DZIELNICOWY PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ WARSZAWA-TARGÓWEK Rok szkolny 2008/2009

Transkrypt

1 DZIELNICOWY PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ WARSZAWA-TARGÓWEK Rok szkolny 2008/2009 AKCJA : POMNIKI PRZYRODY październik- listopad 2008 Jednym z podstawowych celów ochrony gatunkowej jest zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej oraz otaczanie opieką rzadkich i wyróżniających się indywidualnymi cechami roślin i zwierząt. Pomnikami przyrody mogą być pojedyncze twory przyrody żywej, jak zabytkowe drzewa czy okazałych rozmiarów krzewy, jak również nieożywionej, do których zaliczają się źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe czy jaskinie. Tą formą ochrony mogą być objęte, zarówno pojedyncze okazy drzew i krzewów oraz twory przyrody nieożywionej, jak i ich skupiny. Kto może wziąć udział w akcji: Działanie skierowane jest do wszystkich placówek oświatowych, w tym głównie do tych, które zgłosiły udział w pilotażowym wdrażaniu Dzielnicowego Programu Edukacji Ekologicznej. Mamy nadzieję, że w akcji uczestniczyć będą dzieci, młodzież, nauczyciele, rodzice, opiekunowie, sąsiedzi i wszyscy, którym zależy na zachowaniu cennych drzew, krzewów i innych tworów przyrody występujących na terenie naszej Dzielnicy. 1

2 Jakie działania podejmujemy: Akcja polega odszukaniu i wykonaniu inwentaryzacji przyrodniczej pięknych i wartościowych elementów przyrody, występujących na terenie Dzielnicy Targówek. Chodzi o wykonanie dokumentacji (zdjęć, opisów, kart inwentaryzacyjnych) przede wszystkim drzew i krzewów, które ze względu na wiek, wielkość i stan zdrowotny kwalifikują się do zachowania i ochrony. Zebrane materiały, po weryfikacji, posłużą do opracowania wniosków o objęcie ochroną prawną oraz sporządzenia KATALOGU WARTOŚCIOWYCH ELEMENTÓW PRZYRODNICZYCH, który będzie przekazany do Wydziału Architektury i Budownictwa dla Dzielnicy Targówek, jako materiał pomocniczy przy podejmowaniu decyzji budowlanych. Po co to robimy: Szukamy pięknych, starych drzew i krzewów, aby: 1/ otoczyć opieką rzadkie i wyróżniające się indywidualnymi cechami roślin, 2/ zachować dla przyszłych pokoleń, to co mamy najcenniejszego, 3/ pokazać mieszkańcom Warszawy i gościom z innych stron kraju, że Targówek ma cenne pamiątki przeszłości, które otaczane są szacunkiem i troską, 4/ przestać się wstydzić, że spośród 459 pomników przyrody na terenie Warszawy, tylko 4 znajdują się na Targówku, 5/ dzieci i młodzież znała i rozpoznawała gatunki drzew i ich niezwykle istotną rolę w środowisku, szczególnie miejskim, Jak to zrobić: Krok 1 co można uznać za pomnik przyrody Akcje prowadzimy tylko na terenie Dzielnicy Targówek. Podziwiając okazałe pomnikowe drzewo czy niewielki użytek ekologiczny, którym jest malowniczy niewielki zbiornikiem wodnym z bogatą szatą roślinną, śpiewem ptaków, rechotem żab i cykadami świerszczy w tle. Zastanawiamy się co jest takiego niezwykłego w tym drzewie i tym małym jeziorku czego nie ma nasz drzewo, które jest większe i bardziej potężne i to śródleśne oczko wodne w pobliżu domu z lepiej zachowaną roślinnością i bogatszym światem zwierząt. Wiemy, że lęgną się tu rzadkie i chronione zwierzęta i występują gatunki roślin chronionych to dlaczego ta mała enklawa dzikiej przyrody nie jest użytkiem ekologicznym? Odpowiedź jest prosta. Zarówno pomnikowe drzewo jak podziwiany zbiornik wodny uznany za użytek ekologiczny miały to szczęście, że trafiły na osobę lub grupę osób bądź organizację społeczną, które doceniły ich wysoką wartość przyrodniczą. Pomnikami przyrody mogą być pojedyncze twory przyrody żywej, jak zabytkowe drzewa czy okazałych rozmiarów krzewy, jak również nieożywionej, do których zaliczają się np. głazy narzutowe czy jaskinie. Mogą to być również wyjątkowo piękne zespoły, skupiny czy aleje drzew. Nadając rangę pomnika przyrody pojedynczemu tworowi przyrody, bierze się pod uwagę indywidualne cechy wyróżniające go od innych. W przypadku drzew i krzewów są to cechy odróżniające od innych, należących do tej samej jednostki taksonomicznej. Najważniejszym zaś kryterium przy ochronie zespołu są jego indywidualne właściwości. Jako pomniki przyrody mogą być uznawane gatunki rodzime jak i obce. 2

3 Ustalenia czynnej ochrony odnosić się będą najczęściej do drzew i krzewów pomnikowych, które z wiekiem tracą ogólną odporność zarówno na oddziaływanie czynników atmosferycznych, biologicznych, jak i tych, spowodowanych działalnością człowieka. Krok 2 jak oceniać, czyli kryteria kwalifikacji Obiekty uznawane za pomniki przyrody chronione są ze względu na szczególną wartość przyrodniczą, jak wielkość, pokrój czy wiek, naukową, kulturową, historyczną lub estetyczną i krajobrazową. Podstawowym kryterium uznania dla drzew i krzewów są parametry wielkości, w przede wszystkim obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm od powierzchni ziemi i stan zdrowotny. Pierśnica to inaczej średnica pnia mierzona na tej samej wysokości. Obwody najbardziej pospolitych gatunków drzew stanowią dolną granicę dla drzew pomnikowych. W zależności od gatunku, przyjmuje się, że obwód ten powinien wynosić nie mniej niż wielkości podane w tabeli. TABELA WARTOŚCI OBWODÓW (w cm) Orientacyjne dolne granice dla drzew pomnikowych gatunków rodzimych i introdukowanych opracowano na podstawie danych zawartych w różnych opracowaniach, w tym wg Instrukcji o urządzaniu lasów w parkach narodowych i rezerwatach przyrody OBWODY GATUNKÓW DRZEW RODZIMYCH POCHODZENIA STANOWIĄCE DOLNĄ GRANICĘ DLA DRZEW POMNIKOWYCH Lp. Rodzaj i gatunek nazwa polska Rodzaj i gatunek nazwa łacińska Obwód (cm) Pierśnic a (cm) 1 Czeremcha zwyczajna Padus avium Jabłoń Malus sp Śliwa Prunus sp Bez czarny Sambucus nigra Bez koralowy Sambucus racemosa Jałowiec Juniperus sp Jarząb (Jarzębina) Sorbus sp Grab zwyczajny Carpinus betulus Brzoza brodawkowata Betula verrucosa Brzoza omszona Betula pubescens Klon jawor Acer pseudoplatanus

4 12 Klon pospolity Acer platanoides Topola osika Populus tremula Wiąz pospolity Ulmus sp Grusza pospolita Pyrus communis Jesion wyniosły Fraxinus excelsior Modrzew europejski Larix europaea Buk pospolity Fagus silvatica Jodła Abies sp Świerk pospolity Picea abies Sosna pospolita Pinus silverstris Daglezja Pseudotsuga sp Lipa drobnolistna Tilia cordata Lipa szerokolistna Tilia platyphylos Olsza Alnus glutinosa Iglicznia trójcierniowa Gleditschia triacanthos Perełkowiec japoński Sophora japonica Wierzba biała i krucha Salix alba i S.fragilis Wierzba ( pozostałe gatunki rodzime) Salix sp Dąb szypułkowy Quercus robur Topola czarna i biała Populus nigra i P. alba Lp. OBWODY GATUNKÓW DRZEW OBCEGO POCHODZENIA STANOWIĄCE DOLNĄ GRANICĘ DLA DRZEW POMNIKOWYCH Rodzaj i gatunek nazwa polska Rodzaj i gatunek nazwa łacińska Obwód (cm) Pierśnic a (cm) 1 Złotokap pospolity Laburnum anagyroides Oliwnik wąskolistny Elaeagnus angustifolia Cis pospolity Taxus baccata Cyprysik groszkowy Chamaecyparis Cyprysik Lawsona Chamaecyparis

5 6 Cypryśnik Taxodium Żywotnik zachodni Thuja Tulipanowiec amerykański Liliodendron Magnolia Magnolia sp Surmia Catalpa sp Leszczyna turecka (drzewiasta) Corylus colurna Lilak ( bez lilak) Syringa vulgaris Żywotnik olbrzymi Thuja plicata Miłorząb dwuklapowy Gingko biloba Chojna Tsuga Sosna wejmutka Pinus strobus Sosna czarna Pinus nigra Klon srebrzysty Acer saccharinum Grochodrzew (Robinia akacjowa) Robinia pseudoacacia Daglezja zielona Pseudotsuga menziesii Kasztanowiec biały Aesculus hippocastanum Platan klonolistny Platanus x hispanica Topola włoska Populus italica Niektóre rzadkie w Polsce gatunki można uznać za pomniki przyrody przy mniejszych rozmiarach. Np. ostrokrzew (Ilex aquifolium) uznano za pomnik przyrody przy pierśnicy ok. 45 cm i wysokości ok. 7,5 m. Stan zdrowotny ocenia się według tzw. skali Pacyniaka i Smólskiego, stosowanej do określenia stanu zdrowotnego drzew uznanych już za pomniki przyrody: 1 - Drzewo zdrowe bez ubytków i obecności szkodników 2 - Drzewo z częściowo obumierającymi cieńszymi gałązkami w wierzchołkowej partii korony, z pojedynczymi szkodnikami 3 - Drzewo mające w 50% obumarłą koronę lub pień, w znacznym stopniu zaatakowane przez szkodniki 4 - Drzewo mające w 70% obumarłą koronę lub pień, z dużymi ubytkami w tkance 5

6 drzewnej 5 Drzewo mające w 70% obumarłą koronę lub pień, z licznymi dziuplami oraz martwe. W przypadku głazów narzutowych, kryterium uznania za pomnik przyrody jest obwód mierzony w najszerszym miejscu projektowanego obiektu. Przyjmuje się, że minimalny obwód powinien wynosić 300 cm. Krok 3 pomiary i ocena wytypowanych obiektów ( tylko z terenu dzielnicy) Poszukiwanie wartościowych obiektów najlepiej przeprowadzić jeszcze w październiku, kiedy są jeszcze liście, bo ułatwi to rozpoznawanie gatunków oraz ocenę stanu zdrowotnego. Przystępując do oceny i opisu wytypowanego obiektu należy: A. Dokumentacja fotograficzna 1. Wykonać co najmniej jedno zdjęci całego obiektu np. drzewa 2. Oznaczyć na mapie lub szkicu miejsce skąd było wykonane zdjęcie/zdjęcia. Jeśli zdjęcia wykonywane były z kilku miejsc, na szkicu/mapie należy je ponumerować, zgodne z numeracją zdjęć. B. Klasyfikacja ( rozpoznawanie gatunku) 1. Ocena cech morfologicznych liści, kory, pędów, pąków, owoców itp. Przy rozpoznawaniu należy zwracać uwagę na kolor, fakturę, wielkość, ułożenie elementów a czasem nawet zapach. W przypadku trudności należy posłużyć się Kluczem do oznaczania drzew i krzewów. C. Pomiary 1. Obwód pnia na wys m od powierzchni ziemi - należy zmierzyć z dokładnością do 1 cm. W przypadku braku dostępu mierzy się tzw. pierśnicę (średnicę pnia na wys 1,30 m). Jeżeli drzewo rozgałęzia się na wysokości poniżej 1.30 m trzeba zmierzyć każdy pień. W takim przypadku obwodu pni nie sumują się. Jeżeli drzewo rozwidla się na wysokości powyżej 1.30 m mierzymy możliwie najdokładniej obwód/pierśnicę na tej wysokości, nawet jeśli wyraźnie widać, że jest to kilka zrośniętych pni. Pomiarów najlepiej dokonywać taśmą mierniczą o dł. 3 lub 5 m. Można tez użyć centymetra krawieckiego, ale w przypadku bardzo grubych pni może nie wystarczyć, gdyż ma długość jedynie 1,5 m. Wówczas należy dokładnie oznaczyć (np. kredą) miejsce zakończenia pomiaru, ponownie przyłożyć centymetr a następnie pomiary zsumować. Obwód pnia podaje się w (cm). 2. Wysokość - szacujemy przez porównanie do otaczających elementów o znanej wysokości lub oceniamy zgodnie z zasadą geometryczną przez porównanie krotności wzrostu drugiej osoby, która stoi na linii pomiędzy drzewem a obserwatorem. Wysokość drzewa/krzewu podaje się w (m). 6

7 3. Średnicę korony odmierzamy taśmą lub krokami (długość jednego kroku 0,5-0,75 cm w zależności od wzrostu osoby wykonującej szacowanie). Pomiaru należy dokonać w miejscu najszerszym i najwęższym oraz pośrednich jeżeli kształt korony tego wymaga. Wyniki pomiaru należy zorientować zgodnie z kierunkami świata i nanieść na szkic. Średnicę korony podaje się w (m). D. Ocena stanu zdrowotnego Oceniając stan zdrowotny wytypowanego obiektu należy zwrócić uwagę na stan kory, liści, kwiatów, owoców oraz o ile występują w koronie suche gałęzie lub konary, ocenić % stopień zasychania korony. Ponadto należy zwrócić uwagę, czy roślina nie jest zaatakowana przez szkodniki lub choroby. W opisie stanu zdrowotnego wystarczy wskazać rodzaj uszkodzenia np. zwinięte liści, ubytki kory itp. Warto dokładnie opisać i sfotografować każde piękne drzewo, nie tylko takie, które ma dokładnie parametry wymienione w tabelach, ponieważ mamy nadzieję, że wynikiem Akcji będą: - wnioski o uznanie drzew i krzewów z terenu dzielnicy z pomniki przyrody oraz - DZIELNICOWY KATALOG WARTOŚCIOWYCH DRZEW. W katalogu znajdą się drzewa i krzewy o parametrach zbliżonych do wymienionych w tabelach, ale również okazy nieco mniejsze, które być może pomnikami jeszcze nie zostaną, ale już teraz trzeba chronić przed zniszczeniem. Po zidentyfikowaniu ciekawego okazu należy dowiedzieć się kto jest właścicielem (właścicielami) gruntu, na którym znajduje się obiekt. Ta informacja jest bardzo ważna ponieważ właściciel zarządca gruntu powinien wyrazić zgodę na utworzenie na jego terenie pomnika przyrody. Krok 4 - przygotowanie dokumentacji Dlatego dla każdego zaproponowanego drzewa czy krzewu, konieczne jest opracowanie Karty obiektu (wg załączonego wzoru) oraz dokumentacji graficznej 7

8 i fotograficznej. Opis lokalizacji obiektu musi być na tyle dokładny, aby wskazane drzewo można było bez problemu odnaleźć w terenie. Jeśli podejmujemy próbę utworzenia pomnika przyrody, należy podejść do tego z rozwagą i pełną odpowiedzialnością, a badania wykonać rzetelnie i dokładnie. W spisie gatunków roślin, zwierząt i grzybów uwzględnić tylko te, do których mamy całkowitą pewność, że tu występują lub czasowo przebywają w strefie badanego obiektu. Należy pamiętać im dokładniej sporządzimy analizę tym ma ona większą wartość naukową i jest jednym z ważniejszych atutów, które przemawiają w formalnym procesie tworzenia ww. form ochrony przyrody. Karty obiektów powinny być wykonane w formacie A4, czytelnie i starannie a zdjęcia załączone w formie analogowej lub na płytce CD. Krok 5 przekazanie dokumentacji Na dokumentację czekamy w Wydziale Ochrony Środowiska dla Dzielnicy Targówek (p ) do końca listopada 2008 roku Potem, po weryfikacji o ile uda się znaleźć drzewa pomnikowe i zostaną spełnione pozostałe warunki, zostanie przygotowany formalny wniosek o powołanie pomnika przyrody z następującymi załącznikami: - uzasadnienie powołania dla danego obiektu przeznaczonego pod ochronę, - zgodę właściciela, - wypis z rejestru gruntów oraz szczegółowy wyrys użytku ekologicznego, - Karta Ewidencyjna Obiektu Proponowanego Na Pomnika Przyrody Kontynuacja: Ciekawe działania związane z obserwacją drzew można prowadzić dalej, również po zakończeniu akcji. Tematyka drzew jest tak ciekawa, że warto kontynuować działania edukacyjne dotyczące tego tematu. Jeśli brak własnych scenariuszy u pomysłów można skorzystać, z propozycji Liga Ochrony Przyrody ( W ramach Projektu edukacyjnego: Poznajemy i chronimy polskie gatunki drzew LOP namawia dzieci i młodzież: ZIMĄ: zróbcie zdjęcia, rysunki drzew w stanie bezlistnym. Jaki mają pokrój poszczególne gatunki drzew, czym się różnią. Zróbcie zdjęcia, rysunki pąków drzew. Czy na podstawie pąków możecie określić jaki to gatunek? Co jeszcze pomaga w rozpoznaniu gatunku drzewa w stanie bezlistnym? Spróbujcie określić gatunki 8

9 WIOSNĄ: przeprowadźcie obserwacje pąków drzew, czym sie różnią pąki kwiatowe od pąków z których wyrosną liście, zapiszcie kiedy pojawiły się liście różnych gatunków drzew w tym roku. Jak kwitną drzewa? Zapiszcie kiedy. Kiedy pojawiają się pierwsze nasiona, które gatunki owocują najwcześniej LATEM: prowadźcie obserwacje stanu zdrowotnego drzew: które gatunki chorują, czy jesteś w stanie określić co szkodzi drzewom? Jak zmieniają sie kolory drzew (od wczesnej wiosny do jesieni). Przygotujcie szkice nasion, owoców obserwowanych drzew. Na letnich wyprawach sprawdźcie pod którymi drzewami najchętniej chronicie się przed upałem. Przeprowadźcie obserwacje mieszkańców drzew, ile gatunków zwierząt zaobserwowaliście? Na zakończenie możemy życzyć wszystkim zainteresowanym osobom, które podejmą się trudu współdziałania przy wnioskowaniu o powołanie pomnika przyrody powodzenia i wytrwałości. Satysfakcja gwarantowana! Opracowanie: Wydział Ochrony Środowiska dla Dzielnicy Targówek mgr inż. Alicja Zduń 9