej: krajowej (regionalnej, podmiejskiej) i międzynarodowej odbywa się w Łodzi aktualnie na dwóch dworcach: Dworzec Łódź Kaliska zlokalizowany przy Alei Włókniarzy, Dworzec Północny zlokalizowany przy ulicy Smugowej/Wojska Polskiego. Ze względu na zamknięcie dworca Łódź Fabryczna D.A. Centralny obecnie funkcjonują dwa dworce. Po zakończeniu budowy dworca Łódź Fabryczna należy spodziewać się funkcjonowania łącznie trzech dworców autobusowych. Z Dworca Łódź Kaliska, w 2013 roku odjeżdżały autobusy do 60 miejscowości położonych na terenie całego kraju, zapewniając łącznie 167 kursów na dobę. Dworzec ten obsługuje w zasadzie wyłącznie przewozy krajowe. Obsługiwane są tutaj także nieliczne linie podmiejskie (6, 50). Odjeżdżają stąd autobusy do takich miast jak Warszawa, Kraków, Katowice, Poznań, Gdynia, Szczecin, Białystok, jak również do licznych miejscowości turystycznych, w tym: Busko Zdrój, Ciechocinek, Karpacz, Kołobrzeg, Ustka i Zakopane 147. Łódź posiada bezpośrednie połączenia z większością krajów Unii Europejskiej. Do 26 państw europejskich oraz do ok. 270 miast i miejscowości w Europie dojeżdżają autobusy z Łodzi. Komunikacja autobusowa jest zasadniczym środkiem transportu pasażerskiego w obsłudze powiązań Łodzi z zagranicą. Łódź posiada również bezpośrednie połączenia liniami dalekobieżnymi z ponad 30 miastami na terenie kraju. Komunikacja autobusowa wypełnia luki przewozów kolejowych szczególnie regionalnych. Standard istniejących dworców autobusowych jest na niskim poziomie. Miejska komunikacja tramwajowa i autobusowa Sieć tramwajowa w aglomeracji łódzkiej obsługuje miasta: Łódź, Pabianice, Konstantynów, Zgierz i Ozorków. Jest jedną z 5 sieci tramwajowych w Polsce o szerokości toru 1000 mm 148. Obecnie eksploatowane są 22 linie tramwajowe (obsługiwane przez MPK-Łódź Sp. z o.o.), w tym 3 funkcjonujące również na trasach podmiejskich (Zgierz, Ozorków, Pabianice, Konstantynów i Lutomiersk). Istotnym mankamentem łódzkiego układu tramwajowego jest duży udział torowisk wbudowanych w jezdni wąskich ulic, co jest przyczyną wzajemnego blokowania się pociągów tramwajowych i pojazdów samochodowych. W porównaniu do całej sieci tramwajowej torowiska wbudowane w jezdnie, gdzie blokowany jest tramwaj wynosi około 31%. Uzupełniającą rolę w przewozach komunikacji zbiorowej stanowią autobusy. Generalnie linie autobusowe obsługują obszar miasta dzielnice mieszkaniowe i przemysłowe, gdzie brak jest komunikacji tramwajowej, chociaż występują odcinki tras gdzie linie się wzajemnie pokrywają. Obecnie w Łodzi eksploatowanych jest 82 linii autobusowych, w tym: 75 linii dziennych, 7 linii miejskich nocnych. Obserwuje się dominację podróży realizowanych liniami tramwajowymi, których udział we wszystkich podróżach transportem zbiorowym wynosi 58 %, przy 42 % podróży realizowanych autobusami. Można zaobserwować również tendencję zmiany zachowań komunikacyjnych w dni weekendowe, kiedy udział podróży tramwajami spada na rzecz komunikacji autobusowej. W soboty udział podróży autobusami wzrasta do 45 %, natomiast w dni świąteczne nawet do 47 % Mieszkalnictwo Wraz z rozwojem gospodarczym i społecznym miasta rozwija się także obszar budownictwa mieszkaniowego. W analizowanym okresie ( ) odnotowano wzrost liczby mieszkań i izb. W ciągu 147 Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla miasta Łodzi na lata jw. ATMOTERM S.A S t r o n a 69

72 3 lat w Łodzi powstało ponad 1400 nowych mieszkań oraz 4861 izb. Wykres poniżej przedstawia dynamikę wzrostu liczby mieszkań i izb w Łodzi w latach Kolejny wykres przedstawia przyrost powierzchni użytkowej analizowanym okresie 149. Na obszarze miasta charakter zabudowy mieszkaniowej jest niejednolity. W ogólnej strukturze osadnictwa na terenie miasta Łódź dominują następujące typy zabudowań 150 : 1. Tereny zabudowy podmiejskiej: tereny zabudowy jednorodzinnej wolnostojącej i rozproszonej, tereny zabudowy jednorodzinnej skoncentrowanej, tereny zabudowy willowej i rezydencjonalnej, tereny zabudowy wielorodzinnej wolnostojącej. 2. Tereny zabudowy miejskiej: tereny zabudowy wielorodzinnej blokowej, tereny zabudowy wielorodzinnej zwartej. 3. Tereny zabudowy śródmiejskiej: tereny zwartej zabudowy wielofunkcyjnej z przewagą funkcji mieszkaniowej, tereny zwartej zabudowy wielofunkcyjnej z przewagą innych funkcji niż mieszkaniowa. 151 Tabela 14. Zasoby mieszkaniowe miasta Łodzi w latach Jednostka terytorialna m. Łódź mieszkania [-] izby [-] powierzchnia użytkowa mieszkań [m 2 ] mieszkania Rysunek 23. Ilość mieszkań i izb w latach izby 149 opracowanie własne na podstawie danych z GUS 150 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Łodzi opracowanie własne na podstawie danych z GUS 153 opracowanie własne na podstawie danych z GUS S t r o n a 70 ATMOTERM S.A. 2015

73 powierzchnia użytkowa mieszkań Rysunek 24. Powierzchnia użytkowa mieszkania w latach W Łodzi w latach nastąpił wzrost powierzchni mieszkaniowej o m 2. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na koniec 2013 r. wyniosła 53,7 m 2, natomiast przeciętna powierzchnia mieszkania w przeliczeniu na osobę była równa 26,3 m 2. Na koniec 2013 r. na terenie miasta Łodzi było mieszkań wyposażonych w wodociąg, mieszkań wyposażonych w ustęp spłukiwany, mieszkań wyposażonych w łazienkę, mieszkań wyposażonych w centralne ogrzewanie oraz mieszkań zasilanych gazem sieciowym Rewitalizacja obszarów problemowych Obecnie w wielu miastach na terenie kraju obserwuje się zjawisko wymierania centrów miast, na których zaprzestano prowadzenia działalności gospodarczej. Pojawiają się budynki, które nie pełnią żadnej funkcji oraz przestrzenie publiczne, których potencjał nie jest w pełni wykorzystany. Postępuje degradacja fragmentów zabudowy (często o dużych walorach historycznych i architektonicznych), dekapitalizacja infrastruktury technicznej czy niedostępność transportowa. Degradacja przestrzeni skutkuje degradacją społeczną, a w konsekwencji wyludnieniem. Aby przeciwdziałać takiemu stanowi rzeczy podejmuje się działania rewitalizacyjne w miastach mające na celu przywrócenie do życia obszarów problemowych, obszarów zdegradowanych, obszarów, na których występują stany kryzysowe. Obecnie polskie samorządy wykorzystują instrument, jakim jest Lokalny Program Rewitalizacji do zaplanowania działań o charakterze kompleksowym. Program Rewitalizacji umożliwia delimitację obszarów kryzysowych, identyfikację problemów na obszarach i planowanie działań, które te problemy zniwelują. Założenia do Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi Miasto Łódź aktywnie włącza się w realizację wszelkich działań rewitalizacyjnych. W związku z powyższym stworzono założenia do opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi Przez rewitalizację w opisywanym dokumencie strategicznym rozumie się: wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, a także kultury tożsamości i dziedzictwa), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji 155. Największym problemem Łodzi w zakresie terytorialnym rozkładu jest degradacja zabudowy. Drugim poważnym problemem centrum miasta jest duża koncentracja problemów społecznych, ze szczególną skalą zjawiska dziedziczenia ubóstwa 156. Wymienione zjawiska przyjęto jako podstawę wstępnego 154 opracowanie własne na podstawie danych z GUS 155 Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 71

74 wytyczenia zasięgu obszaru rewitalizacji w Łodzi. Podstawowym obszarem, wymagającym interwencji w tym zakresie, jest cała Strefa Wielkomiejska, która w Strategii Zintegrowanego rozwoju Łodzi została określona jako obszar kryzysowy objęty destrukcyjnymi procesami przestrzennymi, społecznymi i gospodarczymi, które doprowadziły do jego trwałej degradacji. Jest to równocześnie obszar najcenniejszy kulturowo dla mieszkańców. Ponadto, do wyznaczonego obszaru podstawowego włącza się tereny zespołów pofabrycznych Grembachu oraz Widzewskiej Manufaktury, cennych pod względem historycznym, kulturowym oraz przestrzennym, które spełniają warunek powiązania ze Strefą Wielkomiejską terenami zielonymi: parkiem 3 Maja i parkiem nad Jasieniem. Charakterystyka Strefy Wielkomiejskiej Obszar objęty LPR obejmuje ok. 5,5 % powierzchni miasta i jest zamieszkiwany przez ok. 26% mieszkańców Łodzi. W Strefie tej znajduje się ok. 8 tysięcy zabytkowych budynków i blisko 550 tys. m2 powierzchni mieszkań. Z uwagi na skalę tego obszaru wynikła konieczność wyznaczenia w jego ramach węższego obszaru, gdzie zjawiska kryzysowe koncentrują się w stopniu szczególnym, oraz rozdźwięk między stanem obszaru a jego wartością kulturową jest największy: jest to obszar tzw. Rdzenia Strefy Wielkomiejskiej, wskazywany jako teren priorytetowy do podjęcia działań rewitalizacyjnych. Poniższy rysunek przedstawia mapę obszarów do objęcia Lokalnym Programem Rewitalizacji Łodzi S t r o n a 72 ATMOTERM S.A. 2015

75 Rysunek 25. Mapa obszarów do objęcia Lokalnym Programem Rewitalizacji Łodzi LEGENDA: Strefa Wielkomiejska Rdzeń Strefy Wielkomiejskiej Poniżej przedstawiono diagnozę obszaru objętego Założeniami Lokalnego Planu Rewitalizacji Łodzi Obszary problemowe Strefy Wielkomiejskiej W dużej mierze na stan obszaru, który wymaga rewitalizacji wpływ ma sytuacja społeczna mieszkańców. Poniżej przedstawiono podstawowe problemy, z którymi borykają się łodzianie zamieszkujący Strefę Wielkomiejską. 157 Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 73

76 Konieczność korzystania z pomocy społecznej najczęstszymi problemami są długotrwała choroba, niepełnosprawność, bezrobocie oraz ubóstwo. Wysokie bezrobocie w roku 2014 stopa bezrobocia w Łodzi wyniosła 10,8%; Przestępczość niski wskaźnik przestępczości na obszarze Strefy Wielkomiejskiej, który wskazuje na konieczność walki ze stereotypem strefy śródmiejskiej jako obszaru nie158bezpiecznego; Zły stan zabudowy - w dobrym stanie technicznym, o zużyciu poniżej 30% jest zaledwie 4% budynków należących do gminnego zasobu. Budynki o złym stanie technicznym dominują głównie w obszarze Rdzenia Strefy Wielkomiejskiej, na Bałutach oraz w południowej części Strefy Wielkomiejskiej w rejonie ulic Przybyszewskiego i Rzgowskiej. Niewielka ilość lokali użytkowych, ponad 600 lokali jest niewynajętych wynika to w dużej mierze ze złego stanu technicznego budynków, remontów lub sprzedaży. Zagospodarowanie obszaru wizja obszaru po rewitalizacji Obszar objęty ZLPR po przeprowadzeniu procesów rewitalizacyjnych stanie się obszarem, który zostanie uzdrowiony społecznie, przestrzennie, a także gospodarczo. Poniżej przedstawiono pozytywne skutki przeprowadzenia rewitalizacji Strefy Wielkomiejskiej. Odnowiona, zabytkowa zabudowa, wyposażona w niezbędną infrastrukturę oraz zadbane, przyjazne i zróżnicowane przestrzenie publiczne zachęcać będą łodzian do wyboru Strefy Wielkomiejskiej na miejsce zamieszkania jak również przyciągną inwestorów chcących realizować swoje przedsięwzięcia w centrum miasta. Poprawa jakości życia na terenie Strefy Wielkomiejskiej obszar stanie się atrakcyjnym miejscem zamieszkania oraz inwestowania. Rozwój kultury w Strefie Wielkomiejskiej powstaną świetlice dla dzieci, młodzieżowe kluby, pracownie dla artystów oraz sąsiedzkie miejsca spotkań. Powstanie nowych miejsc pracy przyciągnięcie inwestorów spowoduje stworzenie nowych miejsc pracy, co pozytywnie wpłynie na poprawę stanu bezrobocia na terenie miasta Łodzi, szczególnie na obszarze, w którym wiele osób korzysta z pomocy społecznej. Zrealizowane projekty rewitalizacyjne w Łodzi W ostatnich latach na terenie miasta Łodzi realizowano program Uproszczonego lokalnego programu rewitalizacji wybranych terenów śródmiejskich oraz pofabrycznych Łodzi na lata Dzięki niemu rewitalizacji poddano teren zabytkowy zespołu pofabrycznego i parkowego. Obecnie mieści się tam Centralne Muzeum Włókiennictwa - jedyna w Polsce placówka kultury, prezentująca historię polskiego włókiennictwa. Opracowano również projekty rewitalizacyjne wybranych terenów śródmiejskich oraz pofabrycznych Łodzi, jednakże z powodu braku dofinansowania nie zrealizowano całości przedsięwzięcia. W obszarze objętym Lokalnym Programem Rewitalizacji z powodzeniem od 2010 r. realizowany jest także Program Miasto Kamienic, w ramach którego budynki gminne podlegają gruntownym pracom remontowym, przywracając im pierwotny blask. Nie jest on uzależniony od środków zewnętrznych, ponieważ na jego realizację przeznaczane są środki budżetu Miasta, wykorzystywane są także dofinansowania oraz pożyczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Od początku funkcjonowania projektu do końca 2013 r. odnowiono łącznie 76 budynków 159. W ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji Księżego Młyna z roku 2010 rewitalizacji poddano szczególnie cenny kulturowo obszar położony w południowym krańcu Strefy Wielkomiejskiej, obejmujący trzy historyczne zespoły fabryczne, tj. obszar o powierzchni ok. 6,4 ha ograniczony ulicami: Przędzalnianą Tymienieckiego Fabryczną Magazynową, wyrażającą się w działaniach podejmowanych w trzech płaszczyznach: 158 Źródło: dane GUS 159 Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi S t r o n a 74 ATMOTERM S.A. 2015

77 przestrzennej - poprzez remont i modernizację budynków oraz zagospodarowanie przestrzeni wokół nich, gospodarczej poprzez przekształcenie części lokali mieszkalnych w lokale użytkowe, społecznej poprzez utworzenie na tym terenie Klubu Integracji Społecznej oraz zaprogramowanie przedsięwzięć społeczno artystyczno-kulturalnych. Program powstał w celu zachowania cennego, zabytkowego obszaru w mieście, który wymagał podjęcia pilnych prac konserwatorskich, modernizacyjnych i jednocześnie stworzenia szans jego rozwoju w przyszłości, z dostosowaniem do obecnych potrzeb łodzian i osób go odwiedzających. Aspekty finansowe realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych Realizacja wszelkich działań rewitalizacyjnych wiąże się z poniesieniem znacznych nakładów finansowych. W związku z powyższym należy przeanalizować możliwości pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania, zarówno zwrotnych, jak i bezzwrotnych. Inwestycje mogą być współfinansowane przy pomocy wielu dostępnych krajowych i zagranicznych funduszy, m.in.: bezzwrotne fundusze Unii Europejskiej (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Społeczny); instrument finansowy JESSICA (element polityki spójności UE realizowany wspólnie przez Komisję Europejską, Europejski Bank Inwestycyjny oraz Bank Rozwoju Rady Europy); Szwajcarsko Polski Program Współpracy; Fundusz Poręczeń Unijnych; Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG; Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Program Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej); Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi (priorytet II Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów ); Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata ; Program Infrastruktura i Środowisko (Działanie 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury); Fundusze celowe Banku Gospodarstwa Krajowego (m.in.: Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych, Fundusz Termomodernizacji i Remontów); kredyty komercyjne (m.in. inwestycyjne, termomodernizacyjne, pomostowe); dotacje krajowe. ATMOTERM S.A S t r o n a 75

78 7. Identyfikacja obszarów problemowych Plan Gospodarki Niskoemisyjnej umożliwia objęcie swym działaniem poniższych obszarów wyodrębnionych, jako sekcje/działy gospodarki: energetyka budownictwo transport przemysł handel i usługi gospodarstwa domowe edukacja/dialog społeczny administracja publiczna Rozdział zawiera identyfikację obszarów problemowych w sektorach: 1. gminnym obejmującym: budynki użyteczności publicznej: oświata, administracja, kultura, zdrowie, sport, opieka społeczna, w tym również obiekty gospodarki komunalnej: oczyszczalnie ścieków, gospodarka odpadami, sieć ciepłownicza, zakłady uzdatniania wody, transport publiczny oraz flota pojazdów stanowiąca mienie miasta, oświetlenie uliczne i iluminacyjne, (energia elektryczna i zagospodarowanie odpadów), komunalne budynki mieszkalne (mienie miasta); źródła produkcji ciepła i energii elektrycznej, 2. pozagminnym obejmującym: budynki użyteczności publicznej pozagminne: oświata, administracja, kultura, zdrowie, sport, opieka społeczna, transport, obiekty mieszkaniowe, obiekty handlowe i usługowe, obiekty przemysłowe, źródła produkcji ciepła i energii elektrycznej. W powyższych sektorach zidentyfikowano następujące obszary problemowe: Niska emisja W wyniku badań przeprowadzonych w roku 2013 stwierdzono: przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla 24 godzin pyłu PM10 w roku kalendarzowym, przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM2,5 w roku kalendarzowym, odnotowano przekroczenie stężenia średniorocznego dla roku dla benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10. Wysokie stężenia zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w mieście szczególnie w sezonie grzewczym, są skutkiem niskiej emisji. Na terenie miasta realizowane są, zapisane w programie ochrony środowiska dla S t r o n a 76 ATMOTERM S.A. 2015

79 miasta Łodzi zadania związane z modernizacją źródeł ciepła w placówkach oświatowych oraz komunalnych zasobach mieszkaniowych. Odbiorcy indywidualni (prawie 30% ludności w mieście) swoje potrzeby grzewcze pokrywają głównie poprzez wykorzystanie energii chemicznej paliwa stałego (węgla kamiennego), spalając go we własnych kotłach węglowych lub piecach ceramicznych. Ten rodzaj ogrzewania jest głównym emitorem tlenku węgla, ze względu na to, że w warunkach pracy większości pieców domowych czy też niewielkich kotłów węglowych, niemożliwe jest przeprowadzenie pełnego spalania (dopalania paliw). Ogrzewania takie są głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza - tak zwanej niskiej emisji 160. Na złą jakość powietrza wpływ mają również: znaczne straty energii cieplnej spowodowane niezadowalającym stanem technicznym budynków, znaczne starty energii na przesyle w ciepłowniczych magistralach dosyłowych spowodowane niezadowalającą jakością materiałów izolacyjnych rurociągów czy nieszczelnością przewodów, emisja zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych rosnąca wraz ze wzrostem natężenia ruchu samochodowego przy niedostatecznej przepustowości układów drogowych, niedostosowanie instalacji i urządzeń przemysłowych oraz energetycznego spalania paliw do obowiązujących standardów emisyjnych 161. Niewielkie wykorzystanie OZE na terenie miasta Obecnie procent wykorzystania OZE w ogólnym bilansie energetycznym miasta Łodzi jest niewielki. Nie przyczynia się to do realizacji celów wyznaczonych w pakiecie klimatyczno energetycznym do roku 2020, czyli tzw. 3x20. Pakiet ten wskazuje kierunek w jakim powinno się rozwijać zaopatrzenie w energię cieplną, elektryczną i paliwa gazowe mieszkańców miast i gmin. Dążenie do wspomnianych celów powinno być realizowane nie tylko za pomocą programów krajowych ale również za pomocą programów i działań lokalnych 162. Wzrost ilości samochodów osobowych W Łodzi wciąż wiele osób wybiera transport indywidualny zamiast transportu zbiorowego. Problemem komunikacji miejskiej w Łodzi jest jej słaby wizerunek, wynikający z przestarzałego taboru tramwajowego (95% powyżej 20 lat, tylko 5% niskopodłogowych), niezbyt wysokiej prędkości komunikacyjnej tramwaju (wynikającej m. in. ze stanu torowisk tramwajowych, ich usytuowaniu w jezdni oraz często braku priorytetu w ruchu miejskim), niskiej estetyki infrastruktury przystankowej 163. W 2013 r. w Łodzi były zarejestrowane samochody osobowe. Wskaźnik motoryzacji wyniósł ponad 466,2 samochody osobowe na mieszkańców 164. Nasycenie pojazdami w Łodzi jest bardzo znaczne i daje miastu wysokie miejsce w Polsce w przeliczeniu na mieszkańca. Można spodziewać się, że w najbliższych latach liczba samochodów osobowych w mieście będzie utrzymywała się na poziomie zbliżonym do obecnego, a główna tendencja będzie polegała na zastępowaniu pojazdów starych nowymi. Ponadto w mieście występuje znaczne obciążenie ruchem tranzytowym, dla którego brak jest wyodrębnionych tras. Występują także liczne konflikty ruchu samochodowego z ruchem tramwajowym na ulicach o niewydzielonym torowisku. Większa ilość samochodów wiąże się również ze zwiększoną emisją zanieczyszczeń do powietrza 165. Władze miasta podejmują działania umożliwiające mieszkańcom oraz podróżnym przyjeżdżającym do Łodzi szybkie, komfortowe i bezpieczne przemieszczanie się w przestrzeni miejskiej za pomocą transportu publicznego, poprawiając standard i bezpieczeństwo, a także zwiększając przepustowość komunikacyjną 160 źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Łodzi na lata źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Łodzi na lata źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Łodzi na lata źródło: Aktualizacja Studium Systemu Transportowego dla Miasta Łodzi - Synteza 164 źródło: dane GUS 165 źródło: Aktualizacja Studium Systemu Transportowego dla Miasta Łodzi - Synteza ATMOTERM S.A S t r o n a 77

80 miasta i udział transportu zbiorowego w ruchu miejskim. Powyższe cele realizowane są poprzez kompleksową modernizację i remonty torowisk. W celu zmniejszenia ilości osób korzystających z transportu indywidualnego podejmowane są działania związane ze zwiększeniem atrakcyjności środków transportu komunikacji publicznej oraz rowerowej. Do końca roku mają zostać dostarczone 22 nowoczesne tramwaje, będące kolejnymi z serii zakupów nowego taboru dla MPK. Tym samym sukcesywnie wycofywane są modele przestarzałe, o wysokim stopniu emisji spalin. Projektuje się i buduje nowe drogi rowerowe. Władze miasta planują także zrealizować projekt o nazwie Łódzki Rower Miejski w ramach którego powstanie wypożyczalnia rowerów miejskich. Ponadto zrealizowana i stale ulepszana jest inicjatywa pod nazwą Łódzka Kolej Aglomeracyjna, która poprzez uruchomienie przystanków na trasie kolei obwodowej oraz w sąsiednich miejscowościach wzbogaciła strukturę miejskiej sieci transportu publicznego, tym samym odciążając drogi. Niedostosowanie sieci komunikacyjnej miasta do bieżących i przyszłych potrzeb Miejski układ drogowo-uliczny charakteryzuje się brakiem właściwej hierarchizacji odpowiadającej funkcjom ulic. Wynika to z braku logicznego układu komunikacyjnego o zróżnicowanych funkcjach. W układzie miasta brak jest miejskich tras obwodowych łączących podstawowe struktury zagospodarowania miasta z pominięciem centrum. W systemie drogowym brakuje alternatywnych dróg: na kierunku północ-południe na zachód od al. Włókniarzy oraz na wschód od ciągu Kopcińskiego Rydza- Śmigłego z przekroczeniem linii kolejowej nr 17. Powoduje to kumulowanie się ruchu na 2 głównych trasach północ południe (Al. Włókniarzy oraz Kopcińskiego Rydza Śmigłego) oraz bardzo duże obciążenia relacjami skrętnymi na skrzyżowaniach umożliwiających rozrząd ruchu. Znaczącą wadą układu drogowego jest brak połączenia wschód zachód w północnej części śródmieścia wpływającym na dodatkowe przeciążenie ulic o kierunku północ-południe 166. Jednakże, należy zauważyć, że w dn r. oddana do użytku została zmodernizowana trasa tramwajowa wschód-zachód, która została wydłużona, aby objąć zasięgiem kolejne osiedla mieszkaniowe. Trwają prace nad uruchomieniem Systemu Sterowania Ruchem, który usprawni ruch w mieście, zwłaszcza pod kątem transportu zbiorowego. Układ ulic w śródmieściu charakteryzuje się szczególnie niskimi parametrami technicznymi. Większość ulic jest jednoprzestrzenna, gęsto zabudowana, wąska, a węzły są niesprawne. Występują tu także liczne konflikty ruchu samochodowego z ruchem tramwajowym na ulicach o niewydzielonym torowisku 167. Ze względu na szerokość ulic, parametry techniczne dróg oraz duże natężenie ruchu, powinno się częściowo ograniczyć ruch w centrum. Kluczowym zadaniem w gestii Miasta Łodzi jest zapewnienie koniecznych połączeń miasta z węzłami dróg ruchu szybkiego (przede wszystkim z autostradą A1). W pierwszej kolejności z węzłem Łódź Wschód (A1), następnie z węzłem Stryków (A2) dającym także połączenie z autostradą A1. Konieczne będzie zapewnienie sprawnych połączeń wschód zachód na obszarze Łodzi umożliwiających dogodny dojazd do zachodnich obszarów Łodzi z węzła Stryków na A2 oraz węzła Łódź Wschód na A1, które również po realizacji S14 będą spełniały użyteczne funkcje w systemie drogowo-ulicznym Łodzi. Inwestycje wymienione powyżej sprawiłyby, że ruch samochodowy w mieście stałby się bardziej płynny, co znacznie zmniejszałoby emisję liniową 168. Na obszarze miasta prowadzone są remonty i przebudowy dróg mające na celu poprawę układu komunikacyjnego oraz poprawę płynności ruchu. W harmonogramie rzeczowo finansowym działań naprawczych znajduje się także szereg działań związanych z modernizacją dróg, jak również działania związane ze zwiększeniem mobilności miejskiej, które Miasto Łódź chce realizować w najbliższych latach. Dodatkowo cały czas trwają prace nad zapewnieniem dojazdu do autostrady A2, natomiast w ostatnim czasie zostało oddane połączenie z autostradą A źródło: Aktualizacja Studium Systemu Transportowego dla Miasta Łodzi - Synteza 167 źródło: Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi 168 źródło: Aktualizacja Studium Systemu Transportowego dla Miasta Łodzi - Synteza S t r o n a 78 ATMOTERM S.A. 2015

81 Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa jest problemem ogólnym w skali zarówno województwa jak i całego kraju. Jest to pewnego rodzaju przeszkoda przy wprowadzaniu różnego rodzaju programów środowiskowych np. związanych z wymianą pieców węglowych na gazowe dla indywidualnych odbiorców. W tym konkretnym przypadku barierą często jest czynnik ekonomiczny, który wiąże się z niechęcią do większych kosztów ogrzewania nawet jeżeli mają one swoje przełożenie na większy komfort. Czynniki takie jak zwiększona efektywność energetyczna czy mniejsze emisje substancji zanieczyszczających do powietrza często nie są brane pod uwagę. ATMOTERM S.A S t r o n a 79

82 8. Bazowa inwentaryzacja emisji CO 2 i innych substancji do powietrza Celem bazowej inwentaryzacji emisji (BEI) jest wyliczenie ilości CO 2 wyemitowanego wskutek zużycia energii na terenie Miasta Łodzi w roku bazowym. BEI pozwala zidentyfikować główne antropogeniczne źródła emisji CO 2. Do opracowania konieczne było zebranie danych dotyczących nośników energii. W celu określenia emisji gazów cieplarnianych do powietrza na terenie miasta Łodzi przeprowadzono ankietyzację(inwentaryzację). Dodatkowo wysłano pisma z prośbą o udostępnienie danych do dostawców energii elektrycznej, ciepła i gazu. Odpowiedzi uzyskaliśmy od firmy dostawcy ciepła sieciowego Veolia Energia Łódź S.A. oraz od dostawcy energii elektrycznej PGE Dystrybucja S.A. Pozyskane dane wykorzystano w obliczeniach zużycia energii. Wykorzystano także dane o zapotrzebowaniu na energię, ciepło i gaz w poszczególnych sektorach odbiorców. Bilans uzupełniono informacjami od przedsiębiorstw energetycznych funkcjonujących na terenie miasta oraz własnymi obliczeniami zużycia energii końcowej wśród odbiorców. Wyznaczono na tej podstawie zużycie energii finalnej dla poszczególnych sektorów odbiorców na obszarze miasta Łodzi. Wyróżniono następujące sektory odbiorców: sektor obiektów użyteczności publicznej, sektor handlowo-usługowy, sektor mieszkalnictwa, sektor przemysłu, oświetlenie uliczne, sektor transportu prywatnego i publicznego. Jako nośniki zużywane na terenie miasta wyróżnia się: ciepło sieciowe, gaz ziemny, energię elektryczną, paliwa węglowe, drewno, olej opałowy, olej napędowy, benzyna, gaz LPG, energię odnawialną. 8.1 Metodologia inwentaryzacji CO 2 Inwentaryzacja emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) wytyczne Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) 169. Celem bazowej inwentaryzacji emisji (BEI) będzie określenie wielkości emisji z obszaru miasta tak, aby możliwe było zaprojektowanie działań służących jej ograniczeniu przez władze administracji publicznej. W związku z tym emisje z sektorów, na które władze miasta mają nieistotny wpływ (bardzo ograniczony) są traktowane z mniejszą uwagą, a bardziej szczegółowo rozpatruje się wielkości emisji z sektorów w większym stopniu regulowanych przez miasto tam, gdzie polityka władz miasta może wpłynąć na wielkość emisji w sposób realny, np. sektor gospodarstw domowych, infrastruktury użyteczności publicznej. Do przygotowania inwentaryzacji wykorzystano jako podstawę wytyczne Porozumienia Między Burmistrzami How to fill In the Sustainable Energy Action Plan template? Wytyczne Porozumienia dają możliwość określania emisji wynikającą tylko i wyłącznie z finalnego zużycia energii in situ jak i w sposób bardziej pełny, poprzez zastosowanie oceny cyklu życia produktów i usług (tzw. LCA Life Cycle Assessment). Podejście standardowe jest bardziej precyzyjne w wyznaczaniu wielkości emisji (mniejszy 169 SEAP jest dokumentem określającym główne działania, które samorząd lokalny podejmie, aby osiągnąć założony cel w zakresie redukcji emisji CO 2, ograniczenia zużycia energii S t r o n a 80 ATMOTERM S.A. 2015

83 szacunkowy błąd) natomiast podejście LCA, pomimo swojej większej niedokładności daje pełniejszy obraz wielkości emisji, który uwzględnia również częściowe emisje wynikające z procesu wytwarzania i transportu (dostawy) danego produktu, usługi. Z tego też powodu w podejściu LCA energia elektryczna pochodząca z odnawialnych źródeł energii nie jest traktowana, jako bezemisyjne źródło energii. Zasady ogólne: Rok bazowy - Jako rok bazowy wytyczne wskazują 1990 rok. Ze względu na specyfikę projektu i potrzebę określenia celu redukcji emisji w kolejnych latach po uchwaleniu dokumentu oraz zaplanowania działań, konieczne było opracowanie inwentaryzacji dla najbardziej aktualnego roku. Dlatego też jako rok bazowy inwentaryzacji emisji CO 2 przyjęto rok Poza tym rok ten pozwala na pełniejsze i dokładniejsze zinwentaryzowanie danych wejściowych. Zakres inwentaryzacji - inwentaryzacją objęte są wszystkie emisje gazów cieplarnianych wynikające ze zużycia energii finalnej na terenie miasta. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie: energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczo-bytowe, transportowe i przemysłowe), ciepła sieciowego, energii elektrycznej, energii ze źródeł odnawialnych. Z inwentaryzacji wyłączony jest przemysł (także duże źródła spalania) objęty wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji CO 2. Zasięg terytorialny inwentaryzacji - w celu sporządzenia inwentaryzacji należy wyznaczyć jej granice, czyli określić, które źródła emisji włączyć do inwentaryzacji. Definicja granic inwentaryzacji będzie miała wpływ na jej końcowy efekt, ponieważ określi, które źródła emisji będą w niej zawarte, a które z niej wyłączone. Dla samorządu lokalnego miasta wyznaczono dwie granice: granica organizacyjna obejmuje wszelkie działania będące w zasięgu bezpośredniej kontroli samorządu lokalnego. Tam gdzie kończy się granica organizacyjna samorządu (sektor publiczny) zaczyna się granica społeczeństwa (sektor prywatny). W przypadkach, gdy aktywności obu sektorów pokrywają się ze sobą, należy przyjąć zasadę proporcjonalności emisji zależnej od udziałów danego sektora w strukturze własnościowej danego podmiotu; granica geopolityczna zawiera fizyczny obszar lub region, będący we władaniu samorządu lokalnego. Dodatkowo istotne są: ramy czasowe miasto biorące udział w projekcie powinno wyznaczyć ramy czasowe inwentaryzacji tak, aby dostosować je do lokalnych uwarunkowań. Inwentaryzacja powinna zawierać co najmniej rok bazowy w stosunku do którego odniesiony będzie cel redukcji emisji. Granica organizacyjna analiza aktywności samorządu. Analiza emisji związana z aktywnością samorządu lokalnego obejmuje emisje powstałe na skutek użytkowania wszystkich środków trwałych oraz mediów. Wszystkie emisje powstałe na skutek działalności samorządu lokalnego są uwzględniane, bez względu na to gdzie powstały. W niektórych przypadkach, w szczególności w kwestiach zużycia energii, emisja często występuje poza granicami geopolitycznymi samorządu lokalnego. Fizyczna lokalizacja źródła powstawania emisji, w większości przypadków, nie jest istotna przy podejmowaniu decyzji, które emisje uwzględnić w analizie. Granica geopolityczna analiza aktywności społeczeństwa. Analiza emisji związana z aktywnością społeczeństwa zawiera emisje związane z działalnością powstałą w granicach geopolitycznych samorządu lokalnego. Władze lokalne mają wpływ na aktywność społeczeństwa poprzez m.in. ustalanie prawa lokalnego, programy edukacyjne czy propagowanie wzorów zachowań społecznych. Mimo, że niektóre samorządy lokalne mogą mieć ograniczony wpływ na poziom emisji z poszczególnych działań, należy podjąć starania dokonania precyzyjnej analizy wszystkich działań, które skutkują emisją GHG w celu uzyskania kompletnej wiedzy o emisjach z terenu miasta (nazwa). Podczas inwentaryzacji wykorzystane zostaną metodologie niezbędne dla uzyskania najlepszej jakości danych: ATMOTERM S.A S t r o n a 81

84 Metodologia bottom-up polega na zbieraniu danych u źródła. Każda jednostka podlegająca inwentaryzacji podaje dane, które później agreguje się w taki sposób, aby dane były reprezentatywne dla większej populacji lub obszaru. Metodologia ta zwiększa prawdopodobieństwo popełnienia błędu przy analizie i obróbce danych oraz niepewność, czy cała docelowa populacja została ujęta w zestawieniu, Metodologia top-down polega na pozyskaniu zagregowanych danych dla większej jednostki obszaru lub populacji. Jakość danych jest wtedy generalnie lepsza, ponieważ jest mała ilość źródeł danych. Jeżeli zagregowane dane nie są reprezentatywne dla danego obszaru lub populacji, należy tak je przekształcić, aby jak najwierniej obrazowały zaistniałą sytuację. Głównym defektem tej metody jest mała rozdzielczość danych, która może ukryć trendy, mogące pojawić się przy większej rozdzielczości. Zakres inwentaryzacji na potrzeby określenia energii finalnej Celem inwentaryzacji będzie określenie wielkości emisji CO 2 z obszaru miasta tak, aby umożliwić zaprojektowanie działań służących jej ograniczeniu. Dlatego też w inwentaryzacji bardziej szczegółowo rozpatruje się wielkości emisji z sektorów w większym stopniu regulowanych przez miasto (tam gdzie polityka władz miasta może wpłynąć na wielkość emisji w sposób realny). Wynika to również z wytycznych Porozumienia Burmistrzów. Inwentaryzacją objęte są wszystkie emisje gazów cieplarnianych wynikające ze zużycia energii finalnej na terenie miasta. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie: energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczo-bytowe, transportowe i przemysłowe), ciepła sieciowego, energii elektrycznej, energii ze źródeł odnawialnych. Ze względu na potrzebę uniknięcia podwójnego liczenia emisji, z inwentaryzacji wyłączony jest przemysł (także duże źródła spalania) objęty wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji CO 2. Wspólnotowy system handlu uprawnieniami do emisji jest narzędziem służącym redukcji emisji ze źródeł przemysłowych nim objętych, dlatego też nie ma potrzeby włączania tych źródeł do planu działań. W grupie tej ujęte zostaną emisje pochodzące ze zużycia energii z działalności przemysłowej na terenie miasta. Dominującym źródłem emisji jest zużycie energii elektrycznej, która odpowiada za około 83% emisji z przemysłu. Drugim co do wielkości źródłem jest zużycie gazu ziemnego (około 10% udziału). Pozostałe źródła energii (ciepło sieciowe, olej opałowy, węgiel, koks) dopełniają bilansu emisji. Wskaźniki emisji CO 2 Dla określenia wielkości emisji zostaną przyjęte standardowe wskaźniki emisji. Wskaźniki te nie oddają pełnej wielkości emisji wynikającej z cyklu życia produktów i usług (metodologia LCA), charakteryzują się jednak większą dokładnością wyznaczenia emisji: dla paliw kopalnych (węgiel kamienny, brunatny i koks, olej opałowy oraz gaz ziemny) zostaną przyjęte wskaźniki emisji stosowane w europejskim systemie handlu uprawnieniami do emisji CO 2, zweryfikowane dla roku 2005; dla paliw płynnych stosowanych w transporcie (benzyna, olej napędowy) zostaną zastosowane najnowsze wskaźniki emisji z raportu Krajowej Inwentaryzacji Emisji Gazów Cieplarnianych; wskaźniki uwzględniają emisję CO 2, metanu (CH 4 ) oraz podtlenku azotu (N 2 O); dla energii elektrycznej zostanie przyjęty wskaźnik 0,812 Mg CO 2 /MWh (reprezentatywny dla sektora energetyki zawodowej opartej na węglu kamiennym i brunatnym, z niewielkim udziałem biomasy). Założono, że w kolejnych latach inwentaryzacji wskaźnik pozostanie niezmieniony, pomimo wzrastającego w niewielkim stopniu udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii elektrycznej sieciowej; S t r o n a 82 ATMOTERM S.A. 2015

85 dla ciepła sieciowego przyjęty zostanie średni, referencyjny wskaźnik emisji (za KASHUE) 0,332 MgCO 2 /MWh ciepła sieciowego. Wskaźniki emisji dla energii elektrycznej i ciepła, które zostaną wykorzystane do inwentaryzacji przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 15. Porównanie wskaźników emisji (standardowy i LCA) dla elektryczności ze źródeł odnawialnych Źródło energii Standardowe wskaźniki emisji [Mg CO 2 /MWh e ] Wskaźniki emisji LCA (ocena cyklu życia) [Mg CO 2 /MWh e ] Panele fotowoltaiczne 0 0,020 0,050 Energia wiatru 0 0,007 Energia wód powierzchniowych 0 0,024 Emisje gazów cieplarnianych, innych niż CO 2, podawane są w przeliczeniu na ekwiwalent CO 2 według wytycznych IPCC 170. Tabela 16. Wskaźniki emisji dla energii elektrycznej i ciepła sieciowego przyjęte do obliczeń emisji Rodzaj wskaźnika Energia elektryczna Ciepło sieciowe Energia ze źródeł odnawialnych Rok Wskaźnik emisji [MgCO 2 /MWh] Źródło ,812 KOBIZE Referencyjny wskaźnik jednostkowej emisyjności dwutlenku węgla przy produkcji ,812 energii elektrycznej do wyznaczania poziomu bazowego dla projektów JI realizowanych w Polsce ,332 Obliczenia własne ,332 Prognoza bazowa Dla energii elektrycznej zostaną zaproponowane wskaźniki emisji podawane przez wytyczne Porozumienia (SEAP) dla Polski (rok 2013 i 2024 dla prognozy bazowej). Ze względu na lokalny charakter produkcji i dostaw ciepła do miejskiej sieci. Wskaźniki emisji dla pozostałych paliw przyjęte zostaną zgodnie z wytycznymi, ich zestawienie znajduje się w kolejnej tabeli. Tabela 17. Zestawienie wykorzystanych wskaźników emisji dla paliw Rodzaj paliwa Wartość opałowa Wskaźnik emisji [MgCO 2 /MWh] Gaz Naturalny 36 MJ/m 3 0,202 Olej Opałowy 40,19 MJ/kg 0,276 Węgiel 18,9 MJ/kg 0,346 Benzyna 44,3 MJ/kg 0,2569 Olej napędowy (diesel) 43,0 MJ/kg 0,2677 LPG 47,3 MJ/kg 0, IPCC - Intergovernmental Panel on Climate Change (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, w skrócie IPCC) organizacja założona w 1988 przez dwie organizacje Narodów Zjednoczonych Światową Organizację Meteorologiczną (WMO) oraz Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) w celu oceny ryzyka związanego z wpływem człowieka na zmianę klimatu. ATMOTERM S.A S t r o n a 83

86 Metodologia obliczeń Obliczenia wielkości emisji wykonano za pomocą arkuszy kalkulacyjnych. Do obliczeń wykorzystuje się podstawowy wzór obliczeniowy: gdzie: E CO2 oznacza wielkość emisji CO 2 [Mg] E CO2 = C x EF C oznacza zużycie energii (elektrycznej, ciepła, paliwa) [MWh] EF oznacza wskaźnik emisji CO 2 [MgCO 2 /MWh] Ekwiwalent CO 2 Z gazów innych niż CO 2 w inwentaryzacji uwzględnić również można inne gazy cieplarniane (CH 4, N 2 O, itd.). W wypadku konieczności przedstawienia wielkości emisji gazów cieplarnianych innych niż CO 2 zastosowane zostaną przeliczniki oparte na potencjale globalnego ocieplenia dla poszczególnych gazów, opracowanego przez IPCC. Tabela 18. Globalny potencjał ocieplenia gazów cieplarnianych (wg Second Assessment Report) Gaz Cieplarniany Potencjał Globalnego Ocieplenia [100 lat, CO 2eq ] CO 2 (dwutlenek węgla) 1 CH 4 (metan) 21 N 2 O (podtlenek azotu) 310 SF 6 (heksafluoreksiarki) PFC (perfluorowęglowodory) HFC (heptafluoropropan) (w zależności od gazu) Źródła danych Do opracowania emisji konieczne będzie zebranie danych dotyczących, nośników energii wykorzystana zostanie metodologia top-down oraz bottom-up proponuje się elektroniczne ankiety zamieszczone na serwerze wykonawcy, oddzielna dla każdego inwentaryzowanego sektora. Wielkości zużycia podawane zostaną z zestawień znajdujących się w dyspozycji Urzędu Miasta, danych statystycznych GUS oraz dokumentów planistycznych Urzędów. Wśród wnioskowanych danych wymienić można m.in.: zużycia energii elektrycznej, zużycia ciepła sieciowego, zużycia paliw kopalnych (węgiel, gaz, olej opałowy i in.), zużycia paliw transportowych, biomasy i energii ze źródeł odnawialnych, ilości lamp świetlnych i sygnalizacji, ilości taboru komunikacji publicznej, budynków, powierzchni, itd. Z segmentu aktywności samorządu lokalnego wykonawca przewiduje pozyskać: zużycie energii elektrycznej w budynkach miejskich, które określone zostaną na podstawie inwentaryzacji faktur za energię elektryczną we wszystkich jednostkach, zużycie ciepła sieciowego z sieci ciepłowniczej, które określone zostaną na podstawie danych dotyczących ilości zużytego ciepła oszacowanego na podstawie faktur za dostawę energii i rozliczeń poszczególnych jednostek, S t r o n a 84 ATMOTERM S.A. 2015

87 gaz ziemny w budynkach miejskich zużycie określone zostanie na podstawie inwentaryzacji faktur za gaz, paliwa płynne zużycie określono na podstawie inwentaryzacji faktur za paliwo, zużycia paliw transportowych na podstawie inwentaryzacji faktur, ilości przejechanego dystansu, itd. Segment aktywności społeczeństwa: energia elektryczna zużycie energii elektrycznej określone zostanie na podstawie danych dostarczonych przez Operatora sieci, Urzędy Miast dane dla segmentów; jeśli przekazane dane będą zagregowane to zostaną podzielone na sektory (mieszkalnictwo, przemysł itd.) na podstawie dostępnych danych, przybliżonej charakterystyki innych Miast, dla których wykonawca posiada dane, gaz ziemny - wartość zużycia gazu ziemnego zostanie określona na podstawie danych o ilości zużycia gazu w mieście (nazwa), uzyskanych od Urzędu Miasta lub/i PGNiG S.A., Oddział Obrotu Gazem, olej opałowy, węgiel, drewno wykonawca zakłada, że w sektorze mieszkalnictwa olej opałowy oraz węgiel (i drewno) stosuje się głównie do celów grzewczych. Z powodu napotykanych trudności podczas opracowywania innych dokumentów strategicznych, w zgromadzeniu danych dotyczących ilości zużytego oleju oraz węgla z sektora mieszkalnictwa, wykorzystane zostaną dane z inwentaryzacji emisji wykonywanych przez wojewódzka baza emisji, zużycie ciepła sieciowego określone zostanie na podstawie danych udostępnionych przez Veolia Energia Łódź S.A., w podziale na grupy odbiorców, zużycie paliw w transporcie dane zostaną oszacowane na podstawie danych o natężeniu ruchu, które zostaną pozyskane z generalnego pomiaru ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich pomiarów prowadzonych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Łodzi oraz wskaźników przeliczeniowych; produkcja energii cieplnej z instalacji solarnych oraz w pompach ciepła ilość energii cieplnej w układach pomp ciepła współpracujących ze źródłem konwencjonalnym oraz energii słonecznej pozyskana zostanie z danych Urzędu Miasta o ilości zgłoszonych instalacji w domach prywatnych oraz budynkach użyteczności publicznej. Przyjęte założenia Dla celów opracowania inwentaryzacji zostaną przyjęte również założenia: miasto jest i będzie importerem netto energii elektrycznej, w związku z czym, zostanie przyjęty wskaźnik emisji średni dla Polski, dla energii elektrycznej sieciowej; ze względu na trudności z pozyskaniem danych, w inwentaryzacji mogą zostać pominięte dane wynikającą ze zużycia oleju opałowego lub innych paliw - przyjmuje się, że nie ma to znaczącego wpływu na ostateczną wielkość emisji (jeśli udział paliwa stanowi poniżej 1% całkowitej emisji) z obszaru Miasta; wykonawca przyjmuje, że emisje gazów cieplarnianych innych niż CO 2 z transportu (CH 4 i N 2 O) mieszczą się w przedziale 1-3% całkowitej emisji z transportu, co ostatecznie przekłada się na mniej niż 0,5% całkowitej emisji z obszaru miasta i w związku z tym emisja z tych gazów zostanie pominięta w inwentaryzacji; dla obliczenia emisji z transportu przyjęte zostaną natężenia ruchu, dla których zostały przeprowadzone pomiary, w innym wypadku zostaną ono oszacowane w obszarze miejskim na podstawie dostępnych danych, wskaźników przeliczeniowych, itd. wykonawca zakłada kontynuację trendów gospodarczych zgodnie z prognozą PKB do roku 2024 zostanie założone, że wielkości zużycia paliw i energii będą zgodnie z prognozą zawartą w Polityce Energetycznej Polski do roku 2030, ATMOTERM S.A S t r o n a 85

88 kontynuowane będą obecne trendy demograficzne, natężenie ruchu, zgodnie z metodologią prognoz natężenia ruchu GDDKiA, do 2024 roku wzrośnie. Inwentaryzacja emisji na podstawie wytycznych Ministerstwa Środowiska Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Środowiska Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza model emisyjny podzielony zostanie na źródła emisji; powierzchniowe (źródła komunalno-bytowe); liniowe (źródła związane z transportem, drogi krajowe, wojewódzkie i lokalne, również emisja poza spalinowa i wtórna: ścieranie opon, okładzin hamulcowych, nawierzchni jezdni, unos z jezdni); punktowe (energetyka zawodowa, procesy technologiczne i inne jednostki organizacyjne). Źródła emisji będą posiadały lokalizację przestrzenną oraz określoną emisję. Ze względu na brak znaczącego wpływu na stężenia substancji w powietrzu oraz brak szczegółowych danych, w inwentaryzacji nie zostaną ujęte; emisja niezorganizowana z oczyszczalni ścieków, składowisk, lotnisk oraz stacji paliw. Źródła emisji powierzchniowej Powierzchniowe źródła emisji będą obejmowały liczne źródła pochodzące z indywidualnych systemów grzewczych małej mocy. Wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza następuje na niewielkiej wysokości, a zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, zwykle na obszarach zwartej zabudowy mieszkaniowej. Do tych źródeł zostaną zakwalifikowane: małe kotłownie przydomowe, paleniska domowe (piece węglowe ceramiczne oraz węglowe trzony kuchenne), niewielkie kotłownie do 1 MW dostarczające ciepło do lokali usługowych lub warsztatów, czyli szeroko pojęty sektor bytowo-komunalny. W celu scharakteryzowania źródeł powierzchniowych emisji na terenie miasta przeanalizowane zostaną przede wszystkim systemy ciepłownicze oraz systemy zasilania i wykorzystania gazu do celów grzewczych na terenie miasta. Struktura stosowania paliw w celach grzewczych określona zostanie na podstawie: danych statystycznych GUS określających zużycia energii cieplnej w jednostkach administracyjnych na poziomie miasta; danych statystycznych określających zużycie gazu do celów grzewczych na poziomie miasta; aktualnych planów zaopatrzenia w ciepło i paliwa gazowe. Podstawowe dane wejściowe do oszacowania wielkości emisji zanieczyszczeń ze źródeł powierzchniowych, niezbędne do zgromadzenia, stanowić będzie: struktura paliw w pokryciu zapotrzebowania na ciepło (sieć ciepłownicza, węgiel kamienny, gaz ziemny, olej opałowy oraz drewno) (metoda inwentaryzacji bottom-up). Wielkość emisji substancji do powietrza z wyznaczonego obszaru obliczona zostanie w oparciu o dane dot. zapotrzebowania na ciepło dla tego obszaru [GJ/rok] oraz struktury wykorzystania poszczególnych rodzajów paliw (węgiel kamienny, gaz ziemny, olej opałowy oraz drewno) w pokrywaniu tego zapotrzebowania. Wielkość zapotrzebowania na ciepło obliczona została w oparciu o ilość ludności w danej gminie. S t r o n a 86 ATMOTERM S.A. 2015

89 Emisja dla każdego paliwa i dla poszczególnych zanieczyszczeń zostanie określona ze wzoru: gdzie: E - emisja zanieczyszczenia [Mg/rok] w E - wskaźnik emisji zróżnicowany dla zanieczyszczenia i paliwa [g/gj] Z c - średnie zapotrzebowanie na ciepło [GJ/osobę rok] L - liczba ludności zamieszkującej na danym obszarze bilansowym [osoba] Do obliczeń emisji ze źródeł powierzchniowych przyjęte zostaną wskaźniki emisji pochodzące z The EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2013, średnie dla terenu Europy, dla poszczególnych rodzajów paliw. Wskaźniki te zestawiono w tabeli poniżej i stanowią one elementy tabeli atrybutów. Tabela 19. Wartości wskaźników emisji dla różnych rodzajów paliw (źródło danych: EMEP/EEA 2013) substancja Gaz ziemny Węgiel kamienny Drewno Olej opałowy SO 2 [g/gj] 0, NO 2 [g/gj] 51, PM10 [g/gj] 1, ,9 PM2,5 [g/gj] 1, ,9 B(a)P [g/gj] 5, ,23 0,121 8,0x10-5 NMLZO[g/GJ] 1, ,69 NH 3 [g/gj] 0 0, Źródła emisji liniowej W zakresie emisji ze źródeł liniowych poziom zanieczyszczenia powietrza jest zależny w największym stopniu od natężenia ruchu, udziału różnego rodzaju kategorii pojazdów na poszczególnych trasach komunikacyjnych. W ramach inwentaryzacji emisji liniowej uwzględniona zostanie emisja spalinowa oraz pozaspalinowa z następujących kategorii dróg: krajowych; autostrad; wojewódzkich; powiatowych; gminnych; lokalnych. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest również zły stan techniczny dróg i pojazdów oraz nieprawidłowa ich eksploatacja. W inwentaryzacji wykonawca uwzględni wpływ zanieczyszczeń (szczególnie dotyczy to pyłu zawieszonego) pochodzących z procesów zużycia opon, hamulców, a także ścierania nawierzchni dróg, które zalicza się do emisji pozaspalinowej. Dodatkowo uwzględniana zostanie emisja wtórna (z unoszenia) pyłu z nawierzchni dróg. Jej wielkość zależna jest od stanu technicznego drogi. Kataster źródeł liniowych będzie zbiorem informacji emisyjnej i przestrzennej o źródłach emisji z dróg krajowych, wojewódzkich oraz autostrad, a także dróg powiatowych, gminnych i innych lokalnych. ATMOTERM S.A S t r o n a 87

90 Określenie źródeł emisji liniowej: warstwa dróg zostanie podzielona na odcinki charakteryzujące się jednoznacznie określonym natężeniem ruchu i wielkością emisji zanieczyszczeń; w przypadku dróg krajowych i wojewódzkich oraz autostrad poszczególne odcinki opisane zostaną, jako punkty emisyjne położone na początku, środku i końcu każdego odcinka. Dla każdego odcinka drogi obliczania zostanie wielkość emisji substancji w oparciu o rzeczywiste natężenie ruchu, a w przypadku braku danych, o natężenie przyjęte szacunkowo według założeń; w przypadku dróg gminnych, powiatowych i lokalnych na zbiorze wszystkich odcinków budowana będzie siatka wielokątów o założonych parametrach. Emisja z dróg lokalnych, za pomocą narzędzi GIS, będzie lokalizowana w geometrycznych środkach wielokątów. Do danego oczka siatki zaliczana będzie emisja z odcinka drogi, w zależności od długości danego odcinka w oczku siatki. Wymienione wyżej operacje wykonywane zostaną przy użyciu narzędzi GIS, wspomaganych arkuszami kalkulacyjnymi. Aby określić wielkość emisji z wyznaczonych odcinków dróg zgromadzona zostanie informacja nt. wielkości natężenia ruchu w rozbiciu na poszczególne kategorie pojazdów emitujących substancje do powietrza (osobowe, dostawcze, ciężarowe, autobusy) [szt./rok]. Dane dotyczące natężenia ruchu dla dróg krajowych i wojewódzkich, podawane przez GDDKiA oraz Zarządy Dróg Wojewódzkich, określane zostaną, jako średni dobowy ruch pojazdów (SDR) w danym roku. Aby określić całkowity roczny ruch pojazdów [szt./rok] obliczone zostanie roczne natężenia ruchu. Wielkość emisji spalinowej obliczona zostanie na podstawie wskaźników emisji [g/(szt. km)] opracowanych przez profesora Zdzisława Chłopka z Zakładu Transportu Samochodowego Politechniki Warszawskiej, uwzględniających zarówno rodzaj pojazdu jak i jego prędkość (średnią prędkość). Wielkość emisji pozaspalinowej, czyli emisji pochodzącej ze ścierania opon, hamulców i nawierzchni dróg, a także emisji wtórnej powodowanej unoszeniem pyłu z dróg przez poruszające się pojazdy obliczona zostanie na podstawie wskaźników emisji publikowanych w ogólnie dostępnych serwisach branżowych (np. baza wskaźników AP-42 prowadzona przez US-EPA) oraz periodykach specjalistycznych. W celu określenia wielkości emisji z dróg lokalnych (powiatowych i gminnych oraz lokalnych) zastosowana zostanie analogiczna metodyka, jak dla dróg krajowych i wojewódzkich. Obliczenia zostaną oparte na podstawie rzeczywistych natężeniach ruchu, przy czym zaznaczyć należy, że w przypadku braku danych zostaną wykonane założenia modelowe, ponieważ na większości sieci dróg nie są prowadzone pomiary natężeń ruchu. Uproszczenia będą polegały na zamodelowaniu szacunkowego natężenia ruchu na odcinkach dróg lokalnych. Dane o emisji na drogach powiatowych i gminnych oparte zostaną na ulokowanych w przestrzeni wielokątach w oczkach siatki. Metodyka obliczania emisji spalinowej oraz propozycja wskaźników emisji dla źródeł liniowych są zgodne ze Wskazówkami dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza. Wskaźniki zestawiono w kolejnej tabeli. Tabela 20. Wskaźniki emisji z transportu samochodowego (ze źródeł liniowych) emisja spalinowa 171 Rodzaj transportu Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Pył zawieszony PM2,5 = PM10 [g/pojazd km] B(a)P NMLZO samochody osobowe 0,0350 0,678 0,0140 0, ,3256 dostawcze 0,1470 1,025 0,1293 0, ,2780 ciężarowe 0,4820 5,987 0,5580 0, ,5840 autobusy 0, ,529 0,6110 0, ,0360 Metodykę obliczania emisji pozaspalinowej oraz propozycję wskaźników emisji oparto na wytycznych U.S. Environmental Protection Agency - EPA AP Paved Roads oraz EMEP/EEA emission inwentory 171 źródło: Politechnika Warszawska S t r o n a 88 ATMOTERM S.A. 2015

91 guidebook Wskaźniki emisji pozaspalinowej z transportu oraz emisji wtórnej z unoszenia przedstawiono w kolejnej tabeli. Tabela 21. Wskaźniki emisji pozaspalinowej z transportu samochodowego Rodzaj emisji PM10 [g/pojazd km] PM2,5 [g/pojazd km] emisja ze ścierania - pojazdy osobowe 0,0195 0,0107 emisja ze ścierania - pojazdy dostawcze 0,0272 0,0148 emisja ze ścierania - pojazdy ciężarowe 0,0950 0,0950 emisja ze ścierania - autobusy 0,0950 0,0540 emisja ze ścierania jezdni - - pojazdy osobowe 0,0101 0,0055 emisja ze ścierania jezdni - pojazdy dostawcze 0,0101 0,0055 emisja ze ścierania jezdni - pojazdy ciężarowe/autobusy 0,0513 0,0277 emisja wtórna z unoszenia 0,1440 0,1440 Źródła emisji punktowej W ramach inwentaryzacji zebrane zostaną dostępne dane na temat jednostek organizacyjnych wprowadzających substancje do powietrza, które zlokalizowane są na terenie Miasta (nazwa). Informacje zawarte w bazie dotyczyć powinny źródeł energetycznych i technologicznych. Ze względu na znaczną ilość danych źródłowych, ulokowanych w różnych istniejących bazach danych, podstawowymi danymi w inwentaryzacji emisji punktowej będą dane baz przygotowane na potrzeby programów ochrony powietrza, bazy opałowe oraz bazy prowadzone przez WIOŚ na potrzeby modelowania do rocznych ocen jakości powietrza. Analiza wyników inwentaryzacji Wyniki inwentaryzacji służą do wyznaczenia linii bazowej i określenia spodziewanego trendu podstawowego. Trend podstawowy oznacza sytuację, w której nie będą prowadzone dodatkowe (inne niż dotychczasowe) działania w zakresie redukcji emisji CO 2. Trend podstawowy powinien być wyznaczony dla poszczególnych rodzajów źródeł tak, aby było możliwe rozróżnienie trendów przeciwstawnych, np.: trend wzrastający emisja CO 2 z komunikacji indywidualnej w związku z dynamicznym przyrostem ilości pojazdów trend opadający emisja CO 2 z kotłowni lokalnych w związku z zastosowaniem nowych technologii (kotły, sieci preizolowane) Na poniższym schemacie przedstawiono metodologię sporządzania bilansu energetycznego oraz emisji gazów cieplarnianych w podziale na grupy odbiorców. ATMOTERM S.A S t r o n a 89

92 DANE WEJŚCIOWE BAZA DANYCH O ZUŻYCIU ENERGII, PALIW, SUROWCACH I ODPADACH ORAZ WYKORZYSTANIU OZE WYZNACZENIE UDZIAŁU ENERGII POZYSKIWANEJ ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH OBLICZENIA ZUŻYCIA ENERGII W PODZIALE NA ŹRÓDŁA PROPOZYCJE DZIAŁAŃ Z ZAKRESU WYKORZYSTANIA OZE POZWALAJĄCYCH NA OSIĄGNIĘCIE 20% UDZIAŁU ENERGII POZYSKIWANEJ Z OZE ZESTAWIENIE PROPOZYCJI DZIAŁAŃ W RAMACH PGN PROPOZYCJE DZIAŁAŃ Z ZAKRESU POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ POZWALAJĄCYCH NA OSIĄGNIĘCIE 20% REDUKACJI ZUŻYCIA ENERGII W STOSUNKU DO ROKU BAZOWEGO BAZOWA INWENTARYZACJA EMISJI CO 2 PROPOZYCJE DZIAŁAŃ Z ZAKRESU POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ POZWALAJĄCYCH NA OSIĄGNIĘCIE 20% REDUKACJI EMISJI CO 2 W STOSUNKU DO ROKU BAZOWEGO TABELA KOŃCOWA PORÓWNUJĄCA ZUŻYCIE ENERGII, PALIW ORAZ WYKORZYSTANIE OZE W ROKU BAZOWYM I PO OSIĄGNIĘCIU CELÓW PGN Rysunek 26. Metodologa sporządzania bilansu energetycznego oraz emisji gazów cieplarnianych w podziale na grupy odbiorców Wyniki inwentaryzacji emisji CO 2 oraz energii finalnej Inwentaryzacja obejmowała następujące dziedziny, dla których przygotowano opis działań kierunkowych: infrastruktura użyteczności publicznej (budynki miejskie, wyposażenie lub/i urządzenia), oświetlenie uliczne (lokalne latarnie świetlne oraz sygnalizacja świetlna), budynki mieszkalne (gospodarstwa domowe) emisja powierzchniowa, transport emisja liniowa z sektora społecznego w podziale na samochody: osobowe, dostawcze, ciężarowe, w tym również transport publiczny (infrastruktura miejskich zakładów/ przedsiębiorstw komunikacyjnych), przemysł, w tym przedsiębiorstwa, firmy odpowiedzialne za produkcję energii eklektycznej i cieplnej, 172 źródło: opracowanie własne S t r o n a 90 ATMOTERM S.A. 2015

93 inne źródła emisji (w tym usługi i handel). Największy udział zużycia nośników energii zinwentaryzowano w sektorze mieszkalnictwa (42,56%), najmniejszy w sektorze oświetlenia publicznego (0,29%). Największy udział w emisji CO 2 jest z sektora mieszkalnictwa (41,78%), najmniejszy natomiast w sektorze oświetlenia ulicznego (0,66%). 8.3 Analiza głównych źródeł emisji CO 2 OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ W tym sektorze uwzględniono budynki położone na terenie miasta, takie jak: budynki administracyjne urzędów miast i gmin, budynki należące do spółek miejskich lub spółek z udziałem miast i gmin (budynki administracyjne, techniczne), przedszkola, szkoły, ośrodki, poradnie, domy pomocy społecznej, itp., obiekty sportowo-rekreacyjne. W Łodzi emisja z sektora budynków użyteczności publicznej wyniosła ,35 MgCO 2e /rok. Zostało określone: zużycie energii elektrycznej, zużycie energii cieplnej z sieci ciepłowniczej, zużycie paliw (gazu ziemnego, węgla kamiennego, oleju opałowego, drewna), zużycie energii finalnej w obiektach użyteczności publicznej. Zużycie energii elektrycznej Zużycie energii elektrycznej w budynkach gminnych, miejskich za rok 2013 wyniosło ,34 MWh/rok i zostało określone na podstawie zebranych danych, natomiast emisja wyniosła ,02 MgCO 2e /rok. Ciepło sieciowe Zużycie energii cieplnej z sieci ciepłowniczej za rok 2013 określono na podstawie danych z ankietyzacji. Dane odnoszą się do ilości zużytego ciepła oszacowanego na podstawie faktur za dostawę energii. Na terenie miasta Łódź występuje sieć ciepłownicza, zużycie energii cieplnej w budynkach użyteczności cieplnej wyniosło ,09 GJ/rok, co odpowiada zużyciu ,57 MWh/rok i emisji ,27 MgCO 2 /rok. Zużycie paliw Zużycie gazu ziemnego oraz innych nośników energii w budynkach gminnych za rok 2013 określono na podstawie danych udostępnionych przez obiekty użyteczności publicznej. Tabela 22. Zużycie energii w obiektach użyteczności publicznej municypalne w wyniku spalania paliw dla roku Obszar gaz ziemny węgiel kamienny olej opałowy [m 3 /rok] [Mg/rok] [m 3 /rok] m. Łódź ,55 213,52 652, źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych podczas ankietyzacji ATMOTERM S.A S t r o n a 91

94 Jak pokazano w tabeli powyżej przedstawiającej zużycie paliw w budynkach użyteczności publicznej na terenie miasta Łódź, zużycie gazu ziemnego i oleju opałowego jest największe. Zużycie węgla kamiennego jest na trzecim miejscu. Zużycie energii finalnej w obiektach użyteczności publicznej Na zużycie energii finalnej w obiektach użyteczności publicznej składa się głównie: energia elektryczna, gaz ziemny, ciepło sieciowe, węgiel kamienny oraz olej opałowy. Spośród wymienionych rodzajów wytwarzających energię grzewczą, ciepło sieciowe zużywane jest w największej ilości ,57 MWh/rok (73,52%). Na drugim miejscu znajduje się energia elektryczna ,34 MWh/rok (16,22%), najniższe jest zużycie węgla kamiennego 1511,26 MWh/rok (0,45%). Zużycie drewna nie występuje. Tabela 23. Zużycie energii finalnej w obiektach użyteczności publicznej municypalnych w wyniku spalania paliw dla roku obszar energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe [MWh/rok] węgiel kamienny olej opałowy drewno m. Łódź , , , , ,51 0,00 73,52% 1,94% 0,00% 0,45% 16,22% 7,87% energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe olej opałowy drewno węgiel kamienny Rysunek 27. Zużycie nośników w sektorze budynków użyteczności publicznej w 2013 r. 175 W tabeli poniżej przedstawiono wielkość emisji CO 2 z sektora budynków użyteczności publicznej z poszczególnych paliw. Tabela 24. Emisja CO 2 w budynkach użyteczności publicznej w mieście Łódź w 2013 r. 176 obszar energia elektryczna gaz ziemny ciepło węgiel sieciowe kamienny [MgCO 2 /rok] olej opałowy drewno m. Łódź , , ,27 522, ,32 0, źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji 175 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji 176 jw. S t r o n a 92 ATMOTERM S.A. 2015

95 61,23% 1,34% 0,00% 0,39% 33,05% 3,99% energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe olej opałowy drewno węgiel kamienny Rysunek 28. Udział poszczególnych paliw w emisji CO 2 w sektorze budynków użyteczności publicznej w 2013 r. 177 W poniższej tabeli zamieszczono informację nt. zużycia energii i emisji CO 2 w budynkach użyteczności publicznej w mieście Łódź. Łączne zużycie energii w tym sektorze wynosi ,77 MWh/rok przy emisji CO 2 wynoszącej ,35 Mg/rok. Tabela 25. Zużycie energii i emisja CO 2 w budynkach użyteczności publicznej w mieście Łódź 178 obszar OŚWIETLENIE ULICZNE zużycie energii [MWh] emisja CO 2 [Mg/rok] m. Łódź , ,35 W tym sektorze uwzględniono całkowitą ilość energii zużytą na potrzeby oświetlenia ulicznego i sygnalizacji świetlnej. Zużycie energii elektrycznej na oświetlenie uliczne w Łodzi wynosi ,13 MWh/rok przy emisji CO 2 wynoszącej ,02 Mg/rok. W poniższej tabeli zamieszczono wyniki inwentaryzacji w obszarze oświetlenia ulicznego. Tabela 26. Zużycie energii i emisja CO 2 w sektorze oświetlenia publicznego 179 TRANSPORT obszar Transport prywatny zużycie energii [MWh] emisja CO 2 [Mg/rok] Liczba punktów świetlnych [szt.] m. Łódź , , Duży udział w negatywnym oddziaływaniu na środowisko ma również spalanie paliw w silnikach spalinowych napędzających pojazdy mechaniczne. Oprócz dwutlenku węgla pojazdy silnikowe emitują także szkodliwe substancje jak dwutlenek siarki, pyły i alfapirobenzen. Liczba pojazdów na ulicach ulega ciągłemu wzrostowi przy jednoczesnej stopniowej poprawie istniejącej infrastruktury. W poniższej tabeli zamieszczono informację nt. zużycia energii i emisji CO 2 z transportu prywatnego. W zakresie floty samochodowej, ze względu na różny charakter użytkowania pojazdów, uwzględniono cztery grupy pojazdów: pojazdy osobowe, dostawcze, ciężarowe i autobusy. 177 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji 178 jw. 179 źródło: opracowanie własne ATMOTERM S.A S t r o n a 93

96 Tabela 27. Zużycie energii w sektorze transportu prywatnego w podziale na kategorie pojazdów na obszarze Łodzi w roku bazowym Zużycie nośników energii [MWh/rok] Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy , , , ,06 Poniżej przedstawiono strukturę zużycia energii w sektorze transportu prywatnego, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie miasta Łodzi. 11,11% 24,46% 2,83% 61,61% Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy Rysunek 29. Struktura zużycia energii w sektorze transportu prywatnego, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Łodzi w roku bazowym Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że na analizowanym terenie największy udział w zużyciu energii mają samochody osobowe, tj. ponad 61%. Zużycie energii przez samochody dostawcze kształtuje się na poziomie powyżej 11% całkowitego zużycia energii w danym sektorze. Z kolei samochody ciężarowe zużywają niecałe 25% energii w danym sektorze, autobusy natomiast stanowią ok. 3% całkowitego zużycia energii w sektorze transportu prywatnego. Wielkość emisji CO 2 w sektorze transportu prywatnego w kategoriach środków transportu, tj. samochody osobowe, ciężarowe, dostawcze oraz autobusy, przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 28. Emisja CO 2 w sektorze transportu prywatnego w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Emisja CO2 [MgCO 2 /rok] Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy , , , , źródło: opracowanie własne 181 źródło: opracowanie własne 182 źródło: opracowanie własne S t r o n a 94 ATMOTERM S.A. 2015

97 25,19% 2,89% 60,69% 11,23% Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy Rysunek 30. Struktura emisji CO 2 w sektorze transportu prywatnego, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Łodzi w roku bazowym Struktura emisji wygląda dokładnie tak samo jak struktura zużycia z uwagi na podobne wartości wskaźników dla benzyny oraz oleju napędowego, a także stosunkowo podobne rozkłady używanych paliw w poszczególnych klasach pojazdów. Tabela 29. Zużycie nośników energii w sektorze transportu prywatnego na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Benzyna Olej napędowy LPG obszar [MWh/rok] m. Łódź , , ,68 Umieszczony poniżej wykres przedstawia zużycie paliw w MWh w transporcie prywatnym. 7,05% 45,57% 47,38% benzyna olej napędowy LPG Rysunek 31. Zużycie nośników w sektorze transportu prywatnego w 2013 r. 185 Największy udział w zużyciu paliw w transporcie prywatnym stanowi benzyna (powyżej 47%). Olej napędowy jest na drugim miejscu z udziałem powyżej 45%, natomiast udział LPG jest najmniejszy i wynosi nieco ponad 7%. 183 źródło: opracowanie własne 184 źródło: opracowanie własne 185 źródło: opracowanie własne ATMOTERM S.A S t r o n a 95

98 Tabela 30. Emisja CO 2 w sektorze transportu prywatnego podziale na rodzaj paliwa na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Benzyna Olej napędowy LPG obszar [MgCO 2 /rok] m. Łódź , , ,11 Poniższy wykres przedstawia strukturę emisji CO 2 w Mg/rok w transporcie prywatnym. 6,16% 46,99% 46,85% benzyna olej napędowy LPG Rysunek 32. Emisja CO 2 w sektorze transportu prywatnego w 2013 r. 187 Jak obrazuje powyższy wykres, dominujący udział w emisji CO 2 wśród paliw posiada olej napędowy 46,99%. Emisja CO 2 w przypadku benzyny wynosi 46,85%, natomiast w przypadku LPG wynosi zaledwie 6,16%. Tabela 31. Zużycie energii i emisja CO 2 w transporcie prywatnym 188 obszar Transport publiczny zużycie energii [MWh] emisja CO 2 [Mg/rok] m. Łódź , ,58 Jednym z największych emitentów dwutlenku węgla jest sektor transportu publicznego, w którym łączna wartość emisji wynosi ,85 MgCO 2e. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowo emisję dwutlenku węgla w analizowanym sektorze w podziale na rodzaj nośnika energii. Tabela 32. Zużycie nośników energii w sektorze transportu publicznego na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Energia Benzyna Olej napędowy LPG obszar elektryczna [MWh/rok] m. Łódź 2 741, ,17 151, ,36 Umieszczony poniżej wykres przedstawia zużycie paliw w MWh w transporcie publicznym. 186 źródło: opracowanie własne 187 źródło: opracowanie własne 188 jw. 189 źródło: opracowanie własne S t r o n a 96 ATMOTERM S.A. 2015

99 1,22% 0,07% 32,61% 66,11% benzyna LPG olej napędowy energia elektryczna Rysunek 33. Struktura zużycia paliw w transporcie publicznym 190 Największy udział w zużyciu paliw w transporcie publicznym stanowi olej napędowy 66,11%. Zużycie benzyny wyniosło 1,22%, natomiast zużycie LPG stanowi 0,07%, a zużycie energii elektrycznej stanowi 32,61% w ogólnym zużyciu paliw. Tabela 33. Emisja CO 2 w sektorze transportu publicznego na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Energia Benzyna Olej napędowy LPG obszar elektryczna [MgCO 2 /rok] m. Łódź 704, ,36 34, ,59 Poniższy wykres przedstawia strukturę emisji CO 2 w Mg/rok w transporcie publicznym. 0,70% 0,03% 59,47% 39,79% benzyna LPG olej napędowy energia elektryczna Rysunek 34. Emisja CO 2 w transporcie publicznym 192 Największy udział w emisji w transporcie publicznym stanowi olej napędowy - prawie 40%, natomiast emisja z energii elektrycznej wyniosła 59,47%. Udział benzyny i LPG w emisji stanowi niespełna 1%. Tabela 34. Zużycie energii i emisja CO 2 w transporcie publicznym 193 obszar zużycie energii [MWh] emisja CO 2 [Mg/rok] m. Łódź , , źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji 191 źródło: opracowanie własne 192 źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji 193 źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji ATMOTERM S.A S t r o n a 97

100 MIESZKALNICTWO Zużycie energii elektrycznej Zużycie energii elektrycznej w budynkach mieszkalnych w 2013 roku przyjęto wg danych podanych przez dystrybutora energii elektrycznej. W zużycie energii elektrycznej w sektorze mieszkalnictwa dla roku bazowego 2013 na terenie miasta Łodzi wyniosło ,04 MWh, co odpowiada emisji ,96 MgCO 2 /rok. Ciepło sieciowe Zużycie energii cieplnej z sieci dla 2013 określono na podstawie danych udostępnionych przez dostawcę energii ciepłowniczej dla mieszkalnictwa wielorodzinnego oraz jednorodzinnego. W Łodzi zużycie ciepła sieciowego w 2013 roku wyniosło ,03 MWh, natomiast emisja wyniosła ,10 MgCO 2 /rok. Zużycie paliw Zużycie gazu ziemnego w budynkach mieszkalnych za rok 2013 określono na podstawie danych z GUS. Zużycie pozostałych paliw oszacowano. W tabeli poniżej przedstawiono zużycie poszczególnych paliw. Tabela 35. Zużycie energii z paliw w mieszkalnictwie dla roku bazowego obszar gaz ziemny węgiel kamienny olej opałowy drewno [MWh/rok] m. Łódź , , , ,39 Węgiel kamienny jest najczęściej zużywanym rodzajem paliwa w mieszkalnictwie na terenie miasta Łodzi. Kolejnym najczęściej zużywanym paliwem jest gaz ziemny. Zużycie energii finalnej w mieszkalnictwie Na zużycie energii finalnej w sektorze mieszkalnictwa składa się głównie: energia elektryczna, gaz ziemny, ciepło sieciowe, węgiel kamienny oraz olej opałowy. Spośród wymienionych rodzajów wytwarzających energię grzewczą, węgiel kamienny zużywany jest w największej ilości ,44 MWh/rok (42,42%). Na drugim miejscu znajduje się ciepło sieciowe ,03 MWh/rok (32,93%), najniższe jest zużycie oleju opałowego ,56 MWh/rok (1,80%). Zużycie drewna wyniosło ,39 MWh/rok (4,49%). Tabela 36. Zużycie energii finalnej w mieszkalnictwie dla roku obszar energia elektryczna gaz ziemny węgiel ciepło sieciowe kamienny [MWh/rok] olej opałowy drewno m. Łódź , , , , , ,39 Niżej umiejscowiony rysunek przedstawia zużycie energii MWh/rok w sektorze mieszkalnictwa w zależności od nośnika energii. 194 źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych 195 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji S t r o n a 98 ATMOTERM S.A. 2015

101 42,42% 8,46% 9,90% energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe olej opałowy 32,93% drewno węgiel kamienny 4,49% 1,80% Rysunek 35. Struktura zużycia energii finalnej w sektorze mieszkalnictwa w 2013 r. 196 W tabeli poniżej przedstawiono wielkość emisji CO 2 z mieszkalnictwa w podziane na poszczególne nośniki energii. Tabela 37. Emisja CO 2 w mieszkalnictwie w mieście Łódź w 2013 r. 197 obszar energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe [MgCO 2 /rok] węgiel kamienny olej opałowy drewno m. Łódź , , , , ,20 39,66 19,65% 41,96% energia elektryczna 0,00% 1,42% 31,25% 5,72% gaz ziemny ciepło sieciowe olej opałowy drewno węgiel kamienny Rysunek 36. Udział emisji CO 2 z poszczególnych nośników w sektorze mieszkalnictwa w 2013 r. 198 Zużycie energii w budynkach mieszkalnych określono za rok 2013 na podstawie danych GUS i danych udostępnionych przez firmy zajmujące sie dystrybucją energii elektrycznej oraz ciepła sieciowego. Łączne zużycie w sektorze mieszkalnictwa wynosi ,29 MWh/rok przy emisji CO 2 wynoszącej ,18 Mg/rok. Tabela 38. Zużycie energii i emisja CO 2 w sektorze mieszkalnictwa 199 Zużycie energii Emisja CO obszar 2 [MWh] [Mg/rok] m. Łódź , , jw. 197 jw. 198 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji 199 źródło: opracowanie własne ATMOTERM S.A S t r o n a 99

102 PRZEMYSŁ, HANDEL, USŁUGI Odrębnymi gałęziami głównych źródeł emisji dwutlenku węgla na terenie miasta Łodzi są inne sektory, w których skład wchodzą: handel, usługi i przemysł. W poniższej tabeli zamieszczono informację nt. zużycia energii cieplnej, elektrycznej w wyżej wymienionym sektorze. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała, że łączne zużycie energii w tym sektorze wynosi ,18 MWh/rok, zaś roczna emisja CO 2 wynosi ,39 Mg/rok. W tabeli poniżej przedstawiono strukturę zużycia w sektorze przemysłu. Tabela 39. Zużycie energii w sektorze przemysłu, handlu i usług w roku bazowym Obszar energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe [MWh/rok] Łódź , , ,62 40,55% 52,47% energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe 6,97% Rysunek 37. Struktura zużycia nośników w sektorze przemysłu, handlu i usług w 2013 r. 201 Największy udział w sektorze przemysłu stanowi energia elektryczna 52,47% i ciepło sieciowe 40,55%. Gaz posiada udział na poziomie 6,97%. Tabela 40. Emisja CO 2 w sektorze przemysłu, handlu i usług w mieście Łódź w 2013 r. 202 Obszar energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe [MgCO 2 /rok] Łódź , , ,83 23,42% 2,45% 74,13% energia elektryczna gaz ziemny ciepło sieciowe Rysunek 38. Struktura emisji CO 2 w sektorze przemysłu, handlu i usług w 2013 r źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych 201 źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych 202 jw. 203 źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych S t r o n a 100 ATMOTERM S.A. 2015

103 Tabela 41. Zużycie energii w sektorze przemysłu 204 Obszar Lokalna Produkcja Energii Zużycie energii [MWh] Emisja CO 2 [Mg/rok] m. Łódź , ,39 Do lokalnej produkcji energii zaliczamy energie produkowana z odnawialnych źródeł. Energią odnawialną nazywamy energię, której źródła same się odnawiają, nie ulegają wyczerpaniu. Odnawialne źródła energii (OZE) uznawane są za wariant dla tradycyjnych nieodnawialnych nośników energii. Zasoby tych źródeł uzupełniają się w naturalnych procesach, co pozwala traktować je, jako niewyczerpalne. W Łodzi wykorzystywane są odnawialne źródła energii. Niżej zamieszczona tabela przedstawia bilans energii pozyskanej z OZE na terenie Łodzi. Tabela 42. Produkcja energii z OZE dla roku bazowego obszar kolektory słoneczne fotowoltaika biomasa biogaz pompa ciepła [MWh/rok] m. Łódź 2 160,68 160,97 b.d ,52 b.d. Na podstawie powyższej tabeli łączne zużycie energii odnawialnej wynosi ,30 MWh/rok. Na analizowanym terenie słabo rozwinięty jest system z odnawialnymi źródłami energii. Do stosowanych najczęściej rodzajów odnawialnych źródeł energii w Łodzi należą kolektory słoneczne (1065 szt.). W mieście kolektory słoneczne znajdują się m. in. na terenie Teatru Wielkiego (114 szt.), Pływalni "Wodny Raj" (174 szt.). Zakup zielonej energii, zielone zamówienia publiczne Zalecenia dotyczące zakupu zielonej energii oraz zielonych zamówień publicznych powinny być wydawane przez wydziały zamówień publicznych Urzędów. Zalecenia skierowane powinny być do wszystkich jednostek samorządowych i dotyczyć zastosowania w zamówieniach publicznych kryteriów ekologicznych, a w szczególności ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Kryteria te powinny uwzględniać między innymi: zakup autobusów, publicznej floty pojazdów o parametrach niskoemisyjnych, zwiększenie udziału energii odnawialnej, wykorzystanie lokalnych źródeł energii odnawialnej, zakup wszystkich towarów i sprzętu wg kryteriów efektywności energetycznej, w tym systemu zarządzania środowiskiem. Poniżej przedstawiono zarys zadań włączonych do działań zakupu zielonej energii oraz zielonych zamówień publicznych: Wzmożenie udziału energii ze źródeł odnawialnych. Rozpatrzenie w zamówieniach publicznych wymogu, aby firmy wykonywujące usługi itp. stosowały działania i sprzęt, których funkcjonowanie będzie efektywne energetycznie; Nabywanie towarów, sprzętów przyjaznych środowisku, które spełniają najwyższe standardy Unii Europejskiej w zakresie zużycia energii; Zakup innych produktów przyjaznych dla środowiska, które spełniają najwyższe normy Unii Europejskiej w zakresie zużycia energii, papieru, itd.; Możliwość wnioskowania o gwarancję poświadczeń pochodzenia energii elektrycznej przez potencjalnych konsumentów (w zależności od możliwości). Podsumowanie wyników Najbardziej energochłonne sektory w mieście Łódź to sektor mieszkalnictwa oraz transportu prywatnego, które posiadają łączne zużycie energii na poziomie ,87 MWh/rok, kolejny to sektor przemysłu, handlu i usług ,18 MWh/rok. Łączne zużycie energii oszacowano na ,67 MWh/rok. Łączną emisję CO 2 natomiast oszacowano na ,47 MgCO 2 /rok. 204 jw. 205 źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych ATMOTERM S.A S t r o n a 101

104 W poniższej tabeli zamieszczono informację nt. zużycia energii w poszczególnych sektorach w Łodzi. Tabela 43. Zużycie energii w poszczególnych sektorach w Łodzi 206 obiekty użyteczności publicznej mieszkalnictwo przemysł, handel, usługi zużycie energii [MWh/rok] oświetlenie uliczne transport prywatny transport publiczny SUMA , , , , , , ,67 Na kolejnym rysunku zamieszczono informację nt. struktury zużycia energii w poszczególnych sektorach. 36,75% 1,33% 2,00% 42,56% obiekty użyteczności publicznej mieszkalnictwo przemysł, handel, usługi oświetlenie uliczne 0,29% 17,08% transport prywatny transport publiczny Rysunek 39. Struktura zużycia nośników w poszczególnych sektorach miasta Łodzi w 2013 r. 207 Największe zużycie energii obserwuje się w sektorze mieszkalnictwa 42,56%. W sektorze transportu prywatnego 36,75% i w sektorze przemysłu, handlu i usług 17,08%. W sektorze obiektów użyteczności publicznej i transportu publicznego zużycie kształtuje się na poziomie 2% udziału w ogólnym zużyciu energii, natomiast oświetlenie uliczne stanowi zaledwie 0,29%. W poniższej tabeli zamieszczono informację nt. emisji CO 2 w poszczególnych sektorach w Łodzi. Tabela 44. Emisja CO 2 w poszczególnych sektorach na terenie Łodzi w 2013 roku 208 obiekty użytecznośc i publicznej mieszkalnictwo przemysł, handel, usługi emisja CO 2 [Mg/rok] oświetlenie uliczne transport prywatny transport publiczny SUMA , , , , , , ,47 Strukturę emisji CO 2 w podziale na poszczególne sektory na terenie miasta Łodzi obrazuje poniższy wykres. 206 źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji 207 źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych 208 źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji S t r o n a 102 ATMOTERM S.A. 2015

105 26,49% 1,64% 2,21% 41,78% obiekty użyteczności publicznej mieszkalnictwo przemysł, handel, usługi 0,66% 27,23% oświetlenie uliczne transport prywatny transport publiczny Rysunek 40. Emisja CO 2 w poszczególnych sektorach miasta Łodzi w 2013 r. 209 Największy udział w emisji CO 2 obserwuje się w sektorze mieszkalnictwa 41,78%, przemysłu, handlu i usług powyżej 27%, i transportu prywatnego powyżej 26%. Mniejszy udział w emisji CO 2 wykazuje sektor obiektów użyteczności publicznej ok. 2,21% oraz transport publiczny 1,64% i oświetlenie uliczne 0,66%. Analiza emisji gazów cieplarnianych z terenu miasta Łodzi pozwala stwierdzić, że emisje w podziale na sektory zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, wykazują bardzo zbliżony układ do emisji z innych rozwiniętych miast europejskich. Najważniejsze wnioski przedstawiają się następująco: największym źródłem emisji na terenie miasta jest mieszkalnictwo oraz transport prywatny. Jest to również grupa, która ma duży potencjał redukcji emisji w zakresie ograniczania zużycia energii (elektrycznej i cieplnej) przez mieszkańców. Władze miasta Łodzi mogą mieć istotny wpływ na podejmowane przez mieszkańców działania termomodernizacyjne oraz zmianę ich zachowań poprzez prowadzenie dofinansowań oraz akcji edukacyjnych, kolejnym największym emitorem zanieczyszczeń w mieście jest sektor przemysłu. W sektorze tym władze mają niedostrzegalny zakres działań w zakresie redukcji, jednak poprzez współpracę z przedsiębiorcami z terenu miasta można zredukować trend wzrostowy w tej grupie, ponieważ ma ona decydujący potencjał eliminacyjny, zwłaszcza poprzez ograniczenie energochłonności. Działania jakie Władze miasta Łodzi powinny podjąć w celu ograniczenia wielkości emisji gazów cieplarnianych z analizowanego obszaru to przede wszystkim dokładna i przejrzysta strategia działania w ramach jednostek mienia miejskiego, bezwzględnie realizowana w najbliższych latach. W obszarze społeczeństwa docelowe staje się prowadzenie działań strategicznych np. kampanie edukacyjno informacyjne. Również w ograniczonym prawnie zakresie przymusowe jest stworzenie narzędzi wspierających mieszkańców w zakresie termomodernizacji i promocji odnawialnych źródeł energii. Działania należy konsolidować w miejscach, gdzie występuje duży potencjał redukcji, przynoszący efekty i biorący pod uwagę element finansowy. Działania mają obowiązek przybierać efektywną formę zarówno pod względem ekologicznym, ekonomicznym oraz społecznym. Można także, w celu ograniczenia emisji CO 2 z sektora transportu prywatnego, prowadzić działania mające na celu wzrost atrakcyjności środków transportu publicznego w celu zwiększenia ilości osób korzystających z miejskiej komunikacji publicznej. 8.4 Efekty redukcji emisji PM10, PM2,5, SO 2, NO 2, oraz B(a)P Na postawie wyliczonego efektu ekologicznego zaproponowanych działań w harmonogramie rzeczowofinansowym dla miasta Łodzi obliczono efekt redukcji emisji (w poszczególnych sektorach) w przeliczeniu na pozostałe substancje, tj.: PM10, PM2,5, SO 2, NO 2, B(a)P. Zestawienie wyników obliczeń zestawiono w tabeli poniżej. 209 Źródło: opracowanie własne na podstawie udostępnionych danych ATMOTERM S.A S t r o n a 103

106 Tabela 45. Efekt redukcji emisji pozostałych substancji 210 Rodzaj sektora Sektor energetyki (działania niezależne od JST) Sektor budownictwa (w tym gospodarstwa domowe, budynki administracji publicznej itp.) Efekt redukcji emisji [Mg/rok] PM10 PM2,5 SO 2 NO 2 B(a)P 201,72 135,15 195,84 209,70 0,24 301,94 202, ,65 805,17 0,35 Transport, edukacja ekologiczna, działania inne 4,78 4,48 1,74 25,45 0,00 RAZEM 508,44 341, , ,32 0, Emisja pozostałych substancji do powietrza na terenie miasta Całkowita wielkość emisji jest sumą emisji: punktowej, liniowej oraz powierzchniowej z analizowanego obszaru. Zestawienie emisji z poszczególnych rodzajów źródeł emisji na terenie miasta Łodzi oraz województwa łódzkiego przedstawiono poniżej. Emisja punktowa Emisja punktowa skupia się głownie w większych ośrodkach miejskich. Największe zagęszczenie emitorów występuje na terenie aglomeracji łódzkiej. Na obszarze miasta Łodzi zinwentaryzowano emisję pyłu, SO 2, NO 2 oraz CO pochodzącą z emisji punktowej. W tabelach poniżej przestawiono zestawienie zinwentaryzowanych zanieczyszczeń na terenie województwa łódzkiego i miasta Łodzi. Tabela 46. Emisja punktowa głównych zanieczyszczeń w województwie łódzkim w r. 211 Emisja roczna [Mg/rok] obszar pył SO 2 NO 2 CO Woj. Łódzkie 4 523, , , ,6 Tabela 47. Emisja punktowa głównych zanieczyszczeń z terenu miasta Łodzi w roku obszar Emisja roczna [Mg/rok] pył SO 2 NO 2 CO m. Łódź 284, , ,8 557,3 Jak wynika z tabeli powyżej w województwie łódzkim i na terenie miasta Łodzi, w grupie analizowanych zanieczyszczeń ładunek emisji SO 2 emitowany jest w największych ilościach. Drugi pod względem emisji był ładunek NO 2, najmniejszy ładunek emisji zanieczyszczeń pochodził z pyłu. 210 Opracowanie własne 211 Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź 2014 S t r o n a 104 ATMOTERM S.A. 2015

107 Rysunek 41. Rozmieszczenie emitorów punktowych w województwie łódzkim i aglomeracji łódzkiej w 2012 r. 213 Emisja liniowa Źródłem emisji liniowej jest transport samochodowy. Substancje emitowane z silników pojazdów oddziałują na stan czystości powietrza, powodując wzrost stężenia zanieczyszczeń w najbliższym otoczeniu dróg, a ich wpływ maleje wraz z odległością. Wielkość emisji liniowej, czyli emisji pochodzącej z komunikacji, uzależniona jest od ilości i rodzaju pojazdów oraz stosowanego paliwa. 213 Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r. Część III. Powietrze, WIOŚ 2014 ATMOTERM S.A S t r o n a 105

108 Tabela 48. Emisja liniowa głównych zanieczyszczeń na terenie województwa łódzkiego w r. 214 granice administracyjne emisja CO [Mg/rok] emisja NO x [Mg/rok] emisja pyłu PM10[Mg/rok] emisja SO x [Mg/rok] emisja B(a)P [kg/rok] emisja Pb [kg/rok] Woj. Łódzkie , , , ,8 121, ,3 Największy udział, spośród zanieczyszczeń pochodzących z emisji liniowej, stanowi emisja CO, natomiast najmniejszy udział stanowi emisja benzo(a)piernu. Poniżej zamieszczono mapę emisji liniowej na terenie miasta Łodzi. Rysunek 42. Rozmieszczenie równoważnej emisji liniowej w województwie łódzkim wg opracowania za rok Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r. Część III. Powietrze, WIOŚ 2014 S t r o n a 106 ATMOTERM S.A. 2015

109 Rysunek 43. Równoważna emisja liniowa w Łodzi wg danych z 2012 r. 216 Emisja powierzchniowa Emisja ze źródeł powierzchniowych (określana też jako emisja rozproszona, niska) pochodzi z indywidualnych systemów grzewczych, dużych odkrytych zbiorników, pożarów wielkoobszarowych. Zestawienie wartości emisji powierzchniowej z obszaru województwa Łódzkiego przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 49. Emisja powierzchniowa głównych zanieczyszczeń na terenie województwa łódzkiego w r. 217 granice administracyjne emisja CO [Mg/rok] emisja NO x [Mg/rok] emisja pyłu PM10[Mg/rok] emisja SO x [Mg/rok] emisja B(a)P [kg/rok] emisja Pb [kg/rok] Woj. Łódzkie , , , , , ,1 216 Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r. Część III. Powietrze, WIOŚ Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r., WIOŚ Łódź 2014 ATMOTERM S.A S t r o n a 107

110 Rysunek 44. Rozmieszczenie emitorów powierzchniowych w województwie łódzkim i aglomeracji łódzkiej w 2012 r Bilans emisji pozostałych substancji do powietrza wyniki inwentaryzacji Cel sporządzenia opracowania Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie informacji na temat lokalizacji czynnych pieców, kotłowni i kominków na paliwa stałe w Łodzi. Prezentowane tu częściowe dane zostały pozyskane w trakcie prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w okresie od r. do r. na terenie miasta Łódź. Wyniki realizowanego zadania w sposób szczegółowy prezentują rodzaje ogrzewania z dokładnością do każdego lokalu znajdującego się w obrębie punktów adresowych przewidzianych do zinwentaryzowania oraz w sposób ilościowy przedstawiają rozkład i charakterystykę źródeł ogrzewania na terenie rdzenia Strefy Wielkomiejskiej. Zinwentaryzowane punkty adresowe pod względem rodzaju ogrzewania zostały przedstawione w załączniku graficznym (Załącznik 2 i 3). Podstawy formalno-prawne i zakres opracowania Podstawą opracowania zrealizowanego w ramach projektu pt.: Opracowanie planu gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Łodzi do roku 2022 z perspektywą do roku Jest umowa nr zawarta w dniu w Łodzi pomiędzy Miastem Łódź z siedzibą w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 104, Łódź, a ATMOTERM S.A. z siedzibą w Opolu przy ul. Łangowskiego 4, Opole. 218 Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2013 r. Część III. Powietrze, WIOŚ 2014 S t r o n a 108 ATMOTERM S.A. 2015

111 Opis analizowanego obszaru Zakres przestrzenny inwentaryzacji stanowiącej przedmiot niniejszego opracowania swym zasięgiem obejmuje rdzeń Strefy Wielkomiejskiej miasta Łódź. Rysunek 45. Położenie rdzenia Strefy Wielkomiejskiej na terenie miasta Łódź 219 Rdzeń Strefy Wielkomiejskiej, to obszar ścisłego centrum Łodzi, ograniczony jest ulicami: Wojska Polskiego, Franciszkańską, Północną, Sterlinga, Placem Dąbrowskiego, Narutowicza, projektowaną Nowotargową, Targową, al. Piłsudskiego i Mickiewicza, ul. Żeromskiego, Cmentarną, Ogrodową, Zachodnią, Lutomierską i Zgierską. Powierzchnia wynosi 421 ha co stanowi prawie 1/3 powierzchni Strefy Wielkomiejskiej. Dominującym charakterem zabudowy są kamienice zbudowane na przełomie XIX i XX wieku, a także obiekty usługowo handlowe, tereny rekreacyjne i zakłady produkcyjne. Na obszarze występują też zabytkowe fabryki, pałace, wille miejskie tworzące wyjątkowy charakter tego obszaru. Poniżej przedstawiono wykaz ulic występujących na analizowanym obszarze. Tabela 50. Wykaz ulic poddanych inwentaryzacji 220 Lp. Nazwa ulicy Lp. Nazwa ulicy 1 al. 1 Maja 34 6 Sierpnia 2 Dowborczyków 35 Ogrodowa 3 Jaracza 36 Piramowicza 4 Moniuszki 37 Więckowskiego 5 Narutowicza 38 Wólczańska 6 Nawrot 39 Kilińskiego 7 pl. Sałacińskiego 40 Żeromskiego 8 Próchnika 41 pl. Barlickiego 9 Rewolucji 1905 r. 42 Północna 10 Roosevelta 43 Solna 11 Włókiennicza 44 Harnama 12 Zgierska 45 al. Piłsudskiego 13 Zielona 46 Targowa 219 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dostępnych informacji 220 Źródło: opracowanie własne na podstawie wykonanych prac terenowych dotyczących inwentaryzacji pieców/kotłowni/kominków na terenie Łodzi ATMOTERM S.A S t r o n a 109

112 Lp. Nazwa ulicy Lp. Nazwa ulicy 14 Sterlinga 47 pl. Kościelny 15 Bojowników Getta Warszawskiego 48 Wschodnia 16 Gdańska 49 Cmentarna 17 Drewnowska 50 Zamenhofa 18 Legionów 51 Franciszkańska 19 Nowomiejska 52 al. Mickiewicza 20 Piotrkowska 53 Jakuba 21 pl. Wolności 54 pl. Dąbrowskiego 22 Skłodowskiej-Curie 55 Składowa 23 Struga 56 Węglowa 24 Mielczarskiego 57 al. Schillera 25 al. Kościuszki 58 Podrzeczna 26 Kopernika 59 POW 27 Kościelna 60 Zachodnia 28 Mała 61 Kościuszki 29 Pomorska 62 Pacanowskiej 30 Sienkiewicza 63 pl. Komuny Paryskiej 31 Traugutta 64 pl. Stary 32 Tuwima 65 Wolborska 33 Wojska Polskiego 66 Lutomierska Opis zastosowanej metodyki podczas inwentaryzacji na terenie Łódź Przedstawiona metodyka jest zgodna z zapisami umowy zawarta w dniu z miastem Łódź. Zgodnie z definicją pojęć ww. umowy inwentaryzacja to opracowanie obejmujące wskazanie na terenie rdzenia Strefy Wielkomiejskiej lokalizacji czynnych pieców, kotłowni i kominków na paliwo stałe ogółem, a także wskazanie tylko tych lokali, w których występuje źródło ogrzewania na paliwo stałe. Zgodnie z ww. umową celem wskazania na terenie miasta Łódź lokalizacji czynnych urządzeń na paliwa stałe, informacje pozyskiwano poprzez: wizje w terenie i kontakt z użytkownikami budynków/właścicielami budynków/ zarządcami/administratorami obiektów, kontakt z Łódzkim Ośrodkiem Geodezji celem przekazania informacji o zasięgu sieci ciepłowniczej, elektrycznej i gazowej. Inwentaryzacja źródeł ogrzewania została przeprowadzona z dokładnością co do lokalu. Z otrzymanych danych geoprzestrzennych wynika, iż inwentaryzacji podlegają 1822 punkty adresowe przekazane przez Łódzki Ośrodek Geodezji. W ramach prac analitycznych z 1822 punktów wyodrębniono 464 punkty, które wg danych przesłanych przez ŁOG korzystają ze źródła ogrzewania w postaci ciepła sieciowego. Struktura zabudowy na omawianym terenie zostanie przedstawiona została poniżej. Łączna liczba budynków w rdzeniu Strefy Wielkomiejskiej 5711 z czego: Liczba budynków oznaczona funkcją b 34 sztuki, Liczba budynków oznaczona funkcją g 5 sztuk, Liczba budynków oznaczona funkcją h 364 sztuki, Liczba budynków oznaczona funkcją i 2122 sztuki, Liczba budynków oznaczona funkcją k 169 sztuk, Liczba budynków oznaczona funkcją m 2172 sztuk, Liczba budynków oznaczona funkcją p 194 sztuki, Liczba budynków oznaczona funkcją s 137 sztuk, S t r o n a 110 ATMOTERM S.A. 2015

113 Liczba budynków oznaczona funkcją t 145 sztuk, Liczba budynków oznaczona funkcją z 39 sztuk. Do inwentaryzacji w terenie zastosowano najlepszą dostępną technikę, tj. wywiad kwestionariuszowy, który jest jedną z technik badań ilościowych. Na potrzeby wywiadu kwestionariuszowego opracowano zestaw pytań, które zadawał ankieter i uzupełniał ankietę w oparciu o udzielone przez respondenta odpowiedzi. W przypadku kategorycznej odmowy udzielenia informacji lub niezastania respondenta po trzykrotnej próbie stosowano technikę obserwacji i wywiadu sąsiedzkiego, próbę kontaktu z zarządcą/właścicielem nieruchomości, bądź gospodarzem. W Załączniku nr 1 do dokumentu przedstawiono kwestionariusz ankietowy wykorzystywany przez ankieterów w trakcie dokonywania prac inwentaryzacyjnych. W celu prawidłowego przeprowadzenia wywiadu kwestionariuszowego przez ankietera prowadzono szkolenia, w ramach których: 1. przedstawiono informacje o projekcie i jego celu, 2. przedstawiono i omówiono kwestionariusz ankietowy wraz z formą zadawania pytań, 3. omówiono przekazany wykaz punktów adresowych do inwentaryzacji i mapy budynków jakie otrzymał każdy ankieter oraz zasady realizacji inwentaryzacji - wypełnienia kwestionariusza ankiety oraz wprowadzania oznaczeń na mapie. Do tego celu posłużono się: wzorem kwestionariusza ankiety, prezentacją pptx, 4. przedstawiono i omówiono aplikację On-line lub matrycę stworzoną w pliku programu excel, do których ankieterzy byli zobowiązani wprowadzić dane z kwestionariuszy papierowych, które uzyskali w trakcie przeprowadzanego w terenie wywiadu kwestionariuszowego, 5. przedstawiono dobre praktyki/doświadczenia wynikające z inwentaryzacji, 6. przedstawiono i omówiono typowe błędy przy inwentaryzacji (aby ich uniknąć/nie powtarzać), 7. przedstawiono ankieterom obowiązki wynikające z umowy, 8. przekazano ankieterom kwestionariusze - ankiety, wykazy punktów adresowych, mapy identyfikatory oraz pisma poświadczające fakt wykonywania przez firmę ATMOTERM S.A. zadania polegającego na opracowaniu bazy danych indywidualnych źródeł emisji na terenie miasta Łodzi obejmującej rdzeń Strefy Wielkomiejskiej. Pozyskiwaniem ankieterów na potrzeby inwentaryzacji przeprowadzonej przez ATMOTERM S.A zajmował się wewnętrzny dział HR. Proces ten odbywał się w 3 etapach polegających na: przygotowaniu ogłoszenia o naborze ankieterów i prowadzeniu rekrutacji ankieterów na potrzeby inwentaryzacji, dokonaniu oceny ankietera, jego postawy oraz kompetencji do wykonywanej pracy, przygotowaniu umowy na określony obszar inwentaryzacji oraz przesłanie informacji o planowanym szkoleniu przed rozpoczęciem pracy w terenie. Wywiad kwestionariuszowy jest swoistą rozmową przeprowadzaną z respondentem. Badanie jest przeprowadzone w sposób bezpośredni, czyli wymaga ono interakcji badacz (ankieter) respondent (użytkownik budynku/lokalu). Przewaga metody wywiadu, nad metodą ankietyzacji (ankietę wypełnia respondent), polega m.in. na tym, iż arkusz kwestionariusza trafia wyłączenie do rąk ankietera osoby dobrze przeszkolonej, znającej intencje i sens pytań, a sama obecność ankietera: zmniejsza ilość nietrafnych odpowiedzi, zmniejsza ryzyko niezrozumienia treści pytań, ogranicza braki odpowiedzi, ankieter zawsze może wytłumaczyć lub powtórzyć jakąś kwestię. Technika wywiadu kwestionariuszowego jest dobrą techniką, jednak należy również zwrócić uwagę, iż istnieje szereg niebezpieczeństw, które mogą wpłynąć na uzyskanie nieprawidłowego wyniku badania. W przypadku wywiadu należy brać pod uwagę relację interpersonalną badacz respondent, relacja ta nie ATMOTERM S.A S t r o n a 111

114 występuje w przypadku samodzielnego wypełniania ankiety przez respondenta. Prowadzenie badania bezpośrednio z ankietowanym stwarza zupełnie nowe możliwości, ale także i problemy. Poniżej przedstawiono czynniki wpływające na wynik wywiadu: 1. Miejsce badania: rolą ankietera jest taki wybór miejsca badania, które zapewni zarówno jemu samemu jak i respondentowi bezpieczeństwo, intymność i swobodę. Oczywiście znalezienie odpowiedniego stanowiska do badania nie jest proste. Ankieterzy nie mają obowiązku, ale również upoważnienia wchodzenia do mieszkania respondenta. Ich zadaniem jest przeprowadzenie wywiadu z respondentem i wypełnienie kwestionariusza na podstawie informacji pozyskanych od respondenta. Takie czynniki jak hałas na ulicy, wolno puszczony szczekający pies, a nawet obecności osoby trzeciej (drugiego respondenta) może zakłócić przeprowadzenie wywiadu i wpłynąć na wynik inwentaryzacji. 2. Zachowanie badacza/ankietera w trakcie przeprowadzania wywiadu: osoba badająca powinna charakteryzować się komunikatywnością i miłą powierzchownością. Swoim pozytywnym zachowaniem musi przekonać potencjalnego respondenta do badania. Odpowiednie podejście warunkuje rozwiązanie języka ankietowanego, a co za tym idzie bardziej szczere i prawdziwe odpowiedzi. Aby zmniejszyć negatywny wpływ tego czynnika na wynik na etapie rekrutacji i szkolenia ankieterów dokonywane są oceny ich predyspozycji. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż czasami mimo najszerszych chęci i uprzejmości ankietera respondent wykazuje niechęć w przekazaniu informacji lub niekiedy może kategorycznie odmówić podania jakichkolwiek informacji. Innym przykładem zwiększającym budżet niepewności badania może być brak informacji o zarządcy nieruchomości lub niechęć do przekazania informacji o nim. Sytuacje takie zdarzały się, były dość częstym zjawiskiem. W przypadku kiedy końcowym respondentem był zarządca nieruchomości, zdarzało się, iż nie posiadał on pewnej wiedzy na temat rodzaju ogrzewania budynku i liczby czynnych pieców węglowych. 3. Negatywne nastawienie użytkowników nieruchomości do jakichkolwiek działań czy inicjatyw prowadzonych na terenie miasta, często nawet niewiedza o prowadzonych akcjach i działaniach na terenie miasta. 4. Obawa przed wykazaniem informacji na temat budynku, charakterystyki jego użytkowania czy rodzaju ogrzewania wynikająca prawdopodobnie z nie zawsze uregulowanej sytuacji prawnej nieruchomości, a także obaw o wyciąganie konsekwencji z tego tytułu. 5. Wroga postawa części mieszkańców wynikająca z pojawienia w okolicy ich miejsca zamieszkania ankieterów zbierających informacje o rodzajach ogrzewania w punktach adresowych (szczególnie na ulicy Włókienniczej). Zjawisko to często wynikało z negatywnego nastawienia do prowadzonej inicjatywy, a dodatkowo potęgowane było charakterystyką lokalnych środowisk zamieszkujących określone dzielnice. Czynniki te powodowały znaczne utrudnienia dla ankieterów wykonywujących swoją pracę ze względu na to, iż odczuwali oni zagrożenie. W skrajnych przypadkach dochodziło do sytuacji, gdy ankieterzy zmuszeni byli opuścić dany rejon ze względu na obelgi kierowane pod ich adresem oraz próby naruszenia ich nietykalności osobistej co stanowiło powód częstej rezygnacji z pracy. 6. Brak wiedzy użytkowników budynków/lokali na temat rodzaju ogrzewania występującego w zajmowanych przez nich obiektach - szczególnie dotyczyło to najemców mieszkań/lokali. 7. Niejednoznaczne informacje co do poprawności adresu, zdarzały się sytuacje, w których mieszkańcy sami nie byli do końca pewni pod jakim adresem mieszkają, do jakiego adresy przynależy dane mieszkanie/lokal w kamienicy. 8. Duża ilość pustostanów, budynków przeznaczonych do rozbiórki, co skutkowało niepełnym lub nawet brakiem możliwości przeprowadzenia wywiadu, po prostu nie było z kim. Do tego dochodzą jeszcze takie czynniki jak brak lokatorów w mieszkaniu/lokalu, a w konsekwencji niemożność pozyskania informacji. 9. Skala przedsięwzięcia: przeprowadzenie badań ankietowych na konkretnym obszarze Strefy Wielkomiejskiej jest również czynnikiem mającym wpływ na wynik badania. Prace terenowe na dużym obszarze wymagają udziału większej ilości ankieterów, ale również czasu, co S t r o n a 112 ATMOTERM S.A. 2015

115 w konsekwencji może mieć wpływ na wynik (np. zmiana systemu grzewczego w ciągu krótkiego okresu czasu od udzielenia wywiadu). 10. Przekazanie wyników badania ankietowego: osoba, która wprowadza dane do systemu online lub matrycy stworzonej w pliku excel powinna wykazać się ogromną starannością i uwagą przy przenoszeniu danych zapisanych podczas wywiadu do postaci elektronicznej, co pozwala na zmniejszenie ewentualnych błędów w wynikach badania. Ankieter po zakończeniu pracy w terenie i wprowadzeniu do bazy on-line lub matrycy stworzonej w programie excel danych pozyskanych w trakcie przeprowadzonego wywiadu kwestionariuszowego miał obowiązek zgłoszenia zakończenie wykonywanych prac. Następnie w terminie do 7 dni od uzyskania takiego zgłoszenia firma ATMOTERM S.A. dokonywała weryfikacji wprowadzonych danych, poprzez analizę poprawności wpisów w arkuszu excel. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości (rozbieżność danych, brak danych), ankieter wzywany był do uzupełnienia lub ponownej weryfikacji zebranych informacji oraz dokonania koniecznych korekt. Dodatkową formą kontroli nad danymi pozyskanymi przez ankieterów była weryfikacja danych w terenie wybrane punkty adresowe, które zostały zinwentaryzowane trafiały ponownie do weryfikacji dla ankieterów-weryfikatorów, których zadaniem było odwiedzenie zinwentaryzowanego wcześniej punktu adresowego oraz dokonanie ponownego wywiadu kwestionariuszowego na temat sposobu ogrzewania w danym lokalu/budynku. Czynność ta pozwoliła na sprawdzenie poprawności i wiarygodności danych pozyskiwanych przez ankieterów. Podobnie jak ankieterzy, ankieterzy-weryfikatorzy to osoby odpowiednio przeszkolone i przygotowane do rzetelnego wykonania swojej pracy. Funkcję weryfikatorów pełnią osoby wykazujące się najwyższym wśród ankieterów poziomem kompetencji dot. przeprowadzania inwentaryzacji, jednocześnie posiadające najdłuższy staż ankieterski. W przypadku zidentyfikowania nierzetelności w pracy danego ankietera, ATMOTERM S.A. podejmuje decyzję, o zaprzestaniu współpracy z danym ankieterem. Ankieterzy rzetelni i uczciwi kontynuują współpracę z Wykonawcą. Ponadto, dane otrzymane od ankieterów, dotyczące budynków podłączonych do sieci ciepłowniczej zostały zestawiane z danymi przekazanymi przez Łódzki Ośrodek Geodezji: wykazem węzłów cieplnych oraz wykazem adresów budynków podłączonych do sieci ciepłowniczej. Zebrane i zweryfikowane w całym procesie dane stanowią podstawę do stworzenia niniejszego raportu końcowego dotyczącego inwentaryzacji pieców, kotłowni i kominków na paliwa stałe na terenie Łodzi. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki należy mieć świadomość, że wyniki pozyskane w trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji indywidualnych źródeł emisji na terenie miasta Łódź przedstawiające informacje na temat liczby istniejących urządzeń na paliwo stałe mogą być obarczone pewnym błędem. Wykonawca ze swojej strony stara się podjąć wszelkie możliwe kroki, aby zebrane dane odzwierciedlały stan faktyczny. W efekcie zrealizowanych prac uzyskano informacje na temat ilości źródeł ogrzewania występujących w zinwentaryzowanych budynkach oraz wielkości zużycia paliw stałych. Dane te zostały zestawione w poniższych tabelach. Tabela 51. Ilościowe zestawienie źródeł ogrzewania na paliwa stałe występujących w zinwentaryzowanych punktach adresowych Ilościowe zestawienie źródeł ogrzewania na paliwa stałe [szt.] Centralne ogrzewanie 98 1,87% Węglowy piec kuchenny 97 1,85% Piece kaflowe ,70% Piec/kocioł/koza na drewno 213 4,07% Kominki 79 1,51% Łącznie ,00% ATMOTERM S.A S t r o n a 113

116 Centralne ogrzewanie Ilościowe zestawienie źródeł ogrzewania na paliwa stałe Węglowy piec kuchenny 4747 Piece kaflowe 213 Piec/kocioł/koza na drewno 79 Kominki Rysunek 46. Ilościowe zestawienie źródeł ogrzewania na paliwa stałe występujących w zinwentaryzowanych punktach adresowych Tabela 52. Ilościowe zestawienie zużycia paliw stałych w zinwentaryzowanych punktach adresowych Ilościowe zestawienie zużycia paliw stałych [Mg] Węgiel 9387,5 94,16% Drewno 413,0 4,14% Koks 1,0 0,01% Miał 0,0 0,00% Ekogroszek 99,5 1,00% Inne 68,6 0,69% Łącznie 9969,5 100,00% Ilościowe zestawienie zużycia paliw stałych , ,5 68,6 Węgiel Drewno Koks Miał Ekogroszek Inne Rysunek 47. Ilościowe zestawienie zużycia paliw stałych w zinwentaryzowanych punktach adresowych S t r o n a 114 ATMOTERM S.A. 2015

117 Szacunkowe wartości emisji pyłu PM10, PM2.5, CO 2, BaP, SO 2, NO x, CO w Łodzi. Obliczenie emisji pyłu zawieszonego PM10, PM2.5, CO 2, Benzo(a)pirenu, SO 2, NO x z pieców, kotłowni i kominków na paliwa stałe, wykonano przyjmując wskaźniki dla spalania węgla i drewna opracowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w ramach programu KAWKA. Wskaźniki zaproponowane przez NFOŚiGW dla obliczenia emisji poszczególnych substancji zestawiono w poniższej tabeli. Tabela 53. Zestawienie przyjętych wskaźników emisji zanieczyszczeń opracowanych przez NFOŚiGW Zanieczyszczenie WSKAŹNIKI programu KAWKA Paliwo stałe (z wyłączeniem biomasy) Biomasa drewno Pył PM 10 [g/gj] Pył PM 2,5 [g/gj] CO 2 [g/gj] 94,71 0 Benzo(a)piren [g/gj] SO 2 [g/gj] NO x [g/gj] W przypadku obliczania emisji CO wynikającej ze spalania węgla i drewna w piecach, kotłowniach i kominkach na paliwa stałe posłużono się wskaźnikami przedstawionymi w EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook Tabela 54. Zestawienie przyjętych wskaźników emisji zanieczyszczeń zawartych w EMEP Zanieczyszczenie WSKAŹNIK EMEP Paliwo stałe (z wyłączeniem biomasy) [Mg] Biomasa drewno [Mg] CO [g/gj] ,6 Poniżej zaprezentowano wzór, na podstawie, którego dokonano wyliczenia szacunkowej emisji pyłu PM10, PM2.5, CO 2, Benzo(a)pirenu, SO 2, NO x, CO. emisja g GJ g wskaźnik emisji ilość zużytejenergii GJ Do wyliczenia zużytej energii, niezbędne było pozyskanie danych na temat ilości zużytego paliwa danego rodzaju oraz jego wartości opałowej. Dane dotyczące ilości paliw zużywanych w źródłach ogrzewania na paliwa stałe znajdujące się na terenie Łodzi zostały pozyskane w trakcie przeprowadzonego wywiadu kwestionariuszowego. Ustalono, że łączne spalanie paliw węglowych we wszystkich źródłach ogrzewania na paliwa stałe kształtuje się na poziomie: 9362,5 Mg, natomiast ilość spalanego drewna to 481,6 Mg. Wartość zużycia paliwa pomnożono przez wartość opałową danego rodzaju paliwa. Poniżej zamieszczono wzór, na podstawie, którego dokonano obliczeń zużycia energii. zużycie energii GJ ilość spalonego paliwa Mg Tabela 55. Przyjęte do obliczeń wartości opałowe paliw wartośćopałowa GJ Mg Paliwo węgiel drewno Wartości opałowe (przyjęte do obliczeń) 24,00 GJ/Mg 8,98 GJ/Mg ATMOTERM S.A S t r o n a 115

118 Wyniki obliczeń wielkości emisji pyłu PM10, PM2.5, CO 2, Benzo(a)pirenu, SO 2, NO x, CO ze źródeł ogrzewania na paliwa stałe zinwentaryzowanych w Łodzi zestawiono w poniższej tabeli. Tabela 56. Zestawienie wielkości emisji zanieczyszczeń wynikających ze spalania paliw stałych w urządzeniach grzewczych zinwentaryzowanych w Łodzi Zanieczyszczenie Emisja zanieczyszczeń powstająca w wyniku spalania paliw węglowych [Mg/rok] Emisja zanieczyszczeń powstająca w wyniku spalania biomasy/drewna [Mg/rok] Całkowita emisja zanieczyszczeń [Mg/rok] Pył PM 10 86,531 3,503 90,034 Pył PM 2,5 81,976 3,503 85,479 CO ,604 0, ,604 Benzo(a)piren 0,061 0,001 0,062 SO 2 204,941 0, ,984 NO x 29,603 0,216 29,819 CO 1 047,475 17, ,774 Z powyższej tabeli wynika, iż dwutlenek węgla charakteryzuje się najwyższą emisją wśród wszystkich zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania paliw stałych (emisja Mg/rok). Tlenek węgla również w istotny sposób oddziałuje na stan jakości powietrza w mieście Łodzi, jego emisja wynosi Mg/rok. Całkowita emisja dwutlenku siarki przekracza 200 Mg/rok, a emisja pyłów zawieszonych PM10 oraz PM2,5 kształtuje się na poziomie PM10 ok. 90 Mg/rok, a PM2,5 ok. 86 Mg/rok. S t r o n a 116 ATMOTERM S.A. 2015

119 9. Aspekty organizacyjne i finansowe Realizację PGN realizował będzie Prezydent miasta Łodzi - który wykonuje swoje funkcje przy pomocy mu podległych jednostek samorządu terytorialnego oraz władz rządowych. Wg klasycznej teorii zarządzanie, również i zarządzanie PGN składa się z następujących elementów tworzących cykl: planowania, organizacji pracy, realizacji oraz ewaluacji wyników. Dla sprawnej i efektywnej realizacji PGN niezbędne jest funkcjonowanie koordynatora wdrażania PGN. Wśród głównych zadań koordynatora należy wymienić ścisłą współpracę z gminami/miastami oraz przedstawianie im okresowych sprawozdań z realizacji PGN. W procesie wdrażania PGN biorą udział następujące grupy podmiotów: uczestniczące w organizacji i zarządzaniu PGN, realizujące zadania PGN, monitorujące przebieg realizacji i efekty PGN, społeczność miasta, odbierająca wyniki działań PGN. Wszyscy uczestnicy przyjmują pełną odpowiedzialność zarówno za sukcesy i porażki wynikające z wdrażania PGN. Dla wdrożenia i realizacji strategii zakreślonej w niniejszym dokumencie niezbędne jest wprowadzenie mapy wpływów - procedur mających na celu określenie zasad współpracy i finansowania między wszystkimi jednostkami, tj. urzędami, instytucjami, organizacjami i podmiotami gospodarczymi. Współpraca powinna dotyczyć także struktur wewnętrznych w ramach Miasta, tzn. pomiędzy poszczególnymi wydziałami i referatami. Wypracowane procedury powinny stopniowo stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami z różnych środowisk. Dzięki temu, proces planowania i zarządzania może stać się czytelny i przejrzysty dla ogółu społeczności. Niezbędne jest nawiązanie współpracy pomiędzy wszystkimi jednostkami uczestniczącymi we wdrażaniu PGN. Proces wdrażania PGN wymaga stałego monitoringu. Najważniejszym jego elementem jest ocena realizacji zadań z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Okresowej ocenie i analizie należy poddawać: stopień realizacji przedsięwzięć i zadań, poziom wykonania przyjętych celów, rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich realizacją, przyczyny ww. rozbieżności. Finansowanie działań przewidzianych w niniejszym Planie może być realizowane ze środków własnych miasta, a także ze wsparciem zewnętrznym. Poniżej przedstawiono analizę programów i funduszy na poziomie międzynarodowym, krajowym, wojewódzkim i lokalnym, pod kątem możliwości uzyskania dofinansowania na działania realizowane w ramach planu gospodarki niskoemisyjnej. Wskazano rodzaje działań oraz grupy beneficjentów którzy mogą ubiegać się o dofinansowanie. Analizowane dokumenty odnoszą się do okresu , w jakim będzie realizowany PGN. Drugi już Fundusz Norweski skończył się w 2014 r. dlatego też nie został on przestawiony w niniejszej analizie. W najbliższych latach mogą pojawić się nowe programy, fundusze, etc. umożliwiające realizację części działań zaplanowanych w PGN, dlatego warto uzupełniać ten wykaz o nowe mechanizmy finansowe pojawiające się w kolejnych latach. 9.1 Źródła finansowania inwestycji na poziomie międzynarodowym Program działań na rzecz środowiska i klimatu LIFE ( ) Tabela 57. Obszary realizacji Programu LIFE w latach Podprogram LIFE na rzecz środowiska Budżet: mln EUR ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami przyroda i różnorodność biologiczna zarządzanie i informacja w zakresie środowiska Podprogram LIFE działania na rzecz klimatu Budżet: 449,2 mln EUR ograniczenie wpływu człowieka na klimat dostosowanie się do skutków zmian klimatu zarządzanie i informacja w zakresie klimatu ATMOTERM S.A S t r o n a 117

120 Przykładowe działania 221 : działania operacyjne organizacji pozarządowych zaangażowanych w ochronę i poprawę jakości środowiska na poziomie europejskim oraz w tworzenie i wdrażanie ustawodawstwa i polityki ochrony środowiska unii europejskiej, tworzenie i utrzymywanie sieci, baz danych i systemów komputerowych związanych bezpośrednio z wdrażaniem ustawodawstwa i polityki ochrony środowiska UE, w szczególności gdy działania te poprawiają publiczny dostęp do informacji o środowisku, analizy, badania, modelowanie i tworzenie scenariuszy, monitorowanie stanu siedlisk i gatunków, w tym monitorowanie lasów, pomoc w budowaniu potencjału instytucjonalnego, szkolenia, warsztaty i spotkania, w tym szkolenia podmiotów uczestniczących w inicjatywach dotyczących zapobiegania pożarom lasów, platformy nawiązywania kontaktów zawodowych i wymiany najlepszych praktyk, działania informacyjne i komunikacyjne, w tym kampanie na rzecz zwiększania świadomości społecznej, a w szczególności kampanie zwiększające świadomość społeczną na temat pożarów lasów, demonstracja innowacyjnych podejść, technologii, metod i instrumentów dotyczących kierunków polityki, specjalnie w odniesieniu do komponentu I LIFE+ przyroda i różnorodność biologiczna : zarządzanie gatunkami i obszarami oraz planowanie ochrony obszarów, w tym zwiększenie ekologicznej spójności sieci Natura 2000, monitorowanie stanu ochrony, w szczególności ustalenie procedur i struktur monitorowania stanu ochrony, rozwój i realizacja planów działania na rzecz ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych, zwiększenie zasięgu sieci Natura 2000 na obszarach morskich, nabywanie gruntów pod następującymi warunkami: nabycie to przyczyniłoby się do utrzymania lub przywrócenia integralności obszarów objętych siecią Natura 2000, nabycie gruntu jest jedynym lub najbardziej efektywnym sposobem osiągnięcia pożądanego skutku w zakresie ochrony przyrody, nabywany grunt jest długookresowo przeznaczony na wykorzystanie w sposób zgodny z celami szczegółowymi komponentu I LIFE+ przyroda i różnorodność biologiczna, oraz dane państwo członkowskie zapewnia długookresowe wyłączne przeznaczenie takich gruntów na cele związane z ochroną przyrody S t r o n a 118 ATMOTERM S.A. 2015

121 Program Współpracy EUROPA ŚRODKOWA 2020 Tabela 58. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Programu Współpracy Europa Środkowa Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Oś I Współpraca w zakresie innowacji na rzecz zwiększenia konkurencyjności Europy Środkowej PI 1b Promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje, rozwijanie powiązań i synergii między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczorozwojowymi i sektorem szkolnictwa wyższego, w szczególności promowanie inwestycji w zakresie rozwoju produktów i usług, transferu technologii, innowacji społecznych, ekoinnowacji, zastosowań w dziedzinie usług publicznych, tworzenia sieci, pobudzania popytu, klastrów i otwartych innowacji poprzez inteligentną specjalizację, oraz wspieranie badań technologicznych i stosowanych, linii pilotażowych, działań w zakresie wczesnej walidacji produktów, zaawansowanych zdolności produkcyjnych i pierwszej produkcji, w szczególności w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających, oraz rozpowszechnianie technologii o ogólnym przeznaczeniu Oś II Współpraca w zakresie strategii niskoemisyjnych w Europie Środkowej PI 4c Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym Cel szczegółowy, rodzaje działań 1.1 Poprawa trwałych powiązań pomiędzy podmiotami 1.2 Podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z przedsiębiorczością w celu wspierania innowacji gospodarczej i społecznej w regionach Europy Środkowej - wzmocnienie u pracowników sektora prywatnego (zwłaszcza MŚP) kompetencji i umiejętności związanych z nowymi technologiami (np. ekoinnowacjami, technologiami niskoemisyjnymi, ICT, kluczowymi technologiami wspomagającymi etc.), innowacyjnymi produktami, usługami i procesami oraz innowacjami społecznymi, stanowiących istotny wkład do regionalnych strategii inteligentnych specjalizacji 2.1 Opracowanie i wdrażanie rozwiązań na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej - opracowanie, testowanie i wdrażanie polityk, strategii i rozwiązań służących zwiększeniu efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym budynków, a także stosowaniu w szerszym zakresie odnawialnych źródeł energii Beneficjenci Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, izby handlowe, przedsiębiorstwa, w tym MŚP, szkoły wyższe, stowarzyszenia, instytucje zajmujące się transferem technologii, instytucje badawcze, centra doskonałości BiR, organizacje pozarządowe, agencje innowacji, inkubatory przedsiębiorczości, instytucje zarządzające klastrami, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, a także partnerów społecznych oraz instytucje rynku pracy. Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym oraz instytucje z nimi powiązane, regionalne agencje ds. rozwoju, dostawców energii, instytucje i przedsiębiorstwa zarządzające 222 Źródło: opracowanie własne ATMOTERM S.A S t r o n a 119

122 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Oś II Współpraca w zakresie strategii niskoemisyjnych w Europie Środkowej PI 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu Cel szczegółowy, rodzaje działań - opracowanie i testowanie innowacyjnych metod zarządzania w celu podnoszenia potencjału regionów w zakresie zwiększania efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym również budynków (np. kadra kierownicza sektora energetycznego) - opracowywanie i wdrażanie rozwiązań mających na celu stosowanie nowych technologii oszczędności energii, co w konsekwencji przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym również budynków - harmonizacja koncepcji, norm i systemów certyfikacji na szczeblu transnarodowym w celu do zwiększenia efektywności energetycznej infrastruktury publicznej, w tym również budynków - wzmocnienie potencjału sektora publicznego do opracowywania i wdrażania innowacyjnych usług energetycznych, tworzenia zachęt i opracowania odpowiednich planów finansowych (np. umowy o poprawę efektywności energetycznej, modele PPP etc.) 2.2 Poprawa terytorialnych strategii energetycznych i polityk mających wpływ na łagodzenie skutków zmian klimatycznych - opracowanie oraz wdrożenie zintegrowanych strategii i planów na szczeblu lokalnym/regionalnym celem lepszego wykorzystania wewnętrznych potencjałów korzystania z odnawialnych źródeł energii, a także zwiększenia efektywności energetycznej na szczeblu regionalnym - opracowanie i testowanie koncepcji i narządzi służących wykorzystaniu wewnętrznych zasobów odnawialnych źródeł energii - opracowanie oraz wdrożenie strategii zarządzania mających na celu poprawę efektywności energetycznej zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym (w szczególności MŚP) - opracowanie strategii i polityk, mających na celu ograniczenie zużycia energii (np. inteligentnych systemów pomiarowych, rozpowszechnianie inteligentnych aplikacji użytkowników, etc.) - opracowanie i testowanie rozwiązań na rzecz lepszych połączeń i koordynacji sieci energetycznych w celu integracji oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii Beneficjenci energią, sektor budowlany, stowarzyszenia regionalne, regionalne agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, uniwersytety, instytucje badawcze. Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, dostawców energii, instytucje zajmujące się zarządzaniem energią, przedsiębiorstwa w tym MŚP, operatorów transportu publicznego, stowarzyszenia regionalne, agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, a także szkoły wyższe i instytucje badawcze. S t r o n a 120 ATMOTERM S.A. 2015

123 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Oś III Współpraca w zakresie zasobów naturalnych i kulturowych na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego w Europie Środkowej PI 6c Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Cel szczegółowy, rodzaje działań 2.3 Poprawa zdolności do planowania mobilności na funkcjonalnych obszarach miejskich w celu obniżenia emisji CO 2 - opracowanie i wdrażanie zintegrowanych koncepcji i planów działania dotyczących mobilności celem redukcji emisji CO 2 - ustanowienie systemu zarządzania, stanowiącego podstawę do tworzenia zintegrowanej mobilności niskoemisyjnej w miejskich obszarach funkcjonalnych - opracowanie i testowanie koncepcji i strategii (w tym innowacyjnych modeli finansowych i inwestycyjnych) mających na celu ułatwienie wprowadzania nowych technologii niskoemisyjnych w transporcie publicznym, w miejskich obszarach funkcjonalnych - opracowanie oraz wdrażanie usług i produktów promujących inteligentną niskoemisyjną mobilność w miejskich obszarach funkcjonalnych (np. usługi multimodalne etc.) 3.1 Poprawa zintegrowanego zarządzania środowiskiem w celu ochrony i zrównoważonego wykorzystywania zasobów i dziedzictwa naturalnego - opracowywanie i wdrażanie zintegrowanych strategii i narzędzi na rzecz zrównoważonego zarządzania obszarami chronionymi lub szczególnie cennymi pod względem ekologicznym (np. bioróżnorodność, krajobrazy, ekosystemy etc.) - opracowywanie oraz wdrażanie zintegrowanych strategii i narzędzi celem zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych na rzecz rozwoju regionalnego, co pozwoli uniknąć możliwych konfliktów między konkurującymi ze sobą rodzajami działalności (np. turystyka, transport, przemysł, rolnictwo, energia etc.) - opracowywanie i testowanie innowacyjnych technologii i narzędzi ułatwiających wdrożenie skutecznego, zintegrowanego zarządzania środowiskowego (np. technologie rekultywacji, narzędzie monitorowania etc.) - opracowywanie i testowanie rozwiązań mających na celu zwiększenie skuteczności zarządzania zasobami naturalnymi w instytucjach publicznych i przedsiębiorstwach (np. graniczenie zużycia zasobów naturalnych, systemy o cyklu zamkniętym) harmonizacja koncepcji i narzędzi Beneficjenci Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, przedsiębiorstwa (w szczególności prowadzące działalność w branży kultury i branży kreatywnej, a także w sektorze ochrony środowiska), stowarzyszenia, regionalne agencje innowacji, grupy interesu, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, a także szkoły wyższe oraz instytucje badawcze. ATMOTERM S.A S t r o n a 121

124 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Oś III Współpraca w zakresie zasobów naturalnych i kulturowych na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego w Europie Środkowej PI 6e Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu Cel szczegółowy, rodzaje działań zarządzania środowiskowego na szczeblu transnarodowym, w celu ograniczenia negatywnego wpływu zmian klimatu na środowisko (np. środki dostosowawcze) 3.2 Poprawa zdolności zrównoważonego wykorzystywania zasobów i dziedzictwa kulturowego - opracowywanie i wdrażanie strategii i polityk na rzecz waloryzacji dziedzictwa oraz zasobów kulturowych lub możliwości branży kultury i branży kreatywnej - opracowywanie i wdrażanie zintegrowanych strategii i koncepcji rozwoju na szczeblu lokalnym/regionalnym, w oparciu o dziedzictwo kulturowe, w celu promowania zrównoważonego rozwoju gospodarczego i zatrudnienia (np. w sektorze turystyki) - opracowywanie i testowanie innowacyjnych narzędzi zarządzania w celu ochrony i zrównoważonego wykorzystania dziedzictwa i zasobów kulturowych (np. zastosowanie technologii informacyjnokomunikacyjnych) - ustanawianie i wzmacnianie współpracy transnarodowej pomiędzy właściwymi podmiotami w celu wspierania zrównoważonego wykorzystywania i promocji obiektów dziedzictwa kulturowego w Europie Środkowej. 3.3 Poprawa zarządzania środowiskowego na funkcjonalnych obszarach miejskich w celu polepszenia warunków życia - opracowywanie i wdrażanie koncepcji i narzędzi (w tym innowacyjnych modeli finansowania i inwestycji), w celu zarządzania jakością środowiska i jej poprawy (powietrze, woda, odpady, gleba, klimat) na miejskich obszarach funkcjonalnych - poprawa zdolności w zakresie planowania i zarządzania środowiskiem miejskim (np. ustanowienie mechanizmu udziału społeczeństwa w procedurach planowania i w procesie podejmowania decyzji) - opracowywanie i wdrażanie zintegrowanych strategii, polityk oraz narzędzi w celu ograniczenia konfliktów między różnymi rodzajami działalności dotyczących użytkowania gruntów na miejskich obszarach funkcjonalnych (np. rozrastanie się miast, spadek liczby ludności oraz Beneficjenci Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, przedsiębiorstwa, środowiska, właścicieli i zarządców infrastruktury, stowarzyszenia, regionalne agencje innowacji, grupy interesu, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, szkoły wyższe i instytucje badawcze. S t r o n a 122 ATMOTERM S.A. 2015

125 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Oś IV Współpraca na rzecz poprawy powiązań transportowych Europy Środkowej PI 7b Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi Oś IV Współpraca na rzecz poprawy powiązań transportowych Europy Środkowej PI 7c Rozwój i usprawnianie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu Cel szczegółowy, rodzaje działań fragmentacja, rozpatrywane również z punktu widzenia skutków społecznych) - opracowywanie i wdrażanie zintegrowanych strategii i projektów pilotażowych w celu rekultywacji i rewitalizacji terenów poprzemysłowych - opracowywanie koncepcji i realizacja projektów pilotażowych w dziedzinie środowiska w celu wspierania rozwoju inteligentnych miast (np. zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych, technologie środowiskowe) 4.1 Poprawa planowania i koordynacji systemów regionalnego transportu pasażerskiego w celu utworzenia lepszych połączeń z krajowymi i europejskimi sieciami transportowymi - opracowywanie i wdrażanie strategii (włącznie z innowacyjnymi modelami finansowania i inwestycji) mających na celu tworzenie połączeń między zrównoważonym transportem pasażerskim, w szczególności w regionach peryferyjnych, a siecią TEN-T oraz węzłami transportowymi pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia - opracowywanie i wdrażanie skoordynowanych strategii, narzędzi i projektów pilotażowych w celu udoskonalenia regionalnych systemów transportowych, w szczególności w wymiarze transgranicznym np. połączenia dla osób dojeżdżających do pracy, interoperacyjność, etc. - opracowywanie koncepcji i testowanie projektów pilotażowych na rzecz inteligentnej mobilności regionalnej (np. bilety multimodalne, narzędzia ICT, routing z połączeniem na żądanie router on demand, itp.) - opracowywanie skoordynowanych koncepcji, standardów oraz narzędzi do poprawy usług w zakresie mobilności, świadczonych w interesie publicznym (np. dla grup w niekorzystnej sytuacji, kurczących się regionów) 4.2 Poprawa koordynacji podmiotów transportu towarowego w celu upowszechnienia rozwiązań multimodalnych przyjaznych środowisku - opracowywanie i wdrażanie strategii (w tym innowacyjnych modeli finansowania i inwestycji) mających na celu wzmocnienie modalności przyjaznych środowisku rozwiązań w zakresie systemów transportu towarowego (np. transport kolejowy, rzeczny lub morski) Beneficjenci Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, operatorów transportu, dostawców infrastruktury, stowarzyszenia regionalne, regionalne agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, szkoły wyższe i instytucje badawcze. Beneficjentami mogą być między innymi władze publiczne na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, regionalne agencje ds. rozwoju, przedsiębiorstwa, operatorów multimodalnych centrów ATMOTERM S.A S t r o n a 123

126 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonej mobilności regionalnej i lokalnej Cel szczegółowy, rodzaje działań - opracowywanie i wdrażanie mechanizmów koordynacji i współpracy pomiędzy podmiotami multimodalnego transportu towarowego - opracowywanie i wdrażanie skoordynowanych koncepcji, narzędzi zarządzania oraz usług mających na w celu zwiększenie udziału przyjaznej środowisku logistyki, poprzez optymalizację łańcuchów transportu towarowego (np. multimodalne, transnarodowe przepływy transportu towarowego) - opracowywanie i testowanie skoordynowanych strategii i koncepcji na rzecz nadania ekologicznego charakteru ( greening ) ostatnich kilometrów transportu towarowego (np. planowanie logistyczne) Beneficjenci logistycznych, dostawców infrastruktury, stowarzyszenia transportowe, regionalne agencje innowacji, organizacje pozarządowe, instytucje finansujące, centra edukacyjne i szkoleniowe, a także szkoły wyższe oraz instytucje badawcze. S t r o n a 124 ATMOTERM S.A. 2015

127 Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Tabela 59. Ocena możliwości wykorzystania finansowania w ramach źródeł międzynarodowych Możliwość otrzymania finansowania Brak możliwości otrzymania finansowania Możliwość otrzymania finansowania, brak ustalonych terminów naborów Źródło finansowania Instrument Finansowy Life + Możliwość otrzymania dofinansowania w zakresie kampanii informacyjnych i projektów pilotażowych pod kątem ochrony powietrza. Możliwość zaciągnięcia kredytu na zadania związane z ochroną powietrza. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EBRD Możliwość zaciągnięcia kredytu na zadania związane z ochroną powietrza. Program Współpracy EUROPA ŚRODKOWA 2020 Możliwość otrzymania dofinansowania w zakresie wdrażania rozwiązań, strategii, polityk w ramach innowacji, gospodarki niskoemisyjnej, zasobów naturalnych i kulturalnych oraz transportu. Możliwość Finansowania 9.2 Źródła finansowania inwestycji na poziomie krajowym Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Ważnym źródłem finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska, a zarazem ochrony powietrza w latach , będzie m.in. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. POIiŚ będzie jednym z programów operacyjnych, stanowiący podstawowe narzędzie do finansowania, przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Główny cel programu wynika z jednego z trzech priorytetów Strategii Europa wzrost zrównoważony rozumiany jako wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, w której cele środowiskowe są realizowane działaniami na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, finansowanie odbywa się w ramach 10 osi priorytetowych: I. OŚ PRIORYTETOWA: Zmniejszenie emisyjności gospodarki. II. OŚ PRIORYTETOWA: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. III. OŚ PRIORYTETOWA: Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego. IV. OŚ PRIORYTETOWA: Infrastruktura drogowa miast. V. OŚ PRIORYTETOWA: Rozwój transportu kolejowego w Polsce. VI. OŚ PRIORYTETOWA: Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach. VII. OŚ PRIORYTETOWA: Poprawa bezpieczeństwa energetycznego. VIII. OŚ PRIORYTETOWA: Ochrona dziedzictwa Kulturowego i rozwój zasobów kultury. IX. OŚ PRIORYTETOWA: Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia. X. OŚ PRIORYTETOWA: Pomoc techniczna. 223 Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu

128 Tabela 60. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.I Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Poddziałanie Wspieranie inwestycji dotyczących wytwarzania energii z odnawialnych źródeł wraz z podłączeniem tych źródeł do sieci dystrybucyjnej/ przesyłowej OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.I Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Rodzaje działań budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej lądowych farm wiatrowych; budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej jednostek wykorzystujących biomasę; budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej jednostek wykorzystujących biogaz; budowa, przebudowa instalacji skutkująca zwiększeniem mocy zainstalowanej jednostek wykorzystujących wodę lub energię promieniowania słonecznego lub energię geotermalną; budowa oraz przebudowa sieci elektroenergetycznej o napięciu co najmniej 110 kv służącej podłączeniu OZE umożliwiających przyłączenie jednostek wytwarzania energii z OZE do KSE oraz sieci dystrybucyjnej o napięciu 110 kv; Beneficjenci Przedsiębiorcy wytwórcy energii z odnawialnych źródeł energii; Operator Systemu Przesyłowego (forma prawna kod 116); Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych (forma prawna kod 116, kod 117); Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Odbiorcy oraz wytwórcy energii przyłączeni do sieci elektroenergetycznej i ciepłowniczej. Poddziałanie Wspieranie projektów dotyczących budowy oraz przebudowy sieci umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii z OZE OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.II Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach przebudowa linii produkcyjnych na bardziej efektywne energetycznie; głęboka, kompleksowa modernizacja energetyczna budynków w przedsiębiorstwach; zastosowanie technologii efektywnych energetycznie w przedsiębiorstwach, poprzez Przedsiębiorcy (duże przedsiębiorstwa) lub/i podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE działające na rzecz dużych przedsiębiorstw. 224 Źródło: opracowanie własne na podstawie POIiŚ S t r o n a 126 ATMOTERM S.A. 2015

129 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Działanie 1.2 Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4. III Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym Działanie 1.3 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach Poddziałanie Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej Rodzaje działań przebudowę lub wymianę na energooszczędne urządzeń i instalacji technologicznych, oświetlenia, oraz ciągów transportowych linii produkcyjnych; budowa lub przebudowa lokalnych źródeł ciepła (w tym wymiana źródła na instalację OZE); zastosowanie technologii odzysku energii wraz z systemem wykorzystania energii ciepła odpadowego w ramach przedsiębiorstwa; integralną częścią projektu powinno być wprowadzenie inteligentnych systemów zarządzania energią w przedsiębiorstwie (o ile beneficjent nie posiada już takiego systemu dotyczącego zarządzania danym komponentem gospodarki energetycznej przedsiębiorstwa i o ile jest to uzasadnione ekonomicznie). Wsparcie projektów inwestycyjnych dotyczących głębokiej kompleksowej modernizacji energetycznej wielorodzinnych budynków mieszkaniowych obejmującej takie elementy jak: ocieplenie przegród zewnętrznych obiektu, w tym ścian zewnętrznych, podłóg, dachów i stropodachów, wymiana okien, drzwi zewnętrznych; wymiana oświetlenia na energooszczędne (w częściach wspólnych budynków); przebudowa systemów grzewczych lub podłączenie bardziej efektywnego energetycznie i ekologicznie źródła ciepła; instalacja/przebudowa systemów chłodzących, w tym również z zastosowaniem OZE; budowa lub przebudowa systemów wentylacji i klimatyzacji; zastosowanie automatyki pogodowej; zastosowanie systemów Beneficjenci Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: spółdzielnie mieszkaniowe ze wskazanych obszarów w Strategiach ZIT miast wojewódzkich z wyłączeniem Strategii ZIT Subregionu Centralnego województwa śląskiego oraz miast subregionalnych; wspólnoty mieszkaniowe ze wskazanych obszarów w Strategiach ZIT miast wojewódzkich z wyłączeniem Strategii ZIT Subregionu Centralnego województwa śląskiego oraz miast subregionalnych; podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE realizujące inwestycje na rzecz podmiotów ze wskazanych obszarów w Strategiach ZIT

130 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4. III Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym Działanie 1.3 Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach Poddziałanie Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie Rodzaje działań zarządzania energią w budynku; budowa lub przebudowa wewnętrznych instalacji odbiorczych oraz likwidacja dotychczasowych nieefektywnych źródeł ciepła; instalacja mikrokogeneracji lub mikrotrigeneracji na potrzeby własne; instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach, jeśli to wynika z przeprowadzonego audytu energetycznego; opracowanie projektów modernizacji energetycznej stanowiących element projektu inwestycyjnego; instalacja indywidualnych liczników ciepła, chłodu oraz ciepłej wody użytkowej; modernizacja instalacji wewnętrznych ogrzewania i ciepłej wody użytkowej; instalacja zaworów podpionowych i termostatów, tworzenie zielonych dachów i żyjących, zielonych ścian; przeprowadzenie audytów energetycznych jako elementu projektu inwestycyjnego. Wsparcie w ramach projektu dotyczącego systemu wsparcia doradczego w zakresie efektywności energetycznej i OZE obejmować będzie: przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń oraz działań informacyjno - edukacyjnych w zakresie efektywności energetycznej, OZE i rozwoju gospodarki niskoemisyjnej dla sektora publicznego, mieszkaniowego, przedsiębiorców oraz społeczeństwa; szkolenia dla doradców energetycznych przygotowujących ich do prowadzenia usług doradczych, nieodpłatne usługi doradcze związane z przygotowaniem, weryfikacją i wdrożeniem planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN/SEAP) oraz informowanie Beneficjenci miast wojewódzkich oraz miast subregionalnych; Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy uzyskujący wsparcie doradcze dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorcy i osoby fizyczne w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE; S t r o n a 128 ATMOTERM S.A. 2015

131 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny efektywności energetycznej oraz OZE OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.IV Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia Działanie 1.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia Poddziałanie Wsparcie budowy inteligentnych sieci elektroenergetycznych o charakterze pilotażowym i demonstracyjnym OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.IV Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia Działanie 1.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia Rodzaje działań społeczeństwa w zakresie efektywności energetycznej, OZE oraz gospodarki niskoemisyjnej; monitorowanie wdrażania planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN/SEAP); usługi doradcze związanie z przygotowaniem i wdrożeniem inwestycji w zakresie efektywności energetycznej i OZE m.in. z uwzględnieniem wykorzystania instrumentów finansowych; promowanie gospodarki niskoemisyjnej; budowanie platformy wymiany doświadczeń i bazy wiedzy (best practices). budowa lub przebudowa systemów dystrybucyjnych średniego i niskiego napięcia związane z wdrożeniem technologii inteligentnych sieci dedykowanych ograniczaniu zużycia energii i/lub zwiększeniu możliwości przyłączeniowych OZE, w tym np. wymiana transformatorów oraz, jako element stanowiący integralną część projektu, inteligentny system pomiarowy; kompleksowe pilotażowe i demonstracyjne projekty wdrażające inteligentne rozwiązania na danym obszarze mające na celu racjonalizację zużycia energii i/lub optymalizację wykorzystania energii wytworzonej z OZE. Wsparcie w ramach działań związanych z popularyzacją wiedzy i promocji inteligentnych systemów przesyłu i dystrybucji energii obejmować będzie: opracowanie strategii działań marketingowych wraz z badaniem efektywności działań edukacyjnych, mających na celu popularyzację wiedzy dotyczącej rynku energii wśród odbiorców końcowych, opracowanie rekomendacji w zakresie niezbędnych działań służących poprawie świadomości odbiorców w Beneficjenci Przedsiębiorstwa energetyczne Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z sieci elektroenergetycznych; Urząd Regulacji Energetyki, Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z sieci elektroenergetycznych;

132 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Poddziałanie Ogólnopolski program popularyzacji wiedzy i promocji inteligentnych systemów przesyłu i dystrybucji energii OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.V Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu Działanie 1.5 Efektywna dystrybucja ciepła i chłodu OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.VI Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe Działanie 1.6 Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe Poddziałanie Źródła wysokosprawnej kogeneracji Rodzaje działań zakresie rynku energii elektrycznej oraz możliwych sposobów zarządzania i optymalizacji zużycia energii, przeprowadzenie kampanii informacyjnej, wraz z przygotowaniem badania końcowego, wniosków oraz rekomendacji dalszych działań; przebudowa istniejących systemów ciepłowniczych i sieci chłodu, celem zmniejszenia strat na przesyle i dystrybucji; budową przyłączy do istniejących budynków i instalacja węzłów indywidualnych skutkująca likwidacją węzłów grupowych; budowa nowych odcinków sieci cieplnej wraz z przyłączami i węzłami ciepłowniczymi w celu likwidacji istniejących lokalnych źródeł ciepła opalanych paliwem stałym; podłączenia budynków do sieci ciepłowniczej mające na celu likwidację indywidualnych i zbiorowych źródeł niskiej emisji; w przypadku instalacji spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej powyżej 20 MW w paliwie wprowadzonym do instalacji: budowa, przebudowa jednostek wysokosprawnej kogeneracji oraz przebudowa istniejących jednostek na jednostki wysokosprawnej kogeneracj wykorzystujące biomasę jako paliwo; w przypadku instalacji spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejsze lub równej 20 MW w paliwie wprowadzonym do instalacji: budowa, uzasadnionych pod względem ekonomicznym, nowych jednostek wysokosprawnej kogeneracji o jak najmniejszej z możliwych emisji CO 2 oraz innych zanieczyszczeń powietrza (w przypadku paliw pochodzących z OZE lub paliw kopalnych). W Beneficjenci Przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, spółdzielnie mieszkaniowe, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego nie będące przedsiębiorcami; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: użytkownicy wspieranej infrastruktury; przedsiębiorcy; jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne; podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego nie będące przedsiębiorcami; spółdzielnie mieszkaniowe; podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE działające na rzecz jednostek samorządu terytorialnego; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy wspieranej infrastruktury; S t r o n a 130 ATMOTERM S.A. 2015

133 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ I. Zmniejszenie emisyjności gospodarki 4.VI Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe Działanie 1.6 Promowanie wykorzystywania Rodzaje działań przypadku nowych jednostek kogeneracji powinno zostać osiągnięte co najmniej 10% uzysku efektywności energetycznej w porównaniu do rozdzielonej produkcji energii cieplnej i elektrycznej przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technologii przebudowa istniejących instalacji na instalacje wykorzystujące jednostki wysokosprawnej kogeneracji skutkująca redukcją CO 2 o co najmniej 30% w porównaniu do strumienia ciepła w istniejącej instalacji. Dopuszczona jest pomoc inwestycyjna dla jednostek wysokosprawnej kogeneracji spalających paliwa kopalne pod warunkiem, że jednostki te nie zastępują urządzeń o niższej emisji, a inne alternatywne rozwiązania byłyby mniej efektywne i bardziej emisyjne; realizacja kompleksowych projektów (spełniających kryteria z punktów 1 lub 2 dotyczących budowy nowych lub przebudowy istniejących jednostek wysokosprawnej kogeneracji wraz z sieciami ciepłowniczymi lub sieciami chłodu, dzięki którym możliwe będzie wykorzystania ciepła/chłodu powstałego w danej instalacji; budowa sieci ciepłowniczych lub sieci chłodu (w tym przyłączy) umożliwiająca wykorzystanie energii cieplnej wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji; wykorzystanie ciepła odpadowego wyprodukowanego w układach wysokosprawnej kogeneracji w ramach projektów rozbudowy/budowy sieci ciepłowniczych; budowa sieci cieplnych lub sieci Beneficjenci przedsiębiorcy; jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne; podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego nie będące przedsiębiorcami; spółdzielnie mieszkaniowe;

134 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe Poddziałanie Sieci ciepłownicze i chłodnicze dla źródeł wysokosprawnej kogeneracji OŚ II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. 5.II Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami Działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska OŚ II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. 6.I Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych Rodzaje działań chłodu umożliwiająca wykorzystanie ciepła wytworzonego w warunkach wysokosprawnej kogeneracji, ciepła odpadowego, ciepła z instalacji OZE, a także powodującej zwiększenie wykorzystania ciepła wyprodukowanego w takich instalacjach; Wdrażanie metod obserwacji i zakupy sprzętu w celu usprawnienia systemu monitoringu środowiska. W zakresie wzmocnienia monitoringu powietrza wspierane będzie: unowocześnienie i rozbudowana infrastruktury kalibracyjnej i wzorcującej Krajowego Laboratorium Referencyjnego i Wzorcującego ds. badań powietrza atmosferycznego, poprzez zakup ławy kalibracyjnej i linii kalibracyjnych dla potrzeb wzorcowań analizatorów referencyjnych oraz badań porównawczych analiza torów zanieczyszczeń gazowych w powietrzu, zakup wyposażenia specjalistycznego do pokoju wagowego a także wykonanie projektów technicznych dla potrzeb rozbudowy infrastruktury badawczej KLRiW; modernizacja infrastruktury sieci monitoringu jakości powietrza oraz zakup specjalistycznych urządzeń i sprzętu do pomiarów i analiz zanieczyszczeń powietrza oraz prezentacji wyników; Projekty obejmujące swoim zakresem elementy gospodarki odpadami zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, w tym instalacje do termicznego przekształcania odpadów, Projekty obejmujące swoim zakresem elementy gospodarki odpadami zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami z wyłączeniem instalacji do termicznego Beneficjenci podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE działające na rzecz jednostek samorządu terytorialnego; Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy wspieranej infrastruktury; Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ); Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (WIOŚ); Grupa docelowa/ostateczni odbiorcy wsparcia: indywidualni użytkownicy korzystający z zasobów środowiska; Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, Podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego, Główną grupą docelową są indywidualni użytkownicy korzystający z zasobów środowiska, w S t r o n a 132 ATMOTERM S.A. 2015

135 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny określonych przez państwa członkowskie Działanie 2.2 Gospodarka odpadami komunalnymi OŚ II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. 6.III Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna OŚ II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. 6.IV Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu Działanie 2.5 Poprawa jakości środowiska miejskiego Rodzaje działań przekształcania odpadów, Projekty dotyczące wyłącznie instalacji do termicznego przekształcania odpadów Prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych w zakresie ochrony środowiska i efektywnego wykorzystania jego zasobów: Edukacja w obszarze zrównoważonego rozwoju Budowanie potencjału i integracja Edukacja społeczności obszarów chronionych Budowanie potencjału i integracja na szczeblu ogólnokrajowym; Rozwój bazy ośrodków prowadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznej Wsparcie dla zanieczyszczonych lub zdegradowanych terenów (preferowane będą projekty, których realizacja będzie wynikać z gminnych programów ochrony środowiska lub programów rewitalizacji), Rozwój terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych (priorytetowo traktowane będą projekty realizowane w obszarach o przekroczonych normach jakości powietrza (dla których istnieje obowiązujący Program Ochrony Powietrza). Beneficjenci tym przede wszystkim mieszkańcy miast wojewódzkich (i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie) oraz miast regionalnych i subregionalnych. Ministerstwo Środowiska, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Regionalne dyrekcje ochrony środowiska, parki narodowe, jednostki administracji rządowej lub samorządowej, jednostki badawczonaukowe, uczelnie, pozarządowe organizacje ekologiczne POE, Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, Grupę docelową stanowi całe społeczeństwo, korzystające z zasobów środowiska w postaci usług ekosystemów zapewnianych przez obszary o wysokiej wartości przyrodniczej Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego, regionalne dyrekcje ochrony środowiska, grupa docelowa: indywidualni użytkownicy korzystający z zasobów środowiska, w tym przede wszystkim mieszkańcy miast wojewódzkich (i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie) oraz regionalnych i subregionalnych.

136 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ III. Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego 7.I Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T Działanie 3.1 Rozwój drogowej i lotniczej sieci TEN-T OŚ IV. Infrastruktura drogowa dla miast 7.a Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T Działanie 4.1 Zwiększenie dostępności transportowej ośrodków miejskich leżących w sieci drogowej TEN-T i odciążenie miast od nadmiernego ruchu drogowego OŚ IV. Infrastruktura drogowa dla miast 7.b Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi Działanie 4.2 Rodzaje działań budowa, przebudowa lub rozbudowa dróg do parametrów dróg ekspresowych i autostrad w sieci TEN-T, usprawnienie metod zarządzania ruchem drogowym (systemy ITS), projekty związane z ochroną środowiska lub łagodzeniem/ograniczeniem negatywnego oddziaływania portów lotniczych na środowisko naturalne, w tym m. in. inwestycje przyczyniające się do monitoringu i/lub redukcji poziomu hałasu, emisji zanieczyszczeń do powietrza, gleby i wody, podniesienia efektywności energetycznej, poprawy gospodarki wodno ściekowej, ochrony różnorodności biologicznej, zapewnienia dostępności alternatywnych paliw ekologicznych, prace przygotowawcze dla ww. typów inwestycji realizowanych po 2020 r. budowa obwodnic na drogach krajowych (w tym ekspresowych) w TEN-T, projekty na drogowej sieci TEN-T poprawiające dostępność miast, takie jak: budowa, przebudowa tras wylotowych z miast w ciągach dróg krajowych (w tym ekspresowych) oraz odcinki tych dróg przy miastach budowa, przebudowa dróg krajowych w TEN-T w miastach na prawach powiatu, w tym tras wylotowych (z możliwością uwzględnienia inwestycji z zakresu BRD - inżynieria, ITS) budowa obwodnic na drogach krajowych (w tym ekspresowych) poza TEN-T, projekty poza drogową siecią TEN-T poprawiające dostępność miast, takie jak: budowa, przebudowa tras wylotowych z miast w ciągach dróg krajowych (w tym ekspresowych), oraz odcinki tych dróg przy miastach, budowa, przebudowa dróg Beneficjenci Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Główny Inspektorat Transportu Drogowego, Podmioty zarządzające portami lotniczymi w sieci bazowej TEN-T, Krajowy organ zarządzania przestrzenią powietrzną, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z dofinansowanej środkami UE infrastruktury transportowej w sieci TEN- T GDDKIA jednostki samorządu terytorialnego miast na prawach powiatu, w tym miast zaliczonych do węzłów miejskich sieci bazowej TEN-T oraz ich jednostki organizacyjne, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z dofinansowanej środkami UE infrastruktury transportowej w sieci TEN- T GDDKIA, jednostki samorządu terytorialnego miast na prawach powiatu oraz ich jednostki organizacyjne, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z dofinansowanej środkami S t r o n a 134 ATMOTERM S.A. 2015

137 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny Zwiększenie dostępności transportowj ośrodków miejskich leżących poza siecią drogową TEN-T i odciążenie miast od nadmiernego ruchu drogowego OŚ VI. Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach 4.V Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu Działanie 6.1 Rozwój publicznego transportu zbiorowego w miastach Rodzaje działań krajowych poza TEN-T w miastach na prawach powiatu, w tym tras wylotowych (z możliwością uwzględnienia inwestycji z zakresu BRD inżynieria, ITS) Inwestycje infrastrukturalne: adaptacja, budowa, przebudowa, rozbudowa sieci transportu miejskiego, w tym m.in.: budowa, przebudowa, rozbudowa układu torowego na trasach, pętlach, bocznicach oraz zajezdniach, budowa linii metra, budowa, przebudowa, rozbudowa sieci energetycznej i podstacji trakcyjnych tramwajowych, trolejbusowych, przebudowa, rozbudowa dróg mająca na celu wprowadzenie ruchu uprzywilejowanego lub uprzywilejowanie ruchu istniejącego pojazdów publicznego transportu zbiorowego, wyposażenie dróg, ulic, torowisk w obiekty inżynieryjne i niezbędne urządzenia drogowe służące bezpieczeństwu ruchu pojazdów transportu publicznego, wyposażenie dróg, ulic w infrastrukturą służącą obsłudze transportu publicznego (np. zatoki, podjazdy, zjazdy) oraz pasażerów (np. przystanki, wyspy), budowa, przebudowa i rozbudowa węzłów przesiadkowych w tym systemy parkingów dla samochodów Parkuj i Jedź ( Park & Ride ) oraz dla rowerów ( Bike & Ride ). Inwestycje taborowe: zakup, modernizacja taboru szynowego (tramwajowego, metra), trolejbusowego i autobusowego wraz z niezbędną infrastrukturą służącą do jego utrzymania (np. zaplecza techniczne do obsługi i konserwacji taboru, miejsca i urządzenia zasilania paliwem alternatywnym). Beneficjenci UE infrastruktury drogowej jednostki samorządu terytorialnego (w tym ich związki i porozumienia) miasta wojewódzkie i ich obszary funkcjonalne oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne i spółki specjalnego przeznaczenia zarządcy infrastruktury służącej transportowi miejskiemu operatorzy publicznego transportu zbiorowego, grupami docelowymi wsparcia będą użytkownicy indywidualni i przedsiębiorcy korzystający z miejskiej infrastruktury transportowej i środków transportu zbiorowego dofinansowanych ze środków UE.

138 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ VII. Poprawa bezpieczeństwa energetycznego 7.e Zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii oraz poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych Działanie 7.1 Rozwój inteligentnych systemów magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii Rodzaje działań budowa i/lub przebudowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego wraz z infrastrukturą wsparcia dla systemu z wykorzystaniem technologii smart; budowa i/lub przebudowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej o napięciu nie mniejszym niż 110kV z wykorzystaniem funkcjonalności smart; budowa i/lub przebudowa magazynów gazu ziemnego; przebudowa możliwości regazyfikacji terminala LNG Beneficjenci Przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące działalność przesyłu, dystrybucji, magazynowania, regazyfikacji gazu ziemnego Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej Grupa docelowa / ostateczni odbiorcy wsparcia: Użytkownicy korzystający z sieci gazowej i elektroenergetycznych. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ustala podstawowe kierunki finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego, a zarazem działań zmierzających do ograniczenia niskiej emisji. Dofinansowanie udzielane jest w formie dopłat, dotacji i pożyczek. Beneficjentami mogą być: samorządy, przedsiębiorcy, osoby fizyczne, państwowe jednostki budżetowe, uczelnie/ instytucje naukowo-badawcze, organizacje pozarządowe, inne podmioty. Pomoc z ramienia NFOŚiGW określana jest rocznie i dzielona na poszczególne Programy przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 61. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z NFOŚiGW 225 Priorytet środowiskowy Program Przykładowe rodzaje działań I Ochrona Gospodarka wodnościekowa realizacja programów obejmujących i zrównoważone w budowę i modernizację systemów gospodarowanie aglomeracjach kanalizacyjnych, zasobami wodnymi zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych, racjonalizacja gospodarowania zasobami wodnymi dla ochrony przed deficytami wód oraz przed skutkami powodzi, inwestycje przeciwpowodziowe z wykorzystaniem powstających obiektów na cele energetyczne oraz wspieranie działań o charakterze nietechnicznym, kampanie edukacyjne. II Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi Racjonalna gospodarka odpadami Ochrona powierzchni ziemi 225 Streszczenie strategii działania NFOŚiGW na lata z perspektywą do 2020 r. przedsięwzięcia dot. stopniowego przechodzenia od składowania odpadów na system wspierający przetworzenie, odzysk oraz energetyczne wykorzystanie odpadów, S t r o n a 136 ATMOTERM S.A. 2015

139 Priorytet środowiskowy Program Przykładowe rodzaje działań III Ochrona atmosfery IV Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji Geologia i Górnictwo Część 1) Poznanie budowy geologicznej kraju oraz gospodarka zasobami złóż kopalin i wód podziemnych Część 2) Zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobycia kopalin Poprawa jakości powietrza Poprawa efektywności energetycznej: LEMUR Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii: BOCIAN Prosument GIS SOWA Ryś projekt Niskoemisyjny transport miejski - projekt Ochrona i przywracanie różnorodności działania związane z zapobieganiem powstawania odpadów, wspieranie i wdrażanie niskoodpadowych technologii produkcji, termiczne przekształcanie odpadów, w szczególności ulegających biodegradacji, w tym osadów ściekowych, rekultywacja i/lub rewitalizacja terenów zdegradowanych działalnością przemysłową, gospodarczą, wojskową oraz na skutek zjawisk naturalnych, działania mające na celu racjonalne i efektywne gospodarowanie kopalinami oraz innymi surowcami i materiałami z nich pochodzącymi, rozwój technologii i zwiększenie dostępności technologii wykorzystujących energię z różnych zasobów surowcowych, rozwój innych technologii niskoemisyjnych (np. czystych technologii węglowych), kampanie edukacyjne w zakresie racjonalnego gospodarowania surowcami, materiałami i odpadami kompleksowa likwidacja nieefektywnych urządzeń grzewczych, zbiorowe systemy ciepłownicze, działania w zakresie poprawy efektywności wykorzystania energii, w tym OZE, w zakresie wytwarzania, przesyłu i wykorzystania u odbiorców, rozwijanie kogeneracji, w tym kogeneracji wysokosprawnej, modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej, budownictwo energooszczędne, inteligentne opomiarowanie i inteligentne sieci energetyczne (ISE) działania wpływające na wzrost produkcji energii z OZE kompleksowa ocena stanu środowiska, wycena jego funkcji ekosystemowych,

140 Priorytet środowiskowy Program Przykładowe rodzaje działań ekosystemów biologicznej: opracowanie planów zadań Część 1) Ochrona ochronnych, planów ochrony oraz obszarów i gatunków programów/strategii ochrony dla cennych przyrodniczo najcenniejszych gatunków, działania ograniczające antropopresję na najcenniejsze tereny chronione oraz eliminację bezpośredniej presji na obszary cenne przyrodniczo poprzez ograniczenie niskiej emisji, utrzymanie i odtwarzanie naturalnych ekosystemów retencjonujących wodę oraz spowolnienie spływu powierzchniowego wód, łagodzenie wpływu zmian klimatu na środowisko, poprzez absorpcję CO 2, poprawę bilansu cieplnego, itp. Będą realizowane również działania horyzontalne w ramach powyższych priorytetów, związane z edukacją ekologiczną, ekspertyzami, innowacyjnością, niskoemisyjną i zasobooszczędną gospodarką oraz monitoringiem środowiska i zapobieganiem zagrożeniom oraz wspieranie systemów zarządzania środowiskowego (głownie EMAS). W celu realizacji zadań związanych z poprawą jakości powietrza NFOŚiGW wdraża programy, które mają na celu poprawę efektywności energetycznej oraz wsparcie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii. Programy te scharakteryzowano poniżej. LEMUR Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej Cel programu: Celem programu jest zmniejszenie zużycia energii, a w konsekwencji ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 w związku z projektowaniem i budową nowych energooszczędnych budynków użyteczności publicznej oraz zamieszkania zbiorowego. Wskaźniki osiągnięcia celu Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźnika osiągnięcia celu pn. Zmniejszenie zużycia energii (MWh/rok). Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej MWh, w tym dla bezzwrotnych i zwrotnych form dofinansowania co najmniej MWh, Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźnika osiągnięcia celu pn. Ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla (Mg/rok). Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej Mg w tym dla bezzwrotnych i zwrotnych form dofinansowania co najmniej Mg. Budżet Budżet na realizację celu programu wynosi do tys. zł., w tym: dla bezzwrotnych form dofinansowania do tys. zł, dla zwrotnych form dofinansowania do tys. zł. Beneficjenci podmioty sektora finansów publicznych, z wyłączeniem państwowych jednostek budżetowych, samorządowe osoby prawne, spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego posiadają 100% udziałów lub akcji i które powołane są do realizacji zadań własnych jst wskazanych w ustawach, organizacje pozarządowe, w tym fundacje i stowarzyszenia, a także kościoły i inne związki wyznaniowe wpisane do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych oraz kościelne osoby prawne, które realizują zadania publiczne na podstawie odrębnych przepisów. S t r o n a 138 ATMOTERM S.A. 2015

141 BOCIAN Rozproszone, odnawialne źródła energii Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przygotował kolejny program priorytetowy dedykowany odnawialnym źródłom energii. Jego celem jest ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 poprzez zwiększenie produkcji energii z instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii. Wskaźniki osiągnięcia celu Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźników osiągnięcia celu pn. Produkcja energii elektrycznej. Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej MWh, w tym dla zwrotnych form dofinansowania co najmniej MWh. Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźników osiągnięcia celu pn. Produkcja energii cieplnej. Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej GJ, w tym dla zwrotnych form dofinansowania co najmniej GJ. Stopień realizacji celu programu mierzony jest za pomocą wskaźników osiągnięcia celu pn. Ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla CO 2. Planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 400 tys. Mg/rok, w tym dla zwrotnych form dofinansowania co najmniej 400 tys. Mg/rok. Budżet Budżet na realizację celu programu wynosi do tys. zł., w tym dla zwrotnych form dofinansowania do tys. zł. Beneficjenci Przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.), podejmujący realizację przedsięwzięć z zakresu odnawialnych źródeł energii na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Prosument dofinansowanie do mikroinstalacji OZE Cel programu Celem programu jest wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii. Prosument - linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii jest ograniczenie lub uniknięcie emisji CO 2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł, poprzez zakup i montaż małych instalacji lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii, do produkcji energii elektrycznej lub ciepła dla osób fizycznych oraz wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych. Budżet Budżet programu wynosi 800 mln zł na lata z możliwością zawierania umów pożyczek (kredytu) wraz z dotacją do 2020 r. Rodzaje przedsięwzięć: Finansowane są instalacje do produkcji energii elektrycznej lub ciepła wykorzystujące: źródła ciepła opalane biomasą, pompy ciepła oraz kolektory słoneczne o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kwt, systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe, oraz układy mikrokogeneracyjne (w tym mikrobiogazownie) o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kwe. Beneficjenci Beneficjentami programu mogą być osoby fizyczne, spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe oraz jednostki samorządu terytorialnego. GIS (GIS Green Investment Scheme) - System zielonych inwestycji GIS jest systemem wsparcia finansowego inwestycji z zakresu ochrony klimatu i redukcji emisji CO 2 za pomocą środków uzyskanych przez Polskę w międzynarodowych transakcjach sprzedaży nadwyżek jednostek AAU emisji CO 2, przyznanych w systemie ONZ w ramach Protokołu z Kioto.

142 Cel programu Głównym celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla poprzez dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność wykorzystania energii przez budynki użyteczności publicznej (miejskie). Beneficjenci Beneficjentami programu są m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, podmioty świadczące usługi publiczne, samodzielne publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Program był wdrażany w latach Alokacja środków nastąpiła w roku. Wydatkowanie środków miało miejsce do 31 grudnia 2014 r. Jedną z osi priorytetowych programu GIS jest program SOWA Energooszczędne oświetlenie uliczne Cel programu Ograniczenie emisji dwutlenku węgla poprzez dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną systemów oświetlenia ulicznego. Rodzaje przedsięwzięć: modernizacja oświetlenia ulicznego (m.in. wymiana: źródeł światła, opraw, zapłonników, kabli zasilających, słupów, montaż nowych punktów świetlnych w ramach modernizowanych ciągów oświetleniowych, jeżeli jest to niezbędne do spełnienia normy PN EN 13201); montaż urządzeń do inteligentnego sterowania oświetleniem; montaż sterowalnych układów redukcji mocy oraz stabilizacji napięcia zasilającego. Beneficjenci Jednostki samorządu terytorialnego posiadające tytuł do dysponowania infrastrukturą oświetlenia ulicznego w zakresie realizowanego przedsięwzięcia. W ramach powyższych priorytetów, związane z edukacją ekologiczną, ekspertyzami, innowacyjnością, niskoemisyjną i zasobooszczędną gospodarką oraz monitoringiem środowiska i zapobieganiem zagrożeniom oraz wspieraniem systemów zarządzania środowiskowego (głownie EMAS). 9.3 Źródła finansowania inwestycji na poziomie wojewódzkim Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Działalność finansowa Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi skupia się głównie na wspieraniu przedsięwzięć w zakresie: edukacji ekologicznej, ochrony przyrody i krajobrazu, ochrony powietrza, gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, ochrony zasobów wodnych, badań naukowych i ekspertyz/monitoring środowiska, pozostałych zadań ochrony środowiska. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi będzie wspierał działania na rzecz środowiska województwa łódzkiego, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektowne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku. Główny cel realizowany będzie w ramach pięciu priorytetów: ochrony i zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi, racjonalnego gospodarowania odpadami i ochroną powierzchni ziemi, ochrony atmosfery, S t r o n a 140 ATMOTERM S.A. 2015

143 ochrony różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów, innych działań ochrony środowiska. W każdym z pięciu priorytetów realizowane będą następujące cele: realizacja zobowiązań środowiskowych, w szczególności wynikających z Traktatu Akcesyjnego, dążenie do wykorzystania środków pochodzących z Unii Europejskiej niepodlegających zwrotowi, przeznaczonych na ochronę środowiska i gospodarkę wodną, stymulowanie "zielonego" (sprzyjającego środowisku) wzrostu gospodarczego w Polsce m.in. poprzez wspieranie efektywności energetycznej, odnawialnych źródeł energii, ekoinnowacyjności, niskoemisyjności gospodarki i społeczeństwa oraz tworzenia warunków do powstawania zielonych miejsc pracy, promowanie zachowań ekologicznych, działań i przedsięwzięć służących zachowaniu bogactwa różnorodności biologicznej oraz adaptacji do zmian klimatycznych. O pomoc ze środków WFOŚiGW w Łodzi ubiegać się mogą: jednostki samorządu terytorialnego, państwowe jednostki budżetowe, przedsiębiorcy, instytucje kultury, organizacje pozarządowe, osoby fizyczne. WFOŚiGW w Łodzi udziela pomocy finansowej w formie: pożyczek, pożyczek pomostowych, bezzwrotnych dotacji, przekazywania środków państwowym jednostkom budżetowym, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek zaciąganych w bankach komercyjnych, częściowej spłaty kapitału kredytu bankowego. Tabela 62. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z WFOŚiGW w Łodzi w 2015 r. 226 Priorytet Edukacja ekologiczna Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów Ochrona atmosfery Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi Rodzaje działań 1.1. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży związana z obchodami Międzynarodowego Roku Światła w aspekcie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska Działania edukacji ekologicznej realizowane przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego Prace rewitalizacyjne realizowane na terenach lub obiektach objętych ochroną, zgodnie z: ustawą o ochronie przyrody oraz ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - dotyczy terenów publicznie dostępnych Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę cennych gatunków zwierząt, roślin, grzybów i ich siedlisk Ograniczenie niskiej emisji, w tym racjonalizacja zużycia energii, likwidacja lub modernizacja źródeł niskiej emisji - wynikające z programów ochrony powietrza Inwestycje w odnawialne źródła energii Budowa i rozbudowa instalacji do zagospodarowywania odpadów ze szczególnym uwzględnieniem RIPOK ujętych w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest Rekultywacja gruntów zdegradowanych i składowisk odpadów Przedsięwzięcia z zakresu zapobiegania powstawania odpadów lub ponownego ich wykorzystania. 226 Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnej w Łodzi na 2015 rok

144 Priorytet Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi Rodzaje działań 5.1. Budowa oczyszczalni ścieków komunalnych oraz modernizacja lub rozbudowa już istniejących ujętych w KPOŚK Budowa lub modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej, w tym wykonanie podłączeń budynków do systemu kanalizacyjnego w ramach KPOŚK Wspieranie budowy i przebudowy urządzeń oraz obiektów hydrotechnicznych poprawiających bezpieczeństwo powodziowe oraz usuwanie skutków powodzi. Tabela 63. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z WFOŚiGW w Łodzi w 2015 r. 227 Priorytet Edukacja ekologiczna Ochrona przyrody i krajobrazu Ochrona atmosfery Rodzaje działań 1.1. Edukacja ekologiczna obejmująca problematykę zanieczyszczeń powietrza oraz ich szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzi Edukacja ekologiczna w zakresie racjonalizacji gospodarki odpadami i zapobiegania ich powstawaniu Kształtowanie wrażliwości na otaczającą przyrodę. Prace rewaloryzacyjne realizowane na terenach lub obiektach objętych ochroną, zgodnie z: ustawą o ochronie przyrody; ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - dotyczy terenów publicznie dostępnych Wprowadzanie zieleni izolacyjnej w przestrzeni publicznej Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę cennych siedlisk przyrodniczych, cennych gatunków zwierząt, roślin, grzybów i ich siedlisk na obszarach NATURA 2000, w parkach krajobrazowych, rezerwatach, obszarach chronionego krajobrazu i na innych formach obszarowych ochrony przyrody Ograniczenie niskiej emisji realizowane na podstawie programów ochrony powietrza Inwestycje w odnawialne źródła energii. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi 4.1. Budowa i rozbudowa instalacji do zagospodarowywania odpadów ze szczególnym uwzględnieniem RIPOK oraz instalacji do doczyszczania odpadów selektywnie zebranych ujętych w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest Rekultywacja składowisk odpadów oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Selektywna zbiórka odpadów komunalnych i zapobieganie powstawania odpadów Dofinansowanie działań wynikających z aktualizacji Programu wodnośrodowiskowego kraju, w szczególności w zakresie systemu oczyszczania ścieków wynikającym z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych Wspieranie inwestycji związanych z gospodarką wodną dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody, Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego przyjęty przez Komisję Europejską decyzją z dnia 18 grudnia 2014 r. realizuje wizję rozwoju regionu zawartą w Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego do 2020 roku, przyjętą przez i stanowi jeden z najistotniejszych instrumentów polityki regionalnej. Jest też instrumentem realizacji Umowy Partnerstwa dokumentu określającego strategię interwencji funduszy europejskich w ramach trzech polityk unijnych: 227 Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnej w Łodzi na 2016 rok S t r o n a 142 ATMOTERM S.A. 2015

145 polityki spójności, wspólnej polityki rolnej, wspólnej polityki rybołówstwa w Polsce w latach i wykazuje z nią pełną zgodność. Tabela 64. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ III. Transport Działanie III.1 Niskoemisyjny transport miejski OŚ III. Transport Działanie III.2 Drogi Rodzaje działań budowa lub przebudowa infrastruktury publicznego transportu zbiorowego w zakresie sieci tramwajowej, budowa, przebudowa przystanków lub węzłów przesiadkowych pomiędzy różnymi rodzajami systemów transportu, a także systemów parkingów dla samochodów ( Park & Ride ) oraz dla rowerów ( Bike & Ride ) przy krańcowych przystankach lub węzłach przesiadkowych komunikacji zbiorowej wraz z towarzyszącą infrastrukturą służącą obsłudze pasażerów, inwestycje z zakresu inteligentnych systemów transportowych służących optymalnemu wykorzystaniu infrastruktury publicznego transportu zbiorowego (np. sygnalizacja drogowa, systemy planowania podróży, inteligentne systemy biletowe, systemy komunikacji pojazd-pojazd i pojazd-infrastruktura), w tym zmierzających do integracji systemów komunikacji zbiorowej, zakup lub modernizacja niskoemisyjnego taboru dla publicznego transportu zbiorowego, w tym zakup, budowa lub przebudowa infrastruktury do jego obsługi (np. zaplecze techniczne do obsługi taboru w zajezdni, instalacja do dystrybucji ekologicznych nośników energii). budowa, przebudowa lub modernizacja dróg wojewódzkich i lokalnych (poiwatowych, gminnych) w tym obwodnic, skrzyżowań, wraz z infrastrukturą Beneficjenci Jednostki samorządu terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Przedsiębiorcy. Województwo Łódzkie jednostki samorządu terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst jednostki organizacyjne jst 228 źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WŁ (Projekt zatwierdzony przez UE 18 grudnia 2014 r.)

146 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ III. Transport Działanie III.3 Transport multimodalny OŚ III. Transport Działanie III.4 Transport kolejowy OŚ IV. Gospodarka niskoemisyjna 4.a. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Rodzaje działań towarzyszącą wzdłuż realizowanej inwestycji budowa, przebudowa lub modernizacja drogowych obiektów inżynierskich zlokalizowanych w ciągu dróg wojewódzkich i lokalnych w tym m.in. wiaduktów, tuneli, mostów (obiektów mostowych), estakad, przepustów, konstrukcji oporowych, inwestycje z zakresu inteligentnych systemów transportowych ITS np. zakup i wdrożenie systemów monitorowania, sterowania i zarządzania ruchem, systemów informacji o stanie dróg i ich zatłoczeniu budowa, przebudowa lub modernizacja multimodalnych terminali przeładunkowych, w tym terminali położonych w centrach logistycznych wraz z infrastrukturą towarzyszącą niezbędną do realizacji projektów, zakup lub modernizacja wyposażenia wykorzystywanego przy świadczeniu usług transportu multimodalnego z wyłączeniem środków transportu modernizacja, rewitalizacja, a w uzasadnionych przypadkach budowa sieci kolejowej lub infrastruktury dworcowej (w tym przystanków kolejowych) o znaczeniu regionalnym poza siecią TEN-T zakup lub modernizacja taboru kolejowego do obsługi połączeń regionalnych ( w ramach projektu możliwe będzie wsparcie dla zaplecza technicznego służącego do obsługi taboru). Budowa, przebudowa lub modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii (sieci niskiego napięcia poniżej 110 kv), pochodzącej ze źródeł odnawialnych (ze szczególnym nastawieniem na produkcję energii elektrycznej), w oparciu o moc instalowanej jednostki: energia wodna Beneficjenci posiadające osobowość prawną, organy administracji rządowej oraz ich jednostki podległe Jednostki samorząd terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Przedsiębiorcy. Jednostki samorządu terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Zarządcy infrastruktury kolejowej lub dworcowej, Przedsiębiorcy. Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Przedsiębiorcy, w tym przedsiębiorstwa energetyczne, Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS, Jednostki naukowe, S t r o n a 144 ATMOTERM S.A. 2015

147 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ IV. Gospodarka niskoemisyjna 4.c. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym OŚ IV. Gospodarka niskoemisyjna 4.e. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających Rodzaje działań (wyłącznie na już istniejących budowlach piętrzących, wyposażonych w hydroelektrownie, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnej drożności budowli dla przemieszczeń fauny wodnej), energia wiatru, energia słoneczna, energia geotermalna, energia biogazu, energia biomasy. Głęboka modernizacja energetyczna budynków użyteczności publicznej lub wielorodzinnych budynków mieszkalnych wraz z wymianą wyposażenia tych obiektów na energooszczędne (ocieplenie obiektu, wymiana okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne, przebudowa systemów grzewczych wraz z wymianą i podłączeniem do źródła ciepła), modernizacja systemów wentylacji i klimatyzacji, instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach. W ramach przedsięwzięcia możliwa będzie wymiana źródła ciepła z opartego na paliwach konwencjonalnych na źródła ciepła wytwarzające energię ze źródeł odnawialnych bądź na przyłącza sieciowe oraz najbardziej wydajne urządzenia grzewcze wykorzystujące paliwa konwencjonalne. Zastosowanie pieców węglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania. Inwestycje w zakresie budownictwa o znacznie podwyższonych parametrach energetycznych, polegające na projektach pilotażowych, demonstracyjnych dotyczących budynków użyteczności publicznej, Inwestycje w ramach modernizacji źródeł ciepła (kompleksowa wymiana lub renowacja), rozbudowy systemów zaopatrzenia w ciepło oraz doprowadzenia źródeł ciepła do budownictwa jednorodzinnego i Beneficjenci Szkoły wyższe, Organizacje pozarządowe, Podmioty lecznicze, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, Organy administracji rządowej oraz jednostki podległe. Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną, Jednostki naukowe, Szkoły wyższe, Osoby prawne i fizyczne będące organami prowadzącymi szkoły i placówki, Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS, Podmioty lecznicze, Instytucje kultury, Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, Organizacje pozarządowe, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne. Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Przedsiębiorcy, Organizacje pozarządowe, Jednostki naukowe, placówki oświatowe, szkoły wyższe, Spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, TBS.

148 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. OŚ V. Ochrona środowiska 5.b. Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami OŚ V. Ochrona środowiska 6.a. Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie OŚ V. Ochrona środowiska 6.b. Inwestowanie w sektor gospodarki Rodzaje działań wielorodzinnego oraz budynków użyteczności publicznej. Zastosowanie pieców węglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania, Inwestycje w zakresie oświetlenia publicznego z wykorzystaniem urządzeń energooszczędnych i ekologicznych jako element szerszego projektu infrastrukturalnego. Budowa, przebudowa lub modernizacja obiektów małej retencji, w tym retencji naturalnej, Rozwój systemów wczesnego ostrzegania lub prognozowania zagrożeń oraz wsparcie w zakresie działań zapobiegawczych. Projekty skierowane na poprawę gospodarki odpadami komunalnymi przez zapobieganie powstawaniu odpadów, promowanie ponownego użycia, wdrażanie technologii odzysku, w tym recyklingu i ostatecznego unieszkodliwiania odpadów w procesach innych niż składowanie, w tym związane z budową, modernizacją lub przebudową zakładów zagospodarowania odpadów - w oparciu o WPGO oraz plany inwestycyjne, Kompleksowe projekty skierowane na poprawę gospodarki odpadami innymi niż komunalne przez zapobieganie powstawaniu odpadów, promowanie ponownego użycia, wdrażanie technologii odzysku, w tym recyklingu lub ostatecznego unieszkodliwiania odpadów, a także likwidacji dzikich wysypisk śmieci. Budowa, przebudowa, modernizacja oczyszczalni ścieków bądź poprawa parametrów już istniejących oczyszczalni, w tym Beneficjenci Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Organy administracji rządowej oraz ich jednostki podległe, Organizacje pozarządowe, Spółki wodne, Jednostki naukowe, Szkoły wyższe, Przedsiębiorcy, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne. Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Organy administracji rządowej oraz ich jednostki podległe, Podmioty wykonujące zadania jst, Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, Przedsiębiorcy. Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst S t r o n a 146 ATMOTERM S.A. 2015

149 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie OŚ V. Ochrona środowiska 6.d. Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę Rodzaje działań wsparcie dla gospodarki osadami ściekowymi (np. poprzez kompostowanie, przyrodnicze wykorzystanie, termiczne przekształcanie), Budowa, modernizacja kanalizacji ściekowej, przy spełnieniu wymogu dotyczącego współczynnika koncentracji na poziomie 120 osób na kilometr bieżącej sieci kanalizacyjnej, w celu zapewnienia efektywności ekonomicznej budowanej sieci; współczynnik ten w przypadku obszarów chronionych nie może być mniejszy od 90 mieszkańców na 1 kilometr sieci47.możliwa jest również realizacja inwestycji dotyczących budowy, rozbudowy sieci wodociągowej (w tym m.in. ujęcia lub stacje uzdatniania wody oraz zakup lub remont urządzeń służących gromadzeniu, odprowadzaniu, uzdatnianiu lub przesyłowi wody), tylko w przypadku realizacji projektów kompleksowych, w aglomeracjach poniżej 10 tys. RLM lub gdy na danym terenie zapewniona jest sieć kanalizacyjna. Przewiduje się także wspieranie inwestycji z zakresu zakupu urządzeń lub aparatury (np. mobilne laboratoria, instalacje kontrolnopomiarowe). Podniesienie standardu bazy technicznej lub wyposażenia parków krajobrazowych lub rezerwatów przyrody (w tym położonych na obszarach Natura 2000), Budowa, przebudowa, infrastruktury służącej utrzymaniu lub utworzeniu centrów ochrony różnorodności biologicznej na obszarach miejskich lub pozamiejskich w oparciu o gatunki rodzime np. banki genowe, parki miejskie, ogrody botaniczne, ekoparki, oraz modernizacja lub doposażenie ośrodków prowadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznej (np. w parkach krajobrazowych) oraz Beneficjenci posiadające osobowość prawną, Podmioty wykonujące zadania jst, Spółki wodne, Przedsiębiorcy. Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Organy administracji rządowej oraz ich jednostki podległe, Organizacje pozarządowe, Jednostki naukowe, Szkoły wyższe, Przedsiębiorcy, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, LGD.

150 Oś priorytetowa/ Priorytet inwestycyjny OŚ VI. Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu 9b. Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich Rodzaje działań prowadzenie, komplementarnych i uzupełniających do ogólnopolskich, kampanii informacyjno-edukacyjnych, Budowa lub modernizacja niezbędnej infrastruktury związanej z ochroną, przywróceniem właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i gatunków (również na terenach chronionych), Budowa lub modernizacja niezbędnej infrastruktury mającej na celu ograniczenie degradacji środowiska przyrodniczego w miejscach wypoczynku, na szlakach turystycznych lub wypoczynkowych oraz promowanie form ochrony przyrody (np. platformy widokowe, ścieżki dydaktyczne wykorzystujące lokalne zasoby przyrodnicze), opracowanie dokumentów planistycznych z zakresu ochrony przyrody jako element szerszego projektu przewidzianego do realizacji w ramach PI 6.d. Renowacja, adaptacja budynków, obiektów, terenów i przestrzeni prowadząca do przywrócenia lub nadania nowych funkcji, wraz z możliwością zakupu sprzętu i wyposażenia niezbędnego do realizacji celu interwencji 9b, Rewitalizacja tkanki mieszkaniowej w ramach części wspólnych wielorodzinnych budynków, w tym termomodernizacja budynków mieszkalnych (jako element szerszego projektu). Beneficjenci Jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, Jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną, Organy administracji rządowej oraz ich jednostki podległe, Organizacje pozarządowe Kościoły, związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, Instytucje kultury, Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS, LGD, Szkoły wyższe, Jednostki naukowe, Przedsiębiorcy. S t r o n a 148 ATMOTERM S.A. 2015

151 9.4 Aspekty organizacyjne Realizacja działań zawartych w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi podlega władzom miasta. Zadania wynikające z Planu są przypisane prezydentowi, jednostkom realizacyjnym oraz wyznaczonym podmiotom. Szczegółowo zadania organów administracji i podmiotów przedstawiono w harmonogramach rzeczowo-finansowych. Zostały one podzielone na poszczególne grupy, m. in.: działania w zakresie energetyki, działania w zakresie budownictwa (w tym gospodarstwa domowe, budynki administracji publicznej itp.), działania w zakresie transportu, działania w zakresie edukacji. Proponuje się aby zarządzanie PGN odbywało się zgodnie z podstawowymi etapami procesu zarządzania, który składa się z następujących elementów: Planowanie działań zmierzających do osiągnięcia zamierzonych wyników Powołanie koordynatorów realizacji PGN w celu prowadzenia skutecznego i efektywnego procesu realizacji Planowanie Organizacja pracy Raportowanie wyników Realizacja zamierzeń Opracowanie raportu z realizacji zaplanowanych zamierzeń przedstawiającego efekty ekonomiczne oraz ekologiczne Prowadzenie realizacji poszczególnych zamierzeń zapisanych w harmonogramie zodnie z terminami i budżetem Rysunek 48. Schemat zarządzania organizacją realizacji przedsięwzięć Planu Gospodarki Niskoemisyjnej 229 Dla sprawnej i efektywnej realizacji PGN niezbędne jest funkcjonowanie koordynatora wdrażania PGN. Wśród głównych zadań koordynatora należy wymienić m.in. ścisłą współpracę z miastem oraz przedstawianie okresowych sprawozdań z realizacji PGN. Do obowiązków koordynatora należy m.in. aktualizacja bazy PGN. Koordynator PGN dla miasta Łodzi zbiera szczegółowe informacje związane z raportowaniem realizacji prac PGN. W procesie wdrażania PGN biorą udział następujące grupy podmiotów: podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu PGN (m.in.: podmioty podległe urzędowi miasta), podmioty realizujące zadania PGN (m.in. jednostki wyznaczone w harmonogramie do realizacji zadań), podmioty monitorujące przebieg realizacji i efekty PGN (m.in.: NFOŚiGW, koordynator), społeczność miasta, odbierająca wyniki działań PGN. Wszyscy uczestnicy przyjmują pełną odpowiedzialność zarówno za sukcesy i porażki wynikające z wdrażania PGN. Dla wdrożenia i realizacji strategii zakreślonej w niniejszym dokumencie niezbędne jest wprowadzenie mapy wpływów - procedur mających na celu określenie zasad współpracy i finansowania 229 źródło: opracowanie własne

152 między wszystkimi jednostkami, tj. urzędami, instytucjami, organizacjami i podmiotami gospodarczymi. Współpraca powinna dotyczyć także struktur wewnętrznych w ramach Miasta, tzn. pomiędzy poszczególnymi wydziałami i referatami. Wypracowane procedury powinny stopniowo stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami z różnych środowisk. Dzięki temu, proces planowania i zarządzania może stać się czytelny i przejrzysty dla ogółu społeczności. Niezbędne jest nawiązanie współpracy pomiędzy wszystkimi jednostkami uczestniczącymi we wdrażaniu PGN. PGN realizował będzie Prezydent Miasta Łodzi, który sprawuje pieczę nad całością zadań realizowanych przez samorząd miasta. Prezydent wykonuje swoje funkcje przy pomocy podległych mu jednostek wg klasycznej teorii zarządzanie. Także zarządzanie PGN składa się z klasycznych elementów tworzących cykl: planowania, organizacji pracy, realizacji oraz ewaluacji wyników. Dla sprawnej i efektywnej realizacji PGN niezbędne jest powołanie koordynatora ds. wdrażania PGN. Wśród głównych zadań koordynatora należy wymienić: aktualizacja dokumentu PGN (opracowanie zmian w dokumencie), zbieranie szczegółowych informacji związanych z raportowaniem realizacji prac PGN, realizacja zamierzeń zapisanych w harmonogramie zgodnie z terminami i budżetem, wykonania obliczeń efektów ekologicznych nowych planowanych działań, ścisła współpraca z komórkami organizacyjnymi lokalnej administracji odpowiadającymi m.in. za ochronę środowiska, planowanie przestrzenne, budżet miasta, administrację obiektów miejskich, transport itp. Dlatego tak ważne jest wyznaczenie prawidłowej struktury w urzędzie odpowiadającej za realizację Planu. W szczególności chodzi o koordynację prac pomiędzy wydziałami i innymi komórkami organizacyjnymi oraz jednostkami zewnętrznymi. Poniżej przedstawiono komórki organizacyjne Urzędu Miasta w Łodzi, które odpowiedzialne są za szereg zagadnień związanych z niniejszym Planem. Rysunek 49. Komórki organizacyjne Urzędu Miasta Łodzi współpracujące przy realizacji PGN S t r o n a 150 ATMOTERM S.A. 2015

153 10. System realizacji PGN W związku z szerokim spektrum obszarów, które ujmowane są w PGN, bardzo istotny jest monitoring efektów realizacji działań zawartych w harmonogramie. Jednocześnie monitoring staje się istotnym elementem procesu wdrażania PGN. W związku powyższym, wskazane jest opracowanie tzw. Raportów z realizacji PGN, które będą uwzględniały aktualizację inwentaryzacji emisji. Plan działań ma funkcjonować poprzez stworzenie i utrzymanie systemu organizacyjnego dla realizacji działań Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. W ramach tego systemu proponuje się powołanie koordynatora, osoby odpowiedzialnej za koordynację realizacji działań ujętych w Planie na terenie Miasta, co ma umożliwić kontrolę wykonania PGN. Harmonogram rzeczowo-finansowy stanowi listę zadań (lista nie jest zamknięta), którą należy weryfikować i aktualizować w trakcie realizacji Planu, tak aby w perspektywie kolejnych lat mogły reagować na pojawiające się problemy i skutecznie zarządzać jakością powietrza poprawiając jednocześnie efektywność energetyczną i zapewniając rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Osobą odpowiedzialną za aktualizację harmonogramów jest koordynator PGN. Wychodząc poza cele na rok 2020, polityka władz miast i gmin ma być ukierunkowana na osiągnięcie w dłuższej perspektywie (rok 2030 i kolejne lata roku): wpływu działań miasta na redukcję emisji gazów cieplarnianych, maksymalnej termomodernizacji sektora mieszkaniowego, maksymalnego wykorzystania technicznego potencjału energii odnawialnej na terenie miasta, zapewnienia jak największego udziału dostaw niskoemisyjnego ciepła sieciowego do jak największej liczby odbiorców (przy maksymalnym ograniczeniu indywidualnych źródeł ciepła opartych na paliwach stałych), zapewnienia bezpieczeństwa dostaw ciepła i energii elektrycznej Analiza ryzyk realizacji Planu W niniejszym rozdziale wykorzystano jedną z najpopularniejszych, a zarazem najskuteczniejszych metod analitycznych stosowanych we wszystkich obszarach Planowania strategicznego - analizę SWOT (Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats). Analiza SWOT jest podstawą do zidentyfikowania i sformułowania podstawowych problemów i zagadnień strategicznych. Jest ona efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron miasta Łodzi oraz badania szans i zagrożeń, jakie przed nią stoją w ramach realizacji zadań wynikających z projektu PGN.

154 Tabela 65. Analiza SWOT miasta Łodzi 230 MOCNE STRONY modernizacja istniejących szlaków komunikacyjnych w mieście, wdrożenie dyrektywy IPPC, modernizacja Elektrociepłowni Veolia Energia Łódź S.A., przedsięwzięcia ograniczające emisję zanieczyszczeń z przemysłu, termomodernizacje obiektów użyteczności publicznej i komunalnej, ograniczenie emisji niskiej i punktowej, poprawa standardu finansowego użytkowników gazu ziemnego, promowanie wysokoefektywnych energetycznie maszyn i urządzeń, duże zasoby wód geotermalnych, dotacje UE i wykorzystanie środków publicznych na montaż urządzeń korzystających z odnawialnych źródeł energii, usprawnienia związane z podtorzem tramwajowym oraz drogami, budowa ekranów akustycznych oraz roślinności ochronnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych, budowa obwodnicy miasta, udział pozarządowych organizacji ekologicznych, możliwość prowadzenia ciekawych spotkań o tematyce ekologicznej, możliwość szerokiego udostępnienia zgromadzonych informacji, możliwość prowadzenia konsultacji ze społeczeństwem. SZANSE skoordynowanie działań prośrodowiskowych na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samorządowej, zrealizowanie kolektorów umożliwiających podłączenie do kanalizacji nowych użytkowników, budowa obwodnicy miasta i zmniejszenie ruchu samochodowego w mieście, stopniowe wycofywanie z eksploatacji starych samochodów, postęp naukowy, społeczny i technologiczny, egzekwowanie przepisów w zakresie ochrony środowiska, rozwój technologiczny i mentalny miasta i społeczności, możliwość wprowadzenia nowych zasad finansowania inwestycji i działań proekologicznych z kraju i z UE (preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje z budżetu państwa), możliwość objęcia ochroną prawną nowych. SŁABE STRONY ponadnormatywny poziom imisji NO 2 na terenie Aglomeracji Łódzkiej, wzrost poziomu imisji O 3 i PM10 i przekroczenie dopuszczalnych norm, niekorzystna struktura paliw w systemach grzewczych, napływ zanieczyszczonego powietrza do miasta z zewnątrz, niedostateczne wykorzystanie gazu ziemnego, możliwość spadku ciśnienia gazu w sieci i instalacjach, znikome wykorzystanie energii odnawialnej, brak strategii rozwoju energetyki odnawialnej, tranzyt pojazdów ciężkich przez tereny miejskie, mała przepustowość istniejących dróg w mieście, co powoduje korki uliczne, wolno wymieniane stare i mocno wyeksploatowane podtorza kolejowe i tramwajowe, niewielkie zaangażowanie społeczne w ochronę środowiska, niechęć do zmian i ponoszenia nakładów finansowych wśród przedsiębiorców i osób prywatnych, zbyt mało czasu i miejsca poświęconego w mediach tematom ekologii, słabe zainteresowanie społeczeństwa. ZAGROŻENIA skomplikowane procedury ubiegania się o pomocowe środki unijne, niekorzystne regulacje prawne dla wprowadzenia systemowych rozwiązań w zakresie ochrony środowiska i jej finansowania, zakresie ochrony środowiska i jej finansowania, wysokie koszty zadań związanych z ochroną środowiska, brak ustawodawstwa regulującego poziomy uciążliwości zapachowej i sposoby ich mierzenia, napływ zanieczyszczeń spoza terenu miasta, niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa i brak motywacji do przeprowadzenia zmian, wzrost liczby pojazdów i transportu kołowego. 230 Źródło: opracowanie własne S t r o n a 152 ATMOTERM S.A. 2015

155 11. Działania/zadania i środki zaplanowane na cały okres objęty planem 11.1 Działania dla osiągnięcia założonych celów W ramach PGN zostały przeanalizowane uwarunkowania i możliwości redukcji zużycia energii, wraz z oceną ich efektywności ekologiczno-ekonomicznej. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji zidentyfikowano kluczowe obszary wysokiej emisji. Wyniki pozwoliły na określenie działań dla osiągnięcia założonych celów. Podstawą doboru działań w PGN są również możliwości budżetowe wynikające z Wieloletniej Prognozy Finansowej (WPF). Mając na uwadze zmienność warunków otoczenia, a także fakt, iż każde z podejmowanych działań niesie ze sobą określone rezultaty i doświadczenia, niniejszy PGN może być systematycznie korygowany. Stąd też wykazane działania mają charakter kierunkowy i powinny zostać korygowane wraz ze zmianami w postępie technicznym, czy możliwościami finansowymi miasta Łodzi. Zaplanowane w PGN działania / zadania dotyczą: działań niskoemisyjnych, efektywnego wykorzystania zasobów, poprawy efektywności energetycznej, wykorzystanie OZE, działań wpływających na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii, działań nieinwestycyjnych. W celu określenia podstawowych kierunków działań mających na celu przywrócenie standardów jakości powietrza na obszarze objętym PGN przyjęto następującą metodykę: zidentyfikowano główne przyczyny i źródła emisji CO 2, sformułowano główne przyczyny przekroczeń poziomów dopuszczalnych dla pyłów zawieszonych PM10, PM2,5 oraz poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu na terenie miasta Łodzi, w kolejnych rozdziałach dokonano ogólnej analizy działań przyczyniających się do poprawy jakości powietrza i ich efektów, dokonano wyboru możliwych kierunków działań niezbędnych do osiągnięcia poziomów dopuszczalnych dla pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziomu stężeń docelowego benzo(a)piren, po rozpatrzeniu uwarunkowań lokalnych, społeczno-ekonomicznych i możliwości technicznych, zaproponowano kierunki działań niezbędnych do ograniczenia emisji CO 2, kreowanych w polityce klimatycznej Unii Europejskiej, Polski (wzrost udziału OZE w ogólnym bilansie produkcji energii finalnej). Przystępując do określenia programu działań naprawczych zmierzających do przywrócenia jakości powietrza wymaganej przepisami prawa na początku poddano badaniu działania wynikające z istniejących planów, programów, strategii, które będą realizowane niezależnie od niniejszego PGN. Uwzględniono również działania wskazane do realizacji w ramach obowiązującego programu ochrony powietrza. W Programie ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Łódzka określono podstawowe kierunki i zakres działań niezbędnych do przywrócenia standardu jakości powietrza w zakresie pyłu zawieszonego PM10: w zakresie ograniczania emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno bytowej i technologicznej) pierwotnej i wtórnej w zakresie aerozoli: rozbudowa centralnych systemów zaopatrywania w energię cieplną, zmiana paliwa na inne o mniejszej zawartości popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej, względnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej, zmniejszanie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczanie strat ciepła termomodernizacja budynków, ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł technologicznych, zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemiośle, usługach i drobnej wytwórczości wpływająca na ograniczanie emisji pyłu PM10;

156 w zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej) pierwotnej i wtórnej: całościowe zintegrowane planowanie rozwoju systemu transportu w mieście, zintegrowany system kierowania ruchem ulicznym, kierowanie ruchu tranzytowego z ominięciem miasta lub jego części centralnych, tworzenie stref z zakazem ruchu samochodów, rozwój systemu transportu publicznego, polityka cenowa opłat za przejazdy i zsynchronizowanie rozkładów jazdy transportu zbiorowego zachęcające do korzystania z systemu transportu zbiorowego, organizacja systemu bezpiecznych parkingów na obrzeżach miasta łącznie z systemem taniego transportu zbiorowego do centrum miasta (system Park & Ride), tworzenie systemu ścieżek rowerowych, tworzenie systemu płatnego parkowania w centrum miasta, wprowadzanie nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i służb miejskich, intensyfikacja okresowego czyszczenia ulic (szczególnie w okresach bezdeszczowych), wprowadzenie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni, stosowanie przy modernizacji dróg i parkingów materiałów i technologii gwarantujących ograniczenie emisji pyłu podczas eksploatacji; w zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych energetyczne spalanie paliw: ograniczenie wielkości emisji pyłu zawieszonego PM10 poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawności procesu produkcji energii, zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawartości popiołu, stosowanie technik gwarantujących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, stosowanie technik odpylania spalin o dużej efektywności, stosowanie oprócz spalania paliw odnawialnych źródeł energii, zmniejszenie strat przesyłu energii, likwidacja źródeł emisji; w zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych źródła technologiczne: stosowanie efektywnych technik odpylania gazów odlotowych, zmiana technologii produkcji, w tym likwidacja źródeł o znaczącej emisji pyłu, zmiana profilu produkcji wpływająca na ograniczenie emisji pyłu; w zakresie edukacji ekologicznej i reklamy: kształtowanie właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności oszczędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz uświadamianie o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości, prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania odpadów (śmieci) połączonych z wystawianiem mandatów za spalanie odpadów (śmieci), nakładanych przez policję lub straż miejską na terenie miasta, uświadamianie społeczeństwa o korzyściach płynących z użytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczeniem emisji niskiej, promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła, wspieranie przedsięwzięć polegających na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propagujących model konsumpcji zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza. w zakresie planowania przestrzennego: Uwzględnianie w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umożliwiających ograniczenie emisji pyłu PM10 poprzez działania polegające na: wprowadzaniu zieleni ochronnej i urządzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miasta (place, skwery), wprowadzaniu obszarów zielonych i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miasta, ustalaniu sposobu zaopatrzenia w ciepło z zakazem używania paliw stałych w indywidualnych stałych źródłach ciepła w nowo planowanej zabudowie. S t r o n a 154 ATMOTERM S.A. 2015

157 W ramach działań naprawczych mających na celu redukcję emisji substancji, zaproponowano, m.in.: wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła, które stanowiłyby uzupełniające źródła pozyskiwania energii cieplnej. W ramach działań systemowych zaproponowano działania edukacyjne oraz koordynacyjne dotyczące realizacji PGN. W poniższej tabeli przedstawiono zakres kierunków działań i odpowiadających im celów. Tabela 66. Zakres kierunków działań i odpowiadające im cele szczegółowe Cele strategiczne Cele szczegółowe Kierunki działań Zmniejszenie emisyjności gospodarki wraz z poprawą jakości powietrza Zmniejszanie zapotrzebowania na energię finalną poprzez podniesienie efektywności energetycznej 1.1 Ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła 1.2 Rozwój komunikacji publicznej oraz wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie publicznym 1.3 Systematyczne zwiększanie ilości odbiorców ciepła- modernizacja sieci cieplnej 1.4 Usprawnienie systemu transportowego poprzez budowę i modernizację sieci dróg lokalnych, budowę ścieżek rowerowych, parkingów i ciągów pieszych 1.5 Promocja wśród mieszkańców postaw proekologicznych prowadzących do wyboru transportu publicznego i rowerowego przy jednoczesnej rezygnacji z transportu indywidualnego 2.1 Promocja i wdrażanie idei energooszczędnych oraz proekologicznych zachowań konsumenckich 2.2 Termomodernizacja istniejących budynków oraz promocja energooszczędności w budownictwie 2.3 Wzrost efektywności produkcji i przesyłu energii Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez wymianę źródeł ogrzewania na bardziej ekologiczne Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez rozbudowę i modernizację sieci cieplnej Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez modernizację dróg i budowę ścieżek rowerowych Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez promocję wśród mieszkańców postaw proekologicznych Edukacja mieszkańców w zakresie wdrażania proekologicznych zachowań konsumenckich Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez zwiększenie efektywności energetycznej budynków Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez zwiększenie efektywności produkcji i przesyłu energii

158 Cele strategiczne Cele szczegółowe Kierunki działań Zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii 3.1 Wspieranie tworzenia i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, pompy ciepła Ochrona środowiska naturalnego Miasta Łodzi poprzez instalację odnawialnych źródeł energii Termomodernizacja budynków W zakresie ograniczenia emisji komunalno-bytowej nieodzowne jest także zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną przez redukcję strat ciepła w wyniku termomodernizacji budynków. Termomodernizacja budynków stanowi istotny segment ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania zarówno indywidualnego jak i zbiorowego. Wynika to ze zwiększenia izolacyjności budynku, dzięki czemu spada poziom ciepła koniecznego do ogrzania budynku. W przypadku budynków ogrzewanych indywidualnie termomodernizacja bezpośrednio wpływa na redukcję emisji równomiernie do spadku zużycia ciepła. Termomodernizacja realizowana jest w budynkach istniejących przy zaproponowaniu dalszych prac poprzez dokonanie w konstruktywnym stopniu: rozpoznania potrzeb użytkowników danego obiektu, stworzenia podstawowych założeń modernizacji biorących pod uwagę obowiązujące wymagania, uwierzytelnienia ekonomicznej opłacalności modernizacji, skomponowania szczegółowego planu modernizacji, doboru i zakupu materiałów, urządzeń, zespołów i nowych elementów obiektu, realizacji modernizacji obiektu i wszystkich przedsięwzięć. Tabela 67. Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych 231 Sposób uzyskania oszczędności Obniżenie zużycia ciepła Wprowadzenie w węźle cieplnym automatyki i urządzeń sterujących 5 15 % Wprowadzenie hermetyzacji instalacji, przeprowadzenie regulacji hydraulicznej i zamontowanie zaworów w pomieszczeniach % Wprowadzenie podzielników kosztów 10 % Wprowadzenie ekranów (maty z folii aluminiowej) za grzejnikami 2 3 % Uszczelnienie drzwi i okien 3 5 % Wymiana okien na okna o niższym współczynniku przenikania ciepła % Izolacja zewnętrznych przegród budowlanych % Zmiana rozmiaru wyznacznika zapotrzebowania na ciepło spowodowana była w głównej mierze wdrożonymi zmianami przepisów i norm dotyczących poszanowania energii i ochrony cieplnej budynków w następnych latach. W poniższej tabeli przedstawiono analogicznie wprowadzane zmiany niektórych wymagań budowlanych. 231 źródło: Dr hab. inż. Jan Norwisz, dr inż. Aleksander D. Panek Poprawa efektywności użytkowania ciepła grzewczego elementem wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju S t r o n a 156 ATMOTERM S.A. 2015

159 Tabela 68. Zmiany w przepisach i normach budowlanych w odniesieniu do poziomu zużycia energii na ogrzewanie Budynki budowlane Przepis i data wprowadzenia Wymagany współczynnik przenikania U dla ściany zewnętrznej [W/m 2 K] Przeciętne roczne zużycie na ogrzanie 1m 2 energii bezpośredniej [kwh] energii pierwotnej [GJ] Do 1966 W środkowej i wschodniej części Polski mur 2 cegły 1, ,31 1,61 W zachodniej części Polski mur 1½ cegły 1, ,76 2, PN-64/B od 1966 PN-74/B02020 od , ,31 1, PN-82/B02020 od , ,88 1, PN-91/B02020 od , ,73 0, PN-91/B , ,56 0,88 PN-EN ISO 6946:2008 Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i , r. 0,34 0,43 Gospodarki Morskiej 2014r. 0,2 2021r. 0,23 0,27 Dz. U. z 2013 poz. 926, ze r. zm. Efektywność energetyczna Efektywność energetyczna jest to wielkość zużycia energii odniesiona do uzyskiwanej wielkości efektu użytkowego (źródło: Ministerstwo Gospodarki). Na terenie Łodzi zidentyfikowano obszary w których istnieje potencjał do poprawy efektywności energetycznej, tj. obszar budownictwa, ogrzewania, transportu, infrastruktury drogowej, przemysłu czy oświetlenia. W analizie możliwości skupiono się na: termomodernizacji budynków jednostek podległych urzędowi oraz termomodernizacji części budynków mieszkalnych, zastosowanie budownictwa pasywnego, optymalizacji oświetlenia ulic, wykorzystaniu instalacji fotowoltaicznych do produkcji prądu oraz uzyskania ciepłej wody, wykorzystaniu kolektorów słonecznych do uzyskania ciepłej wody, promocji oświetlenia energooszczędnego, wymianie oświetlenia na energooszczędne w budynkach jednostek podległych urzędowi, stopniowej modernizacji taboru autobusów komunikacji publicznej i floty pojazdów w mieście Łodzi, rozbudowie sieci przesyłowych ciepła, rozbudowie i modernizacji infrastruktury drogowej i ścieżek rowerowych. Oświetlenie uliczne Oświetlenie uliczne zużywa dużą ilość energii elektrycznej. W celu zmniejszenia energochłonności można dokonać wymiany opraw i starych lamp na takie, które umożliwią zastosowanie wysokoprężnych lamp sodowych lub nowoczesnych lamp LED. Lampy LED charakteryzujące się większą efektywnością na poziomie 80-95% oraz trwałością na poziomie godzin 232, są nowoczesnym uzupełnieniem tradycyjnego oświetlenia na terenie miasta Łodzi. Wymiana źródeł światła na energooszczędne w budynkach jednostek miejskich Zastąpienie tradycyjnych żarówek świetlówkami energooszczędnymi pozwala nie tylko na zredukowanie zużycia energii, ale także przyczynia się do obniżenia emisji CO 2 do powietrza. Czas świecenia nowoczesnych żarówek energooszczędnych kilkukrotnie przewyższa okres świecenia żarówek tradycyjnych, co pozwala obniżyć koszty eksploatacyjne. Poprawnie zaprojektowane oświetlenie, 232

160 sterowane czujnikami ruchu w pomieszczeniach gospodarczych, ciągach komunikacyjnych oraz lokalach rzadko użytkowanych może znacznie zmniejszyć zużycie energii na oświetlenie budynku. Należy zwrócić uwagę, że konieczne jest zapewnienie odpowiedniego strumienia świetlnego, zgodnie z obowiązującymi przepisami. W większości budynków jednostek miejskich na terenie miasta Łodzi świetlówki energooszczędne stanowią uzupełnienie oświetlenia tradycyjnego. Transport Potencjał ograniczenia ruchu w miastach jest trudny do zrealizowania perspektywa rosnącego natężenia ruchu skutkować będzie raczej wzrostem emisji CO 2 w tym sektorze. Miasto Łódź może jednakże aktywnie działać w obszarze ruchu lokalnego. W szczególności w zakresie: rozbudowy parkingów na obszarach otaczających centrum, tworzenia sieci ścieżek rowerowych jako alternatywy dla motoryzacji indywidualnej, stworzenia warunków rozwoju dla transportu publicznego (dodatkowe przystanki autobusowe, wyposażenie infrastruktury komunikacji miejskiej w nowoczesne przystanki, posiadające elektroniczne urządzenia systemu monitorowania kursów autobusów, zintegrowany system taryfowo-biletowy, promowania wśród mieszkańców zdrowego stylu życia, ograniczanie korzystania z samochodów, szersze wykorzystanie roweru. Dodatkowo miasto może promować działania z zakresu: ECODRIVING ekojazda, Carpooling - system podwózek sąsiedzkich, wykorzystania samochodów i pojazdów jednośladowych z napędem elektrycznym. Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań wpłyną na zmianę przyzwyczajeń kierowców na bardziej energooszczędne. Sposobów promocji tego typu zachowań jest wiele, np. broszury informacyjne, szkolenia dla kierowców, informacje w prasie lokalnej, kampanie informacyjne. Ekojazda oznacza sposób prowadzenia samochodu, który jest równocześnie ekologiczny i ekonomiczny. Ekologiczny - ponieważ zmniejsza negatywne oddziaływanie samochodu na środowisko naturalne, ekonomiczny - gdyż pozwala na realne oszczędności paliwa. Odnawialne źródła energii Na terenie zabudowanym, zwłaszcza w budownictwie, zarówno zbiorowym jak i indywidualnym, istnieją warunki do wykorzystania: paneli fotowoltaicznych, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, biomasy (kotły biomasowe). Montaż Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) na budynkach pozwala redukować emisję CO 2. Działania związane z wykorzystaniem OZE są działaniami fakultatywnymi. Ich realizacja uwarunkowana jest od pozyskania zewnętrznych form wsparcia. Edukacja społeczności, przedsiębiorców Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań wpłyną na zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie możliwości wpływania na wysokość rachunków za energię elektryczną oraz zanieczyszczenie środowiska naturalnego, poszerzenie wiedzy na temat nowoczesnych energooszczędnych technologii oraz odnawialnych źródeł energii. Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań skierowanych do przedsiębiorców wpłyną na zwiększenie świadomości firm w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, wspieranie działań proefektywnościowych przez podmioty, zaangażowanie sektora prywatnego w działania energooszczędne. S t r o n a 158 ATMOTERM S.A. 2015

161 11.2 Długoterminowa strategia, cele i zobowiązania Długoterminowa strategia miasta uwzględnia zapisy określone w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020, tj.: redukcja emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych, redukcja zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej, a także do poprawę jakości powietrza zgodnie z Programem Ochrony Powietrza dla strefy aglomeracja łódzka w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 oraz planem działań krótkoterminowych. Ponadto, długoterminowa strategia aglomeracji łódzkiej uwzględnia zapisy określone w regionalnych dokumentach dla miasta Łodzi. Wpisujące się w PGN cele i zobowiązania wynikające ze Strategii Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego są następujące: Cel strategiczny: Rewitalizacja obszarów zdegradowanych na rzecz budowy przyjaznych i bezpiecznych przestrzeni, sprzyjających włączeniu społecznemu i podniesieniu aktywności gospodarczej. Cel strategiczny: Budowa zintegrowanego i zrównoważonego systemu transportu metropolitalnego. Cel strategiczny: Rozwój gospodarki zasobooszczędnej i niskoemisyjnej oraz ochrona środowiska przyrodniczego. W ramach celów wspierane będą przede wszystkim przedsięwzięcia infrastrukturalne w zakresie polepszenia stanu dróg oraz ochrony powietrza. W kontekście ochrony powietrza szczególną uwagę należy zwrócić na efektywność energetyczną budynków użyteczności publicznej i budownictwa komunalnego, modernizację taboru transportu zbiorowego, wymianę oświetlenia ulicznego, systematyczne działania na rzecz likwidacji indywidualnych źródeł grzewczych na paliwa stałe, włączenie kryteriów ekologicznych do procedur zamówień publicznych. W celu poprawy efektywności energetycznej niezbędny jest rozwój infrastruktur sieciowych, w tym rozwój wysokosprawnej kogeneracji oraz systemów przesyłu ciepła. Konieczne są promocja i rozwój energetyki prosumenckiej oraz dywersyfikacja źródeł energii, ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych (biomasa, energia geotermalna i słoneczna). Bardzo ważne są działania rewitalizacyjne budynków dziedzictwa kulturowego z zakresu ich termomodernizacji i usieciowienia 233. W zakresie infrastruktury transportowej zaproponowano ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne i warunki życia poprzez inwestycje drogowe prowadzące do połączenia jednostek osadniczych z punktami węzłowymi sieci transportu zbiorowego, jak również jednostek osadniczych i terenów inwestycyjnych z siecią TEN T, a także promocję alternatywnych środków transportu i transportu zbiorowego oraz budowa nowoczesnej infrastruktury technicznej i informatycznej 234. Cele strategiczne i szczegółowe zostały opisane we wcześniejszym punkcie, natomiast zobowiązania w postaci realizacji zadań długoterminowych zostały określone w punkcie pn. Harmonogram rzeczowofinansowy. Uwzględnione w harmonogramie miasta Łodzi zadania długoterminowe to inwestycje kierunkowe przede wszystkim na termomodernizację budynków mienia miejskiego i komunalnych jak i montaż instalacji odnawialnych źródeł energii Krótko/średnioterminowe zadania i przeciwdziałania zmianom klimatu Krótko- i średnioterminowe zadania przedstawione są w punkcie Harmonogram rzeczowo finansowy działań naprawczych w postaci harmonogramu rzeczowo-finansowego zawierającego: opis zadania, podmioty odpowiedzialne za realizację, termin realizacji, koszty wraz ze wskazaniem możliwych źródeł finansowania, 233 Źródło: Strategia Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego 234 Źródło: Strategia Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego

162 określenie efektu ekologicznego oraz energetycznego. Uwzględnione w harmonogramie miasta Łodzi zadania krótko- i średnioterminowe obejmują okres lat , dla których przewidziano inwestycje w sektorach: mieszkalnictwa indywidualnego i wielorodzinnego, budynków mienia miejskiego, oświetlenia ulicznego, transportu oraz usług handlu i przemysłu. Wymienione zadania inwestycje w latach (zdania krótkoterminowe) dotyczą inwestycji w obszarze: wymiany źródeł ciepła w budynkach miejskich i komunalnych, przebudowy, modernizacji sieci ciepłowniczej, modernizacji instalacji co w budynkach miejskich i komunalnych, podłączenie do sieci ciepłowniczej nowych użytkowników, termomodernizacji budynków, budowy, przebudowy dróg, torowisk, budowy dróg rowerowych, wymiany oświetlenia ulicznego na energooszczędne. Zadania średnioterminowe (okres ) uwzględniają inwestycje ukierunkowane głównie na termomodernizację budynków miejskich i komunalnych (docieplenia ścian, montaż odnawialnych źródeł energii) oraz przebudowę budowę odcinków sieci ciepłowniczej. S t r o n a 160 ATMOTERM S.A. 2015

163 11.4 Harmonogram rzeczowo finansowy działań naprawczych W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram rzeczowo-finansowy systemowych, wspomagających działań naprawczych na obszarze miasta Łodzi. W harmonogramie wskazano odpowiedzialnych za realizację, etapy realizacji oraz terminy realizacji zadań. Proponowane działania natury systemowej, ciągłe i wspomagające, nie powodują bezpośrednio redukcji emisji substancji, jednak są one niezbędne do wdrożenia i realizacji Planu dla miasta Łodzi. Tabela 69. Harmonogram rzeczowo-finansowy działań naprawczych dla miasta Łodzi 235 kod zadania działanie naprawcze odpowiedzialny etapy realizacji za realizację działania systemowe terminy realizacji szacunkowe średnie koszty źródło finansowania typ zadania 1 Powołanie koordynatora realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Urząd Miasta Łodzi zadanie ciągłe wg kosztów własnych krótkoterminowe 2 Utrzymanie systemu monitorowania realizacji działań Planu. Urząd Miasta Łodzi zadanie ciągłe wg kosztów własnych długoterminowe Prowadzenie i aktualizowanie bazy emisji w perspektywie 2030 roku inwentaryzacja monitoringowa (co cztery lata). Opracowanie Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej Poprawa stanu technicznego dróg istniejących w mieście Łodzi utwardzenie dróg lub poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu, modernizacja dróg. Utrzymanie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą). Czyszczenie ulic metodą mokrą po Urząd Miasta Łodzi Urząd Miasta Łodzi Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu zadanie ciągłe działania wspomagające zadanie ciągłe zadanie ciągłe kosztorys zarządców dróg kosztorys zarządców dróg budżet miasta/ środki unijne środki własne, środki zewnętrzne budżet miasta/ środki zewnętrzne budżet miasta/ środki zewnętrzne długoterminowe długoterminowe długoterminowe długoterminowe 235 Źródło: opracowanie własne ATMOTERM S.A S t r o n a 161

164 kod zadania działanie naprawcze sezonie zimowym. Rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego. Prowadzenie akcji promocyjno-edukacyjnych w zakresie odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej, ochrony powietrza (jedna kampania rocznie, przed sezonem grzewczym uświadamiająca mieszkańcom wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie oraz szkodliwość spalania odpadów w piecach domowych). Szkolenia z zakresu OZE zorganizowane dla mieszkańców i przedsiębiorców w celu zidentyfikowania przez uczestników możliwości, które dają OZE oraz efektywność energetyczna. Uwzględnianie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówień publicznych, które uwzględniać będą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. preferowanie w nowobudowanych budynkach ogrzewania z sieci cieplnej lub niskoemisyjnych źródeł ciepła) promowanie rozwiązań efektywnych energetycznie, promowanie OZE. Uwzględnienie kryteriów energetycznych w zakresie planowania przestrzeni publicznej (planowania przestrzennego, planu rozwoju komunikacji miejskiej, indywidualnej planu rozwoju sieci ciepłowniczej - jeśli istnieje), ścieżek rowerowych (realizacja ciągła w ramach powstających planów). odpowiedzialny za realizację Zarząd Dróg i Transportu Urząd Miasta Łodzi Urząd Miasta Łodzi Urząd Miasta Łodzi etapy realizacji terminy realizacji zadanie ciągłe działania ciągłe i wspomagające zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe szacunkowe średnie koszty kosztorys zarządców dróg wg kosztów własnych wg kosztów własnych wg kosztów własnych źródło finansowania budżet miasta/ środki unijne budżet miasta/ środki unijne budżet miasta/ środki unijne budżet miasta/ środki unijne typ zadania długoterminowe długoterminowe długoterminowe długoterminowe S t r o n a 162 ATMOTERM S.A. 2015

165 11.5 Harmonogram działań miasta Łodzi Główny harmonogram rzeczowo-finansowy działań naprawczych dla miasta Łodzi, opracowano w oparciu o diagnozę istniejącego stanu jakości powietrza. Czas realizacji zaplanowanych zadań obejmuje lata od roku bazowego 2013 do roku Wdrożenie zaproponowanych zadań, w perspektywie 2030 roku, powinno wpłynąć na ograniczenie zarówno emisji dwutlenku węgla, zużycia energii finalnej, emisji pyłu zawieszonego PM10, jak również benzo(a)pirenu. W poniższych tabelach przedstawiono harmonogram rzeczowo-finansowy szczegółowych działań, wskazując odpowiedzialnych za realizację, skalę działań, orientacyjne koszty, możliwe źródła ich finansowania. W harmonogramie rzeczowo-finansowym wskazano wymagany do osiągnięcia efekt energetyczny oraz efekt redukcji emisji CO 2. Ze względu na wysoki udział źródeł emisji powierzchniowej w stężeniach analizowanych zanieczyszczeń w obszarach przekroczeń, efekt redukcji emisji zostanie osiągnięty poprzez realizację zadań związanych ze zmianą sposobu ogrzewania mieszkań oraz termomodernizację budynków. Harmonogram rzeczowo-finansowy stanowi indywidualną listę zadań miasta, która nie jest zamknięta, którą należy aktualizować w trakcie realizacji Planu, tak aby w perspektywie kolejnych lat można było odpowiadać mieszkańcom na spotykane problemy w szczególności w obszarze ochrony powietrza i efektywności energetycznej. Działania są propozycją działań naprawczych, priorytetowych segmentów Planu Gospodarki Niskoemisyjnej miasta Łodzi. Zadania za realizację których odpowiedzialne jest Miasto Łódź ujęte są w obowiązującej Wieloletniej Prognozie Finansowej (Uchwała Nr IV/51/15 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 14 stycznia 2015 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej miasta Łodzi na lata ) przedsięwzięcia te mają zapewnione źródło finansowania w okresie ich realizacji. ATMOTERM S.A S t r o n a 163

166 Tabela 70. Główny harmonogram rzeczowo-finansowy działań naprawczych w skali regionalnej miasta Łodzi 236 kod zadania 1.1 działanie naprawcze Termomodernizacja Szkoły Podstawowej nr 190 przy ul. Malczewskiego 37/47 wraz z modernizacją pływalni odpowiedzialny za realizację jednostka zgłaszająca Rewitalizacja Księżego Młyna Miasto Łódź WPF Racjonalizacja zużycia energii - termomodernizacja obiektów edukacyjnych Miasta Łodzi Termomodernizacja, montaż pomp ciepła, montaż oświetlenia energooszczędnego (LED) w budynkach Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Łodzi, w tym m. in. w: - Pawilonie I, - Pawilonie II/III, - Pawilonie IV, - Pawilonie V, - Pawilonie VI, - Pawilonie VII, - Pawilonie VIII, - Pawilonie IX, - Pawilonie X, - Pawilonie XI, termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania Ograniczenie emisjogenności budynków miejskich Miasto Łódź WPF Miasto Łódź Urząd Marszałkowski Biuro Strategii Miasta Łódź Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi środki własne/środki zewnętrzne środki własne/ ZIT środki własne/ ZIT RPO/ WFOŚiGW typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] K S S S wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji 236 źródło: opracowanie własne 237 Typ zadania: K krótkoterminowe, S średnioterminowe, D - długoterminowe S t r o n a 164 ATMOTERM S.A. 2015

167 kod zadania działanie naprawcze - Budynku Administracyjnym A, - Budynku Administracyjnym B, - Portierni Docieplenie stropodachu w budynku A - Międzyzakładowy Ośrodek Medycyny Pracy przy ul. Aleksandrowskiej Docieplenie ścian, wymiana drzwi w Międzyzakładowym Ośrodku Medycyny Pracy przy ul. Gdańskiej 117a Zastosowanie nowoczesnych technologii energooszczędnych w budownictwie 238 Zastosowanie nowoczesnych technologii energooszczędnych w budownictwie 239 odpowiedzialny za realizację Województwo Łódzkie Województwo Łódzkie Urząd Marszałkowski Urząd Marszałkowski jednostka zgłaszająca 2015 Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy Centrum Profilaktyczno- Lecznicze w Łodzi; Międzyzakładow y Ośrodek Medycyny Pracy Międzyzakładow y Ośrodek Medycyny Pracy Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 200 środki własne K Środki własne K RPO/ WFOŚiGW RPO/ WFOŚiGW K b.d. b.d. K b.d. b.d. wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowo wybudowanych budynków energooszczędnyc h Ilość nowo wybudowanych budynków energooszczędnyc h 1.9 Schronisko dla zwierząt 240 Miasto Łódź Wydział Ochrony K b.d. b.d. Ilość nowo 238 Budowa budynku pasywnego na terenie Wojewódzkiego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi przy ul. Okólnej w celu utworzenia Centrum Zdrowia Psychicznego; Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 239 Budowa budynku pasywnego na terenie Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Łodzi - w celu utworzenia Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży; Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji ATMOTERM S.A S t r o n a 165

168 kod zadania działanie naprawcze Wymiana całego pokrycia dachowego wraz z ociepleniem w Centrum Kształcenia Ustawicznego Samorządu Województwa Łódzkiego Wymiana instalacji centralnego ogrzewania wraz z grzejnikami w Centrum Kształcenia Ustawicznego Samorządu Województwa Łódzkiego Modernizacja sieci instalacji gazowej, modernizacja dachu poprzez ocieplenie i wymianę pokrycia dachowego, wymiana instalacji c.o., wentylacji mechanicznej, elektrycznej oraz wod-kan. Wykonanie odwilgocenia posadzek i ścian w piwnicach, wykonanie ocieplenia i elewacji ścian zewnętrznych w budynku Szkoły Policealnej Techniki Dentystycznej Zakup i montaż instalacji paneli fotowoltaicznych na budynku odpowiedzialny za realizację Województwo Łódzkie Województwo Łódzkie Województwo Łódzkie Urząd Marszałkowski jednostka zgłaszająca 2015 Środowiska i Rolnictwa Centrum Kształcenia Ustawicznego Samorządu Województwa Łódzkiego Centrum Kształcenia Ustawicznego Samorządu Województwa Łódzkiego Szkoły Policealnej Techniki Dentystycznej W. S. Sz. Im. dr Wł. Biegańskiego termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania 2017 RPO/WFOŚiG W UE/Urząd Marszałkowski UE/Urząd Marszałkowski Budżet Województwa /środki z Funduszy Europejskich oraz z WFOŚiGW typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] K S K WFOŚiGW K wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania wybudowanych budynków energooszczędnyc h Powierzchnia wymienionego pokrycia dachowego Ilość wymienionych instalacji centralnego ogrzewania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych instalacji OZE 240 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 166 ATMOTERM S.A. 2015

169 kod zadania działanie naprawcze W. S. Sz. Im. dr Wł. Biegańskiego Montaż kogeneratora w budynku W. S. Sz. Im. dr Wł. Biegańskiego Termomodernizacja budynku W. S. Sz. Im. dr Wł. Biegańskiego Modernizacja obiektów w zakresie ogrzewania obiektów - HALA 1, 2, 3, 4 przy ul. Budy 4 Zakup paneli fotowoltaicznych o mocy 0,25 MW Energetyczny nauczyciel - kursy doszkalające dla nauczycieli szkół zawodowych i instruktorów praktycznej nauki zawodu w zakresie systemów energetyki odnawialnej i budownictwa energooszczędnego Praktyka - podstawą wiedzy o energii odnawialnej Modernizacja węzłów cieplnych w budynkach zarządzanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową Batory Termomodernizacja budynków mieszkalnych zarządzanych odpowiedzialny za realizację Urząd Marszałkowski Urząd Marszałkowski Łódzki Rynek Hurtowy Zjazdowa S.A. Łódzki Rynek Hurtowy Zjazdowa S.A. jednostka zgłaszająca 2015 W.S. Sz. Im. dr Wł. Biegańskiego W. S. Sz. Im. dr Wł. Biegańskiego Łódzki Rynek Hurtowy Zjazdowa S.A. Łódzki Rynek Hurtowy Zjazdowa S.A. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 830 WFOŚiGW K wg kosztorysu Edukacja ekologiczna Miasto Łódź WPF środki własne, środki zewnętrzne S środki własne K środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne S K - - Miasto Łódź WPF środki własne/środki zewnętrzne K - - Ograniczenie energochłonności mieszkalnictwa indywidualnego i wielorodzinnego Spółdzielnia Mieszkaniowa Batory S.M. "Dąbrowa" Spółdzielnia Mieszkaniowa Batory S.M. "Dąbrowa" środki własne K środki własne S wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość zmodernizowanych źródeł ogrzewania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych instalacji OZE Ilość osób biorąca udział w kursie Ilość osób biorąca udział w kursie Ilość zmodernizowanych węzłów cieplnych Ilość budynków poddanych ATMOTERM S.A S t r o n a 167

170 kod zadania działanie naprawcze przez Spółdzielnie Mieszkaniową "Dąbrowa": - ul. Dąbrowskiego 42 A, - ul. Dąbrowskiego 42 B, - ul. Dąbrowskiego 44, - ul. Dąbrowskiego 44 A, - ul. Dąbrowskiego 46, - ul. Dąbrowskiego 58, - ul. Kossaka 17, - ul. Kossaka 23, - ul. Rodakowskiego 4, - ul. Rodakowskiego 8, - ul. Rodakowskiego 9, - ul. Rodakowskiego 10, - ul. Rodakowskiego 11, - ul. Rodakowskiego 14, - ul. Zbarska 2, - ul. Zbarska 6. Likwidacja bojlerów gazowych podłączenie ciepłej wody użytkowej (3 bloki) - Spółdzielnia Mieszkaniowa ELTOWIEC Wymiana drzwi i okien w piwnicach, docieplenie ścian poprzecznych - Młodzieżowa Spółdzielnia Mieszkaniowa Docieplenie ścian budynku i modernizacja instalacji centralnego ogrzewania w budynku na terenie miasta Łodzi zarządzanym przez PROMUS s. c. odpowiedzialny za realizację S.M. ELTOWIEC Młodzieżowa Spółdzielnia Mieszkaniowa PROMUS ZN s. c Zgierz, ul. Koszarowa 7 jednostka zgłaszająca 2015 S.M. ELTOWIEC Młodzieżowa Spółdzielnia Mieszkaniowa PROMUS ZN s. c Zgierz, ul. Koszarowa 7 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] 280 źródło finansowania środki własne/kredyt typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] K środki własne K środki własne/kredyt K wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania termomodernizacji Ilość zlikwidowanych bojlerów gazowych Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji S t r o n a 168 ATMOTERM S.A. 2015

171 kod zadania działanie naprawcze Docieplenie ścian i stropodachów w budynkach na ul. Adamieckiego 2, 4, 6, 8 zarządzanych przez Spółdzielnie Mieszkaniową "Górna" Docieplenie ścian i stropodachu w budynkach przy ul. Kaszyńskiego 13 i 15 oraz w budynkach przy ul. Koplowicza 2, 4, 6, należących do Spółdzielni Mieszkaniowej "Górna" Docieplenie ścian w budynkach przy ul. Sczanieckiej 17 i 19 oraz przy ul. Szczodrego 22 należących do Spółdzielni Mieszkaniowej "Górna" Docieplenie ścian budynków należących do SMB Kielnia: - ul. Świdnickiego 7, - ul. Świdnickiego 9, - ul. Liściasta 4/8, - ul. Liściasta 12, - ul. Sczanieckiej 4, - ul. Leszczyńskiej 2, - ul. Leszczyńskiej 4, - ul. Kopcińskiego 41. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii - ogrzewanie powierzchni wspólnych przez pompę ciepła - Spółdzielnia Mieszkaniowa BURSZTYNOWA odpowiedzialny za realizację SM "Górna" jednostka zgłaszająca 2015 SM "Górna" termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] SM "Górna" SM "Górna" SM "Górna" SMB Kielnia Spółdzielnia Mieszkaniowa BURSZTYNOWA SM "Górna" SMB Kielnia Spółdzielnia Mieszkaniowa BURSZTYNOWA źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] środki własne K środki własne, środki zewnętrzne K środki własne K środki własne K wg kosztorysu wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji środki własne S Ilość instalacji OZE 3.11 Docieplenie ścian w budynkach SM "Górna" SM "Górna" środki własne S Ilość budynków ATMOTERM S.A S t r o n a 169

172 kod zadania działanie naprawcze przy ul. Świdnickiego 25 i przy ul. Szczodrego 26 należących do Spółdzielni Mieszkaniowej "Górna" Wymiana okien i drzwi oraz docieplenie ścian i stropodachów w budynkach zarządzanych przez RSM Botanik Wymiana opraw w budynkach zarządzanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową im. Mikołaja Reja Docieplenie stropodachu w budynku przy ul. Narutowicza 35 oraz docieplenie ścian w budynku przy ul. Narutowicza 52 Wymiana docieplenia ścian szczytowych na styropian o grubości 14 cm w budynku przy ul. Aleksandrowskiej 502, 505, 511, 504, 505a, 508, 509 Naprawa dachów w budynkach zarządzanych przez AZK Łódź - Bałuty Docieplenie budynku przy ul. Łagiewnickiej 236 Wymiana okien, docieplnie ścian budynków i stropodachów w budynkach zarządzanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową "Teofilów" odpowiedzialny za realizację RSM Botanik SM im. Mikołaja Reja Wspólnota Mieszkaniowa - Laszka SC. S.M."ROGATKA " AZK Łódź - Bałuty AZK Łódź - Bałuty SM "Teofilów" jednostka zgłaszająca 2015 RSM Botanik SM im. Mikołaja Reja Wspólnota Mieszkaniowa - Laszka SC. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania 2022 poddanych termomodernizacji S.M."ROGATKA" 2015 AZK Łódź - Bałuty AZK Łódź - Bałuty SM "Teofilów" środki własne D środki własne K środki własne K wg kosztorysu środki własne K środki własne K środki własne K środki własne D Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji S t r o n a 170 ATMOTERM S.A. 2015

173 kod zadania działanie naprawcze Docieplenie oficyny budynku przy ul. Gdańskiej 117 Remont dachu i elewacji budynku przy ul. Jaracza 53 Modernizacja oświetlenia klatek w budynku przy ulicy Wielkopolskiej 68 Termomodernizacja budynku przy ulicy Wierzbowej 8/8a Podłączenie budynku przy ul. Tybury 7a do ciepłej wody użytkowej Remont dachu budynku przy ul. Narutowicza 79 Docieplenie ścian budynku przy ul. Struga 41 Likwidacja piecyków w budynku przy ul. Stocka 11 Modernizacja instalacji centralnego ogrzewania w budynku przy ul. Gdańskiej 74 Remont kominów i wentylacji w budynku przy ul. Próchnika 54 odpowiedzialny za realizację Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom jednostka zgłaszająca 2015 Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu źródło finansowania środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] K K K 1 1 K środki własne K wg kosztorysu 100 wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne K K K K K wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zmodernizowaneg o oświetlenia Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych budynków podłączonych do miejskiej ciepłej wody użytkowej Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zlikwidowanych piecyków Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji 3.29 Modernizacja węzła c. o. oraz Interdom Interdom kredyt K Ilość ATMOTERM S.A S t r o n a 171

174 kod zadania działanie naprawcze instalacja czujników ruchu w budynku przy ul. Winnej 3 Docieplenie ścian w budynku przy ul. Orlej 3 Remont dachu i elewacji w budynku przy ul. Jaracza 42 Remont dachu w budynku przy ul. Narutowicza 45 Remont elewacji w budynku przy ul. Więckowskiego 17 Docieplenie stropodachu i przyłączenie do sieci c. o. budynku przy ul. Wierzbowej 1 Docieplenie strychu w budynku przy ul. Łącznej 7 Docieplenie ścian budynku przy ul. Łącznej 14, przy ul. Żeromskiego 90 oraz w budynku przy Al. Kościuszki 117 Docieplenie ścian budynków mieszkalnych zarządzanych przez RSM Bawełna Docieplenie ścian budynków mieszkalnych zarządzanych przez RSM Bawełna odpowiedzialny za realizację Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom SM "Towarzystwo Lokator" SM "Towarzystwo Lokator" RSM Bawełna RSM Bawełna jednostka zgłaszająca 2015 Interdom Interdom Interdom Interdom Interdom SM "Towarzystwo Lokator" SM "Towarzystwo Lokator" RSM Bawełna RSM Bawełna termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania 2018 zmodernizowanych instalacji centralnego ogrzewania środki własne K środki własne K środki własne K środki własne K środki własne K środki własne S środki własne S środki własne/dotacj e unijne środki własne/dotacj e unijne K S Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji 3.39 Docieplenie ścian budynków RSM Bawełna RSM Bawełna środki D Ilość budynków S t r o n a 172 ATMOTERM S.A. 2015

175 kod zadania działanie naprawcze mieszkalnych zarządzanych przez RSM Bawełna Rewitalizacja obszarowa centrum Łodzi - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź - Bałuty Rewitalizacja obszarowa centrum Łodzi - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź - Polesie Rewitalizacja obszarowa centrum Łodzi - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź - Śródmieście Remonty budynków - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź Bałuty Remonty budynków - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź - Górna Remonty budynków - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź - Polesie Remonty budynków - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź - Śródmieście odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź jednostka zgłaszająca 2015 WPF WPF WPF WPF WPF WPF WPF termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania 2025 własne/dotacj e unijne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] D D D D D D D wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania poddanych termomodernizacji Liczba budynków poddanych rewitalizacji Liczba budynków poddanych rewitalizacji Liczba budynków poddanych rewitalizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji ATMOTERM S.A S t r o n a 173

176 kod zadania działanie naprawcze Remonty budynków - udział Gminy we wspólnotach mieszkaniowych - AZK Łódź Widzew Modernizacja oświetlenia - SOWA 5.1 Łódzki rower miejski Przebudowa układu drogowego wokół Multimodalnego Dworca Łódź - Fabryczna Przebudowa ul. Kilińskiego na odcinku od ul. Narutowicza do projektowanej ul. Śląskiej - I etap (rejon ul. Piłsudskiego) Przebudowa układu drogowego wokół stadionu Łódź Widzew Program Nowe Centrum Łodzi - przebudowa infrastruktury wokół Dworca Łódź - Fabryczna 241 Budowa układu dróg rowerowych na terenie Miasta odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu jednostka zgłaszająca 2015 WPF termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] 400 źródło finansowania środki własne/środki zewnętrzne Ograniczenie emisjogenności sektora oświetlenia ulicznego WPF WPF WPF WPF WPF środki własne/środki zewnętrzne Ograniczenie emisjogenności transportu WPF WPF środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] D K K K K 23 7 K K b.d b.d. K wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zmodernizowaneg o oświetlenia ulicznego Ilość osób korzystająca z komunikacji rowerowej Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] nowych dróg 241 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 174 ATMOTERM S.A. 2015

177 kod zadania działanie naprawcze 5.7 Przebudowa ul. Romanowskiej Przebudowa ul. Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus na odcinku od ul. Traktorowej do ul. Szczecińskiej Przebudowa ul. Zygmunta na odc. od ul. Kolumny do rzeki Olechówki i budowa chodnika w ul. Kolumny Przebudowa dróg na osiedlu Sikawa Budowa dojazdu do węzła "Brzeziny" na autostradzie A1 Rozbudowa al. Kościuszki od ul. Radwańskiej do al. Politechniki wraz z budową skrzyżowania al. Politechniki /ul. Wołowa Zakup dwóch samochodów osobowych dla Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Łodzi Zakup samochodu dla Zarządu Dróg Wojewódzkich w Łodzi Zakup 2 samochodów osobowych dla Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi odpowiedzialny za realizację Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Urząd Marszałkowski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Łodzi Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] WPF WPF WPF WPF WPF WPF Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi Zarząd Dróg Wojewódzkich w Łodzi Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi źródło finansowania środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/środki zewnętrzne środki własne/poiiś środki własne/środki zewnętrzne Środki zewnętrzne środki zewnętrzne typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] K 19 6 K 26 8 K K K 20 6 K 19 6 K 2 1 K 1 0,3 140 środki własne K 2 1 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość [km] nowych dróg Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość nowych niskoemisyjnych samochodów Ilość nowo zakupionych pojazdów Ilość nowo zakupionych pojazdów ATMOTERM S.A S t r o n a 175

178 kod zadania działanie naprawcze Zakup samochodu osobowego dla Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi Zakup 2 samochodów osobowych dla WIOŚ w Łodzi Zakup pojazdów technicznych elektrycznych typu melex dla ŁRH Zjazdowa S.A. Zakup autokaru dla Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego nr 6 Przebudowa sieci ciepłowniczej w Łodzi w celu ograniczenia emisji CO 2 i poprawy efektywności energetycznej Etap I cz 1 Przebudowa sieci ciepłowniczej w Łodzi w celu ograniczenia emisji CO 2 i poprawy efektywności energetycznej Etap I cz 2 odpowiedzialny za realizację Wodnych w Łodzi Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi ŁRH Zjazdowa S.A. Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy nr 6 Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. jednostka zgłaszająca 2015 Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi Łódzki Rynek Hurtowy Zjazdowa S.A. Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy nr 6 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 80 środki własne S 1 0, Ograniczenie energochłonności usług, handlu i przemysłu Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A środki zewnętrzne/u dział własny środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne K 2 1 K 2 1 S 1 0, POIiŚ K POIiŚ S wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowo zakupionych pojazdów Ilość nowo zakupionych pojazdów Ilość nowo zakupionych pojazdów Ilość nowo zakupionych pojazdów Ilość [km] przebudowanej sieci ciepłowniczej Ilość [km] przebudowanej sieci ciepłowniczej 6.3 Przebudowa sieci ciepłowniczej Veolia Energia Veolia Energia POIiŚ S Ilość [km] S t r o n a 176 ATMOTERM S.A. 2015

179 kod zadania działanie naprawcze w Łodzi w celu ograniczenia emisji CO 2 i poprawy efektywności energetycznej Etap II cz 1 Przebudowa sieci ciepłowniczej w Łodzi w celu ograniczenia emisji CO 2 i poprawy efektywności energetycznej Etap II cz 2 Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 7 obejmujący przyłączenie do ciepła systemowego obszaru w rejonie ulic Piotrkowska, Narutowicza, Tuwima, Kilińskiego Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 6 obejmujący przyłączenie do ciepła systemowego obszaru w rejonie ulic Zachodnia, Północna, Rewolucji, Wschodnia Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 3 obejmujący przyłączenie do ciepła systemowego obszaru w odpowiedzialny za realizację jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Łódź S.A. Łódź S.A przebudowanej sieci ciepłowniczej Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S Ilość [km] przebudowanej sieci ciepłowniczej Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego ATMOTERM S.A S t r o n a 177

180 kod zadania działanie naprawcze rejonie ulic Wschodnia, Rewolucji, Jaracza i Kilińskiego Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 1 obejmujący przyłączenie do ciepła systemowego obszaru Księży Młyn Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 5 obejmujący przyłączenie rewitalizowanych budynków do ciepła systemowego Miasto Kamienic Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 4 obejmujący przyłączenie do ciepła systemowego obszaru ul. Mielczarskiego Budowa sieci ciepłowniczej w Łodzi wraz z likwidacją niskiej emisji w Strefie Wielkomiejskiej i na Księżym Młynie: projekt nr 2 obejmujący przyłączenie do ciepła systemowego obszaru ul. Wschodniej Likwidacją grupowych węzłów cieplnych wraz z budową sieci odpowiedzialny za realizację Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. jednostka zgłaszająca 2015 Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 984 POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego Ilość [km] nowych budynków podłączonych do ciepła systemowego Ilość [km] wybudowanej sieci S t r o n a 178 ATMOTERM S.A. 2015

181 kod zadania działanie naprawcze ciepłowniczej i indywidualnych węzłów cieplnych w ramach projektu likwidacja węzła grupowego zlokalizowanego w Łodzi w rejonie ul. Drewnowskiej Likwidacją grupowych węzłów cieplnych wraz z budową sieci ciepłowniczej i indywidualnych węzłów cieplnych w ramach projektu likwidacja węzłów grupowych zlokalizowanych na obszarze Łodzi Przebudowa sieci ciepłowniczej w Łodzi w celu ograniczenia emisji CO 2 i poprawy efektywności energetycznej Etap III Budowa sieci ciepłowniczych w celu przyłączenia systemu ciepłowniczego miasta Aleksandrów Łódzki wraz z likwidacją lokalnych źródeł ciepła Budowa sieci ciepłowniczych w celu przyłączenia systemu ciepłowniczego miasta Pabianice wraz z likwidacją lokalnych źródeł ciepła Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w odpowiedzialny za realizację Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. jednostka zgłaszająca 2015 Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 492 POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ K 0 4 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania ciepłowniczej Ilość [km] wybudowanej sieci ciepłowniczej Ilość [km] przebudowanej sieci ciepłowniczej Ilość [km] wybudowanej sieci ciepłowniczej Ilość [km] wybudowanej sieci ciepłowniczej Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego ATMOTERM S.A S t r o n a 179

182 kod zadania działanie naprawcze projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanych budynków zlokalizowanych w Łodzi w rejonie ulicy Kurczaki etap 1 Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanych budynków zlokalizowanych w Łodzi w rejonie ulicy Łokietkówny Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanych budynków zlokalizowanych w Łodzi w rejonie ulicy Pomorskiej 168/170 etap 1 Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanych budynków zlokalizowanych w Łodzi w odpowiedzialny za realizację Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. jednostka zgłaszająca 2015 Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 492 POIiŚ S POIiŚ K POIiŚ S 0 6 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego S t r o n a 180 ATMOTERM S.A. 2015

183 kod zadania działanie naprawcze rejonie ulicy Składowej i PI. Sałacińskiego Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanego stadionu zlokalizowanego w Łodzi przy ul. Piłsudskiego 138 Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanych budynków zlokalizowanych w Łodzi w rejonie ulicy Zamorskiej 1/9 Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowo projektowanych budynków oraz obszarów przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego pod budownictwo zlokalizowanych w Łodzi na Osiedlu Ruda Pabianicka odpowiedzialny za realizację Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. jednostka zgłaszająca 2015 Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] POIiŚ K POIiŚ S POIiŚ S 0 46 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego ATMOTERM S.A S t r o n a 181

184 kod zadania działanie naprawcze Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego obszarów przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego pod budownictwo zlokalizowanych w Łodzi na Osiedlu Stoki Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanego budynku oraz obszarów przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego pod budownictwo zlokalizowanych w Łodzi na Osiedlu Olechów Budowa sieci ciepłowniczych umożliwiająca wykorzystanie energii wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji w projekcie Przyłączenie do ciepła systemowego nowobudowanych budynków zlokalizowanych w obrębie Łodzi odpowiedzialny za realizację Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. jednostka zgłaszająca 2015 Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. Veolia Energia Łódź S.A. termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania typ zadania (K, S, D) 237 efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] POIiŚ S POIiŚ S POIiŚ S 0 90 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego S t r o n a 182 ATMOTERM S.A. 2015

185 Udział energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w 2013 roku wyniósł ok. 0,21% (36 352,3 MWh/rok). Realizacja zadań pozwoli na zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych o MWh do roku Po dodaniu efektu z przedsięwzięć planowanych do realizacji energia wytwarzana z OZE będzie wynosić MWh, co daje udział tych źródeł w energii finalnej ogółem na poziomie 0,28% (wzrost o 0,07% w stosunku do roku bazowego 2013). Bezpośredni wzrost energii produkowanej z OZE w roku 2020 w stosunku do ilości energii produkowanej z OZE w roku bazowym, biorąc pod uwagę jedynie zaplanowane zadania wyniesie około 33%. ATMOTERM S.A S t r o n a 183

186 Poniższy harmonogram zadań długoterminowych obejmuje zadania, które wskazana jednostka realizująca planuje wykonać w późniejszym terminie jeżeli zaplanowane zostaną dodatkowe środki własne na ich realizację. Dopisane zostaną one wówczas do harmonogramu rzeczowo finansowego na podstawie aktualizacji dokumentu. Realizacja zadań, za których realizację odpowiedzialne jest Miasto Łódź będzie możliwa tylko w przypadku wprowadzenia takiego działania do budżetu miasta Łodzi na dany rok oraz do Wieloletniej Prognozy Finansowej. Tabela 71. Harmonogram zadań długoterminowych Miasta Łodzi 242 kod zadania działanie naprawcze Rewitalizacja budynku EC-1 Południowy Wschód (Łódź ul. Targowa1/3) Rozwój funkcji wystawienniczo edukacyjnych Centrum Nauki i Techniki w Łodzi wraz z zapleczem warsztatowym 243 odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź 7.3 Sportowa szkoła Miasto Łódź Racjonalizacja zużycia energii - termomodernizacja obiektów edukacyjnych Miasta Łodzi. Etap II. Rewitalizacja, modernizacja i poprawa infrastruktury zabytkowej kamiennicy przy Pl. Wolności 2 Program przygotowania zasobu lokali socjalnych i pomieszczeń Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Ograniczenie emisjogenności budynków miejskich Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki własne/ ZIT do środki własne/ ZIT do środki własne/zit do do do środki własne/ ZIT (lista rezerwowa) lub RPO WŁ środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość sal sportowych poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość wyremontowanych 242 Opracowanie własne 243 Rewitalizacja EC-1 rozwój funkcji wystawienniczo edukacyjnej Centrum Nauki i Techniki w Łodzi S t r o n a 184 ATMOTERM S.A. 2015

187 kod zadania działanie naprawcze odpowiedzialny za realizację Jednostka zgłaszająca 2015 tymczasowych poza strefą wielkomiejską w Łodzi Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego 244 Miasto Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Łódzkie Centra Sportowe Biuro Strategii (rewitalizacja, przestrzenie, Miasto Łódź Miasta Łódź parki) Budowanie przewag konkurencyjnych poprzez poszerzenie oferty kulturalno - edukacyjnej Muzeum Kinematografii Poprawa efektywności energetycznej - Szpitale Miejskie Poprawa efektywności energetycznej - Miejskie Przychodnie oraz ZOZ Rewitalizacja Teatru Powszechnego w Łodzi - Polskie Centrum Komedii - Regionalne Centrum Edukacji Teatralnej 245 Rozbudowa obiektu sportowego przy ul. Wierniej Rzeki Termomodernizacja ścian i stropodachu, wymiana centralnego ogrzewania w budynkach Miejskiej Przychodni Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Teatr Powszechny Miasto Łódź Miasto Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Miejska Przychodnia "Widzew" termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] do do do do do do do źródło finansowania środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania lokali b.d. b.d b.d. b.d do budżet Ilość obiektów poddanych termomodernizacji Ilość osób biorąca udział w akcji edukacyjnej Ilość zmodernizowanych budynków Ilość zmodernizowanych budynków Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość obiektów poddanych rozbudowie Ilość budynków poddanych termomodernizacji 244 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 245 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji ATMOTERM S.A S t r o n a 185

188 kod zadania działanie naprawcze "Widzew" Wymiana węzła cieplnego w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 15 Docieplenie ścian (2 ściany) Przedszkola Miejskiego Nr 170 Termomodernizacja i remont budynku Łódzkiego Domu Kultury Modernizacja centralnego ogrzewania, wymiana okien w budynku głównym oraz wymiana wrót do dźwigów towarowych w Teatrze Wielkim w Łodzi Docieplenie III kondygnacji budynku z wydzieleniem dodatkowych pomieszczeń w Domu Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" im. maj. Eugeniusza G. Kaszyńskiego "Nurta" Naprawa elewacji z wykonaniem termomodernizacji w Domu Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" im. maj. Eugeniusza G. Kaszyńskiego "Nurta" - etap I Wymiana centralnego ogrzewania w Domu Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Teatr Wielki w Łodzi Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Zespół Szkół Ponadgimnazjaln ych Nr 15 Przedszkole Miejskie Nr 170 Łódzki Dom Kultury Teatr Wielki w Łodzi Domu Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" Domu Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" Domu Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do budżet 11 9 do Rada Osiedla/Budżet 10 8 do UE/wkład własny do Budżet Województwa Łódzkiego 2. Środki własne 3. RPO WŁ do środki własne do środki własne do środki własne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość wymienionych węzłów cieplnych Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zmodernizowanych instalacji S t r o n a 186 ATMOTERM S.A. 2015

189 kod zadania działanie naprawcze im. maj. Eugeniusza G. Kaszyńskiego "Nurta" - etap II Docieplenie budynku Urzędu Miasta Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 104 Termomodernizacja budynku wraz z wymianą centralnego ogrzewania w Łódzkim Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego Częściowa wymiana instalacji centralnego ogrzewania - wymiana grzejników w Domu Dziecka Nr 4 w Łodzi Wymiana instalacji centralnego ogrzewania w Centrum Administracyjnym Nr 4 i w Domu Dziecka Nr 6 im. St. Jachowicza Ocieplenie budynku Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi Termomodernizacja i generalny remont budynku Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii Nr 4 w Łodzi - Warsztaty Wymiana okien w budynku Przedszkola Miejskiego Nr 107 Wymiana okien i docieplenie budynku Przychodni Zdrowia Nr odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Urzędu Miasta Łodzi Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki własne do 2030 wg kosztorysu Miasto Łódź Dom Dziecka Nr 4 do Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Centrum Administracyjnym Nr 4 Muzeum Włókiennictwa w Łodzi Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii Nr 4 Przedszkola Miejskiego Nr 107 Przychodnia Zdrowia Nr 1 środki własne, środki zewnętrzne środki publiczne (MOPS) do środki własne do 2030 wg kosztorysu środki zewnętrzne do środki zewnętrzne do do Rada Osiedla Widzew UMŁ, Środki własne, Budżet wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania centralnego ogrzewania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość wymienionych instalacji centralnego ogrzewania Ilość wymienionych instalacji centralnego ogrzewania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych ATMOTERM S.A S t r o n a 187

190 kod zadania działanie naprawcze odpowiedzialny za realizację Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania 1 obywatelski termomodernizacji Ilość budynków Docieplenie budynku Przychodnia Miasto Łódź do Budżet poddanych Przychodni Zdrowia Nr 9 Zdrowia Nr 9 termomodernizacji Modernizacja Przychodni Kardiologicznej w Przychodni Zdrowia Nr 10 Zakup aparatu RTG, modernizacja pomieszczeń Pracowni Diagnostyki Obrazowej Modernizacja klatek schodowych - Administracja ZOZ Łódź Bałuty Termomodernizacja budynku Przychodni Zdrowia nr 33 Termomodernizacja budynku Przychodni Specjalistycznej przy ul. Struga 86 Termomodernizacja budynku Przychodni Zdrowia nr 39 Wymiana okien w budynku Centrum Kształcenia Ustawicznego Termomodernizacja wraz z wymianą instalacji centralnego ogrzewania w Centrum Rehabilitacyjno-Opiekuńczym Termomodernizacja budynku Domu Dziecka Nr 1 Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Przychodni Zdrowia Nr 10 Pracownia Diagnostyki Obrazowej Administracja ZOZ Łódź Bałuty Przychodnia Zdrowia nr 33 Przychodni Specjalistycznej Przychodni Zdrowia nr 39 Centrum Kształcenia Ustawicznego Centrum Rehabilitacyjno- Opiekuńcze Domu Dziecka Nr 1 do środki własne do Budżet obywatelski 11 9 do środki własne do projekt FOŚ do projekt FOŚ do projekt FOŚ do do do środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne Fundusz obywatelski Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych S t r o n a 188 ATMOTERM S.A. 2015

191 kod zadania działanie naprawcze Termomodernizacja budynków DPS,,Włókniarz" (ocieplenie ścian, dachów i wymiana instalacji c.o.) Instalacja paneli fotowoltaicznych 50 kw na Domu Pomocy Społecznej przy ul. Rudzka 56 Termomodernizacja dachu Domu Pomocy Społecznej ul. Dojazdowa 1 Termomodernizacja wraz z przyłączeniem do lokalnej sieci c.o. i c.w.u. Centrum Medycznym im. dr L. Rydygiera Sp. z o.o. Termomodernizacja budynku wraz z instalacją kolektorów słonecznych - Centrum Medycznym im. dr L. Rydygiera Sp. z o.o. Budowa instalacji fotowoltaicznej na Pływalni "Wodny Raj" Budowa instalacji fotowoltaicznej na budynku administracyjno-socjalny Pływalni Anilana Przyłączenie do miejskiej sieci cieplnej budynku Muzeum Tradycji Niepodległościowych odpowiedzialny za realizację Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] Miasto Łódź DPS,,Włókniarz" do Powiat Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Domu Pomocy Społecznej Domu Pomocy Społecznej ul. Dojazdowa 1 Centrum Medycznym im. dr L. Rydygiera Sp. z o.o. Centrum Medycznym im. dr L. Rydygiera Sp. z o.o. do środki inwestycyjne + dofinansowanie do UMŁ do 2030 do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu Miasto Łódź MOSiR do Miasto Łódź MOSiR do Miasto Łódź Muzeum Tradycji Niepodległościow ych do dotacja/środki własne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych instalacji OZE Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych instalacji OZE Ilość nowych instalacji OZE Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego ATMOTERM S.A S t r o n a 189

192 kod zadania działanie naprawcze przy ul. Gdańska 13 Przyłączenie do miejskiej sieci cieplnej budynku stacyjnego Muzeum Tradycji Niepodległościowych przy Al. Pamięci Ofiar Litzmannstadt Getto 12 Termomodernizacja ścian i stropodachu Miejskiej Przychodni "Dąbrowa" Zakup i montaż instalacji kolektorów słonecznych na Szkolnym Schronisku Młodzieżowym w Łodzi przy ul. Legionów 27 Zakup i montaż instalacji kolektorów słonecznych na Szkolnym Schronisku Młodzieżowym w Łodzi przy ul. Zamenhofa 13 Termomodernizacja budynku Żłobka Nr 24 Termomodernizacja budynku Żłobka Nr 29 Modernizacja węzła cieplnego przy Zespole Szkół Techniczno- Informatycznych im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego Termomodernizacja budynku D- 1 Politechniki Łódzkiej odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Muzeum Tradycji Niepodległościow ych Miejska Przychodnia "Dąbrowa" Szkolne Schronisko Młodzieżowe Szkolne Schronisko Młodzieżowe Miejski Zespół Żłobków w Łodzi Miejski Zespół Żłobków w Łodzi Zespół Szkół Techniczno- Informatycznych Politechnika Łódzka termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] do źródło finansowania środki własne, środki zewnętrzne efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki własne do 2030 do 2030 do 2030 do 2030 do 2030 do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu F. struktur środki własne, środki zewnętrzne środki własne WGK UM Łódź WGK UM Łódź jednostka budżetowa środki własne, środki zewnętrzne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych instalacji OZE Ilość nowych instalacji OZE Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zmodernizowanych węzłów cieplnych Ilość budynków poddanych S t r o n a 190 ATMOTERM S.A. 2015

193 kod zadania działanie naprawcze Termomodernizacja (pozostałej części) budynku Domu Pomocy Społecznej przy ul. Sierakowskiego 65 Termomodernizacja budynków Domu Pomocy Społecznej przy ul. Spadkowej 4/6 Zakup i montaż instalacji paneli fotowoltaicznych oraz pompy ciepła w budynku Domu Pomocy Społecznej przy ul. Spadkowej 4/6 Remont sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej Nr 142 Termomodernizacja budynku Domu Dziecka Nr 3 "Słoneczna Polana'' przy ul. Sowińskiego 3 Wymiana instalacji centralnego ogrzewania w budynku Zespołu Szkół Przemysłu Spożywczego Głęboka modernizacja energetyczna budynków Instytucji Kultury - Fabryka Sztuki w Łodzi przy ul. Tymienieckiego 3 oraz Pałacu braci Karola i Emila Steinertów wraz z budynkiem mieszkalnym przy ul. Piotrkowskiej 274 odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Dom Pomocy Społecznej Dom Pomocy Społecznej Dom Pomocy Społecznej Szkoła Podstawowa Nr 143 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki zewnętrzne do 2030 do 2030 Miasto Łódź Dom Dziecka Nr 3 do 2030 Miasto Łódź Zespołu Szkół Przemysłu Spożywczego wg kosztorysu wg kosztorysu do do 2030 Instytucja Kultury Fabryka Sztuki do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu wg kosztorysu środki zewnętrzne środki zewnętrzne Budżet Obywatelski środki własne, środki zewnętrzne środki zewnętrzne RPO WŁ wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych instalacji OZE Ilość budynków poddanych modernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zmodernizowanych instalacji centralnego ogrzewania Ilość budynków poddanych termomodernizacji ATMOTERM S.A S t r o n a 191

194 kod zadania działanie naprawcze Modernizacja budynku WSS im. Mikołaja Kopernika Modernizacja i rozbudowa budynku Ośrodka Wczesnej Rehabilitacji Kardiologicznej Termomodernizacja budynku Zespołu Szkół Rzemiosła im. Jana Kilińskiego w Łodzi Wymiana okien w Przedszkolu Miejskim Nr 125 Rewitalizacja, modernizacja i poprawa infrastruktury zabytkowego obiektu Muzeum Miasta Łodzi Zagospodarowanie obiektów pofabrycznych i kompleksu pałacowego Steinertów (Art Inkubator II) 246 Termomodernizacja budynku Przedszkola Miejskiego Nr 114 Wymiana okien w budynku Przedszkola Miejskiego Nr 58 Budowa węzła centralnego ogrzewania oraz c.w.u. wraz z modernizacją rozdzielaczy centralnego ogrzewania w odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Przedszkole Miejskie 125 Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 WSS im. Mikołaja Kopernika WSS im. Mikołaja Kopernika Zespół Szkół Rzemiosła im. Jana Kilińskiego Przedszkole Miejskie 125 Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Przedszkole Miejskie Nr 114 Przedszkole Miejskie Nr 58 Przedszkole Miejskie 185 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] do źródło finansowania UMŁ, środki z Ministerstwa efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do UMŁ do 2030 wg kosztorysu środki własne, środki zewnętrzne do rada osiedla do środki własne/ ZIT do do 2030 do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu środki własne/rpo WŁ współfinansowane przez Unię Europejską wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych rewitalizacji b.d. b.d Budżet do Budżet Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość nowych odbiorców ciepła systemowego 246 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 1 92 ATMOTERM S.A. 2015

195 kod zadania działanie naprawcze Przedszkolu Miejskim Nr 185 Modernizacja węzła cieplnego w Przedszkolu Miejskim Nr 105 Termomodernizacja budynku Przedszkola Miejskiego Nr 122 Termomodernizacja budynku Przedszkola Miejskiego Nr 159 Wymiana okien w budynku Przedszkola Miejskiego Nr 15 Modernizacja węzła cieplnego w Przedszkolu Miejskim Nr 73 Wymiana okien w budynku Szkoły Podstawowej Nr 5 Wymiana instalacji centralnego ogrzewania i instalacji ciepłej wody oraz ocieplenie dachu w Szkole Podstawowej Nr 5 Remont dachu Przedszkola Miejskiego Nr 155 Termomodernizacja budynku Przedszkola Miejskiego Nr 174 Termomodernizacja budynku Przedszkola Miejskiego Nr 112 odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Przedszkole Miejskie Nr 105 Przedszkole Miejskie Nr 122 Przedszkole Miejskie Nr 159 Przedszkole Miejskie Nr 15 Przedszkole Miejskie Nr 73 Szkoła Podstawowa Nr 5 Szkoła Podstawowa Nr 6 Przedszkole Miejskie Nr 155 Przedszkole Miejskie Nr 174 Przedszkole Miejskie Nr 112 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do Budżet 8 7 do 2030 do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu środki własne, środki zewnętrzne Budżet/środki zewnętrzne do Budżet do Budżet 3 3 do Wydział Edukacji do Wydział Edukacji do Urząd Miasta do 2030 do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu środki własne, środki zewnętrzne Miasto Łódź wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość zmodernizowanych węzłów cieplnych Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość zmodernizowanych węzłów cieplnych Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji ATMOTERM S.A S t r o n a 193

196 kod zadania działanie naprawcze Remont węzła cieplnego w Przedszkolu Miejskim Nr 121 Wymiana okien w budynku Przedszkola Miejskiego nr 204 Racjonalizacja zużycia energii - termomodernizacja obiektów edukacyjnych Miasta Łodzi Zmiana źródła ogrzewania w budynku WSS im. Mikołaja Kopernika na proekologiczne Nowe funkcje łódzkich domów odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Przedszkole Miejskie Nr 121 Przedszkole Miejskie Nr 204 Urząd Miasta Łodzi, Wydział Gospodarki Komunalnej WSS im. Mikołaja Kopernika kultury 247 Miasto Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Budowa nowoczesnego muzeum dzięki innowacyjnym rozwiązaniom. Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi placówką kreatywną 248 Modernizacja, rozszerzenie funkcji i wyposażenie bibliotek 249 Miasto Łódź Miasto Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do gmina do środki budżetu do środki własne/ ZIT do UMŁ, WFOŚiGW do do do środki własne/ RPO WŁ/ ZIT środki własne/ RPO WŁ/ ZIT środki własne/ RPO WŁ/ ZIT wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość wyremontowanych węzłów cieplnych Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji Ilość wymienionych źródeł ogrzewania b.d. b.d. - b.d. b.d. b.d. b.d. Ilość nowo wybudowanych budynków Ilość budynków poddanych termomodernizacji Centrum Ratownictwa Łódź Olechów 250 Miasto Łódź Straż Pożarna do środki zewnętrzne b.d. b.d. Ilość nowo wybudowanych budynków 247 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 248 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 249 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 250 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 194 ATMOTERM S.A. 2015

197 kod zadania działanie naprawcze Poszerzenie oferty kulturalno - edukacyjnej Centrum Sztuki Filmowej Zielony klimat Miasta Łodzi główna misja niska emisja. Konkursy z nagrodami i akcje edukacyjno informacyjne Rewitalizacja przestrzeni miejskiej przy ulicy Moniuszki 3, 5 i Tuwima 10 w Łodzi Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi: - Projekt 1 - Projekt 2 - Projekt 3 - Projekt 4 - Projekt 5 - Projekt 6 - Projekt 7 - Projekt 8 - Projekt 9 - Projekt 10 Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi: - Projekt 11 - Projekt 12 - Projekt 13 - Projekt 14 - Projekt 15 - Projekt 16 odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Biuro ds. Inwestycji Urząd Miasta Łodzi, Wydział Gospodarki Komunalnej termin realizacji Edukacja ekologiczna szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki własne/ ZIT środki własne/dotacja z WFOŚiGW w Łodzi Ograniczenie energochłonności mieszkalnictwa indywidualnego i wielorodzinnego Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź do do do środki własne, środki zewnętrzne środki własne/rpo WŁ/ ZIT środki własne, środki zewnętrzne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość osób biorących udział w akcji edukacyjnej Ilość osób biorących udział w akcji edukacyjnej Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość budynków poddanych rewitalizacji ATMOTERM S.A S t r o n a 195

198 kod zadania działanie naprawcze odpowiedzialny za realizację Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania - Projekt 17 - Projekt 18 - Projekt 19 - Projekt Rewitalizacja obszarów śródmiejskich Termomodernizacja budynków mieszkalnych jednorodzinnych Widzewskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o. o. Biuro Strategii Miasta Łódź Osoby fizyczne - do środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne Ilość budynków poddanych rewitalizacji Ilość budynków poddanych termomodernizacji 9.7 Wymiana źródeł ciepła na bardziej przyjazne środowisku Osoby fizyczne środki własne, środki zewnętrzne Ilość wymienionych źródeł ogrzewania 9.8 Likwidacja kotłów na paliwo stałe i podłączenie do sieci ciepłowniczej/ gazowniczej w zależności od możliwości technicznych i infrastrukturalnych Osoby fizyczne środki własne, środki zewnętrzne Ilość budynków podłączonych do sieci ciepłowniczej/ gazowej 9.9 Montaż indywidualnych instalacji odnawialnych źródeł energii Osoby fizyczne środki własne, środki zewnętrzne Ilość nowych instalacji OZE 9.10 Wsparcie działań z zakresu efektywności energetycznej zgodnej z podziałem interwencji pomiędzy programami krajowymi i regionalnymi 251 Miasto Łódź/ Wspólnoty Mieszkaniowe/ Spółdzielnie Mieszkaniowe Biuro Strategii Miasta Łódź do POIiŚ/RPO WŁ b.d. b.d Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 196 ATMOTERM S.A. 2015

199 kod zadania działanie naprawcze Budowa rynku wraz z układem komunikacyjnym na terenie Nowego Centrum Łodzi 252 Budowa dojazdu do węzła "Romanów" na autostradzie A1 - Budowa III Etapu Trasy Górna Budowa dojazdu do węzła "Stryków" na autostradzie A2 - Przebudowa ul. Strykowskiej od ul. Wycieczkowej do granic miasta Kompleksowy program integracji sieci niskoemisyjnego transportu publicznego w metropolii łódzkiej wraz z zakupem taboru do obsługi trasy W-Z oraz innych linii komunikacyjnych i modernizacją zajezdni tramwajowych w Łodzi Rozbudowa i budowa ul. Żeligowskiego - Karskiego na odc. od ul. Zgierskiej do ul. Kopernika Przedłużenie al. Włókniarzy od DK 1 na północny zachód do węzła "Łódź Północ - Zgierz" (S- 14) odpowiedzialny za realizację Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu, MPK Łódź Sp. z o. o. Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] Ograniczenie emisjogenności transportu Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki własne/ ZIT b.d. b.d. do do do do do środki własne/rpo WŁ lub POIiŚ środki własne/rpo WŁ lub POIiŚ środki własne/poiiś środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość [km] nowo wybudowanych dróg Długość nowych dróg (km) Długość przebudowanych lub zmodernizowanych dróg (km) Ilość nowych lub przebudowanych linii tramwajowych (km)/ Ilość nowego taboru Ilość [km] nowo wybudowanych dróg Długość nowych dróg (km) 10.7 Rozbudowa ul. Szczecińskiej od Zarząd Dróg i Biuro Strategii do środki własne, Długość nowych 252 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji ATMOTERM S.A S t r o n a 197

200 kod zadania 10.8 działanie naprawcze ul. Aleksandrowskiej na południe do granicy miasta w rejonie Pancerniaków wraz z budową łącznika do węzła "Teofilów" na S-14 Przebudowa Maratońskiej od ul. G. Waltera Janke do węzła Łódź -Retkinia 10.9 Laboratorium Transportu odpowiedzialny za realizację Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Transportu Miasta Łódź środki zewnętrzne dróg (km) Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Nowego Centrum Łodzi Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź do do środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne 19 6 Ilość [km] przebudowanych dróg Rozbudowa trasy tramwajowej od ul. Inflanckiej do ul. Śląskiej wraz z budową Zarząd Dróg i Biuro Strategii środki własne, do wielopoziomowego parkingu Transportu Miasta Łódź środki zewnętrzne b.d. b.d. P&R przejmującego ruch indywidualny z A1 i S Podniesienie jakości usług komunikacji miejskiej w Łodzi Biuro Strategii środki własne, poprzez wdrażanie MPK Łódź Sp. z o. o. do Miasta Łódź środki zewnętrzne Inteligentnych Systemów Transportu Przebudowa i modernizacja linii tramwajowej w ciągu ulicy Zielonej i ul. Konstantynowskiej Zarząd Dróg i Biuro Strategii środki własne, od ul. Kilińskiego do granic do Transportu Miasta Łódź środki zewnętrzne miasta wraz z budową b.d. b.d. wysokosprawnych węzłów przesiadkowych ŁTR-WZ-ŁKA Budowa komplementarnego Zarząd Dróg i Biuro Strategii do środki własne, Ilość nowych lub przebudowanych linii tramwajowych (km) Ilość wdrożonych Inteligentnych Systemów Transportowych Ilość nowych lub przebudowanych linii tramwajowych (km) 253 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 254 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 198 ATMOTERM S.A. 2015

201 kod zadania działanie naprawcze systemu transportu rowerowego Przebudowa linii tramwajowej na odcinku od PI. Niepodległości do pętli Kurczaki wraz z budową linii tramwajowej w ul. Rzgowskiej na odcinku Kurczaki - Szpital Matki Polki oraz budową parkingu P&R przejmującego ruch indywidualny z Trasy Górna S8 i A1 255 Trolejbus Miejski na odc. od ul. Wydawniczej do cmentarza na Mani 256 Przebudowa ul. Rokicińskiej od ul. Malowniczej do granic miasta Zakup samochodu osobowego dla Miejskiej Przychodni "Widzew" Zakup samochodu osobowego dla Dom Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" im. maj. Eugeniusza G. Kaszyńskiego "Nurta" w Łodzi odpowiedzialny za realizację Jednostka zgłaszająca 2015 termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania Transportu Miasta Łódź środki zewnętrzne Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Zarząd Dróg i Transportu Miasto Łódź Dom Pomocy Społecznej "Dom Kombatanta" im. maj. Eugeniusza G. Kaszyńskiego "Nurta" w Łodzi Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Biuro Strategii Miasta Łódź Miejska Przychodnia "Widzew" DPS Dom Kombatanta do do do środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] b.d. b.d. efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] b.d. b.d do środki zewnętrzne 1 0,3 do środki własne 1 0,3 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowych lub przebudowanych linii tramwajowych (km) Ilość nowych środków komunikacji publicznej Ilość [km] przebudowanych dróg Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów 255 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 256 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji ATMOTERM S.A S t r o n a 199

202 kod zadania działanie naprawcze Zakup dwóch samochodów dla Teatru Wielkiego w Łodzi Wymiana samochodu Centrum Administracyjnego nr 4 Zakup samochodu dla Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii Nr 4 w Łodzi Zakup samochodu dla Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego Nr 3 odpowiedzialny za realizację Teatr Wielki w Łodzi Centrum Administracyjne nr 4 Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii Nr 4 w Łodzi Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy nr 3 Jednostka zgłaszająca 2015 Teatr Wielki w Łodzi Centrum Administracyjne nr 4 Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii Nr 4 w Łodzi Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy nr 3 termin realizacji Wymiana floty ZWiK Sp. z o.o. ZWiK Sp. z o.o. ZWiK Sp. z o.o. do Zakup samochodu dla Domu Pomocy Społecznej przy ul. Rudzkiej 56 Zakup samochodu dla 5 Domu Pomocy Społecznej Zakup samochodu dla Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi Dom Pomocy Społecznej w Łodzi 5 Dom Pomocy Społecznej Muzeum Tradycji Niepodległościowyc h w Łodzi ul. Gdańska 13 Dom Pomocy Społecznej w Łodzi 5 Dom Pomocy Społecznej Muzeum Tradycji Niepodległościow ych szacunkowe średnie koszty [tys. zł] do źródło finansowania środki własne, środki zewnętrzne efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] 2 1 do środki własne 1 0,3 do środki zewnętrzne 1 0,3 do środki UMŁ 1 0,3 wg kosztorysu środki własne/leasing 16 5 do środki zewnętrzne 1 0,3 do środki zewnętrzne 1 0,3 do środki własne, środki zewnętrzne 1 0,3 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów S t r o n a 200 ATMOTERM S.A. 2015

203 kod zadania działanie naprawcze Zakup samochodu dla Domu Pomocy Społecznej przy ul. Sierakowskiego 65 Zakup samochodu dla Domu Pomocy Społecznej przy ul. Spadkowej 4/6 Zakup samochodu osobowego dla Łódzkiego Zakładu Usług Komunalnych Zakup mini koparki, rębaka i przyczepy rolniczej dla Łódzkiego Zakładu Usług Komunalnych Zakup samochodów do wywozu odpadów (hakowiec) - 2 szt. Zakup ładowarki przeładunkowej dla Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania Łódź Sp. z o. o. Zakup 22 tramwajów dla MPK- Łódź Sp. z o. o. Zakup trzech samochodów osobowych dla Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. M. Kopernika w Łodzi odpowiedzialny za realizację Dom Pomocy Społecznej Dom Pomocy Społecznej Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Miasto Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 Dom Pomocy Społecznej Dom Pomocy Społecznej Łódzki Zakład Usług Komunalnych Łódzki Zakład Usług Komunalnych Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Łódź sp. z o.o. Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Łódź sp. z o.o. MPK-Łódź Sp. z o.o. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika termin realizacji szacunkowe średnie koszty [tys. zł] źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] do środki zewnętrzne 1 0,3 do 2030 wg kosztorysu M. Łódź 1 0,3 do środki własne 1 0,3 do środki własne 1 0,3 do środki własne 2 1 do środki własne 1 0,3 do 2030 do 2030 wg kosztorysu wg kosztorysu środki zewnętrzne środki zewnętrzne 3 1 wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów ATMOTERM S.A S t r o n a 201

204 kod zadania działanie naprawcze Zakup samochodu dostawczego dla Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. M. Kopernika w Łodzi Zakup maszyn i pojazdów wspomagających utrzymanie infrastruktury torowo - sieciowej 257 odpowiedzialny za realizację Miasto Łódź MPK Łódź Jednostka zgłaszająca 2015 w Łodzi Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi Biuro Strategii Miasta Łódź Łódzki Tramwaj Metropolitalny 258 Miasto Łódź Zarząd Dróg i Transportu Budowa instalacji do próżniowej modyfikacji osadu czynnego na 2 liniach biologicznych GOŚ ŁAM Modernizacja oświetlenia Miasto Łódź Zarząd Dróg i Transportu termin realizacji do 2030 szacunkowe średnie koszty [tys. zł] wg kosztorysu do do 2030 Gospodarka odpadami Biuro Strategii Miasta Łódź wg kosztorysu do Ograniczenie emisjogenności sektora oświetlenia ulicznego Zarząd Dróg i Transportu do 2030 wg kosztorysu źródło finansowania efekt energetyczny (redukcji energii finalnej) [MWh/rok] efekt redukcji emisji CO 2 względem roku bazowego 2013 [Mg/rok] środki zewnętrzne 1 0,3 środki własne, środki zewnętrzne Środki własne, środki zewnętrzne środki własne, środki zewnętrzne b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. środki własne wskaźniki/ mierniki monitorowania zadania Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowo zakupionych niskoemisyjnych pojazdów Ilość nowych lub przebudowanych linii tramwajowych (km) Ilość instalacji do próżniowej modyfikacji osadu Ilość zmodernizowaneg o oświetlenia ulicznego 257 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 258 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji 259 Brak możliwości oszacowania efektów ekologicznych ze względu na zbyt małą ilość danych dotyczących prowadzonej inwestycji S t r o n a 202 ATMOTERM S.A. 2015

205 11.6 Zestawienie działań dla sektorów W harmonogramie rzeczowo-finansowym działań naprawczych można wyróżnić następujące sektory: Sektor budynków użyteczności publicznej (miejskich), Sektor mieszkalnictwa indywidualnego i wielorodzinnego, Sektor oświetlenia publicznego, Sektor transportu, Sektor usług, handlu i przemysłu, Edukacja ekologiczna. W przypadku sektora budynków użyteczności publicznej (miejskich) do głównych zadań wchodzących w skład Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi należą m.in.: Termomodernizacja budynków, w tym: docieplenie ścian i stropodachu, wymiana pokrycia dachowego, wymiana okien i drzwi, Modernizacja ogrzewania, Zakup i montaż instalacji OZE. W harmonogramie znajduje się szereg działań związanych z szeroko rozumianą termomodernizacją, w tym działania dotyczące modernizacji ogrzewania (wymiany ogrzewania, podłączenie do sieci ciepłowniczej). Kilka działań odnosi się do zakupu i montażu instalacji odnawialnych źródeł energii (OZE). W harmonogramie zawarte są również działania dotyczące rewitalizacji obszarowej miasta Łodzi. Sektor mieszkalnictwa indywidualnego i wielorodzinnego zawiera w harmonogramie rzeczowofinansowym następujące działania: Termomodernizacja budynków w tym: docieplenie ścian i stropodachu, wymiana pokrycia dachowego, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, Modernizacja ogrzewania. Aspekt termomodernizacji budynków mieszkalnych dotyczy większości zadań w tym sektorze. Występują także działania dotyczące modernizacji ogrzewania, które obejmują m.in. przyłączenie do sieci ciepłowniczej, wymianę/modernizację instalacji centralnego ogrzewania ogrzewania. W sektorze oświetlenia ulicznego mamy do czynienia z programem priorytetowym SOWA Energooszczędne oświetlenie uliczne. Kolejnym sektorem harmonogramu jest sektor transportu dotyczący budowy, przebudowy, modernizacji, przebudowy dróg wraz z budową, przebudową obiektów inżynierskich, a także działania związane z rozwojem i modernizacją systemu transportu publicznego. W harmonogramie zawarto także działanie dotyczące zakupu taboru. Cały sektor pn. Ograniczenie energochłonności usług, handlu i przemysłu skupia się na budowie i przebudowie sieci ciepłowniczej oraz likwidacji grupowych węzłów cieplnych. Łącznie znajduje się 26 działań. Ostatnim sektorem jest edukacja ekologiczna. W tym sektorze przewidziane są dwa działania dotyczące bezpośrednio przeprowadzenia kursów doszkalających dla nauczycieli szkół zawodowych i instruktorów praktycznej nauki zawodu w zakresie systemów energetyki odnawialnej i budownictwa energooszczędnego oraz praktycznych zadań związanych z energią odnawialną. W tabeli poniżej zestawiono efekt ekologiczny, koszty proponowanych działań, uzyskaną efektywność energetyczną zysk energii finalnej. Tabela 72. Podsumowanie działań naprawczych zawartych w głównym harmonogramie - koszty, efekt ekologiczny, efektywność energetyczna Obszar Efekt redukcji MgCO 2 Efekt redukcji energii finalnej [MWh] Efekt redukcji emisji MgCO 2 względem roku bazowego 2013 Koszt [tys. zł] Miasto Łódź ,87% S t r o n a 203 ATMOTERM S.A. 2015

206 Tabela 73. Podsumowanie działań naprawczych długoterminowych zawartych w harmonogramie działań długoterminowych - koszty, efekt ekologiczny, efektywność energetyczna Obszar Efekt redukcji MgCO 2 Efekt redukcji energii finalnej [MWh] Efekt redukcji emisji MgCO 2 względem roku bazowego 2013 Koszt [tys. zł] Miasto Łódź ,74% Realizacja wszystkich działań pozwoli na uzyskanie łącznie około 9,62% redukcji emisji dwutlenku węgla ekwiwalentnego w stosunku do emisji zinwentaryzowanej dla roku bazowego Szczegółowy opis źródeł finansowania zadań W poniższej tabeli zestawiono opis możliwości finansowania pod kątem poszczególnych typów inwestycji realizowanych w ramach PGN dla miasta Łodzi. Szczegółowy opis źródeł finansowania dotyczy zadań inwestycyjnych zawartych w głównym harmonogramie rzeczowo-finansowym. Zadania długoterminowe nie zostały uwzględnione ze względu na brak ich uszczegółowienia. Ponadto w perspektywie długoterminowej zmianie ulec mogą rodzaje dofinansowania oraz sposoby dofinansowania danych typów zadań. Tabela 74. Szczegółowy opis źródeł finansowania dla zadań inwestycyjnych wymienionych w harmonogramie rzeczowo-finansowym Planu Gospodarki Niskoemisyjne dla miasta Łodzi typ zadania Termomodernizacj a budynków miejskich numer zadania z harmonogramu rzeczowofinansowego 1.1, 1.3, 1.4, 1.5, 1.6, 1.7, 1.8, , 1.12, 1.15 rodzaj dofinansowania sposób dofinansowania wysokość dofinansowania RPO WŁ priorytet 4c Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.3 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych LEMUR Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej Bank Gospodarstwa Krajowego - Premia termomodernizacyjna WFOŚiGW Łódź Dotacja/ pożyczka Kredyt Dotacja/ pożyczka Dotacja 20-60% na wykonanie dokumentacji projektowej Pożyczka nie mniej niż 2% w skali roku na 15 lat na budowę budynku Wartość przyznawanej premii termomodernizacyj nej 20% wykorzystanego kredytu Minimalny wkłada własny Inwestora 20% kosztów przedsięwzięcia w okresie 10 lat Kwota wsparcia wynosi do 30% 260 źródło: opracowanie własne S t r o n a 204 ATMOTERM S.A. 2015

207 typ zadania Termomodernizacj a budynków mieszkalnych Zakup i montaż instalacji OZE w budynkach numer zadania z harmonogramu rzeczowofinansowego 3.2, 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.8, 3.9, , , 1.13, 1.17, 3.10 rodzaj dofinansowania sposób dofinansowania wysokość dofinansowania kosztów całkowitych zadania RPO WŁ priorytet 4c Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.3 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych Kawka Dotacja Dotacja - wysokość dofinansowania wynosi do 65% kosztów całkowitych zadania (45% dofinansowani ze środków NFOŚiGW, 20% dofinansowania ze środków WFOŚiGW w Łodzi) WFOŚiGW Łódź Dotacja/ Dotacja pożyczka przeznaczona na częściową spłatę kapitału kredytu realizowana jest za pośrednictwem banku na podstawie zawartej przez Fundusz umowy o współpracy Bank Gospodarstwa Krajowego - Premia termomodernizacyjna Kredyt Wartość przyznawanej premii termomodernizacyj nej 20% wykorzystanego kredytu Minimalny wkłada własny Inwestora 20 % kosztów przedsięwzięcia w okresie 10 lat BOŚ Bank - EKOkredyt Kredyt Maksymalna kwota do 90% kosztu netto inwestycji Okres kredytowania do 20 lat RPO WŁ priorytet 4a Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.3 Dotacja Do 85% kosztów ATMOTERM S.A S t r o n a 205

208 typ zadania miejskich numer zadania z harmonogramu rzeczowofinansowego rodzaj dofinansowania sposób dofinansowania wysokość dofinansowania kwalifikowanych Wymiana źródeł ogrzewania w budynkach mieszkalnych Wymiana oświetlenia ulicznego na energooszczędne Prosument Dotacja/ Do 15% dla pożyczka instalacji tj. biomasa pompy ciepła, kolektory słoneczne Do 30% dla instalacji tj. systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe, mikrokogeneracja Pożyczka 1% w skali roku na 15 lat BOŚ Bank Kredyt z Kredyt Maksymalna kwota dobrą energią do 100% kosztu netto inwestycji Okres kredytowania do 20 lat 1.11, RPO WŁ priorytet 4c Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.3 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych Kawka - Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii Dotacja Dotacja - wysokość dofinansowania wynosi do 65% kosztów całkowitych zadania (45% dofinansowani ze środków NFOŚiGW, 20% dofinansowania ze środków WFOŚiGW w Łodzi) BOŚ Bank - EKOkredyt Kredyt Maksymalna kwota do 90% kosztu netto inwestycji Okres kredytowania do 20 lat 4.1 RPO WŁ priorytet 4a Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.5 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych S t r o n a 206 ATMOTERM S.A. 2015

209 typ zadania Podłączenie budynków mieszkalnych do sieci ciepłowniczej Rozbudowa cieplnej sieci numer zadania z harmonogramu rzeczowofinansowego rodzaj dofinansowania SOWA - Program Priorytetowy dot. energooszczędnego oświetlenia ulicznego sposób dofinansowania Dotacja/ pożyczka wysokość dofinansowania Maksymalna kwota dotacji 15 mln zł, nie więcej niż 45% kosztów kwalifikowanych Maksymalna kwota pożyczki 18,3 mln zł, nie więcej niż 55% kosztów kwalifikowanych Okres finansowania 10 lat Oprocentowanie WIBOR 3M minus 150 pkt bazowych (w skali roku) ale nie mniej niż 3% RPO WŁ priorytet 4a Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.3 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych Kawka - Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii Dotacja Dotacja - wysokość dofinansowania wynosi do 65% kosztów całkowitych zadania (45% dofinansowani ze środków NFOŚiGW, 20% dofinansowania ze środków WFOŚiGW w Łodzi) RPO WŁ priorytet 4a Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.5 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych Kawka - Likwidacja Dotacja Dotacja 50 % niskiej emisji kosztów wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych energii źródeł kwalifikowanych przedsięwzięcia w tym: dotacja NFOŚiGW do 45% kosztów kwalifikowanych dotacja WFOŚiGW do 5% kosztów kwalifikowanych, pożyczka ATMOTERM S.A S t r o n a 207

210 typ zadania Budowa, przebudowa, modernizacja, przebudowa dróg wraz z budową, przebudową obiektów inżynierskich Działania dla oszczędności energii w sektorze przedsiębiorstw, handlu i usług Rozwój i modernizacja systemu transportu publicznego Działania edukacyjne numer zadania z harmonogramu rzeczowofinansowego rodzaj dofinansowania sposób dofinansowania wysokość dofinansowania WFOŚiGW do 40% Całość dofinansowań nie może przekroczyć 90% kosztów kwalifikowanych RPO WŁ priorytet 7b Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 7.A 7.B Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych RPO WŁ priorytet 3b Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ działanie 4.2 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych BOCIAN Rozproszone, odnawialne źródła energii Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach BOŚ Bank - Kredyt Energia na Plus Pożyczka Do 85% kosztów kwalifikowanych, nie mniej niż 2% w skali roku na 15 lat Dotacja na 10-15% spłaty częściowe kapitału kredytu spłaty kapitału bankowego kredytów bankowych Dotacja/ pożyczka Dotacja z NFOŚiGW do 100% kosztów Dopłata do kredytu do 15% kosztów kwalifikowanych Okres kredytowania 10 lat 5.1, RPO WŁ priorytet 4e Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.5 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych , RPO WŁ priorytet 6d Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych POIiŚ priorytet 4.4 Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych Edukacja ekologiczna Dotacja/ pożyczka Dotacja do 100% kosztów kwalifikowanych Pożyczka nie może stanowić więcej niż 100% kosztów kwalifikowanych pomniejszonych o S t r o n a 208 ATMOTERM S.A. 2015

211 typ zadania numer zadania z harmonogramu rzeczowofinansowego rodzaj dofinansowania sposób dofinansowania wysokość dofinansowania wnioskowaną kwotę dotacji Rewitalizacja 1.2, LIFE Program działań na rzecz środowiska i klimatu Dotacja Do 60% kosztów kwalifikowanych Współfinansowanie z NFOŚiGW: dofinansowanie w formie dotacji do 30% kosztów kwalifikowanych RPO WŁ priorytet 6c Dotacja Do 85% kosztów kwalifikowanych na poziomie projektu ATMOTERM S.A S t r o n a 209

212 12. Zagadnienia systemowe Poniżej przedstawiona została metodyka obliczania efektu ekologicznego i energetycznego. Efekt energetyczny jaki zostanie osiągnięty w wyniku realizacji poszczególnych działań wynika z ograniczonego zużycia poszczególnych nośników energii. Został on przedstawiony w przeliczeniu na energię finalną w megawatogodzinach. Efekt ekologiczny wynika bezpośrednio ze wspomnianego zmniejszenia zużycia energii w przeliczeniu na ilość ton dwutlenku węgla jaka nie została wyemitowana z danego źródła dzięki przeprowadzeniu planowanego zadania. Do obliczeń wykorzystywano dane zgromadzone w wyniku przeprowadzonej ankietyzacji, dane otrzymane od Urzędu Miasta oraz wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla (rozdział 8). Termomodernizacja budynków stanowi istotny segment ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania zarówno indywidualnego jak i zbiorowego. Wynika to ze zwiększenia izolacyjności budynku, dzięki czemu spada poziom ciepła koniecznego do ogrzania budynku. Termomodernizacja realizowana jest w budynkach istniejących przy zaproponowaniu dalszych prac poprzez dokonanie w konstruktywnym stopniu: rozpoznania potrzeb użytkowników danego obiektu, stworzenia podstawowych założeń modernizacji biorących pod uwagę obowiązujące wymagania, uwierzytelnienia ekonomicznej opłacalności modernizacji, skomponowania szczegółowego planu modernizacji, doboru i zakupu materiałów, urządzeń, zespołów i nowych elementów obiektu, realizacji modernizacji obiektu i wszystkich przedsięwzięć. Przy wykonywaniu obliczeń dla wszelkiego rodzaju działań termomodernizacyjnych zarówno w sektorze budynków mieszkalnych jak i budynków użyteczności publicznej brano pod uwagę: zużycie na cele grzewcze: gazu, węgla lub ciepła sieciowego, obecny stan budynku w zakresie termomodernizacji (ocieplenie, jakość okien i drzwi zewnętrznych), sprawność obecnego źródła ciepła w stosunku do planowanego (po wymianie), średnie zużycie energii finalnej na jedno mieszkanie (na podstawie przeprowadzonego bilansu energetycznego miasta Łodzi), zakres planowanych prac i tym samym ich wpływ na zużycie energii. Odnawialne źródła energii są uważane za jedne z najlepszych alternatyw dla tradycyjnych nieodnawialnych nośników energii. Zasoby odnawialnych źródeł energii uzupełniają się w procesach naturalnych. Pozyskiwanie energii z tych źródeł - w porównaniu do źródeł tradycyjnych jest bardziej przyjazne środowisku naturalnemu, czyli jest bardziej ekologiczne, jednak mniej efektywne ekonomicznie. Przy obliczeniach dla działań związanych z montażem instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii brano pod uwagę: liczba poszczególnych instalacji OZE, powierzchnię kolektorów słonecznych założonej instalacji, uzysk słoneczny z jednego metra kwadratowego kolektora słonecznego, natężenie promieniowania słonecznego na danym obszarze, sprawność instalacji/ układu. Oświetlenie uliczne stanowi duży udział w kosztach za energię elektryczną ponoszonych przez miasto. W celu zmniejszenia energochłonności można przeprowadzić wymianę opraw i starych lamp na takie, które umożliwią zastosowanie wysokoprężnych lamp sodowych lub nowoczesnych lamp LED. Obecnie Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi realizuje projekt pn. Modernizacja systemu oświetlenia drogowego w Łodzi w ramach programu priorytetowego NFOŚIGW System zielonych inwestycji (GIS Green Investment Scheme) Część 6) SOWA Energooszczędne oświetlenie uliczne. Na koszty oraz zużycie energii w sektorze oświetlenia wpływ ma również oświetlenie wewnątrz budynków użyteczności publicznej. W przypadku zmiany oświetlenia na energooszczędne w budynkach brano pod uwagę oszczędność energii elektrycznej w wyniku bardzo prostych działań redukujących jej zużycie o 40 %. Przy obliczaniu efektu ekologicznego z montażu oświetlenia energooszczędnego brano pod uwagę: S t r o n a 210 ATMOTERM S.A. 2015

213 moc jednostkową punktu oświetleniowego przed wymianą, moc jednostkową punktu oświetleniowego po wymianie, średni czas pracy w ciągu roku, ilość wymienianych punktów oświetleniowych w ciągu roku. Dla planowanych inwestycji w sektorze transportu związanych z wymianą floty przez jednostki mienia miejskiego w Łodzi obliczenia wykonano bazując na zmniejszonym zużyciu paliwa przez nowe pojazdy. Należy jednak pamiętać, że poza wspomnianym mierzalnym efektem działania te będą skutkowały również zwiększeniem atrakcyjności transportu zbiorowego. Może się to przełożyć na coraz większa liczbę osób, które zrezygnują z użytkowania transportu indywidualnego na rzecz komunikacji zbiorowej. Dla inwestycji związanych z przebudową, budową i remontami odcinków dróg obliczania wykonano na podstawie upłynnienia się ruchu w mieście i tym samym zmniejszonej emisji gazów cieplarnianych. W harmonogramie rzeczowo- finansowym znalazły się również działania, dla których nie obliczono efektów energetycznych i ekologicznych z uwagi na brak możliwości oszacowania ich wpływu. Są to wszelkie działania związane z edukacją ekologiczną, zwiększaniem atrakcyjności jazdy rowerem w mieście oraz poprawą komfortu użytkowania transportu publicznego. Można jednak założyć, że wspomniane działania w sposób pozytywny przyczynią się do kształtowania świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie oszczędzania energii oraz dbania o jakość powietrza Sposób monitorowania i raportowania efektów realizacji celów projektu W związku z szerokim spektrum obszarów w ramach, które ujmowane są w PGN, bardzo istotny jest monitoring efektów realizacji działań zawartych w harmonogramie. Jednocześnie monitoring staje się istotnym elementem procesu wdrażania PGN. W związku powyższym, wskazane jest opracowanie tzw. Raportów z realizacji PGN, które będą uwzględniały aktualizację inwentaryzacji emisji. Plan działań ma funkcjonować poprzez stworzenie i utrzymanie systemu organizacyjnego dla realizacji działań Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. W ramach tego systemu proponuje się powołanie koordynatora, osoby odpowiedzialnej za koordynację realizacji działań ujętych w Planie na terenie miasta Łodzi. Harmonogramy rzeczowo-finansowe stanowią indywidualną listę zadań dla miasta (lista nie jest zamknięta), którą należy weryfikować i aktualizować w trakcie realizacji Planu, tak aby w perspektywie kolejnych lat miasto mogło reagować na pojawiające się problemy i skutecznie zarządzać jakością powietrza poprawiając jednocześnie efektywność energetyczną i zapewniając rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Osobą odpowiedzialną za aktualizację harmonogramów jest koordynator PGN dla Miasta Łódź. Wychodząc poza cele na rok 2020, polityka władz miasta ma być ukierunkowana na osiągnięcie w dłuższej perspektywie (rok 2030 i kolejne lata roku): wpływu działań miasta na redukcję emisji gazów cieplarnianych, maksymalnej termomodernizacji sektora mieszkaniowego, maksymalnego wykorzystania technicznego potencjału energii odnawialnej na terenie miasta, zapewnienia jak największego udziału dostaw niskoemisyjnego ciepła sieciowego do jak największej liczby odbiorców (przy maksymalnym ograniczeniu indywidualnych źródeł ciepła opartych na paliwach stałych), zapewnienia bezpieczeństwa dostaw ciepła i energii elektrycznej. Proponowane wskaźniki monitorowania realizacji PGN Ocena skuteczności wdrożenia PGN wymaga zaplanowania odpowiedniej koncepcji jego ewaluacji. Monitorowanie postępów wynikających z działań wdrożeniowych stanowi z jednej strony podstawę dla ewentualnych działań korygujących lub aktualizujących zaproponowane rozwiązania, z drugiej zaś umożliwia całościową ocenę planu w kategoriach sukcesu lub porażki. W warstwie metodycznej, monitoring i ewaluacja powinny być prowadzone z wykorzystaniem ograniczonego zbioru wskaźników umożliwiających szybki pomiar stopnia realizacji priorytetów i celów strategicznych, przy uwzględnieniu dostępności danych statystycznych. Mając na uwadze powyższe, dobór wskaźników monitoringu (M) i ewaluacji (E) został dokonany w oparciu o następujące kryteria: ATMOTERM S.A S t r o n a 211

214 wewnętrzne odnoszące się do poszukiwania wskaźników monitoringu i ewaluacji, które w sposób syntetyczny, a zarazem całościowy opisują stopień realizacji poszczególnych priorytetów i celów, zewnętrzne odnoszące się do wykorzystania w procesie monitoringu popularnych wskaźników ewaluacji proponowanych przez Wytyczne SEAP. Założenia dla konstrukcji systemu monitorowania PGN odnoszą się do zbioru elementów umożliwiających pomiar, kontrolę, interpretację efektów realizowanych działań oraz uaktualnienia dokumentu. Obejmują one: roczne raporty odnoszące się do postępów prac oraz obejmujące swym zasięgiem zagadnienia oceny okresowej przy wykorzystaniu zaproponowanych wskaźników monitoringu i ewaluacji, system gromadzenia, przetwarzania i analizy informacji związanych z efektami PGN, bazujący na wartościach zaproponowanych wskaźników monitoringu i ewaluacji. Postuluje się wykorzystanie elektronicznych form gromadzenia i przetwarzania danych. W ramach PGN dla Miasta Łodzi stworzona została baza danych PGN w formie arkusza Excel, który zawiera wszystkie dane zebrane podczas inwentaryzacji. Biorąc pod uwagę kompleksowość działań zaproponowanych w PGN, a także wieloaspektowość jej efektów, istotnym dodatkowym elementem monitoringu i ewaluacji będą badania opinii społeczności lokalnej. Proponuje się, aby badaniami zostały objęte także: podmioty gospodarcze i organizacje pozarządowe działające w mieście. Zakłada się, że badania winny odbywać się w odstępach dwuletnich (2016, 2018, 2020). Ich celem powinna być ocena PGN dokonywana przez mieszkańców i wskazanie niezbędnego zakresu jej uaktualnienia na poziomie priorytetów, celów strategicznych i przedsięwzięć. W poniższej tabeli zaprezentowano wskaźniki proponowane do wykorzystania w celu prowadzenia monitoringu wdrażania PGN Tabela 75. Wskaźniki, które można wykorzystać w celu monitorowania wdrażania PGN 262 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Budownictwo Procent gospodarstw domowych w klasie energetycznej A/B/C Całkowite zużycie energii w budynkach publicznych Całkowita powierzchnia zainstalowanych kolektorów słonecznych Całkowite zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych* 262 Źródło: opracowanie własne Zadania związana z zwiększeniem dostępności klas energetycznych A, B, C dla mieszkańców. Rozbudowa i przebudowa sieci energetycznych Zadania związane ze zmniejszeniem zużycia energii w tym termomodernizacje, wymiana ogrzewania oraz oświetlenia Zadania związane ze zwiększeniem wykorzystania energii z OZE - kolektory słoneczne Zadania związane ze zmniejszeniem zużycia energii w tym termomodernizacje, wymiana ogrzewania oraz oświetlenia Poziom trudności pozyskania danych 2 Źródło danych Urząd miasta, krajowa/regional na agencja energetyczna itp. Pozytywny trend 1 Urząd miasta 3 2 Urząd Miasta, administratorzy obiektów, badania ankietowe Badanie ankietowe, GUS S t r o n a 212 ATMOTERM S.A. 2015

215 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Całkowite zużycie gazu w gospodarstwach domowych* % zrealizowanego projektu Liczba budynków poddanych modernizacji/term omodernizacji, w tym liczb m2 p.u. Liczba budynków zaprojektowanych zgodnie z zasadami ekoprojektowania, w tym liczba m2 p.u. Liczba budynków, w których wprowadzono system kontroli zużycia energii Liczba kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych, w tym liczba m2 p.cz. Liczba m2 p.u. Liczba m2 p.u. Zadania związane z zwiększeniem zużycia gazu w tym nowe podłączenia do sieci gazowej Zazwyczaj projekt o dużym nakładzie finansowym (więcej niż zł), projekt w którym wykonuje się wiele różnych zadań Modernizacja/termom odernizacja energetyczna kilku budynków Realizacja nowych i modernizacja budynków i obiektów budowlanych zaprojektowanych zgodnie z zasadami ekoprojektowania (minimalizacji zapotrzebowania na energię) Wprowadzenie automatycznego systemu kontroli zużycia energii Montaż instalacji kolektorów słonecznych, paneli fotowoltaicznych w celu pozyskania energii elektrycznej z promieniowania słonecznego, wymiana i modernizacja instalacji oświetlenia wewnętrznego Termomodernizacja/ modernizacja pojedynczego budynku Docieplenie ścian, stropów, fundamentów, wymiana instalacji c.o. i cwu, wymiana Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych Badanie ankietowe, GUS Urząd miasta Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe Pozytywny trend ATMOTERM S.A S t r o n a 213

216 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań stolarki okiennej i drzwiowej w pojedynczym budynku Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych Pozytywny trend Liczba m2 p.u. Adaptacja budynku 2 Liczba nowych instalacji fotowoltaicznych, w tym liczba m 2 p.cz. Liczba obiektów poddanych rewitalizacji (w tym liczba m 2 p.u.) Liczba budynków, w których wprowadzono monitoring Liczba sztuk czujników ruchu Liczba sztuk instalacji niskoemisyjnych Liczba sztuk instalacji niskoemisyjnych Liczba sztuk lokali podłączonych do sieci Liczba sztuk nowych systemów ogrzewania Liczba sztuk nowych źródeł oświetlenia Liczba sztuk nowych źródeł oświetlenia LED Liczba sztuk urządzeń poddanych modernizacji energetycznej Wykorzystanie istniejących budynków do zainstalowania na nich ogniw fotowoltaicznych Rewitalizacja obiektów/elementów infrastruktury Monitoring zużycia energii w budynkach Wprowadzenie do budynków oświetlenia sterowanego czujnikami ruchu Wymiana źródeł indywidualnych na niskoemisyjne Wprowadzanie niskoemisyjnych źródeł energii Podłączenie do sieci cieplnej budynków Zmiana systemów ogrzewania na bardziej efektywne ekologicznie i energetycznie Modernizacja oświetlenia/wymiana żarówek Modernizacja oświetlenia/wymiana tradycyjnych źródeł oświetlenia na LED Modernizacja energetyczna urządzeń Badanie ankietowe Badanie ankietowe Urząd Miasta Badanie ankietowe, GUS Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe, GUS Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe Badanie ankietowe S t r o n a 214 ATMOTERM S.A. 2015

217 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Energetyka Liczba sztuk wymienionych kotłów opalanych paliwem stałym na opalane gazem, olejem opałowym oraz urządzenia wykorzystujące OZE Liczba sztuk kotłów węglowych Liczba sztuk kotłów węglowych Opracowanie i prowadzenie bazy danych Opracowanie systemu dofinansowania, wielkość pozyskanego dofinansowania Pozyskanie funduszy oraz opracowanie systemu dopłat Ilość energii elektrycznej wytwarzanej przez lokalne instalacje % zrealizowanego projektu Modernizacja źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych poprzez wymianę kotłów opalanych paliwem stałym na kotły opalane gazem, olejem opalowym lub wykorzystujących odnawialne źródła energii oraz ograniczenie zużycia paliwa stałego poprzez instancje OZE (kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne) Wymiana ogrzewania węglowego Likwidacja/wymiana kotłów węglowych Prowadzenie bazy danych dla mieszkańców dopłat oraz kredytów, które można wykorzystać na cele termomodernizacyjne, OZE lub efektywności energetycznej. Dofinansowanie montażu kolektorów słonecznych/modyfika cji źródeł ciepła/ podłączenie do sieci ciepłowniczej lub kanalizacyjnej // Mechanizmy wsparcia dla mieszkańców poprzez dofinansowanie Pozyskanie funduszy oraz opracowanie systemu dopłat w ramach Budowa/rozbudowa lokalnych instalacji zasilających w energię elektryczną Projekt o dużym nakładzie finansowym (więcej niż zł) Poziom trudności pozyskania danych 2 Źródło danych Badanie ankietowe Badanie 2 ankietowe 2 Badanie ankietowe 3 Urząd miasta Pozytywny trend Nie dotyczy 3 Urząd Miasta 3 Urząd Miasta 2 2 Administratorzy obiektów Administratorzy obiektów Nie dotyczy Nie dotyczy ATMOTERM S.A S t r o n a 215

218 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Liczba farm wiatrowych oraz farm fotowoltaicznych Liczba instalacji OZE, w tym liczba m 2 p.cz. paneli fotowoltaicznych Liczba km ciepłociągu Liczba km gazociągu Liczba km sieci Liczba nowych instalacji fotowoltaicznych, w tym m 2 p.cz. Liczba sztuk energooszczędnyc h urządzeń Liczba sztuk indywidualnych węzłów cieplnych Liczba sztuk instalacji niskoemisyjnych Liczba sztuk mikroinstalacji OZE, w tym liczba m 2 p.cz. paneli fotowoltaicznych Liczba sztuk nowych źródeł oświetlenia Liczba sztuk zmodernizowanyc h systemów produkcji ciepła dotyczący zmian w zakresie energetyki Budowa farm wiatrowych oraz farm fotowoltaicznych Rozwój i zastosowanie OZE Termomodernizacja/ modernizacja ciepłociągów Budowa/rozbudowa gazociągu / gazyfikacja gminy Rozwój/rozbudowa/m odernizacja/wymiana/ budowa/przystosowa nie sieci / gazyfikacja gminy Zainstalowanie ogniw fotowoltaicznych Wykorzystanie energooszczędnych urządzeń Budowa indywidualnych węzłów cieplnych Instalacje niskoemisyjne Zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii Wymiana/wprowadze nie/zakup żarówek/źródeł oświetlenia Modernizacja/rozwój systemów produkcji ciepła (zastosowanie paliw ekologicznych) Poziom trudności pozyskania danych 3 3 Źródło danych Administratorzy obiektów Administratorzy obiektów Pozytywny trend 3 Dostawcy ciepła 3 Dostawcy gazu 3 Dostawcy gazu 3 2 Administratorzy obiektów Administratorzy obiektów 2 Dostawcy ciepła Administratorzy obiektów Administratorzy obiektów Administratorzy obiektów 2 Dostawcy ciepła S t r o n a 216 ATMOTERM S.A. 2015

219 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Transport Liczba pasażerów korzystających z transportu publicznego w ciągu roku Liczba km ścieżek/tras rowerowych Liczba km ciągów pieszych Całkowite zużycie energii przez pojazdy wchodzące w skład taboru miejskiego Całkowite zużycie energii odnawialnej przez pojazdy wchodzące w skład taboru publicznego Procent ludności zamieszkującej nie dalej niż 400 m od przystanków autobusowych Średnia długość korków ulicznych w km Rozwój transportu publicznego Budowa dróg rowerowych // wydzielenie pasów dla rowerów // rozbudowa bazy infrastrukturalnej transportu rowerowego // system tras rowerowych Wykonanie/poprawa/ budowa ciągów pieszych // budowa chodników Liczba pojazdów w taborze miejskim Wykorzystanie energii z OZE w taborze publicznym Dostępność przystanków autobusowych dla lokalnej ludności Natężenie ruchu w mieście Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych Przedsiębiorstwo transportu publicznego - monitoringiem obejmie reprezentatywne linie (autobusowe, tramwajowe itp.) Zarząd Dróg Miejskich Zarząd Dróg Miejskich Rachunki od dostawców paliw dane dotyczące zużycia poszczególnych mediów i należy przelicz na zużycie energii Rachunki od dostawców biopaliw - dane dotyczące zużycia poszczególnych mediów i należy przelicz na zużycie energii Badanie przeprowadzone dla wybranych obszarów miasta Analiza płynności ruchu na określonych obszarach Pozytywny trend Ilość paliw i biopaliw sprzedanych na Natężenie ruchu w mieście 1 Wybrane stacje benzynowe zlokalizowane na ATMOTERM S.A S t r o n a 217

220 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań wybranych, reprezentatywnyc h stacjach benzynowych, w tonach Liczba km ciągów pieszych i ścieżek rowerowych wyposażonych w nową infrastrukturę Liczba km dróg Liczba km dróg pieszych i rowerowych Liczba km ulicy Liczba km utwardzonych dróg Liczba nowych obiektów i instalacji demonstracyjnych Liczba sztuk parkingów dla rowerów Liczba stacji wypożyczalni rowerów Liczba sztuk nowego taboru Liczba sztuk nowych Wyposażenie ciągów pieszych i ścieżek rowerowych w niezbędną infrastrukturę oraz małą architekturę Remont/rozbudowa/ modernizacja/budowa /poprawa stanu technicznego dróg/ usprawnienie systemu komunikacji Inwestycje w system ruchu niezmotoryzowanego (pieszego i rowerowego) Modernizacja/utward zenie ulicy Poprawa stanu technicznego dróg, utwardzenie dróg lub poboczy Budowa obiektów i instalacji demonstracyjnych w celu popularyzowania rozwiązań ekologicznych Budowa miejsc postojowych/parkingó w dla rowerów (przy obiektach publicznych) Stworzenie wypożyczalni rowerów w kilku newralgicznych punktach miasta Zakup taboru tramwajowego/autob usowego // Wymiana taboru MZK/tramwajowego/ autobusowego Wprowadzenie bagażników na rowery Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych terenie gminy Zarząd Dróg Miejskich Zarząd Dróg Miejskich Zarząd Dróg Miejskich Zarząd Dróg Miejskich Zarząd Dróg Miejskich Pozytywny trend 1 Urząd Miasta Zarząd Dróg Miejskich Zarząd Dróg Miejskich Przedsiębiorstwo transportu publicznego Przedsiębiorstwo transportu S t r o n a 218 ATMOTERM S.A. 2015

221 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Oświetlenie uliczne Edukacja ekologiczna bagażników na rowery Liczba sztuk nowych samochodów Liczba sztuk pojazdów Zintegrowanie rozkładów jazdy Liczba sztuk energooszczędneg o oświetlenia drogowego Liczba sztuk lamp solarnych Liczba sztuk nowych lamp LED Liczba sztuk nowych, energooszczędnyc h źródeł oświetlenia Liczba sztuk nowych lamp sodowych Liczba sztuk paneli fotowoltaicznych, w tym liczba m 2 p.cz. Liczba osób poddanych szkoleniu Liczba osób poddanych szkoleniu w autobusach MZK. Wymiana floty samochodowej w Urzędzie Miasta oraz Jednostkach organizacyjnych na samochody zasilane LPG, energią elektryczną Zakup pojazdów spełniających najnowsze wymagania norm Euro Integracja rozkładów jazdy Budowa energooszczędnego oświetlenia drogowego Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do oświetlenia Modernizacja oświetlenia ulicznego - budowa nowych punktów świetlnych w Gminie lampy LED Modernizacja oświetlenia ulicznego - wymiana starych opraw oraz żarówek na energooszczędne Modernizacja oświetlenia ulicznego - wymiana starych opraw oraz żarówek na wysokoprężne lampy sodowe Zastosowanie paneli fotowoltaicznych do zasilania oświetlenia ulicznego i przystankowego Szkolenie / Program szkoleń / Przeprowadzenie szkoleń Prowadzenie akcji promocyjnoedukacyjnych Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych publicznego Pozytywny trend 1 Urząd Miasta Przedsiębiorstwo transportu publicznego Przedsiębiorstwo transportu publicznego Oświetlenie uliczne Oświetlenie uliczne Oświetlenie uliczne Oświetlenie uliczne Oświetlenie uliczne Oświetlenie uliczne 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta ATMOTERM S.A S t r o n a 219

222 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Inne Przeprowadzenie kampanii Przeprowadzenie kampanii informacyjnej/pro mocyjnej/społeczn ej Liczba zrealizowanych kampanii Liczba mieszkańców uczestniczących w różnego rodzaju wydarzeniach poświęconych efektywności energetycznej/wyk orzystaniu odnawialnych źródeł energii Etat lub część etatu Etat lub część etatu Liczba planów zagospodarowania przestrzennego zawierających zapisy dotyczące promocji ekoprojektowania i efektywności energetycznej Liczba km kanalizacji Prowadzenie działań wspierających na rzecz przekonania mieszkańców do uczestnictwa w różnego rodzaju wydarzeniach poświęconych efektywności energetycznej/wykorzyst aniu odnawialnych źródeł energii Przeprowadzenie kampanii Przeprowadzenie kilku kampanii Organizacja wydarzeń poświęconych efektywności energetycznej/wykorz ystaniu odnawialnych źródeł energii Powołanie koordynatora realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Utrzymanie systemu monitorowania realizacji działań Planu. Wprowadzanie przy aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego zapisów promujących ekoprojektowanie i efektywność energetyczną Budowa kanalizacji (Grabiny-Zameczek) Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych Pozytywny trend 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 1 Urząd Miasta i stowarzyszenia konsumenckie 1 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S t r o n a 220 ATMOTERM S.A. 2015

223 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Liczba projektów dofinansowania działań z zakresu efektywności energetycznej, wykorzystania OZE Liczba projektów dofinansowania działań z zakresu efektywności energetycznej, wykorzystania OZE Liczba sztuk nasadzonych drzew Wprowadzona procedura uwzględniająca produkty i usługi efektywne energetycznie Liczba zamówień publicznych uwzględniających produkty i usługi efektywne energetycznie Opracowanie dokumentu/proce dury zakupów Opracowanie instrukcji zawierającej kryteria dające preferencje wykonawcom stosującym OZE Zarządzanie projektami dofinansowania działań z zakresu efektywności energetycznej, wykorzystania OZE w ramach dostępnych programów wspierających Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii w ramach programu Prosument - linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii Nasadzenia drzew wzdłuż dróg (gminnych, powiatowych) Promowanie w zapisach i dokumentach gminy produktów i usług efektywnych energetycznie Promowanie w zamówieniach publicznych produktów i usług efektywnych energetycznie Stosowanie/Przyjęcie zasad zrównoważonego rozwoju przy zakupach Przy nowych projektach budowlanych dla mieszkalnictwa komunalnego, ustalenie kryteriów, które dadzą preferencje wykonawcom stosującym OZE Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych Pozytywny trend 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Zarząd Dróg Miejskich 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta ATMOTERM S.A S t r o n a 221

224 Sektor Wskaźnik Ogólny typ działań Opracowanie planu zalesiania Wprowadzone zapisy w dokumentach planistycznych promujące ekoprojektowanie i efektywność energetyczną Liczba przedsiębiorstw świadczących usługi związane z energią i efektywnością energetyczną, firmy działające na rynku energii odnawialnej Wielkość zatrudnienia w ww. przedsiębiorstwac h, ich obroty. Ustal wskaźnik dla każdej kategorii (np. kg CO 2 /kwh zielonej energii elektrycznej) i porównaj z typową wartością sprzed wprowadzenia ZZP; wykorzystaj w tym celu dane ze wszystkich dotychczasowych zamówień) Tworzenie i realizacja kompleksowych i długoterminowych planów zalesiania terenów z niskimi klasami gleb, obszarów zagrożonych erozją gleb Wprowadzanie przy opracowywaniu i aktualizacji dokumentów planistycznych zapisów promujących ekoprojektowanie i efektywność energetyczną Rozwój firm świadczących usługi związane z energią i efektywnością energetyczną Rozwój firm świadczących usługi związane z energią i efektywnością energetyczną Poziom trudności pozyskania danych Źródło danych Pozytywny trend 2 Urząd Miasta 2 Urząd Miasta 2 Badania ankietowe, GUS 2 Urząd Miasta Sposób monitorowania i raportowania efektów realizacji Planu We wdrażaniu Planu istotna jest systematyczna kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji wyznaczonych w nim zadań, przy jednoczesnej ocenie stanu środowiska oraz kontroli przestrzegania prawa ochrony środowiska. Niezbędne jest opracowanie systemu monitorowania, który S t r o n a 222 ATMOTERM S.A. 2015

225 umożliwi dokonywanie ocen procesu wdrażania i ewentualne wprowadzanie korekt rodzajów i skali działań naprawczych. Poniżej przedstawiono rodzaje informacji proponowanych do kontroli i dokumentacji realizacji Planu wraz z projektem monitorowania skuteczności realizacji działań naprawczych. Prezydent Miasta Łodzi, korzystający z pomocy finansowej NFOŚiGW, zobowiązany jest do sporządzania sprawozdań z realizacji działań naprawczych co trzy lata. Sprawozdania sporządzane są przez koordynatora PGN. Przybliżony wzór sprawozdań z realizacji Planu (wraz z objaśnieniami) został przedstawiony w kolejnych tabelach. Zestawiono w nich m.in. średnie wskaźniki efektu ekologicznego działań w zakresie ograniczania emisji z obszaru zabudowy. Sprawozdanie z realizacjo Planu w zakresie działań związanych z redukcją emisji powinno obejmować wszystkie działania ujęte w harmonogramach rzeczowo-finansowym. W sprawozdaniach z realizacji Planu należy przedstawić koszty podjętych działań, a także wskazać źródła ich finansowania. Zaproponowany tryb monitorowania jest spójny w zakresie i sposobie przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza ze sprawozdawczością związaną z realizacją naprawczych Programów ochrony powietrza. Tabela 76. Wzór w zakresie informacji ogólnych odnośnie jednostki przekazującej sprawozdanie z Planu (źródło: opracowanie własne) Informacje ogóle na temat sprawozdania z realizacji planu Lp. Zawartość Opis 1 Rok sprawozdawczy 2 Województwo 3 Gmina / powiat Nazwa osoby przygotowującej sprawozdanie/osoba koordynująca realizację PGN w gminie Nazwa urzędu przedstawiającego sprawozdanie Adres pocztowy urzędu przedstawiającego sprawozdanie 7 Nazwisko osoby do kontaktu 8 Numer służbowego telefonu osoby do kontaktu 9 Numer służbowego faksu osoby do kontaktu 10 Służbowy adres osoby do kontaktu 11 Uwagi Tabela 77. Wzór w zakresie działań związanych z redukcją emisji i podwyższeniem efektywności energetycznej w sektorze budynków administracji publicznej, mieszkalnictwa publicznego, indywidualnego, usług, handlu i przemysłu 263 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 1 nazwa działania naprawczego podać nazwę zadania zgodnie z harmonogramem 2 krótki opis prowadzonych działań krótko opisać rodzaj prowadzonych działań inwestycyjnych lub modernizacyjnych i ich wpływ na wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza 263 źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012 roku w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z 2012 r. poz. 1034) ATMOTERM S.A S t r o n a 223

226 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 3 obszar, lokalizacja podać dokładny adres, nazwę gminy, gdzie zostało przeprowadzone działanie naprawcze; 4 termin zastosowania działania podać datę rozpoczęcia i zakończenia działania 5 skala czasowa osiągnięcia redukcji stężenia 6 7 kategoria źródeł emisji, której dotyczy działanie naprawcze informacje szczegółowe: liczba zlikwidowanych tradycyjnych pieców węglowych i powierzchnia użytkowa lokali [m 2 ] 8 moc cieplna [MW] w tym wymienione na następujące źródła: powierzchnia użytkowa lokalu [m 2 ] sieć cieplna, pompy ciepła, ogrzewanie: elektryczne, gazowe lub olejowe węglowe z automatycznym zasilaniem; kotły na pellety zasilane automatycznie inne alternatywne lub odnawialne źródło ciepła [m 2 ] udział zużytej energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w stosunku do całościowego zużycia energii 12 wzrost produkcji energii z OZE 13 modernizacja oświetlenia w budynkach 14 termomodernizacja - powierzchnia użytkowa lokalu [m 2 ] podać określenie skali czasowej działań naprawczych: krótkoterminowe, średniookresowe (ok. jednego roku), długoterminowe podać kategorię, sektor emisji poddanych działaniom naprawczym: transport, przemysł (w tym wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej), źródła związane z handlem i mieszkalnictwem, inne (powinno zostać objaśnione w pozycji "uwagi") podać liczba zlikwidowanych starych kotłów węglowych lub pieców kaflowych oraz na jakiej powierzchni użytkowej [m2] zlikwidowano stare źródła na paliwo stałe w przypadku likwidacji kilku źródeł podać sumaryczną moc cieplną podać we właściwym wierszu powierzchnię użytkową lokalu lub budynku, w którym dokonano zmiany sposobu ogrzewania podać powierzchnię użytkową lokalu lub budynku, w którym zastosowano alternatywne lub odnawialne źródła energii cieplnej, nazwę odnawialnego źródła, liczbę odnawialnych źródeł, w oddzielnym wierszu moc źródeł wyrażoną w [MW] oraz [MWh] Podać procentowy udział zużycia energii ze źródeł odnawialnych w stosunku do całości zużytej energii [%] Podać procentowy wzrost produkcji energii z odnawialnych źródeł energii odniesiony do roku bazowego [%] Podać liczbę wymienionych źródeł, moc przed i po zainstalowaniu [W] podać powierzchnię użytkową lokalu lub budynku, w którym dokonano termomodernizacji S t r o n a 224 ATMOTERM S.A. 2015

227 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 15 sposób przeprowadzenia termomodernizacji osiągnięty efekt ekologiczny redukcja emisji CO 2 [Mg/rok] osiągnięty poziom redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego redukcja zużycia [MWh/rok] 18 poniesione koszty łącznie [zł] 19 sposób finansowania opisać jaki był jej zakres termomodernizacji: - docieplenie ścian - docieplenie dachu - wymiana okien podać efekt ekologiczny (czyli jakie zanieczyszczenia zostały zredukowane oraz wielkość redukcji ich emisji) w rozbiciu na poszczególne działania osobno dla wymiany urządzeń grzewczych i dla termomodernizacji wykorzystując wskaźniki efektu ekologicznego podać poziom redukcji zużycia energii finalnej (czyli o ile spadło zużycie energii) w rozbiciu na poszczególne działania osobno dla wymiany urządzeń grzewczych i dla termomodernizacji podać koszty sumaryczne poniesione na realizację zadania wskazać źródła finansowania działania, uwzględniając uzyskane dofinansowanie wraz z podaniem źródła dofinansowania 20 wielkość dofinansowania podać wielkości dofinansowania 21 uwagi Tabela 78. Wzór w zakresie działań związanych z redukcją w innych sektorach 264 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 1 nazwa działania naprawczego podać nazwę zadania zgodnie z harmonogramem 2 krótki opis prowadzonych działań 3 obszar, lokalizacja krótko opisać rodzaj prowadzonych działań inwestycyjnych lub modernizacyjnych i ich wpływ na wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza podać dokładny adres, nazwę gminy, gdzie zostało przeprowadzone działanie naprawcze; 4 termin zastosowania działania podać datę rozpoczęcia i zakończenia działania 5 skala czasowa osiągnięcia redukcji stężenia 6 kategoria źródeł emisji, której dotyczy działanie naprawcze informacje szczegółowe: podać określenie skali czasowej działań naprawczych: krótkoterminowe, średniookresowe (ok. jednego roku), długoterminowe podać kategorię źródeł emisji poddanych działaniom naprawczym: transport, przemysł (w tym wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej), źródła związane z handlem i mieszkalnictwem, inne (powinno zostać objaśnione w pozycji "uwagi") 264 źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012 roku w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z 2012 r. poz. 1034) ATMOTERM S.A S t r o n a 225

228 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 7 budowa nowych odcinków dróg [km] w zależności od prowadzonych prac podać w 8 długość utwardzonych ulic i odcinków dróg [km] odpowiednim wierszu liczbę km wybudowanych dróg lub poddanych utwardzeniu lub 9 remonty nawierzchni ulic i dróg [km] wyremontowanych prowadzone prace mokrego czyszczenia ulic i odcinków dróg liczba [km] częstotliwość [ilość/rok] osiągnięty efekt ekologiczny redukcja emisji pyłu [Mg/rok] osiągnięty poziom redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego redukcja zużycia [MWh/rok] 13 poniesione koszty łącznie [zł] informacje szczegółowe: budowa nowych odcinków sieci ciepłowniczych, gazowniczych, innych [km] modernizacja odcinków sieci ciepłowniczych, gazowniczych, innych [km] wymiana odcinków sieci ciepłowniczych, gazowniczych, innych [km], wymiana przyłączy, etc. Inne działania mające na celu poprawę efektywności energetycznej sieci przesyłowych 18 osiągnięty efekt ekologiczny redukcja [Mg/rok] 19 osiągnięty poziom redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego redukcja zużycia [MWh/rok] 20 poniesione koszty łącznie [zł/rok] 21 informacje szczegółowe: modernizacja Taboru MPK i innych przewoźników oraz wymiana floty samochodowej 22 osiągnięty efekt ekologiczny redukcja [Mg/rok] podać liczbę km dróg w mieście poddanych regularnym zabiegom czyszczenia nawierzchni na mokro podać częstotliwość przeprowadzanych zabiegów czyszczenia dróg (np. raz na tydzień, raz na miesiąc itp.) Na podstawie wytycznych POP Program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych podać poziom redukcji zużycia energii finalnej (czyli o ile spadło zużycie energii) w rozbiciu na poszczególne działania osobno dla wymiany urządzeń grzewczych i dla termomodernizacji podać koszty sumaryczne poniesione na realizację zadania w zależności od prowadzonych prac podać w odpowiednim wierszu liczbę km wybudowanych lub poddanych modernizacji w zależności od prowadzonych prac podać w odpowiednim wierszu liczbę km wybudowanych lub poddanych modernizacji w zależności od prowadzonych prac podać w odpowiednim wierszu liczbę km wybudowanych lub poddanych modernizacji w zależności od prowadzonych prac podać w odpowiednim wierszu dane adekwatne do prowadzonych działań podać koszty sumaryczne poniesione na realizację zadania w zależności od prowadzonych działań podać liczbę [szt.] wymienionej floty, taboru podać % oszczędność paliwa w ciągu roku w stosunku do wymienionej floty, zużycie paliwa przed i po wymianie S t r o n a 226 ATMOTERM S.A. 2015

229 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 23 osiągnięty poziom redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego redukcja zużycia [MWh/rok] 24 poniesione koszty łącznie [zł/rok] informacje szczegółowe: wymiana starych opraw oraz żarówek na wysokosprawne oświetlenie ledowe lub inne niskoemisyjne wraz z regulacją w sektorze oświetlenia publicznego osiągnięty efekt ekologiczny redukcja [Mg/rok] osiągnięty poziom redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego redukcja zużycia [MWh/rok] 28 poniesione koszty łącznie [zł/rok] Informacje ogólne 29 sposób finansowania podać koszty sumaryczne poniesione na realizację zadania Podać liczbę wymian, moc oprawy, żarówki przed i po wymianie, zakładane efekty oszczędności energii [MWh] podać koszty sumaryczne poniesione na realizację zadania wskazać źródła finansowania działania, uwzględniając uzyskane dofinansowanie wraz z podaniem źródła dofinansowania 30 wielkość dofinansowania [zł] podać wielkości dofinansowania 31 uwagi Tabela 79. Wzór w zakresie pozostałych działań ujętych w harmonogramie rzeczowo-finansowym 265 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 1 nazwa działania naprawczego podać nazwę zadania zgodnie z harmonogramem 2 krótki opis prowadzonych działań krótko opisać rodzaj prowadzonych działań w ramach realizacji konkretnego zadania wskazanego w harmonogramie 3 obszar, lokalizacja podać nazwę gminy, miejsce lokalizacji działań; 4 termin zastosowania działania podać datę rozpoczęcia i zakończenia działania 5 skala czasowa osiągnięcia redukcji stężenia podać określenie skali czasowej działań naprawczych: krótkoterminowe, średniookresowe (ok. jednego roku), długoterminowe 265 źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012 roku w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z 2012 r. poz. 1034) ATMOTERM S.A S t r o n a 227

230 Zestawienie działań naprawczych Lp. Zawartość Opis 6 7 kategoria źródeł emisji, której dotyczy działanie naprawcze wskaźnik ilościowy realizacji działania naprawczego 8 poniesione koszty łącznie [zł] 9 sposób finansowania podać kategorię źródeł emisji poddanych działaniom naprawczym: transport, przemysł (w tym wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej), rolnictwo, źródła związane z handlem i mieszkalnictwem, inne (powinno zostać objaśnione w pozycji "uwagi") podać jaka ilość działań była zakładana w planach Gminy (np. wymiana 10 autobusów, przeprowadzenie 10 kontroli) oraz ile udało się zrealizować podać koszty sumaryczne poniesione na realizację zadania wskazać źródła finansowania działania, uwzględniając uzyskane dofinansowanie wraz z podaniem źródła dofinansowania 10 wielkość dofinansowania [zł] podać wielkości dofinansowania 11 uwagi Tabela 80. Uśrednione wskaźniki efektu ekologicznego działań naprawczych dla Miasta Łodzi, w sektorze budynków: administracji publicznej, mieszkalnictwa, usług, handlu i przemysłu 266 Lp. Działania naprawcze (redukcja niskiej emisji poprzez) Wskaźnik efektu ekologicznego [kg/m 2 rok] PM10 PM2,5 B(a)P CO 2e 1 podłączenie do sieci cieplnej 375, , , wymiana ogrzewania węglowego na elektryczne wymiana starych kotłów węglowych na nowe zasilane ręcznie wymiana starych kotłów węglowych na nowe zasilane automatycznie wymiana kotłów węglowych na kotły na biomasę zasilane ręcznie wymiana kotłów węglowych na kotły na biomasę zasilane automatycznie wymiana kotłów węglowych na kotły na pellety zasilane automatycznie wymiana ogrzewania węglowego na gazowe wymiana ogrzewania węglowego na olejowe wymiana ogrzewania węglowego na pompę ciepła zastosowanie słonecznych kolektorów 375, , ,42 22,41 35, ,44 152,56 165,48 0, ,75-270,43-276,1 0, ,42 152,56 146,89 0, ,42 305,02 299,35 0, ,42 375,21 369,54 0, ,88 372,23 366,56 0, ,24 375, , ,42 28,93 28,49 0, ,58 12 termomodernizacja 112, , , źródło: opracowanie własne S t r o n a 228 ATMOTERM S.A. 2015

231 Proces monitorowania obejmuje efekty w zakresie rozwoju gospodarki niskoemisyjnej na terenie Miasta, w tym dotyczące redukcji emisji, zarówno w krótkim, jak i w długim horyzoncie czasowym. Monitorowanie odnosi się również do oceny stopnia realizacji celów określonych w PGN, co jest związane również z zobowiązaniami krajowymi a także międzynarodowych zarówno w ramach UE jak i w skali globalnej. Proces monitorowania pozwoli ocenić czy harmonogram działań jak i sam dokument PGN wymaga modyfikacji, tak aby stopień realizacji celów był jak najwyższy i umożliwiał elastyczne prowadzenie polityki gospodarczej. Ocena skuteczności wdrożenia PGN wymaga zaplanowania odpowiedniej koncepcji jego ewaluacji. Monitorowanie postępów wynikających z działań wdrożeniowych stanowi z jednej strony podstawę dla ewentualnych działań korygujących lub aktualizujących zaproponowane rozwiązania, z drugiej zaś umożliwia całościową ocenę planu w kategoriach sukcesu lub porażki. W warstwie metodycznej monitoring i ewaluacja powinny być prowadzone z wykorzystaniem ograniczonego zbioru wskaźników umożliwiających szybki pomiar stopnia realizacji priorytetów i celów strategicznych, przy uwzględnieniu dostępności danych statystycznych. Proponowana koncepcja monitoringu wdrażania niniejszego PGN zakłada określenie mierzalnych wskaźników dla wszystkich ujętych w dokumencie celów. Dla każdego wskaźnika określono jednostkę, źródło danych o wskaźniku oraz pozytywny trend. W procesie monitorowania wdrażania PGN ważne jest regularne agregowanie danych, co umożliwiają elektroniczne bazy danych. Jednym z najważniejszych problemów w skutecznej realizacji PGN może stanowić niespójność danych pochodzących z różnych źródeł oraz braku jednej metodyki zbierania danych. Brak systematycznego monitoringu wskaźników i realizacji zadań wyznaczonych w harmonogramie może prowadzić do braku kontroli nad realizacją PGN. Biorąc pod uwagę kompleksowość działań zaproponowanych w PGN, a także wieloaspektowość jej efektów, istotnym dodatkowym elementem monitoringu i ewaluacji będą badania opinii społeczności lokalnej. Zakłada się, że badania winny odbywać się w odstępach dwuletnich (2016, 2018, 2020). Ich celem powinna być ocena PGN dokonywana przez mieszkańców i wskazanie niezbędnego zakresu jej uaktualnienia na poziomie priorytetów, celów strategicznych i przedsięwzięć. Efektem ewaluacji będzie ocena, czy działania są w rzeczywistości na tyle skuteczne na ile zakładano i czy nie jest wymagana modyfikacja planu. Jeżeli działania nie będą przynosiły zakładanych rezultatów konieczna będzie aktualizacja Planu Działań Procedury wdrażania, monitorowania i weryfikacji działań na rzecz poprawy jakości powietrza na terenie Miasta Sposób określenia redukcji emisji gazów cieplarnianych Działania ujęte w niniejszym planie można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy rodzaj to działania, których efektem końcowym jest poprawa efektywności energetycznej, a więc w konsekwencji zmniejszenie ilości zużywanej energii i redukcja gazów cieplarnianych. Drugi rodzaj to działania mające na celu zmianę lokalnej struktury energetycznej na taką, w której efekt końcowy zmniejszenia emisji uzyskuje się poprzez zmianę sposobu generacji wykorzystywanej energii. Działania drugiego typu uwzględniają wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, a także źródeł emitujących mniej gazów cieplarnianych niż używane obecnie np. zastąpienie starych kotłów węglowych, nowymi kotłami retortowymi, lub też poprzez zastosowanie biomasy uzyskuje się równorzędne pochłanianie w trakcie uprawy wykorzystywanych roślin. W celu oszacowania redukcji emisji z działań mających na celu zwiększenie efektywności energetycznej założono, że w mieście w ciągu najbliższych 10-ciu lat nie nastąpi istotna zmiana w ilości budynków, a te nowo budowane będą się cechować niskim zużyciem energii na jednostkę powierzchni. Podczas sporządzania szacunków uwzględniono efekt skali. Do obliczeń wykorzystano przekazane przez Urząd Miasta dane dotyczące planowanych remontów budynków jednostek samorządowych, termomodernizację i wymianę kotłów w ramach planowanych inwestycji Programów ochrony powietrza. Zakłada się, że w wyniku realizacji przewidzianych działań zmniejszy się zużycie energii na jednostkę powierzchni w budynkach, jak i nastąpi zmiana zachowań mieszkańców miasta prowadząca do bardziej oszczędnego korzystania z energii. Taki zestaw efektów będzie skutkował absolutnym zmniejszeniem ATMOTERM S.A S t r o n a 229

232 emisji gazów cieplarnianych z terenu miasta. Wśród działań zawartych w tej kategorii znajdują się zarówno działania o charakterze inwestycyjnym jak i promocyjnym (promocja efektywności energetycznej). Wszystkie mają na celu zmniejszenie zużycia energii poprzez racjonalizację jej wykorzystania. Oszacowanie efektu redukcji emisji z działań mających na celu zastąpienie dotychczasowych źródeł energii innymi, charakteryzującymi się mniejszą emisją gazów cieplarnianych, opiera się na efekcie substytucji. Na podstawie dostępnych danych oszacowano potencjał wykorzystania niskoemisyjnych źródeł energii. Ponieważ energia pozyskana z tych źródeł zastąpi dotychczas wykorzystywaną energię wytwarzaną z paliw kopalnych, następuje efekt substytucji. W przypadku działań zmierzających do wykorzystania OZE zakłada się również, że efekt skali nie będzie przewyższał efektu redukcji wynikającego z podjętych działań. Obliczenia wielkości emisji wykonano za pomocą arkuszy kalkulacyjnych, przy wykorzystaniu wskaźników emisji ujętych w inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych. Do obliczeń wykorzystano podstawowy wzór obliczeniowy: gdzie: ECO 2 oznacza wielkość emisji CO 2 [Mg] ECO 2 = C x EF C oznacza zużycie energii (elektrycznej, ciepła, paliwa) [MWh] EF oznacza wskaźnik emisji CO 2 [MgCO 2 /MWh] Dla celów określenia redukcji emisji CO 2 przyjęto następujące założenia: Kontynuację trendów gospodarczych zgodnie z prognozą PKB do roku 2030, Wielkości zużycia paliw i energii zgodnie z prognozą zawartą w Polityce Energetycznej Polski do roku 2030, Kontynuację obecnych trendów demograficznych, Wzrost natężenia ruchu zgodnie z metodologią prognoz natężenia ruchu GDDKiA, Zmianę w wielkości zużycia paliw w transporcie na skutek naturalnej wymiany pojazdów zgodnie z obecnymi trendami (zachowanie średniej wieku), Ustabilizowane zużycie energii cieplnej sieciowej dla grupy działań związanych z termomodernizacją jak w roku 2010, Dla sektora Przemysłu, Usług i Handlu, zużycie energii z 2010 roku. Dążąc do uzyskania redukcji gazów cieplarnianych analizie poddano formy źródeł energii odnawialnej, które mogą mieć szczególne znaczenie redukcji gazów cieplarnianych w perspektywie długoterminowej. We wdrażaniu Planu istotna jest systematyczna kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań wyznaczonych w Planie, przy jednoczesnej ocenie stanu środowiska oraz kontroli przestrzegania prawa ochrony środowiska. Wskazane jest opracowanie systemu monitorowania, który umożliwi dokonywanie ocen procesu wdrażania i ewentualne wprowadzanie korekt rodzajów i wielkości działań naprawczych. Poniżej przedstawiono rodzaje informacji i dokumentów proponowanych do kontroli i dokumentacji realizacji Planu wraz z projektem monitorowania skuteczności realizacji działań naprawczych. Prezydent Miasta zobowiązany są do sporządzania sprawozdań z realizacji działań naprawczych w danym roku. Kopie sprawozdań prezydent przekazują również do wiadomości komórki ds. zarządzania energią. Wzór sprawozdań z realizacji Planu (wraz z objaśnieniami) został określony w tabelach Średnie wskaźniki efektu ekologicznego działań w zakresie ograniczania emisji z indywidualnych systemów grzewczych przedstawiono w tabelach 69. Prezydent Miasta wypełnia sprawozdania w zakresie istniejących obiektów. Sprawozdania w zakresie działań związanych z redukcją emisji z indywidualnych źródeł ciepła powinno obejmować wszystkie działania ujęte w harmonogramach rzeczowo-finansowych, które są realizowane dzięki stworzeniu systemu zachęt finansowych do wymiany systemów grzewczych w ramach Programów Ograniczenia Niskiej Emisji. Sprawozdanie dla istniejących budynków oraz w zakresie nowych obiektów budowlanych powinno obejmować podział na jednostki bilansowe. S t r o n a 230 ATMOTERM S.A. 2015

233 W sprawozdaniach z realizacji Planu należy przedstawić koszty podjętych działań, a także wskazać źródła ich finansowania. Do sprawozdań należy załączyć wyniki pomiarów natężenia ruchu na odcinkach dróg zarządzanych przez odpowiednie jednostki, jeżeli były przeprowadzane w danym roku sprawozdawczym. Na podstawie przekazywanych sprawozdań z realizacji działań naprawczych, a także w oparciu o wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza prowadzonych przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, powinno dokonywać się, co 3 lata, szczegółowej oceny wdrożenia Planu, która powinna sugerować ewentualną korektę kierunków działań i poszczególnych zadań. ATMOTERM S.A S t r o n a 231

234 13. Obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Miasta Łodzi zawiera harmonogram rzeczowo-finansowy działań naprawczych (rozdział 11.5), z którego wynikać będą pewne zadania organów nadzorujących, realizujących Plan. Dlatego w rozdziale przedstawione zostaną: Zadania wynikające z realizacji Planu, Ograniczenia wynikające z realizacji Planu Zadania i obowiązki organów administracji i podmiotów wynikające z realizacji Planu Realizacja Planu Działań Gospodarki Niskoemisyjnej miasta Łodzi podlega władzom miasta. Zadania wynikające z Planu są przypisane Prezydentowi, poszczególnym wydziałom lokalnej administracji oraz podmiotom. Zadania organów administracji i podmiotów zostały przedstawione w harmonogramach rzeczowo-finansowych. Zostały one podzielone na grupy: działania systemowe, działania ograniczające energochłonność budynków miejskich, działania ograniczające energochłonność usług, handlu i przemysłu, działania ograniczające energochłonność budynków mieszkalnictwa indywidualnego oraz wielorodzinnego, działania ograniczające energochłonność sektora oświetlenia publicznego, działania ograniczające energochłonność transportu. Plan działań ma funkcjonować poprzez stworzenie i utrzymanie systemu organizacyjnego dla realizacji działań Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. W ramach tego systemu proponuje się powołanie koordynatora, osoby odpowiedzialnej za koordynację realizacji działań ujętych w Planie na terenie miasta Łodzi, co ma umożliwić realizację działań przez poszczególne organy administracji, podmioty. Harmonogram rzeczowo-finansowy stanowi indywidualną listę zadań dla poszczególnych sektorów w mieście, która nie jest zamknięta, którą należy weryfikować i aktualizować w trakcie realizacji Planu, tak aby w perspektywie kolejnych lat mogły skutecznie zarządzać jakością powietrza poprawiając jednocześnie efektywność energetyczną i zapewniając rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii Ograniczenia wynikające z realizacji Planu Uwarunkowania realizacji celów Wychodząc poza cele na rok 2020, polityka władz Miasta będzie ukierunkowana na osiągnięcie w dłuższej perspektywie (rok 2030 i kolejne lata): Neutralnego wpływu działań Urzędu Miasta na emisję gazów cieplarnianych, Maksymalnej termomodernizacji sektora mieszkaniowego, Maksymalnego wykorzystania technicznego potencjału energii odnawialnej na terenie miasta, Zapewnienia jak największego udziału dostaw niskoemisyjnego ciepła sieciowego do jak największej liczby odbiorców (przy maksymalnym ograniczeniu indywidualnych źródeł ciepła opartych na paliwach kopalnych), Zapewnienia bezpieczeństwa dostaw ciepła, energii gazowej i elektrycznej. Cele te będą realizowane na płaszczyźnie polityki władz miasta, poprzez: Przyjmowanie odpowiednich zapisów prawa lokalnego, Uwzględnienie celów Planu w dokumentach strategicznych i planistycznych, Uwzględnienie celów Planu w wewnętrznych instrukcjach Urzędu Miejskiego, Podejmowanie na szeroką skalę działań promocyjnych i aktywizujących mieszkańców, przedsiębiorców i jednostki publiczne. S t r o n a 232 ATMOTERM S.A. 2015

235 Odpowiedzialność za realizację planu działań Realizacja Planu podlega władzom miasta. Zadania wynikające z Planu są przypisane poszczególnym jednostkom realizacyjnym podległym Urzędowi Miasta Łodzi. Jednostką koordynującą i monitorującą realizację Planu Działań będzie nowo powołana Komórka ds. Zarządzania Energią, a do czasu jej powołania Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta. Finansowanie Działań Działania przewidziane w Planie będą finansowane ze środków zewnętrznych i własnych. Środki na realizację powinny być zabezpieczone głównie w programach krajowych i europejskich, a we własnym zakresie konieczne jest wpisanie działań długofalowych do wieloletnich planów inwestycyjnych oraz uwzględnienie wszystkich działań w budżecie miasta i jednostek podległych na każdy rok. Przewiduje się pozyskanie zewnętrznego wsparcia finansowego (w formie bezzwrotnych dotacji i preferencyjnych pożyczek) dla prowadzonych działań. Diagnoza istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza na terenie miasta Łodzi wykazuje, że główną przyczyną przekroczeń poziomów dopuszczalnych i docelowych przedmiotowych substancji w powietrzu jest niska emisja, czyli emisja pochodząca ze spalania paliw w piecach, kotłach domowych. Należy podkreślić, że zarówno stan techniczny większości urządzeń, w których odbywa się spalanie paliw w celach grzewczych, jak również jakość tych paliw są wysoce niezadowalające. Często dochodzą do tego również praktyki spalania w kotłach odpadów z gospodarstw domowych. Czynniki te w połączeniu z niekorzystnymi warunkami rozprzestrzeniania się substancji w powietrzu, jakie występują szczególnie w okresie grzewczym tj. inwersje temperatur, małe prędkości wiatrów, a także w przypadku niektórych stref niekorzystnymi warunkami topograficznymi tj. usytuowaniem w kotlinach czy dolinach rzek, decydują o występowaniu przekroczeń poziomów normatywnych. Istotną barierę dla wyboru przez mieszkańców niskoemisyjnych systemów ogrzewania stanowi niestabilna polityka paliwowa państwa oraz wysokie ceny tych paliw. Pomimo istniejących zapisów w obowiązujących aktach prawnych egzekwowanie realizacji działań sprzyjających poprawie jakości powietrza jest trudne. Bariery oraz ograniczenia efektywnego wdrażania działań przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela 81. Bariery, ograniczenia efektywnego wdrażania i egzekucji działań proponowanych w Planie bariera Brak uregulowań prawnych w zakresie wytwarzania energii z paliw z indywidualnych źródeł spalania (przepisy istniejące dotyczą jedynie monitorowania emisji spalin w źródłach o mocy powyżej 50 MW). Braki w uregulowaniach prawnych dotyczących służb kominiarskich w sektorze komunalnomieszkaniowym, szczególnie w zakresie kontrolowania instalacji opalanych paliwem stałym. Brak uregulowań grzewczych nakazujących wykonywanie przeglądów instalacji grzewczych w szczególności kotłów, pieców i trzonów kuchennych. Brak uregulowań w zakresie wymagań dla jakości paliw stałych stosowanych zarówno w sektorze indywidualnego ogrzewnictwa, ale również w sektorze usług, handlu czy przemysłu. propozycja likwidacji/zmniejszenia bariery Istniejące normy jakościowe należy wprowadzić w szerszym zakresie zastosowania w planach, programach i wytycznych lub zastosować rozwiązania podobne jak w krajach zachodnich odnośnie przepisów krajowych. Powinny być wprowadzone zmiany prawne w zakresie nadania nowych uprawnień służbom kominiarskim do nadzoru, kontroli i monitorowania instalacji w sektorze mieszkaniowym w kontekście nie tylko urządzeń kominowych, ale również samych urządzeń grzewczych. Coroczne przeglądy instalacji i urządzeń przed sezonem grzewczym mogłoby znacznie wspomóc jakość procesów spalania w indywidualnych systemach grzewczych, eliminując urządzenia nieprzystosowane do spalania paliw. Wprowadzenie tego rodzaju wymagań mogłoby wyeliminować z rynku węgle pozasortymentowe o bardzo niskich parametrach jakościowych. Chodzi głownie o sektor sprzedaży detalicznej, gdzie tego rodzaju paliwa spalane są w urządzeniach nieprzystosowanych do spalania paliw stałych o niskich parametrach jakościowych. ATMOTERM S.A S t r o n a 233

236 bariera Brak szczegółowych przepisów dotyczących ograniczeń w stosowaniu paliw na określonym obszarze (stan na wrzesień 2015). Skomplikowane procedury kompensacji emisji przemysłowej, które powodują wiele niejasności i nie są w rezultacie stosowane w takim zakresie, jak powinny być i przynosić skutek zwłaszcza na obszarach występowania przekroczeń stężeń dopuszczalnych substancji. Brak odniesienia do kompensacji niskiej emisji, która byłaby pomocna w przypadku budowania sieci ciepłowniczych i podłączania nowych odbiorców indywidualnych. Problem obszaru stref, w których powinno się przeprowadzić proces kompensacji zamknięty granicami administracyjnymi. Brak integracji baz danych zawierających informacje o źródłach emisji, o wielkości emisji na różnych szczeblach decyzyjnych począwszy od bazy KOBIZE, baz EKOINFONETu oraz baz związanych z opłatami za korzystanie ze środowiska. Dodatkowo tworzone są bazy danych przy okazji różnych projektów, w tym programów ochrony powietrza czy projektów badawczych, które nie są wykorzystywane i nie są integrowane. Brak przepisów prawnych regulujących jakość sprzedawanych paliw stałych. Plany zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe zgodnie z nowymi przepisami, muszą być zgodne z planem zagospodarowania przestrzennego oraz z odpowiednim programem ochrony powietrza. Brakuje na etapie opiniowania i badania przez samorząd województwa obowiązku sprawdzania zgodności z Programem ochrony powietrza. Jest tylko obowiązek zgodności z polityką energetyczną państwa. propozycja likwidacji/zmniejszenia bariery Zastosowanie jedynie przepisów art. 96 ustawy POŚ nie może przynieść określonych rezultatów ze względu na brak przepisów wykonawczych i regulujących ten zakaz, zwłaszcza przepisów umożliwiających kontrolę i egzekucję. Zmiany prawne dotyczące tematu kompensacji emisji przemysłowej, ułatwiające ich skuteczną realizację i egzekucję. Wskazanie możliwości kompensacji źródeł należących do niskiej emisji wspomogłoby proces eliminacji rozproszonych źródeł emisji. Obszary kompensacji nie powinny być określone administracyjne, lecz odnosić się do obszaru przekroczeń w danej strefie. Konieczne jest opracowanie mechanizmu kompensacji oraz zmiana przepisów prawnych tym zakresie precyzujących sposób prowadzenia procedury kompensacji w zakresie obszaru. Brak jednej bazy danych krajowych, z których można byłoby korzystać przy okazji realizacji wszystkich projektów, dla których wymagane są informacje o wielkości emisji, źródłach emisji oraz parametrach wprowadzania emisji do powietrza kontekście tej bariery należałoby wprowadzić jednolity system zbierania danych i ich wykorzystania na potrzeby różnych projektów i programów w skali kraju. Zarządzanie bazą danych pozwalać musi na dostęp do informacji w każdym momencie. Rozszerzenie zakresu ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw o paliwa stałe, co dałoby Inspekcji Handlowej możliwość ich kontrolowania. Należałoby wprowadzić zmianę w tym zakresie nadając moc badania zgodności z programem ochrony powietrza przez samorząd województwa, a w szczególności przez służby odpowiedzialne za ochronę powietrza. Opinia negatywna w tym zakresie musi mieć moc sprawczą. S t r o n a 234 ATMOTERM S.A. 2015

237 bariera Wejście w życie akcyzy na paliwa (zgodnie z wymogami UE do 2012 i 2014) węgiel, koks i gaz wprowadzonej od GJ energii zawartej w paliwie ma skutki ekonomicznie rzutujące negatywnie na realizację działań zapisanych w Programach ochrony powietrza. Konsekwencją wprowadzenia akcyzy na paliwa będzie zwiększenie ceny paliw lepszych ekologicznie, a nadanie lepszej pozycji rynkowej paliwom o mniejszej akcyzie, a jednocześnie gorszych jakościowo, które z punktu widzenia ekologii powinny być ograniczane zwłaszcza w sektorze komunalnym. Brak źródeł finansowania działań naprawczych i działań krótkoterminowych. propozycja likwidacji/zmniejszenia bariery Należałoby przeanalizować stan rynkowy paliw stałych pod kątem możliwości: wprowadzenia zasad naliczania akcyzy w taki sposób, aby wyrównać poziom cenowy na rynku detalicznym, aby paliwa gorszej jakości były mniej atrakcyjne w stosunku do paliw lepszej jakości, wprowadzenia opłaty/podatku zależnego ekologicznie od jakości paliwa (np.: podatek od zanieczyszczeń zawartych w paliwach stałych) lub innego mechanizmu, który proponowałby ekologiczne paliwa. Opracowanie mechanizmu finansowego pozwalającego na skuteczną realizację działań zapisanych w programach ochrony powietrza. Do innych istotnych barier utrudniających skuteczną realizację działań naprawczych należy zaliczyć: niestabilność polityki paliwowej państwa, wysokie ceny paliw i ciągły wzrost cen paliw ekologicznych uniemożliwiają prawidłową i efektywną realizację programów, skomplikowane pozyskanie dofinansowania dla osób fizycznych z WFOŚiGW i NFOŚiGW z powodu wymogów ekonomicznych i formalnych, jakie muszą zostać spełnione dla uzyskania takiej pomocy, mała skuteczność narzędzi prawnych w zakresie możliwości ograniczania niskiej emisji, w tym brak instrumentów umożliwiających nakładanie obowiązków na osoby fizyczne (np. wymiany kotła) i ich egzekwowania (stan na wrzesień 2015), mała skuteczność narzędzi prawnych w zakresie możliwości ograniczania niskiej emisji, brak wystarczających środków finansowych w budżetach gmin na realizację zadań wskazanych w POP, brak jednoznacznych zachęt ze strony państwa dla stosowania paliw ekologicznych (niskoemisyjnych), niski priorytet ochrony powietrza w hierarchii ważności celów realizowanych przez państwo, problem podziału odpowiedzialności pomiędzy powiatem a gminą, starosta nie ma uprawnień do faktycznej realizacji głównych zapisów Programu i nie może zlecić tych zadań gminom, znikomy udział źródeł odnawialnych w pokrywaniu zapotrzebowania na ciepło, niekorzystna struktura cen paliw i małe dochody społeczeństwa, co skutkuje spalaniem odpadów w piecach, brak systemowego, globalnego podejścia do działań w ochronie środowiska, niska świadomość społeczeństwa w zakresie zanieczyszczenia powietrza i skutków zdrowotnych z tym związanych, brak wpływu lokalnych samorządów na lokalne źródła energii odnawialnej (geotermalnej, wodnej), przyzwolenie społeczne na spalanie odpadów w piecach domowych, problemy własnościowe w starych budynkach, które utrudniają podjęcie decyzji o inwestycji, zwiększenie uprawnień kominiarzy (istniejące w Polsce regulacje prawne czy to te zawarte w prawie budowlanym i wydanych do niego przepisach wykonawczych, czy też w ustawie o ochronie przeciwpożarowej budynków są nieprecyzyjne, a często wręcz niejasne, nieczytelne) 267, brak skutecznych narzędzi prawnych umożliwiających kontrole i nakładanie kar za spalania odpadów przez osoby fizyczne. Należy jednoznacznie podkreślić, że bez wsparcia ze strony państwa (legislacyjnego, organizacyjnego i finansowego) realizacja założonych działań jest zdecydowanie utrudniona. Dlatego przed przystąpieniem do realizacji Programu celowe jest wskazanie pewnych propozycji rozwiązań istniejących problemów. Niestety samo opracowanie Programu nie jest w stanie usunąć barier. Jest to pierwszy etap obrazujący skalę problemu i nakreślający kierunki działania zmierzające ku poprawie sytuacji. Konieczne są działania zewnętrzne, 267 Jan Budzynowski: Korporacja Kominiarzy Polskich Służby kominiarskie w UE i w Polsce ich rola w gminie ATMOTERM S.A S t r o n a 235

238 obejmujące zaangażowanie jednostek rządowych i władz województwa, mające umożliwić skuteczną jego realizację. Konieczne są systemowe i długoterminowe działania zmierzające do promocji i wdrożenia założeń Programu. Potrzebne jest też ogromne zaangażowanie i wsparcie ze strony Państwa, przede wszystkim w kwestiach finansowych, ale również prawnych, ułatwiających społeczeństwu podejmowanie decyzji zgodnych z przyjętymi w programie celami i założeniami. S t r o n a 236 ATMOTERM S.A. 2015

239 14. Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi Podstawę prawną do przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko stanowią Dyrektywa nr 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z , str ) oraz ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz ze zm.) zwana dalej ustawą. Zgodnie z art. 55 ust. 3 ww. ustawy do przyjętego dokumentu załącza się pisemne podsumowanie zawierające uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych, a także informację, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione: ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, opinie właściwych organów (Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego), zgłoszone uwagi i wnioski, wyniki postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone, propozycje dotyczące metod i częstotliwości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji postanowień dokumentu. Przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko był projekt Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Łodzi (zwany dalej Planem ). Ramowy przebieg strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Postępowanie w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przebiegało w trzech etapach: uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko, sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko, uzyskanie wymaganych opinii oraz zapewnienie udziału społeczeństwa w opiniowaniu. Uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie Prezydent miasta Łodzi wystąpił pismem nr DSS-GK-V z dnia 22 czerwca 2015 r. o odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości prognozy w przypadku braku odstąpienia, uzupełnionego pismem nr DSS-GK-V z dnia 14 lipca 2015 r. O wymagane uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie Prezydent Łodzi wystąpił także do Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Łodzi pismem nr DSS-GK-V z dnia 22 czerwca 2015 r., uzupełnionego pismem nr DSS-GK-V z dnia 14 lipca 2015 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Łodzi stwierdził konieczność przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu Planu oraz uzgodnił zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływana na środowisko zgodnie z art. 51 ust. 2 i art. 52 ust. 1 i 2 ustawy wskazując także dodatkowe wytyczne, które prognoza winna w szczególności określać, analizować i oceniać (pismo znak: WOOŚ-II AJ/MG2 z dnia 22 lipca 2015 r.). Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi wydał opinię, w której odstąpił od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu dokumentu (pismo nr PWIS.NSOZNS DW z 17 sierpnia 2015 r.). Sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko Do przygotowania prognozy oddziaływania na środowisko przystąpiono po opracowaniu projektu Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Łodzi. Prognoza została opracowana zgodnie z art. 51 ust. 2 i art. 52 ust. 1 i 2 ustawy oraz jest zgodna ze szczegółowym zakresem uzgodnionym z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Łodzi. S t r o n a 237 ATMOTERM S.A. 2015

240 Uzyskanie wymaganych opinii O wymaganą opinię dotyczącą projektu Planu oraz prognozy oddziaływania na środowisko organ opracowujący dokument wystąpił do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z pismem nr DSS-GK-V z dnia r., oraz do Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Łodzi z pismem nr DSS- GK-V z dnia r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Łodzi pismem nr WOOŚ-II AJ z dnia r. zaopiniował projekt Planu wraz z prognozą. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi w opinii z dnia roku przesłanej pismem PWIS.NSOZNS DW pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych zaopiniował pozytywnie projekt przedstawionego Planu. W przedmiotowej opinii Wojewódzki Inspektor Sanitarny nie wniósł uwag. Zapewnienie udziału społeczeństwa w opiniowaniu Informacja o przystąpieniu do opracowania projektu Planu ukazała się obwieszczeniem Prezydenta miasta Łodzi. Zostało ono umieszczone w zwyczajowy sposób w następujących miejscach: na tablicy ogłoszeń Urzędu Miasta Łodzi przy ul. Piotrowskiej 175 (od dnia r. do dnia r.), na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi (od dnia r. do dnia r.), w prasie w wydaniu Dziennik Łódzki z dnia r. Zainteresowani mogli zapoznać się z ww. dokumentami: w Urzędzie Miasta Łodzi, Wydział Gospodarki Komunalnej, Zespół Energetyki Miejskiej, ul. Piotrowska 175, pokój nr 102, w godzinach pracy urzędu, na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Łodzi pod adresem Organ opracowujący dokument wyznaczył termin na składanie uwag i wniosków, tj. od dnia r. do dnia r., wskazując jednocześnie miejsce i formę ich wnoszenia: pocztą tradycyjną na adres Urząd Miasta Łodzi - Wydział Gospodarki Komunalnej, Zespół Energetyki Miejskiej, ul. Piotrowska 175, Łódź oraz na adres Wykonawcy, tj. ATMOTERM S.A., ul. Łangowskiego 4, Opole, fax. (77) , ustnie do protokołu w Urzędzie Miasta Łodzi, Wydział Gospodarki Komunalnej, Zespół Energetyki Miejskiej, ul. Piotrowska 175, pokój nr 102, w godzinach pracy urzędu, w formie elektronicznej bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym na adres Wykonawcy: pgnlodz@atmoterm.pl. Podsumowanie i wnioski z przebiegu postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko W prognozie przedstawiono informacje o zawartości Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Łodzi, przedstawiono i oceniono bieżący stan jakości środowiska oraz zbadano zgodność z dokumentami strategicznymi na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. W ramach analiz stanu środowiska i dostępnych opracowań, zidentyfikowano najważniejsze problemy, do rozwiązania których przyczyni się projektowany Plan lub, na które może oddziaływać w poszczególnych dziedzinach środowiska. W ramach prognozy dokonano analizy i oceny oddziaływań działań przewidzianych do realizacji w ramach Planu na środowisko. Oceną objęto przede wszystkim takie elementy środowiska jak: ludzie, zwierzęta, rośliny, różnorodność biologiczna, woda, powietrze, powierzchnia ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne i zabytki. Oddziaływania przedstawiono w formie matrycy pozwalającej na łatwą identyfikację aspektów środowiskowych. Dla zadań, dla których prognozuje się ewentualne niewielkie negatywne oddziaływania zaproponowano działania minimalizujące i kompensujące. S t r o n a 238 ATMOTERM S.A. 2015

241 Ocenia się, że realizacja projektu Planu, jako całość będzie pozytywnie oddziaływać na środowisko i sprzyjać rozwiązaniu wielu problemów dotyczących poprawy stanu środowiska, niemniej jednak niektóre obszary wsparcia wpływać mogą negatywnie w niewielkim stopniu oraz krótkim czasie na poszczególne elementy środowiska. Szczegółowe wnioski w tym zakresie przedstawione są w odpowiednich rozdziałach prognozy. Zgłoszone uwagi i wnioski W ramach procedury opiniowania projektu Planu wraz z prognozą Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska oraz Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi nie wnieśli uwag do opiniowanego dokumentu. Dokument został zaopiniowany pozytywnie przez obie jednostki. W ramach procesu konsultacji społecznych, wpłynęły uwagi i wnioski do projektu Planu wskazane w tabeli poniżej. ATMOTERM S.A S t r o n a 239

242 Tabela 82. Uwagi zgłoszone w ramach konsultacji społecznych Wydział/Jednostka/Spółka/Gmina zgłaszająca uwagi Sławomir Stachura, Joanna Aleksandrowicz Data Treść uwagi Brak zgłoszonych zadań przez Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej Szczegóły uwagi Główny harmonogram rzeczowofinansowy Wersja dokumentacji Str. Uwzględniono/nie uwzględniono uwagi Wer_ tak Opis Zgłoszono brak działań w harmonogramie zadań. Uwaga została uwzględniona, zadania dodano do harmonogramu. S t r o n a 240 ATMOTERM S.A. 2015

243 Spis tabel Tabela 1. Cele strategiczne i szczegółowe dla miasta Łodzi Tabela 2. Charakterystyka demograficzna Miasta Łodzi w latach Tabela 3. Strefy oceny jakości powietrza dla SO 2, NO 2, CO, benzenu oraz pyłu PM10, w tym: PB, As, Cd, Ni, benzo(a)pirenu, wg kryteriów dla ochrony zdrowia Tabela 4. Stacje pomiarowe na terenie miasta Łodzi w 2013 roku Tabela 5. Dopuszczalne normy jakości powietrza kryterium ochrony zdrowia Tabela 6. Klasy stref w mieście Łódź w roku kryteria dla ochrony zdrowia Tabela 7. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 w powietrzu w latach Tabela 8. Wyniki pomiarów stężeń benzo(a)pirenu prowadzonych na terenie miasta Łódź w latach Tabela 9. Dopuszczalne normy jakości powietrza kryterium ochrony roślin Tabela 10. Klasy stref w mieście Łódź w roku kryteria dla ochrony roślin Tabela 11. Liczba odbiorców i zużycie energii elektrycznej na terenie miasta Łodzi w latach Tabela 12. Sprzedaż ciepła sieciowego na terenie miasta Łodzi w latach Tabela 13. Charakterystyka sieci gazowniczej na obszarze miasta Łodzi w latach Tabela 14. Zasoby mieszkaniowe miasta Łodzi w latach Tabela 15. Porównanie wskaźników emisji (standardowy i LCA) dla elektryczności ze źródeł odnawialnych Tabela 16. Wskaźniki emisji dla energii elektrycznej i ciepła sieciowego przyjęte do obliczeń emisji Tabela 17. Zestawienie wykorzystanych wskaźników emisji dla paliw Tabela 18. Globalny potencjał ocieplenia gazów cieplarnianych (wg Second Assessment Report) Tabela 19. Wartości wskaźników emisji dla różnych rodzajów paliw (źródło danych: EMEP/EEA 2013) Tabela 20. Wskaźniki emisji z transportu samochodowego (ze źródeł liniowych) emisja spalinowa Tabela 21. Wskaźniki emisji pozaspalinowej z transportu samochodowego Tabela 22. Zużycie energii w obiektach użyteczności publicznej municypalne w wyniku spalania paliw dla roku Tabela 23. Zużycie energii finalnej w obiektach użyteczności publicznej municypalnych w wyniku spalania paliw dla roku Tabela 24. Emisja CO 2 w budynkach użyteczności publicznej w mieście Łódź w 2013 r Tabela 25. Zużycie energii i emisja CO 2 w budynkach użyteczności publicznej w mieście Łódź Tabela 26. Zużycie energii i emisja CO 2 w sektorze oświetlenia publicznego Tabela 27. Zużycie energii w sektorze transportu prywatnego w podziale na kategorie pojazdów na obszarze Łodzi w roku bazowym Tabela 28. Emisja CO 2 w sektorze transportu prywatnego w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Tabela 29. Zużycie nośników energii w sektorze transportu prywatnego na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Tabela 30. Emisja CO 2 w sektorze transportu prywatnego podziale na rodzaj paliwa na terenie miasta Łodzi w roku bazowym S t r o n a 241 ATMOTERM S.A. 2015

244 Tabela 31. Zużycie energii i emisja CO 2 w transporcie prywatnym Tabela 32. Zużycie nośników energii w sektorze transportu publicznego na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Tabela 33. Emisja CO 2 w sektorze transportu publicznego na terenie miasta Łodzi w roku bazowym Tabela 34. Zużycie energii i emisja CO 2 w transporcie publicznym Tabela 35. Zużycie energii z paliw w mieszkalnictwie dla roku bazowego Tabela 36. Zużycie energii finalnej w mieszkalnictwie dla roku Tabela 37. Emisja CO 2 w mieszkalnictwie w mieście Łódź w 2013 r Tabela 38. Zużycie energii i emisja CO 2 w sektorze mieszkalnictwa Tabela 39. Zużycie energii w sektorze przemysłu, handlu i usług w roku bazowym Tabela 40. Emisja CO 2 w sektorze przemysłu, handlu i usług w mieście Łódź w 2013 r Tabela 41. Zużycie energii w sektorze przemysłu Tabela 42. Produkcja energii z OZE dla roku bazowego Tabela 43. Zużycie energii w poszczególnych sektorach w Łodzi Tabela 44. Emisja CO 2 w poszczególnych sektorach na terenie Łodzi w 2013 roku Tabela 45. Efekt redukcji emisji pozostałych substancji Tabela 46. Emisja punktowa głównych zanieczyszczeń w województwie łódzkim w r Tabela 47. Emisja punktowa głównych zanieczyszczeń z terenu miasta Łodzi w roku Tabela 48. Emisja liniowa głównych zanieczyszczeń na terenie województwa łódzkiego w r Tabela 49. Emisja powierzchniowa głównych zanieczyszczeń na terenie województwa łódzkiego w r Tabela 50. Wykaz ulic poddanych inwentaryzacji Tabela 51. Ilościowe zestawienie źródeł ogrzewania na paliwa stałe występujących w zinwentaryzowanych punktach adresowych Tabela 52. Ilościowe zestawienie zużycia paliw stałych w zinwentaryzowanych punktach adresowych Tabela 53. Zestawienie przyjętych wskaźników emisji zanieczyszczeń opracowanych przez NFOŚiGW Tabela 54. Zestawienie przyjętych wskaźników emisji zanieczyszczeń zawartych w EMEP Tabela 55. Przyjęte do obliczeń wartości opałowe paliw Tabela 56. Zestawienie wielkości emisji zanieczyszczeń wynikających ze spalania paliw stałych w urządzeniach grzewczych zinwentaryzowanych w Łodzi Tabela 57. Obszary realizacji Programu LIFE w latach Tabela 58. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Programu Współpracy Europa Środkowa Tabela 59. Ocena możliwości wykorzystania finansowania w ramach źródeł międzynarodowych Tabela 60. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Tabela 61. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z NFOŚiGW Tabela 62. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z WFOŚiGW w Łodzi w 2015 r Tabela 63. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie z WFOŚiGW w Łodzi w 2015 r S t r o n a 242 ATMOTERM S.A. 2015

245 Tabela 64. Wybrane działania, które mogą uzyskać dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego Tabela 65. Analiza SWOT miasta Łodzi Tabela 66. Zakres kierunków działań i odpowiadające im cele szczegółowe Tabela 67. Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych Tabela 68. Zmiany w przepisach i normach budowlanych w odniesieniu do poziomu zużycia energii na ogrzewanie Tabela 69. Harmonogram rzeczowo-finansowy działań naprawczych dla miasta Łodzi Tabela 70. Główny harmonogram rzeczowo-finansowy działań naprawczych w skali regionalnej miasta Łodzi Tabela 71. Harmonogram zadań długoterminowych Miasta Łodzi Tabela 72. Podsumowanie działań naprawczych zawartych w głównym harmonogramie - koszty, efekt ekologiczny, efektywność energetyczna Tabela 73. Podsumowanie działań naprawczych długoterminowych zawartych w harmonogramie działań długoterminowych - koszty, efekt ekologiczny, efektywność energetyczna Tabela 74. Szczegółowy opis źródeł finansowania dla zadań inwestycyjnych wymienionych w harmonogramie rzeczowo-finansowym Planu Gospodarki Niskoemisyjne dla miasta Łodzi Tabela 75. Wskaźniki, które można wykorzystać w celu monitorowania wdrażania PGN Tabela 76. Wzór w zakresie informacji ogólnych odnośnie jednostki przekazującej sprawozdanie z Planu (źródło: opracowanie własne) Tabela 77. Wzór w zakresie działań związanych z redukcją emisji i podwyższeniem efektywności energetycznej w sektorze budynków administracji publicznej, mieszkalnictwa publicznego, indywidualnego, usług, handlu i przemysłu Tabela 78. Wzór w zakresie działań związanych z redukcją w innych sektorach Tabela 79. Wzór w zakresie pozostałych działań ujętych w harmonogramie rzeczowo-finansowym Tabela 80. Uśrednione wskaźniki efektu ekologicznego działań naprawczych dla Miasta Łodzi, w sektorze budynków: administracji publicznej, mieszkalnictwa, usług, handlu i przemysłu Tabela 81. Bariery, ograniczenia efektywnego wdrażania i egzekucji działań proponowanych w Planie Tabela 82. Uwagi zgłoszone w ramach konsultacji społecznych ATMOTERM S.A S t r o n a 243

246 Spis rysunków Rysunek 1. Emisja CO 2 z poszczególnych sektorów miasta Łodzi w 2013 r Rysunek 2. Ogólny schemat opracowania PGN Rysunek 3. Powiązanie strategii Europa 2020 z innymi dokumentami Rysunek 4. Schemat analiz problemów badawczych Rysunek 5. Redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach Rysunek 6. Powiązanie dokumentów strategicznych Polski i UE Rysunek 7. Lokalizacja miasta Łodzi na tle Województwa Łódzkiego Rysunek 8. Granice stref Miasta Łodzi Rysunek 9. Położenie obszarów chronionych w Łodzi Rysunek 10. Strefy dla celów oceny jakości powietrza w województwie łódzkim w 2013 r Rysunek 11. Stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 na przestrzeni lat , na stacji pomiarowej w Łodzi Rysunek 12. Stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego PM2,5 na przestrzeni lat Rysunek 13. Obszar przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 rok Ld11aLdPM2,5a01 w strefie aglomeracja łódzka w 2011 r Rysunek 14. Strefy oceny jakości powietrza według kryterium ochrony roślin Rysunek 15. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomu docelowego według kryterium dla ochrony roślin dwutlenek siarki Rysunek 16. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomu docelowego według kryterium dla ochrony roślin - tlenek azotu Rysunek 17. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomu docelowego według kryterium dla ochrony roślin ozon Rysunek 18. Zasięg terytorialny spółek zajmujących się dystrybucją energii elektrycznej Rysunek 19. Dynamika ilości energii elektrycznej dostarczonej odbiorcom w latach Rysunek 20. Mapa sieci ciepłowniczej w Łodzi Rysunek 21. Sprzedaż energii cieplnej w latach Rysunek 22. Mapa napromieniowania słonecznego w Polsce Rysunek 23. Ilość mieszkań i izb w latach Rysunek 24. Powierzchnia użytkowa mieszkania w latach Rysunek 25. Mapa obszarów do objęcia Lokalnym Programem Rewitalizacji Łodzi Rysunek 26. Metodologa sporządzania bilansu energetycznego oraz emisji gazów cieplarnianych w podziale na grupy odbiorców Rysunek 27. Zużycie nośników w sektorze budynków użyteczności publicznej w 2013 r Rysunek 28. Udział poszczególnych paliw w emisji CO 2 w sektorze budynków użyteczności publicznej w 2013 r Rysunek 29. Struktura zużycia energii w sektorze transportu prywatnego, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Łodzi w roku bazowym Rysunek 30. Struktura emisji CO 2 w sektorze transportu prywatnego, w rozdziale na kategorie pojazdów na terenie Łodzi w roku bazowym S t r o n a 244 ATMOTERM S.A. 2015

247 Rysunek 31. Zużycie nośników w sektorze transportu prywatnego w 2013 r Rysunek 32. Emisja CO 2 w sektorze transportu prywatnego w 2013 r Rysunek 33. Struktura zużycia paliw w transporcie publicznym Rysunek 34. Emisja CO 2 w transporcie publicznym Rysunek 35. Struktura zużycia energii finalnej w sektorze mieszkalnictwa w 2013 r Rysunek 36. Udział emisji CO 2 z poszczególnych nośników w sektorze mieszkalnictwa w 2013 r Rysunek 37. Struktura zużycia nośników w sektorze przemysłu, handlu i usług w 2013 r Rysunek 38. Struktura emisji CO 2 w sektorze przemysłu, handlu i usług w 2013 r Rysunek 39. Struktura zużycia nośników w poszczególnych sektorach miasta Łodzi w 2013 r Rysunek 40. Emisja CO 2 w poszczególnych sektorach miasta Łodzi w 2013 r Rysunek 41. Rozmieszczenie emitorów punktowych w województwie łódzkim i aglomeracji łódzkiej w 2012 r Rysunek 42. Rozmieszczenie równoważnej emisji liniowej w województwie łódzkim wg opracowania za rok Rysunek 43. Równoważna emisja liniowa w Łodzi wg danych z 2012 r Rysunek 44. Rozmieszczenie emitorów powierzchniowych w województwie łódzkim i aglomeracji łódzkiej w 2012 r Rysunek 45. Położenie rdzenia Strefy Wielkomiejskiej na terenie miasta Łódź Rysunek 46. Ilościowe zestawienie źródeł ogrzewania na paliwa stałe występujących w zinwentaryzowanych punktach adresowych Rysunek 47. Ilościowe zestawienie zużycia paliw stałych w zinwentaryzowanych punktach adresowych. 114 Rysunek 48. Schemat zarządzania organizacją realizacji przedsięwzięć Planu Gospodarki Niskoemisyjnej149 Rysunek 49. Komórki organizacyjne Urzędu Miasta Łodzi współpracujące przy realizacji PGN ATMOTERM S.A S t r o n a 245

248 Spis załączników Załącznik nr 1. Ankieta Załącznik nr 2. Mapa lokalizacji czynnych źródeł ogrzewania na paliwa stałe oraz innych rodzajów ogrzewania na obszarze Strefy Wielkomiejskiej w Łodzi Załącznik nr 3. Mapa rozkładu czynnych źródeł ogrzewania na paliwa stałe na obszarze Strefy Wielkomiejskiej w Łodzi S t r o n a 246 ATMOTERM S.A. 2015

249 Załącznik nr 1. Ankieta S t r o n a 247 ATMOTERM S.A. 2015

250 Załącznik nr 2. Mapa lokalizacji czynnych źródeł ogrzewania na paliwa stałe oraz innych rodzajów ogrzewania na obszarze Strefy Wielkomiejskiej w Łodzi S t r o n a 248 ATMOTERM S.A. 2015

251 ATMOTERM S.A S t r o n a 249

252 S t r o n a 250 ATMOTERM S.A. 2015

253 ATMOTERM S.A S t r o n a 251

254 S t r o n a 252 ATMOTERM S.A. 2015

255 ATMOTERM S.A S t r o n a 253

256 Załącznik nr 3. Mapa rozkładu czynnych źródeł ogrzewania na paliwa stałe na obszarze Strefy Wielkomiejskiej w Łodzi S t r o n a 254 ATMOTERM S.A. 2015

257 ATMOTERM S.A S t r o n a 255

258 S t r o n a 256 ATMOTERM S.A. 2015

259 ATMOTERM S.A S t r o n a 257

260 S t r o n a 258 ATMOTERM S.A. 2015

261 ATMOTERM S.A S t r o n a 259