Mały informator o osobach związanych z ziemią kaszubską

Transkrypt

1 Mały informator o osobach związanych z ziemią kaszubską

2 Spis treści : 1. Aleksander Majkowski 2. Bernard Sychta 3. Florian Ceynowa 4. Hieronim Derdowski 5. Jan Drzeżdżon 6. Jan Karnowski 7. Jan Trepczyk 8. Julian Rydzkowski

3 ALEKSANDER MAJKOWSKI Aleksander Majkowski ( ) jest znanym i uznanym pisarzem kaszubskim, autorem wierszy, dramatów i powieści. Urodził się 17 lipca 1876 w kaszubskiej Kościerzynie. Szkołę powszechną i progimnazjum ukończył w rodzinnym mieście, natomiast gimnazjum w 1895 r. w Chojnicach. Po dwóch latach, kiedy znalazły się pieniądze, rozpoczął studia medyczne w Berlinie. Był tam trzy lata. Potem Majkowski kontynuował studia w Gryfii (Greifswald), gdzie odbył przyspieszony kurs historii Pomorza i Kaszub. Był już autorem napisanego w berlińskich czasach kaszubskim językiem satyrycznego poematu Jak w Koscérznie koscelnégo obrelë, abo pięc kawalerów a jednô jedynô brutka. W Kościerzynie rozpoczął redagować w 1908 roku kaszubskiego "Gryfa". Kiedy w 1911 roku przeprowadził się do Sopotu, zajął się współorganizowaniem w Gdańsku Towarzystwa Młodokaszubów i tworzeniem Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego. W roku 1921 ożenił się i zamieszkał w Kartuzach. Jako lekarz powiatowy zajął się leczeniem i wrócił do pracy redakcyjnej i pisarskiej. Zmarł 10 lutego 1938 roku. ks. BERNARD SYCHTA Ks. Bernard Sychta ( ) urodził się 21 marca 1907 r. w Puzdrowie w wielodzietnej (trzynaścioro dzieci) rodzinie kaszubskiej Jana i Anny z domu Karszny. Szkołę podstawową ukończył w rodzinnej wsi, a dalszą naukę kontynuował

4 w gimnazjach w Gdańsku i Wejherowie, które ukończył w 1928 r. Po maturze wstąpił do seminarium duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 grudnia 1932 r. Przed wojną oraz krótko po pracował jako kapelan w Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych. Tu pracował razem z Tadeuszem Bilikiewiczem. Napisał kilka kaszubskich sztuk teatralnych, w tym najsłynniejszą pt. Hanka sę żeni. Cały nakład jego sztuki Budzta spiącëch spalili Niemcy na rynku wejherowskim we wrześniu 1939 r. Jej autor był poszukiwany przez gestapo w czasie wojny i ukrywał się m.in. we wsi Osie. Interesował się kulturą regionu, studiował i gromadził materiały naukowe z etnografii i językoznawstwa. Próbował opracowywać praktyczną pisownię kaszubską w oparciu o pisownie innych języków słowiańskich. Uważał język kaszubski za ogniwo łączące żywe i wymarłe języki słowiańskie, krytykował poglądy odmienne i sam bywał obiektem krytyki. Pisownię własną kilkakrotnie też zmieniał. Głównym dziełem Bernarda Sychty jest wielki Słownik gwar kaszubskich. Stał się on tematem licznych omówień, artykułów i rozpraw naukowych i jest uważany za pomnikowe dzieło. Zmarł 25 listopada 1982 r. FLORIAN CEYNOWA Florian Stanisław Wenancjusz Ceynowa ( ). Lekarz, powstaniec, pisarz, etnograf. Urodził się 4 maja 1817 r. w Sławoszynie koło Krokowy (powiat pucki). Pruską szkołę elementarną ukończył w rodzinnej miejscowości, a następnie w latach był uczniem gimnazjum w Chojnicach, gdzie należał do tajnego kółka filomackiego Polonia. W lutym 1846 r. objął dowództwo nad powstańcami kociewskimi i kaszubskimi, których zadaniem był atak na garnizon pruski w Starogardzie Gdańskim. Po nieudanej akcji został osadzony w więzieniu w Starogardzie, a potem w berlińskim Moabicie. 2 grudnia 1847 r. został skazany na karę śmierci za zdradę stanu, zamienioną przez króla na dożywotnie więzienie. W 1848 r. w wyniku Wiosny

5 Ludów został uwolniony. Zmarł na zawał serca 26 marca 1881 r. Pochowany został w Przysiersku. Nazywany jest ojcem regionalizmu kaszubskiego oraz ojcem literatury kaszubskiej. W 1843 r. opublikował w Jutrzence dwa krótkie artykuły po kaszubsku pt. Wilëjô Nowégò Rokù oraz Szczodraczi (tu tytuły zapisane są we współczesnej pisowni). W 1850 r. Szkoła Narodowa wydrukowała artykuł pt. Kaszëbi do Pòlôchów oraz wyszły drukiem książeczki pt. Czile słów ò Kaszëbach i jich zemi i Ksążeczka dlô Kaszëbów. Ceynowa wydawał też pierwszy periodyk kaszubski pt. Skôrb kaszëbskò-słowińsczi mòwë. Opracował pisownię kaszubską, którą wiele razy modyfikował. HIERONIM DERDOWSKI Jan Hieronim Derdowski ( ) urodził się 9 marca 1852 roku we Wielu - ówczesnym powiecie chojnickim, obecnie kościerskim. W wieku 9 lat opuszcza ojczyste Kaszuby i pod kuratelą stryja, dzierżącego parafię pod Lubawą, kontynuuje tam edukację w prywatnym progimnazjum. Rok później jest już uczniem gimnazjum katolickiego w Chojnicach, by po czterech kolejnych latach zostać z niego usuniętym, za wydaje się, swój mocno sowizdrzalski charakter. W 1879 rozpoczyna stałą pracę w Gazecie Toruńskiej, która z przerwami trwa do 1885 r. Jest to okres największej aktywności literackiej pisarza, na który przypada wydanie w całości, w roku 1880, sztandarowego dzieła O Panu Czorlińscim, co do Pucka po sece jachoł. Zełgoł dla swojech druchow kaszubściech Jarosz Derdowski. W sierpniu 1882 w związku z poważnym kryzysem Gazety Toruńskiej w poszukiwaniu lepszego życia rusza w świat. Najpierw trafia do Petersburga, by

6 po miesiącu być już w Warszawie. Hieronim Derdowski doznał udaru mózgu, co doprowadziło do częściowego paraliżu. Coraz częściej zaczyna tęsknić za ojczyzną. Ostatni raz przed śmiercią wybrał się na piknik z rodziną w okolice pięknego jeziora Winońskiego, które przypominały mu widoki okolic Wiela. Następnego dnia po wycieczce doznał wylewu. Do śmierci nie odzyskał przytomności. Zmarł rano o 3:15 w piątek 13 sierpnia 1902 r. JAN DRZEŻDŻON Jan Drzeżdżon ( ) urodził się 16 maja 1937 r. w Domatowie w powiecie puckim. W 1955 ukończył Liceum Pedagogiczne w Wejherowie, następnie pracował jako nauczyciel w szkołach podstawowych (m.in. w Domatowie, Łebczu i Żelistrzewie). Od 1960 do 1965 studiował polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W 1970 doktoryzował się (tematem pracy doktorskiej była literatura kaszubska w latach , praca ta została wydana w 1973 jako Piętno Smętka). W latach pracował jako adiunkt w słupskiej WSP. Od 1976 wykładał literaturę na Uniwersytecie Gdańskim. W tym samym roku został członkiem ZLP. Zajmował się też edycją i redakcją utworów pisarzy kaszubskich (m.in. Alojzego Budzisza i Stanisława Okonia). Zasług Jana Drzeżdżona dla kaszubskiej literatury nie da się przecenić to dzięki niemu ujrzało światło dzienne wiele pisanych w tym języku utworów. Zmarł w 1992 w Gdańsku po ciężkiej chorobie, pochowano go w Mechowie. Jan Drzeżdżon debiutował literacko w 1965 artykułami traktującymi o piśmiennictwie kaszubskim. Od 1972 regularnie publikował w piśmie literackim Pomerania. W 1974 ukazał się jego debiutancki tomik poezji pisany w języku kaszubskim (Sklaniané pôcorë). Prawdziwym żywiołem Drzeżdżona była jednak proza; stał się jednym z najważniejszych przedstawicieli

7 proklamowanej przez Henryka Bereze rewolucji artystycznej. Pozycję Drzeżdżona ugruntowały następne powieści, w tym monumentalna trylogia Karamoro (1983). Polskojęzyczne pisarstwo Drzeżdżona uchodzi wśród krytyków literackich za zjawisko unikatowe i trudne do gatunkowego zaklasyfikowania; wskazywano m.in. na wielką rolę wyobraźni narracyjnej i nawiązania do powieści gotyckiej. Osobnym rozdziałem w twórczości Drzeżdżona były jego książki dla dzieci, a zwłaszcza nietypowa baśń Kraina Patalonków i jej kontynuacje. JAN KARNOWSKI Jan Karnowski ( ) ur. 16 maja 1886 w Czarnowie w powiecie chojnickim, zm. 2 października 1939 w Wyrzysku sędzia, poeta kaszubski, ideolog ruchu Młodokaszubskiego, przyczynił się do rozwoju tego ruchu. Jan Karnowski pochodził z licznej kaszubskiej, szlacheckiej rodziny Czarnowskich. Karnowski był zwolennikiem i propagatorem języka kaszubskiego. Twierdził, że: Kultura polska wtedy tylko zwycięży nad Bałtykiem, jeżeli oprze się na pierwiastkach iście kaszubskich, nawiąże do starych tradycji historycznych i nasilać się będzie kaszubskim duchem. Jako poeta debiutował w wieku 24 lat (w 1910 r.) wydając Nowotné spiéwë pod pseudonimem "Wôś Budzysz". Debiut ten okazał się udany, gdyż przedstawiał zupełnie nowe wątki w poezji kaszubskiej. Oprócz poezji Jan Karnowski zajmował się publicystyką i dziennikarstwem, pisał do Gryfa oraz wydawanego przez siebie Mestwina, piętnował polityków i karierowiczów, wykorzystujących Kaszubów. Karnowski pisał prace historyczne, etnograficzne i statystyczne. Był nazywany Stróżem ideowym testamentu Mściwoja. W budynku Sądu w Chojnicach jego pamięć uczczono tablicą pamiątkową.

8 30 października 2009 roku w ogrodzie w jego rodzinnej miejscowości został odsłonięty pomnik, który został zrobiony z ogromnego kamienia znalezionego na polu rodziny. JAN TREPCZYK Jan Trepczyk ( ), poeta, pisarz, publicysta, kompozytor, chórmistrz i działacz kaszubski, z zawodu nauczyciel. Autor słownika polsko-kaszubskiego, badacz folkloru, najpłodniejszy poeta i twórca pieśni kaszubskich, organizator życia muzycznego na Kaszubach. Jan Trepczyk urodził się 22 października 1907 r. we wsi Strysza Buda k. Mirachowa, w powiecie kartuskim, jako piąte, najmłodsze dziecko w chłopskiej rodzinie Jana i Berty z d. Hebel. W latach uczył się w szkole podstawowej w Mirachowie, najpierw po niemiecku, potem po polsku. W 1926 r. ukończył szkołę i podjął pracę jako nauczyciel w szkole podstawowej w Kartuzach. Od 1927 r. uczył w Miszewie k. Żukowa jako nauczyciel i kierownik w jednej osobie tamtejszej małej szkoły. Włączył się w pracę kulturalno-społeczną na Kaszubach. Publikował m.in. w Zrzeszy Kaszëbskiej, Echu Ziemi Wejherowskiej, Kaszëbach i Pomeranii. Tworzył poematy, krótkie nowele i szkice, a przede wszystkim wiersze i pieśni, do tekstów własnych i cudzych. Nie miał specjalistycznego wykształcenia muzycznego, ale miał niezwykły talent i zmysł melodyczny, którego dowodem są jego utwory na chór. Sam pięknie śpiewał, potrafił też grać m.in. na skrzypcach. W latach zbierał folklor kaszubski po wsiach i małych miasteczkach, studiował też mowę kaszubską, jej odmiany i słownictwo. Pracował nad pisownią kaszubską. Stawał się jednym z głównych działaczy regionalnych na

9 Kaszubach. Zmarł nagle w niedzielę 3 września 1989 r. w Wejherowie, gdzie został też pochowany. Spoczywa w grobie na cmentarzu w Śmiechowie z żoną Leokadią, zmarłą prawie 10 lat później, 28 listopada 1998 r. JULIAN RYDZKOWSKI Julian Rydzkowski ( ) urodził się 13 lutego 1891 r. w Bydgoszczy. Po ukończeniu nauki podstawowej, zostaje praktykantem w zawodzie kupieckim będąc uczniem popołudniowej szkoły handlowej. Rok 1912 był dla Niego jak i dla miasta Chojnice rokiem przełomowym. Zapewne nie zdawał wtedy sobie sprawy, że los zetknie go z naszym miastem na ponad 60 lat. Pracę, podjął zgodnie ze swoim wykształceniem w firmie kupca bławatnego Jana Schreibera. W tym zawodzie dotrwał do września 1939 r. W 1923 r. był również samodzielnym producentem ramek i luster ręcznych. W 1924 r. Wyspecjalizował się również w zawodzie dekoratora. Już wtedy zwracał uwagę na wygląd witryn sklepowych twierdząc, że stanowią również wizytówkę miasta. To przeświadczenie pozostało mu do końca życia. Należy wspomnieć, że praca, którą rozpoczął w okresie dążeń niepodległościowych nie była łatwa, chociażby z powodu zgermanizowania miasta. Mając 27 lat Julian będąc inicjatorem powstania Towarzystwa Śpiewu Lutnia doprowadza do odprawiania mszy w j. polskim. Za swą długoletnią działalność i oddanie dla miasta, wśród wielu odznaczeń na uwagę zasługuje Medal Stolema przyznany przez klub Pomerania Cieszy się on największą estymą i uznaniem. Lata powojenne to okres gromadzenia i zabezpieczania zbiorów ocalałych z zawieruchy wojennej. Zabezpieczył wiele bezcennych okazów bibliofilskich. Książki to Jego wielka miłość Gdziekolwiek działo się coś ciekawego była to

10 zasługa p. Juliana. Bohater wielu publikacji prasowych zaprzyjaźniony z środowiskiem dziennikarskim całej Polski. Cenił wysoko dobry humor i żart. To dzięki jego staraniom muzeum otworzyło swoje podwoje średniowiecznej Bramie Człuchowskiej rodzaju Rudy kot. W 1960 r. doprowadził do realizacji swojego największego pragnienia. Zrealizował na nowo Muzeum Regionalne gdzie po raz drugi podarował swoje zbiory. Do 1972 r. był honorowym kustoszem i kierownikiem. Spoczywa na chojnickim cmentarzu w Alei Zasłużonych dla miasta. Zmarł r. w Chojnicach.