Warszawa Czerwiec Nr indeksu w numerze m.in.

Transkrypt

1 PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO Rok LXVIII Nr 6 (804) Warszawa Czerwiec 2015 PL ISSN Nr indeksu w numerze m.in. Przedawnienie roszczeñ z tytu³u umowy drogowego przewozu przesy³ek towarowych w prawie polskim Konsekwencje prawne przekszta³cenia spó³dzielni pracy w spó³ki prawa handlowego Ograniczenie swobody przep³ywu kapita³u a problematyka unbundlingu w³asnoœciowego Reprezentacja spó³ki partnerskiej przez partnerów System zamówieñ publicznych w Chiñskiej Republice Ludowej dualizm regulacji ustawowej? POLSKIE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE

2 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 6 CZERWIEC PL ISSN MIESIE CZNIK Redaktor naczelny: Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (Uniwersytet Łódzki) Sekretarz redakcji: Mariusz Gorzka Rada naukowa: Prof. dr hab. Jan Błeszyński (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr nauk prawnych Oleg Gorodow (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja) Prof. Heibert Hirte (Uniwersytet w Hamburgu, Niemcy) Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr hab. Peter-Christian Müller-Graff (Uniwersytet w Heidelbergu, Niemcy) Doc. Oleg P. Lichichan (Dyrektor Instytutu Prawa Państwowego Uniwersytetu w Irkucku, Rosja) Prof. dr hab. Karol Sobczak (Szkoła Główna Handlowa) Prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian (Uniwersytet Warszawski) Dr hab. Marek Szydło (Uniwersytet Wrocławski) Prof. Ruth Taplin (University of Leicester, Wielka Brytania) Dr Ryszard Tupin (Uniwersytet Warszawski) Adres Redakcji Warszawa, ul. Canaletta 4 tel. (22) ; fax (22) pug@pwe.com.pl Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa 84, skr. poczt pwe@pwe.com.pl WARUNKI PUBLIKACJI: PRENUMERATA na 2015 r.:,,ruch,, SA Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta,,Ruch pod numerami lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora Garmond Press SA Dział Prenumeraty tel. (22) Kolporter SA Departament Dystrybucji Prasy tel. (22) do 75 GLM Sp. z o.o. Dział Dystrybucji Prasy tel. (22) prenumerata@glm.pl As Press tel. (22) , (22) Poczta Polska SA infolinia Sigma-Not Zakład Kolportażu tel. (22) bok kol@sigma-not.pl Terminy prenumeraty: do 30 listopada dla prenumeraty realizowanej od 1 stycznia następnego roku; do końca lutego dla prenumeraty realizowanej od II kwartału bieżącego roku; do końca maja dla prenumeraty realizowanej od III kwartału bieżącego roku; do końca sierpnia dla prenumeraty realizowanej od IV kwartału bieżącego roku. Cena prenumeraty: Roczna 648,00 zł Półroczna 324,00 zł Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa, ul. Canaletta 4 bialek@pwe.com.pl Prenumerata roczna 25% rabatu: 485,98 zł Prenumerata półroczna 10% rabatu: 291,63 zł Nakład: 850 egzemplarzy Cena 1 egz. 54,00 zł (w tym 5% VAT) Skład i łamanie: Zdzisław Wasilewski, Warszawa, ul. Resorowa 28, tel Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., Warszawa, ul. Wał Miedzeszyński 98, tel TREŚĆ NUMERU ARTYKUŁY Tomasz Szanciło, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie Przedawnienie roszczeń z tytułu umowy drogowego przewozu przesyłek towarowych w prawie polskim Limitation of claims under the contract of carriage of freight shipments in Polish law 2 Andrzej Michalik, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elbla gu Konsekwencje prawne przekształcenia spółdzielni pracy w spółki prawa handlowego Legal consequences of tranformation labour cooperatives into commercial partnerships 13 Mateusz Radziński, Uniwersytet Łódzki Ograniczenie swobody przepływu kapitału a problematyka unbundlingu własnościowego Restriction of free movement of capital and ownership unbundling issue 18 Beata Kozłowska-Chyła, Uniwersytet Warszawski Reprezentacja spółki partnerskiej przez partnerów Representation of a partnership by the partners 24 Witold Małecki, Uniwersytet Wrocławski System zamówień publicznych w Chińskiej Republice Ludowej dualizm regulacji ustawowej? Public procurement system of the People s Republic of China duality of statutory regulation? 30 GLOSA Zbigniew Kuniewicz, Uniwersytet Szczeciński Glosa do uchwały Sa du Najwyższego Izba Cywilna z dnia 26 lutego 2014 r. (III CZP 103/13) 38 Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2014 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem PUG-u kolejny numer archiwalny: W najbliższych numerach: Roszczenie o potrójne stosowne wynagrodzenie na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w świetle skargi o niezgodności tego przepisu z Konstytucją RP Wolność gospodarcza stan obecny,,przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego jest czasopismem naukowym punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (7 punktów)

3 Przedawnienie roszczeń z tytułu umowy drogowego przewozu przesyłek towarowych w prawie polskim Limitation of claims under the contract of carriage of freight shipments in Polish law dr hab. Tomasz Szanciło Streszczenie Problematyka dotycząca upływu czasu stanowi gwarancję pewności w obrocie i stosunkach prawnych. Brak realizacji przez osobę uprawnioną roszczenia w dłuższym okresie czasu wywoływałby bowiem stan bezterminowej niepewności co do sytuacji prawnej stron. Skutkowało to ingerencją ustawodawcy, który w przepisach prawa ustalił terminy dla skutecznego dochodzenia konkretnych roszczeń. Także w prawie przewozowym instytucja przedawnienia ma szerokie zastosowanie, z tym że zawarte są w nim istotne odmienności w stosunku do zasad ogólnych wynikających z Kodeksu cywilnego. Odmienności te są na tyle poważne, że wpływają negatywnie w sposób bezpośredni na możliwość skutecznego dochodzenia roszczeń w stosunku do przewoźnika. Dotyczy to przede wszystkim terminów przedawnienia, które są bardzo krótkie, co oznacza, że na podmioty uprawnione do dochodzenia roszczeń w związku z wykonywanym przewozem nałożony został obowiązek szczególnej staranności w dbaniu o swoje interesy. Powstaje pytanie, czy tego typu rozwiązania zasługują na aprobatę w aktualnym systemie gospodarczym i prawnym, szczególnie, że w praktyce rozwiązania te stanowią zaprzeczenie konstytucyjnej zasady prawa do sądu. Słowa kluczowe: przewoźnik, przesyłka towarowa, roszczenie, przedawnienie, szkoda. Summary Issues pertaining to the passage of time is a guarantee of confidence in the market and legal relations. No execution by an authorized person claims in the long term from producing a perpetual state because of uncertainty about the legal situation of the parties. This resulted in interference of the legislator, who by law has established deadlines for the effective investigation of specific claims. Also in transport law limitation periods is widely used, except that it contains significant differences in relation to the general principles under the Civil Code. These differences are so severe that adversely affect directly the possibility of effective investigation of claims against the carrier. This mainly concerns the limitation periods that are very short, which means that the entities authorized to seek redress in the exercise of the carriage obligation was imposed special diligence in caring for their interests. The question is whether this type of solution worthy of approval in the current economic and legal system, especially since, in practice, these solutions represent a denial of the constitutional principle of the right to trial. Key words: freighter, consignment, claim, non-claim, detriment. Problematyka zwia zana z upływem czasu jest niezwykle istotna z prawie cywilnym, gdyż instytucje z tym zwia zane stanowia gwarancję pewności w obrocie i stosunkach prawnych. Brak realizacji przez osobę uprawniona roszczenia w dłuższym okresie czasu wywoływałby bowiem stan bezterminowej niepewności co do sytuacji prawnej stron, a to nie wpływałoby pozytywnie na stabilizację stosunków prawnych i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. Skutkowało to ingerencja ustawodawcy, który w odnośnych przepisach prawa ustalił terminy jego zdaniem wystarczaja ce dla skutecznego dochodzenia konkretnych roszczeń. Także w prawie przewozowym jako jednej z gałęzi prawa cywilnego instytucja przedawnienia ma szerokie zastosowanie, z tym że zawarte sa w nim istotne odmienności w stosunku do kodeksowych zasad ogólnych. Odmienności te sa na tyle poważne, że wpływaja negatywnie w sposób bezpośredni na możliwość skutecznego dochodzenia roszczeń w stosunku do przewoźnika. Powstaje więc pytanie, czy tego typu rozwia zania zasługuja na aprobatę w aktualnym stanie stosunków prawno-ekonomiczno-społecznych. I. Instytucja przedawnienia uwagi ogólne Przedawnienie jest jednym z przejawów dawności, a więc instytucji wiążącej skutki prawne z upływem określonego okresu czasu. W wyniku jej zastosowania dochodzi do uzyskania pozytywnych skutków przez jedną ze stron, a obciążenia negatywnymi skutkami drugiej strony. Można wskazać kilka argumentów w celu uzasadnienia zastosowania tej instytucji. Po pierwsze, brak jakiegokolwiek ograniczenia w czasie możliwości dochodzenia roszczeń prowadziłby do sytuacji, w której strony pozostawałyby przez dziesiątki lat w niepewności co do swej sytuacji prawnej (por. wyrok SN z dnia 12 lutego 1990 r., III CRN 500/90, OSNC 1992, nr 7 8, poz. 137). Tak więc instytucje tego 2 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

4 PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁU UMOWY DROGOWEGO PRZEWOZU PRZESYŁEK TOWAROWYCH W PRAWIE POLSKIM rodzaju gwarantują pewność stosunków prawnych, przy założeniu, że jeżeli stan rzeczy utrzymuje się w dłuższym okresie czasu, to częściej jest on zgodny z prawem niż jest z nim sprzeczny, a po pewnym czasie nawet stan faktyczny sprzeczny z prawem wymaga zalegalizowania. Po drugie, chodzi o zalegalizowanie długotrwałych stosunków faktycznych, których zgodność z prawem po dłuższym upływie czasu nie jest łatwo udowodnić (Longchamps de Berier, 1939, s. 415), gdyż oczywistym jest, że wraz z upływem czasu zmniejsza się możliwość przedstawienia stosownych środków dowodowych, co dotyczy nie tylko wykazania roszczenia przez wierzyciela, ale przede wszystkim jego spełnienia (wygaśnięcia) przez dłużnika. W pewnym sensie wiąże się z tym niemożność obciążenia dłużnika obowiązkiem przechowywania pokwitowania w nieskończoność (Longchamps de Berier, 1939, s. 414). Po trzecie, skoro wierzyciel przez dłuższy okres czasu pozostaje bezczynny w dochodzeniu swoich praw, to uzasadnione jest przyjęcie, że po jego stronie brak jest zainteresowania w tym przedmiocie, nie widzi on konieczności czy potrzeby zaspokojenia swojego roszczenia. Tego rodzaju zaniechanie nie zasługuje na ochronę prawną. Chociaż można mieć pewne wątpliwości natury moralnej, czy faktycznie brak spełnienia świadczenia przez dłużnika powinno podlegać ochronie prawnej, to jednak wskazane argumenty są na tyle istotne, że we wszystkich kontynentalnych porządkach prawnych przyjęte zostały różnego rodzaju postacie dawności. Za najważniejszy uznać należy pierwszy z powyższych argumentów, aczkolwiek nie sposób pominąć pozostałych. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny, instrument w postaci dawności powinien zawsze równoważyć różne, zazwyczaj sprzeczne interesy uczestników obrotu cywilnoprawnego. Nie mogą w systemie prawnym istnieć unormowania, które umożliwiają dochodzenie praw czy ich wykonywanie z jednoczesnym nałożeniem na inne podmioty obowiązków im odpowiadających ad infinitum, przez czas nieokreślony, oraz takie, które powodują permanentny stan niepewności co do rzeczywistego stanu prawnego (wyrok TK z dnia 1 września 2006 r., SK 14/05, OTK-A 2006, nr 8, poz. 97). Także w literaturze podnosi się, że uregulowanie zaistniałych stanów rzeczy po upływie określonego czasu przynosi więcej korzyści, aniżeli szkód (por. Gwiazdomorski, 1955, s. 49; Stępień-Sporek, Sporek, 2009, s. 10). Obowiązująca w Polsce regulacja przedawnienia wskazuje zbieżność z rozwiązaniami innych krajów (por. szerzej Wójcik, 1985, s ), co uznać należy za zaletę. Instytucja przedawnienia stanowi przejaw jednej z kategorii dawności zwaną przedawnieniem umarzającym (na temat podziału dawności na przedawnienie nabywcze praescripta acquisitiva i przedawnienie umarzające praescripta exstinctiva; por. Klafkowski, 1970, s. 6; Pałdyna, 2012, s ). Jej istota polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia powołując się na upływ czasu wskazanego w przepisie prawa. Zatem dłużnik uzyskuje prawo zgłoszenia zarzutu wyłączającego możliwość dochodzenia wykonania świadczenia przed sądem państwowym lub arbitrażowym (A. Brzozowski, 2013, s. 404). W konsekwencji, jeżeli upłynie termin przedawnienia, a wierzyciel wytoczy powództwo, to gdy dłużnik zgłosi skuteczny zarzut przedawnienia, powództwo podlegać będzie oddaleniu, zaś gdy takiego zarzutu nie zgłosi, powództwo będzie podlegać merytorycznemu rozpoznaniu, jakby przedawnienie nie nastąpiło. Skorzystanie z zarzutu jest więc prawem podmiotowym dłużnika, tj. od jego woli uzależnione jest badanie przez sąd tego rodzaju dawności. Roszczenie przedawnione bowiem nie wygasa, ale przekształca się w tzw. roszczenie naturalne (niezupełne), czyli takie, które w przypadku podniesienia zarzutu przedawnienia nie może być skutecznie dochodzone przed sądem i zasądzone, a w wyniku tego następnie egzekwowane. Dotyczy to roszczeń majątkowych, czyli takich, które uwarunkowane są celem i interesem majątkowym danej osoby i zmierzają do zaspokojenia tego interesu (Rudnicki, 2005, s. 440). Takie roszczenia co do zasady podlegają przedawnieniu (art ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, tekst jedn.: DzU 2014, poz. 121 ze zm., dalej: Kc). Wyjątki od tej zasady mają charakter ustawowy isąnieliczne, np. art. 220 i art Kc, czy art. 105 ust. 1 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (tekst jedn.: DzU 2012, poz. 264 ze zm.). Nie jest zatem prawidłowe stwierdzenie, że przedawnionego roszczenia nie można dochodzić (por. Zrałek, 2005, s. 1573), gdyż jest to możliwe, ale wierzyciel musi liczyć się, że dłużnik podniesienie zarzut w tym przedmiocie. W aktualnym stanie prawnym taki zarzut może być podniesiony w każdej fazie postępowania cywilnego, a więc aż do wydania prawomocnego wyroku. Ogólna zasada przedawnienia roszczeń w zakresie terminów określona została w art. 118 Kc, zgodnie z którym, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata. Co istotne, terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 Kc). Oznacza to, że przepisy regulujące tę instytucję prawa mają charakter iuris cogentis, a więc nie mogą być uchylone lub zmienione nawet w wyniku zgodnych oświadczeń woli złożonych przez wszystkie strony stosunku prawnego. Wyjątek w tym przedmiocie przewidziany został w art. 8 ustawy z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: DzU 2013 r., poz. 758 ze zm.), zgodnie z którym terminy przedawnienia roszczeń ze stosunków regulowanych tą ustawą mogą być przedłużane umową stron zawartą na piśmie po zaistnieniu zdarzenia, z którego wynikło roszczenie, z wyjątkiem roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub wyrokiem sądu polubownego, a także ugodą zawartą przed tymi sądami. Pomimo pewnych wahań w tym przedmiocie, aktualnie Sąd Najwyższy przyjmuje, że tylko umawianie się co do innego okresu przedawnienia niż ustawowo przewidziany PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

5 LIMITATION OF CLAIMS UNDER THE CONTRACT OF CARRIAGE OF FREIGHT SHIPMENTS IN POLISH LAW jest objęte zakazem zawartym w art. 119 Kc, a nie dotyczy to wymagalności roszczenia, od której zgodnie z art Kc zależy rozpoczęcie terminu przedawnienia. W ramach swobody kontraktowej wynikającej z art Kc strony mogą zmodyfikować łączący je stosunek prawny, także poprzez jednostronne ustępstwa wierzyciela. Modyfikacja zobowiązania dłużnika, polegająca na odroczeniu wymagalności świadczenia pieniężnego i rozłożeniu go na raty, nie sprzeciwia się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (por. wyroki SN: z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 502/04, Lex nr i z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, Lex nr ). Pamiętać jednak należy, że modyfikacja taka jest możliwa jedynie w sytuacji, gdy roszczenie nie stało się jeszcze wymagalne. Natomiast przedłużenie lub skrócenie terminu płatności dokonane po dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne, nie ma żadnego wpływu na jego wymagalność. Odmienne stanowisko prowadziłoby do obejścia zakazu wynikającego z art. 119 Kc, a w konsekwencji przedłużenie lub skrócenie terminu wymagalności uznać należy za nieważne (por. wyroki SN: z dnia 12 marca 2002 r., IV CKN 862/00, Lex nr i z dnia 26 października 2011 r., I CSK 762/10, Lex nr 55122; Stępień-Sporek, (w:) Stępień-Sporek, Sporek, 2009, s. 52). Niemniej w literaturze słusznie wskazuje się, że ewentualne negocjacje dotyczące terminu zapłaty prowadzone po nadejściu terminu wymagalności, czy wniosek o rozłożenie świadczenia na raty skutkują przerwaniem biegu przedawnienia (por. Machnikowski, 2011, s. 287). Skoro dłużnik przystępuje do tego typu rozmów, to oczywistym jest, że jest świadomy istnienia długu i go uznaje, a więc zachodzą przesłanki określone w art pkt 2 Kc. Wola dłużnika w tym przedmiocie zostaje w takim przypadku wyrażona jednoznacznie. II. Przedawnienie w prawie przewozowym uwagi ogólne Istota przedawnienia w prawie przewozowym jest dokładnie taka, jak w innych gałęziach prawa cywilnego, niemniej ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: DzU 2012 r., poz ze zm., dalej: PrPrzew) zawiera pewne istotne odrębności w stosunku do kodeksowych zasad ogólnych. Dotyczą one odmiennych terminów przedawnienia, momentu rozpoczęcia biegu przedawnienia oraz zawieszenia biegu przedawnienia. Przepisem szczególnym, o którym mowa w art. 118 Kc, jest każdy przepis ustawy przewidujący krótszy lub dłuższy termin przedawnienia. Takimi przepisami są art. 778 i Kc, statuujące roczny i półroczny termin przedawnienia dla roszczeń związanych z umową przewozu przesyłki towarowej. Z uwagi jednak na bardzo ograniczony zakres zastosowania Kc do tego rodzaju umów (Szanciło, 2008a, s ; Tenże, 2013, s ), w niniejszym opracowaniu omówione zostanie zagadnienie przedawnienia roszczeń dochodzonych na podstawie przepisów szczególnych, a mianowicie PrPrzew, która stanowi podstawowy akt prawny regulujący zdecydowaną większość przewozów krajowych, w tym niemal wszystkie rodzaje przewozów drogowych. Natomiast przepisy Kc mają posiłkowe (subsydiarne) zastosowanie w zakresie, w jakim PrPrzew danej instytucji przedawnienia nie reguluje. Podstawowe znaczenie ma w tym przedmiocie art. 77 PrPrzew, który wprowadza ogólną zasadę, że roszczenia dochodzone na podstawie ustawy lub przepisów wydanych w jej wykonaniu przedawniają się z upływem roku. Jest to zatem termin znacznie krótszy niż przewidziany w art. 118 Kc, ale zgodny co do długości z terminem kodeksowym (art. 792 Kc). Chodzi tu o wszystkie roszczenia z tytułu umowy przewozu rzeczy lub osób, a więc przewidziane w rozdziałach 6 8 PrPrzew. Przepisy ustawy nie przewidują możliwości umownego przedłużania terminów, na ich długość nie ma również wpływu kwalifikowany stopień winy przewoźnika (Wesołowski, 2014, s ). Od zasady rocznego terminu przedawnienia dla roszczeń związanych z przewozem rzeczy (przesyłki) przewidziane zostały w ustawie dwa ważne odstępstwa: a) dla roszczeń z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki ulegają one przedawnieniu z upływem 2 miesięcy od dnia wydania rzesyłki (art. 77 ust. 2 PrPrzew); b) dla roszczeń przysługujących przewoźnikowi w stosunku do innych przewoźników, gdy przewóz odbywa się na zasadach określonych w art. 5 lub 6 PrPrzew, a więc w ramach podwykonawstwa (podprzewozu) lub przewozu sukcesywnego ulegają one przedawnieniu z upływem 6 miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo (art. 78 ust. 1 PrPrzew). Co charakterystyczne, ustawa nie przewiduje dłuższych terminów przedawnienia niż rok czasu. W PrPrzew generalnie pominięto, poza jednym wyjątkiem, zagadnienia związane z przerwaniem i zawieszeniem biegu przedawnienia. W związku z tym zastosowanie znajdują w tym przedmiocie rozwiązania kodeksowe. Przerwanie biegu przedawnienia skutkuje tym, że po przerwie przedawnienie zaczyna biec na nowo (art Kc). W art Kc przewidziane zostały trzy sytuacje, w którym występuje taki skutek, a mianowicie: dokonania czynności przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia; uznania roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje; wszczęcia mediacji. W przypadku roszczeń transportowych nie można zapominać, że w sytuacji, gdy pozew zostanie wniesiony bez zachowania trybu reklamacji lub wezwania do zapłaty, o jakim mowa w art. 75 ust. 1 PrPrzew (na temat poglądów dotyczących skutków niezachowania trybu reklamacji lub wezwania do zapłaty por. Szanciło, 2008a, s ), w wyniku czego zostanie odrzucony, bieg terminu przedawnienia nie zostanie przerwany. Co prawda ustawa z dnia 4 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

6 PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁU UMOWY DROGOWEGO PRZEWOZU PRZESYŁEK TOWAROWYCH W PRAWIE POLSKIM 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: DzU 2014, poz. 101 ze zm., dalej: Kpc) nie zawiera wprost unormowania materialnoprawnych skutków odrzucenia pozwu, jak ma to miejsce np. w odniesieniu do cofnięcia pozwu (art Kpc), jednak słusznie przyjmuje się, że odrzucenie pozwu, poza nielicznymi sytuacjami, nie uchyla zwykle skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa (por. wyrok SN z dnia 4 marca 1969 r., I PR 141/68, Lex nr 6466; Jędrzejewska, 2007, s ; Rudnicki, 2005, s. 466; w doktrynie wyrażono jednak pogląd o zachowaniu skutków materialnoprawnych wniesienia pozwu por. Siedlecki, 1975, s. 366.). Kryteria, którym powinny odpowiadać czynności skutkujące przerwą biegu przedawnienia określone zostały w art Kc. Nie powinno ulegać wątpliwości, że skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia może wywołać jedynie skutecznie powzięta czynność, zaś odrzucenie pozwu oznacza odmowę udzielenia przez sąd ochrony prawnej dochodzonemu roszczeniu bez zajęcia merytorycznego stanowiska co do zasadności lub bezzasadności tego roszczenia z punktu widzenia norm prawa materialnego. Przyjęcie stanowiska, że bez znaczenia pozostaje, czy pozew został wniesiony skutecznie, a więc czy został nadany mu bieg, skutkowałoby w praktyce możliwością wielokrotnego wnoszenia tego typu,,pozornych pozwów jedynie w celu przerywania biegu przedawnienia. Natomiast zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym, że przez określony ustawowo czas przedawnienie nie biegnie, a po zakończeniu zawieszenia przedawnienie zaczyna biec dalej, a nie od początku, jak ma to miejsce w przypadku instytucji przerwania. Następuje więc przesunięcie daty, w której następuje skutek przedawnienia. Ze względu na treść art. 121 Kc, w prawie przewozowym zastosowanie znajduje jedynie ostatnia przesłanka, a mianowicie siła wyższa, z powodu której uprawniony nie może dochodzić przed sądem lub innym uprawnionym organem swoich roszczeń (pkt 4). Jest to zdarzenie nadzwyczajne, nieuchronne, które nie daje się przewidzieć i zewnętrzne w stosunku do urządzenia (przedsiębiorstwa), z którego funkcjonowaniem (ruchem) związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza (por. np. orzeczenia SN: z dnia 9 kwietnia 1952 r., C 962/51, OSN 1954, nr 1, poz. 2 i z dnia 7 lutego 1953 r., I C 60/53, OSN 1954, poz. 35 oraz wyrok SN z dnia 9 lipca 1962 r., I CR 54/62, OSNCP 1963, nr 12, poz. 262). Jeżeli bieg przedawnienia jeszcze się nie rozpoczął, nie rozpoczyna się do momentu ustania okoliczności wywołanych siłą wyższą, a jeżeli bieg przedawnienia już się rozpoczął, to na czas trwania tej przeszkody ulega zawieszeniu. W wyjątkowych sytuacjach do umowy przewozu przesyłki towarowej zastosowanie znajdować będzie również art. 122 Kc. W art. 77 ust. 4 PrPrzew przewidziana została dodatkowa podstawa zawieszenia biegu przedawnienia, charakterystyczna dla stosunków przewozowych. Zgodnie bowiem z tym przepisem bieg przedawnienia zawiesza się na okres załatwienia reklamacji lub wezwania do zapłaty i zwrócenia załączonych dokumentów, najwyżej jednak na okres przewidziany do załatwienia reklamacji lub wezwania do zapłaty, a więc jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach nie dłużej niż na okres trzech miesięcy (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 11 kwietnia 1996 r., I ACr 158/96, OSA 1997, nr 6, poz. 18). Stanowisko to należy jednak uzupełnić. Skutek zawieszenia następuje od daty wniesienia reklamacji lub wezwania do zapłaty (art. 77 ust. 4 PrPrzew), zaś termin do ich załatwienia biegnie od daty ich doręczenia (art. 75 ust. 2 PrPrzew), co jest uzasadnione, gdyż niezbędna jest przynajmniej możliwość zapoznania się przez adresata z wniesionym pismem (art. 61 Kc). Poza tym skoro ustawodawca w niemal kolejnych przepisach ustawy używa dwóch różnych pojęć (,,wniesienie i,,doręczenie ), to nie sposób ich utożsamiać i stosować zamiennie. Może więc nastąpić różnica pomiędzy datą wniesienia i doręczenia reklamacji lub wezwania do zapłaty w przypadku wniesienia tego pisma drogą pocztową. Termin na załatwienie reklamacji lub wezwania do zapłaty wynosi trzy miesiące od dnia doręczenia. Niezależnie od tego, czy pismo to zostanie doręczone bezpośrednio adresatowi (przewoźnikowi lub osobie zobowiązanej do zapłaty), czy wysłane za pośrednictwem innego podmiotu (operatora pocztowego, kuriera, posłańca), zawieszenie biegu przedawnienia następuje w momencie wniesienia reklamacji lub wezwania do zapłaty. Pełne trzy miesiące, o jakich mowa w art. 75 ust. 2 PrPrzew, są więc wliczane do zawieszenia jedynie wówczas, gdy reklamacja została doręczona bezpośrednio przewoźnikowi (lub wezwanie do zapłaty bezpośrednio osobie zobowiązanej) i nie wywołała żadnej reakcji. W sytuacji, gdy reklamacja lub wezwanie do zapłaty zostanie wniesione za pośrednictwem podmiotu trzeciego i doręczone adresatowi w dacie późniejszej niż data przekazania temu podmiotowi, zawieszenie biegu przedawnienia zaczyna się od daty wniesienia, zaś wliczony będzie termin do daty faktycznego doręczenia pisma adresatowi i od daty doręczenia pisma do daty, w której zakończą się trzy miesiące od daty wniesienia. Zawsze bowiem zawieszenie liczy się od daty faktycznego wniesienia reklamacji lub wezwania do zapłaty i nie może przekroczyć terminu trzech miesięcy, z zastrzeżeniem, że jeżeli wniesiona reklamacja nie spełnia określonych wymogów, za datę wniesienia reklamacji przyjmuje się datę otrzymania przez przewoźnika uzupełnionej reklamacji (por. 6 rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 24 lutego 2006 r. w sprawie ustalania stanu przesyłek oraz postępowania reklamacyjnego, DzU nr 38, poz. 266). W doktrynie wyrażono pogląd przeciwny, a mianowicie, że okres zawieszenia może jednak trwać dłużej niż trzy miesiące i być równy sumie trzymiesięcznego okresu na załatwienie reklamacji (wezwania do zapłaty) oraz okresu, jaki upłynął między jej wniesieniem poprzez nadanie listem poleconym na poczcie, a doręczeniem dłużnikowi (por. Wesołowski, 1998, nr 4, s. 82). Gdyby przyjąć takie stanowisko, to zawieszenie biegu przedawnienia trwałoby dłużej niż określono to w art. 77 ust. 4 PrPrzew, a to nie znajduje uzasadnienia. Istotny jest tu więc okres trzech miesięcy. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

7 LIMITATION OF CLAIMS UNDER THE CONTRACT OF CARRIAGE OF FREIGHT SHIPMENTS IN POLISH LAW Ponieważ jednak przepisy te są źle skonstruowane, de lege ferenda należy postulować zmianę art. 77 ust. 4 PrPrzew przez oznaczenie okresu zawieszenia od doręczenia reklamacji lub wezwania do zapłaty do chwili upływu okresu wskazanego w art. 75 ust. 2 ustawy, oczywiście nie dłużej niż do faktycznego rozpoznania reklamacji lub wezwania do zapłaty. Wówczas zostałby wyeliminowany problem związany z wniesieniem i doręczeniem tych pism, podobnie jak i problem związany z utratą pisma przez operatora pocztowego (a szerzej: pośrednika w doręczeniu). Uzasadnione jest to tym, że to do obowiązków nadawcy należy doręczenie pisma adresatowi, aby ten mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 Kc), a więc adresata nie można obciążać negatywnymi skutkami z tym związanymi. W aktualnym stanie prawnym bowiem ta ostatnia sytuacja (utraty pisma przez operatora) nie została uwzględniona, a jest przecież możliwa w praktyce. Jeżeli uprawniony wniesie reklamację lub wezwanie do zapłaty za pośrednictwem operatora, a ten utraci przesyłkę, to bieg przedawnienia zawiesza się, ale nie otwiera się termin do rozpoznania żądania przez adresata. Teoretycznie więc bieg przedawnienia może być zawieszony, a o wniesionej reklamacji lub wezwaniu do zapłaty dłużnik może dowiedzieć się dopiero po otrzymaniu odpisu pozwu. Zasadnym wydaje się wówczas zastosowanie per analogiam art zd. 2 Kc, a więc należy ustalić datę, w której wierzyciel dowiedział się o niedoręczeniu pisma z przyczyn od niego niezależnych, i datę, w której mógł w najwcześniej możliwym terminie ponownie je wnieść. Od tej ostatniej daty należałoby wówczas liczyć termin określony w art. 75 ust. 2 PrPrzew. Po zakończeniu okresu zawieszenia przedawnienie zaczyna biec dalej, a więc sumuje się okres sprzed wniesienia reklamacji lub wezwania do zapłaty z okresem po ustaniu zawieszenia. Zakończenie zawieszenia biegu przedawnienia następuje z dniem faktycznego doręczenia adresatowi pisma w przedmiocie odmowy zapłaty odszkodowania należności z tytułu przewozu. Podstawowe znaczenie dla określenia przedawnienia roszczeń ma ustalenie momentu wymagalności, gdyż od tego dnia rozpoczyna się bieg przedawnienia (art zd. 1 Kc). W Kc nie podano legalnej definicji tego pojęcia. Przyjąć jednak należy, że wymagalność roszczenia to stan, w którym wierzyciel ma prawną, a więc rzeczywistą możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności o spełnienie świadczenia od dłużnika. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym, którego początek następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona (por. np. wyroki SN: z dnia 18 stycznia 2008 r., V CSK 367/07, Lex nr i z dnia 15 października 2009 r., I CSK 59/09, Lex nr ). Z momentem wymagalności roszczenia wierzyciel może wystąpić z powództwem bez obawy, że zostanie ono oddalone jako przedwczesne. I chociaż, co do zasady, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, to niekiedy może dojść do sytuacji, gdy bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się zanim nastąpi wymagalność roszczenia. Sytuacja taka ma miejsce, jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego wówczas bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (por. wyrok SN z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 625/08, Monitor Prawniczy 2009, (11), s. 578). Jest to związane z treścią wskazanego wcześniej art zd. 2 Kc, który ma zapobiegać swoistemu wymuszeniu wydłużenia przez wierzyciela okresu przedawnienia w odniesieniu do zobowiązań, w których wymagalność wierzytelności związana jest z jego aktywnością, tj. obowiązkiem podjęciem określonych, często sformalizowanych czynności. Bez znaczenia pozostaje tu zatem świadomość uprawnionego co do przysługującego mu roszczenia. III. Przedawnienie roszczeń z tytułu szkód transportowych W związku z zawarciem i realizacją umowy przewozu można wyróżnić roszczenia osoby uprawnionej przeciwko przewoźnikowi i przewoźnika przeciwko osobie uprawnionej. W przypadku zaistnienia szkód transportowych, tj. utraty, ubytku lub uszkodzenia przesyłki oraz szkody związanej z opóźnieniem (o pojęciu i rodzajach szkód transportowych por. Szanciło, 2008b, s. 47 in.), chodzi o roszczenia tej pierwszej grupy. Polska ustawa wyróżnia dwie sytuacje, a mianowicie, gdy przesyłka nie zostaje w ogóle dostarczona odbiorcy, a więc gdy przewoźnik nie wykonuje w ogóle umowy, i gdy dochodzi do dostarczenia przesyłki, ale umowa nie zostaje wykonana przez przewoźnika w sposób należyty, gdyż albo dochodzi do opóźnienia w przewozie, albo stan dostarczonej przesyłki nie odpowiada jej stanowi z chwili nadania, uwzględniając, co najwyżej, tzw. ubytki naturalne. Pierwsza sytuacja dotyczy utraty przesyłki. Wymagalność roszczenia związana jest wówczas z dniem, w którym uprawniony mógł uznać przesyłkę za utraconą. Pomocny jest w takiej sytuacji art. 52 PrPrzew, zgodnie z którym przesyłkę, która nie nadeszła do miejsca przeznaczenia wskazanego w liście przewozowym w ciągu 30 dni od upływu terminu przewozu, uważa się za utraconą. Po upływie tego terminu przewoźnik na żądanie uprawnionego ma obowiązek stwierdzić w liście przewozowym niemożność wydania przesyłki, chyba że już wcześniej stwierdzono nieodwracalny charakter utraty (art. 69 ust. 1 PrPrzew). Niemniej kwestia potwierdzenia przez przewoźnika utraty przesyłki pozostaje bez znaczenia dla biegu przedawnienia, gdyż skutek w postaci rozpoczęcia biegu przedawnienia następuje w dniu następnym po upływie 30 dni od dnia, w którym przesyłka miała być zgodnie ze zobowiązaniem doręczona, gdyż już wówczas zachodzi domniemanie zawarte w art. 52 PrPrzew. Wpisanie przez przewoźnika w liście przewozowym wzmianki o niemożności wydania przesyłki nie ma charakteru konstytutywnego, a odmowa jej uczynienia nie zamyka w żadnym razie 6 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

8 PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁU UMOWY DROGOWEGO PRZEWOZU PRZESYŁEK TOWAROWYCH W PRAWIE POLSKIM drogi osobie uprawnionej do dochodzenia roszczeń przeciwko przewoźnikowi z tytułu utraty przesyłki. Decydujące znaczenie ma okoliczność, że przewoźnik nie może legitymować się pokwitowaniem odbioru przesyłki (por. również Kolarski, 2002, s. 80 i 140, gdzie autor raz stwierdza, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z upływem trzydziestodniowego terminu rodzącego domniemanie utraty przesyłki, a za drugim razem że od dnia, w którym przewoźnik, na żądanie osoby uprawnionej do odbioru przesyłki, wpisał do listu przewozowego swoje oświadczenie o niemożności wydania przesyłki). W przypadku pozostałych szkód transportowych dochodzi do przedstawienia odbiorcy przesyłki do odbioru, z tym, że albo zachodzą braki ilościowe (ubytek), albo braki jakościowe (uszkodzenia), albo przesyłka wydana jest po terminie, w którym miała być doręczona odbiorcy. W tym przypadku decydujące znaczenie ma faktyczne przedstawienie przesyłki do odbioru osobie uprawnionej, jako że przesyłka fizycznie istnieje i ma ją w swojej pieczy przewoźnik, co nie ma miejsca w sytuacji jej utraty. Ubytek lub uszkodzenie muszą mieć charakter jawny, a więc muszą dać się zauważyć z zewnątrz, gdyż szkód niejawnych dotyczy kolejny punkt art. 77 ust. 3 PrPrzew. O ile jednak w przypadku ubytku lub uszkodzenia przedawnienie wynosi rok od dnia wydania przesyłki, to w przypadku zwłoki w przewozie (takim pojęciem posłużył się ustawodawca), która nie spowodowała szkody w substancji przesyłki, termin ten wynosi zaledwie 2 miesiące od wydania. Jeżeli zaś zwłoka w przewozie spowoduje zarówno szkodę w substancji przesyłki (ubytek lub uszkodzenie) i poza nią, roszczenie z tytułu tej pierwszej szkody przedawnia się w terminie określonym w art. 77 ust. 1 PrPrzew, zaś z tytułu szkody poza substancją przesyłki w terminie określonym w ustępie drugim tego artykułu (ustawa nie przewiduje zaś w ogóle roszczenia z tytułu szkody poza substancją przesyłki w przypadku jej utraty; por. szerzej Szanciło, 2013, s ). Powstaje jednak pytanie, jak liczyć termin wymagalności, gdy przesyłka nie zostanie faktycznie wydana, gdyż odbiorca odmówi jej odbioru, widząc braki lub gdy w związku z uchybieniem terminowi doręczenia przesyłki, jej odbiór pozbawiony jest dla niego sensu ekonomicznego. Przepis art. 77 ust. 3 pkt 2 PrPrzew takiej sytuacji wprost nie przewiduje i nie reguluje. Jak stanowi art. 49 ust. 7 ustawy, termin przewozu przesyłki jest zachowany, jeżeli przed jego upływem przewoźnik: 1) zawiadomił odbiorcę o nadejściu przesyłki, która ma być wydana w punkcie odprawy, i przygotował ją do odbioru bądź tylko przygotował ją do odbioru, jeżeli nie był obowiązany do zawiadomienia; 2) postawił do rozporządzenia odbiorcy przesyłkę, która ma być wydana poza punktem odprawy. Gdyby przyjąć, że tylko faktyczne (fizyczne) wydanie przesyłki skutkuje rozpoczęciem biegu przedawnienia, wówczas w przypadku odmowy przyjęcia przesyłki przez odbiorcę termin przedawnienia w ogóle nie zacząłby biegu. Posiłkując się art zd. 2 Kc uznać należy, że w dniu przedstawienia przez przewoźnika przesyłki do odbioru uprawniony mógł podjąć czynność związaną z rozpoczęciem biegu tego terminu, a więc odebrać przesyłkę. W konsekwencji, niezależnie czy przesyłka została faktycznie wydana, czy zostały spełnione warunki, o jakich mowa w art. 49 ust. 7 PrPrzew, decyduje dzień, w którym przesyłka mogła być faktycznie odebrana. Nie można również pominąć, że w art. 77 ust. 3 pkt 2 PrPrzew ustawodawca odwołał się do,,zwłoki w dostarczeniu, a nie,,zwłoki lub opóźnienia w przewozie, zaś w ustępie drugim tego artykułu do,,zwłoki w przewozie. Ponieważ ustawa nie zna roszczenia z tytułu zwłoki w,,dostarczeniu, przyjąć należy, że chodzi o zwłokę w przewozie, a podkreślono tu jedynie faktyczne dostarczenie i wydanie przesyłki odbiorcy. Istotniejsze jest jednak, że ustawa pomija opóźnienie w przewozie, o którym mowa w art. 65 ust. 1 PrPrzew, a więc przepisie regulującym zasady odpowiedzialności kontraktowej przewoźnika. Pomimo tego właściwe jest przyjęcie, że art. 77 ust. 2 i 3 ustawy odnosi się zarówno do opóźnienia kwalifikowanego (zwłoki), jak opóźnienia zwykłego, gdyż w przeciwnym razie roszczenie z tytułu szkody związanej z opóźnieniem w przewozie w ogóle nie podlegałoby przedawnieniu, co nie znajduje uzasadnienia z uwagi na to, że roszczenia majątkowe nie ulegają przedawnieniu jedynie w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie (art Kc). Byłoby to tym bardziej nieuzasadnione, gdyż przedawnieniu ulegałoby roszczenie, gdyby do opóźnienia doszłoby z przyczyn leżących po stronie przewoźnika, zaś gdyby opóźnienie związane byłoby z okolicznościami, za które przewoźnik odpowiedzialności nie ponosi, roszczenie nie ulegałoby przedawnieniu. Innymi słowy, zwykłe opóźnienie nie powodowałoby przedawnienia roszczeń, zaś opóźnienie kwalifikowane już tak. W takiej sytuacji można byłoby teoretycznie uznać, że roszczenie odszkodowawcze związane ze zwłoką w przewozie przedawnia się w terminie wskazanym w art. 77 PrPrzew, zaś roszczenie odszkodowawcze związane z opóźnieniem w przewozie w terminach wskazanych w art. 118 Kc. Taki pogląd z oczywistych względów nie miałby uzasadnienia, gdyż nie sposób bronić stanowiska, że do przedawnienia roszczeń odszkodowawczych raz stosujemy PrPrzew, a raz Kc. Nadto termin przedawnienia roszczeń związanych z opóźnieniem kwalifikowanym byłby znacznie krótszy niż roszczeń związanych z opóźnieniem zwykłym. Jedynym wyjściem byłoby zastosowanie wówczas art. 792 Kc, w którym mowa jest szeroko o,,roszczeniach z umowy przewozu i który prawidłowo odwołuje się do opóźnienia w przewozie, z tym że wówczas mielibyśmy do czynienia z inną datą wymagalności roszczenia z tytułu zwłoki (data wydania przesyłki) i opóźnienia (data, w której przesyłka miała być dostarczona). Ten dualizm nie znajduje żadnego uzasadnienia i nie taka była intencja ustawodawcy. Takich niekonsekwencji związanych z użyciem w ustawie słowa,,zwłoka, a nie,,opóźnienie jest więcej (por. szerzej Szanciło, 2013, ). Aby je wyeliminować, należałoby postulować zmianę zwłoki na PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

9 LIMITATION OF CLAIMS UNDER THE CONTRACT OF CARRIAGE OF FREIGHT SHIPMENTS IN POLISH LAW opóźnienie. Pozostawienie w ustawie, w tym w art. 77, słowa,,zwłoka nie znajduje żadnego uzasadnienia teoretycznego i praktycznego. W aktualnym stanie prawym, w kontekście PrPrzew, zwłokę należy utożsamiać z opóźnieniem. Ostatnia kategoria roszczeń dotyczy tzw. szkód niejawnych, czyli takich, których nie da się zauważyć na zewnątrz przy odbiorze, a które należy zgłosić przewoźnikowi w terminie 7 dni od dnia odbioru przesyłki, pod rygorem wygaśnięcia roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia (art. 76 pkt 4 PrPrzew). Chodzi tu o tzw. protokół domowy, o którym mowa w art. 74 ust. 3 PrPrzew. Jeżeli protokół taki zostanie przez przewoźnika sporządzony, termin wymagalności nie nasuwa większych wątpliwości. W doktrynie wyrażono pogląd, że z uwagi na szczególny charakter unormowań PrPrzew, przedawnienie rozpoczyna bieg od dnia sporządzenia protokołu szkodowego przez samego odbiorcę (Kolarski, 2002, s. 141). Należy jednak zauważyć, że sporządzenie jednostronnego protokołu ani nie stanowi obowiązku odbiorcy, ani nie wynika z żadnego przepisu PrPrzew. Pomimo szczególnej pozycji odbiorcy przy wykonywaniu przewozu, nie można na niego nakładać obowiązku dokonania czynności, która nie jest wprost przewidziana przepisami prawa. Jest to wyłącznie przejaw praktyki, gdyż w przypadku szkód niejawnych to na osobie uprawnionej spoczywa obowiązek wykazania tzw. związku czasowego pomiędzy szkodą a przewozem, a więc że szkoda powstała w czasie między przyjęciem przesyłki do przewozu a jej wydaniem. W przeciwieństwie bowiem do protokołu handlowego, sporządzanego w przypadku szkód jawnych (art. 74 ust. 1 PrPrzew), protokół domowy nie zawiera domniemania, że do szkody w nim określonej doszło w trakcie wykonywania przewozu przez przewoźnika. Sporządzenie jednostronnego protokołu szkody przez odbiorcę, szczególnie w obecności osób postronnych, poprawia jedynie sytuację procesową powoda w przypadku dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przeciwko przewoźnikowi, nie wywołuje zaś żadnych skutków w zakresie przedawnienia. Zatem sporządzenie przez odbiorcę jednostronnego protokołu na okoliczność szkody niejawnej nie ma wpływu na rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych w stosunku do przewoźnika (podobnie Wesołowski, 2014, s. 370). W związku z tym stanąć należy na stanowisku, że zastosowanie ma w takiej sytuacji per analogiam art Kc, a więc bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym przewoźnik zaniechał sporządzenia protokołu w terminie wyznaczonym przez odbiorcę lub w przypadku braku takiego terminu w terminie, w którym mógł wykonać tę czynność w najwcześniej możliwym terminie. Warto zauważyć, że przyjęcie, iż przedawnienie rozpoczyna bieg od dnia sporządzenia protokołu szkodowego przez odbiorcę, skutkowałoby uzależnieniem rozpoczęcia biegu przedawnienia jedynie od woli odbiorcy, który mógłby odwlekać dokonanie tej czynności bez żadnych konsekwencji. Dłużnik byłby więc niepewny co do swojej sytuacji prawnej. IV. Przedawnienie roszczeń z tytułu zapłaty lub zwrotu należności W art. 77 ust. 3 pkt 4 PrPrzew przewidziano dwa rodzaje roszczeń, dla których rozpoczęcie biegu przedawnienia uzależnione jest od dnia zapłaty lub dnia, w którym zapłata powinna była nastąpić, a nie nastąpiła: 1) roszczenie o zapłatę jest to roszczenie przewoźnika w stosunku do osoby zobowiązanej do zapłaty należności ciążących na przesyłce; 2) roszczenie o zwrot należności jest to roszczenie osoby, która dokonała płatności, przeciwko przewoźnikowi. Do zapłaty należności na rzecz przewoźnika zobowiązany jest, co do zasady, nadawca, a to w związku z zawartą umową, która ma charakter odpłatny (art. 774 Kc i art. 1 ust. 1 PrPrzew). Jednak w sytuacji, gdy odbiorca przyjmie przesyłkę i list przewozowy, po jego stronie powstaje ustawowy obowiązek zapłaty należności ciążących na przesyłce (art. 51 ust. 1 PrPrzew), a więc wynikających z umowy przewozu. Chodzi tu o wszystkie należności, a więc przede wszystkim o przewoźne (wynagrodzenie za przewóz), ale również o należności powstałe w trakcie wykonywania przewozu. O ile jednak w art. 786 Kc wskazano na,,należności przewoźnika oznaczone w liście przewozowym, to art. 51 ust. 1 PrPrzew nie wymaga wymienienia w liście przewozowym należności, do zapłacenia których zobowiązany jest odbiorca. Jest on więc zobowiązany do zapłaty wszelkich należności związanych z przesyłką, niezależnie od tego, czy zostały one wpisane w liście przewozowym i czy odbiorca jest świadomy ich istnienia. W takiej sytuacji nadawca i odbiorca są zobowiązani do zapłaty należności in solidum, gdyż odpowiadają oni z dwóch podstaw prawnych, jako że zobowiązanie nadawcy ma charakter umowny, zaś zobowiązanie odbiorcy charakter ustawowy. Ani w PrPrzew, ani w Kc nie zawarto unormowań regulujących terminy płatności na rzecz przewoźnika należności wynikających z umowy przewozu. Zwykle termin ten jest oznaczony w umowie, ale w sytuacji, gdy strony stosownego postanowienia w tym przedmiocie nie zawarły, zastosowanie znajduje art. 455 Kc, czyli należność powinna być uiszczona przez nadawcę niezwłocznie po wezwaniu do zapłaty, z uwzględnieniem unormowania zawartego w art zd. 2 Kc. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 13 marca 1996 r. (I ACr 20/96, OSA 1997, nr 10, poz. 59), tylko w takim wypadku, gdy odbiorcy znana jest wysokość przekazanych przez nadawcę należności przewozowych można przyjąć, że nieuregulowanie wymaganych opłat (bez potrzeby odrębnego wezwania) upoważnia przewoźnika do dochodzenia należności od nadawcy przesyłki. Wówczas przewoźnik, przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego, obowiązany jest wezwać nadawcę do zapłaty dochodzonej należności (art. 75 ust. 1 PrPrzew). O ile więc sytuacja dla powstania wymagalności roszczenia przewoźnika w stosunku do nadawcy jest stosunkowo jasna, to powstaje wątpliwość, kiedy powinna nastąpić 8 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

10 PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁU UMOWY DROGOWEGO PRZEWOZU PRZESYŁEK TOWAROWYCH W PRAWIE POLSKIM zapłata na podstawie art. 51 ust. 1 PrPrzew, a więc kiedy konkretnie powstaje po stronie odbiorcy obowiązek zapłaty należności ciążących na przesyłce. Ustawa nie daje wprost odpowiedzi na to pytanie. Kwestią podstawową jest przyjęcie stanowiska, że obowiązek zapłaty należności spoczywający na odbiorcy ma charakter odrębny i niezależny od obowiązku nadawcy, tj. odbiorca ponosi odpowiedzialność z tego tytułu niezależnie od tego, czy po stronie nadawcy również taki obowiązek istnieje może on odpaść lub być nie do wyegzekwowania, np. z powodu utraty zdolności prawnej przez nadawcę będącego osobą prawną i braku następcy prawnego, czy upadłości likwidacyjnej nadawcy. Nie wydaje się więc zasadne uzależnianie daty, w jakiej zapłaty powinien dokonać odbiorca, od daty, w jakiej powinien świadczyć nadawca. Zatem termin spełnienia świadczenia przez nadawcę i odbiorcę nie musi być tożsamy. Przemawia za tym treść art. 51 ust. 1 PrPrzew, w którym użyto sformułowania, że odbiorca zobowiązuje się do zapłaty należności ciążących na przesyłce,,przez przyjęcie przesyłki i listu przewozowego. Taki zwrot sugeruje, że już w tym momencie uaktualnia się ustawowy obowiązek odbiorcy w tym zakresie, a przewoźnik może wystąpić ze skutecznym żądaniem zapłaty. Ten dzień należy więc uznać za dzień, w którym powinna nastąpić zapłata ze strony odbiorcy. Jest to tym bardziej uzasadnione, że odbiorca zwykle nie zna treści umowy łączącej nadawcę z przewoźnikiem, a w konsekwencji nie zna również ustaleń stron umowy przewozu odnośnie do terminu płatności. Uzależnienie w takiej sytuacji daty wymagalności jego zobowiązania od daty wymagalności zobowiązania nadawcy powodowałoby niepewność co do sytuacji prawnej odbiorcy (w powołanym wyroku z dnia 13 marca 1993 r. SA w Katowicach uznał, że przewoźnik może wezwać odbiorcę do uregulowania przewoźnego na podstawie art. 51 PrPrzew i jest to jego uprawnienie, a nie obowiązek). Niezbyt zrozumiałe jest stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 9 grudnia 2005 r. (I ACa 369/05, Lex nr ), że roszczenie o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną brakiem zapłaty należności przewozowych ze strony odbiorcy jako roszczenie z umowy przewozu ulega w świetle art. 77 ust. 1 PrPrzew i art. 792 Kc przedawnieniu z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki. Sąd słusznie przyjął, że w odniesieniu do zobowiązania nadawcy zastosowanie znajdował roczny termin przedawnienia, jednak wątpliwości budzi zakwalifikowanie roszczenia o zapłatę przeciwko nadawcy, gdyż opłat nie uiścił odbiorca, jako,,szkody wyrządzonej brakiem zapłaty. W istocie było to żądanie przewoźnika zapłaty przez nadawcę należności ciążących na przesyłce (podobnie Wesołowski, 2014, s. 369). Natomiast roszczenie o zwrot należności lub jej części przysługuje nadawcy lub odbiorcy, w zależności od tego, który z nich dokonał zapłaty (art. 75 ust. 3 pkt 2 lit. a PrPrzew). Jeżeli niektóre należności (np. przewoźne) zostały zapłacone przez nadawcę, a niektóre (np. opłaty administracyjne) przez odbiorcę, każdemu z nich przysługuje legitymacja czynna w zakresie, w jakim uiścił należności na rzecz przewoźnika. Bez względu na to, czy chodzi o zwrot całej uiszczonej należności, czy jedynie części w związku z nienależytym wykonaniem umowy przewozu (art. 82 PrPrzew), czy też należności w części jedynie przewyższającej należną opłatę, bieg przedawnienia roszczeń z tego tytułu rozpoczyna się od dnia faktycznej zapłaty. Jest to uregulowanie odmienne od ogólnej zasady, zgodnie z którą zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego (jak i uzyskanego w wyniku bezpodstawnego wzbogacenia) ma charakter bezterminowy, a więc zwrot tego świadczenia powinien zatem nastąpić niezwłocznie po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do jego spełnienia, zgodnie z art. 455 Kc (por. np. wyroki SN: z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 625/08, OSP 2010, nr 4, poz. 45, z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 126/10, Lex nr i z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 644/12, Lex nr ; wyrok SA w Warszawie z 19 kwietnia 2011 r., VI ACa 1168/10, Lex nr ). Jeżeli zaś jakieś należności ciążące na przesyłce zostały uiszczone przez osobę trzecią (płatnika), art. 75 ust. 3 pkt 2 lit. a PrPrzew nie ma zastosowania, a podstawą dochodzenia przez płatnika zwrotu zapłaconej należności lub jej części stanowić może art. 410 Kc. V. Przedawnienie roszczeń z innych tytułów W art. 77 ust. 3 pkt 5 PrPrzew zostało wyodrębnione roszczenie z tytułu niedoboru lub nadwyżki przy likwidacji przesyłki, której dokonuje się w trybie art. 58 ustawy, gdy nie ma wykonalnych wskazówek do usunięcia przeszkody w przewozie lub wydaniu przesyłki albo zaginęły dokumentu przewozowe i brak jest możliwości ustalenia osoby uprawnionej do rozporządzania przesyłką. W wyniku likwidacji przesyłki mogą zostać wygenerowane dochody lub dodatkowe straty. Jeżeli należności przewozowe nie zostały wcześniej uiszczone albo zostały uiszczone w niższej wysokości niż należna, może powstać niedobór, gdy dochód uzyskany z likwidacji przesyłki jest niższy niż nieuiszczone należności ciążące na przesyłce w przypadku likwidacji w drodze nieodpłatnego przekazania przesyłki właściwej jednostce organizacyjnej lub zniszczenia przesyłki niedobór na pewno powstanie, w przypadku likwidacji w drodze sprzedaży przesyłki może powstać zarówno niedobór, jak i nadwyżka. Stąd wynikają przewidziane w tym punkcie roszczenia, które przedawniają się z upływem roku od dnia dokonania likwidacji przesyłki, a więc dokonania jednej z czynności, o jakich mowa w art. 58 ust. 2 PrPrzew. Dopiero taka czynność kończy proces likwidacji przesyłki. Jeżeli przewoźnik nie dokonał likwidacji przesyłki, termin przedawnienia należy liczyć przy zastosowaniu art zd. 2 Kc, a więc od najwcześniejszego dnia, w którym możliwe było jej przeprowadzenie. Natomiast w art. 77 ust. 3 pkt 6 PrPrzew mowa jest o,,innych zdarzeniach prawnych. Chodzi tu o następujące roszczenia określone w Prawie przewozowym: PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR