Elementy logistyki zwrotnej w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych 4

Transkrypt

1 Krzaczek Paweł 1, Kuranc Andrzej 2, Piekarski Wiesław 3 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Elementy logistyki zwrotnej w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych 4 Wstęp Właściwe funkcjonowanie systemu obsługi pojazdów i maszyn roboczych w dużym stopniu zależy od właściwego zarządzania przepływem informacji i materiałów oraz doboru personelu i narzędzi. We wyżej wszystkich wymienionych elementach poszukuje się innowacji pozwalających na skrócenie procesu obsługi lub obniżenia je kosztów [2, 4, 10]. W badaniach opisujących zadania przedmiotu duży nacisk kładzie się na metody pozyskiwania informacji oraz na przepływ materiałów, a zwłaszcza części zamiennych [3, 6, 7]. W ostatnich latach obserwuje się także wypieranie tradycyjnych systemów dystrybucji części zamiennych przez stosunkowo nowy trend jakim jest logistyka zwrotna [11] W tym obszarze prowadzone są liczne badania naukowe oraz eksperymenty stosowane w działalności przedsiębiorstw, zwłaszcza produkcyjnych [18], a te działania determinują organizację całego łańcucha logistyki zwrotnej [20]. Brak właściwego poziomu przepływu części zamiennych [14] ogranicza możliwości wprowadzania nowych technologii odtwarzania zużytych podzespołów [12, 15, 17]. Ponadto, do działań wchodzących w zakres logistyki zwrotnej części zamiennych można zaliczyć: regenerację, remont, recykling, odnawianie, złomowanie, przetwarzanie zwrotów, odzysk materiałów lub energii [16]. Co w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych pozwalaja na obniżenie kosztów materiałowych i substancji pomocniczych, oszczędności energii niezbędnej w procesie wytarzania nowych wyrobów, a w konsekwencji na ograniczenie negatywnego oddziaływania produkcji na środowisko [8, 22], zwłaszcza, gdy mamy do czynienia z produkcją obiektów o dużej złożoności i wysokim stopniu komplikacji, np. pojazdów samochodowych, czy wyspecjalizowanych maszyn roboczych [23]. Zastosowane technologie na etapie wytwarzania ma bezpośrednie przełożenie na strategie i koszty funkcjonowania systemów użytkowania i obsługi obiektów technicznych [13]. Dlatego też, celem pracy była analiza elementów logistyki zwrotnej części zamiennych na przykładzie systemu obsługi pojazdów i maszyn roboczych. Zwrócono uwagę na bariery mające zasadniczy wpływ na organizowanie systemu logistyki zwrotniej w działalności przedsiębiorstw. Metodyka badań Przedmiotem badań była działalność podmiotów gospodarczych świadczących usługi w zakresie obsługi pojazdów i maszyn roboczych. Wśród badanych podmiotów znajdowało się 5 autoryzowanych stacji obsługi oraz 9 niezależnych warsztatów naprawczych. Badania obejmowały obserwację i uczestnictwo autorów w działalności przedsiębiorstw w zakresie obsługi pogwarancyjnej pojazdów i maszyn roboczych. Okres badań obejmował lata W trakcie badań zwracano szczególna uwagę na aspekt logistyki zwrotnej podmiotów funkcjonujących w warunkach Polskich. Obserwacje dotyczyły przepływu części zamiennych w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych z punktu widzenia osób i podmiotów uczestniczących w systemie. 1 Dr inż., Katedra Energetyki i Środków Transportu, Wydział Inżynierii Produkcji, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Głęboka 28, Lublin, pawel.krzaczek@up.lublin.pl 2 Dr inż., Katedra Energetyki i Środków Transportu, Wydział Inżynierii Produkcji, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Głęboka 28, Lublin, 3 Prof. dr hab., Katedra Energetyki i Środków Transportu, Wydział Inżynierii Produkcji, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Głęboka 28, Lublin, 4 Artykuł recenzowany Logistyka 5/

2 Wyniki badań i ich analiza Autoryzowane stacje obsługi (ASO) zaopatrzenie w części zamienne opierają na podmiotach powiązanych z producentem danej marki pojazdów użytkowych i maszyn roboczych. Zapotrzebowania realizowane są w kierunku od producenta poprzez centralny magazyn do ASO a następnie do użytkowników. Istnienie jednego głównego magazynu uwarunkowane jest względami ekonomicznym, gdyż liczne części zamienne do pojazdów użytkowych mają stosunkowo wysoką cenę jednostkową. Znacząco uprasza to łańcuch dystrybucji od strony informacyjnej i organizacyjnej. ASO w ograniczonym stopniu mają możliwość korzystania z podmiotów niezależnych dostarczających części zamienne. Naturalną konsekwencją organizacji przez ASO przepływu części zamiennych w systemie obsługi pojazdów i maszyn jest stwierdzenie faktu, że łańcuch logistyki zwrotnej polega na odwrotnym przepływie części (rys. 1). Odbywa się to w kierunku od użytkownika, poprzez magazyn autoryzowanej stacji obsługi do centralnego magazynu, a następnie do producenta pojazdów, który dokonuje adekwatne działania związane z przekazanymi częściami. Ponadto niektóre zadania przekazywane są do wyspecjalizowanych producentów lub sporadycznie do niezależnych wytwórców. Należy podkreślić, że w badanych przedsiębiorstwach posiadających autoryzację części zamienne często podlegały procesom regeneracji, odnowienia, czy też były remontowane. Zaobserwowano także, że producenci pojazdów stosowali strategie ograniczania zwrotów niewykorzystanych części, na rzecz ich odsprzedaży innym użytkowników pojazdów, czego konsekwencją były przepełnione magazyny podmiotów. Rys. 1. Uproszczony schemat łańcucha logistyki zwrotnej części zamiennych oparty na działalności autoryzowanych stacji obsługi Źródło: opracowanie własne W badanych przedsiębiorstwach będących niezależnymi warsztatami obsługowymi system logistyki części zamiennych ma bardziej skomplikowaną konstrukcję. Wiąże się to z większa swobodą w organizowaniu powiazań z podmiotami dostarczającymi części zamienne. Z jednej strony umożliwia to elastyczne dostosowanie się do sytuacji rynkowej i zasad konkurencyjności, z drugiej zaś może być przyczyną zamieszania i chaosu w działalności przedsiębiorstwa z uwagi na powiązania z licznymi podmiotami. Uporządkowanie kierunków przepływu części pozwala także na właściwe zorganizowanie łańcucha logistyki zwrotnej. W wyniku przeprowadzonych obserwacji w niezależnych warsztatach opracowano schemat powiązań jakie stwierdzono w działaniach przedsiębiorstw (rys.2). W praktyce wszystkie badane warsztaty współpracowały z niezależnym podmiotem będącym pośrednikiem w przekazywaniu części zamiennych w kierunku zwrotnym. Należy podkreślić, że nie zawsze był to ten sam podmiot, który dostarczał części zamienne wykorzystywane w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych. W przypadkach, gdy zgromadzono w magazynie warsztatu wystarczającej ilości części danego typu przedsiębiorstwa bezpośrednio przekazywały pakiet części do wyspecjalizowanych producentów podzespołów. Natomiast w sytuacji, gdy obsługiwane były wysokowyspecjalizowane maszyny robocze lub pojazdy użytkowe łańcuch logistyki części i logistyki zwrotnej wydłużał się z uwagi na konieczności współpracy z autoryzowanymi stacjami obsługi. 244 Logistyka 5/2015

3 Rys. 2. Schemat łańcucha logistyki zwrotnej części zamiennych oparty na działalności warsztatów niezależnych Źródło: opracowanie własne Z przeprowadzonych badań wynika, że w niezależnych przedsiębiorstwach stosowano strategię minimalizację wartości materiałów i części zamiennych będących na stanie magazynowym i częste zwroty niewykorzystanych elementów i podzespołów, czego nie obserwuje się w ASO. Konsekwencją tych działań były koszty ponoszone na transport, niemniej jednak zaobserwowano liczne przypadki odsprzedaży niekorzystnych części innym użytkownikom. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji stwierdzono, że najczęściej przekazywane w ramach logistyki zwrotnej części zamienne to: elementy układów zasilnia (pompy, wtryskiwacze); elementy układów hydraulicznych (pompy hydrauliczne, siłowniki i silniki, zawory i rozdzielacze); elementy systemu sterowania (elektronika, sterowniki); elementy elektryczne (akumulatory, alternatory, rozruszniki); podzespoły silnika (pompy wodne, olejowe, chłodnice). Pierwsze trzy grupy stanowiły ponad 80% wartości przekazywanych elementów, co ma bezpośrednie związek z usługami realizowanymi przez podmioty w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych. Elementy układu zasilania, układów hydraulicznych, czy elementy sterowania najczęściej ulegają usterkom. We wszystkich badanych przedsiębiorstwach zaobserwowano występowanie szeregu barier i czynników ograniczających dynamikę rozwoju logistyki zwrotnej, co potwierdzają inni autorzy [19]. Przeprowadzone badania pozwoliły na wyodrębnienie najważniejszych barier wprowadzania logistyki zwrotnej w polskich przedsiębiorstwach: wątpliwości co do jakość części, konieczność przestrzegania procedur wysyłkowych i wykonywanie dodatkowej dokumentacji, niski poziom zwrotu za przekazane części zamienne w relacji do ceny nowych części, ilość i komplikacja części, specyfika zastosowań części. W kwestii jakości regenerowanych, czy odnawianych części producenci stosują procedury kontrolne, które pozwalają na uzyskanie poziomu porównywalnego z częściami oryginalnymi, co potwierdzają badania przeprowadzone w przemyśle motoryzacyjnym [1]. Producenci poszukują narzędzi i przyrządów kontrolnych zapewniających właściwą funkcjonalność części [9], a często dostarczane części zapakowane były w identyczne opakowania co części oryginalne. Podczas przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że funkcjonowanie logistyki zwrotnej w systemie obsługi pojazdów i maszyn użytkowych jest możliwe dzięki zachowaniu procedur związanych z wysyłanymi elementami. Wymagana jest dodatkowa dokumentacja na temat okoliczności wymiany lub zwrotu części, która pozwala producentom na weryfikację jakości i niezawodności eksploatowanych pojazdów, a także na wprowadzanie ulepszeń w procesie wytwarzania elementów pojazdu, na co zwraca uwagę wielu autorów [19, 24]. Logistyka 5/

4 W systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych przygotowywane przesyłki powinny mieć równowartość minimum 100 dla 15% wysyłanych części, jeśli w przekazywaniu uczestniczy podmiot pośredniczący. W przypadku wysyłki części bezpośrednio do producenta należy łączyć je w pakiet o wartości od do , a cały koszt przesłania pakietu w badanych przedsiębiorstwa wynosił Tak wysokie koszty wysyłki i konieczność utrzymywania dodatkowego magazynu znacząco ogranicza ilość części zwracanych bezpośrednio do producenta, co potwierdzają autorzy w pracy [5, 21]. W badanych przedsiębiorstwach stwierdzono, że istotnym ograniczaniem strumienia części w kierunku zwrotnym jest relacja ceny zakupu nowych lub regenerowanych części do wartości zwracanych elementów. W przypadku elementów układu zasilania, czy hydrauliki relacja wynosiła 10:1 lub nawet 25:1. Największa dysproporcję odnotowano co do elementów układu sterowania i sięgała ona poziomu 25:1, na co wpływ ma oprogramowanie wprowadzane do pamięci podzespołów sterujących. Ponadto duży wpływ na logistykę zwrotną części zamiennych ma mała ilość obiektów, a co za tym idzie ograniczony potencjał możliwej puli zwracanych części, tym bardziej, że badane przedsiębiorstwa działają w systemie eksploatacji pojazdów i maszyn charakteryzujących się wysoką specyfiką i często jednostkowym występowaniem na terenie Polski. W konstrukcji pojazdów stosowane są często unikalne technologie, które z jednej strony pozwalają na zwiększenie wydajności i komfortu użytkowania obiektu, z drugiej zaś wymagają skomplikowanych podzespołów w jednostkowych ilościach. Mała ilość przekazywanych części nie pozwala wprowadzić korzyści związanych ze zjawiskiem skali. Podsumowanie i wnioski Funkcjonowanie elementów logistyki zwrotnej w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych zależy od wielu czynników. Wymienić tutaj należy strukturę powiązań gospodarczych pomiędzy przedsiębiorstwami zajmującymi się obsługa pojazdów a podmiotami realizującymi dostawy części zamiennych. Determinuje to kształt i stopień komplikacji łańcucha logistyki zwrotnej, do struktury liniowej w przypadku autoryzowanych stacji obsługi, a strukturą adaptacyjna niezależnych warsztatów. Ponadto duże znaczenie dla rozwoju logistyki zwrotnej w strukturze przedsiębiorstwa mają kwestie ekonomiczne i organizacyjne, wśród których wyodrębnia się prowadzenie dodatkowej dokumentacji oraz przesyłanie zwracanych części zamiennych, co stanowią istotną barierę w funkcjonowaniu logistyki zwrotnej. Dodatkowo analizując szereg danych nie zaobserwowano powiązania między ilością zwracanych części zamiennych a aspektami ochrony środowiska. Streszczenie W pracy podjęto próbę analizy działań autoryzowanych stacji obsługi i niezależnych warsztatów usługowych w zakresie logistyki zwrotnej. Omówione zostały praktyki w ramach logistyki zwrotnej oraz bariery w ich wprowadzania w systemie obsługi pojazdów i maszyn roboczych. Zwrócono uwagę na aspekty ekonomiczne i ekologiczne funkcjonowania logistyki zwrotnej części zamiennych w przedsiębiorstwach świadczących usługi serwisowe. Przebadano wybrane grupy przedsiębiorstw autoryzowanych i niezależnych oraz przedstawiono funkcjonowanie praktyk w zakresie logistyki zwrotnej w warunkach Polskich. ELEMENTS OF REVERSE LOGISTICS IN THE SYSTEM OF VEHICLE SERVICE AND WORKING MACHINES Abstract The paper attempts to analyze the activities of authorized service stations and independent service workshops in the field of reverse logistics. Were discussed practice in reverse logistics and barriers in their implementation of the system vehicle service and machines working. Attention was paid to aspects of economic and ecological functioning of the reverse logistics of spare parts in companies providing services. Examined selected group of companies authorized and independent, and presents the functioning practices in reverse logistics in Polish conditions. 246 Logistyka 5/2015

5 Bibliografia [1] Abdulrahman M. D.-A,, Subramanian N., Liu Ch., Shu Ch.. Viability of remanufacturing practice: a strategic decision making framework for Chinese auto-parts companies. Journal of Cleaner Production xxx (2014), Article In Press. [2] Agrawal S., Singh R. K., Murtaza Q.: A literature review and perspectives in reverse logistics. Resources, Conservation and Recycling 97 (2015), [3] Amini M. M., Retzlaff-Roberts D., Bienstock C. C.: Designing a reverse logistics operation for short cycle time repair services. Int. J. Production Economics 96, (2005), [4] Antosz K, Stadnicka D. Evaluation measures of machine operation effectiveness in large enterprises: study results. Eksploatacja i Niezawodnosc Maintenance and Reliability 2015; 17 (1): [5] Cheng-Han Wu. Production, Manufacturing and Logistics. Product-design and pricing strategies with remanufacturing. Europ. J. of Operational Research 222 (2012), [6] Dekker R., Pince C., Zuidwijk R., Jalil M. N.: On the use of installed base information for spare parts logistics: A review of ideas and industry practice. Int. J. Production Economics 143 (2013), [7] Diabat A., Abdallah T., Henschel A.: A closed-loop location-inventory problem with spare parts consideration. Computers & Operations Research 54 (2015), [8] Du Y., Li C.: Implementing energy-saving and environmental-benign paradigm: machine tool remanufacturing by OEMs in China. Journal of Cleaner Prod. 66 (2014), [9] Goodall P., Rosamond E., Harding J.: A review of the state of the art in tools and techniques used to evaluate remanufacturing feasibility. J. of Cleaner Production 81 (2014), [10] Grieger A., Chigarev V., Chojnacki J.: Badania kosztów utrzymywania ciągników rolniczych ze szczególnym uwzględnieniem czasu eksploatacji. Autobusy: technika, eksploatacja, systemy transportowe. 5/2011, [11] Jeszka A. M.: Miejsce logistyki zwrotnej w koncepcji łańcucha dostaw. Gospodarka Materiałowa i Logistyka. (2011), nr 1, [12] Kafuku J. M., Saman M. Z. M., Yusof S. M., Sharif S., Zakuan N.: Investment Decision Issues from Remanufacturing System Perspective: Literature Review and Further Research. Procedia CIRP 26 (2015), [13] Krzaczek P., Kuranc A., Piekarski W. Wybrane aspekty diagnostyki technicznej w systemie obsługi pojazdów i maszyn rolniczych. Logistyka 6/2014, [14] Krzaczek P., Stoma M., Dudziak A.: Problematyka logistyki części zamiennych w aspekcie utrzymania ciągników rolniczych w gotowości technicznej. Logistyka 4/2012, [15] Mahmoudzadeh M., Mansour S., Karimi B.: To develop a third-party reverse logistics network for end-of-life vehicles in Iran. Resources, Conservation and Recycling 78 (2013), [16] Rogers D. S., Tibben-Lembke R.: An examination of reverse logistics practices. JOURNAL OF BUSINESS LOGISTICS. Vol 22, No.2, (2001), [17] Sadowski, A.: Czynniki determinujące rozwój logistyki zwrotnej w gospodarce (cz. III). Gospodarka Materiałowa i Logistyka (2009) nr 5, [18] Wang J., Zhao J., Wang X.: Optimum policy in hybrid manufacturing/remanufacturing system. Computers & Industrial Engineering. 60 (2011), Logistyka 5/

6 [19] Wei Sh., Cheng D., Sundin E, Tang O.: Motives and barriers of the remanufacturing industry in China. Journal of Cleaner Production 94 (2015), [20] Winiczenko, R.: Model sieciowy logistyki zwrotnej. Gospodarka Materiałowa i Logistyka. (2012), nr 1, [21] Wun Ch. H.: OEM product design in a price competition with remanufactured product. Omega. 41 (2013), [22] Yang S. S., Ngiam H. Y., Ong S. K., Nee A. Y. C.: The Impact of Automotive Product Remanufacturing on Environmental Performance. Procedia CIRP 29 (2015), [23] Zhang T., Chu J., Wang X., Liu X., Cui P.: Development pattern and enhancing system of automotive components remanufacturing industry in China. Resources, Conservation and Recycling 55 (2011), [24] Zhu Q., Sarkis J., Lai K.: Supply chain-based barriers for truck-engine remanufacturing in China. Transportation Research Part E. 68 (2014), Logistyka 5/2015