ÜL C. '/,0 V - j> 4* 5C *& 1)

Transkrypt

1

2

3

4 ÜL C. '/,0 V - j> 4* 5C *& 1)

5 Organ Zwiqzku Przyjaciół '$ '/ / Przeszłości Rybnika i Okolicy Wydawca: Związek Przyjaciół Przeszłości Rybnika i Okolicy w Rybniku. Redaktor O. D robny. S P IS T R E ŚC I: R zu c h ó w (ciąg d a lszy). K s. Jan N epom ucen K oziołek. L ikw idacja k sią żęcych fo lw a rk ó w w R y b n ik u i na S m o ln ej w roku M etryki p s z o w s k ie. Na cm en ta rzu poło m skim. Z p o żółkłych papieró w ro zjem cy H errm anna w R a szczyca ch. K am ienne T a bernakulum w R ogach. A k t są d o w y w sp ra w ie długu, zaciągniętego p r z e z Ł u k a sza S em ika, o b y w atela żo rskieg o, u sw eg o brata, M ikołaja S em ika, m ieszkańca m ia sta K ra ko w a, z ro ku D ochody szko la rza czyli o rg a n isty w L yska ch w roku M iscellanea: 1. W R aciborzu na ryn eczku. 2. P iętnaście lat tem u. 3. N a jw y ższ e u rzęd y w R y b n ik u w ro ku M o d litw a do św ięteg o W alencina p rzeciw chorobie k a d u k a czyli padaczki. 5. M edal p a m ią tk o w y p o w sta n ia sty c zn io w e g o K ielich ks. B ie ń c zy k a, p ro b o szcza lyseckiego. 7. T ytu ły P rym asa P olski. 8. T ytu ły cesarza niem ieckiego i króla p ru skiego. 9. K aplica w O drze. 10. K ościół z a b y tk o w y w G ierałtow icach. L a boratorium L a tin u m : 1. In stitu tio sy n o d is V ra tisla vien sis anno M C D XV. 2. C hronogram m ata in C am panis E cclesiae C ollegiatae R atiboriae. 3. Chronogram m a in figura sa n cti Johannis N epom uceni in O stróg cis O deram prope R atiboriam a d pontern V iadrinum. 4. A d m o n itio secerd o tis ad sa n ctissim u m o fficium accendentem in p resb yterio W a rszo w icen si. 5. Johannes D ługossius de flu m in ib u s in d istric tu R ybnicen si e t R a tib o rien si. Piękno Ziemi Rybnickiej. Pod tym hasłem zamierzamy zorganizować w dzień 3 maja wystawę, która by zilustrowała piękno naszej kochanej ziemicy. Fotografie, obrazki, zdjęcia topograficzne itp. pragniemy zgromadzić w sali wystawowej w klasztorze oo. misjonarzy, gdzie już niejedna taka impreza odniosła znaczne sukcesy. Najwięcej powinna taka wystawa zainteresować nasze władze szkolne, gdyż dostarczy młodzieży materiału poglądowego z działów geografii, terenoznawstwa i historii naszego powiatu kresowego. TOW. CZYTELNI LUDOWYCH TOW. PRZYJACIÓŁ MIASTA RYBNIKA: PRZESZŁOŚCI RYBNIKA: ( ) mec. Pientka. ( ) 0. Drobny. 1

6 Str. 106 Ziemia Rybnicka N r 5 Rzuchów. Historia gminy i folwarku. (Ciąg dalszy.) Najzacniejszym bezwątpliwie z rycerskiego rodu Szelihów rzuchowskich był szlachetny pan Wacław Szeliha, przez lat trzydzieści i sześć piastujący wysoką godność kanclerza księstwa raciborskiego. Jako najwyższy urzędnik książęcy, przewodniczył w sądach grodzieckich, ziemiańskich i podkom orskich w sprawach majątkowych, granicznych i rodzinnych rycerstwa raciborskiego, rybnickiego i pszczyńskiego. Wszelakie transakcje majątkowe, kupna i sprzedaże oraz dziedziczenia musiał zatwierdzić pieczęcią kanclerską i spowodować zapisanie i wciągnięcie takowych w księgę wieczystą, czyli liber tabulatarum". Przy roztolicznych zajęciach publicznych nie zaniedbywał bynajmniej spraw majątku rodzinnego. Powiększył mianowicie fortunę odziedziczoną po ojcu przez zakup majątków rycerskich Dzielów i'z a krzew w roku 1582, nabył nieco później obszerny klucz Witosławice pod Koźlem z 'prawem dziedzicznym. Na rodzinnym Rzuchowie gospodarował tymczasem jego brat czy bliski krewny, rycerz Jan Szeliha. Na nowe zabudowania folwarczne po groźnym pożarze wypożyczył Jan w roku 1586 sumę dość znaczną, bo 100 guldenów, na 6% czynszu rocznego od Wielebnej Matki Katarzyny Osińskiej, przełożonej klasztoru sióstr dominikanek w Raciborzu. (W eltzel: Racibórz, wyd. II, str. 830.) Jako kanclerz ziemi raciborskiej i ja ko sędzia najwyższy w sporach stanów rycerskich, załagodził pan Wacław Szeliha długoletnie zatargi dwóch magnatów górno-śląskich, hrabiego Jerzego Oppersdorffa na Polskiej Cerekwi oraz Piotra Dłuhomiła, dziedzica na Birawie, 0 las graniczny między Podlesiem 1 Odrą. Również Żory zaliczyć go powinny między swoich dobrodziejów. O n bowiem jako kanclerz przeprowadził w roku 1603 proces usamodzielnienia m iasta w sprawach zwierzchniczych i sądowych. M iasto Żory, jako civitas caesarea, miasto cesarskie, podlegało do roku 1603 hetmanom, ustanowionym przez władze k rajowe. Hetman zawiadował majątkiem miejskim, przewodniczył w radzie m iejskiej, był sędzjią i kom endantem warownego grodu. Za radą Wacława Szelihy wykupili mieszczanie w roku 1603 wszystkie tereny dworskie, folwarki i lasy należące do komory cesarskiej. Od tego roku przeszły wszelkie prawa zwierzchnicze, sądowe oraz prawa kolatorskie kościoła farnego w ręce burm istrza i ra dy miejskiej. Na dokumencie spisanym przy historycznym tym zdarzeniu położyli swe podpisy i rodowe pieczęcie szlachetni panowie Jan Bies, Jerzy Raszczyc z Szczyrbie i pan na Gaszowicach oraz jako kanclerz Wacław Szeliha z Rzuchowa. (Przy przemianowaniu ulic niech miasto uwieczni imię swego dobrodzieja.) Gdy pierwsze surmy bojowe wojny 30-letniej zagrzmiały w pobliskich Czechach, pożegnał kanclerz Wacław Szeliha po żywocie bardzo pracowitym doczesność i poszedł po wieczną nagrodę we wrześniu 1618 roku. Wyżej wspomniany Jan Szeliha był także panem dziedzicznym na Rogach, które nabył od spadkobierców Wacława Charwata Wiecza. Podobnie jak W acław Szeliha dorobił się Jan na Rogach wielkich godności w życiu publicznym na Śląsku. W roku 1610 został hetmanem na Kamieńcu, kilka lat później kanclerzem księcia-biskupa wrocławskiego Karola, a dnia 26 listopada 1617 roku otrzymał nominację na kanclerza cesarza Macieja. Kanclerz Jan Szeliha, pan na Rzuchowie i Rogach, zmarł dnia 30 listopada 1620 roku. Tymczasem smutne nastały dla śląskiej ziemicy czasy. Wojna 30-letnia rozszalała j

7 N r 5 Ziemia Rybnicka Sir. 107 na dobrze w całej środkowej Europie. Śląsk uważany był jako teren wypadowy dla wojsk cesarskich i wrogich. Co wtedy nasi przodkowie wycierpieli od rozwydrzonej sołdateski, trudno opisać. Starczy wymienić hasło, pod którym ówczesne państwa prowadziły wojnę: W ojna wojnę żywi". Kraj nieszczęsny musiał wyżywić armie własne i obce. P lądrowali Szwedzi, plądrowały armie Wallensteina, rabowali Duńczycy i mansfeldczycy, nawet watahy kozackie odwiedzały nasze m iasta i sioła. Stany śląskie, przeważnie wyznania protestanckiego, hołdowały zbyt pochopnie wybranemu przez Czechów królowi Fryderykowi, księciu Palatynatu, dnia 23 lutego 1620 roku w Wrocławiu. Była to oczywista zdrada stanu wobec prawowitego cesarza i złamanie przysięgi. Kara nastąpiła też natychmiast. W ojska cesarskie zadały dnia 8 listopada Fryderykowi klęskę na Białej Górze pod Pragą i król zimowy, jak go nazwano, utraciwszy tron bezprawnie zdobyty, musiał sromotnie uchodzić. Stany śląskie, by wrócić do łaski cesarza, zapłaciły grzywnę wysokości guldenów i m usiały na nowo hołdować Ferdynandowi. Z ogólnej amnestii był jedynie wyjęty m argrabia brandenburski Jan Jerzy, trzymający w zastawie księstwo kamiowskie. Czym prędzej więc uchodził na Węgry, gdzie zmarł w 1Ó24 roku. Tak samo hrabia M ansfeld, jeden z generałów Fryderyka, skierował swe pułki na Węgry, ale party przez Wallensteina, musiał uchodzić na południe w stronę Wenecji. Po dłuższej tułaczce zakończył życie w pewnym miasteczku dalmatyńskim. Podczas pobytu M ansfelda na Śląsku przyłączyło się do niego kilku baronów naszej okolicy, między nimi także Wacław Szeliha, pan na Rzuchowie. Po rozgromieniu M ansfelda ogłosiła kom i sja cesarska listę proskrypcyjną, w której wszystkich jego zwolenników jako zdrajców pozbawiła majątków. Lista proskrybowanych została ogłoszona dnia 16 grudnia 1628 roku. Paweł Szeliha, krewny banity, wykupił z rąk komisji majątek rzuchowski. Gospodarował na rozległych włościach do połowy stulecia. Około roku 1650 przeszedł majątek w ręce rodziny Kotulińskich. Jak wyżej powiedziałem, docmował Rzuchów od niepamiętnych czasów do kolegiaty św. Krzyża w Opolu. Dziedzic rzuchowski Paweł Szeliha, niedość że nie uiszczał dziesięcin z swego m ajątku, nie płacił nawet uroków od wypożyczonej swego czasu sumy, wynoszącej 600 talarów. W roku 1650 wynosił dług wraz z zasiedziałymi urokami 700 talarów. Tegoż roku oddał prokurator kolegiaty świętokrzyskiej sprawę do sądu. (Szram ek: Kollegiatstift zum hl. Kreuze w Oberschlesische Heimat, XI, 148.) Prawdopodobnie sąd uznał sprawy majątkowe Szelihów za beznadziejne. Majątek Rzuchów wystawiono na licytację. Zamożny dziedzic na Pstrążnej, szlachetny pan Johannes baron de Kottuliński, nabył wieś i folwark rzuchowski. Do jego dziedzictwa należały wsie i dwory Łońce, Krzyżkowice i Boronów. Rodzina Kotulińskich słynęła na Śląsku ze swej pobożności i ofiarności dla kościołów i klasztorów. Klasztor franciszkański w Raciborzu jest pomnikiem ich hojności dla chwały Bożej. W roku 1491 przybyli do Raciborza pokorni synowie św. Franciszka i przy pomocy pobożnych mieszczan zbudowali drewniany klasztorek na prawym brzegu Odry pod wezwaniem św. Wacława i św. Jadwigi. Miejsce pierwotnego klasztoru nazywają ludzie po dziś dzień Bosakiem na pam iątkę bosych zakonników. Jednak niecałe 30 lat stał klasztor i kościółek. W roku 1519, dnia 29 lipca, spłonęły drewniane zabudowania doszczętnie. Równocześnie rozgorzały w grodzie raciborskim walki religijne. Reformacja laterańska torowała sobie drogę do zniemczatego miasta. Zakonnicy wobec szerzącej się wokół coraz to większej nienawiści opuścili gród nadodrzański, by powrócić w rodzinne strony. Sto lat później założyli franciszkanie z polskiej prowincji nowy klasztor w pobliskich Gliwicach. Tu poznał

8 Str. 108 Ziemia Rybnicka N r 5 ich zbożną pracę i ascetyczny sposób życia czcigodny ks. Scodonius, prałat kolegiaty raciborskiej. Postanowił wybudować z własnych funduszów dla tych polskich zakonników nowy klasztor w Raciborzu. Lecz nim przystąpił do dzieła, zmarł w roku Nie była to jedyna przeszkoda przy założeniu klasztoru minorytów w naszym mieście. Większą trudność stanowiła sprawa przynależności nowego klasztoru do prowincji polskiej. Pierwsze, bo historyczne, prawo przysługiwało bezwątpliwie zakonnikom czeskiej prowincji św. W acława. Obie prowincje rozpoczęły walkę o prawo jurysdykcji, trwającą z górą przez 30 lat. Czesi wysyłali swych prokuratorów do Wiednia, do Rzymu, znów Polacy przedkładali swe pretensje królowi Sobieskiemu, żeby podczas wyprawy wiedeńskiej interweniował u samego cesarza. Jednakowoż Czesi odnieśli zwycięstwo. Generał zakonu braci mniejszych, wielebny ojciec Petrus Marinus z Mediolanu, rozstrzygnął spór 30-letni dnia 26 lipca 1682 roku na korzyść prowincji św. Wacława. Jedynie klasztory w Gliwicach i św. Anny na Górze Chełmskiej miały nadal należeć do prowincji polskiej. Po załatwieniu sprawy prawnej przystąpili zakonnicy czescy niezwłocznie do budowy swego klasztoru raciborskiego. Walki re ligijne już dawno ustały, umysły się uspokoiły, mieszczanie znów hojne składali na chwałę Bożą ofiary. Na Bronkach znaleźli odpowiednie miejsce pod budowę. Znalazł się także dobrodziej, który właściwie cały klasztor wybudował z własnych funduszów: Fryderyk Aleksander Kotuliński, pan dziedziczny na Rzucho wie, Pstrążnej, Łońcach, Boronowie, Moszczenicy i Krzyżkowicach. Rodzinę baronów Kotulińskich spotykamy w naszej okolicy około połowy XVII wieku. Wtedy nabyli, jak wyżej powiedziałem, folwarki w okolicy Rzuchowa. Pierwszym z tej rodziny na Rzuchowie gospodarzem był Jan Kotuliński. Przepisał swój dość znaczny m ajątek synowi Fryderykowi Aleksandrów1! i iosiadł jako J a n Starszy Kotuliński na Swobodnym Dworze (Freihof) pod murami Raciborza. Obaj Kotulińscy, ojciec i syn, byli obecni jako świadkowie przy spisywaniu protokołu fundacji barona Brawańskiego, pana na Żytnej, dla kościoła farnego w Pstrążnej. (Dokument odnośny - umieszczę jako dodatek nr 15 przy historii Pstrążnej.) Młodszy pan Kotuliński jest więc, jak wyżej wspomniałem, fundatorem klasztoru oo. minorytów w Raciborzu. Oto w dosłownym tłumaczeniu akt fundacyjny, wystawiony w Łońcach dnia 8 m aja 1690 roku: Ja, Jan Fryderyk Kotuliński, wolny i swobodny pan de Kotulin i z Krzyżkowic, dziedziczny pan na Łońcach, Pstrążnej, Rzuchowie 1 Boronowie, Radca Jego Cesarskiej Mości, ławnik księstwa cieszyńskiego i hetman ziemi lublinieckiej, postanowiłem ze względu na hojne dary, k tórymi Pan Bóg łaskawie mnie obdarzyć raczył, wystawić pomnik wdzięczności, aby w taki sposób dobra ziemskie na wiecznie trwałe zamienić skarby. Przeto na wybudowanie klasztoru dostarczam wszelki budulec, cegły, wapno, żelazo i szkło, na wypłatę zaś dla robotników przeznaczam guldenów reńskich, równocześnie zobowiązuję moich spadkobierców i potomków, żeby oddawali rocznie na ręce zakonników raciborskich 18 beczek albo 54 wiader piwa, 3 kopy średnich karpi, 2 kopy szczupaków, 1 cuber płotek, czyli płocic, dla kuchni klasztornej 10 szkopów, 8 szafli żyta, 4 jęczmienia, 2 prosa, grochu 1, zaś drzewa opałowego 35 sążni. Jeżeliby takiej daniny in natura dostarczyć nie mogli, wtedy dawać będą równowartość w pieniądzach, a mianowicie liczyć będą wiadro piwa po 1 guldenie, kopę ryb po 5, płocice po 2, szkopa po 1 guldenie 1 12 grajcarów, a sążnię drzewa po 12 grajcarów. Natomiast zakonnicy będą zobowiązani do odprawienia rocznie 208 mszy świętych, a mianowicie w poniedział

9 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 109 ki za rodzinę Kotulińskich, w środy za dusze opuszczone, w piątki za duszę fundatora, w soboty za rodziców i krewnych, poza tym zgodzą się na pochowanie fundatora oraz jego potomków w krypcie pod kościołem klasztornym jako też na zbudowanie przy kościele kaplicy pogrzebowej, ozdobionej herbem Kotulińskich, dla zmarłych krewnych tej rodziny. W tej kaplicy odprawiać będą zakonnicy w Suche Dni wigilie i rekwiem za duszę fundatora. Fryderyk Aleksander pożegnał ten świat w sędziwym wieku w roku W testamencie przeznaczył wszystkie swoje dobra bratu stryjecznemu, F ranciszkowi Karolowi Kotulióskiemu. W roku 1679 przeprowadził ks. W a wrzyniec Joannston, dziekan namysłowski, wizytację kanoniczną dekanatu ra ciborskiego z polecenia kardynała Fryderyka, księcia-biskupa wrocławskiego. Proboszcz ówczesny w Pstrążnej, ksiądz Szymon Dzierdzik, przedłożył szczegółowy spis swych parafian i re jestr wszystkich dochodów kościelnych. Z tego zestawienia wynika, że wtedy było w Rzuchowie tylko 5 gospodarzy, (Ciąg dalszy nastąpi.) docmujących każdy po 2 wiertele żyta i tyleż owsa proboszczowi. Praw dopodobnie większa część wieśniaków wyginęła lub pouchodziła w czasie wojny 30-letniej. Zostało tylko 5 rodzin sielskich. W tym samym czasie liczyła Żytna 8, Czernica 8, a Łańce i Dzimierz nawet po 10 gospodarzy. Folwark rzuchowski dawał plebanowi rocznie po 3 talary. ( In villa Rzuchow 5 coloni, singuli per 2 virteliones siliginis et totidem avenae. Dominus in Rzuchow solvit 3 taleros. Jungnitz: Visit. Ber. II, strona 130. Virtelio = kwartka, 4 kwartki = 1 szafla.) Z naszej wioski wyszedł, jak daleko moje wiadomości sięgają, tylko jeden kapłan, a mianowicie syn młynarza rzuchowskiego, Melchior Wojak. Urodził się około 1699 roku, studiował we Wrocławiu, gdzie otrzymał 20 grudnia 1721 roku niższe święcenia, 30 maja 1722 roku subdiakonat z tytułem stołowym na majątek Kornowac Jana barona de Larysz. Dnia 18 stycznia 1724 roku został wyświęcony na kapłana i poszedł w czerwcu tegoż roku jako wikary na Starą Wieś. W roku następnym pracował jako kapelan w Wodzisławiu, a um arł c roku. Ks. Jan Nepomucen Koziełek Dnia 20 listopada 1938 roku odprowadziliśmy na miejsce ostatniego spoczynku, na cmentarzu w Knurowie, pobożnego i ofiarnego kapłana, gorliwego i przykładnego duszpasterza, zahartowanego w walce o polskość śląskiej ziemicy bojownika, krzewiciela myśli słowiańskiej, wielce uczonego, czcigodnego księdza Jana Nepomucena Koziełka. Nieprzeliczone tłumy wiernych, poczty sztandarowe wszystkich stowarzyszeń kościelnych i narodowych, delegacje z parafij, w których nieboszczyk duszpasterzował, przeszło 40 kapłanów, prałatów, kanoników i zakonników brało udział w jego pogrzebie. Słowa pożegnalne w kościele parafialnym wygłosił ks. dziekan Pogrzeba z Przyszowic, wierny jego przyjaciel i towarzysz z czasów uniwersyteckich. Nad grobem dziękował wszystkim w rzewnych słowach ks. proboszcz Alojzy Koziełek, brat nieboszczyka. Rodzina Koziołków, rozgałęziona w morawskiej części powiatu głubczyckiego, w Kozielskiem i Prudnickiem, jest to rodzina zamożnych i narodowo uświadomionych gospodarzy. Na tym zdrowym pniu wielu wyrosło zasłużonych dla Śląska pracowników. Samych księży naliczyłem przeszło piętnastu w ostatnim stuleciu.

10 Str. 110 Ziemia Rybnicka N r 5 Brat prababki, z domu Janotów, F ranciszek, urodzony w roku 1729 w Baborowie, poszedł na studia do Opawy. Zamierzał zostać kapłanem. Wybuchły wojny o Śląsk. Król Fryderyk gwałtem zaciągał młodych ludzi do wojska. Wtedy Janota uszedł za granicę, wstąpił w szeregi wojsk cesarskich, by pod sztandarami Marii Teresy walczyć o wolność Śląska. Jako oficer brał udział w 7-letniej wojnie. Pod Kolinem, niedaleko Pragi, przyszło dnia 18 czerwca 1756 roku do rozstrzygającej rozprawy między arm ią austriacką pod dowództwem generała Dauna i wojskami pruskimi, którymi sam Fryderyk dowodził. Już przechyliło się zwycięstwo na stronę P rusaków, a Daun właśnie chciał wydawać rozkazy generalnego odwrotu, gdy J a nota i kilku oficerów ofiarowało się na własną rękę podjąć przeciwnatarcie na zwycięskiego wroga. Za zgodą Dauna uderzyli na czele kilku szwadronów na bataliony pruskie i rozgromili w wspaniałej szarży przeciwnika. W ojska cesarskie odniosły zwycięstwo. Za to zemścił się Fryderyk na rodzinie Janotów. Stary Janota został osadzony przez rząd pruski w twierdzy Koźle, a majątek skonfiskowany. Wobec tego cesarzowa Maria Teresa wynagrodziła mu wszelkie szkody i przyjęła go do szlachty krajowej jako Janota von Janthal. Franciszek Janota dosłużył się w wojsku austriackim wysokiej rangi generałmajora i zmarł w Bernie na Morawach jako k a waler w roku Tegoż roku, dnia 14 listopada, urodził się w Dzielowie, jako brat dziadka, Jan Koziełek. Studia teologiczne rozpoczął w Ołomuńcu i dokończył je w W rocławiu, gdzie też otrzym ał święcenia kapłańskie dnia 5 kwietnia 1835 roku. Ja ko wikary pracował do 1839 roku w Krapkowicach. Poza pracą duszpasterską zajmował się studiami regionalnymi, których owocem była cenna kronika parafialna. W roku 1840 powołał książębiskup Leopold hrabia Sedlnicki zdolnego kapłana jako administratora do Chechla. Do kościoła św. W alentego należały wtedy wioski parafialne Gacz i Łonia, dusz liczyła parafia Do Komunii wielkanocnej przystępowało 703 parafian. Dwa lata później otrzymał prezentę na beneficium chechelskie od Hugona księcia Hohenlohe-Oehringen na Sławęcicach i został wprowadzony jako proboszcz dnia 31 marca. W roku 1846 mianował go rząd opolski wizytatorem wszystkich szkół powszechnych powiatu toszecko-gliwickiego. W tym właśnie czasie przystąpił biskup-sufragan Bernard Bogedain do reorganizowania polskiego szkolnictwa na Górnym Śląsku. Najwierniejszymi pomocnikami przy tej pracy był nauczyciel Swiętek z Skrzyszowa i ks. proboszcz Koziełek. W roku 1850 towarzyszył biskupowi w podróży nad Ren. Droga prowadziła przez Poznań, Szczecin i Berlin. Na pamiątkę otrzym ał ks. Koziełek pięknie rzeźbiony puchar szklany, na którym są misternie wyrzeźbione trzy boginie z mitologii greckiej, przędzące nić żywota. Napis umieszczony na szklance w języku niemieckim: Spinnet langsam und bedächtig, denn es gilt meinem besten Freund! Prządźcie powoli i uważnie, bo to dla najlepszego przyjaciela! W roku 1849 został wybrany aktuariuszem dekanatu, a 1853 roku powołany na stanowisko dziekana. Swoje szczupłe dochody poświęcał na dobre cele. W roku 1862 założył z własnych funduszów szpital dla ubogich starców parafii chechelskiej. W roku 1869 zrezygnował z godności wizytatora powiatowego, gdy rząd pruski zaczął okrajać coraz to bezwzględniej prawa językowe Polaków na Górnym Śląsku. Dnia 24 lipca 1886 roku zrezygnował także z urzędu dziekańskiego, by odtąd poświęcić ostatnie lata życia tylko swoim owieczkom. Kuria biskupia mianowała go wtedy radcą duchownym. Z okazji złotego jubileuszu kapłańskiego otrzymał od rządu pruskiego order Czerwonego Orła 4 klasy. O rder Bożego Grobu posiadał już dawno. Mając lat 86 zasnął w Panu. Patriarcha chechelski wielki wywierał wpływ na rodzinę Koziełków. Służył zawsze radą i pomocą. Jemu zawdzięcza swe powołanie kapłańskie wielce zasłużony i na niwie uświadomienia narodo

11 N r 5 Ziemia Rybnick a Str. 111 wego niestrudzony, chociaż cichy pracownik, lingwista i historyk, zaprzysiężony tłumacz dla 14 języków przy sądzie raciborskim, twórca nieśmiertelnej pieśni młodych Ślązaków: Długo Śląsk nasz ukochany proboszcz tworkowski ks. Józef Gregor, syn siostry jego ciotecznej, urodzony dnia 6 marca 1857 roku w Witosławicach. Ks. Michał Koziełek, syn brata jego, urodził się dnia 11 grudnia 1848 roku w Dzielowie, otrzym ał święcenia kapłańskie dnia 28 czerwca 1873 roku, zaś dnia 16 października 1886 roku został proboszczem przy kościele św. Mikołaja w Rudnie na prezentę księcia na Ujeździć. W roku 1909 przeszedł na probostwo w Suchym Dole (Sudoll pod Raciborzem), gdzie zmarł w roku Zaliczamy go do tych bohaterskich kapłanów, którzy podczas walki kulturnej niezłomnie bronili praw Kościoła katolickiego i za to cierpieli niedostatek i więzienie. Do powinowactwa i przyjacielstwa rodziny Koziełków należą także księża Ignacy i Juliusz de Ponte, pochodzący po mieczu z szlacheckiej rodziny de Ponte, osiadłej przed dwoma wiekami na Śląsku. Obecnie pracują jako duszpasterze w powiecie głubczyckim. Dalej ks. Antoni keks, który zmarł jako duszpasterz Polaków w Ameryce P ółnocnej, ks. Paweł keks, zmarły przed kilku laty jako dziekan 1 proboszcz w Halembie, jako też ks. Henryk Musioł, proboszcz w Połomi, ks. Paweł Koziełek, urodzony dnia 4 grudnia 1867 roku w Baborowie, oraz ks. Józef Komorek, proboszcz w Ostróżnicy na Śląsku Opolskim, dalej księża Rudolf Gladoś, Józef Pawełko, Paweł Witek, duszpasterzujący również w okolicy Baborowa. Z tej parenteli wyszedł także ksiądz Wilhelm Frank, urodzony dnia 16 czerwca 1858 roku w Sułkowicach w Raciborskiem, wyświęcony dnia 26 czerwca 1883 roku, proboszcz przy kościele świętego Piusa w Berlinie od 3 października 1892 roku, dziekan archiprezbiteratu berlińskiego 1899, poseł do parlamentu niemieckiego z stronnictwa centrowego na powiat raciborski, autor kilku cennych dzieł o swych licznych podróżach po Morzu Śródziemnym. W takiej atmosferze duchownej wyrósł Jan Nepomucen Koziełek, urodzony dnia 14 maja 1873 roku w Jernowie, powiat głubczycki. W szkole ludowej zwrócił na siebie uwagę bystrością umysłu i sumiennością nadzwyczajną, która zresztą cechowała zawsze wszystkie jego prace w nauce i duszpasterstwie. Na gimnazjum uczęszczał do Głubczyc, skąd wyszło niem ało światłych uczonych, bojowników narodowo uświadomionych, bo tu wykładali profesorowie wysiedleni dla swych przekonań narodowych z Poznańskiego: Karwowski, Szenic, Drażdżyński, autor wartościowej pracy o słowiańskich nazwach osiedli głubczyckich, którzy swoim uczniom wpajali miłość do wszystkiego, co polskie. Studia teologiczne rozpoczął Jan w Fryburgu, a zakończył je w Wrocławiu. Tu uczęszczał na wykłady slawistyki profesora Nehringa, który Jana Koziełka uważał za swego najlepszego ucznia. W czasie wakacyjnym zwiedzał młody teolog ośrodki ruchu słowiańskiego: Kraków, P ra gę, Berno, stolicę Serbów łużyckich, Budziszyn, gdzie nawiązał kontakt z dowódcą i obrońcą Łużyczan, dr Muką, z którym korespondował przez długie lata. Był również dobrym przyjacielem d r Wolfa, dyrektora biblioteki narodowej w Pradze. Należał także do Towarzystwa Akademików Górno-Ślązaków w Wrocławiu, które miało swoje zebrania koleżeńskie w hotelu Dorna przy ulicypiaskowej pod numerem 18. Z całym zapałem brał udział w pracach naukowych tego stowarzyszenia, pełniąc obowiązki sekretarza aż do dnia 1 stycznia 1896 roku. W roku 1895 wygłosił na zebraniach dwa referaty: O początkach i rozwoju języka polskiego oraz Przysłowia ludu gómo-śląskiego. Po ukończeniu studiów teologicznych otrzymał święcenia kapłańskie dnia 11 czerwca 1898 roku. Należał do diecezji ołomunieckiej. Aż do roku 1906 pracował młody kapłan między ludem morawskim w Branicy, Hulczynie i Ludgierzowicach. Bez wszelkiego wynagrodzenia objeżdżał szkoły ludowe rozleg-

12 Str. 112 Ziemia Rybnicka N r 5 łych parafij i udzielał dziatwie morawskiej nauki religii w języku morawskim, który doskonale znał z domu. Żeby lepiej zrozumiały dzieci prawdy wiary, uczył je czytać i pisać za pomocą znanego podręcznika w języku morawskim, po raz ostatni wydanym w Raciborzu 1871: Slabikarz a czjtanka pro menssj djtky. (Ten sam elementarz był też w użytku w tworkowskiej szkole w połowie przeszłego wieku.) Rozdawał za darmo dzieciom książki nabożne morawskie, uczył je śpiewać pieśni pobożnych i ludowych. Jeszcze teraz starsi posiadają jako drogie pamiątki po welebnym paterku książeczki: Sbirka oblibenych nabożnych pisni nasseho lidu" albo M a 1 y Kancional Pisni a Modliteb pro mladeż krzestansko u". Chętnie opowiadał dzieciom bajki św. Cyryla, wydane po polsku przez tworkowskiego proboszcza ks. Perżicha, a tłumaczone również na język morawski przez księdza Metodego Halabalę w Rajhradzie. Taka działalność w duchu narodowym nie podobała się władzom świeckim. Częste upomnienia i przestrogi nie zraziły młodego paterka w swej pracy uświadamiającej. I stało się, co mu nieraz przepowiadano: Na Śląsku jest samodzielne stanowisko duszpasterskie dla ks. Koziełka wykluczone! Znienacka zjawił się inspektor szkolny z Opola i znalazł corpus delicti: Kratk y n a v o d ke svate zpovied i", krótki podręcznik do nauki o świętej spowiedzi. Zrobiono z tego olbrzymią aferę: protokoły, wywiady, a na koniec oświadczenie generalnego wikariusza Ster ca: Wiemy, że ksiądz jest Słowianinem. U nas nie może ksiądz liczyć na posadę proboszczowską! Oto podaję urywek z książki Jana Vyhlidala Pod Żezlem kralu pruskych!" Na stronie 55 ff. opisuje autor pracę ks. Koziełka dla morawskich parafian i smutny epilog jego ofiarnej działalności na niwie narodow ej:...narodil se v Bavorovie, mladl prożil v Jarohnievi, universitu sfudoval ve Vratislavi. Jako kapłan pusobil po dvie leta 1898 do 1900 ve Branic! u fararze Jos. Nathana, nyniejsiho gen. Vikarze, jsouciho tehdy toho przesviedczeni, że s Moravci bude lepe, kdyż se poniemczi! Odtud dostał se do Hluczina, a tam przisel do konfliktu se szkol, urzady na udani uczitelovo, że użiva czeskych brożur Kratky navod ke svate zpovied i" przi przipravie ke svatosti pokani. Przivolany okresni inspektor a vladni rada s Opoli naszli ona corpora delicti, a udali provinieni kaplanovo tehdejszimu gen. vikarzi Sterzowi v Ketrzi. Ten przedvolav si vinnika, zahrzmel mu do dusze: W i r w i s sen, dass Sie slavisch gesinnt sind. Die Regierung wird Sie ganz unterbuttern. Bei uns können Sie auf Anstellung als Pfarrer nicht mehr rechnen! to jest: My vime, że jste Slovan. U nas ne mużete se stati fararzem! Toż niezbyvalo mu nic jineho, neż vyhledati si misto fararzske mezi lidem polskym, vszak laska k lidu moravskemu utkviela mu hluboce v srdei a horlivie pro jeho uviedomieni pracuje." Za radą dobrych i życzliwych przyjaciół zwrócił się ks. Koziołek do biskupa wrocławskiego z prośbą o inkardynację do swej diecezji. W łaśnie wakowało probostwo w Goczałkowicach. Ponieważ się nikt o tę ubogą parafię nie ubiegał, otrzymał ją ks. Koziełek bez wielkich trudności. Inwestytura n a stąpiła dnia 26 września 1906 roku. W pobliskiej Pszczynie był wtedy jego brat Alojzy wikarym. W roku 1908 nawiedziło parafię straszne nieszczęście: krewniany kościółek spłonął doszczętnie. Na jego miejscu zbudował ks. Koziełek nowy, okazalszy, a gdy wszelkie prace już były ukończone, opuścił Goczałkowice i przeniósł się do pobliskiej Łąki. Dnia 22 marca 1911 roku został w uroczysty sposób wprowadzony. Przez lat trzynaście poświęcił swe siły parafianom w Łące. W wolnych od zajęć duszpasterskich chwilach pra-

13 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 113 cował naukowo, brał udział w pracach oświatowych, osobliwie w czasie plebiscytu, i pisywał artykuły dla miesięcznika Głosy znad O dry : O pierwszych mieszkańcach Śląsk a. 1919, rocznik II, nr 4, strona Podpisał się Loncensis. M a teriał czerpał z Palackiego Dejiny narodu czeskeho, cytuje dalej Tacyta, Liwiusza, Strabona etc. W ierzb a. 1920, rocznik III, nr 4, str. 167 ff. Praca ludoznawcza, bardzo ciekawa i wielce oryginalna. W e lehrad, kolebka chrześcijaństwa między Słowianam i. 1922, rocznik V, nr 1, str Autor podpisuje się Kozelek. Przy tym studium opiera się na dziełach czeskich uczonych, a osobliwie na pracach naukowych w czasopiśmie N a s z Domov oraz Sbornik V e 1 e h r a d s k i, które abonował. Staropolskie gry dziecinne. 1922, rocznik V, nr 2, str. 44 ff. Jest to zbiór zabaw ludowych, rozpoczęty wspólnie z Józefem Jagło jeszcze w czasie studiów wrocławskich. Gdy ks. prof. Korzonkiewkz wydawał dzieło uczonego Chorwata dr Franciszka Grivca o św. M etodym i Cyrylu, dołączył do polskiego wydania jako suplementum pracę ks. Koziełka p. t. Pomniki działalności ś w. Cyryla i Metodego na Śląsk u". W roku 1923 obchodził swój srebrny jubileusz kapłański. Wtedy wyjechał do Gniezna, by nad grobem św. Wojciecha, biskupa praskiego, odprawić mszę świętą dziękczynną. Jako ostatni pocałował głowę św. W ojciecha, bo kilka dni później została cenna relikwia skradziona. Rok później objął parafię M ała Dąbrówka pod Katowicami, gdzie mimo tru d niejszej pracy duszpasterskiej o studiach slawistycznych nie zapomniał. Przede wszystkim ubolewał nad uciemiężeniem przez rząd niemiecki ludu morawskiego. W spierał starego Moslera, kopidoła baboiowskiego, przy zbieraniu przedmiotów etnograficznych z okolicy Baborowa. By nieść pomoc nieszczęśliwym Morawianom, zorganizował Kółko Inteligentów Baborowskich. Na jego wezwanie przystąpili do kółka akademicy pochodzący z Głubczyckiego, a pracujący na terenie Górnego Śląska, a mianowicie 3 księży, 2 lekarzy, 2 profesorów gimnazjalnych, 1 inżynier. Wyżej wspomniany J a n Vyhlidal pisze, pełen uznania dla inicjatywy polskich uczonych, o tym związku: Za hlomozu valeczneho a poprzevratoveho nikdo si toho v Opavie nevszimi acz maji do prvni diediny hlubczicke % hodiny ani v Olomouci, tim menie v Praze, aż domoroda inteligence, pusobici v Polsku, na to bezpravi verzejnost polskou i czeskou upozornila. Inteligenti tito poctem 9 utvorzili 12 kvietna 1927: S polek slovanskych inteligentu z kraje hlubczickeho v Prus. Slezsku. Jehoż uczelem jest hajiti prav obyvatelstva slovanskeho na Hlubczicku. Za prvniho przedsedu zvolili si nadszeneho Slovana Jana Kozelka, fararze v Male Dombrovce u Katovic. (L. c., str. 55.) Sterany pracą i chorobą, przeszedł w roku 1931 w stan spoczynku i udał się do Knurowa, gdzie zamieszkał w gościnnym domu swego brata Alojzego. Tu w gronie kochanych krewnych i konfratrów znów wrócił do zdrowia, tak że nawet mógł wyruszyć z pielgrzymką do Wiecznego Miasta. Powoli jednak siły coraz to więcej go opuszczały. A jednak, choć schorzały i cierpiący, interesował się jeszcze zagadnieniami świata słowiańskiego. Cenne otrzymałem od niego wskazówki dla prac regionalnych, a na ostatku podarował mi część swoich książek, przede wszystkim dzieła odnoszące się do tak zwanej Porta Moravica. W wielkiej bibliotece w Katowicach, tak mi powiedział, byłyby moje kochane książki tylko kroplą w morzu, a w waszym zbiorze będą miały swoje znaczenie! Krótko przed śmiercią odwiedził staruszek jeszcze raz wszystkich swoich przyjaciół w Rybniku, którzy o nim pamiętali w jego chorobie. Była to zarazem wizyta pożegnalna, bo niedługo potem, dnia 20 listopada 1938 roku, zasnął w Panu. R. I. P.!

14 Str. 114 Ziemia Rybnicka N r 5 Zestawienie książek podarowanych przez ś. p. ks. Jana Koziełka dla zbiorów Silesiaca o. Drobnego w Rybniku: Dr Gregoris Kalemkiar: Precatio pro Universa Ecclesia ex sacra Liturgia S. J. Chrysostomi. Vindobonae, Rituale Sacramentorum. Vilnae, Typis Academiae Soe. Jesu, A. D. MDCXLVII. Schematismus cleri archidioecesis Strigoniensis pro anno a Christo Nato Strigonü, Dr Duda Franciszek: Narodowy charakter czeski. (Cieszyn) Dr Dvornik Fr.: Żywot św. Wacława. Praga, Kwietniewski Arnold J.: T. G. Masaryk, życie i dzieła. Frysztat, Magiera Jan: Od Białej Góry do Republiki Czechosłowackiej. Kraków, Dr Amerling Kareł: Jan Ewangelista Purkynie. Praha, Bena Lev: Den v Opavie. Brno, Bena Lev: Hluczinsko. Brno, (Bezrucz): Slezske Piśnie. Praha, Bitnar V., dr Kratochvil, Pacovsky E., Hrachovsky: Meditace, miesicznik pro literaturu, umieni a filosofii, rocznik II, Praha. Dr Borovy Klement: Sv. Jan Nepomucky. Praha, Dresler Vaclav: Polsko a Polaci. P ra ha, Götz Fr.: Struczne diejiny literatury czeske. Brno, Dr Grivec Fr.: Byzantske pojimani cirkevniho prvenstvi a jednoty Doctrina Byzantina de primatu et unitate Eoclesiae. Przelożil M. Chudoba. Kromierziż, Dr Grivec Fr.: Ob 1100-letnici sv. Cirila. Ljubljana, Dr Grivec Fr.: Pravoslavi. Ze slovinskeho rukopisu przelożil M. Chudoba. Kromierziż, Dr Grivec Fr.: Slovanszti Aposztole sv. Cyril a Metodiej. Przelożil Fr. Jemelka. V Olomouci, Halabala P. Method: Apolog mravne... Z latiny przelożil a przeduclouvou i poznamkami opatrzil... Brno, Hanzelka Fr.: Rodinna Katolicka Czitanka. V Nov. Jiczinle, H istoria literatury (podręcznik). Hruby Vienceslav: Kdy se usadili Slovane v zemich czeskoslovenskych. Opava, H. J.: Sbirka obllbenych nabożnych pisni nasseho lidu. Hulczin, Dr Janko Jos.: O pravieku slovanskem. Praha, Jasnin V.: Cyprian Lelek, najprzedniejszi kniez-buditel-uczitel a zastance Moravcu. Opava, M oravan (kalendarz z roku 18807). Kalendarz Moravec na rok Opava. Dr Kapras Jan, universitetni pro!.: Z diejin Czeskeho Slezska. Opava, Katalog czislo I: Publikace o Czeskoslovensku v ciizich jazycich. Praha, Konviczky Fr.: Pam atnik Palackeho. (Praha) Kozel Vaclav: Czteni o svetem Janu Nepomuckem. Czeske Budiejovice, Kubalek J.: Unas, Slabikar pro miesta. Praha, Mariańska Drużina a idea Cyrillo-Methodiejska. Kromierziż, Dr Martinek Vojtiech: Frantiszek Slama, slezsky buditel, slezsky lidovy spisovatel. Opava, M asaryk T. G.: Nova Europa Stanowisko slovanske. Praha, M asaryk T. G.: Slovane po walce. P ra ha, M asaryk T. G.: Student a politika. P ra ha, Masaryk T. G.: Sviet a Slovane. Praha. Miczan V lad.: Czeska emigrace v P olsku a na Volyni. Brno, Miczan Vlad.: Za Zarzi Kalicha v Cizinie. Brno, Miczan Vlad.: Ve vyhnanstvi O czeskych emigrantech v Prus. Slezsku na O polsku a Strzelinsku. Brno, Mikolasz J. L.: Kytice slezskych kolęd. Sbirka 40 kolęd lidovych z Tieszinska. N asbiral a uprawił... Kromierziż, Myslivec Fr.: Nasz narodni kroj. O pava, Myslivec Fr.: Piesniczky Moravcu z Hluczinska a Hlubczicka. Do tisku upravil... Opava.

15 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 115 O tto J.: Tieszinsko. Vydal... Praha. Pekarz Josef: Svaty Vaclav. Praha, Petru Vaclav: Czitanka pro niższl trzidy strzednich szkol. Sestavil... Praha, Petru Vaclav: Czitanka pro niższl trzidy strzednich szkol. Sestavil... Praha, Piśnie przileżitostne a zabavne. Tiskem Karla Navratha w Hulczinie. (Alfabetem gotyckim.) Poutni kostel sw. Krziże u We!. Petrowic (w okresu Ratiborskem). (Alfabetem gotyckim.) Prasek V.: Diejiny knizetstvi Tieszinskeho. Opova, Prasek V.: Diejiny kraje Holasovske czili Opavskeho. Opava, Prasek V.: Historicka topografie zemie Opavske. Opava, Pravidla hledici k czeskemu pravopisu a tvaroslovi. Praha, Sbomik svatomethodiejsky. Przipravne pouczeni k roku jubilejnimu Brno, Schranil J.: Ukazky pravekeho umleni z Czech. Uvod a poznamky napsal... Praha. Slabikarz a czitanku pro menssi ditky. W Ratiborzi, (Ostatni elementarz morawski, drukowany na b. Śląsku Pruskim. Pisany szwabachą.) Sorm Ant.: Svatovaclavsky Kalendarz. Praha, (Sorm A.:) Sv. Vaclav a ditky. (Praha, 1929.) Dr S tej skal Fr.: Svaty Vaclav, jeho żivot a ucta. Praha, Stuparsky Rudolf: Cyrillo-Methodiejskie Paprsky. Baśnie od... Velehrad, Stypa Jos.: Viestnik Matice Opavske vienovany kulturnim a viedeskym potrzebam slezskym. Porzada... Rok 1923, czislo 29. Tenora Jan: Żivot sluhy Bożiho P. M artina Strzedy. Brno, Uprka Jos.: Vazani satku. Dil. I. Kromierziż. Vaszek Ad. E.: Hraniczne Kameny. Powidka z dob anekse Slezska a naszich Moravcu Pruskem (1742). Praha, Vaszek Ad. E.: Hlasy Bezruczovy zemie. Red. a vydava... Czis. 1. O Ratiborzsku. Mor. Ostrava. Jak wyżej. Czis. 2. Narodni obrozeni naszich Moravcu v byv. Pruskem Slezsku. Jak wyżej. Czis. 4. Piśnie naszich Moravcu za Opavici. Vaszek Ad. E. a red. Emil Vrchovecky: Mistopisny pruvodce po Moravskem Ratiborzsku. Vavro uszek Boh.: Malebne Slovensko. Praha, Vevoda Jos.: Nasz Domo v. Nejlaciniejsz! czasopis obrazkovy a zabavno-pouezny pro lid. Red. a vyd... Rocznik X. Zabrzeh, Jak wyżej. Rocznik IX Ve Vyhnanstvi. Brno, Vodiczka Fr.: Maly Kancional. V Olomouci, Vychodil Jan: Popis velehradskych pam atnosti. Velehrad, Vyhlidal Jan: Czechove v Pruskem Slezsku. Praha, Vyhlidal Jan: Nasze Slezsko. Praha, Vyhlidal Jan: Pod perutiemi pruskeho orla. Opava, Vyhlidal Jan: Pohadky a povlesti z H a ne. V Drahotuszich-Hranicach. Vyhlidal Jan: Prusky sniem a Moravci na Ratiborsku. Opava, Vyhlidal Jan: Slezska svatba. Opova. Vymazel Fr.: Staroslovansky (Starobulharsky). Praha, Za Masarykem. Volne sdrużeni klasu. Setba Zukal Jos.: Pamieti Opavske. Opava, Żalud Aug.: Czeska vesnice. Praha, Boenisch: Beiträge zur Heimatskunde. Leobschiitz, Festschrift zur Feier des hundertundfünf zig jährigen Bestehens des königlichen katholischen Gymnasiums zu Leobschiitz. Leobschiitz, Führer durch die schlesische Landeshauptstadt Troppau. Troppau, Gnielczyk Hugo: Leschwitzer Kalender für das Jahr Leobschütz.

16 Str. 116 Ziemia Rybnicka N r 5 Hofrichter Rob., Rektor: Geschichtliche Einzelbilder der Stadt Leobschütz. Leobschütz, Hofrichter Rob., Rektor: Geschichtliches des Kreises im allgemeinen. Leobschütz, Hofrichter Rob., Rektor: Geschichtliches der einzelnen Ortschaften des Kreises Leobschütz. Leobschütz, Hofrichter Rob., Rektor: Im Kampfe um unsere Heimat Oberschlesien unter besonderer Berücksichtigung des Kreises Leobschütz. Leobschütz, Hofrichter Rob., Rektor: Unsere Heimat während des Weltkrieges und in der Nachkriegszeit. Leobschütz. Dr. Luchs Hermann: Schlesische F ürstenbilder des Mittelalters. Breslau, Jungmann Emanuel: Die Prophezeiung des blinden Jünglings über die Zukunft des tschechischen Staates Kleiber Heinrich: Die merkwürdigsten Begebenheiten aus der Geschichte der Stadt Leobschütz. Leobschütz, Oberglogau - Sonderhaft. 7. Jahrgang. 3. Heft Schematismus oder Statistik des Bistums Breslau. Breslau, Schneider Bruno: Festschrift zum hundertjährigen Jubiläum der Kosmützer Kirche. Dr. Schwarz: Königliches evangelisches Gymnasium zu Ratibor. Bericht über das Schuljahr 1912/1913. Ratibor, Snopek Fr.: Die Slavenapostel. Kremsier, Silva rerum (w języku niemieckim i łacińskim). Dr. Troska Ferdinand: Geschichte der Stadt Leobschütz. Leobschütz, Vogt Eduard: Aus alten Tagen. Geschichtsbilder aus der Vergangenheit des Kirchspiels Sabschütz in O berschlesien. Leobschütz, W eitzel Augustin: Besiedelungen des nördlich der Oppa gelegenen Landes. Leobschütz, Likwidacja książęcych folwarków w Rybniku i na Smolnej w roku (Akta starościń sk ie: S ectio IX, Volumen I, Caput II, ab anno 1859). W roku 1788 odkupił rząd pruski dawniejszy majątek książąt rybnickich od rodziny hrabiowskiej Węgierskich za talarów i 500 dukatów H ucznego. Stary zamek piastowski zamienił rząd na przytułek dla inwalidów armii pruskiej, a folwarki wydzierżawił dzierżawcom generalnym. Gdy w pierwszej połowie XIX wieku nastąpiła separacja i zniesienie dawniejszych serwitutów, zgłosili obywatele rybniccy swoje pretensje do lasów książęcych, z których na podstawie starego przywileju pobierali wolny opał i budulec. Rząd wtedy w zamian za zrezygnowanie z praw do drzewobrania wolnego ( freie Holzgerechtigkeit") podarował obywatelom ostatnie resztki m ajątku po Piastach rybnickich recesem z dnia 12 stycznia 1851 roku, a mianowicie zabudowania dworskie wzdłuż ulicy Dr Grażyńskiego oraz cały folwark zbudowany na terenach obok drogi prowadzącej do Zebrzydowic, gdzie kilka lat temu powstała kolonia kolejowa, obdarzona egzotyczną nazwą M aroko. Licytacja zabudowań odbyła się w dniach 15 do 19 grudnia 1855 roku. Jako zastępcy prawni obywateli uprzywilejowanych byli obecni: żyd Abraham Hirschei Freund, Polonius, kupiec, Gierich, kupiec, Nalepa, mistrz powroźniczy, oraz Oton de Marklowski, ostatni szlachcic rybnicki, z strony m agistratu Idzikowski; jako kupujący żyd Loebel Freund, naczelnik poczty Józef Lustig, kupiec Maurycy Prager, żyd, Jan H a

17 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 117 ber, lekarz lecznicy brackiej, rzeźnik Matejka, fabrykant skóry Haase, żyd, piernikarz Sobczyk, Ferdynand Leks, Beniamin Rittau, dziedzic Fryderyk Rabe, piwowar Louis Müller. Ze strony rządu był obecny komisarz Kummer, a protokół prowadził zaprzysiężony Rehhahn. Na stole był wyłożony plan sytuacyjny obu folwarków, narysowany przez mierniczego Meera. Po zapoznaniu się z rysunkiem i warunkami licytacji przystąpiono do wywoływania obiektów: 1. Dom amtowego. Budynek masywny, przybudowana kuchnia, obora m a sywna, do tego 45 prętów kw adratowych podwórza i 97 prętów kwadratowych ogrodu. Cena talarów. Zakupił amtowy Filip Sfrutz. 2. Sypanie murowane i miejsce budowlane 26 pr. kw. przy zamku kupił żyd Loebel Freund za 900 talarów. 3. Szopa wiązarkowa z placem 13 prętów kw. oraz ogrodem 80 pr. kw. za 240 talarów kupił Loebel Freund. 4. Dworska szopa pożarnicza objętości 2 pr. kw. dostała się również Freundowi za 60 talarów. 5. Dom urzędniczy masywny, kryty szędziołami, z obejściem 51 pr. kw. i ogrodem owocowym 69 pr. kw. nabyli naczelnik poczty Józef Lustig i żyd Maurycy Prager za 945 talarów. 6. Mieszkanie stawowego masywne i podwórze 12 pr. kw. oraz ogród 139 pr. kw. nabył lekarz bracki Jan H aber za 370 talarów. 7. Piwnicę między browarem i chlewem kupił również Jan Haber za 17 talarów. 8. Sypanie na folwarku Smolna z obejściem 125 pr. kw. i 21 pr. kw. roli nabył H aber za 900 talarów. 9. Tak zwaną tarlicę, czyli mędlicę do łamania lnu przy zamku, budowę wiązarkową, 15 pr. kw. wielką, a z obejściem 148 pr. kw., nabył masarz M atejka za 236 talarów. 10. Stodoły dworskie przy ulicy Dr G rażyńskiego, naprzeciw zboru protestanckiego, o murowanych filarach, słomą kryte, objętości 84 pr. kw., otrzymał właściciel garbarni Ferdynand Haase za 900 talarów. 11. M iejsce budowlane między stodołami przy zamku, 19 pr. kw. objętości, nabył kowal Tomasz Wróblik za 155 talarów. 12. Stodołę naprzeciw sypania przy zamku i obejście 99 pr. kw. dostał za 781 talarów piernikarz Sobczyk. 13. Stajnię masywną obok wjazdu dc dworu oraz połączony z nią chlew i wozownię z obejściem 1 morga i 46 pr. kw. kupił mistrz ciesielski Jan Idzikowski za talarów. 14. Stajnię po lewej stronie przy u jeździć do dworu oraz naprzeciw położony chlew z 1 morgięmi i 11 prętami kw. ornej gleby kupił lekarz H aber za 945 talarów. (Na numerach 13 I 14 znajdują się obecnie Miejskie Zakłady T echniczn e.) 15. Dom mieszkalny dla urzędników na folwarku Smolna oraz masywną oborę z obejściem 222 pr. kw. zakupił za 910 talarów ekonom Ferdynand Leks z Radoszów. 16. Stodoła drewniana tamże oraz podwórze 109 pr. kw. dostała się m a sarzowi Beniaminowi Rittau za 600 talarów. 17. Owczarnię murowaną, słomą krytą, z podwórzem 94 pr. kw., ogrodem 167 pr. kw., polem 101 pr. kw., nabył Fryderyk Rabe, dziedzic na Krzyżkowicach, za 665 talarów. 18. Wozownię, na sposób wiązarkowy budowaną, kupił również Rabe za 40 talarów. 19. Browar zamkowy, masywny, chlew murowany, 150 pr. kw. podwórza i 100 pr. kw. ogrodu zakupił żyd Louis M üller za talarów. Po skończonej licytacji oświadczono nabywcom, że biorą na siebie wszystkie prawa i wszelakie ciężary z tymi obiektami połączone oraz obowiązek przyłączenia się za zgodą rejencjl do gminy miejskiej. Wszyscy obecni własnoręcznym podpisem powyższe zatwierdzili.

18 Str. 118 Ziemia Rybnicka N r 5 Sprawy prawne z nabyciem budynków i gruntów pańskich połączone oraz sp rawa przyłączenia tych obiektów do gminy miejskiej wymagały jeszcze wiele zabiegów. W tym celu odbył się termin dnia 1 marca 1860 roku na ratuszu w obecności komisarza rządowego, ra d cy rejencyjnego Äckermanna, zastępców miasta w osobach radcy Sacka i kupca Lustiga, deputowanych ze strony obywateli uprzywilejowanych w osobach ra d nego miasta Otona de Marklowskiego, burmistrza dawniejszego Fritza, rzeźnika Matejki, karczmarza Freunda, kupca Giericha i mistrza powroźniczego N a lepy. Jako rzeczoznawca brał udział w obradach inspektor budowniczy Linke z Raciborza. (Linke był architektem, i to nadzwyczaj zdolnym. Pierwszym jego dziełem był kościół parafialny w Pogrzebieniu, ostatnim wspaniała budowa zboru cesarskiego w Berlinie.) Przedmiotem obrad była sprawa przyłączenia dawniejszych obwodów dworskich, czyli inkomunizacja jak protokół zaznacza takowych do gminy miejskiej. Po dłuższych pertraktacjach uchwalono: 1. Dawniejsze książęce folwarki: Zamek Rybnik i Smolna są częścią gminy miejskiej. 2. Mieszkańcy tych obszarów przejmują na siebie wszystkie prawa i wszystkie ciężary połączone z posiadaniem obywatelstwa miejskiego. 3. Miasto przejmuje wszystkie podatki, jak podatki gruntowe, powiatowe i komunalne. 4. Miasto bierze na siebie utrzymanie dróg, mostów i kanałów oraz mostu podanego w katastrze pod nr 465 jako też wodociągu prowadzącego z Buko wk i do zbiornika przed domem Strutza, dalej rury wodociągowej pod przykopą młyńską aż do stawu młyńskiego oraz czyszczenie przykopy młyńskiej, jak daleko przepływa przez teren dworski. Wszyscy obecni zgodę swoją wyrazili przez własnoręczny podpis. Bezpośrednio po zamknięciu protokołu wpuszczono do sali obrad wszystkich nabywców dawniejszych obiektów dworskich. Przed komisją inkomunizacyjną stanęli: Prager, Lustig, Matejka, W róblik, Haase, Sobczyk, Rittau, Idzikowski i Louis Miiller. M istrz ciesielski Idzikowski i piwowar Miiller, który za bezcen nabył wspaniały browar zamkowy, zaprotestowali przeciw przyłączeniu gminy zamkowej do miasta. Oświadczono demonstrantom, że nabywców m ajątku dworskiego obowiązuje 5 kontraktu kupna, który przewiduje wcielenie tych obszarów do gminy m iejskiej. O statni term in dla uregulowania sprawy inkomunizacyjnej odbył się dnia 27 kwietnia 1860 roku. Obecni byli: zarządca lasów państwowych, radca rejencyjny Ackermann, burmistrz Gruchel, radni miejscy Sack i Lustig, deputowani obywateli uprzywilejowanych: Oton de Marklowski, aptekarz Ferdynand Fritze, kupiec Józef Urbańczyk, kupiec August Gierich, powroźnik Józef Nalepa, stolarz Franciszek Polonius, karczmarz H irschel Freund. Uchwalono: 1. Inkomunizacja nastąpi z dniem 1 lipca 1860 roku. 2. Miasto bierze na siebie wszystkie ciężary tych obszarów. 3. Jako wynagrodzenie otrzymuje miasto ze strony inkomunizowanych obywateli zamku Rybnik i folwarku Smolna: 1. list zastawny śląski na talarów w walucie złotej albo 865 ta larów w srebrze; 2. hypotekę talarów umieszczoną na posiadłości pani de Lippa, wdowie po Strutzu; 3. w kapitałach 135 talarów curant z dnia 1 lipca 1860 roku; 4. obszar zwany Bukówka obok posiadłości Idzikowskiego i Langera, objętości 9 morgów 145 pr. kw. roli, łąki i stawu; 5. staw zwany Skrzyszów, objętości 6 morgów 114 pr. kw.; talarów w kapitale na utrzymanie drogi od bóżnicy aż do tak zwanej mędlicy;

19 N r 5 Ziemia Rybnicka Str kilka kawałków ziemi: a) przy dworcu kolejowym pod nr 43 a: 77 prętów kw., b) nr 44 b: 1 mórg 120 prętów kw., c) nr 108: 6 morgów 37 pr. kw., t. zw. nowy staw, d) nr 18: 100 pr. kw. wzdłuż toru kolejowego, e) nr 66: 2 morgi 166 prętów kw. łąki, f) na Smolnej nr 176: 57 pr. kw. Prócz tego przypadają miastu dwa domy uprzywilejowane. T o jest ostatnia karta historii majątków piastowskich księstwa rybnickiego. METRYKI PSZOWSKIE. Najbogatsze źródło wiadomości historycznych dla naszej okolicy stanowią tak zwane metryki parafialne, w które proboszczowie sumiennie i starannie zapisywali śluby małżeńskie, chrzty i pogrzeby swoich parafian. Takie) księgi urzędowe były przepisane przez ustawy soboru trydenckiego. Częste wizytacje kanoniczne, przeprowadzane bądź to przez dziekana, bądź też przez komisarzy biskupich, czuwały nad sumiennym prowadzeniem ksiąg metrykalnych. Dlatego uważa je badacz przeszłości ja ko zupełnie pewne dokum enty historyczne. Najstarsze tego rodzaju księgi sięgają do pierwszej połowy XVII wieku. Dawniejsze, jeżeli istniały, zaginęły w pożarach i burzach wojennych. Pierwsze metryki chrzestne posiada kościół parafialny w Żorach, bo tom pierwszy obejmuje lata 1629 do Rybnickie metryki rozpoczynają się z rokiem (Najstarsze m etryki znajdują się w kościele Marii Magdaleny we W rocławiu, pochodzące z roku 1542.) Pszowskie metryki założył wielebny ksiądz pleban Gregorius Ignatius Pańczośnik w roku (Metrica Baptisatorum sub Reverendo Domino Patre Gregorio Ignatio Ponczosik anno 1692.) Pierwsze metryki, rozpoczęte przez niego w roku 1690, spłonęły wraz z szkołą w roku (M etrica pro anno 1690 et 1691 dum schola conflagrasset, copulatorum combusta est.) Ks. Pańczośnik urodził się w Rybniku w roku 1653, był po wyświęceniu kapelanem w Pszowie i został tam po śmierci proboszcza W ańka duszpasterzem tej parafii. Wprowadzony został dnia 19 czerwca 1686 roku, a umarł dnia 12 października 1724 roku. Od roku 1692 posiadamy więc pełnowartościowe dokumenty o dawniejszych rodzinach pszowskich. ( Die Kirchenbücher Schlesiens, wyd. Wrocław 1902, na stronie 53 podawają mylnie rok 1728.) Z tych metryk wybieram co ciekawsze zapiski, odnoszące się do rodzin szlacheckich i ważniejszych osobistości w parafii, jak nauczycieli, sołtysów itp. Przeważa w notatkach język morawski, a to w narzeczu raciborsko-opawskim. Podaję w pisowni oryginalnej, przy czym zaznaczam, że litera g wymawia się jako j. Dalej jest język łaciński, a ostatecznie, za panowania pruskiego, język niemiecki. Rozpoczynam więc metrykami chrzestnymi m aja 1693 okrzczen gest Antonius Franciscus. Otecz geho Urozeny Pan Jan Niewiadomski, materz Anna. Patrini - kmotrowie: Grzegorz Krakowczyk, a pani Laryska. (Jan Niewiadomski był jeszcze 1722 hetmanem pszowskim.) m aja 1694 okrzczena M aria Josepha. Otecz gegij Urozeny Pan Jan Niewiadomski, m aterz Anna. Kmotrowie: Illustrissimus Baro Carolus Gabriel Węgierski a Maria Welczkowna urozena Prażmowna czerwca Okrzczen Ernest Wencel. Otecz Jan Niewiadomski, materz Anna. Kmotrowie: Tomasz Mika ze Syrinie, Jan Koźlik z Dołów a Katarina Krakowczyczka.

20 Str. 120 Ziemia Rybnicka N r stycznia Okrzczena Agneszka spuria; materz Maryna Swobodowa. Kmotrowie: Hedwiga, ho s pody ni knize fararza ze Pszowa. Od roku 1701 zachodzi często rodzina Stwiertnia z Pszowskich Dołów. Również rodzina Niemiec alias Niemczyk, do której należał ks. Niemczyk, który sprowadził cudowny obraz Matki Boskiej z Częstochowy do Pszowa stycznia Okrzczen Malcher spurius, materz Hedwiga Pośpiechowa. Kmotrowie: Urozeny Pan Mlady Carel Welczek a Benigna Welczkowa z Pszowa. (Baron Welczek był wtedy dziedzicem na Pszowie.) 6. 3 lipca Okrzczeni z ż y d o s t w a materz ze cztyrma dziatkami, manzelka Josepha żyda Arrendarze negdy Pszowskeho (porównaj: Hübner, Karczma pszowska, Ziemia Rybnicka nr 3): 1. Tomas, 2. Joannes Jacobus, 3. Victor, filii eius; tandem m ater M argareta. Filia Magdalena Iosepha, quorum Patrini erant Perillustris Dominus Suenn e et Perill. Domina Magdalena Iosepha Suennin, Bernardus W i 1 - chwanski, civis Loslensis. Perill. ac Generosus D. Christopherus Schwelengreber de Radoszow. Drugi chrzest żydowski odbył się dwa lata później: kwietnia Baptizata per Eximium Dm. Archipresbyterum Loslensem (dziekan Mizla) M aria Josepha Hebrea, advena de Labant, cuius Patrini erant: Perill. Domina W e 1 c z k i a n a, nata Laryszin, et Clarissimus Dominus Franciscus Morawetz, secretarius Dinastiae Loslensis sierpnia Maryna, otecz W a wrzyn Waida, materz Katarzina. Kmotrowie': Urozena Panna Benigna W elczkowa, Simon Gaworek a Katarzina Gaworkowa ze Pszowa. (Wajda był wtedy wójtem gminy pszowskiej.) sierpnia Okrzczen Jan Bernard. Otecz geho Wacław Maczek, materz Maryna. Kmotrowie: Urozeny Pan J a n Niewiadomski z Rydułtów, Lorentz, pisarz labanfski, a Jacob Krakowczyk, fojt kopyto w s k i kwietnia Maria Elisabeth, otecz gęgi Casparus Hermiller, mils, qui in quartirio fuit apud Joannem Klimek in Kokoszitz, mater Anna Hermillerin. Kmotrowie: Christophorus Majer, miles, et Elisabeth Majerino. Odtąd częściej zachodzi nazwisko Lanc alias Glanc, Glenc, Glęś; w roku 1719 jest wójtem Jonek Lantz. Hedwiga i Jonek Lantz byli rodzicami chrzestnymi O ndrzeja, syna Jona Glęska i żony M a ryny, dnia 15 listopada 1719 r marca Maryna, otecz Urban Łukaszek z Rydułtów, materz M a ryna. Kmotrowie: Tomek z N i e - dobczyc a Jadwiga Zachowa z Niedobczyc marca Maryna; otecz gęgi Jacub, ofczorz z Biertułtów, materz Maryna. Kmotrowie: Tomek z Niedobczyc a Jadwiga Zachowa z Niedobczyc kwietnia Maryna; otecz Girzi Statkarz z Krziszkowic, m aterz Agneszka. Kmotrowie: Joannes, pisarz pszowski, a Anna M ynorka z G l i nianego Młyna listopada Kareł a Grześ, spurii (nieślubni) bliźnięta; materz gegich Maryna. Kmotrowie: Gurek (Ju rek) Niemczyk a Johanna Frelka Niewiadomska (już wtedy używano u nas zamiast panna" niemieckiego wyrazu frelka, freliczka, pogardliwie frela"), Kuba W ajdów a Ewa, kucharka pańsko z Pszowa kwietnia Okrzczeni gsau Filip a Jakub, otecz Antoni Staniczka, materz Katarzina. Kmotrowie: Mateusz Fojcik, Hedwiga Niemczowo a Urozena Panna Johanna de Niewiadomskin z Pszowa (ta sama jako kmoterka dnia 18 maja 1722 roku: Frelka Johanna).

21 N r 5 Ziemia R y b n i c k a Str grudnia Anna Maria, illegitim i thori militaria; mater Anna Mączkin. Kmotrowie; dwaj żołnierze i Jadwiga, żona Józefa Niemczyka z Pszowa lutego Po raz pierwszy chrzci Rev. P. Joannes Niemczyk, kapelan pszowski, syn nauczyciela Józefa, Dorotę, córeczkę Andrzeja Blazka de Rzuchów i żony jego, Maryny lutego 1724 jako chrzestna m atka zapisana Hedwigis, uxor Scholiarchae de pa go Zawadka Jadwiga, żona nauczyciela z wioski Zawadka. Aż do 1 grudnia 1723 roku używane jest w metrykach narzecze morawskie (opawsko-raciborskie, jak ks. Gregor, proboszcz tworkowski i wielki językoznawca był zaprzysiężony przy sądzie raciborskim jako tłumacz 14 języków słowiańskich udowodnił), idiomate boemico; odtąd dominuje język łaciński (przy wizytacji kanonicznej nakazał bowiem dziekan wodzisławski i komisarz biskupi ks. Paulus Josephus Mizia dnia 17 listopada 1723 roku używanie języka łacińskiego cum admonitione, ne b o emico, sed latino idiomate notentur. W roku 1724, dnia 12 października, zmarł ks. Grzegorz Pańczośnik w 70 roku życia. Adm inistratorem został wtedy ks. P. Mrowieć, a ku końcu roku objął parafię nowy proboszcz, ks. Jan Leopold Iwanowski z Lublińca: S u b Rev. Patre Joanne Leopoldo Iwanowsky p. t. parocho Pszoviensi, Patriota Lubliniec n s i, baptizati sunt, q u i s e - q u u n t u r : września Jadwiga, córka Kowola. Kmotrowie: Józef Niemczik, Scholiarcha, i Zuzanna Braxatoris (braxator = piwowar, sładek) Zuppa uxor. 20. Jadwiga, córka S. Swobody; kmoterką była Anna, ancilla in domo parochiali służąca farska. 21. Andrzej Klemens; ojciec Daiczmanek. Kmoter: Joannes Schreyer, Capitaneus Pszowiensis. (Capitaneus, czyli inspektor dworski. W Tworkowie po dziś dzień nazywają takiego urzędnika hetmanem, dawniej hetman zamecki, Schlosshauptmann; Landeshauptmann, tytuł starodawny, który odżył na nowo na Śląsku Opolskim. W roku 1726 była Urszula, hetmanka z Tworkowa, m atką chrzestną Rozyny Janity w Pszowie.) Ów Jan Schreyer był szlachcicem, rycerzem, jak wynika z następnego zapisku: maja Jan, ojciec J. Dornia. Kmotrowie: Joannes eques (rycerz) de Schreyer cum sua amantisslnia Domina z najukochańszą swoją małżonką Jan, ojciec Jan Bas, m atka Dorota. Kmotrowie: Andrzej Żok z Jodłownika. (Żokiem nazywano dawniej u nas nauczyciela wiejskiego.) Krzyżkowice: Z tej wsi, której właściciele zmieniali się bardzo często, znalazłem kilka jeno notatek podkreślenia godnych: sierpnia Ochrzczony syn Kapitana Józefa von Brixen i żony jego, Krystyny geb. von S t e i n s dorf; otrzymał na imię Karol Józef Otto Robert. Kmotrowie: K a r o l d e Gusnar, dziedzic, i Eufemia, jego żona łipca Anna W incenta, córka pańskiego leśniczego Kaspra Grzegorzyckiego i żony jego, Klary. Kmotrowie: Wincenty de Schwein i c h e n, dziedzic, i jego żona, Anna września Emil, syn amtowego Józefa Pilca i Anny, żony. Kmotrowie: Cyprian de Dołemb a i Engelberta, żona, rodz. baronowa d e B i b r a, dziedzice na Krzyżkowicach Grundherrschaft von Krzischkowifz lutego 1857 ochrzczona sierota wyznania mojżeszowego, 26 lat stara Rozalia Freund, otrzymała imię M a ria.

22 Str. 122 Ziemia Rybnicka N r 5 Wioska Kokoszyce: października Jan, ojciec Jan Poppe, masarz. Kmoterka: Janetfa baron eska de Z a w a d z k y grudnia M ikołaj; rodzice: Jan Nalewajka, gajowy pański, i żona, Zuzanna. Kmotrowie: Michał Machnik i Elżbieta Ridrich, sładkowa (piwowarka) z Wodzisławia kwietnia Jerzy; rodzice: Jerzy Chruszcz, dzierżawca pańskiej harendy (karczmy), i M aryna. Kmotrowie: Antoni Bańka z Pszowa i Marianna Schmiedin, gospodyni zamkowa z Kokoszyc. Chrzcił ksiądz Józef Pampuch (urodzony w roku 1760 w Chroszczycach, wyświęcony 25 marca 1786 roku na tytuł stołowy hrabini Gaszyna, wikary w Pilchowicach, Łubowicach, Rybniku, kapelan zamkowy w Brzeźnicy, proboszcz w Żeleźnej, um arł w roku 1844) lipca Anna; rodzice Mateusz Gruszka, owczarz pański, I Hanka. Chrzcił ks. A lbert C i c h o ń kwietnia Karolina Charlotte Otelia; rodzice: Tomek Żydek, hetman, i Jadwiga. Kmotrowie: Jerzy Chruszcz i Ereile Lothe v o n Z a wadzky kwietnia Józef; rodzice: Tomek Płaczek, młynarz, i Beata. Kmotr: Fr. v o n Zawadzky. Chrzcił P. Franciscus Szyszka września 1815 ist dem Hochwohlgeborenen Herrn Heinrich v o n R e - nultowsky, Rittmeister und Schwadron-Chef vom 7. Husaren-Regiment in W est-preussen, von seiner Ehefrau, Charlotte Wilhelmine geborene v o n Zawadzky, am 18ten hu jus erzeigte Tochter vom Orts-Pfarrer Ludovico Joachimsky getauft und ihr die Namen Leontina Bertha beigelegt worden. Taufzeigen waren: Hochwohlgeborene Frau Catharine verehelichte v o n Z a w a d z ie y aus Kokoschiitz und Ludovicus Joachimsky, P farrer von Pszow lipca Sebaldina Johanna Wilhelmina Serafina; rodzice: Edward Ranoszek, justycjariusz, i Elfryda z Starej Wsi. Kmotrowie: Krcczmer, sędzia z Raciborza, i pani marszałkowa Szauder z Starej Wsi grudnia Henryk Juliusz August; rodzice: Henryk Rach, inspektor, i Wilhelmina. Kmotrowie: Emil Steiner, inspektor, i pani Matias z Wodzisławia. Chrzcił wikary Sandanus, późniejszy proboszcz; i dziekan w Połomi października W iktor Antoni Oton; rodzice: Antoni Śniehotta, nauczyciel, i Anna, żona, rodzona Rendschmidt. Kmotrowie: Stanisław Pełka, nauczyciel z Chwalówic, i O tylia Rendschmidt, córka nauczyciela z Pszowa. Drugi syn ochrzczony został dnia grudnia Hipolit M aksymilian. Kmotrowie: dr Jan Idzikowsky z Wodzisławia i hrabini Luiza d e Frankenberg z Kokoszyc. Z dalszych zapisków dowiadujemy się, że w roku 1862 w pobliskim Wilhelmsbad w Zawadzie dyrektorem kąpielowym był Florian Dola, Jan Myśliwiec je go pomocnikiem, dyrektorem od roku 1865 Jan Mik sza, sołtysem w Kokoszycach 1866 Leopold Kocha, karczmarzem w W ilhelmsbad 1872 F ranciszek Garnczarski. (Ciąg dalszy nastąpi.) Ciekawsze wiadomości o rodzinach dawnej parafii pszowskiej zbierzemy w metrykach matrymonialnych, to znaczy w księgach ślubnych. Najstarsze zapiski sięgają do roku Bardzo sumiennie przestrzegano przepisów odnoszących się do pokrewieństwa; tak samo nie udzielano ślubu bez potrójnego ogłoszenia z ambony, co n a zywano zwołówkami" albo z morawska oklaskami", po łacinie bannisatlones". Wiązanie dłoni stułą nazywano kopula", a młode państwo kopulirowani". Manzel i manzelka to małżonek i małżonka. Tyle dla lepszego zrozumienia następujących zapisków.

23 N r 5 Ziemia Rybnicka Sir. 123 Na cmentarzu połomskim. W cieniu starożytnej drewnianej świątyni połomskiej spoczywają niepoliczone pokolenia z Pbłomi i «Świerklan, wierni parafianie, pracowici gospodarze, którzy ziemię ojczystą w pocie czoła uprawiali, a potem znękane i spracowane członki do wiecznego złożyli spoczywania na pagórku kościelnym, by stamtąd patrzeć na synów i wnuków, na tej samej świętej pracujących glebie. Przez wiele wieków nie kładli nieboszczyków do trumny, tylko w biały całun zawijali zwłoki i tak ziemią przysypali. Księży i szlachciców chowali przeważnie w murowanych grobowcach w kościele. Nie wiadomo, czy pod połom skim kościołem kiedyś była taka krypta. Nie posiadamy przynajmniej żadnych pisemnych wiadomości. W XIX wieku chowali wszystkich bez wyjątku na wspólnym cmentarzu. Krzyże i pomniki tylko zamożniejsze rodziny stawiały swym nieboszczykom. A że wieś ongiś nie zaliczała się do bogatych, stąd tak m ało na połomskim cm entarzu widzimy starszych nagrobków. W yszedłszy z kościoła przez dawniejszą zakrystię od strony ewangelii, zauważymy po lewej ręce najstarszy pomnik na tym cmentarzu, ustawiony przez wdzięcznych parafian zasłużonemu duszpasterzowi połomskiemu, czcigodnemu księdzu proboszczowi Krako wężykowi. Prosty to krzyż z piaskowca orzeskiego, z emblematami kapłańskimi: krzyż, palma i kielich, z kutego żelaza, pod którym umieszczono napis: Tu spoczywa w Bogu proboszcz LEOPOLD KRAKOWCZYK ur. w Pszowie dnia 18 listopada 1770 roku, um. d n ia ' 20 grudnia 1847 r. R. i. P. Tuż obok jest pomnik poległych za wolność Śląska bohaterskich p o w s t a ń ców z parafii połomskiej. Potężny głaz z sztucznego kamienia wskazuje miejsce ich wiecznego spoczywania. Na pomniku czytamy: ZA WOLNOŚĆ ŚLĄSKA poświęcili życie swoje: Leon Wita ur. 23 czerwca 1897, poległ 4 maja 1921 TeodorAntończyk ur. 7 grudnia 1898, poległ 23 maja 1921 Józef Antończyk ur. 25 grudnia 1899, poległ 23 maja 1921 Teodor Białecki ur. 8 listopada 1901, poległ 23 m aja 1921 R. i. P. Przy bramie głównej pod odwiecznymi lipami, z których jedna jest tak zwana lipa sądnica, gdyż pod nią odbywały się ongiś sądy wiejskie, spoczywa pod marmurowym białym krzyżem dziedzic Leopold Mazurek z swą żoną Ludwiną. Napis na pomniku: Tu spoczywa dziedzic LEOPOLD MAZUREK urodzony 20 marca 1842, umarł 19 czerwca 1897, i małżonka jego LUDWINA urodzona 14 lipca 1851 um arła 6 stycznia Gdy wchodzimy na cm entarz od strony świerklańskiej, gdzie dawniej stał potężny, rozłożysty dąb, pod którym w czasie upałów letnich ks. proboszcz Miiller wygłaszał swoje oryginalne kazania i gdzie także autor tej rozprawy wspólnie z o. Janem Gabrielem przemawiali do ludu w czasie pierwszej w tej parafii odprawianej misji świętej, stoi piękny krzyż z białego m arm uru, z figurą Matki Boskiej, ustawiony w roku 1871, dzieło mistrza raciborskiego Jungbluta. Obok ścieżki spoczywa rodzina dziedziców gogołowskich, Malchus ó w. Na tablicy z czarnego marm uru czytamy:

24 Str. 124 Ziem i a Rybnicka N r 5 Tu spoczywa w Bogu właściciel majątku rycerskiego i inżynier gospodarczy FLORENCJUSZ ANTONI MALCHUS, ur. dnia 14 października 1850 w P ad erborn, um. 1 maja 1898 w Górnym Gogolowie. Kto w sercach swoich miłych żyje, ten nie umarł, tylko bawi w oddali. Obok ojca spoczywa syn jego Ulrich, poległy w czasie wojny światowej pod twierdzą Douai w Francji, na co wskazuje następujący napis na krzyżu żelaznym: Tu spoczywa w Bogu nasz ukochany syn i brat, referendariusz ULRICH MALCHUS, podporucznik-aspirant w 21 pułku artylerii potowej, urodzony 3 stycznia 1891 w Jastrzębiu, poległ na polu chwały pod twierdzą Douai w Francji dnia 23 czerwca Nikt nie ma większej miłości jak ten, co swe życie ofiaruje dla braci. Na tym samym miejscu wygląda wiecznego zmartwychwstania matka jego, Ulrika z szlacheckiej rodziny de Linsingen, urodzona 28 marca 1859, zmarła 8 sierpnia Na jej pomniku czytamy piękne słowa Pisma św.: Ego sum resurrectio et vita, qui credit in me, etiam si m ortuus fuerit, vivet. Ja jestem Zmartwychwstanie i Żywot, kto we Mnie wierzy, chociażby zmarł, żyć będzie. Kilka kroków dalej spoczywa proboszcz połomski k s. Sandanus, który zmarł dnia 26 lipca 1898 roku. Na jego grobie stoi krzyż z białego m arm u ru, pod którym spoczywa także jego matka Zofia, ojciec Franciszek i siostra Maria. Podaję napisy w tłumaczeniu: Tu spoczywa w Bogu proboszcz i dziekan LUDWIK SANDANUS, ur. w Pszczynie 20 sierpnia 1828, um. 26 lipca Po drugiej stronie: Tu spoczywa w Bogu nasza kochana matka MARIA KULIK, rodzona SANDANUS, ur. 4 stycznia 1820, um. 24 października D alej: Tu spoczywa w Bogu wdowa ZOFIA SANDANUS, rodzona Frysztacka, ur. w Pszczynie 19 kwietnia 1793, um. 24 kwietnia D alej: Tu spoczywa w Bogu mistrz tkacki FRANCISZEK SANDANUS, ur. w Pszczynie 11 sierpnia 1814, um. 11 m aja W tym samym ogrodzeniu znalazł miejsce wiecznego spoczywania n a uczyciel Sczasny. Tu spoczywa w Bogu mój kochany mąż, nasz troskliwy ojciec, emerytowany kierownik szkoły JÓZEF SCZASNY, ur. 17 lutego 1839, um. 29 marca Jeszcze jeden duszpasterz połomski spoczywa między swymi owieczkami, a mianowicie ksiądz Wawrzyniec Fuchs. Prosty krzyż żelazny stoi na jego grobie. Biała tabliczka marmurowa, oparta o krzyż, nosi taki napis: Tu spoczywa w Bogu WAWRZYNIEC FUCHS, ur. w Racławicach 10 października 1810, um. 19 lutego Na tym kończymy naszą przechadzkę po cm entarzu połomskim. Wszyscy wierni, co tu spoczywają, niech mają żywot wieczny. Amen.

25 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 125 Z pożółkłych papierów rozjemcy Herrmanna w Raszczycach. W połowie zeszłego wieku urzędował w Raszczycach nauczyciel H errm ann jako rozjemca w zatargach między gospodarzami okolicznych wiosek. Znał język polski dobrze w słowie i piśmie. Dwa takie protokoły, pisane dobrą polszczyzną, podaję tu w pisowni oryginalnej, a to z roku DZIAŁO SIĘ W RASZCZYCACH DNIA 28 WRZEŚNIA Zapozwani się dziś przed podpisanego stawili zosoby znani i do spraw zdolni. 1. chałupnik Joseph Faryszowski, 46 lat stary, 2. chałupnik Florian Buczek, 51 lat stary, obaj z Bogunic. Ten podał ustną skargę 23 go t. m., iż oskarżony mu 20 go t. m. z jego żoną, która się ale nie dostawiła, iż jest zeżyraczem, i powiedział: Niech cię tysiąc djabłów wezmią ztakim sąsiadem, i Florian Buczek mu zgroził: Ty mnie będziesz pamiętał, a on sobie wszystkiego spodobać nie może. Oskarżony mówi, iż on się nie wymawia, iżby to powiedział, b y c i ę d j a - b 1 i wzięli, lecz tysiąc nie wymówił, a do drugiego się nie przyznawa, i mówi, iż jego żona mu także żadnej przykrości nie zadała, lecz jest gotów się pogodzić. Skarżyciel się ale dla tego pojednać nie chce, iże się oskarżony zapiera tej groźby i tego nazywania, i tak ponosi ten sam koszta postępowania i uprasza o attest. ( ) Herrmann rozjemca der polnischen Sprache maechtig. Koszta: za 2 pozwy 5 sr. gr. posłami attest 2i/s 9 i i/2 sr. groszy. Przy drugiej sprawie rozjemczej był znów Faryszowski zainteresowany, wniósł bowiem skargę na wdowę Zygmundową, że mu za wcześnie pole wynajęte odebrała. DZIAŁO SIĘ W RASZCZYCACH DNIA 28 WRZEŚNIA Dziś się przed podpisanego rozjemcę stawili zosoby znani i dospraw zdatni: 1. chałupnik Joseph Faryszowski, 46 lat stary, 2. chałupniczka Marianna owdowiała Sigmund, rodzona Gwoźdź, 40 lat stara, w asystencyi chałupnika Floriana Buczek, wszyscy z Bogunic. Joseph Faryszowski podał skargę ustną przeciw chałupniczki Marianny owdowiałej Sigmund, iż był odnień przez urząd Bogunicki przed 3 mi letmi grunt za 5 talarów najął, a ten najem dopiero na święty Michał miał wyjść (pisane: węść), a ona ten sam grunt już przed świętem Bartłomiejem, t. j. 22 go Sierpnia, innemu najęła i zapodorać dała. Dla tego żąda od oskarżonej wynadgrodę za ten czas z tego opowiedzianego najmu lub pieniędzy najemnych, ponieważ on ten grunt jeszcze na paszę użytkować mógł. Oskarżona ze swoim assystentem zaś mówi, iż ona mu przez urząd i swego poręcznika ten grunt na świętego Bartłom ieja najęła, a zaś do tego samego czasu na 3 lata, a nie do świętego Michała, i odwołuje się na tamtejszy urząd gminny. Lecz jeżeli ten sam aż do świętego Michała ten grunt skarżycielowi najął, to ona nie jest upórna, skarżycielowi wynadgrodę z 13 sr. gp. i 2 fen. oddać, lecz do kosztów postępowania się przyzwolić nie chce, ponieważ pan F aryszowski onę wcale o wynadgrodzenie nie opominał, tylko zaraz skarżył. Skarżyciel zaś ale oboje i dlatego się ugoda nie stała. Ten sam ponosi koszta postępowania i żąda attestu. D s j - w. Koszta: ( ) Herrmann ut supra. rozjemca etc.

26 Str. 126 Ziemia Rybnicka N r 5 Kamienne Tabernakulum w Rogach. Dnia 7 kwietnia 1896 roku położono w sposób uroczysty kamień węgielny pod nowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Rogach. Rok później w sierpniu spłonął stary kościółek, pochodzący, jak wykazał napis na łuku triumfalnym, z roku Akta wizytacyjne z roku 1652 wspominają o kościele co dopiero wybudowanym: W tej wsi jest kościół od fundamentów nowo zbudowany, drewniany, poświęcony na chwałę Boga Najwyższego i na cześć św. Marcina, jeszcze nie jest konsekrowany, jest natomiast otoczony cmentarzem, posiada trzy ołtarze, ołtarz główny ozdobiony pięknymi figurami, gdzie się przechowuje bardzo godnie Przenajświętsze. Przypuszczam, że pierwotny kościół był murowany, na co wskazuje jedyna po nim ostała pamiątka: tabernakulum z kamienia piaskowego. Styl gotycki, w którym jest utrzymane, wskazuje na wiek XIV czy XV. Takie tabernakula, boże domki, z niemieckiego Sakram entshäuschen, znajdowały się w starych świątyniach po stronie Ewangelii przy bocznym filarze, do którego były wmurowane. Tam się przechowywało Przenajświętsze, jak to jeszcze po dziś dzień ma miejsce w kościele Mariackim w Krakowie. Przy budowie nowego kościoła w roku 1651 takie tabernakulum już nie było potrzebne, gdyż ówczesne przepisy liturgiczne nakazywały przechowywanie Przenajświętszego w ozdobnym tabernakulum n a głównym ołtarzu. Użyto go wtedy jako podporę pod węglem ściany frontowej. Gdy kościół spłonął, jak wyżej podałem, znaleziono przy rozkopywaniu fundam entów starą pamiątkę, o której budowniczy Schneider, protestant, twierdził, że to stara kapliczka, ein altes Steinkapellchen. Tabernakulum jest 1,20 m wysokie, szerokie około 60 cm, a w głębi jakie 40 cm. Drzwiczki, praw dopodobnie żelazne, kratkowane, kute, były umocowane w zagłębieniach, widocznych na prawej stronie. Na drugiej stronie widać otwór dla zamka. Na wystającej fram udze u dołu znajdują się dwa otwory, w których były umieszczone prawdopodobnie haki dla podtrzymywania wiecznej lampy. Obecnie znajduje się rzadki ten okaz sztuki kościelnej niedaleko głównej bramy koło ogrodzenia. Do powyższych wywodów dołączę kilka ciekawych wspomnień historycznych o tych domkach, czyli skrzyniach eucharystycznych. Że takowe były powszechnie używane w naszych kościołach, a że były ciosane przeważnie z kamienia, a niekiedy murowane z cegły, o tym świadczą nam akta synodalne z roku Ówczesny biskup wrocławski, W acław, książę legnicki, wskazując na pożary dwóch kościołów, w których spłonęły tabernakula drewniane oraz przechowane w nich Przenajświętsze Hostie, rozporządził, że odtąd znów muszą być tabernakula ciosane z kamienia albo murowane z cegły, żeby zapobiec strasznej zniewadze Przenajświętszego. Oto dosłowne tłumaczenie odnośnego artykułu, którego treść w oryginale łacińskim podaję w Laboratorium Latinum: Niedawno temu spłonęły w naszej diecezji dwie świątynie, a razem z nimi zamieniły się w popiół również tabernakula z Przenajświętszym, ponieważ były takowe drewniane. Ażeby gniew boski przeciw nam nie zapłonął z powodu naszej niedbałości, rozkazujem y i napominamy, żeby nasi plebani, proboszczowie, rektorzy kościołów oraz ich zakrystiani nie budowali ani nie dali budować domków eucharystycznych z innego materiału jak z kamienia albo z cegły. Również rozporządzamy pod groźbą kary synodalnej, że w tych tabernakulach musi być przechowywany Przenajśw iętszy Sakrament pod kluczem, jak to kanony Soboru nakazują.

27 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 127 A ponieważ nasz Zbawiciel po dopełnieniu dzieła odkupienia świata w grobie w skale wykutym i opieczętowanym chciał spoczywać, dlatego przystoi się, żeby także Jego Ciało Eucharystyczne, które ma między nami przebywać aż do zakończenia świata, było przechowane pod strażą i bezpiecznie, żeby Mu nie groziły płomienie zniszczeniem. A ponieważ dochody niektórych kościołów nie wystarczą na budowę przepisanych kamiennych tabernakulów, dlatego udzielamy wszystkim odpustu 40 dni, którzy by z ofiarą przyszli takim kościołom z pomocą. (Cfr. M. de Montbach: Statuta synodalia dioecesana sanctae ecclesiae Wratislaviensis, editio secunda, pag. 42 ss.) Akt sądowy w sprawie długu, zaciągniętego przez Łukasza Semika, obywatela żorskiego, u swego brata, Mikołaja Semika, mieszkańca miasta Krakowa, z roku W IMIENIU NAYJAŚNIEJSZEGO FRANCISZKA JÓZEFA I. CESARZA AUSTRYI I KRÓLA ETC. ETC. ETC. WSZEM WOBEC I KAŻDEMU ZO- SOBNA, komu o tern wiedzieć należy, wiadomo czyniemy, iż przed Sebastyanem KORYT O W SKIM, Cesarsko Królewskim NOTARYUSZEM Publicznym miasta KRAKOWA i Jego Okręgu, zeznanym został AKT osnowy następującey: Działo się w KRAKOWIE, przy Ulicy Gródzkiey, w domu pod Liczbą 225, w Zamieszkaniu i Kancelaryi Cesarsko Królewskiego Notaryusza dnia Piętnastego Lutego Tysiąc Ośmset Pięćdziesiątego Roku. PRZEDEMNĄ SEBASTYANEM KO- RYTOWSKIM, Cesarsko Królewskim Notaryuszem Publicznym M iasta KRA KOWA i Jego Okręgu, stawił się osobiście: Mikołay Semik, Wyrobnik na PIASKU przy KRAKOWIE pod Liczbą 18 zamieszkały, prawo mocny, do działań Urzędowych zdolny, i w obecności niżey wyrażonych i podpisanych świadków, zeznał kwit następny: Zmarły iuż na teraz ŁUKASZ SE MIK dłużnym sta walącemu MIKOŁA JO W I SEMIK Talarów Pruskich Dwadzieścia trzy, srebrnych groszy pięć, pfenigów pięć i iedną piątą (Talarów 23, Silb. 5, Pf. 5 i y 6), któren to dług był hypotekowanym na dom pod numerem hypotecznym 154 na przedmieściu m iasta ŻARY (Sohrau) w Górnym Śląsku, Pruskim, położonym. Gdy kwotę tą powyżey opisaną stawaiący M ikołay Semik iuż dawno odebrał wraz z należnemi procentami, przeto ninieyszym aktem zeznaie, iż ze Summy tey, to lest dwadzieścia trzy Talarów, pięć srebrnych groszy, pięć pfennigów i iedna piąta, Łukasza Semik, czyli raczey na teraz pozostałą masę maiątkową kwituie i zezwala, ażeby dług ten z hy po tek i domu wyżey opisanego wymazanym został. Przeczytano Zrozumiano Przyięto i podpisano wraz z świadkami iako to: P.P. Antonim Boczkowskim, w domu pod Liczbą 579, w Gminie IV., Franciszkiem Xawerem Dąbrowskim pod Liczbą 77, w Gminie I. zamieszkałymi, Obywatelami Krakowskimi, na końcu MNĄ, Cesarsko Królewskim Notaryuszem Publicznym. t t t Mikołay Semik (nieumiejąey pisać położył znaki). Antoni Boczkowski, świadek.

28 Str. 128 Ziemia Rybnicka N r 5 Franciszek Xawery Dąbrowski, świadek. Sebastyan Korytowski, Cesarsko Królewski Notaryusz Publiczny. Zgodność niniejszego Wyciągu Głównego z Aktem oryginalnym w Archiwum Notaryatu Mego znaiduiącym się i zachowanym co do słowa wypisanym poświadczam. PRZETO ZALECAMY I ROZKAZUJEMY wszystkim komornikom sądowym (od których by się tego domagano), aby Akt ninieyszy wyzekzekutowali, P rokuratorom, aby tego dopilnowali, Komendantom i Urzędnikom siły zbroyney, aby dodali pomocy Woyskowey, gdy o to prawnie wezwanymi będą. Wydano na rzecz pokwitowanego. (Pieczęć notariacka.) ( ) Sebastyan Korytowski. Podano dnia 15 lutego 1850 r. Nr Prezes C. K. Sądu Wyższego M iasta Krakowa i Jego Okręgu. Własnoręczność Podpisu i właściwość Urzędowania Pana Sebastyana Korytowskiego C. K. Notaryusza Publicznego na odwrotney stronie Aktu niniejszego domieszczonego, poświadczam. Kraków, dnia 15. Lutego 1850 r. (Pieczęć.) ( ) Bartynowski. CESARSKA KRÓLEWSKA KOMISSYJA GUBERNIALNA. Własnoręczność podpisu i właściwość Urzędowania Pana Bartynowskiego, P re zesa Cesarsko Królewskiego Sądu Wyższego Miasta Krakowa i Jego Okręgu, niniejszym poświadcza. (Pieczęć.) (Podpis nieczytelny.) (O rzeł austriacki i napis:) K. Koenigl. General-Kommission in Krakau. Dochody szkolarza czyli organisty w Lyskach w roku Podczas wizytacji kanonicznej w roku 1724, przeprowadzonej przez kom i sarza biskupiego ks. Andrzeja Jana Boehma, kustosa kolegiaty i kaznodziei polskiego w Raciborzu, spisano we wszystkich parafiach bardzo sumiennie inwentarze kościołów, majątki plebańskie oraz dochody służby kościelnej, do której należał przede wszystkim organista, pełniący zazwyczaj w parafiach wiejskich obowiązki nauczyciela, czyli szkolarza. Na tym miejscu podaję wyciąg z aktów wizytacyjnych odnoszących się do dochodów, jakie przysługiwały w owym czasie nauczycielowi w Lyskach. Oto tłumaczenie dosłowne z oryginału łacińskiego: Nauczyciel zamieszkuje chałupkę (domuncula) między zamkiem pana Rogojskiego, dziedzica lysieckiego, i statkiem (gospodarstwem) Jurka Porwoła. Utrzymanie budynku szkolnego, n a prawa dachów i płotów jest sprawą gmin, to jest wszystkich parafian lysieckich. (Hanc scl. domunculam aedificare, tecta et sepia reparare tenentur omnes co - munitates, seu Parochia ni L i - secenses.) Obok szkoły ma nauczyciel ogródek, graniczący z ogrodem Rogojskiego i P o rwoła. Posiada kawałek roli przy o g r o dzie farskim, między polem Walentego Magiery i Dolnej Karczm y", na wysiew półtora wiertela. Prócz tego ma dwie łączki, jedną N a R o wach między pastwiskiem Józefa Pletreczka i Macieja Magiery, drugą N a Wielkich Łąkach między łąkami Szymona Proczka, Jana Piontka i Jaśnie Wielmożnego Pana Twardawy. Z tych łąk zbiera dwie fury siana. Nauczyciel

29 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 129 i organista ma przywilej wolnej paszy w lasach pańskich. Folwark pana Rogojskiego dawa organiście rocznie zamiast chleba jak to dawniej bywało teraz 8 groszy, J. W. P. Twardawa półtora grosza, gaszowiczanie 3 grosze i 1 grajcar, boguniczanie również zamiast chleba dawają 1 wierteł pszenicy, dzierżawca w Sarninie 8 groszy srebrnych, szczyrbiczanie 2 grosze, zwonowiczanie 4 grosze»i 2 grajcary; z Szamocie przysługuje nauczycielowi danina roczna 2 groszy. Prócz tego każdy gospodarz jest zobowiązany dostarczyć nauczycielowi rocznie jeden bochenek chleba, ale przez niedbałość dawają mu zamiast chleba po 1 groszu, a zagrodnicy po 2 grosiki. Tak samo boguniczanie po jednym groszu mu świadczą. W innych wioskach zakradł się również taki obyczaj, sprzeciwiający się wszelkim prawom dawniejszym, że dawają gospodarze zamiast chleba po 2 grajcary. Marcin Trzcinka, młynarz z Nowej Wsi, dawa rocznie jeden bochen chleba, tak samo Młynarz Dolny (m olitor inferior) w Lyskach, to jest Szymon Trzcionka, zwany Wróbel. Za te daniny jest nauczyciel zobowiązany do dzwonienia przeciw burzy (contra tempestatem pulsare). Jako festiwoł (festivale podarunek z kasy kościelnej na większe uroczystości) przysługuje nauczycielowi 5 ra zy po 2 grosze w roku. Z fundacji Motłochowej dostawa rocznie 12 groszy, z fundacji Bieńczykowej przypada dlań 1 talar śląski. Za to musi przed sumą po drugim oddzwonieniu śpiewać z ludem różaniec do Matki Boskiej. W Suche Dni otrzymuje od księdza plebana 2 grosze srebrne za trzykrotne dzwonienie i odśpiewanie pieśni żałobnych przy rekwiach za duszę ks. Bieńczyka, dawniejszego proboszcza lysieckiego. To czyni rocznie 8 groszy. Za wypiek hostii pobiera rocznie 8 groszy. W czasie zbierania lnu otrzymuje nauczyciel od każdego dorosłego parafianina po jednym jajku. W czasie kolędy przypada na nauczyciela jedna trzecia wszystkiego, co parafianie swemu proboszczowi składają. Poza tym cieszy się nauczyciel-organista jeszcze innymi dochodami, a mianowicie otrzymuje: od chrztu 1 grajcar; od wywodu 1 grosik; od ślubu 2 grosze srebrne; od pogrzebu wedle zamożności rodziny nieboszczyka; od dzwonienia żałobnego 2 grajcary. Trzy razy w roku obchodzi nauczyciel wszystkie gospodarstwa całej parafii z kropidłem i święconą wodą, by po krótkiej modlitwie pokropić pole, mieszkanie, stodoły, spichlerze i obory gospodarskie. Za to czeka go u każdego gospodarza suto zastawiony stół z dobrym napitkiem oraz coś w zawiniątku na cestę. Spis ten wszelkich dochodów plebana, kościoła i jego służby potwierdza się (approbatur, authentisatur, legalisatur sigilli archipresbyteralis appressione) pieczęcią dziekańską i naszym podpisem. Dan podczas wizytacji dziekańskiej w Lyskach, dnia 16 października 1724 r. Jako świadkowie; Andreas Johannes Boehm, kustos kolegiaty raciborskiej i kaznodzieja polski (curatus Polonorum), a d m inistrator dekanatu, m. p. Casparus Thadaeus Gawlik, actuarius circuli, proboszcz w Pogrzebieniu, m. p.

30 Str. 130 Ziemia Rybnicka N r 5 M ISCELLANEA: 1. W Raciborzu na ryneczku... W Raciborzu na ryneczku malowany słup; idzie dziewczę prawym boczkiem, idzie dziewczę z łzawym oczkiem na swej m atki grób. Matko moja ukochana, masz ty piękny krzyż, we dnie, w nocy mi się śnijesz; czy ty, matko, w ziemi gnijesz, czy tak twardo śpisz? Kiebyś była, matko, żyła, matko jedyna, byłabyś mię pocieszyła w tym moim smutku. Ale ciebie Pan Bóg zabrał do wiecznej chwały; jakech jeszcze mała była, tyś mię, matko, opuściła, Boże kochany! Zostawiłaś mię ojcowi, tak okrutnemu, przed macochą na mię zburzą, żeby mię biła. Pieśniczka z Raciborskiego. Malowany słup, od którego pieśniczka bierze swój początek, jest to wspaniała, bogato złocona figura w stylu barokowym z roku W roku 1715 wybuchła w Raciborzu zaraza, morowe powietrze. Mieszkańcy i magistrat ślubowali fundację figury Matki Boskiej na rynku dla ubłagania pomocy boskiej w obliczu śmierci. Hrabini M aria Elżbieta de Gaszyna zapisała w testam encie większą sumę na budowę figury. Po jej śmierci (29 października 1724) przystąpił syn i spadkobierca Karol Ludwik przy pomocy rady miejskiej do dzieła i w roku 1727 ustawił rzeźbiarz Jan Melchior Oestreich wspaniałą figurę Niepokalanej na środku rynku raciborskiego. U stóp Królowej niebios stoją święci Florian, Sebastian i Marceli, patronowie miasta. Chronogram na cokole wyryty wskazuje na rok fundacji, 1727: genltrlci salyatorls Labls orlglnalis prorsvs nesciae sanctlsqve MarCeLLo papae, Sebastiano et florlano. 2. Piętnaście lat temu. Młodsze pokolenie już nie pamięta, jakimi operowaliśmy liczbami wprost astronomicznymi w ruchu pieniężnym przed 15 laty. Monety srebrne już podczas wojny poszły na pożyczki wojenne, monety złote powędrowały do Banku Rzeszy alles Gold der Reichsbank! albo w bezpieczne skrytki przewidujących przyszłą inflację żydów. Po wojnie znikły nawet niklowe i żelazne fenigi i czeskie. Za to rozpanoszyły się m arki papierowe, bez pokrycia kruszcowego. Artykuły pierwszej potrzeby podrożały. Paskarze zarabiali, obracając milionowymi sumami. Co się dawniej zakupiło za kilka czeskich, kosztowało teraz setki tysięcy marek. Nastały czasy dewaluacji i inflacji. Drukarnia państwowa w Berlinie wyrzucała codziennie całe wagony nowych banknotów, których wartość materialna była często wyższa niżeli nominalna. M arki papierowe sprzedawano wnet na funty jako stary papier. Na wypłatę na kopalniach i hutach wozili autami pieniądze. Ukazały się niebawem miliony, biliony, a liczono w większych przedsiębiorstwach nawet na triliony. Jeden milion m arek niemieckich nie ceniono sobie więcej jak obecnie jeden marny grosz. Dla ilustracji kilka rachunków firm rybnickich z ro ku 1925: Firma Ziemia Rybnicka, hurtownia. Rachunek z dnia 11 kwietnia 1923 roku: 1 centnar smalcu mk. n. Rachunek z dnia 25 maja 1923 roku: 1 centnar soli mk. n. 10 funtów kawy słodowej mk. n. 1 worek mąki pszennej mk. n.

31 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 131 Hurtownia Rolnik. Rachunek nr 4766 z dnia 2 czerwca 1923 roku: 1 centnar m ąki mk. n. 1 centnar grysiku mk. n. 2 centnary ryżu mk. n. Opakowanie mk. n. Suma 1, mk. n. Rachunek księgarni Ruch dla Czytelni Ludowej z dnia 6 grudnia 1923 roku: Żeromskiego: Zamieć 1, mk. n. Charitas 1, mk. n. Dzieje grzechu 4, mk. n. W ierna rzeka 3, mk. n. Prusa: Anielka 1, mk. n. Opowiadania 2, mk. n. 3. Najwyższe urzędy w Rybniku w roku Zarząd katolickiej gminy kościelnej: ks. Feliks Reisner, proboszcz miejski i dziekan; e wikarzy: ks. Józef W aller i ks. Jan Polonius; ks. Józef Dittmann, kapelan inwalidów wojennych w starym zamku piastowskim; rektor szkoły miejskiej i organista Franciszek Łoóczyk; Maciej M adajczyk, dzwonnik; kościelni: Jan Polonius i Piotr Ditterle. Zarząd protestanckiej gminy: Jan Gottlieb Klar, pastor dla inwalidów wojennych wyznania protestanckiego; Karol Samuel Schwabe, nauczyciel i organista. Magistrat rybnicki: Jan Bogumił Winttgen, burmistrz, eonsul dirigens, kancelista i registrator; Franciszek Auer, komendant policji i syndyk; Ignacy Kreczmer, radny, rendant dla spraw aprowizacji, komunikacji, kwate runków wojskowych oraz naczelnik poczty; W alenty Sobczyk, radny miejski. Urząd celny I podatkowy: P iotr Rauch, poborca podatkowy; Fryderyk Krystian Scheider, urzędnik kontrolny. Poczta konna, kołowa i piesza: Ignacy Kreczmer. (Cfr. Schlesische Instanzien-Notiz..." na rok 1806.) 4. Modlitwa do świętego Walencina przeciw chorobie kaduka, czyli padaczki. W Diurnum Pietatis Christianae Exercitium (książka do nabożeństwa dla Kongregacji Mariańskiej, drukowana w Wrocławiu (?) 1731; nasz egzemplarz należał księdzu Perlicjuszowl z Namysłowa, na co wskazuje podpis: Sigismundus Mauritius Christophorus Perlitius, Nambslau, den 6. August 1768) umieszczono piękną, a pod niejednym względem ciekawą modlitwę przeciw okrutnej chorobie zwanej u nas na Śląsku padaczką albo też kadukiem. Jako patrona przeciw tej chorobie uważano św. Walencina, dla którego w minionych wiekach żywił lud wierny nadzwyczajne nabożeństwo. Podaję tu tłumaczenie z oryginału łacińskiego: Ad s. Valentinum Ep. et M. contra morbum caducum. Modlitwa do św. Walencina Biskupa i Męczennika przeciw padaczce. O błogosławiony Walencinie, wielka jest wiara Twoja, przyczyń się za nami do Pana Boga naszego, ażebyśmy, którzy co do usposobienia jesteśmy do Ciebie niepodobni, za Twoją łaską stali się Tobie skojarzeni. O pasterzu sławny i męczenniku, wysłuchaj nas wołających do Ciebie, grzeszne wykorzeń skłonności, cnoty zasadzaj, owoce pomnażaj, abyśmy przez Ciebie stali się nieba dziedzicami.

32 Str. 132 Ziemia Rybnicka N r 5 Módlmy się. Boże, przez którego ogień miłości błogosławiony W alentin męczennik i biskup wszelakie straszliwe przezwyciężył męki, daj nam, abyśmy wszyscy, którzy męczeństwa Jego zasługi uwielbiamy, za pomocą Jego przyczyny od padaczki i od śmierci wiecznej zostali uwolnieni. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen. 5. Medal pamiątkowy powstania styczniowego Jako nowy, cenny nabytek dla moich zbiorów można uważać medal miedziany z roku 1832, bity w Paryżu na pamiątkę bohaterskiego czynu powstańczego z roku 1830 i Na pierwszej stronie postać olbrzyma łamiącego kajdany. U stóp jego mapa Polski z napisem Polonia" oraz kawałki zerwanych kajdan. Dokoła biegnie napis łaciński, heksametrowy: NUNC OLIM ET QUOCUMQUE BA BUNI SE TEMPORE VIRES. Na odwrotnej stronie widzimy Orła Białego w otoczeniu sztandarów z herbami ziem polskich. U dołu Pogoń Litewska, rycerz pancerny pędzi przez pobojowisko, na którym leżą porozrzucane karabiny, proporczyki huzarskie i kosy. Dokoła biegnie napis: POLONIA LITHUANIA RUTHENIA PROVINCIAE TYRANNIS MO5CO- VIAE INIQUE OPPRESSAE LIBER- TATEM ARMIS QUAEREBÄNT U dołu czytamy słowa: IN REI MEMORIAM LITHUANO - RUTHENICA SOCIETAS. Jako miejsce wydania medalu podano: Parisiis 1832, to jest w Paryżu w roku Wielkość medalu wynosi 50 mm średnicy a 7 mm grubości. 6. Kielich ks. Bieńczyka, proboszcza lyseckiego. Na probostwie w Lyskach przechowuje się złoty kielich, ozdobiony srebrnymi liśćmi acanthus, podarunek dawniejszego duszpasterza tej parafii, księdza Sebastiana Wawrzyńca Bieńczyka, pochodzącego z tej samej wioski. W roku 1716 zakupił nowy kielich dla kościoła ze składek parafian, ex pura eelemosyna". Ks. Proboszcz zaopatrzył kielich w napis łaciński: Anno martij calix procuratus est ex pura eelemosyna sub Reverendo Patre Sebastiano Laurentio Bienczyk, Parocho moderno Lissecensi, natione Lissecensi. Memento fundatorum hujus Calicis! W roku 1716 dnia 24 marca został ten kielich zakupiony z jałmużny parafian za Wielebnego Ojca Sebastiana Wawrzyńca Bieńczyka, proboszcza natenczas lysieckiego, będącego rodem z Lysek. Następne słowa są skierowane do kapłana używającego ten kielich, żeby przy ofierze mszy świętej pamiętał o hojnych ofiarodawcach: Pamiętaj o fundatorach tego kielicha! 7. Tytuły Prymasa Polski. Od roku 1661 tytułowali się prymasowie polscy, arcybiskupi gnieźnieńscy i poznańscy, w sposób następujący: N. N. D e i e t Sanctae Se dis Apostolicae gratia Sanctae Gneznensis Ecclesiae Archiepiscopus, Legatus Nafus, Primas Regni Poloniae, Magnique Ducatus Lithuaniae Primusque Princeps. To znaczy: N. N. Z łaski Bożej i Stolicy Apostolskiej Arcybiskup Kościoła Gnieźnieńskiego, Legat Papieski Urodzony, P ry mas Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego i Pierwszy Książę.

33 N r 5 Ziemia Rybnicka Str Tytuły cesarza niemieckiego i króla pruskiego. My z łaski Bożej Cesarz niemiecki, Król pruski, Margrabia brandenburski, Burgrabia norymberski, H rabia Hohenzollern, Suwerenny i Najwyższy Wojewoda Śląska i hrabstwa Kłodzkiego, Wielki Książę Dolnego Renu i Księstwa Poznańskiego, Książę w Saksonii, Westfalii i Engern, na Pomorzu, Liineburgu, Holsztynie i Szlezwiku, w Magdeburgu, Bremie, Geldern, Kleve, Jülich i Berg jak również Książę Kaszubów i Wened ó w oraz w Krośnie, Lauenburgu, M eklemburgu, Hrabia ziemiecki w Hessen i Turyngii, Margrabia Dolnych i Górnych Łużyc, Książę Oranii, n a Rugii, Friesland, Paderborn i P y r mont, Halberstadt, Minden, Münster, Osnabrück, Hildesheim, Werden, Fulda, na Kamieniu, Nassau i Moers, Hrabia książęcy w Hennebergu, Hrabia Marchii i w Ravensberg, Hohenstein, Theklenburg, Lingen, Mansfeld, Sigmaringen i Veringen oraz P an na Frankfurcie. 9. Kaplica w Odrze. W listopadzie przeszłego roku odnowiła gmina O dra swoją kapliczkę wiejską. Przy tej okazji odczytałem na dzwonku napis, który tu podaję w pisowni oryginalnej: Dzwonek Ten fundował Mateusz Siedlaczek kowal Oderski, roku P ańskiego 1838 pod Xęidzem Drozdem. Jojko, post. 10. Kościół zabytkowy w Gierałtowicach. Gdy ktoś zwiedzi kiedyś zamek królów holenderskich, znajdzie tam między innymi dziełami sztuki także pięknie wykonaną akwarelę drewnianego kościółka zabytkowego w Gierałkowicach, wybudowanego w 1535 roku. Akwarelę wykonał i podarował księżnej Julianie radca inż. Karol Tchorzewski z Rybnika, gdy wraz ze swym dostojnym małżonkiem bawiła w zimie 1936/37 roku w Krynicy na wywczasach. Na odwrotnej stronie obrazu umieszczony był w języku polskim krótki opis kościółka. Sekretarz prywatny J. K. M. przesłał pod adresem ofiarodawcy w języku niemieckim podziękowanie za piękny dar następującej treści: Dienst van H. K. H. Prinses Juliana. 's-gravenhage, 24. marca Noordeinde 72. Pan Inż. Karo! Tchorzewski Rybnik. Z polecenia J. K. M. Księżnej Juliany holenderskiej mam zaszczyt P a nu złożyć najlepsze podziękowanie za piękny obraz, który Pan przesłał J. K. M. z okazji jej pobytu w Polsce. Sekretarz Prywatny J. K. M. Księżnej Juliany Holenderskiej: (Podpis nieczytelny).

34 Str. 134 Ziemia Rybnicka N r 5 LABORATORIUM LATINUM: 1. Institutio synodis Vratislaviensis anno MCDXV. (Confer rem de Tabernaculo Rogoviensi, pagina 126.) Quod nuper ignis voragine duabus ecclesiis nostre dioecesis oonsumptis, eo quod sacraria, in quibus Sacramenta conservantur, lignea fuerunt, incendio totaliter sunt consumpta et incinerata. Ne igitur propter nostram incuriam divina ultio in nos gravius exardescat, Mandamus hortantes, quatenus plebani, ceterique ecclesiarum Reetores, et earum vitrici, Sacraria, in quibus Sacramenta conservari debent, de lapidibus seu lateribus construant, et construi faciant. Districte praecipientes sub poena synodali, quatenus Corpus Christi vivificum...in loco singulari mundo et signato, seris adhibitis, juxta generalis concllll decreta, ne ad ea temeraria manus possit extendi, ad aliqua nefaria et horrend a exercenda, reservent et custodiant, ne ossa Regis Idumeae redigantur in cineres. Et quia ipse Salvator noster redemptionis ministerio expleto, corpus suum mortuum, et pro nobis in ara Crucis arefactum, in sepulchro petra exciso sigillis munito voluit recondi et reservari. Multo plus Sacramentum Sui Corporis jam in coelo regnantis et immortalis in quo Sacramento nobiscum manere voluit etiam corporaliter, usque ad consumationem saeculi, ne incineretur et corumpatur, majori diligentia et custodia reverenterque conservari debet, et custodiri. Sed quia ad Id forte nonnullarum ecclesiarum perficiendum non suppetunt facultates, ideo omnibus, qui ad ipsa sacraria manus porrexerunt construenda adjutrices, quadraginta dierum Indulgentias, auctoritate ejusdem Domini nostri Jesu Christi et Apostolorum ejus Petri et Pauli confisi in Domino miserlcorditer elargimur. 2. Chronogrammata in Campanis Ecclesiae Collegiatae Ratiboriae. Perplures jam in ephemeride nostra Terra Rybnicensis nuncupata, deposuimus inscriptiones chronogrammaticas, collectas occasione peregrinationum per terram Viadrinam. Hodie legas diligentissime, quae hic posui, chronogrammata, in campanis ecclesiae collegiatae Ratiboriensis locata, et cum attente perlegeris, ipsemet annos fundationis reperies. Incipias a campana omnium maxima: Ä parte occidentali sub effigie Beatissimae Virginis talia legimus verba: VnICae parentl / et V Irglnl / In CoeLos assvmptae / ecclesiae rattlb o rle n sls patronae. Campana prior complures ante annos rupturam passa priorum tandem munificentia hoc anno refusa est. Ä parte autem orientall: et sancto MarCeLLo / papae CI- V ltatls /rattlborlensls / Contra tartarlcas / acies VIso In aere / 1241 / propv gnatorl. Concurrente quoque ad Id industria sua Francisco Morawec I. V. C. consule. A parte sptentrionali hicce sunt versus, indicantes nomina fundatorum campanae; sub stemmate comitis de Tenczyn: Josephus Jacobus comes de Tenczyn, Cathedralis ecclesiae V ratislaviensis ad s. Joannem et Collegiatae ad s, Crucem Opoliensis Canonicus, Ducatuum Opoliensis et Rattiboriensis Senior Prov. et ad conventum publicum Vratisl. Deputatus, necnon hujus Collegiatae Ecclesiae ad Beatam Virginem Praepositus. A parte m eridionali sequuntur nomina praelatorum canonicorumque Ratiboriae residentium, et sub fine chronogramma, annum ut supra positum illustrans: Guilielmus de Ängelis Collegiatae ecclesiae Ratib. Decanus Andreas Boehm, Coll. Eccl. Rat. Custos ac Du-

35 N r 5 Ziemia Rybnicka Str. 135 catuum O pol. et Rat. Prov. Senior / Adamus Bock, Coli. Rat. Scholasticus et Curatus / Johannes Vesper, ad officium Vicariatus Generalis Consiliarius Vratislaviae ad s. Nicola um archipresbyter, et Coli. Ratiboriensis Canonicus / Johannes de Dobschiitz, Cathedralis ecclesiae ad s. Johannem Vratislaviae Canonicus, Consistorii Consiliarius, M ajoris Glogoviae Scholasticus et Collegiatae Ratiboriensis Canonicus. tartarlc as gentes sed et atra fvgate patroni / tartarae VI Vestra pars InIM ICa rv et. Campana media effigie Crucifixi orna ta, tali insignita est inscriptione, autore Herrm anno Schaff ero, ecclesiae R a tiboriensis praeposito: rex CoeLI / M iserere DeVs / popv- LVs tw s orat. / pacis ahenea VoX / VoX erlt et Venlae. / salve reglna / o CLeMens o plai / o DVLCIs Virgo / ora tv pro nobls. Hujas campana Jesu et M ariae ab anno jam 1512 exstitit, ut inscriptio ind icat sequens: Quis contra nos 1512 si deus pro nobis. Sed anno 1874 rupta, anno sequenti dcnuo fusa a Lieboldo in Gnadenfeld, sub collatore ecclesiae Duce Ratiboriensi et collegio ecclesiastico Herrmanno Schaffer, Francisco Trcka, Carolo Rusek. Campana Mariana dicta refusa est anno 1737 sub praelatis Guilielmo de Angel is et Antonio Mazurek, a Francisco Stanke Opaviae magistro campanario. De quo sequens versus: Anno 1737 refusa haec Campana sub praelatis residentibus ad Collegiatam Ecclesiam Ratiboriae Guilielmo de Angelis, Decano / Antonio Mazurek, Custode / Johanne Adamo Bock, Scholastico". In margine superiore: Jesu Nazarene, rex judeorum, miserere nobis. Campana morientium dicta habet mscriptionem simplicem: Animae fidelium defunctorum / requiescant in pace. Refusa est sub Canonico h. c. doctore Francisco Heide, commissario episcopali anno 1861 per H. P. Liebold in Gnadenfeld. Minima campanula, quae dulcem vocem miscere intendit in aheneo choro majorum sororum, est de dato Chronogramma in figura sancti Johannis Nepomucen! in Ostróg cis Oderam prope Ratiboriam ad pontem Viadrinum. honorl ac Veneratlonl / D I- VI Joannls nepomvcenl / erexerat / illustrissimus et excellentissimus Dominus, Dominus / sancti Romani Imperii comes cum illustrissima / Domina conjuge Maximiliana nata / Comitissa de Verdugo, qui / I n s Ig n o s Ioannls / regnet CaroLVs / De sobek et ravthern / saglttls armatvs / LaVrels sertls / orna t \ r s. Inscriptio indicabit Tibi et annum duplici modo et nomina fundatorum. In museo Cieszynensi invenies imaginem in prlmis decenniis saeculi XVIII. rev. patris Rappalii Societatis Jesu, qui anno 1708 martyrium passus est in vico Usetinio in Moravia, ut nobis indicant verba sub imagine posita: Ven. P ater Stanislaus Rappalius S. J. Silesius Frideceus, primum Rhetoricae doctor, tum gymnasii prefectus, natus 7. Maj i 1640, decessit in negotio religioso Vsetinii in Moravia ab asseclis Calvini 27 ulneribus die 7. m aji 1708 interem ptus. 4. Admonitio sacerdotis ad sanctissimam officium accendentem in presbyterio Warszowicensi. In eoclesia Hgnea, cura defuncti jam in Domino Praelati Francisci Miczka, magnis sumptibus renovata, invenies a parte interiore in arcu triumphal! in-

36 scripta haeece verba admonitionem pro sacerdote continentia: CURA CURATA CURANDO CU- RANDA". In sacristia autem ejusdem aedis inscriptio literis inauratis conservata est in cruce prope portam pendente: Audias tenorem : VIVERE DA RECTE DA BENE CHRISTE MORI / NAM TUA MORS SOLA EST VITA SALUSQUE MEA, Crux illa anno 1650 fundata est a quodam Paulo Makoff, an sit catholicus an lutheranus nescimus. Eodem enim tem pore ecclesia parochialis sub potestate erat schismaticorum, sicut nobis aperte et distincte refert in actis visitationis canonicae Bartholomaeus Reinhold archipresbyter et pro tune commissarius episcopalis sub anno Audiamus: 27. August! in villa Warssowice. Est ecclesia lignea cum turri adjacente, et tres campanas continente, coemeterio cir.cta, cujus tarnen ecclesiae claves habere non potuimus, eo quod eam minister Lutheranus teneat, coram que nobis se subduxerit, per rusficos nobis, qui ad coemeterium convenerant, significans, se ad superiores esse evccatum. Ipsique rustici nullatenus claves nobis dare aut ecclesiam aperire sine scltu superiorum voluerunt. Haec ecclesia ab haereticis 1629 recepta multis annis occlusa manserat, usque dum ante quinque circiter annos per militem Suecicum aperiretur. Pro hacque ecclesia ante adventum dicti militis Suecici iam investitus fertur fuisse paulo superius in villa Krzyżowicensi Stanislaus Bloch bene descriptus, qui absque difficultate eandem ecclesiam in possessionem uti cum Krzyżowicensi fecit, recipere potuisset Johannes Długossius de fluminibus in districtu Rybnieen: et Ratiboriensi. Secundus Polonorum fluvius ODRA qi et GUTTALUS dicitur, infrascriptos ai cipit fluvios: Primo OLSZAM, qui in Sarmatic;. montibus habet fontem circa oppidui Jabłonków, ostia circa oppidum Oder berg (Bogumin). Item OSSOBLOGA, cuius fons ex Sa; maticis Älpibus in silvis dictis Czucl manthel (Zuckmantel), ostia circa opp dum Chrapkowice. Item MORAWICZA, cujus fons prope oppidum Olbrachczicze, ostia circa o$ pidum Niemiecka Ostrawa. Item KLODNICZA, cujus fons secu; oppidum Glywycze (Gliwice) decurri ostia circa oppidum Koszlye (Koźle). Item OSTRA WICA, cujus fons circa oppidum Frydlant, ostia circa oppidui i Ostrawa Niemiecka. Item PSYNA (Psina), cujus fons ex paludibus supra oppidum Baworów, ostia circa villam Thworkow (Tworków, i editione altera Tworow). Item RUDA fluvius, cujus ortus i villa Woszkcziczska (Woszczyce) ex toi - rente Srzebnik (Srebrnik) et fluit cii ca villam Palowicze et oppida ZARY ei RYBNIKY e t monasterium RUDA, ostia in Odram secus oppidum Koszlye (Kov. le) supra villam Dziergowiecz (Dzie gowice). Item KOCZA WA, qui dividit episec patum Graco viensem a Wratislaviens. cujus ostia in Odram inferius oppidui; Koszlye, ortus vero ante oppidum B THOM ex torrente Kliczborn, et infe rius villam Szosznyce (Sośnica) ingreditur fluviam Klodnicza, et commixii intrant Odram ante Koszlye. (Ex.H istoria Dlugossiana Liber I., Tomus X., pag. 16 ss. ; j f ; = r D ruk: Zakłady G raficzne»sztandaru Polskiego i G azety R ybnickiej, R ybnik, Boczn. Łon^ A dm inistracja i skład g łów ny: K sięgarnia Polska M. Basista, R ybnik, ul. K ościelna 11, tek vt, P renum erata roczna 2, zł.... ' Cennik ogłoszeń: cała strona 100, zł, pół stro n y 50, zł, ćw ierć strony 25,

37

38

39 V i 4

40 Biblioteka Śląska w Katowicach ID : III /2/1939/5