Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa z zakresie opieki specjalistycznej badanie jednoośrodkowe

Transkrypt

1 Badania naukowe w pielęgniarstwie i położnictwie. Tom 3 pod redakcją I. Uchmanowicz, J. Rosińczuk, B. Jankowskiej-Polańskiej ISBN Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa z zakresie opieki specjalistycznej badanie jednoośrodkowe Basic science as source of success in teaching of nursing students to provide specialised care a single-centre study Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny Streszczenie Cel pracy. Ocena wpływu kryteriów kwalifikacji na studia oraz osiągnięć edukacyjnych studentów z obszaru nauk podstawowych na uzyskane wyniki kształcenia w zakresie opieki specjalistycznej w grupie studentów pielęgniarstwa na studiach pierwszego stopnia. Materiał i metody. Dane kwalifikacji na studia oraz wyniki kształcenia 1731 studentów kierunku pielęgniarstwo, którzy ukończyli studia stacjonarne pierwszego stopnia w okresie między rokiem 2007/08 a 2014/15. Średnia wieku 19,9 ± 2,54 lat; 92% badanych zdawało nową maturę ; 28,8% studiujących ukończyła szkołę średnią w Warszawie. Metoda statystyczna: model regresji wielorakiej. Obliczenia w programie STATISTICA wersja 12.5; zakładana wartość α na poziomie 0,05. Wyniki. Testowany model regresji był istotny statystycznie (F = 74,307; p < 0,001; R 2 skoryg. = 0,401), a dane były poprawnie dopasowane do liniowego równania funkcji (test RESET Ramseya, F = 0,849; p = 0,428). Żadna ze zmiennych socjodemograficznych nie była istotnym czynnikiem wpływającym na osiągniecia edukacyjne studentów. Najsilniejszym predyktorem w badanym modelu były oceny egzaminacyjne z zakresy mikrobiologii (β stand. = 0,272) i farmakologii (β stand. = 0,207). Nieco słabsze właściwości prognostyczne zanotowano w przypadku punktacja rankingowej wyliczonej podczas kwalifikacji na studia dla przedmiotu dodatkowego (β stand. = 0,200). Natomiast wybór przez kandydata biologii podczas naboru na studia nie miało istotnego wpływu na późniejsze osiągniecia edukacyjne z opieki specjalistycznej. Wnioski: 1. Dobre przygotowanie studentów pielęgniarstwa z zakresu nauk podstawowych ma znaczący wpływ na późniejsze osiągnięcia edukacyjne w grupie przedmiotów związanych z opieką specjalistyczną. 2. Stosowanie podczas kwalifikacji na studia pielęgniarskie obligatoryjnego wymogu dotyczącego przedstawienia przez kandydatów wyników maturalnych z biologii prawdopodobnie nie przyczynia się do lepszego selekcjonowania chętnych na ten kierunek studiów. Słowa kluczowe: ocena wiadomości, szkolnictwo wyższe, pielęgniarstwo, nauki podstawowe, opieka specjalistyczna. 1

2 Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib Summary Objectives. Evaluation of the impact of the admission criteria and educational achievements of basic science studies on the results of special care education in a group of nursing students at first degree studies. Material and methods. Study admission data and learning achievements of 1731 students of nursing who completed a full-time first degree studies between 2007/08 and 2014/15. Mean age 19.9 ± 2.54 years; 92% of students passed new matriculation exam ; 28.8% of students graduated from secondary schools located in Warsaw. Statistical method: multiple regression model. Calculations in STATISTICA version 12.5; the assumed α value on the level of Results. The tested regression model was statistically significant (F = ; p < 0.001; R 2 skoryg. = 0.401) and the data was correctly matched to the linear equation function (RESET Ramsey test F = 0.849; p = 0.428). None of the sociodemographic variables had a significant factor influencing the educational achievements of students. The strongest predictors in the test model were the examination grades in microbiology (β stand. = 0.272) and pharmacology (β stand. = 0.207). Slightly weaker prognostic properties had ranking scoring calculated during study admission proceedings for an additional subject (β stand. = 0.200). Selection of biology by a candidate during the recruitment proceedings had no significant impact on subsequent educational achievements in specialist care. Conclusions. 1. Good preparation of nursing students for basic science has a significant impact on subsequent educational achievements in the group of subjects related to specialist care. 2. The mandatory requirement of presentation of biology results from the matriculation exam for recruitment proceedings probably does not contribute to a better selection of candidates for this field of studies. Key words: educational measurement, graduate education, nursing, basic science, specialist care. Wstęp Obowiązujący na kierunku pielęgniarstwo, studiach pierwszego stopnia na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym (WUM) program studiów uwzględnia wszystkie założenia zapisane w standardach dotyczących kształcenia kierunkowego i regulowanych odpowiednim Rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego [1]. Program studiów pierwszego stopniu obejmuje łącznie 41 przedmiotów i dodatkowych praktyk (4720 godzin, minimum 180 punktów ECTS). W grupie przedmiotów z zakresu treści podstawowych egzaminem kończy się siedem przedmiotów, natomiast w obszarze kształcenia kierunkowego dziewięć (tab. 1). Zgodnie ze standardami kształcenia wszystkie efekty kształcenia zostały pogrupowane w cztery kategorie (A, B, C i D). Grupę A stanowią efekty, które można przypisać do przedmiotów z obszaru nauk podstawowych, a grupę D te, które są związane z kształceniem z zakresu opieki specjalistycznej [1]. Należy zakładać, że efektywna nauka przedmiotów na pierwszych semestrach studiów (grupa A) będzie skutkować dobrym przygotowywaniem studentów do kształcenia na późniejszych etapach edukacji zawodowej z zakresu opieki specjalistycznej (grupa D). Ponadto, można przypuszczać, że istotny wpływ na kształcenie zawodowe ma także poziom przygotowania studenta w momencie rozpoczęcia studiów. Dlatego też istotnym prerekwizytem przyszłych osiągnięć edukacyjnych studenta powinien być odpowiedni zasób kompetencji wejściowych, które należy właściwie ocenić podczas kwalifikacji kandydata na studia. 2

3 Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa Tabela 1. Wykaz przedmiotów kończących się egzaminem i przewidzianych w programie studiów stacjonarnych pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym w latach 2005/ /13 Rok studiów Nazwa przedmiotu kończącego się egzaminem Szczegółowe efekty kształcenia Punkty ECTS Forma egzaminu I Kształcenie w zakresie anatomii nauki podstawowe 3 egzamin pisemny II III Kształcenie w zakresie fizjologii człowieka Kształcenie w zakresie parazytologii Kształcenie w zakresie mikrobiologii Kształcenie w zakresie podstaw pielęgniarstwa Kształcenie w zakresie zdrowia publicznego* Kształcenie w zakresie farmakologii Kształcenie w zakresie chirurgii i pielęgniarstwa chirurgicznego Kształcenie w zakresie interny i pielęgniarstwa internistycznego Kształcenie w zakresie pediatrii i pielęgniarstwa pediatrycznego Kształcenie w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej Kształcenie w zakresie języka obcego Kształcenie w zakresie psychiatrii i pielęgniarstwa psychiatrycznego Kształcenie w zakresie neurologii i pielęgniarstwa neurologicznego Kształcenie w zakresie położnictwa, ginekologii i pielęgniarstwa położniczo-ginekologicznego Kształcenie w zakresie geriatrii i pielęgniarstwa geriatrycznego nauki podstawowe 3 egzamin pisemny nauki podstawowe 1 egzamin pisemny nauki podstawowe 1 egzamin pisemny podstawy opieki pielęgniarskiej 8 egzamin praktyczny + egzamin ustny nauki społeczne 5 egzamin pisemny nauki podstawowe 3 egzamin pisemny podstawy opieki pielęgniarskiej 11 egzamin pisemny 13 egzamin pisemny 11 egzamin pisemny 13 egzamin pisemny nauki społeczne 10 egzamin praktyczny + egzamin ustny 5 egzamin pisemny 5 egzamin pisemny 5 egzamin pisemny 5 egzamin pisemny Egzamin dyplomowy 20 egzamin ustny teoretyczny i praktyczny * Od roku akademickiego 2012/13 przedmiot kończy się zaliczeniem. 3

4 Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib Każdy uniwersytet medyczny prowadzi nabór na kierunek pielęgniarstwo, studia pierwszego stopnia według własnych zasad. Zwykle jest to jedno lub dwa kryteria oparte na przedmiotowych wynikach egzaminu maturalnego. Z przeglądu obecnie obowiązujących kryteriów kwalifikacji kandydatów na polskich uniwersytetach (dane na rok akademicki 2016/17) wynika, że cztery uczelnie obligatoryjnie wymagają przedstawienia przez kandydata wyników maturalnych z biologii, a pozostałe dają możliwość wyboru przedmiotu dodatkowego (w tym biologii) (tab. 2). W związku z brakiem jednolitych zasad prowadzenia naboru na studia pielęgniarskie w Polsce istnieją trudności w badaniu efektywności stosowanych zasad kwalifikacji kandydatów, które miałyby wymiar ogólnokrajowy. Tabela 2. Kryteria kwalifikacji kandydatów na studia stacjonarne pierwszego stopnia na polskich uniwersytetach medycznych prowadzących kształcenie na kierunku pielęgniarstwo (dane dotyczą naboru w roku akademickim 2016/17) Nazwa uczelni Opis kryteriów kwalifikacyjnych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Gdański Uniwersytet Medyczny Uniwersytet Medyczne w Lublinie Uniwersytet Medyczny w Łodzi Warszawski Uniwersytet Medyczny Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytet Medyczny w Poznaniu biologia (P/R) 7 Pomorski Uniwersytet Medyczny Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu biologia (P/R) 1 + język polski (P/R) 1 do wyboru biologia, chemia, matematyka lub fizyka (P/R) 2 biologia (P/R) 3 + przedmiot do wyboru chemia, fizyka lub matematyka (P/R) 3 do wyboru dwa przedmioty biologia 4, chemia, fizyka, geografia, język obcy nowożytny, matematyka, informatyka, wiedza o społeczeństwie (P/R) 2 do wyboru biologia, chemia lub fizyka (P/R) 2) + język polski (P/R) 2) język polski (P) + dowolny przedmiot dodatkowy (P) 5 + język obcy nowożytny (ustny) + możliwość dodatkowej punktacji 6 do wyboru biologia, chemia, fizyka, matematyka, geografia lub informatyka (P/R) 3 do wyboru biologia, chemia lub fizyka (P/R) biologia (P) (P/R) poziom podstawowy/rozszerzony 1 poziom podstawowy (punktacja x½ ), poziom rozszerzony (punktacja x1), 2 poziom rozszerzony (punktacja x2), 3 poziom rozszerzony (punktacja x1), poziom podstawowy (punktacja x0,6), 4 przedmiot preferowany biologia, 5 dla biologii, chemii, fizyki lub wiedzy o społeczeństwie punktacja x1,4, 6 dodatkowa punktacja za posiadanie dyplomu zawodowego (+100 pkt.), 7 punkty z matury rozszerzonej przeliczne według zasad opisanych w uchwale rekrutacyjnej. 4

5 Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa Cel pracy Celem pracy była ocena wpływu kryteriów kwalifikacji na studia oraz osiągnięć edukacyjnych studentów z obszaru nauk podstawowych na uzyskane wyniki kształcenia w zakresie opieki specjalistycznej w grupie studentów pielęgniarstwa na studiach pierwszego stopnia. Materiał i metody Do retrospektywnego badania zakwalifikowano dane 1731 absolwentów kierunku pielęgniarstwo, którzy ukończyli studia stacjonarne pierwszego stopnia na Wydziale Nauki o Zdrowiu WUM w okresie od 2007/08 do 2014/15. Dane dotyczące zmiennych socjodemograficznych, takich jak: wiek, miejscowość ukończenia szkoły średniej, rodzaj egzaminu maturalnego, były pozyskane na podstawie informacji złożonych w formularzach aplikacyjnych wypełnianych przez kandydatów na studia. Średnia wieku studentów w momencie rozpoczęcia studiów wyniosła 19,9 ± 2,54 lat (mediana: 19,2; CV: 12,8%). Ponad 92% badanej grupy zdawało tzw. nowy egzamin maturalny. Natomiast 28,8% studiujących ukończyła szkołę średnią w Warszawie. Szczegółową charakterystykę badanej grupy absolwentów przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Charakterystyka grupy studentów, którzy ukończyli studia stacjonarne pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym Rok ukończenia studiów N Średnia wieku ± SD Egzamin maturalny Miejscowość ukończenia szkoły średniej Nowy Stary Warszawa Inna 2007/ ,1 ± 3, / ,8 ± 2, / ,7 ± 1, / ,8 ± 2, / ,9 ± 2, / ,6 ± 1, / ,4 ± 3, / ,8 ± 2, Ogółem ,9 ± 2, Wyniki kwalifikacji na studia pierwszego stopnia były pobierane z Uczelnianego Systemu Rekrutacyjnego i obejmowały punktację rankingową wyliczoną dla przedmiotu dodatkowego z uwzględnieniem, czy była to biologia, czy też inny przedmiot 5

6 Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib maturalny. Dodatkowo dla każdego studenta zebrano dane dotyczące uzyskanych ocen z przedmiotów z grupy nauk podstawowych, których zaliczenie w toku studiów odbywało się na prawach egzaminu (anatomia, fizjologia, mikrobiologia, parazytologia i farmakologia). Ponadto, wyliczono także wartość średniej ocen, jaką uzyskał student z egzaminów dla przedmiotów z zakresu opieki specjalistycznej. Powyższe dane były gromadzone w Centralnej Bazie Studentów służącej wspomaganiu obsługi administracyjnej studentów i toku studiów. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Bioetycznej WUM, badania retrospektywne, ankietowe i inne działania nieinwazyjne nie wymagają zgody powyższej Komisji 1. Autorzy pracy uzyskali zgodę Lokalnego Administratora Ochrony Danych Osobowych na przetwarzanie danych osobowych studentów kształconych na WUM. Do oceny wpływu osiągnięć edukacyjnych studentów z obszaru nauk podstawowych na uzyskane wyniki kształcenia w zakresie opieki specjalistycznej wykorzystano analizę liniowej regresji wielorakiej z estymacją funkcji regresji metodą najmniejszych kwadratów. W proponowanym równaniu regresji oceniono następujące predyktory: trzy czynniki socjodemograficzne (wiek, miejscowość ukończenia szkoły średniej i rodzaj egzaminu maturalnego), wynik punktacji rankingowej za przedmiot dodatkowy uzyskany podczas kwalifikacji na studia oraz oceny studentów z pięciu egzaminów dotyczących przedmiotów z grupy nauk podstawowych (anatomia, fizjologia, mikrobiologia, parazytologia i farmakologia). Zmienną zależną (wynikową) była średnia ocen uzyskana przez studentów ze wszystkich przedmiotów egzaminacyjnych objętych programem kształcenia z zakresu opieki specjalistycznej. W ramach testowania założeń dla liniowej regresji wielorakiej oceniono stopień skorelowania predyktorów w teście współliniowości, przyjmując nieprzekraczalną wartość VIF (Variance Inflation Factor) na poziomie 10 [2]. Ponadto wykonano analizę reszt testując: homoscedastyczność (test White a), rozkład normalny (test W Shapiro-Wilka) oraz stopień skorelowania reszt (test Durbina-Watsona) [3]. Uzyskany w ten sposób model regresji był testowany pod kątem prawidłowości formy funkcyjnej i stabilności modelu (testy RESET Ramseya i Chowa). Zinterpretowano kierunek i siłę istotnych zależności przez wyznaczenie standaryzowanych współczynników regresji β. Dla oceny stopnia wyjaśnienia wariacji dla każdego modelu regresji wyznaczono wartości skorygowanej statystyki R 2. Do obliczeń wykorzystano pakiet statystyczny STATISTICA wersja 12.5 z dodatkowym modułem Zestaw PLUS (StatSoft, Inc.) zgodnie z licencją WUM. Dla wszystkich analiz jako domyślny (a priori) poziom istotności przyjęto α = 0,05. 1 Szczegółowe informacje oraz wzory dokumentów Komisji Bioetycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego dostępne pod adresem: pl/content/szczegółowe-informacje-oraz-wzory-dokumentów (data dostępu: ). 6

7 Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa Wyniki W efekcie przeprowadzonej analizy regresji utworzono model predykcyjny, który był istotny statystycznie (F = 74,307; p < 0,0001; błąd stand. estymacji = 0,281; R 2 = 0,401). Testowany model regresji był poprawny i stabilny, a analiza reszt skoryg. i nadmiarowości wskazywała na spełnienie założeń dla estymacji funkcji metodą najmniejszych kwadratów. Żaden z trzech badanych czynników socjodemograficznych (wiek, rodzaj matury oraz miejscowość ukończonej szkoły średniej) nie był istotną zmienną prognostyczną w badanym modelu. Ponadto, dla przedmiotów egzaminacyjnych z grupy nauk podstawowych wykazano, że jedynie oceny studentów z zakresu Fizjologii nie wpływały istotnie na odnoszone w przyszłości sukcesy akademickie w toku kształcenia z opieki specjalistycznej. Natomiast najsilniejszy wpływ na przyszłe osiągnięcia studentów zanotowano w przypadku ocen z przedmiotów Mikrobiologia (β stand. = 0,272) i Farmakologia (β stand. = 0,207), a także dla punktacji rankingowej wyliczonej podczas kwalifikacji na studia dla przedmiotu dodatkowego (β stand. = 0,200). Dodatkowo zaobserwowano, że wybór przez kandydata przedmiotu Biologia podczas naboru na studia nie miało istotnego wpływu na późniejsze osiągniecia edukacyjne z zakresu opieki specjalistycznej (ryc. 1). Szczegółowe zestawienie wyników otrzymanych w drodze analizy regresji przedstawiono w tabeli 4. Rycina 1. Proste regresji opisujące liniową korelację między średnią ocen dla przedmiotów z grupy nauk podstawowych a średnią ocen z zakresu opieki specjalistycznej w dwóch grupach studentów różniących się wybranym na maturze przedmiotem dodatkowym 7

8 Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib Tabela 4. Model regresji dla grupy studentów, którzy ukończyli studia stacjonarne pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym w latach 2007/ /15 (cena parametrów funkcji regresji dla zmiennej wynikowej: średnia ocen z przedmiotów egzaminacyjnych z zakresu opieki specjalistycznej) Predyktor b β stand. 95% CI Statystyka t Poziom istotności dolny górny p Wyraz wolny 1, ,530 < 0,0001 Anatomia 0,061 0,129 0,081 0,180 5,159 < 0,0001 Fizjologia 0,020 0,040-0,006 0,085 1,718 0,0861 Mikrobiologia 0,136 0,272 0,225 0,322 11,089 < 0,0001 Parazytologia 0,118 0,195 0,147 0,242 8,102 < 0,0001 Farmakologia 0,112 0,207 0,158 0,255 8,375 < 0,0001 Wiek 0,004 0,027-0,039 0,074 0,897 0,3697 Rodzaj matury* 0: stara 1: nowa Miejscowość szkoły średniej* 0: inna 1: Warszawa Czy przyjęty na studia w roku zdania matury?* 0: NIE 1: TAK Punktacja rankingowa dla przedmiotu dodatkowego Czy przedmiotem dodatkowym była biologia?* 0: NIE 1: TAK -0,067-0,051-0,016 0,099-1,648 0,0996 0,005 0,006-0,049 0,039 0,276 0,7828 0,025 0,028-0,085 0,028 0,975 0,3296 0,004 0,200 0,153 0,247 8,343 <0,0001 0,004 0,005-0,049 0,042 0,214 0,8308 * zmienna binarna, 95% CI 95% przedział ufności, b niestandaryzowany współczynnik regresji, β stand. standaryzowany współczynnik regresji. Dyskusja W dostępnej światowej literaturze poświęcono sporo miejsca analizie predykcyjnej dotyczącej oceny wpływu różnych czynników na sukces akademicki studenta podczas nauki na kierunku pielęgniarstwo. Ocenie poddawano m.in. wpływ: (I) kursów przygotowujących do podjęcia studiów [4, 5], (II) egzaminów wstępnych na studia [4 7], (III) wyników kształcenia z okresu szkoły średniej [8, 9] oraz (IV) osiągnięć z zakresu nauk podstawowych w toku studiów [9 11]. Spośród wymienionych powyżej czynników szczególnie interesujące w kontekście tematyki podejmowanej w niniejszym opracowaniu są te, które odnoszą się do analizy predykcyjnej wyników kształcenia z obszaru nauk podstawowych. 8

9 Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa Gruntowna znajomość biologicznych podstaw funkcjonowania organizmu człowieka w zdrowiu i chorobie jest podstawą rozumienia przyczyn, dla których dane postępowanie kliniczne jest uważane za bezpieczne i skuteczne. Dlatego też w kształceniu przyszłych kadr pielęgniarskich istotny nacisk kładzie się na edukację w zakresie nauk podstawowych, takich jak anatomia czy fizjologia [12]. Również sami studenci wskazują na istotne znaczenie edukacji z tego obszaru w kształceniu zawodowym [13]. Prowse zwróciła uwagę, że kluczem do sukcesu w kształceniu kompetencji klinicznych jest dobre przygotowanie w zakresie nauk biologicznych [14]. Potwierdzeniem tego są także formalne wymogi zapisane w odpowiednich Dyrektywach Unii Europejskiej (77/452/EWG, 77/453/EWG, 2005/36/WE), które wskazują, że co najmniej 1/3 spośród minimum 4600 godzin kształcenia musi być przeznaczona na szkolenie teoretyczne i techniczne, w którym zawierają się przedmioty z grupy nauk podstawowych, społecznych i podstaw opieki [15 17]. W zapisach Dyrektywy 2005/36/WE znajdujemy stwierdzenie, że w czasie kształcenia studenci pielęgniarstwa uzyskują: odpowiednią wiedzę w zakresie nauk, na których opiera się pielęgniarstwo ogólne, łącznie z wystarczającym zrozumieniem budowy, funkcji fizjologicznych i zachowania osób zdrowych i chorych ( ) [17]. Jak wskazują uzyskane wyniki analizy regresji, spośród przedmiotów z grupy nauk podstawowych, jedynie oceny studentów z zakresu Fizjologii nie wykazywały istotnego wpływu na późniejsze osiągnięcia z zakresu opieki specjalistycznej. Natomiast dużą zdolność predykcyjną zanotowano w przypadku punktacji rankingowej wyliczanej za przedmiot dodatkowy podczas naboru na studia. Ustalenia te potwierdzają więc założenia przedstawione na wstępie niniejszej pracy, które pozwalały przypuszczać, że studenci o dobrym przygotowaniu akademickim z zakresu nauk biologicznych oraz wysokim poziomie kompetencji wejściowych będą osiągać dobre wyniki w toku kształcenia z opieki specjalistycznej. Powyższe przewidywania wynikały z faktu, że bez odpowiedniej wiedzy z anatomii czy patologii pielęgniarka nie jest w stanie zrozumieć znaczenia poszczególnych objawów klinicznych, a tym samym podjąć adekwatnych działań w opiece specjalistycznej [12, 14]. Analizując potencjalny wpływ badanych predyktorów na osiągniecia edukacyjne studentów pielęgniarstwa, stwierdzono brak istotnej zależności między ocenami studentów z Fizjologii a średnią ocen z zakresu opieki specjalistycznej. Ten nieoczekiwany wyniki stoi w sprzeczności z przedstawionymi powyżej założeniami i obserwacjami innych autorów [12, 14]. Jedną z przyczyn, która uzasadnia taką rozbieżność, można upatrywać w niedostatecznej trafności pomiaru osiąganych efektów kształcenia stosowanego podczas egzaminowania studentów z Fizjologii. Należy mieć na uwadze, że adekwatność zastosowanych narzędzi egzaminacyjnych ma kluczowe znaczenie dla wiarygodności systemu oceny osiągnięć studentów [18, 19]. Dostateczna trafność stosowanych metod pomiaru dydaktycznego jest jednym z istotnych założeń poprawnego planowania i prowadzenia procesu edukacyjnego. Właściwa ocena osiąganych przez studentów efektów kształcenia stanowi wartość, która może być miarą jakości nauczania, jednakże wymaga to stosowania standary- 9

10 Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib zowanych narzędzi egzaminacyjnych. Jednakże, o ile w zakresie oceny umiejętności wdrażane są metody egzaminowania typu OSCE (Objective Structured Clinical Examination) czy Mini-CEX (Clinical Evaluation Exercise), to w odniesieniu do oceny wiedzy nadal powszechnie stosuje się niestandaryzowane egzaminy pisemne. Brak testów egzaminacyjnych o odpowiedniej jakości, które często nie są poddawane ewaluacji, przyczynia się do obniżenia wiarygodności oceniania, jak to ma prawdopodobnie miejsce w przypadku opisanej powyżej Fizjologii. Związku z tym,autorzy zalecają dokonanie przeglądu metod służących do pomiaru osiąganych efektów kształcenia z przedmiotu Fizjologia w celu zidentyfikowania potencjalnych przyczyn braku wartości predykcyjnej ocen z tego zakresu. Trudności zgłaszane przez studentów, a związane z problemami edukacyjnymi na zajęciach obejmujących nauki biologiczne, mogą mieć swoje źródło w niedostatecznym przygotowaniu kandydatów do podjęcia studiów akademickich [12, 20]. Wyniki badań opublikowane przez Gresty wskazują, że studenci, którzy mieli dobre przygotowanie z biologii na poziomie szkoły średniej, uzyskiwali lepsze wyniki z zakresu nauk biologicznych w toku kształcenia e-learningowego na kierunku pielęgniarstwo [20]. Mimo że wcześniejsze wyniki badań korelacyjnych opracowane przez Ofori [21] dotyczące potencjalnych predyktorów sukcesu w kształceniu z zakresu nauk podstawowych są sprzeczne z ustaleniami Gresty [20], to kwestia ta wymaga dalszych analiz. W prezentowanych wynikach badań własnych nie zanotowano istotnego wpływu wybranego przez studenta na maturze przedmiotu na uzyskane wyniki kształcenia z zakresu opieki specjalistycznej podczas studiów pielęgniarskich. Wynik ten nie potwierdza więc zakładanej hipotezy, że studenci, którzy zdawali biologię na egzaminie maturalnym uzyskują znacząco lepsze wyniki w trakcie zajęć klinicznych w porównaniu z pozostałą grupą studentów. Związku z tym wydaje się, że stosowanie podczas naboru na studia obligatoryjnego wymogu dotyczącego koniczności przedstawienia wyników maturalnych z biologii nie ma uzasadnienia w danych empirycznych. Powyższy wniosek potwierdzają wyniki uzyskane w analizie regresji, która wskazuje że niezależnie od zdawanego przedmiotu maturalnego, punktacja kwalifikacyjna za przedmiot wybierany jest silnym predyktorem sukcesu kształcenia w zakresie opieki specjalistycznej. Wielu badaczy zajmujących się problematyką zawodowego kształcenia pielęgniarek wskazuje, że w większości krajów istnieją trudności z kształceniem studentów z zakresu nauk podstawowych oraz praktycznym ich zastosowaniu w kontekście działalności klinicznej [22]. Podkreśla się że do właściwego prowadzenia procesu edukacyjnego na pierwszym roku studiów konieczne jest dostosowywanie programu kształcenia do poziomu wejściowych kompetencji studentów, szczególnie w sytuacji planowanego zwiększenia liczby kandydatów na studia na kierunku pielęgniarstwo. Zmniejszenie presji selekcyjnej podczas kwalifikacji obniża pewność co do jakości przygotowania akademickiego kandydatów. Skutkować to będzie wzrostem liczby tych studentów, którzy będą mieli problemy z opanowaniem podstaw anatomii, fizjologii czy farmakologii. W wielu krajach wprowadza się różne 10

11 Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa metody wspierania studentów w pierwszym okresie studiów czy to w formie on-line, czy też tradycyjnych kontaktów, np. z opiekunami dydaktycznymi. Osobną kwestią pozostaje jakość prowadzonych zajęć, które powinny być w dużym stopniu zorientowane na nauczanie oparte na rozwiazywaniu problemów oraz kształtujące umiejętności krytycznego myślenia. Tylko takie podejście gwarantuje, że teoretyczne zagadnienia poruszane w ramach przedmiotów mikrobiologia czy farmakologia będą miały praktyczny wymiar, co jest niezbędne do właściwego rozumienia postępowania klinicznego, z którym student będzie się stykał w trakcie zajęć z opieki specjalistycznej [12, 22]. Jak konkluduje Clarke, wspierając powyższą tezę, nie można mówić o holistycznym wymiarze praktyki pielęgniarskiej, jeśli w procesie kształcenia nie będziemy kładli nacisku na dobrą edukację z zakresu nauk podstawowych [23]. Dlatego też, znajomość przez przyszłą pielęgniarkę terminologii z zakresu biochemii i patofizjologii, czy też rozumienie mechanizmów fizjologicznych wymaga odpowiedniego kształcenia w zakresie nauk podstawowych. Wnioski 1. Poziom przygotowanie studentów z zakresu nauk podstawowych ma znaczący wpływ na późniejsze osiągnięcia edukacyjne z zakresu opieki specjalistycznej. 2. Dbanie o wysoką jakość kształcenia studentów pielęgniarstwa z ramach nauk biologicznych jest niezbędne dla zapewnia efektywnej edukacji zawodowej na tym kierunku studiów. 3. Stosowanie podczas kwalifikacji na studia pielęgniarskie obligatoryjnego wymogu dotyczącego przedstawienia przez kandydatów wyników maturalnych z biologii prawdopodobnie nie przyczynia się do lepszego selekcjonowania chętnych na ten kierunek studiów. 4. Podnoszenie jakości kształcenia w obszarze nauk podstawowych powinno z jednej strony obejmować wdrażanie nowoczesnych metod nauczania (e-learning, problem-based learning, critical thinking learning models), a z drugiej stosowanie standaryzowanych i adekwatnych metod pomiaru osiąganych efektów kształcenia. Piśmiennictwo 1. Monroe A., Quinn E., Samuelson W., et al.: An overview of the medical school admission process and use of applicant data in decision making: what has changed since the 1980s? Academic Medicine 2013; 88(5): Field A.: Discovering statistics using IBM SPSS statistics. London: Sage; Durbin J., Watson G.: Testing for serial correlation in least squares regression (III). Biometrika 1971; 58(1): Gilmore M.: Predictors of success in associate degree nursing programs. Teaching and Learning in Nursing 2008; 3(4):

12 Mariusz Panczyk, Jarosława Belowska, Joanna Gotlib 5. Alden KR.: Predictors of early academic success and program completion among baccalaureate nursing students. Raleigh: North Carolina State University; Newton S.E., Moore G.: Use of aptitude to understand bachelor of science in nursing student attrition and readiness for the National Council Licensure Examination-Registered Nurse. Journal of Professional Nursing: official journal of the American Association of Colleges of Nursing 2009; 25(5): Tipton P., Pulliam M., Beckworth C., et al.: Predictors of associate degree nursing students success students. Southern Online Journal of Nursing Research 2008; 8(1): Ali P.A., Naylor P.B.: Association between academic and non-academic variables and academic success of diploma nursing students in Pakistan. Nurse Education Today 2010; 30(2): van Rooyen P., Dixon A., Dixon G., et al.: Entry criteria as predictor of performance in an undergraduate nursing degree programme. Nurse Education Today 2006; 26(7): Harris M.S.: Investigation of prerequisite science course performance and cumulative grade point average as predictors of success on the National Council Licensure Examination for Registered Nurses. Tennessee: Tennessee State University; Shirrell D.: Critical thinking as a predictor of success in an associate degree nursing program. Teaching and Learning in Nursing 2008; 3(4): Smales K.: Learning and applying biosciences to clinical practice in nursing. Nursing Standard 2010; 24(33): McKee G.: Why is biological science difficult for first-year nursing students? Nurse Education Today 2002; 22(3): Prowse M.: Learning and using biosciences in nursing Part Two: achieving patient outcomes in perioperative practice. Journal of Advanced Perioperative Care 2003; 1(4): Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1977 r. (77/452/EWG) dotycząca wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną, łącznie ze środkami mającymi na celu ustalenie skutecznego wykonywania prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług. 16. Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1977 r. (77/453/EWG) Dotycząca koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w zakresie działalności pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną. 17. Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. 18. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów: lekarskiego, lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielęgniarstwa i położnictwa (Dz.U nr 0 poz. 631). 19. Niemierko B.: Diagnostyka edukacyjna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; Gresty K.A., Cotton D.R.: Supporting biosciences in the nursing curriculum: development and evaluation of an online resource. Journal of Advanced Nursing 2003; 44(4): Ofori R.: Age and type of domain specific entry qualifications as predictors of student nurses performance in biological, social and behavioural sciences in nursing assessments. Nurse Education Today 2000; 20(4):

13 Nauki podstawowe jako źródło sukcesu w kształceniu studentów pielęgniarstwa 22. McVicar A., Andrew S., Kemble R.: Biosciences within the pre-registration (pre-requisite) curriculum: an integrative literature review of curriculum interventions Nurse Education Today 2014; 34(4): Clarke M.: Nursing and the biological sciences. Journal of Advanced Nursing 1995; 22(3): Adres do korespondencji: Dr n. farm. Mariusz Panczyk Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia Wydział Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny ul. Żwirki i Wigury Warszawa Tel.: mariusz.panczyk@wum.edu.pl 13