EUROPEJSKI SYSTEM NORMALIZACJI

Transkrypt

1 PROGRAM WSPIERANIA BIZNESU II PHARE SME-FIT EUROPEJSKI SYSTEM NORMALIZACJI ZWIĄZEK RZEMIOSŁA POLSKIEGO 2004

2 Zawartość I. HISTORIA I RAMY PRAWNE EUROPEJSKIEGO SYSTEMU NORMALIZACJI II. III. IV. A. Historia B. Nowe podejście 1. Zasady 2. Nowe podeście - punkt po punkcie 3. Przyjęcie dyrektyw nowego podejścia 4. Przenoszenie dyrektyw nowego podejścia UCZESTNICY SYSTEMU A. Europejskie ośrodki normalizacyjne 1. CEN 2. CENELEC 3. ETSI B. Międzynarodowe ośrodki normalizacyjne 1. ISO 2. IEC 3. ITU C. Jak współpracują ze sobą (Umowa z Wiednia oraz Umowa z Drezna) 1. Umowa z Wiednia o współpracy technicznej pomiędzy ISO i CEN 2. Umowa z Drezna pomiędzy IEC i CENELEC PROCES NORMALIZACJI A. System europejski 1. CEN 2. CENELEC 3. ETSI B. System międzynarodowy 1. ISO 2. IEC 3. ITU C. System prywatny 1. QS Historia i zasady 2. QS 9000 Wdrażanie NORMY I ICH WYKORZYSTANIE 1. Definicja normy 2. Rola normy 3. Znaczenie norm dla firm 4. Jakie korzyści biznesowe wynikają z istnienia norm? 2

3 V. JAK ZNALEŹĆ NORMĘ - WYKORZYSTANIE INTERNETU VI. KORZYŚCI DLA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW WYNIKAJĄCE ZE STOSOWANIA NORM ORAZ Z UCZESTNICTWA W PROCESIE NORMALIZACJI A. Dlaczego mśp powinny stosować normy? B. Korzyści dla mśp wynikające z uczestnictwa w procesie normalizacji VII. PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH SZYBKO ROZWIJAJĄCYCH SIĘ NORM 1. Bezpieczeństwo żywności 2. Ochrona środowiska 3. BHP 4. Budownictwo 5. Zarządzanie jakością i instrumenty zarządzania jakością ZAŁĄCZNIK Informacje teleadresowe 3

4 I HISTORIA I RAMY PRAWNE EUROPEJSKIEGO SYSTEMU NORMALIZACJI A) HISTORIA Normy europejskie odgrywają ważną rolę w budowaniu Rynku Wewnętrznego Unii Europejskiej przyczyniają się do likwidacji barier w handlu wynikających z różnic pomiędzy normami krajowymi. Ujednolicenie wykorzystania norm w całej UE oraz w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego usuwa liczne i różnorodne krajowe odmiany techniczne norm oraz związane z nimi wymagania dotyczące procesu normalizacji. Przedsiębiorcy chcą wspólnych norm, aby redukować koszty zakupu części i komponentów oraz uzyskać pewność, że sieci pozostają wewnętrznie spójne i sprawne. Normy pomagają rynkowi tworzyć skuteczny język biznesu, zaś towarzyszące mu testy i certyfikaty są często traktowane jako sposób budowania zaufania pomiędzy partnerami. Co więcej, normy europejskie wspierają również rządy. Są wykorzystywane w celu harmonizacji wymagań dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa. Zostały również wykorzystane do harmonizacji wymagań dot. bezpieczeństwa i higieny, którymi objęto Rynek Wewnętrzny. W 1985 r., rządy krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej zdecydowały zakończyć bezowocne negocjacje dotyczące harmonizacji technicznej, na przykład wyłączników prądu elektrycznego, zaworów zamykających palników gazowych czy takich produktów jak kamizelki ratunkowe i kaski. W zamian, opowiedzieli się za Nowym Podejściem, które ogranicza rolę regulacji określających zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa. Uznano, że eksperci sektora prywatnego, współpracując z organizacjami normalizacyjnymi, najlepiej opracują rozwiązania techniczne, które będą w zgodzie z obowiązującym prawem. Zachęcanie przedsiębiorców, by udzielali wsparcia przy tworzeniu norm technicznych traktowanych nie jako ograniczenie kreatywności, ale jako instrumenty, przy pomocy których można tworzyć i konkurować jest zarówno ideą przyszłości jak i przeszłości. Minęło już 15 lat odkąd UE, pod wpływem potrzeby przebrnięcia z bezprecedensową szybkością przez 250 działań mających na celu doprowadzenie do utworzenia w 1992 r. Rynku Wewnętrznego, zrezygnowała ze starego podejścia reguluj i kontroluj na rzecz możliwości wpływania na każdą wyprodukowaną rzecz. Nowe podejście, uzgodnione w 1985 r., oznacza dla regulatorów określenie zasadniczych wymagań interesu publicznego (w celu ochrony zdrowia publicznego, konsumentów, środowiska, itp.), natomiast dla prywatnego przedsiębiorstwa wypracowanie takich metod, aby w jak największym stopniu sprostać tym wymogom, czy to indywidualnie czy poprzez wykorzystanie norm technicznych, które zostały specjalnie wypracowane, by odpowiadały konkretnym wymaganiom. Celem jest umożliwienie przedsiębiorcom podnoszenia ich konkurencyjności bez ograniczania innowacji lub transferu technologii. Jeśli tylko zasadnicze wymagania są dobrze określone, zaś prawo, które za nimi stoi jest przestrzegane, nowe podejście sprawdza się. Sprawdza się, ponieważ tylko najprostsza, a jednocześnie mocna struktura regulacyjna jest w stanie sprostać dzisiejszej trąbie powietrznej postępu technologicznego. Wszelka szczegółowa regulacja wprowadzana dziś - ostanie zdmuchnięta przez innowacje technologiczne jutra. I tak powinno być. Struktura nowego podejścia jest elastyczna, efektywna kosztowo i neutralna z punktu widzenia rozwoju technologii. Jest filarem dla mostu między rynkiem wewnętrznym a Enterprise Europe (dosł. Europa Przedsiębiorczości), w której przedsiębiorcy określają i tworzą normy, a normy budują nowe rynki. 4

5 Normy nowego podejścia przeszłość i przyszłość Potrzeby nowej gospodarki są pożywką dla zapotrzebowania na normy nowego podejścia oraz przyspieszają ich przyjmowanie. Do 1999 r. zostało zatwierdzonych 49 % spośród norm zleconych europejskim instytucjom normalizacyjnym, co oznacza wzrost w porównaniu do wskaźnika 21 % w 1995 r. Czas potrzebny na opracowanie norm skurczył się również w przypadku CEN o 40 % w porównaniu do 1993 r. Do czerwca 2000 r., normy nowego podejścia zostały zatwierdzone dla ponad 20 obszarów produktowych, poczynając od sprzętu ciśnieniowego, kończąc na zabawkach. W celu wprowadzenia w życie dyrektyw nowego podejścia wypracowana została długa lista norm technicznych dostępna na stronie internetowej Najbliższa okres przyniesie urodzaj zharmonizowanych norm dla artykułów budowlanych, poczynając od zapraw, kleju poprzez beton, a kończąc na włazach, rurach i artykułach montażowych. Kolejnymi będą normy dla geotekstyliów, a następnie normy dla systemów zraszania, alarmów przeciwpożarowych oraz podpór konstrukcyjnych. Program zakończenia prac nad kolejnymi normami został już stworzony na kolejny rok. Jak dotąd, dyrektywami harmonizacji technicznej objęte zostały terminale radiowe i telekomunikacyjne, urządzenia medyczne, sprzęt ciśnieniowy, instrumenty pomiarowe, sprzęt mechaniczny i elektrotechniczny, produkty budowlane, łodzie rekreacyjne oraz zabawki. W przyszłości, również inne obszary z pewnością skorzystają z nowego podejścia. Jedna z obecnych inicjatyw Dyrekcji Generalnej ds. Przedsiębiorczości polega na rozpoznaniu - jak wymagania dotyczące ochrony środowiska odnoszące się do produktów mogłyby być wprowadzone na takiej właśnie podstawie. Stare podejście Przed 1985 r. kraje członkowskie UE wprowadzały swoje własne specyfikacje techniczne i kontrolę zgodności dla wytwarzanych produktów. Wszelka harmonizacja techniczna w ramach UE oparta była na odpowiadających poszczególnym produktom dyrektywach. Od 1985 r. dyrektywy Wspólnoty Europejskiej formułowały wspólne wymagania techniczne dla każdej kategorii produktów oraz procedury oceny zgodności. Zgodnie z dyrektywami zanim produkty mogły być wprowadzone na rynek, władze krajowe wydawały certyfikaty zgodności. Wymagania techniczne sformułowane w dyrektywach musiały być stale aktualizowane, by nadążały za postępem technologicznym. Biała Księga z 1985 r. unaoczniła potrzebę radykalnych zmian i szybkiego działania: do 31 grudnia 1992 r. należało wprowadzić w życie ponad 250 propozycji legislacyjnych - by mógł powstać Wspólny Rynek. Do 1987 r. państwa członkowskie musiały jednogłośnie przyjąć dyrektywy. W 1987 r. kwalifikowana większość zastąpiła zasadę jednomyślności. Nowe podejście Dyrektywy UE specyfikują jedynie zasadnicze wymagania, których spełnienie zapewni wysoki poziom ochrony (zdrowia, bezpieczeństwa, konsumentów, środowiska, itp.). Zasadnicze wymagania wyrażone są tak, że wiążą się z nałożeniem obowiązków, które mogą być w jednakowy sposób realizowane przez kraje członkowskie. Dyrektywy odnoszą się do dużych rodzin produktów i/lub zagrożeń. Komisja Europejska upoważnia europejskie 5

6 instytucje normalizacyjne do definiowania szczegółowych rozwiązań technicznych (norm zharmonizowanych), które producenci mogą stosować na zasadzie dobrowolności. Producenci mogą wybrać - czy zastosują normy zharmonizowane (lub inne specyfikacje techniczne), pod warunkiem, że ich produkty spełniają zasadnicze wymagania. Zakłada się, że jeśli przestrzegane są normy zharmonizowane, wówczas produkt spełnia zasadnicze wymagania (producenci nie muszą już uzyskiwać z wyprzedzeniem certyfikatu od strony trzeciej). Jednak, producenci prawnie odpowiadają za zagwarantowanie, że wszystkie produkty wprowadzane na rynek są w zgodzie z dyrektywami. Kraje członkowskie muszą z kolei zagwarantować, że produkty nie spełniające warunków dyrektyw zostaną usunięte z rynku (nadzór nad rynkiem). Dyrektywy narzucają również procedury oceny zgodności służące określaniu zgodności z dyrektywami, z uwzględnieniem potencjalnych zagrożeń. Ocena zgodności dokonywana jest przez instytucje testujące i certyfikujące ( jednostka notyfikowana ), wyznaczone przez kraje członkowskie w ramach ich jurysdykcji i działające w obrębie ich odpowiedzialności. Oznaczenie CE symbolizuje zgodność ze wszystkimi wymaganymi przepisami wspólnotowymi kraje członkowskie UE uznają, że produkty oznaczone CE wprowadzone gdziekolwiek na rynek w ramach Wspólnoty Europejskiej, są zgodnie z ich własnym prawem krajowym. Dzisiaj, istnieje ponad norm europejskich, które firmy mogą wykorzystywać prowadząc działalność gospodarczą w ramach UE oraz ponad 1000 norm europejskich, które oferują przedsiębiorstwom praktyczne sposoby zapewniania i demonstrowania zgodności z prawem UE. Co więcej: jeśli tylko produkt został sprawdzony pod kątem zgodności z normą europejską przez wyznaczoną jednostkę zajmującą się oceną zgodności, jego certyfikat będzie uznawany, a on sam będzie mógł być sprzedawany, na obszarze Unii Europejskiej oraz w Norwegii, Islandii i Lichtensteinie. Aktualnie funkcjonuje ponad 1000 takich prywatnych jednostek. Ilość norm europejskich rośnie, rośnie również ich znaczenie dzięki polityce Komisji Europejskiej. Traktowane są jako element ułatwiający swobodę przepływu towarów i usług. By to osiągnąć, Komisja Europejska wydała Dyrektywę Europejską 83/189, która ma na celu centralizację rozwoju i harmonizacji norm europejskich. Raporty DIN pokazują, że normy krajowe coraz częściej ustępują miejsca normom europejskim. Według Niemieckiej Narodowej Jednostki Normalizacyjnej, w 1984 r. liczba opublikowanych norm krajowych wynosiła 84, europejskich 12, zaś międzynarodowych 4. Natomiast w 1998 r. liczby te wynosiły odpowiednio: 8, 56 i 36. Obecnie, 70% stosowanych norm to normy europejskie lub międzynarodowe. O ile cztery największe krajowe organizacje normalizacyjne (DIN, BSI, AFNOR i UNI) nadal pracują w oparciu o pewne dodatkowe normy krajowe, pozostałe pracują tylko w ramach norm europejskich i międzynarodowych (poprzez odpowiadające sobie komitety, tzw. komitety lustrzane, w ramach procesu normalizacji oraz poprzez przekładanie norm europejskich i międzynarodowych, po ich przegłosowaniu, na prawo krajowe). Głównymi wyzwaniami dnia dzisiejszego są: skuteczność w tradycyjnym procesie normalizacji, normalizacja międzynarodowa, stosowanie nowych rozwiązań oraz utrzymanie silnej infrastruktury normalizacyjnej w Europie. 6

7 Normy europejskie są silnymi czynnikami podnoszenia konkurencyjności przedsiębiorstw w UE. Mogą pomagać w działaniach służących ochronie zdrowia, bezpieczeństwa oraz środowiska, w którym funkcjonują obywatele Europy. Normy oferują rozwiązania techniczne dla określonych problemów oraz ułatwiają handel i współpracę w ramach Wspólnoty Europejskiej. Pomagają w transferze technologii i upowszechnianiu ich, na czym wszyscy korzystają. Co więcej, normy mogą podnosić skuteczność polityki wspólnotowej dotyczącej bezpieczeństwa konsumentów, ochrony środowiska naturalnego, handlu oraz Rynku Wewnętrznego. Normy odgrywają pożyteczną rolę pomagając w budowie Rynku Wewnętrznego - stanowią podstawę serii przepisów nazywanych dyrektywami nowego podejścia. Te przepisy europejskie tworzą kluczowe wymagania, jakie muszą spełnić produkty, by mogły być sprzedawane w ramach Unii Europejskiej. Dyrektywy nowego podejścia mają specyficzny charakter, w tym sensie, że nie zawierają szczegółów technicznych, natomiast określają wymagania bezpieczeństwa. Dlatego, z punktu widzenia producentów konieczne jest przekładanie tych szerokich wymagań zasadniczych na rozwiązania techniczne. Jednym z najlepszych sposobów, w jaki przedsiębiorcy mogą to robić, jest stosowanie specjalnie w tym celu opracowanych norm europejskich. Normy te nazywane są normami zharmonizowanymi i mówi się o nich, że wiążą się z domniemaniem zgodności z dyrektywą, z powodu której zostały opracowane. Komisja Europejska promuje dobrowolność stosowania norm, choć jednocześnie uważa, że mogą odgrywać bardzo pożyteczną rolę. Przemysł i biznes są zachęcane do stosowania norm, skoro pomagają one konkurować oraz podnosić jakość i bezpieczeństwo. Władze również chętnie stosują je, jeśli pomagają we wprowadzaniu w życie prawa krajowego lub europejskiego. Komisja działa wspólnie ze wszystkimi uznanymi instytucjami normalizacyjnymi na rzecz realizacji wspólnego celu, którym jest otwartość, przejrzystość i skuteczność systemu. Pomaga również europejskim organizacjom normalizacyjnym w interpretowaniu polityk wspólnotowych i międzynarodowych. Komisja Europejska udziela wsparcia finansowego sekretariatom europejskich organizacji normalizacyjnych, może również tworzyć specjalne grupy, które uczestniczyłyby w procesie normalizacji, występując w interesie konsumentów, mśp czy środowiska naturalnego. Jeśli jest konieczne, Komisja bierze udział również w finansowaniu opracowania określonych norm, często wspiera finansowo związane z tym projekty badawcze. B) NOWE PODEJŚCIE 1) Zasady Nowe podejście i europejski system normalizacji wniosły istotny wkład w rozwój Rynku Wewnętrznego. Sukces europejskiego systemu normalizacji w usuwaniu technicznych barier w handlu, odegrał kluczową rolę w tworzeniu warunków dla swobody przepływu towarów pomiędzy krajami członkowskimi UE. Nowym barierom w handlu, wynikającym z przyjęcia rozbieżnych krajowych norm technicznych i regulacji, można zapobiegać dzięki procedurze ustanowionej Dyrektywą 98/34/EC. Kraje członkowskie zobligowane są do informowania (notyfikowania) Komisji 7

8 Europejskiej i innych krajów członkowskich UE o projektach specyfikacji technicznych i norm. Przez określony czas nie mogą być one przyjęte, co daje Komisji oraz pozostałym krajom członkowskim możliwość reakcji. Jeśli przez okres 3-ech miesięcy od poinformowania o projekcie określonej regulacji technicznej żadna ze stron nie zgłosi w związku z tym zastrzeżeń - projekt ten może zostać uchwalony. W przeciwnym razie jeśli którakolwiek ze stron zgłosi zastrzeżenie, procedura legislacyjna zostanie wstrzymana na kolejne 3 miesiące. W przypadku propozycji dyrektywy okres ten wynosi 12 miesięcy. Jednak okres wstrzymania działań, o którym mowa, nie może mieć zastosowania w tych przypadkach, kiedy z ważnych powodów dany kraj członkowski zmuszony jest pilnie wprowadzić regulacje techniczne w bardzo krótkim przedziale czasu - w celu ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego, bezpieczeństwa zwierząt lub roślin. Dyrektywa 98/34/EC daje również Komisji możliwość proponowania europejskim organizacjom normalizacyjnym (po konsultacji z krajami członkowskimi) opracowania norm europejskich. Krajowe regulacje techniczne podlegają zapisom Artykułu 28 i 30 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Traktatu o WE), które zabraniają restrykcji ilościowych lub działań dających taki sam efekt. Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w szczególności orzeczenie 120/78 (Cassis de Dijon) zawiera kluczowe elementy niezbędne dla zasady wzajemnego uznawania. Efektem tego orzeczenia jest: produkty legalnie wyprodukowane lub wprowadzone na rynek w jednym kraju mogą, jako zasada, bez przeszkód być wprowadzane do obrotu w ramach całej Wspólnoty, ponieważ w ramach całej Wspólnoty produkty te gwarantują taki sam poziom bezpieczeństwa w stosunku do narzuconego przez kraj członkowski, z którego następuje eksport w przypadku braku instrumentów wspólnotowych, kraje członkowskie dysponują swobodą wprowadzania własnych przepisów na ich terytorium bariery w handlu, które wynikają z różnic pomiędzy systemami prawnymi poszczególnych krajów, mogą być zaakceptowane, jeśli instrumenty krajowe: - są konieczne w celu spełnienia obligatoryjnych wymagań (takich jak ochrona zdrowia, bezpieczeństwo, ochrona konsumentów lub środowiska naturalnego) - służą tzw. słusznym celom uzasadniającym naruszenie zasady swobodnego przepływu towarów, i - mogą być uzasadnione w kontekście słuszności celu oraz są proporcjonalne w stosunku do zakładanych celów Ograniczeń swobody przepływu produktów (akceptowanych w świetle Artykułu 28 i 30 Traktatu o WE), można uniknąć lub je wyeliminować tylko dzięki harmonizacji technicznej na szczeblu wspólnotowym. Harmonizacja odbywała się na początku dość powolnie z dwóch powodów. Po pierwsze, prawodawstwo stało się bardzo techniczne, jako że stawiało sobie za cel spełnienie wszystkich indywidualnych wymagań dla każdej kategorii produktów. Po drugie, przyjęcie dyrektyw harmonizacji technicznej uzależnione było od jednomyślności Rady UE. Utworzenie Wspólnego Rynku (w terminie do 31 grudnia 1992 r.) nie dokonałoby się bez nowej techniki regulacyjnej, która oparta była na jedynie ogólnych wymaganiach podstawowych, co ograniczyło kontrolę ze strony władz publicznych, wyprzedzającą wprowadzenie produktu na rynek i dzięki czemu zintegrowano zabezpieczenie jakości oraz inne współczesne techniki oceny zgodności. Co więcej, by ułatwić uchwalanie dyrektyw harmonizacji technicznej, niezbędne było przyjęcie procedury podejmowania decyzji przez Radę UE kwalifikowaną większością głosów. Nowa technika i strategia regulacyjna zostały ustanowione Rozporządzeniem Rady z 8

9 1985 r. na temat Nowego Podejścia do harmonizacji technicznej i procesu normalizacji, w którym sformułowane zostały następujące zasady: Harmonizacja prawa technicznego krajów członkowskich ograniczona jest do zasadniczych wymagań, jakie powinny spełniać produkty wprowadzane na Wspólny Rynek, korzystające ze swobodnego przepływu produktów w ramach Wspólnoty. Specyfikacje techniczne produktów spełniających wymagania zasadnicze określone w dyrektywach, sformułowane zostały w normach zharmonizowanych. Stosowanie zharmonizowanych i innych norm nadal jest kwestią dobrowolną, a przedsiębiorca może zawsze stosować inne specyfikacje techniczne by spełnić wymagania zasadnicze. Produkty wytwarzane zgodnie ze normami zharmonizowanymi korzystają z zasady domniemania zgodności z odpowiadającymi im wymaganiami zasadniczymi. Dla funkcjonowania Nowego Podejścia konieczne jest, aby normy gwarantowały określony poziom zabezpieczenia w odniesieniu do wymagań zasadniczych ustanowionych przez dyrektywy oraz aby władze poszczególnych krajów realizowały spoczywające na nich zadania związane z ochroną bezpieczeństwa lub innych interesów, o których mówi dyrektywa. Ponadto, potrzebna jest procedura klauzuli ochronnej, by było możliwe zakwestionowanie zgodności produktu lub zharmonizowanych norm z uwagi na błędy lub niedociągnięcia. Aczkolwiek Nowe Podejście wymaga harmonizacji wymagań zasadniczych oraz by były one obowiązkowe mocą dyrektyw, to podejście to może mieć zastosowanie jedynie wówczas, kiedy autentycznie możliwe jest rozróżnienie pomiędzy wymaganiami zasadniczymi a specyfikacjami technicznymi. Co więcej, by możliwe było stosowanie wspólnych wymagań zasadniczych, szeroka gama produktów musi być wystarczająco jednorodna lub musi być możliwe do określenia w układzie poziomym (horyzontalnym) potencjalne niebezpieczeństwo. Rodzina produktów lub niebezpieczeństwo musi być w stanie poddać się normalizacji. Dodatkowo w stosunku do zasad Nowego Podejścia, konieczne jest określenie warunków wiarygodnej oceny zgodności. W tym kontekście kluczowymi elementami są: budowanie zaufania poprzez kompetencje i przejrzystość oraz określenie kompleksowej polityki i ram dla oceny zgodności. Rozporządzenie Rady z 1989 r. dot. Globalnego podejścia do certyfikacji i testowania, wymienia następujące wiodące zasady wspólnotowej polityki oceny zgodności: Mechanizm oceny zgodności rozwijany jest w ramach prawodawstwa wspólnotowego poprzez określenie modułów oceny dla różnych faz procedur oceny zgodności, poprzez ustanowienie kryteriów wykorzystania tych procedur, kryteriów wyznaczania ośrodków potwierdzających zgodność oraz kryteriów znakowania wyrobów oznaczeniem CE. Stosowanie norm europejskich odnoszących się do zapewniania jakości (serie EN ISO 9000) oraz do wymagań, które muszą być spełnione przez ośrodki oceniające zgodność (serie EN 45000), zostało upowszechnione. Tworzenie systemów akredytacji i zapewniania jakości (serie EN 45000) zostało upowszechnione. W krajach członkowskich UE oraz na szczeblu wspólnotowym promowane jest tworzenie systemów akredytacji oraz stosowanie technik wzajemnego porównywania. Promowane są umowy wzajemnego uznawania, dotyczące testowania i certyfikacji w sferze nie objętej systemem regulacji. 9

10 Różnice w istniejących infrastrukturach zapewniania jakości (takich jak systemy kalibracji i miernictwa, laboratoriów testujących, ośrodków certyfikujących i kontrolujących czy ośrodków akredytujących) pomiędzy różnymi krajami członkowskimi oraz pomiędzy różnymi sektorami przemysłu są minimalizowane przez określone programy. Handel międzynarodowy między Wspólnotą a krajami trzecimi wpierany jest poprzez umowy wzajemnego uznawania oraz programy współpracy i wsparcia technicznego. Nowe Podejście wymusiło traktowanie w nowy sposób oceny zgodności taki, który umożliwia wspólnotowemu prawodawcy ocenę konsekwencji wykorzystania różnych mechanizmów oceny zgodności. Celem było zapewnienie elastycznej oceny zgodności całego procesu produkcji, tak by mogła być dopasowana do potrzeb każdego indywidualnego działania. Standardowe elementy dyrektyw Nowego Podejścia: Dyrektywy Nowego Podejścia oparte są na następujących zasadach: Harmonizacja ograniczona jest do wymagań zasadniczych Tylko produkty spełniające wymagania zasadnicze mogą być wprowadzane na rynek Zakłada się (na zasadzie domniemania), że zharmonizowane normy, których numery referencyjne zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich i które zostały przeniesione do norm krajowych, spełniają odpowiednie wymagania zasadnicze. Stosowanie norm zharmonizowanych oraz innych specyfikacji technicznych pozostaje dobrowolne, a przedsiębiorcy mają swobodę wyboru dowolnego rozwiązania technicznego, które zapewnia zgodność z wymaganiami zasadniczymi. Producenci mogą wybierać pomiędzy różnymi procedurami oceny zgodności, które wymienia określona dyrektywa. 2) Nowe Podejście punkt po punkcie Zakres Zakres Nowego Podejścia określa wachlarz produktów objętych dyrektywą lub charakter zagrożenia, któremu dyrektywa ma zapobiegać. Zwykle obejmuje niebezpieczeństwa odnoszące się do produktu lub innego zjawiska. Kilka dyrektyw może odnosić się do tego samego produktu. Wprowadzanie na rynek i oddawanie do eksploatacji Kraje członkowskie zobowiązane są podejmować stosowne działania w celu zagwarantowania, że produkty wprowadzane są na rynek lub oddawane do eksploatacji tylko wówczas, jeśli będąc prawidłowo zainstalowane, prawidłowo utrzymywane i stosowane zgodnie z przeznaczeniem nie narażają bezpieczeństwa i zdrowia ludzi lub innych interesów publicznych, objętych dyrektywą. Nakłada to na kraje członkowskie obowiązek nadzorowania rynku. Kraje członkowskie mogą uchwalać, zgodnie z Traktatem (w szczególności z Artykułem 28 i 30 Traktatu o WE), dodatkowe przepisy krajowe w celu ochrony, w szczególności: pracowników, konsumentów lub środowiska naturalnego. Jednak, przepisy te nie mogą narzucać konieczności modyfikacji produktu ani wpływać na warunki dotyczące wprowadzania go na rynek. Wprowadzanie produktu na rynek i oddawanie do eksploatacji. Wymagania Zasadnicze 10

11 Zasadnicze wymagania zostały zamieszczone w załącznikach do dyrektyw i obejmują wszystko, co jest konieczne by osiągnąć cel, któremu służy dyrektywa. Produkty mogą być wprowadzane na rynek i oddawane do eksploatacji, jeśli spełniają wymagania zasadnicze. Dyrektywy nowego podejścia, generalnie, obejmują wszystkie zagrożenia odnoszące się do interesu publicznego, który zamierzają chronić. W związku z tym, zgodność z prawem wspólnotowym często wymaga jednoczesnego stosowania kilku dyrektyw Nowego Podejścia i ewentualnie innych regulacji wspólnotowych. Ponadto, niektóre elementy mogą pozostawać poza zakresem stosowania prawa wspólnotowego. To pozwala krajom członkowskim na wprowadzanie krajowego prawa zgodnie z Artykułem 28 i 30 Traktatu o WE. Swobodny przepływ Kraje członkowskie muszą zakładać, że produkty mające oznaczone CE są w zgodzie ze wszystkimi zapisami dyrektyw, mających do nich zastosowanie. W związku z tym, kraje członkowskie nie mogą zabraniać, ograniczać lub hamować wprowadzania na rynek lub oddawania do eksploatacji na ich terytorium produktów oznaczonych CE, chyba że zostały nieprawidłowo zastosowane przepisy odnoszące się do oznaczenia CE. W drodze wyjątku, kraje członkowskie mogą zabronić, ograniczyć lub hamować swobodny przepływ produktów oznaczonych CE: - zgodnie z artykułem 28 i 30 Traktatu o WE - z powodu ryzyka, że produkt nie spełnia stosownych dyrektyw. Domniemanie zgodności Zakłada się, że produkty spełniające krajowe normy transponujące normy zharmonizowane, których numery referencyjne zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich (Official Journal of the European Communities), spełniają odpowiadające im wymagania zasadnicze. W sytuacji, kiedy producent nie zastosował takiej normy lub zastosował częściowo, podjęte działania muszą być udokumentowane, by spełnione były wymagania zasadnicze. Klauzula ochronna Kraje członkowskie są zobowiązane podjąć odpowiednie działania w celu zabronienia lub ograniczenia wprowadzania na rynek produktów mających oznaczenie CE lub wycofania ich z rynku, jeśli produkty te mogą narażać na szwank bezpieczeństwo i zdrowie osób lub inne interesy publiczne, objęte stosownymi dyrektywami, w warunkach, kiedy produkty te są stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem. Ponadto, kraje członkowskie muszą informować Komisję Europejską o tym, że decydują się podjąć takie kroki. W sytuacji, kiedy Komisja uznaje poczynanie danego kraju za uzasadnione, informuje o tym wszystkie kraje członkowskie, które muszą podjąć stosowne działania w związku z ich generalnym obowiązkiem domagania się przestrzegania prawa wspólnotowego. Ocena zgodności Przed wprowadzeniem produktu na rynek wspólnotowy, producent musi poddać produkt procedurze oceny zgodności, którą przewiduje stosowna dyrektywa, w kontekście przyznania oznaczenie CE. Jednostki notyfikowane 11

12 Ocena zgodności odbywa się za pośrednictwem jednostek notyfikowanych, które zostały wyznaczone przez kraje członkowskie spośród ośrodków, które spełniają wymagania określone przez dyrektywę i zostały ustanowione na danym terytorium. Oznaczenie CE Produkty spełniające zapisy stosownych dyrektyw, związanych z oznaczeniem CE muszą tym symbolem być oznaczone. Dlatego, oznaczenie CE jest, w szczególności, formą demonstracji, że dane produkty są zgodne z wymaganiami zasadniczymi stosownych dyrektyw oraz że produkty te zostały poddane przewidzianej dla nich przez dyrektywy procedurze oceny zgodności. Ponadto, kraje członkowskie są zobowiązane do podjęcia stosownych działań na rzecz ochrony oznaczenia CE. Koordynacja implementacji W sytuacji, kiedy kraj członkowski lub Komisja Europejska uznają, że zharmonizowana norma nie spełnia całkowicie zasadniczych wymagań dyrektywy, sprawa zostanie przekazana do rozważenia przez komitet utworzony mocą Dyrektywy 98/34/EC (Komitet ds. Norm Technicznych i Regulacji). Komisja, biorąc pod uwagę opinię komitetu, informuje kraj członkowski czy norma powinna być czy też nie być wycofana z listy opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskim. Liczne dyrektywy Nowego Podejścia przewidują istnienie stałych komitetów, które wspierają Komisję Europejską, dostarczając swoje opinie na temat projektów instrumentów służących implementacji zapisów stosownej dyrektywy oraz badając sprawy odnoszące się do implementacji i praktycznego zastosowania dyrektywy. Ponadto, regularne spotkania poświęcone omawianiu kwestii technicznych dotyczących implementacji, odbywają się w grupach roboczych, którym przewodniczy Komisja Europejska, i które składają się z przedstawicieli wyznaczonych przez kraje członkowskie i grupy interesu (na przykład jednostki notyfikowane, organizacje normalizacyjne, producentów, dystrybutorów, organizacje konsumenckie i związki zawodowe). Transpozycja i postanowienia przejściowe Kraje członkowskie zobowiązane są do transpozycji (przeniesienia) zapisów dyrektywy do ich prawodawstwa krajowego. Muszą również informować Komisję o podejmowanych działaniach. Kraje członkowskie muszą wyrazić zgodę na wprowadzenie na rynek produktów, które spełniają wymogi obowiązujących na ich terytorium regulacji w dniu zastosowania przedmiotowej dyrektywy, do czasu określonego przez dyrektywę. W warunkach pewnych ograniczeń, produkty takie muszą również być dopuszczone do eksploatacji poza tym terminem. 3) Przyjęcie Dyrektyw Nowego Podejścia - Podstawą dyrektyw Nowego Podejścia jest Artykuł 95 Traktatu o WE. Przyjmowane są w oparciu o procedurę współdecydowania, o której mowa w Art. 251 Traktatu o WE. Przyjęte dyrektywy Nowego Podejścia publikowane są w Oficjalnym Dzienniku Wspólnot Europejskich, seria L (Official Journal of the European Communities) - Propozycje Komisji Europejskiej dot. dyrektyw Nowego Podejścia publikowane są w Oficjalnym Dzienniku WE, seria C. 12

13 Podstawę prawną przyjmowania i modyfikowania dyrektyw Nowego Podejścia stanowi Art. 95 Traktatu o WE. W oparciu o Art. 251 Traktatu o WE, Komisja Europejska inicjuje procedurę legislacyjną, przedkładając propozycję Radzie UE oraz Parlamentowi Europejskiemu. Propozycje Komisji dotyczące BHP, ochrony środowiska naturalnego oraz ochrony konsumentów, zgodnie z Art. 95 powinny jako podstawę traktować wysoki poziom ochrony. Co więcej, Art. 95 wymaga klauzul ochronnych dla konkretnych przypadków. Po otrzymaniu propozycji Komisji Europejskiej, Rada zwraca się o opinię do Parlamentu Europejskiego oraz Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego, zanim przyjmie wspólne stanowisko odnośnie propozycji. Po uzgodnieniu wspólnego stanowiska w ramach Rady, propozycja przekazywana jest do Parlamentu, który w ramach drugiego czytania może ją zaakceptować, odrzucić lub zaproponować poprawki. Komisja Europejska sprawdza propozycję w świetle poprawek Parlamentu, a następnie ponownie przesyła ją do Rady, która podejmuje ostateczną decyzję w ciągu 3-ech miesięcy. Jeśli jest to konieczne, w sytuacji pojawienia się problemów w trakcie tej procedury, sprawą zajmuje się Komisja Rozjemcza, w której Komisja uczestniczy jako moderator. Poniższy schemat pokazuje opisaną procedurę. Do momentu przyjęcia wspólnego stanowiska przez Radę, dyskusja opiera się na propozycji Komisji Europejskiej. I o ile Komisja może modyfikować w każdym momencie swoją propozycję, na przykład po uzyskaniu opinii z Parlamentu, Rada może ją jedynie odrzucić jednogłośnie. Co więcej, kraje członkowskie UE, zgodnie z ogólną zasadą, nie mogą utrzymywać lub wprowadzać bardziej surowych instrumentów niż przewidziane w dyrektywie, tak jak jest w przypadku dyrektyw przyjmowanych w oparciu o Art. 138 Traktatu o WE (dyrektywy mające na celu poprawę bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, szczególnie w środowisku pracy). 13

14 Dyrektywy, zgodnie z Art. 249 Traktatu o WE, mają charakter obowiązkowy w stosunku do krajów członkowskich UE, co do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, jednak forma i metoda osiągnięcia tego rezultatu zależy od ich własnego wyboru. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wyjaśnia treść tego obowiązku oraz ewentualne instrumenty, jakie są uruchamiane w sytuacji wystąpienia niezgodności z dyrektywą. Do krajów członkowskich należy decyzja, jakie działania należy podjąć i jakie instrumenty wprowadzić oraz opublikować, by spełnić wymagania dyrektywy. Jednak, kraj członkowski musi podjąć stosowne działania implementacyjne, w celu przeniesienia (transponowania) dyrektywy na grunt prawa krajowego. 4) Transpozycja dyrektyw Nowego Podejścia - Dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowicie zharmonizowanymi: ich zapisy zastępują wszystkie odpowiadające im przepisy krajowe - Dyrektywy Nowego Podejścia adresowane są do krajów członkowskich UE, na których spoczywa obowiązek przeniesienia ich w odpowiedni sposób na grunt prawa krajowego - Prawo i regulacje krajowe lub przepisy administracyjne, które służą transpozycji dyrektywy, powinny zawierać odnośnik do przedmiotowej dyrektywy lub powinien być do nich dołączony taki odnośnik przy okazji ich oficjalnej publikacji - Krajowe ustawy, regulacje lub przepisy administracyjne, które są przyjmowane i publikowane w celu przeniesienia dyrektywy, muszą być zgłoszone Komisji Europejskiej. Dyrektywy Nowego Podejścia ujednolicają prawo krajów członkowskich UE, w celu usuwania barier w handlu. W związku z tym, że dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowicie zharmonizowanymi, kraje członkowskie UE muszą uchylić wszystkie sprzeczne z nimi krajowe wymagania prawne, w celu zachowania jasności i przejrzystości prawa. Niekoniecznie musi to oznaczać działanie legislacyjne w każdym przypadku, tak jak jest w przypadku wszystkich zapisów dyrektywy. Niedostosowanie się do tych wymagań w przewidzianym na to czasie, oznacza złamanie prawa wspólnotowego. Zgodnie z Art. 226 Traktatu o WE, Komisja Europejska może podjąć działania przeciwko krajowi członkowskiemu UE, który nie wywiązał się z zobowiązań nałożonych przez Traktat. Zgodnie z Art. 228 kraje członkowskie zobowiązane są dostosować się do werdyktu Trybunału Sprawiedliwości. Kraje członkowskie muszą dokonać naprawy szkód wynikających ze złamania prawa wspólnotowego. Obowiązek ten powstaje, jeśli spełnione są trzy warunki: - przepis naruszonego prawa zakłada przyznanie praw indywidualnym osobom - złamanie prawa jest wystarczająco poważne i istnieje bezpośredni związek między złamaniem zobowiązań kraju członkowskiego a szkodą poniesioną przez stronę, którą to dotknęło - Nie podjęcie żadnego koniecznego działania, by w określonym czasie przenieść dyrektywę będzie skutkować wystarczająco poważnym naruszeniem prawa. Chociaż Komisja Europejska odgrywa bardzo ważną rolę w europejskim procesie normalizacji, o czym była mowa powyżej, w naszym materiale, mówiąc o aktorach procesu normalizacji, skoncentrujemy się bardziej na ciałach normalizacyjnych europejskich i międzynarodowych. 14

15 II. UCZESTNICY SYSTEMU A) EUROPEJSKIE OŚRODKI NORMALIZACYJNE 1) CEN - EUROPEJSI KOMITET NORMALIZACYJNY CEN jest wielosektorową europejska organizacją normalizacyjną, działającą we wszystkich obszarach, za wyjątkiem elektrotechniki i telekomunikacji. a) Utworzenie i organizacja CEN jest głównym dostawcą Norm Europejskich oraz specyfikacji technicznych. Jest jedyną uznaną organizacją europejską, zgodnie z Dyrektywą 83/189 (obecnie nazywaną Dyrektywą 98/34/EC), zajmującą się planowaniem, projektowaniem i przyjmowaniem Norm Europejskich we wszystkich sferach działalności gospodarczej, za wyjątkiem elektrotechniki (CENELEC) i telekomunikacji (ETSI). W szczególności na CEN spoczywa odpowiedzialność w związku z Nowym Podejściem, w przypadku którego normy definiują specyficzne szczegóły techniczne w związku z prawem europejskim. CEN jest stowarzyszeniem międzynarodowym działającym w oparciu o prawo belgijskie. Skład CEN: Członkowie krajowi CEN (Krajowe Ośrodki Normalizacyjne (NSB), które stanowią bazę decyzyjną w ramach CEN) Ciała stowarzyszone z CEN Stowarzyszenia CEN (reprezentują różnego rodzaju grupy interesu na szczeblu europejskim, np. ANEC, NORMAPME, FIEC, CEFIC) Członkowie afiliowani (Krajowe Ośrodki Normalizacyjne z krajów Europy Środkowo- Wschodniej, które zamierzają stać się członkami CEN) Organizacje korespondenci Centrum Zarządzania CEN Ciała odpowiedzialne za określanie i wprowadzanie w życie działań CEN, takie jak Walne Zgromadzenie Rada Administracyjna Ciała zapewniające infrastrukturę dla działań operacyjnych CEN, takie jak Komitety Techniczne Grupy Robocze 15

16 b) Cele CEN, jako zintegrowany system służący normalizacji europejskiej, ma na celu: wpierać osiągnięcia Wspólnego Rynku Europejskiego wzmacniać konkurencyjność podmiotów europejskich na rynku globalnym sprzyjać gospodarce europejskiej oraz dobrobytowi obywateli UE w ramach globalnej koncepcji trwałego rozwoju. zapewniać najbardziej efektywny wkład Europy w międzynarodowe działania normalizacyjne i współpracę, poprzez dostarczanie norm lub innych specyfikacji technicznych oraz stosownych usług, których potrzebują zainteresowane strony w Europie, współpracując tak blisko jak to możliwe z CENELEC i ETSI w celu wyjścia naprzeciw wszystkim branżowym potrzebom rynku. c) Wizja i Misja Strategiczny program działania CEN do 2010 r. znalazł potwierdzenie w decyzji Walnego Zgromadzenia z października 1999 r. Jej treść została streszczona poniżej. Wizją CEN jest: Być centralnym punktem europejskiego systemu normalizacyjnego, wnosząc wkład w budowę konkurencyjności Europy w skali globalnej oraz dobrobytu obywateli Być organizacją europejską, która rozwija normy i specyfikacje (jakość, efektywność kosztowa, stosowność). Misją CEN jest wspieranie gospodarki europejskiej w globalnym handlu, dobrobytu obywateli Europy oraz środowiska, poprzez: Zapewnianie zainteresowanym stronom efektywnej infrastruktury, w celu rozwijania, utrzymywania i dystrybucji spójnych norm i specyfikacji Elastyczne dostosowanie do potrzeb rynku i społeczeństwa Czas technologiczny, którego potrzebuje rynek Możliwość odniesień do przepisów prawa Zdolność służenia jako podstawa w systemie oceny zgodności Oparcie na zasadzie otwartości, przejrzystości, konsensusu i spójności Oferowanie produktów i usług odnoszących się bezpośrednio i pośrednio do norm i ich stosowania, do procesu normalizacji i związanych z nimi obszarów. d) Wartości i zasady Wartości: otwartość 16

17 przejrzystość konsensus spójność / zgodność (na szczeblu europejskim i krajowym) wkład krajowy. Zasady opracowywanie dokumentów normatywnych przez same zainteresowane strony udział krajowych i innych uprawnionych delegacji europejskich w opracowywaniu norm badanie opinii publicznej przez członkowskie ośrodki krajowe formalne głosowanie, w celu przyjęcia norm, przez członkowskie ośrodki krajowe zasada subsydiarności w kontekście europejskim przygotowywanie dokumentów w optymalnym czasie, w zależności od konkretnego sektora / rynku (efektywność i odpowiedzialność) wstrzymanie rozwijania norm krajowych w trakcie opracowywania norm europejskich (EN) obowiązkowa implementacja norm europejskich na szczeblu krajowym (publikacja i wycofanie) regularna aktualizacja bliska współpraca z ISO (Umowa z Wiednia) oraz z CENELEC i ETSI, w celu unikania konfliktów i dublowania działań. włączanie się w umowy robocze CEN, bezpośrednio otwarte dla zainteresowanych stron (nie są ograniczone jedynie do narodów Europy), z ograniczonymi wymogami dla poziomu konsensusu. e) Usługi i produkty Spójne zestawy norm i specyfikacji infrastruktura i proces (procedury, kanały informacji i struktury) - do rozwijania norm i specyfikacji końcowe produkty procesu: - dokumenty normatywne, takie jak EN i CEN/TS - inne dokumenty (takie jak CWA) oraz dla celów informacyjnych i transferu wiedzy (takie jak Raporty CEN). Powiązane produkty i usługi informowanie i szkolenia na temat procesu normalizacji europejskiej i norm europejskich oraz związanych z nimi obszarów (np. Nowe Podejście, Globalne Podejście); publikacje i konferencje; 17

18 ocena zgodności oraz znaki certyfikacji usługi wsparcia, dotyczące procesu normalizacji, oceny zgodności, jakości, miernictwa, itp. (we współpracy z organizacjami specjalizującymi się w tych obszarach), głównie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej; katalogi, programy pracy, ulotki, CD. f) Wsparcie polityki Unii Europejskiej oraz Europejskiego Zrzeszenie Wolnego Handlu (EFTA) CEN wspiera działania UE i EFTA dot. swobodnego handlu, bezpieczeństwa pracowników i konsumentów, interoperacyjności sieci, ochrony środowiska, wykorzystywania programów badań i rozwoju, zamówień publicznych i innych. Kiedy Komisja Europejska i Europejskie Zrzeszenie Wolnego Handlu (EFTA) zwracają się do europejskich ośrodków normalizacji o opracowanie norm, które wsparłyby ich polityki, przekazują mandat, który zapewnia wsparcie oraz wprowadza mechanizm wstrzymania działań. Mandaty (pełnomocnictwa) udzielane są również w kontekście europejskich programów polityki przemysłowej (np. w obszarze technik informacyjnych) lub w sferze zamówień publicznych, szczególnie w tzw. wyłączonych obszarach (woda, energia, transport, technologie informacyjne). g) Współpraca dotycząca normalizacji europejskiej i międzynarodowej Polityka CEN dotycząca współpracy w obszarze normalizacji europejskiej i międzynarodowej ma na celu: Zapewnianie priorytetu współpracy z ISO, we wszystkich tych przypadkach, gdzie jest to wskazane, pod warunkiem, że dzieje się to w odpowiednim czasie oraz że normy międzynarodowe są zgodne z prawem europejskim i odpowiadają wymogom rynku oraz że poza-europejscy gracze globalni również wprowadzają te normy. Zapewnianie platformy europejskiej dla wypracowywania spójnego stanowiska, kiedy jest to wskazane, z uwagi na potrzeby szczebla międzynarodowego, np. WTO, OECD, TABD. Respektując indywidualne obowiązki każdego z członków ISO oraz konstytucję ISC, zapewnianie odpowiedniej koordynacji elementów krajowych, dotyczących danej kwestii i interesu europejskiego. Dalsze rozwijanie Umowy z Wiednia z ISO lub innych równoważnych umów, jako pożądanych instrumentów. Osiąganie spójności pomiędzy kwestiami dotyczącymi procesu normalizacji europejskiej, wspólnie z CENELEC i ETSI i zgodnie z wymaganiami prawnymi EC/EFTA. Rozwijanie współpracy z innymi regionalnymi ośrodkami normalizacji i z krajami rozwijającymi się, również poza Europą, zgodnie z politykami Unii Europejskiej. 18

19 2) CENELEC EUROPEJSKI KOMITET NORMALIZACYJNY ELEKTROTECHNIKI CENELEC jest organizacją europejską odpowiedzialną za proces normalizacji w obszarze elektrotechnicznym. CENELEC został utworzony w 1973 r. jako organizacja typu non-profit, w ramach prawa belgijskiego. Został oficjalnie uznany za europejską organizację normalizacyjną w swoim obszarze - decyzją Komisji Europejskiej, wyrażoną w Dyrektywie 83/189/EEC. Jego członkowie współpracują ze sobą od późnych lat 50-tych w interesie harmonizacji europejskiej, rozwijając ją w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. CENELEC współpracuje z ekspertami technicznymi z 22 krajów europejskich, w celu publikowania norm na potrzeby rynku europejskiego. CENELEC, Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki, został utworzony w 1973 r. kiedy to Wspólny Rynek rozszerzył się o Danię, Irlandię oraz Wielką Brytanię. Fakt ten był rezultatem połączenia się dwóch wcześniej istniejących organizacji: CENELCOM i CENEL. Obecnie CENELEC jest organizacją techniczną typu non-profit działającą w oparciu o prawo belgijskie i składającą się z krajowych organizacji elektrotechnicznych z 20 krajów europejskich. Ponadto 15 krajowych komitetów z państw Europy Środkowo-Wschodniej uczestniczy w pracach CENELEC mając status organizacji afiliowanych. Ich podstawowym celem jako organizacji afiliowanych jest uzyskanie pełnego członkostwa w CENELEC i jego działaniach normalizacyjnych. Misją CENELEC jest przygotowywanie dobrowolnych norm elektrotechnicznych, które wspierałyby tworzenie Jednolitego Rynku Europejskiego / Europejskiego Obszaru Gospodarczego dla towarów oraz usług elektrycznych i elektronicznych, poprzez usuwanie barier w handlu, tworzenie nowych rynków i zmniejszanie kosztów zgodności. Jednak, niezależnie od regularnej pracy normalizacyjnej, prowadzonej przez CENELEC od początków swojego istnienia, Rozporządzenie Rady WE z 7-go maja 1985 r. (którą zastąpiła Dyrektywa 98/34/EC) nadało CENELEC i jego misji nowy wymiar, uznając go za ośrodek normalizacyjny zdolny dostarczać zharmonizowane normy w zakresie elektrotechniki w ramach Nowego Podejścia. W efekcie zapisów prawa europejskiego oraz stworzenia powiązań z Komisją Europejską zakłada się (zasada domniemania) pełną zgodność z prawem, kiedy produkty i usługi spełniają zharmonizowane normy europejskie. Stosowanie i status stosowania oraz związki z prawodawstwem europejskim wyróżniają normy europejskie (EN) wśród wszystkich innych norm na całym świecie. Możemy z dumą powiedzieć, że normy europejskie są jedynymi normami pomagającymi producentom stosować prawo. Normy CENELEC gwarantują bezpośredni dostęp do rynków wszystkich 20-stu krajów członkowskich CENELEC, bez potrzeby testowania, dodawania/usuwania jakichkolwiek specyfikacji produktu, w zależności od kraju sprzedaży. Nasze normy są również szeroko rozpoznawane i stosowane w krajach naszych 15 afiliowanych członków. Ponadto, dzięki Umowie z Drezna, podpisanej z IEC, mocą którego CENELEC przyjmuje normy międzynarodowe - kiedy jest to możliwe, CENELEC pomaga uczynić rynek europejski na tyle otwarty dla pozaeuropejskich eksporterów na ile jest otwarty dla rodzimych wytwórców i producentów. Rezultatem Umowy z Drezna jest to, że większość norm CENELEC jest jednocześnie normami międzynarodowymi, a tym samym są uznawane również poza sceną europejską. 19

20 CENELEC uwzględnia uwagi i wkład przemysłu. Powiązania z wytwórcami nabrały przyspieszenia dzięki formalnemu porozumieniu zawartemu z 31 najważniejszymi europejskimi organizacjami przemysłowymi. Nasi partnerzy przemysłowi, mogą, jak stwierdza się w Przewodniku CENELEC 14, doradzać oraz formułować priorytety normalizacyjne, mogą proponować projekty rozwiązań jako wkład w europejski proces normalizacyjny, mogą także oferować doradztwo eksperckie na temat prawnych konsekwencji nowych norm. Misja Działać na rzecz doskonalenia jakości produktów, ich bezpieczeństwa, jakości usług i ich bezpieczeństwa, w takich obszarach jak elektryczność, elektronika i powiązane z nimi technologie, włączając ochronę środowiska, a w rezultacie wnosić wkład w dobrobyt społeczeństwa. Służyć interesom i promować interesy członków i stron związanych z CENELEC, przemysłu elektrotechnicznego, współpracujących organizacji oraz partnerów społecznych i gospodarczych w obszarze normalizacji i oceny zgodności, dotyczących elektryczności, elektroniki i związanych z nimi technologii. Wspierania IEC w realizacji jej misji: być uznawanym w skali globalnej dostawcą norm i procedur oceny zgodności oraz związanych z nimi usług, służących ułatwianiu handlu międzynarodowego w takich obszarach jak elektryczność, elektronika i powiązane z nimi technologie. Dla realizacji wizji i misji, CENELEC określił zestaw strategicznych celów, na których chciałby się skoncentrować w najbliższej przyszłości. Do celów tych należy: pozycja CENELEC, jego relacje z Unią Europejską, z IEC oraz ze współpracującymi partnerami, pewne obszary normalizacji, ocena zgodności, bycie widocznym, finansowanie CENELEC oraz jego organizacja. CENELEC koncentruje się na swoich wewnętrznych procedurach, znanych jako procedura "Vilamoura", po której następuje, jeśli jest to wskazane, procedura informacyjna ustanowiona mocą Dyrektywy 98/34/EC. Procedura Vilamoura wymaga od każdego członka, aby zgłaszał CENELEC jak najwcześniej każdą potrzebną i/lub zaplanowaną działalność normalizacyjną, nawet na wstępnym etapie. Reakcja tej kwestii, w ciągu 3-ech miesięcy, ze strony choćby jednego członka wystarcza by aktywować okres zawieszenia, który mogą znieść tylko najwyższe władze techniczne CENELEC (Rada Techniczna). Tylko jeśli Rada ta uzna za niewskazane pracować nad określoną normą na szczeblu europejskim, możliwe jest upoważnienie poziomu krajowego do notyfikowanej działalności, która następne staje się inicjatywą krajową w warunkach Dyrektywy 98/3/CE. Notyfikacje tych inicjatyw są następnie rozpowszechniane co kwartał wśród szerokiego kręgu uczestników, wymienionych w Dyrektywie 98/34/EC. Informacja nt. procedury Vilamoura jest rozpowszechniana głównie wśród członków CENELEC. Zestawienie wszystkich notyfikacji w postaci wspólnego rejestru poprawia przejrzystość. 3) ETSI EUROPEJSKI INSTYTUT NORM TELEKOMUNIKACYJNYCH ETSI jest europejską organizacją działającą w obszarze telekomunikacji. ETSI (Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych) jest organizacją nie nastawioną na osiąganie zysku, której misją jest opracowywanie norm telekomunikacyjnych. Jego siedziba 20

21 mieści się w Sophia Antipolis, na południu Francji. ETSI zrzesza 786 członków z 56 krajów europejskich i pozaeuropejskich. Reprezentuje administratorów, operatorów sieci, producentów, dostawców usług, instytucje badawcze oraz użytkowników. Program pracy Instytutu określany jest przez jego członków, którzy odpowiadają również za zatwierdzanie rezultatów jego pracy. Dzięki temu, działania ETSI odbywają się w ścisłym powiązaniu z potrzebami rynku, wyrażanymi przez jego członków. ETSI odgrywa główną rolę w rozwijaniu szerokiej gamy norm oraz innej dokumentacji technicznej jako wkładu europejskiego w światowy proces normalizacji w telekomunikacji oraz w technologiach nadawczych i informacyjnych. Podstawowym celem ETSI jest wspieranie światowej harmonizacji poprzez oferowanie forum, w ramach którego kluczowi gracze mogą odgrywać aktywną rolę. ETSI oficjalnie uznawane jest przez Komisję Europejską oraz sekretariat EFTA. ETSI jest dumny z faktu, że jest organizacją działającą w ścisłym powiązaniu z rynkiem. Jego członkowie, którzy reprezentują wszystkie działy przemysłu, decydują o programie pracy oraz dostosowują do niego budżet. W rezultacie, działania ETSI oraz jego wszystkie produkty są blisko powiązane z potrzebami rynku. ETSI powinien, poprzez współpracę międzynarodową, w tym projekty partnerskie, realizować cel dotyczący rozwijania w skali globalnej instrumentów wychodzących naprzeciw potrzebom społeczności telekomunikacyjnej / komunikacji elektronicznej, a jednocześnie wypełniać swój obowiązek wspierania regulacji i inicjatyw UE i EFTA. Celem Instytutu jest wypracowywanie i utrzymywanie stosowanych szeroko norm technicznych oraz innych instrumentów, zgodnie z wymaganiami swoich członków. Jako uznana europejska organizacja normalizacyjna Instytut wspiera konkurencyjność zjednoczonego rynku europejskiego w obszarze telekomunikacji i innych związanych z nią obszarach. Na szczeblu międzynarodowym, Instytut wnosi skład w światowy proces normalizacyjny. ETSI działa w oparciu o regulacje ETSI, w tym statut i zasady procedury. Celem ETSI jest opracowywanie i utrzymywanie norm technicznych oraz innych instrumentów potrzebnych jego członkom. Zadanie to obejmuje również opracowywanie i utrzymywanie norm technicznych niezbędnych do zakończenia budowy Jednolitego Rynku Europejskiego w obszarze telekomunikacji i obszarach pokrewnych. Należy wymienić następujące kluczowe cele: Uruchomić stały proces przeglądu norm, w celu wzmacniania orientacji ETSI na nadchodzące nowe i zmieniające się obszary normalizacji (np. e-commerce, technologie i usługi oparte na IP, inicjatywy e-europa, itp. ) w celu zaspokojenia potrzeb członków działających na rynku globalnym Zapewniać uzgodnione działania mające na celu wzmocnienie pozycji ETSI jako pierwszej klasy europejskiego instytutu normalizacyjnego - rozwijając instrumenty, które mogą odegrać również ważną rolę na szczeblu międzynarodowym, mobilizując współpracę międzynarodową wszelkiego rodzaju, ukierunkowaną na rozwiązania globalne w obszarze normalizacji, uwzględniając interesy wzajemne. Dostosować wszystkie operacyjne aspekty pracy ETSI do wymogów internetu (enormalizacja). Określić działania wewnętrzne wynikające z sytuacji i trendów zewnętrznych. 21

22 Opracowywać instrumenty znajdujące zastosowanie w ujęciu globalnym (tam gdzie jest to konieczne) poprzez współpracę globalną lub poprzez udział w pracach organizacji globalnych i ich programie działań. Jednak sam ETSI nie może stać się organizacją zajmującą się rozwijaniem norm o charakterze globalnym. ETSI ma obowiązek realizować potrzeby swoich członków, jednak ETSI ma również obowiązek wspierania UE i EFTA i ich polityki, co wynika z formalnego uznania go przez Unię Europejską. B) MIĘDZYNARODOWE OŚRODKI NORMALIZACYJNE ISO wspólnie z IEC (Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna) oraz ITU (Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna) zbudowały strategiczne partnerstwo z WTO (Światowa Organizacja Handlu) w celu promowania wolnego i uczciwego systemu handlu globalnego. Porozumienia polityczne osiągnięte w ramach WTO wymagają podbudowy w postaci porozumień technicznych. ISO, IEC oraz ITU, jako trzy podstawowe organizacje w systemie normalizacyjnym o zasięgu światowym, mają uzupełniające się zakresy działania, ramy, doświadczenie i wiedzę, dzięki czemu udzielają wsparcia technicznego na rzecz rozwoju rynku globalnego. Porozumienie w ramach WTO dotyczące Barier Technicznych w Handlu (TBT - Technical Barriers to Trade) obejmuje Kodeks Dobrych Praktyk, dotyczący Przygotowania, Akceptacji i Stosowania Norm. Porozumienie TBT potwierdza ważny wkład, jaki Normy Międzynarodowe oraz systemy oceny zgodności mogą wnosić w podnoszenie efektywności produkcji oraz ułatwianie handlu międzynarodowego. Dlatego, Kodeks stwierdza, że w tych przypadkach, gdzie istnieją normy międzynarodowe lub ich pojawienie się nastąpi wkrótce, ośrodki normalizacyjne powinny stosować właśnie te normy jako podstawę dla norm, które same rozwijają. Kodeks wymaga, aby ośrodki normalizacyjne, które zaakceptowały jego warunki zgłosiły ten fakt do Centrum Informacyjnego ISO/IEC, umiejscowionego w Głównym Sekretariacie ISO. Ośrodki Normalizacyjne, po zaakceptowaniu Kodeksu muszą opublikować swój program roboczy oraz zgłosić istnienie programu pracy do Centrum Informacyjnego ISO/IEC. W imieniu WTO, ISO publikuje okresowo wykaz ośrodków normalizacyjnych, które akceptują Kodeks Dobrych Praktyk TBT WTO. 1) ISO MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA NORMALIZACYJNA Rola ISO ewoluowała przez pierwsze pięćdziesiąt lat swojego istnienia i z pewnością tak będzie również w przyszłości. Dzięki decyzjom Rady, ISO wychodzi naprzeciw życzeniom swoich członków. Ci, z kolei, reagują na sytuację na rynku. W ten sposób, kiedy nowe wymagania zdają się narzucać bardziej skuteczne procedury wypracowywania dokumentów normatywnych, specyficznych dla komitetów, dla których szybkość jest sprawą najważniejszą, ISO reaguje rozwijając nowe produkty mające na celu zaspokojenie tych potrzeb. Zatrzymajmy się na chwilę, by spojrzeć wstecz na przyczyny tych rozwijających się potrzeb. Proces normalizacji międzynarodowej rozpoczął się w obszarze elektrotechniki: Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) została utworzona w 1906 r. Pionierska praca w innych obszarach została wykonana przez Międzynarodową Federację Krajowych 22

23 Organizacji Normalizacyjnych (ISA), która została założona w 1926 r. W ramach ISA szczególny nacisk kładziony był na inżynierię mechaniczną. Działania ISA zakończyły się pod koniec 1942 r. W 1946 r. delegaci z 25 krajów spotkali się w Londynie i zdecydowali o utworzeniu nowej organizacji międzynarodowej, której celem byłoby ułatwienie międzynarodowej koordynacji i unifikacji norm przemysłowych. Nowa organizacja ISO, oficjalnie rozpoczęła działalność 23 lutego 1947 r. Kiedy została utworzona ISO w 1947 r., jej podstawowym celem było przygotowywanie rekomendacji dla swoich członków, które ukierunkowane były na harmonizację norm krajowych -Przez pierwsze 25 lat istnienia, rezultaty pracy technicznej ISO były publikowane jako Rekomendacje ISO. Na początku lat siedemdziesiątych ISO zaczęło publikować Normy Międzynarodowe. Był to bardzo dobry moment - związany z widoczną ekspansją handlu międzynarodowego. Przed nastaniem lat osiemdziesiątych zaczęto akceptować, że normy ISO mają swoje własne miejsce na rynku, a pod koniec lat osiemdziesiątych mogliśmy już zauważyć pierwsze oznaki nadejścia tego, co dziś określamy globalizacją rynków. Były to bardzo ciekawe czasy dla ISO. Nie tylko dlatego, że normy ISO zaczęły budować swoją własną pozycję na rynku, ale również dlatego, że w wielu przypadkach zwracano się do ISO o przygotowanie pierwszych norm dotyczących określonych zagadnień, zaś ISO konsekwentnie stopniowo oddalała się od swej oryginalnej misji harmonizacji norm krajowych. Rynki globalne potrzebowały norm o charakterze międzynarodowym, miało to swoje uzasadnienie tym samym przyszłość ISO znalazła pewne podstawy. Wkrótce ISO stanęła jednak wobec 2-ch głównych wydarzeń przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Pierwsze - to decyzja Wspólnoty Europejskiej o utworzeniu Wspólnego Rynku Europejskiego w oparciu o bardzo ogólne prawo, o zasięgu wspólnotowym, wspierane dobrowolnymi normami opartymi o konsensus, opracowanymi przez europejskie ośrodki normalizacyjne. Po wielu latach Komisja Europejska uznała, że normy ISO mogą być wykorzystywane dla celów harmonizacji w ramach Europy. Ta nowa decyzja, dotycząca wprowadzenia w Europie tak zwanych Dyrektyw Nowego Podejścia, spowodowała znaczący rozwój działalności normalizacyjnej w Europie i w wielu przypadkach zmianę kierunku źródeł dla normalizacji z ISO na CEN, uwzględniając fakt, że Europa zawsze wnosiła ważny wkład w proces normalizacji międzynarodowej. W związku z tym, w niektórych przypadkach działania wybranych grup opracowujących normy ISO zostały zwieszone, co spowodowało, wcale nie nieoczekiwanie, swego rodzaju konsternację pomiędzy pozaeuropejskim członkami ISO. Ostatecznie, rozwój ten skutkował Umową z Wiednia na temat współpracy technicznej pomiędzy ISO i CEN, dzięki której obie organizacje korzystają z wyników pracy normalizacyjnej na szczeblu międzynarodowym i szczeblu europejskim. W związku z tym, uświadomiono sobie również, że Jednolity Rynek Europejski (JRE) nie jest końcem sam w sobie oraz że biorąc pod uwagę wielkość handlu do i z Europy, JRE powinien zostać zintegrowany z rynkiem globalnym. Ostatnią konsekwencją jest znaczny wzrost wskaźnika przyjmowania norm ISO jako norm krajowych, nie tylko w ramach Unii Europejskiej, w której około 40 % wszystkich norm europejskich to bezpośrednie przyjęcie norm ISO, ale również w innych krajach na całym świecie. Międzynarodowa wielosektorowa organizacja normalizacyjna działająca we wszystkich obszarach za wyjątkiem obszaru technicznego i telekomunikacyjnego ISO stanowi sieć 23

24 krajowych instytutów normalizacyjnych ze 147 krajów ( z każdego kraju jeden członek), z sekretariatem w Genewie, w Szwajcarii, koordynującym system. ISO jest organizacją pozarządową: jej członkowie nie są, tak jak w przypadku ONZ, delegacjami rządów krajowych. Jednak, ISO zajmuje specjalną pozycję między sektorem publicznym i sektorem prywatnym. Dzieje się tak, z jednej strony, ponieważ wiele spośród jej instytutów członkowskich stanowi część struktury rządowej w ich krajach lub dysponują mandatem udzielonym im przez ich rząd; z drugiej zaś, ponieważ inni członkowie mają swoje korzenie wyłącznie w sektorze prywatnym, będąc stworzonymi przez krajowe partnerstwa organizacji przemysłowych. Dlatego, ISO jest w stanie działać jako organizacja łącząca różne strony, w której konsensus jest możliwy w sprawach, których rozwiązania spełniają oczekiwania zarówno biznesu, jak i szersze potrzeby społeczeństwa, takie jak potrzeby takich stron jak konsumenci i użytkownicy. 24

25 STRUKTURA ISO: General Assembly= Walne Zgromadzenie: Urzędnicy Główni Delegaci: - z organizacji członkowskich, - ze strony członków-korespondentów, - ze strony członkówsubskrybentów Policy deveopment committees = komitety rozwoju polityki: CASCO COPOLCO DEVCO Council standing committees = Stałe komitety Rady: Ds. Finansów Ds. Strategii Ad hoc advisory groups = Grupy doradcze ad hoc Council = Rada Cetral Secretariat = Sekretariat Centralny Technical Management Board = Techniczna Rada Zarządzająca Technical advisory groups = Techniczne grupy doradcze Technical committees = Komitety techniczne 25

26 ISO = Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, składa się z instytutów norm krajowych z krajów dużych i małych, uprzemysłowionych i rozwijających się lub na etapie przemian, we wszystkich regionach świata. ISO rozwija dobrowolne normy techniczne, które stanowią wartość dodaną dla wszystkich typów działalności biznesowej. ISO rozwija normy w celu wyjścia naprzeciw wymogom rynku. Zajmują się tym eksperci pochodzący z sektorów przemysłowych, biznesowych i technicznych, które wyraziły prośbę o normy i które stopniowo wprowadzają je do użytku. Do ekspertów tych mogą dołączać inni, dysponujący odpowiednią wiedzą, np. przedstawiciele agencji rządowych, instytucji oświatowych i laboratoriów badawczych. Kluczowa koncepcja podkreślająca model operacyjny ISO i stanowisko biznesowe to: Wartość Partnerstwo Optymalizacja. Podążając za tymi strategicznym celami, ISO będzie się starać: rozumieć, służyć i ewentualnie przewidywać potrzeby rynku (wartość) zapewniać maksymalny udział i współpracę wszystkich stosownych stron podczas różnych etapów w ramach systemu norm międzynarodowych (partnerstwo) stale doskonalić podstawowe procesy biznesowe organizacji (optymalizacja), poprzez zapewnienie i efektywne wykorzystywanie zasobów niezbędnych dla spełnienia potrzeb normalizacyjnych XXI wieku, stosując szeroko technologie informacyjne i komunikacyjne. Członkowie Krajowych ośrodków normalizacyjnych, obejmujących: Organizacje członkowskie Członków-korespondentów Członków-subskrybentów Struktura Komitetu Technicznego Ciał technicznych, obejmujących: Komitetów technicznych Pod-komitetów Grup roboczych i Grupy badawcze ad hoc Finansowanie % 36 20% (Szacunkowo) milionów franków szwajcarskich rocznie jako wydatki operacyjne na prace ISO, z czego: pochodzi bezpośrednio z: ciał członkowskich, utrzymujących komitety techniczne oraz sekretariaty centralne oraz z dochodów z subskrypcji ciał członkowskich i publikacji na pokrycie kosztów Sekretariatu Centralnego 26

27 2) IEC MIĘDZYNARODOWA KOMISJA ELEKTROTECHNICZNA IEC jest organizacją międzynarodową odpowiedzialną za proces normalizacji w obszarze elektrotechniki. 15 września 1904 r. delegaci na Międzynarodowy Kongres Elektryczny, odbywający się w St. Louis w USA, przyjęli raport, który zawiera następujące słowa: " należy podjąć działania w celu zapewnienia współpracy towarzystw technicznych z całego świata, poprzez powołanie reprezentatywnej komisji do rozpatrywania kwestii dotyczących normalizacji nomenklatury i wskaźników dla aparatów technicznych i maszyn. W rezultacie, w czerwcu 1906 r. została powołana IEC, w Londynie, gdzie, utworzono Biuro Centralne. Do 1914 r. IEC utworzyła 4 komitety techniczne, które zajęły się: Nazewnictwem, Symbolami, Klasyfikacją Maszyn Elektrycznych oraz Źródłami Napędu. Komisja opublikowała pierwszą listę terminów i definicji obejmujących maszyny i aparaty elektryczne; listę międzynarodowych symboli literowych dla ilości i znaków dla nazw jednostek; międzynarodową normę oporu miedzi; listę definicji dotyczących turbin hydraulicznych oraz szereg definicji i rekomendacji odnoszących się do urządzeń przepływowych i transformatorów. Pierwsza Wojna Światowa przerwała pracę IEC. Wznowiono ją w 1919 r. i do 1923 r. liczba komitetów technicznych wzrosła do 10. Rada IEC zdecydowała utworzyć Komitet ds. Działań w celu udzielania wsparcia decyzjom Rady, tak by były efektywne; w celu udzielania wsparcia wysiłkom Biura Centralnego oraz w celu skoordynowania pracy Komitetu Krajowego oraz Komitetów Doradczych. W 1930 r. IEC określiła następujące jednostki elektryczne: Hertz - jednostka częstotliwości Oersted - jednostka siły pola magnetycznego Gauss - jednostka gęstości strumienia magnetycznego Maxwell - jednostka strumienia indukcji magnetycznej Gilbert - jednostka siły magnetomotorycznej Var - jednostka mocy biernej Weber - praktyczna jednostka strumienia indukcji magnetycznej Zdecydowano przekształcić istniejącą serię jednostek praktycznych w system jednostek fizycznych, które stały się Systemem Giorgi biorąc taką nazwę od nazwiska Giovanni Giorgi ( ), włoskiego naukowca i inżyniera. System ten został poddany dodatkowym zabiegom i dziś znany jest powszechnie jako System Międzynarodowy ("Systeme international") lub w skrócie SI. W okresie pomiędzy pierwszą i drugą wojną światową, pojawiło się kilka nowych organizacji międzynarodowych, IEC zaś uznała potrzebę współpracy w celu uniknięcia dublowania 27

28 działań. W niektórych przypadkach, utworzone zostały wspólne komitety techniczne, takie jak Międzynarodowy Komitet Specjalny ds. Zakłóceń Radiowych (CISPR). W 1938 r. IEC wydała pierwszą edycję Międzynarodowego Słownika Elektrotechnicznego (IEV). Unifikacja terminologii elektrotechnicznej była jednym z podstawowych zadań nałożonych na IEC przez Kongres w St. Louis. W początkowych latach Komitet ds. Nazewnictwa zaangażowany był w działania pionierskie, ponieważ żaden porównawczy międzynarodowy słownik techniczny nie został jeszcze opublikowany i istniało jedynie kilka narodowych słowników technicznych. Ze swoimi 2000 terminami w języku francuskim, angielskim, niemieckim, włoskim, hiszpańskim i esperanto oraz ich definicjami w języku francuskim i angielskim, IEV słusznie mógł być uznany za wyjątkowe osiągnięcie. Wywołało to szerokie zainteresowanie wśród międzynarodowych organizacji technicznych poza sferą elektrotechniki W 1948 r. działalność IEC została zawieszona z powodu II Wojny Światowej i nie została wznowiona przez następnych 6 lat. W 1948 r. Biuro Centralne IEC zostało przeniesione z Londynu do Genewy, w Szwajcarii. Następnie, IEC rozszerzyła swoje działania w obszarze energii świetlnej, który stanowił jedynie małą część działalności Komisji przed 1939 r. Zaczęły się pojawiać normy obejmujące pomiary, wymogi bezpieczeństwa oraz testowanie i specyfikację części do radioodbiorników i telewizorów. Jednocześnie, rozpoczęły się prace nad elektroakustyką, podczas gdy CISPR rozwijał normy dotyczące dopuszczalnych limitów dla różnych częstotliwości wykorzystywanych w radiofonii oraz metod pomiaru zakłóceń. Od 1948 do 1980 r. liczba komitetów technicznych wzrosła z 34 do 80 i zaczęła obejmować takie nowe technologie jak kondensatory i oporniki, urządzenia półprzewodnikowe, sprzęt elektryczny w praktyce medycznej i nawigacji morskiej oraz systemy i urządzenia komunikacji radiowej. W 1974 r. IEC utworzyła Komitet Techniczny 76, aby zająć się normami dotyczącymi laserów, szczególnie koncentrując się na bezpieczeństwie. Komitet ten opracował dla laserów system oparty na 4-ech klasach, który ma charakter globalny. System ten obejmuje lasery wykorzystywane w biznesie, rozrywce, edukacji, medycynie, badaniach naukowych oraz w przemyśle. Przez ostatnie dwa dziesięciolecia XX wieku IEC kontynuowała działania ukierunkowane na nowe technologie, w miarę ich pojawiania się, tworząc nowe komitety techniczne w celu przygotowania norm dla zabezpieczeń przeciwpożarowych, techniki światłowodowej, ultrasonografii, systemów silników wiatrowych oraz automatyzacji. W 1995 r. IEC zapoczątkowała Nagrodę Lorda Kelvina. Każdego roku wybieranych jest maksymalnie 3-ech laureatów. Nagradzani są za swój wyjątkowy wkład w światowy proces normalizacji elektrotechnicznej na przestrzeni wielu lat. Podążając za gwałtownym rozwojem technologicznym na przełomie XX i XXI w., IEC niedawno utworzyła nowe komitety techniczne dla technologii ogniw paliwowych, dla metod oceny pola elektrycznego, magnetycznego i elektromagnetycznego w odniesieniu do ich wpływu na człowieka i elektronikę lotniczą. W 2001 r. Komisja opublikowała najnowszą edycję Wielojęzykowego Słowika IEC. Jest to kompilacja IEV, który obecnie zawiera koncepcji elektrotechnicznych podzielonych na 73 obszary tematyczne, obejmujące pełne definicje w języku francuskim i angielskim oraz terminy-odpowiedniki w 12 językach, w tym indeks w języku niemieckim. 28

29 Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) jest wiodącą organizacją o zasięgu światowym, która opracowuje i publikuje normy międzynarodowe dla wszystkich technologii elektrycznych, elektronicznych i innych z nimi powiązanych. Stanowią one podstawę dla krajowego procesu normalizacji, a jednocześnie służą jako odnośniki wykorzystywane przy projektowaniu przetargów i kontraktów międzynarodowych. Poprzez swoich członków IEC promuje współpracę międzynarodową i związane z nią kwestie, takie jak ocena zgodności w obszarach dotyczących elektryczności, elektroniki oraz związanych z nimi technologii. Karta IEC obejmuje wszystkie technologie, w tym elektronikę, technologie magnetyczne i elektromagnetyczne, elektroakustykę, multimedia, technologie telekomunikacyjne, produkcję i dystrybucję energii, jak również powiązane dyscypliny ogólne takie jak terminologia i symbole, kompatybilność elektromagnetyczna, pomiary i osiągi, niezawodność działania, projektowanie i rozwój, bezpieczeństwo i środowisko. Cele Cele Komisji to: Skutecznie wychodzić naprzeciw wymogom globalnego rynku Zapewniać prymat i maksymalne wykorzystanie w skali światowej swoich norm oraz systemów oceny zgodności Oceniać i podnosić jakość produktów i usług objętych jej normami Tworzyć warunki dla współpracy (dosł. interoperacyjności) złożonych systemów Podnosić efektywność procesów przemysłowych Wnosić wkład w poprawę zdrowia i bezpieczeństwa człowieka Wnosić wkład w ochronę środowiska. Normy Międzynarodowe normy IEC ułatwiają handel światowy poprzez usuwanie barier technicznych, prowadząc do nowych rynków i wzrostu gospodarczego. Zasada jest prosta, komponent lub system wyprodukowany wg norm IEC w kraju A, może być sprzedany i użytkowany w krajach od B do Z. Normy IEC są niezbędne, ponieważ stanowią one również oś Porozumienia Światowej Organizacji Handlu (WTO) na temat Barier Technicznych w Handlu, w którym członkowie WTO rządy ponad 100 krajów jednoznacznie stwierdzają, że normy międzynarodowe odgrywają kluczową rolę w podnoszeniu wydajności przemysłu i rozwijaniu światowego handlu. Liczba ośrodków normalizacyjnych, które przyjęły Kodeks Dobrych Praktyk Przygotowywania, Przyjmowania i Stosowania Norm, stanowiący załącznik nr 3 do Porozumienia Światowej Organizacji Handlu na temat Barier Technicznych w Handlu jest dowodem potwierdzającym światowe znaczenie i zasięg tego porozumienia. 29

30 Normy IEC oferują przemysłowi i użytkownikom ramy gospodarcze, wyższą jakość produktów i usług, większą zdolność współpracy (interoperacyjność) poszczególnych elementów, lepszą wydajność produkcji i dostaw. Jednocześnie, normy IEC przyczyniają się do wyższej jakości życia, wnosząc wkład w działania na rzecz bezpieczeństwa i zdrowia człowieka oraz ochrony środowiska. IEC Council = Rada IEC National Committees = Komitety Krajowe Council Board = Zarząd Rady Executive Committee (IEC Officers) = Komitet Wykonawczy (Urzędnicy IEC) Management Avisory Committee = Komitet Doradczy Kierownictwa Central Office (The Executive) = Biuro Centralne (Egzekutywa) Industry Sector Boards = Przemysłowe Rady Sektorowe Technical Advisory Committees = Techniczne Komitety Doradcze Standarization Management Board = Normalizacyjna Rada Zarządzająca Conformity Assessment Board = Rada ds. Oceny Zgodności Management of Certification = Zarządzanie Certyfikacją Technical Committees = Komitety Techniczne CA Schemes = Systemy CA Legislative = funkcja ustawodawcza Decision making = funkcja decyzyjna Executive = funkcja wykonawcza 30

31 3) ITU MIĘDZYNARODOWA UNIA TELEKOMUNIKACYJNA ITU jest organizacją międzynarodową działającą w obszarze telekomunikacji. a) Pochodzenie 17 maja 1865 r., po dwóch i pół miesiąca ciężkich negocjacji, 20-stu członków-założycieli podpisało w Paryżu Pierwszą Międzynarodową Umowę Telegraficzną, tworząc Międzynarodową Unię Telegraficzną (ITU) w celu ułatwienia dalszych nowelizacji porozumienia wstępnego. Dziś, prawie 135 lat później, powody, które doprowadziły do powstania ITU nadal są aktualne, zaś fundamentalne cele organizacji pozostają w zasadzie nie zmienione. W 1947 r., po II Wojnie Światowej, ITU odbyła konferencję w Atlantic City. Jej celem było rozwinięcie i unowocześnienie organizacji. W ramach umowy z właśnie powstałą ONZ, z dniem 15 października 1947 r. ITU stała się jej wyspecjalizowaną agendą. Siedzibę organizacji w 1948 r. przeniesiono z Berna do Genewy. Jednocześnie, utworzona została Międzynarodowa Rada Rejestracji Częstotliwości (IFRB) w celu koordynowania coraz bardziej skomplikowanej kwestii zarządzania spektrum częstotliwości radiowych oraz nadano obligatoryjny status Tabeli Przydziałów Częstotliwości, wprowadzonej w 1912 r. W 1956 r. CCIT oraz CCIF połączyły się, tworząc Międzynarodowy Komitet Konsultacyjny ds. Telefonii i Telegrafu (CCITT), by skutecznie reagować na wymagania generowane przez rozwój tych dwóch rodzajów komunikacji. W 1989 r. w obliczu narastającej globalizacji i stopniowej liberalizacji światowych rynków telekomunikacyjnych, Nicejska Konferencja Pełnomocna zainicjowała przegląd struktury ITU, działania, metod pracy oraz przeznaczanych na działalność środków, w celu stworzenia lepszych warunków dla realizacji jej celów. Konferencja powołała komitet ekspertów, którego zadaniem było przygotowanie rekomendacji odnośnie niezbędnych zmian, które zapewnią Unii możliwość kontynuacji działalności i skutecznej realizacji potrzeb jej członków. W 1992 r. konferencja pełnomocna, znana jako Dodatkowa Konferencja Pełnomocna, która odbyła się w Genewie, w istotny sposób przekształciła ITU w kierunku nadania jej większej elastyczności w dostosowywaniu się do obecnego, coraz bardziej złożonego, interaktywnego i konkurencyjnego otoczenia. W wyniku reorganizacji, Unia ukierunkowała się na trzy sektory, odpowiednio do jej trzech głównych obszarów działalności Normalizacja Telekomunikacyjna (ITU-T), Komunikacja Radiowa (ITU-R) oraz Rozwój Telekomunikacji (ITU-D). Nowy system wprowadził również regularny cykl konferencji, by pomóc Unii szybko reagować na wyzwania nowych technologii. Konferencja Pełnomocna w Kyoto, w 1994 r. przyjęła pierwszy plan strategiczny dla ITU, w którym mówi się m.in. o podejściu zorientowanym na klienta oraz programie działań ukierunkowanych na zmieniające się role, potrzeby i funkcje członków ITU. Unia zbudowała sobie w ostatnim stuleciu pozycję bezstronnej organizacji międzynarodowej, w ramach której rządy oraz sektor prywatny mogą współpracować ze sobą w celu koordynacji działania sieci i usług telekomunikacyjnych oraz wspierania rozwoju technologii komunikacyjnych. Podczas gdy sama organizacja pozostaje relatywnie mało znana opinii 31

32 publicznej, to jej ponad stuletnia praca w znaczący sposób pomogła w budowie globalnej sieci komunikacyjnej, która obecnie integruje szeroki zestaw różnych technologii, a przy tym nadal pozostaje najbardziej zaufanym, nastawionym na człowieka systemem, jaki kiedykolwiek został wypracowany. Ponieważ wykorzystanie technologii komunikacyjnej oraz systemów opartych na komunikacji radiowej obejmuje coraz szerszy zakres działań, znacząca część prac podejmowanych przez ITU nabiera coraz większego znaczenia w codziennym życiu ludzi na całym świecie. Działania normalizacyjne Unii, które do tej pory przyczyniały się do przyspieszenia rozwoju nowych technologii, takich jak telefonia komórkowa i internet, dziś sukcesywnie są rozszerzane i obejmują również takie obszary jak budowanie bloków globalnej struktury informacyjnej, czy projektowanie zaawansowanych systemów multimedialnych, które zręcznie łączą głos, dane oraz sygnały audio i video. Jednocześnie, rola, jaką ITU niezmiennie odgrywa w zarządzaniu spektrum częstotliwości radiowych, gwarantuje, że systemy oparte na komunikacji radiowej, takie jak telefony komórkowe, pagery, systemy nawigacji lotniczej i morskiej, stacje badań naukowych, systemy komunikacji satelitarnej oraz radio i telewizja - funkcjonują i rozwijają się bez problemów i oferują godne zaufania usługi bezprzewodowe dla mieszkańców Ziemi. I w końcu, rośnie również rola ITU jako katalizatora rozwoju partnerstwa pomiędzy stroną rządową i przemysłem prywatnym, co przyczynia się do przyspieszenia unowocześniania infrastruktury telekomunikacyjnej w słabo rozwiniętych gospodarkach na świecie. b) Misja Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna ma unikalny charakter wśród innych organizacji międzynarodowych, jako że została ustanowiona w oparciu o zasadę współpracy pomiędzy rządami i sektorem prywatnym. Wśród członków znajdują się decydenci polityczni i prawodawcy, działający w sferze telekomunikacji, operatorzy sieci, producenci sprzętu, firmy zajmujące się rozwijaniem sprzętu komputerowego i oprogramowania, regionalne organizacje normalizacyjne oraz instytucje finansowe. Tym samym, działania, polityka i strategiczne kierunki ITU określane są przez przemysł, któremu organizacja ta służy. Zgodnie z Konstytucją Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej, do jej celów należą: Utrzymywać i rozwijać współpracę pomiędzy wszystkimi krajami członkowskimi, na rzecz doskonalenia i racjonalnego wykorzystania systemów telekomunikacyjnych. Promować i wspierać udział podmiotów i organizacji w działaniach Unii, wspierać owocną współpracę i partnerstwo pomiędzy nimi i krajami członkowskimi, na rzecz realizacji celów leżących u podstaw powstania i działania Unii. Promować i oferować wsparcie techniczne dla krajów rozwijających się, w obszarze telekomunikacji, jak również promować mobilizację zasobów materialnych, ludzkich i finansowych niezbędnych dla ułatwiania dostępu do usług telekomunikacyjnych w tych krajach. 32

33 Promować rozwój urządzeń technicznych i ich najbardziej wydajne działania, w kontekście podnoszenia wydajności usług telekomunikacyjnych, wzmacniania ich przydatności oraz na tyle na ile to możliwe czynić je ogólnie dostępnymi. Wspierać obejmowanie korzyściami wynikającymi z nowych technologii komunikacyjnych wszystkich mieszkańców Ziemi. Promować wykorzystywanie usług telekomunikacyjnych w budowaniu pokojowych stosunków na świecie. Harmonizować działania krajów członkowskich oraz wspierać owocną i konstruktywną współpracę i partnerstwo pomiędzy krajami członkowskimi i członkami sektorowymi. Promować na szczeblu międzynarodowym szersze podejście do zagadnień telekomunikacyjnych w globalnej gospodarce i społeczeństwie informacyjnym, poprzez współpracę z innymi regionalnymi i światowymi organizacjami międzyrządowymi oraz tymi organizacjami pozarządowymi, które zajmują się problematyką telekomunikacyjną. Misją ITU-T jest zapewnianie efektywnych i oferowanych na czas wysokiej jakości norm (rekomendacji) obejmujących wszystkie obszary telekomunikacji, za wyjątkiem telekomunikacji radiowej. c) Działania Praca normalizacyjna odbywa się w ramach 13 grup badawczych, w których przedstawiciele członków ITU-T opracowują rekomendacje dla różnych obszarów telekomunikacji międzynarodowej. Do priorytetowych obszarów należą: Współpraca sieci wykorzystujących rodzinę protokołów IP i związane z tym zagadnienia Mobilność w aspekcie komunikacji sieciowej Technologie dostępu do sieci (xdsl) Optyczne technologie sieciowe Zagadnienia taryfowe i rozliczeniowe Usługi i systemy multimedialne. Działania normalizacyjne ITU-T prowadzone są we współpracy z wieloma innymi organizacjami opracowującymi normy. Ponadto, ITU-T prowadzi seminaria i warsztaty w ramach swoich podstawowych kompetencji. d) Struktura Trzy sektory Unii Komunikacja Radiowa (ITU-R), Normalizacja Telekomunikacyjna (ITU- T) oraz Rozwój Telekomunikacji (ITU-D) pracują dziś nad budową i kształtowaniem sieci i usług jutra. Ich działania obejmują wszystkie aspekty telekomunikacji, poczynając od ustanawiania norm, które ułatwiają funkcjonowanie sprzętu i systemów w ujęciu globalnym, kończąc na wprowadzaniu procedur działania dla ogromnego i wciąż rosnącego szeregu usług 33

34 bezprzewodowych oraz projektowaniu programów służących doskonaleniu infrastruktury telekomunikacyjnej w rozwijającym się świecie. Każdy z 3-ech sektorów ITU pracuje w oparciu o konferencje i spotkania, podczas których członkowie negocjują porozumienia, które służą jako podstawa dla działania globalnych usług telekomunikacyjnych. Grupy badawcze, składające się z ekspertów wywodzących się z wiodących na świecie organizacji telekomunikacyjnych, przygotowują szczegółowe analizy, które prowadzą do autorytatywnych rekomendacji ITU. ITU-R formułuje charakterystyki techniczne usług oraz systemów kablowych i bezprzewodowych, jak również opracowuje procedury działania. Prowadzi również ważne badania techniczne, które służą jako podstawa dla decyzji regulacyjnych podejmowanych na konferencjach radiokomunikacyjnych. W ITU-T, eksperci przygotowują specyfikacje techniczne dla systemów telekomunikacyjnych, sieci i usług, w tym dotyczące ich uruchamiania, pracy i utrzymania. Praca ITU-T obejmuje również zasady taryfowe i metody rozliczeniowe niezbędne przy świadczeniu usług międzynarodowych. Eksperci ITU-D koncentrują się na przygotowywaniu rekomendacji, opinii, wytycznych, podręczników, przewodników i raportów, które dostarczają decydentom w krajach rozwijających się najlepsze praktyki biznesowe, odnoszące się do szeregu ważnych zagadnień, poczynając od strategii rozwoju, a kończąc na zarządzaniu siecią. Obecnie działają 24 grupy badawcze obejmujące sektory Unii (7 w ITU-R, 14 w ITU-T i 2 w ITU-D), które każdego roku łącznie wydają około 550 nowych lub znowelizowanych Rekomendacji. Wszystkie Rekomendacje ITU mają charakter dobrowolnych, nie wiążących prawnie porozumień. 34

35 Struktura ITU Plenipotentiary Conferences = Konferencje Pełnomocne Council = Rada World Conferences on International Telecommunications = Światowe Konferencje Telekomunikacji Międzynardowej World/Regional Radiocommunication Conferences = Światowe/Regionalne Konferencje Komunikacji Radiowej Radiocommunication Assemblies = Zgromadzenia Komunikacji Radiowej Radio Regulations Board = Rada ds. Regulacji Radiowych Advisory Group = Grupa Doradcza Study Groups = Grupy Badawcze World Telecommunication Standarisation Assemblies = Światowe Zgromadzenia Normalizacji Telekomunikacyjnej World/Regional Telecommunication Development Conferences = Światowe/Regionalne Konferencje Rozwoju Telekomunikacji General Secretariat = Sekretariat Generalny Secretary General = Sekretarz Generalny Deputy Secretary General = Zastępca Sekretarza Generalnego Director = Dyrektor Radiocommunication Bureau = Biuro ds. Komunikacji Radiowej Telecommunication Standarisation Bureau = Biuro ds. Normalizacji Telekomunikacyjnej Telecommunication Development Bureau = Biuro ds. Rozwoju Telekomunikacji Radiocommunication Sector = Sektor Komunikacji Radiowej Telecommunication Standarisation Sector = Sektor Normalizacji Telekomunikacyjnej Telecommunication Development Sector = Sektor Rozwoju Telekomunikacji 35

36 ITU- T odpowiada za proces normalizacji w ramach ITU, dlatego dokładniej przeanalizujemy strukturę ITU-T. Każdy Sektor posiada własne Biuro, które odpowiada za realizację planu działania dla danego Sektora oraz koordynuje codzienne działania. Grupy Badawcze ITU ds. Normalizacji Telekomunikacyjnej (SG) i ich jednostki robocze stanowią kręgosłup pracy normalizacyjnej. Rozpatrują dane kwestie i opracowują Rekomendacje. Grupa Doradcza ds. Normalizacji Telekomunikacyjnej (TSAG) dokonuje przeglądu priorytetów, programów, działań, kwestii finansowych oraz strategii dla Sektora, śledzi realizację programów działania, przebudowuje i tworzy Grupy Badawcze ITU-T, zapewnia wytyczne dla Grup Badawczych, doradza Dyrektorowi TSB, opracowuje Rekomendacje serii A dotyczące procedur organizacyjnych i roboczych. Światowe Zgromadzenie Normalizacji Telekomunikacyjnej (WTSA), które odbywa się co cztery lata, określa ogólną politykę dla Sektora, tworzy Grupy Badawcze i zatwierdza program działania dla każdej grupy na okres 4-ech lat, nominuje Przewodniczących Grup Roboczych oraz Wiceprzewodniczących. Biuro Normalizacji Telekomunikacyjnej (TSB) funkcjonuje jako Sekretariat ITU-T, organizuje i koordynuje pracę sektora. e) Produkty Głównymi produktami ITU-T są Rekomendacje. Obecnie, obowiązuje ponad 2700 Rekomendacji (Norm). Rekomendacje to normy, które definiują, w jaki sposób funkcjonują sieci telekomunikacyjne. Rekomendacje ITU-T nie są wiążące prawnie, jednak generalnie są przestrzegane, w związku z ich wysoką jakością oraz ponieważ gwarantują spójność sieci i umożliwiają świadczenie usług telekomunikacyjnych na skalę światową. Inne produkty ITU- T to podręczniki i suplementy. C) WSPÓŁPRACA (POROZUMIENIA Z WIEDNIA I Z DREZNA) Chociaż handel międzynarodowy w ramach UE jest głównie reprezentowany przez handel wewnątrzwspólnotowy, ustanowienie relacji pomiędzy normami europejskimi i międzynarodowymi szybko okazało się niezbędne. Dlatego, podpisane zostały dwa porozumienia, ustanawiające zasady współpracy pomiędzy europejskimi i międzynarodowymi ośrodkami normalizacyjnymi, również na rzecz spójności oraz unikania dublowania się norm. Umowa z Wiednia reguluje współpracę pomiędzy CEN i ISO, zaś Umowa Drezna współpracę pomiędzy CENELEC i IEC. Ich celem jest doprowadzenie do ogólnej wymiany informacji i udziału w projektach normalizacyjnych. Przede wszystkim zaś przyjmują one normy międzynarodowe do systemu europejskiego bez jakichkolwiek nowelizacji. 1) Umowa z Wiednia o współpracy technicznej pomiędzy ISO i CEN a) Tło 36

37 W styczniu 1989 r. Rada Administracyjna CEN zaakceptowała porozumienie na temat wymiany informacji technicznych pomiędzy ISO i CEN (nazywane Porozumieniem Lizbońskim) w odpowiedzi na uchwałę Rady ISO 11/1987. Następnie, porozumienie na temat współpracy technicznej pomiędzy ISO i CEN zostało zatwierdzone uchwałą Rady ISO 18/1990 oraz uchwałą Walnego Zgromadzenia CEN 3/1991. Porozumienie to (zwane Umową z Wiednia) zostało opublikowane w czerwcu 1991 r. Towarzyszą mu wspólne ISO-CEN Wytyczne dla Przewodniczących i Sekretariatów, dotyczące implementacji, zatwierdzone w 1992 r., a następnie zmodyfikowane w 1998 r. Po 10 latach doświadczeń, potrzeba takiego porozumienia została potwierdzona uchwałą Rady ISO 35/2001 oraz uchwałą Rady Administracyjnej CEN 2/2001. Wersja ta jest porozumieniem uproszczonym, wykładającym zasady poprzednich wersji. Wszystkie istotne i zaktualizowane specyfikacje operacyjne oraz dotyczące procesu zostały również zgromadzone w nowej edycji Wytycznych dotyczących implementacji umowy na temat współpracy technicznej pomiędzy ISO i CEN (Umowa z Wiednia), nazywanych dalej wytycznymi implementacyjnymi. b) Uzasadnienie i cele Umowa, w pierwszym rzędzie, uznaje prymat norm międzynarodowych (zastrzeżonych, w szczególności, w Kodeksie Postępowania WTO). Jednak, umowa uznaje również, że szczególne potrzeby (na przykład Wspólnego Rynku Europejskiego) mogą wymagać opracowania norm, których potrzeba istnienia nie została jeszcze uznana na szczeblu międzynarodowym. Nadanie charakteru priorytetowego działaniu ISO obowiązuje w podobny sposób, tzn. uznaje się, że w pewnych przypadkach CEN może podejmować działania, które są niezbędne w kontekście europejskim, a mniej konieczne w kontekście międzynarodowym. W rezultacie, umowa ustanawia dwa podstawowe modele rozwijania norm w oparciu o współpracę: model wg ISO i model wg CEN, co powoduje, że dokumenty opracowane w ramach jednego z nich są zgłaszane do równoczesnej akceptacji w ramach drugiego. Do korzyści, oczekiwanych w związku ze stosowaniem umowy zgodnie z wytycznymi implementacyjnymi, należą: Wzmocnienie przejrzystości pracy odbywającej się w CEN, dla członków ISO oraz możliwości wpływania przez nich na treść norm CEN. Uniknięcie dublowania pracy i struktur, co powoduje, że wiedza jest wykorzystywana w sposób efektywny i korzystny dla międzynarodowego procesu normalizacji. Przyspieszenie opracowywania, dostępności i utrzymania norm, ponieważ proces osiągania konsensusu występuje tylko raz. Podstawowe zasady Współpraca techniczna odbywa się w/g obecnych zasad, polityk i procedur bądź ISO bądź CEN, w zależności od określonej formy działalności. ISO uznaje i respektuje, że CEN działa w ramach zarówno otoczenia politycznego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, jak i współpracy Europejskich Organizacji Normalizacyjnych, i musi je respektować. 37

38 ISO i CEN są przywiązane do takich wartości jak: przejrzystość, otwartość, konsekwencja, bezstronność, trafność. CEN wspiera porozumienie poprzez wycofywanie sprzecznych norm krajowych, w oparciu o publikację normy europejskiej. Transfer działań z CEN do ISO jest preferowanym kierunkiem, jednak nie automatycznym. Kiedy nie są osiągane oczekiwane rezultaty, strona, która nie jest zadowolona może zdecydować się na samodzielne procedowanie. CEN akceptuje, że zainteresowanie ISO pracą CEN, w oparciu o Umowę z Wiednia, ma pewne konsekwencje dla procesów CEN i wizerunku. Rozwój norm odbywa się bądź w ISO bądź w CEN, ale oba ciała gwarantują, że procesy potwierdzania i zatwierdzania konsensusu są zsynchronizowane, by osiągnąć cel jednoczesnej publikacji. CEN zobowiązuje się reagować na uwagi od członków ISO nie będących członkami CEN. c) Modele współpracy Współpraca techniczna jest możliwa na różnych szczeblach: Poprzez regularną wymianę informacji na szczeblu Centrum Zarządzania CEN (CMC) oraz Sekretariatu Centralnego ISO (ISO/CS), takich jak katalogi, programy działania, uchwały, projekty norm; Poprzez przyjmowanie istniejących norm międzynarodowych jako norm europejskich; Poprzez wymianę korespondencji; Poprzez wzajemną reprezentację na spotkaniach instytucji i organizacji technicznych; W sytuacji, kiedy ISO i CEN uzgodnią przedstawienie równoległym producentom stosownych i zatwierdzonych elementów ich pracy, w ramach tego samego zakresu, wraz ze zgodą na przewodnictwo (przewodnictwo ISO ustanowione przez CEN, przewodnictwo CEN ustanowione przez ISO); d) Monitorowanie i koordynacja Monitorowanie stosowania tej Umowy z Wiednia powierzone zostało Wspólnej Grupie Koordynującej (JGG) Technicznej Rady Zarządzającej ISO (ISO/TMB) i Rady Technicznej CEN (CEN/BT). Monitoring obejmuje składanie raportów tym 2-m ciałom - na temat postępu lub określonych kwestii ważnych dla obu stron oraz jeśli to konieczne - przegląd istniejących mechanizmów i przedstawianie propozycji zmian. Wspólne spotkania koordynacyjne stosowanych komitetów ISO i CEN mogą się odbywać, gdy wystąpi taka potrzeba, w celu podziału prac i/lub zajęcia się otrzymanymi uwagami. Jednak, to Centralny Sekretariat ISO (ISO/CS) oraz Centrum Zarządzania CEN (CMC) zajmują się codziennym przetwarzaniem danych i zarządzaniem. e) Realizacja Umowy z Wiednia W przypadku pojawienia się trudności w realizacji i funkcjonowaniu Umowy oraz wytycznych implementacyjnych, komitety ISO, komitety CEN oraz Sekretariaty 38

39 Sprawozdawcze CEN będą składać na ten temat raporty swoim Sekretarzom Generalnym, którzy będą z kolei decydować, jakie działania powinny być podjęte. f) Czas obowiązywania Umowy z Wiednia Umowa będzie obowiązywać do czasu, gdy ISO lub CEN zgłoszą propozycję jej rewizji lub chęć jej zerwania, zachowując jednoroczny okres wypowiedzenia. 2) Umowa z Drezna - pomiędzy IEC i CENELEC CENELEC oraz IEC działają na dwóch różnych szczeblach, jednak oczywistym jest, że ich działania mają silny wpływ na siebie nawzajem, ponieważ są one najważniejszymi ośrodkami normalizacyjnymi w sferze elektrotechniki. Współpraca zawsze była konieczna. Zakres współpracy pomiędzy CENELEC i IEC został opisany w Umowie z Drezna - dokumencie przyjętym i podpisanym przez obu partnerów w tym niemieckim mieście, we wrześniu 1996 r. Umowa ta (która odnosi się do wspólnego planowania nowych działań i równoległego głosowania CENELEC/IEC) ma na celu: Przyspieszenie publikacji i wspólnego przyjmowania norm międzynarodowych; Zapewnianie racjonalnego wykorzystania dostępnych zasobów dlatego pełna analiza techniczna treści normy powinna raczej odbywać się na szczeblu międzynarodowym; Przyspieszenie procesu przygotowywania norm w odpowiedzi na potrzeby rynku. Wspólne planowanie pracy Członkowie CENELEC jako członkowie IEC są bezpośrednio zaangażowani w planowanie nowych działań IEC. Dlatego, przypadki, kiedy potrzeba podjęcia nowych działań pojawia się w ramach CENELEC, możliwe są w przedstawionych poniżej okolicznościach: Ze strony CENELEC, nowe zagadnienia w programie działań mogą pojawić się w związku z decyzjami Walnego Zgromadzenia CENELEC (AG) lub w wyniku spotkań CENELEC BT (Rady Technicznej), w oparciu o propozycje członków, członków afiliowanych i / lub partnerów CENELEC. Prace na szczeblu CENELEC rozpoczynają się równolegle z konsultacjami z IEC. IEC powinna poinformować tak szybko jak to możliwe (najpóźniej w ciągu 6 miesięcy) czy te działania mogą być włączone do bieżącego programu działań, z datą docelową wskazaną przez CENELEC. Jeśli propozycja została zaakceptowana przez IEC Prace zostają awansowane na szczebel IEC, zaś CENELEC jest z miesiąca na miesiąc na bieżąco informowany na temat stanu prac oraz wszelkich trudności, jakie mogą wystąpić. Gdyby jednoznacznie okazało się, że prace w IEC nie przebiegają w taki sposób, by zmieścić się w zakładanym docelowym terminie, sprawa zostałaby rozważona na nowo przez Radę Techniczną CENELEC. Jeśli propozycja zostaje odrzucona przez IEC lub jeśli plan czasowy IEC przekracza ramy planowania CENELEC, prace są kontynuowane jedynie na szczeblu CENELEC. 39

40 Równoległe głosowanie CENELEC / IEC nad projektami norm międzynarodowych Skróty: CDV = Committee Draft with Vote Projekt Komitetu z Głosowaniem DIS = Draft International Standard Projekt Normy Międzynarodowej FDIS = Final Draft International Standard Ostateczny Projekt Normy Międzynarodowej Wszystkie CDV i FDIS przekazane obiegiem do głosowania w ramach IEC, są automatycznie przedkładane do zbadania i głosowania odpowiednio jako pren (Projekt Normy Europejskiej) w ramach CENELEC. Istnieje jednak kilka wyjątków. Formularze do głosowania są rozsyłane jednocześnie do Komitetów Krajowych przez Sekretariat Centralny CENELEC oraz przez Centralne Biuro IEC. Ponieważ normy europejskie muszą obowiązkowo być przyjęte jako normy krajowe (co nie obowiązuje w przypadku norm IEC), Komitet Krajowy może głosować negatywnie w CENELEC (przekazując uzasadnienie techniczne oraz kopię dla IEC), zaś pozytywnie w IEC. Rada Techniczna CENELEC następnie decyduje jakie działanie podjąć (np. propozycję Wspólnych Modyfikacji). Jeśli oba rezultaty są pozytywne, Rada Techniczna CENELEC ratyfikuje nową normę (zwykle korespondencyjnie), podczas gdy IEC publikuje ją jako normę IEC. Jeśli głosy są negatywne w IEC, projekt przekazywany jest z powrotem do właściwego ciała technicznego, a Rada Techniczna CENELEC podejmuje decyzję, jakie działania należy podjąć. Na przykład: implementacja FDIS jako normy europejskiej lub rozpoczęcie niezależnych działań europejskich lub złożenie nowej propozycji do IEC. IEC wrok item = przedmiot pracy IEC; IEC technical body = ciało techniczne IEC; CENELEC Reporting Secretariat = Sekretariat Sprawozdawczy CENELEC; Parallel enquiry = Równoległe zasięganie opinii; Parallel voting = Równoległe głosowanie; New European Standard and equivalent to IEC = Nowa Norma Europejska, równoważna IEC; Common modification (if necessary) = Wspólna modyfikacja (jeśli konieczna). III. PROCES NORMALIZACYJNY Normy są porozumieniami, które mogą być dokonywane w oparciu o różne podstawy. Normy firmy to normy w ramach jej własnej organizacji. Są tworzone przez porozumienia w ramach własnej organizacji. 40

41 Strona raz decyduje o treści normy. Znanym przykładem jest firma Microsoft, która decyduje o specyfikacjach jej programów komputerowych dla wielu ludzi, czy im się to podoba czy nie. Większość norm jest tworzonych poprzez konsultacje pomiędzy dużą liczbą zainteresowanych stron. Normalizacja jest procesem dobrowolnym, opartym na konsensusie pomiędzy różnymi aktorami gospodarczymi (przemysł, mśp, konsumenci, pracownicy, władze publiczne). Prowadzą go niezależne ciała normalizacyjne, działając na szczeblu krajowym, europejskim lub międzynarodowym. Normalizacja, oryginalnie traktowana jako instrument dla- i stosowany przez- operatorów ekonomicznych, coraz częściej wykorzystywana jest również przez władze. Także Wspólnota Europejska zwiększyła od połowy lat osiemdziesiątych wykorzystanie norm w swoich politykach: przede wszystkim w obszarze harmonizacji technicznej, technologii informacyjnej i zamówień publicznych, później również w takich obszarach jak: ochrona środowiska, transport, energia, konkurencyjność, ochrona konsumenta, itp. A) PROCES NORMALIZACJI W UJĘCIU EUROPEJSKIM Proces normalizacji ma kluczowe znaczenie dla elastyczności i efektywności kosztowej regulacji Nowego Podejścia. Jest otwartym i przejrzystym dobrowolnym procesem, który z celów regulacyjnych i potrzeb przedsiębiorczości dzierga tkaninę nowej gospodarki. Normy są budowane w oparciu o konsensus pomiędzy przedsiębiorstwami, władzami publicznymi, konsumentami i pracownikami, w wyniku procesu konsultacji, zorganizowanego przez niezależne, uznane ośrodki normalizacyjne na szczeblu krajowym, europejskim i międzynarodowym. Zadanie określenia norm, które zapewniają rozwiązanie techniczne zharmonizowane w ramach UE, dla producentów dążących do zgodności z dyrektywami UE, przyznane zostało przez Komisję Europejską europejskim ośrodkom normalizacyjnym. Te zadania normalizacyjne stanowią wytyczne, w ramach których muszą być formułowane normy, by spełniać podstawowe wymogi dyrektywy. Wszystkie normy dyrektywy Nowego Podejścia muszą opierać się na rozsądnej wiedzy naukowej, odpowiadać założonemu celowi, być wzajemnie zgodne i łatwo poddawać się modyfikacjom - w celu nadążania za innowacjami technicznymi. Kiedy zharmonizowana norma staje się dostępna, producent może zadeklarować, że jego produkt spełnia tę normę, zaś władze krajowe przyjmują, że jego towary w związku z tym są w zgodzie z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy. Towary te mogą więc być wprowadzone na rynek, w oparciu o deklarację tego producenta i w ramach prostej procedury certyfikacyjnej. Jednak, elastyczność Nowego Podejścia pozwala producentom wykorzystywać również inne mechanizmy niż stosowanie norm zharmonizowanych, w celu pokazania zgodności z dyrektywą, co stanowi bodziec do innowacji. Przedsiębiorcom podoba się Nowe Podejście, ponieważ oferuje ono m.in.: większy wybór procedur oceny zgodności (np. między systemami zapewniania jakości a certyfikacją produktu) ocenę zgodności, która jest akceptowana i uznawana w ramach całej Wspólnoty Europejskiej dostęp do większego rynku (produkty wytwarzane w oparciu o normy nowego podejścia mogą być wprowadzane na rynek w dowolnym miejscu w ramach Unii Europejskiej lub 41

42 Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przemieszczane w dowolny sposób pomiędzy krajami, bez jakichkolwiek dodatkowych kontroli i procedur adaptacyjnych) normy mogą być szybko aktualizowane i dostosowywane do zmian dotyczących jakości, bezpieczeństwa czy stosowania przejrzystość rynku domniemanie odpowiedniej jakości, kryjące się za oznaczeniem CE. Wnioski o podjęcie działań normalizacyjnych (z sektora prywatnego lub publicznego): - pochodzenia krajowego - muszą być przedstawione stosownemu członkowi CEN/CENELEC/ETSI, który przekaże propozycję do BT (Rady Technicznej) - mogą również pochodzić z ciała technicznego CEN/CENELEC/ETSI - mogą również pochodzić z Komisji Europejskiej lub EFTA, dzięki przekazaniu Europejskiej Organizacji Normalizacyjnej mandatu wynikającego z Dyrektyw Nowego Podejścia, gdzie wymienione są jedynie wymagania zasadnicze - mogą pochodzić z organizacji międzynarodowych lub europejskich organizacji gospodarczych, zawodowych, technicznych lub naukowych (do CEN/CS). BT decyduje czy projekt będzie czy nie wprowadzony do realizacji, a jeśli tak, jak będzie ona wyglądała, w świetle wszystkich dostępnych istotnych informacji. Normy są opracowywane przez Komitety Techniczne, jednak procedury przyjęcia różnią się w przypadku CEN, CENELEC i ETSI, choć zasady implementacyjne są jednakowe: Wstrzymanie: Wstrzymanie jest obowiązkiem zaakceptowanym przez kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Polega na zatrzymaniu opracowywania norm krajowych, bądź w czasie przygotowywania Normy Europejskiej, bądź po jej przyjęciu, co może być traktowane jako zapowiedź zamierzonej harmonizacji. Głosowanie ważone Wdrażanie: Kraje powinny wdrażać normy europejskie jako normy krajowe (zwykle w ciągu 6 miesięcy od daty przyjęcia normy) Wycofanie norm sprzecznych. Teoretycznie, wnioski o wprowadzenie nowych norm mogą pochodzić skądkolwiek i od kogokolwiek. Jeśli wniosek zostanie formalnie złożony, znajduje on drogę dla siebie w ramach różnych procedur i jest przekazywany do najbardziej odpowiedniego w danym przypadku komitetu. To tu zapada decyzja czy norma powinna i czy może być opracowana. 42

43 Główne etapy w procesie przygotowania normy europejskiej: Identyfikacja potrzeby wprowadzenia nowej normy Formalny wniosek do odpowiedniego ośrodka normalizacyjnego Analiza przez stosowny komitet NIE Analiza wniosku i potrzeby opracowania decyzja normy TAK Opracowanie projektu normy przez ekspertów oraz budowanie konsensusu dot. jej zawartości Uprawomocnienie, w wyniku konsultacji Publikacja Normy publicznej oraz procedur głosowania Proces ten można streścić w następujący sposób: W następstwie mandatu (tj. formalnego pełnomocnictwa) Komisji Europejskiej Zharmonizowane normy są opracowywane i przyjmowane przez europejskie organizacje normalizacyjne (CEN, CENELEC i ETSI) Krajowe ośrodki normalizacyjne muszą wprowadzić zharmonizowaną normę na szczebel krajowy. Odbywa się to poprzez publikację normy krajowej, która dokonuje transpozycji normy zharmonizowanej Transpozycja (przeniesienie) norm zharmonizowanych odbywa się we wszystkich krajach członkowskich w sposób ujednolicony. Po przyjęciu zharmonizowanych norm przez europejskie ośrodki normalizacyjne, Komisja Europejska publikuje informację na ten temat w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. 43

44 Publikacja ta jest formalnym uznaniem związku pomiędzy wymaganiami zasadniczymi jednej lub więcej dyrektyw i zharmonizowaną normą, i dlatego automatycznie zakłada się, że produkt, który jest projektowany i wytwarzany zgodnie z tą zharmonizowaną normą jest jednocześnie zgodny ze stosownymi wymaganiami zasadniczymi. PROCES NORMALIZACJI W EUROPEJSKICH ORGANIZACJACH NORMALIZACYJNYCH: 1) CEN a) Zasady Ogólne a1) Proces normalizacji Etapy: 1. Komisja Europejska i Sekretariat EFTA upoważniają CEN do opracowania projektu normy, która wspierać będzie Dyrektywę Nowego Podejścia, zgodnie z paragrafem 3.2 procedury dotyczącej Propozycji podjęcia nowych działań. 2 Jeśli jest to konieczne, CMC informuje ISO/CS o pracach nad projektem normy zharmonizowanej. 3 Odpowiedni Konsultant CEN doradza i pomaga TC, SC lub WG najwcześniej jak to możliwe, w przygotowaniu dokumentu w kontekście Dyrektyw Nowego Podejścia. 4 Sekretarz TC przekazuje dokument roboczy do CMC, w celu przedłożenia go CEN. Dokumenty robocze zawierają obowiązkowy zapis we wstępie oraz załącznik Z. 5 CMC uruchamia procedurę zbierania opinii przez CEN na temat pren. 6 Podczas etapu konsultacji, CMC zwraca się do odpowiedniego Konsultanta / odpowiednich Konsultantów CEN o ocenę zgodności między: pren, warunkami stosownego mandatu (pełnomocnictwa) i zasadniczymi wymaganiami stosownych dyrektyw. 7 Wykorzystując procedurę Prośby o tłumaczenie stron tytułowych, CMC może również zwrócić się do członków krajowych o przetłumaczenie tytułu pren na ich języki narodowe. 8 Konsultant CEN wysyła ocenę do Sekretarza Generalnego CEN, który poprzez CMC przekazuje ocenę Sekretarzowi TC. 9 Krajowi członkowie CEN przekazują uwagi na temat pren do Sekretarza TC. 44

45 10 Ponadto, zgodnie z prośbą, krajowi członkowie CEN tłumaczą tytuł pren na ich języki narodowe i odsyłają go do CMC. 11 Po upływie terminu konsultacji CEN, Sekretarz TC postępuje zgodnie z procedurą dla zasięgania opinii przez CEN, wg punktów od 3.6 do Sekretarz TC przekazuje pren do CMC w celu poddania jej pod formalne głosowanie. 13 Przed formalnym głosowaniem, CMC zwraca się do odpowiedniego Konsultanta / Konsultantów CEN o ocenę pren w wersji zaproponowanej przez TC, w ciągu czterech tygodni. 14 Jeśli CEN otrzyma od Konsultanta odpowiedź pozytywną, CMC uruchamia głosowanie formalne (patrz punkt 3.17 procedury). 15 W sytuacji, gdy odpowiedź Konsultanta CEN jest negatywna, CMC, Przewodniczący TC oraz Sekretarz TC, Konsultant CEN, Przewodniczący i Sekretarz WG, jeśli jest to wskazane, decydują, którą drogę procedowania wybrać, spośród możliwości opisanych w dokumencie BT Nr CMC informuje BT jakie przyjęto stanowisko i rozpoczyna procedurę pisemną, zgodnie z dokumentem BT Nr CMC i krajowi członkowie CEN postępują zgodnie z procedurą Formalnego Głosowania, punkty od 3.6 do Jeśli formalne głosowanie przyniesie pozytywny rezultat, CMC udostępnia znowelizowaną EN i przedkłada ją Komisji Europejskiej i Sekretariatowi EFTA. 19 CMC wysyła listę z wszystkimi tytułami zharmonizowanej normy do Komisji Europejskiej i Sekretariatu EFTA. 45

46 Schemat procedury dla kandydata na normę zharmonizowaną 46

47 Start 3.1 Mandat Komisji Europejskiej / EFTA dla CEN dot. projektu normy zharmonizowanej 3.2 Jeśli to konieczne, CMC informuje ISO/CS o opracowywaniu projektu normy zharmonizowanej 3.3 Konsultant CEN doradza i wspiera stosowne ciało w przygotowaniu dokumentu, w kontekście Dyrektyw Nowego Podejścia 3.4 Sekretarz TC przekazuje dokument roboczy do CMC, w celu poddania go konsultacji ( patrz: procedura zasięgania opinii przez CEN) 3.5 CMC przekazuje pren do konsultacji w ramach CEN 3.6 CMC prosi konsultanta CEN o ocenę zgodności między pren, warunkami mandatu i wymaganiami zasadniczymi stosownej dyrektywy 3.7 CMC zwraca się do członków krajowych CEN o przetłumaczenie tytułu pren na ich języki narodowe 3.8 Konsultant CEN przekazuje ocenę Sekretarzowi Generalnemu CEN 3.9 Krajowi członkowie CEN przekazują swoje uwagi do Sekretarza TC 3.10 Członkowie krajowi CEN przekazują tłumaczenie tytułu pren do CMC 3.11 Sekretarz TC postępuje zgodnie z procedurą zasięgania opinii przez CEN 3.12 Sekretarz TC przekazuje pren do CMC, w celu poddania jej pod formalne głosowanie (patrz: procedura formalnego głosowania 3.13 CMC zwraca się do konsultanta CEN o ocenę projektu normy zharmonizowanej Ocena pozytywna? TAK: 3.14 CMC uruchamia formalne głosowanie 3.17 CMC i krajowi członkowie CEN postępują zgodnie z procedurą formalnego głosowania 3.18 Po uzyskaniu pozytywnego wyniku, CMC upowszechnia przyjętą EN i zgłasza ją Komisji Europejskiej / EFTA 3.19 CMC przekazuje listę tytułów zharmonizowanej normy do KE / EFTA, w celu opublikowania jej w Dzienniku Urzędowym WE (OJEC) Koniec NIE: 3.15 CMC, Przewodniczący TC, Sekretarz TC, Konsultant CEN, Przewodniczący i Sekretarz TC/WG podejmują decyzję, w ramach możliwości zawartych w dokumencie BT Nr 3810 Uzyskano porozumienie? - TAK patrz: NIE: 3.16 CMC informuje BT o przedstawionych stanowiskach i uruchamia procedurę pisemną, zgodnie z dokumentem BT Nr 3810 Jednak zanim będzie możliwe uruchomienie procesu normalizacyjnego w ramach CEN, inicjatywa musi uzyskać pełnomocnictwo (mandat). a2) Procedura Mandatu (Pełnomocnictwa) Źródła procedury mandatu Pełnomocnictwa mogą pochodzić z różnych źródeł, które uruchamiają proces pełnomocnictwa na szczeblu Komisji Europejskiej i/lub Sekretariatu Europejskiego Zrzeszenia Wolnego Handlu (EFTA) proces, który może być traktowany jako jedna z możliwości uruchamiania kluczowego procesu normalizacyjnego. Promocja określonej technologii, zagadnienia dot. ochrony środowiska naturalnego, bezpieczeństwo/ochrona konsumenta, potrzeba przemysłu, harmonizacja prawodawstwa krajowego, Dyrektywy Unii Europejskiej, oznaczenie CE, rezultat pełnomocnictw programujących - mogą być traktowane jako potencjalne źródła procesu pełnomocnictwa (mandatu). 47

48 Każde źródło, które uruchamia proces pełnomocnictwa, ma wspólny cel proces normalizacji pewnego aspektu funkcjonowania, a dzięki temu likwidacja barier w handlu w Europie. Wydarzenia uruchamiające mogą być wywołane przez zewnętrzną stronę zainteresowaną (jak np. europejskie ośrodki normalizacyjne) lub przez samą Komisję Europejską, w zależności od określonej okoliczności, np. związanej z integralnością rynku UE: normy mogą mieć za zadanie wsparcie operacyjnych aspektów dyrektywy UE lub usunięcie barier w handlu czy uruchomienie nowych działań np. w kontekście programu Badań i Rozwoju. Przygotowanie i zatwierdzenie mandatu w Komisji Europejskiej i/lub Sekretariacie EFTA Przygotowanie pełnomocnictw (mandatów) leży w zakresie odpowiedzialności Komisji Europejskiej i EFTA. Kiedy wydarzenie uruchamiające zostanie uznane przez Komisję Europejską, odbywa się analiza rynku, w celu oceny różnych konsekwencji, jakie wynikać będą z upełnomocnienia do działań normalizacyjnych - dla rynku europejskiego i rynku światowego. W rezultacie tej analizy, Komisja Europejska i/lub Sekretariat EFTA decydują, jaki typ mandatu Komisja i/lub Sekretariat EFTA przyznają europejskiej organizacji normalizacyjnej / europejskim organizacjom normalizacyjnym. Komisja Europejska i Sekretariat EFTA mogą przyznać różnego rodzaju mandaty (pełnomocnictwa) organizacji normalizacyjnej / organizacjom normalizacyjnym: - mandat dot. programu, który udzielany jest jednaj lub kilku europejskim organizacjom normalizacyjnym, które z kolei, muszą przygotować propozycję programu działań normalizacyjnych; - mandat dot. normalizacji, który udzielany jest jednej lub kilku europejskim organizacjom normalizacyjnym, w celu wyjścia naprzeciw wyrażonym przez określone źródła (np. w wyniku mandatu programującego) potrzebom dot. procesu normalizacji. - Czasami, mandat będzie łączył zarówno zadanie dot. programowania, jak i samego procesu normalizacji. Mandat, jest opracowywany przez stosowne służby Komisji Europejskiej. Powinien on wskazywać, tak precyzyjnie na ile to możliwe, jakie zadanie spoczywa na organizacjach normalizacyjnych oraz jakie są ramy prawne dla planowanych norm. Mandat może również mówić o tym, że pewnymi aspektami zajmie się prawodawstwo Unii Europejskiej, i dlatego nie są one przedmiotem normalizacji w ramach tego mandatu. W czasie przygotowywania projektu mandatu, Komisja Europejska i / lub Sekretariat EFTA uruchamiają etap konsultacji, podczas którego kontaktuje się ze wszystkimi zainteresowanymi stronami w ramach Komisji Europejskiej, takimi jak inne Dyrekcje Generalne, czy wszelkimi innymi stronami z zewnątrz, takimi jak CEN, Centrum Zarządzające CEN (CMC) (które mogą się konsultować ze stosownymi ciałami technicznymi) by osiągnąć nieformalny konsensus co do zakresu mandatu. UWAGA: Jeśli programy działania wykorzystywane są jako dokumenty referencyjne, przygotowanie projektu mandatu nie powinno stanowić żadnej trudności. Jednak, w pewnych przypadkach, przydatny może być kontakt (nie-oficjalny) z europejskimi organizacjami normalizacyjnymi dla zapewnienia prawidłowej koordynacji. 48

49 Stałe Komitety, które odpowiadają za interesy poszczególnych sektorów, również wypowiedzą się na temat projektu mandatu. Następnie, propozycja projektu mandatu jest przekazywana przez Komisję Europejską do Komitetu 98/34 Komisji Europejskiej (lub Komitetu ds. Technicznych Barier w Handlu (TBT) Komitetu na szczeblu EFTA) jako informacja. UWAGA: Konsultacja z Komitetem 98/34 nie jest zwykłą formalnością, ale kwestią podstawową z kilku powodów. Ramy, w których Normy Europejskie (EN) i przede wszystkim, normy zharmonizowane muszą być rozwijane, powinny odzwierciedlać konsensus władz krajowych. Konsultacja z Komitetem 98/34 narzuca szeroką konsultację z władzami sektorowymi na szczeblu krajowym. Uzgodnione warunki mandatu stanowią więc solidną podstawę, w oparciu o którą mogą być rozwijane normy. Decyzje dotyczące mandatu podejmowane są przez Komisję Europejską / EFTA, w oparciu o doradztwo udzielone przez Komitet 98/34 i TBT. Jeśli mandat wymaga działań ze strony europejskich organizacji normalizacyjnych (CEN, CENELEC, ETSI), to na tym etapie są one oficjalnie informowane o mandacie. Akceptacja i realizacja mandatu przez CEN Kiedy mandat zostanie oficjalnie przekazany do CMC, informacja na ten temat przekazywana jest do wszystkich zainteresowanych stron, które mogą wnieść wkład w przygotowanie stanowiska, które CEN przedłoży Komisji Europejskiej i/lub EFTA. Te zainteresowane strony to również m.in. Project Manager CMC oraz Komitet/y Techniczny/e CEN (TC), który jest (które są) dysponentem (-ami) wiedzy w przedmiotowym obszarze, objętym mandatem. Propozycja, udokumentowana stanowiskami zainteresowanych stron, przekazywana jest korespondencyjne do Rady Technicznej CEN (BT), w ramach której członkowie CEN próbują dojść do porozumienia odnośnie mandatu udzielonego przez Komisję Europejską i/lub EFTA oraz dalszego zaangażowania zasobów Systemu CEN w wykonanie wymogów mandatu. b) Istotne punkty b1) Zasięganie opinii przez CEN Określić sposób opracowania i dystrybucji dokumentu służącego do zasięgnięcia opinii przez CEN. Uzyskać i wykorzystać uwagi krajowe. Ogłosić wynik zasięgania opinii oraz przygotować ostateczny projekt projektu Normy Europejskiej (pren). Następująca procedura obowiązuje Komitety Techniczne CEN (TC), Komitet Redakcyjny TC, krajowych członków CEN, konsultantów CEN, Komitet Odczytu (Comité de Lecture (CDL)) oraz Centrum Zarządzania CEN (CMC). 1. Kiedy dokument roboczy zostanie sfinalizowany przez Sekretarza TC i Komitet Redakcyjny, Sekretarz TC wysyła dokument roboczy za pośrednictwem lub e- TRANS, w odpowiedniej wersji językowej, do CMC i jako kopię do AFNOR i DIN, w 49

50 celu sprawdzenia projektu czy jest odpowiedni do tłumaczenia (w dwóch formatach elektronicznych: poddającym się korekcie i nie poddającym się korekcie (pdf), wraz z pełnym elektronicznym zawiadomieniem o transmisji (etap 40) oraz plikami danych). Jeśli wersja referencyjna nie jest w języku angielskim, jej kopia wysyłana jest do BSI zamiast do DIN czy AFNOR. 2. CMC sprawdza czy została dołączona cała dokumentacja i pliki elektroniczne oraz czy została przekazana odpowiednia informacja, zgodnie z zawiadomieniem o transmisji. 3. CMC przyznaje pren numer, wysyła dokumenty elektroniczne za pośrednictwem lub e-trans do dwóch stosownych NSB, w celu dokonania tłumaczenia dwóch brakujących wersji i informuje o tym wszystkich członków BT. 4. Stosowne NSB przygotowują tłumaczenia i odsyłają je zwrotnie za pośrednictwem lub e-trans do CMC w określonych ramach czasowych (zwykle w ciągu 8 tygodni). W przypadku, kiedy tłumaczenia nie są dostępne, stosowne NSB dostarczają przynajmniej tłumaczenia tytułów. 5. W momencie otrzymania tłumaczeń lub natychmiast po upłynięciu przewidzianego terminu, CMC przekazuje pren w dostępnych wersjach językowych do członków krajowych CEN, organizacji stowarzyszonych, członków afiliowanych, ISO, Komisji Europejskiej, Sekretariatu EFTA, Przewodniczącego TC, Sekretarza TC oraz, gdy jest to wymagane do Konsultantów CEN (etap 41). W przypadku brakujących wersji, CMC roześle oficjalne strony tytułowe brakujących wersji wraz z istniejącymi wersjami. Brakujące wersje projektu normy będą rozesłane tak szybko jak tylko będą dostępne. Członkowie krajowi CEN oraz, jeśli to wskazane, konsultanci CEN i inni konsultanci, przekazują swoje uwagi w ramach badania opinii przez CEN. 6. Członkowie krajowi CEN oraz, jeśli to wskazane, Konsultanci CEN - przekazują zwrotnie Sekretarzowi TC swoje uwagi, wykorzystując Formularz CEN do przekazywania uwag, w przewidzianym na to okresie 6-ciu miesięcy. a. Po upływie terminu na zasięganie opinii przez CEN, Sekretarz TC, przygotowuje w ciągu 2 miesięcy Raport z zasięgania opinii wśród członków CEN na temat projektu normy europejskiej pren oraz Zestawienie uwag (etap 46). b. Sekretarz TC rozsyła Raport i Zestawienie uwag do członków TC oraz CMC. c. Każda uwaga wynikająca z procesu zasięgania opinii przez CEN, niezależnie od tego, czy poszczególne kraje udzieliły ogólnie pozytywnej opinii na temat projektu, jest analizowana i oceniana, a następnie podejmowana jest odnośnie tej uwagi decyzja. Może się to odbywać na spotkaniu TC poświęconym rozpatrywaniu uwag lub TC zwraca się do WG lub do grupy powołanej ad hoc o dokonanie przeglądu uwag. d. Sekretarz TC przygotowuje Zestawienie decyzji oraz formalne propozycje pisemne spotkania, a następnie przesyła te dokumenty do TC, wraz ze skorygowanym projektem, w celu podjęcia ostatecznej decyzji, która zostanie poddana formalnemu głosowaniu oraz do CMC i innych określonych stron, do wiadomości. e. TC decyduje poprzez podjęcie uchwały o wyborze jednej z następujących możliwości: 50

51 - przekazać skorygowaną wersję pren do formalnego głosowania (patrz procedura Formalnego Głosowania ) - uruchomić po raz drugi proces zasięgania opinii na temat pren (wróć do punktu 1) - przygotować CEN/TS - zaprzestać prac. b2) Formalne Głosowanie Zdecydować o podjęciu korekty technicznej, uruchomić formalne głosowanie nad projektem Normy Europejskiej (pren) oraz ogłosić wyniki formalnego głosowania. Następująca procedura obowiązuje członków krajowych CEN, Komitety Techniczne CEN (TC) i ich Grupy Robocze (WG), Konsultantów CEN oraz Centrum Zarządzania CEN (CMC). 1. TC (lub CMC) decyduje o poddaniu pren pod formalne głosowanie, podejmując stosowną uchwałę. 2. Sekretarz TC i Komitet Redakcyjny, wraz z Grupą Roboczą, jeśli to potrzebne, finalizują korektę stosownej wersji językowej pren. 3. Sekretarz TC przesyła pren za pośrednictwem lub e-trans, w stosownej pojedynczej wersji językowej do CMC, oraz jako kopię do AFNOR i DIN, w celu sprawdzenia projektu czy jest odpowiedni do tłumaczenia (w dwóch formatach elektronicznych, poddającym się korekcie i nie poddającym się korekcie (pdf), wraz z pełnym elektronicznym zawiadomieniem o transmisji (etap 49) oraz plikami danych). Jeśli wersja referencyjna nie jest w języku angielskim, jej kopia wysyłana jest do BSI zamiast do DIN czy AFNOR. 4. Jeśli jest to wskazane, CMC przekazuje pren Konsultantom CEN, w celu oceny, zgodnie z procedurą dla projektu normy zharmonizowanej. 5. Jednocześnie, CMC wykonuje odpowiednie działania administracyjne oraz sprawdza zgodność stosownej wersji językowej pren z zasadami prezentacji (PNE-Rules). 6. Po uzgodnieniu ewentualnych modyfikacji z Sekretarzem TC, CMC finalizuję stosowną wersję językową pren, uwzględniając ocenę Konsultanta CEN, jeśli to konieczne. Po zakończeniu tego etapu, CMC wysyła stosownym NSB dokumenty w wersji elektronicznej, za pośrednictwem lub e-trans, w celu dokonania tłumaczenia dwóch brakujących wersji oraz zawiadamia o tym wszystkich członków BT. 7. Dwa stosowne NSB przygotowują tłumaczenia i przesyłają je zwrotnie, za pośrednictwem lub e-trans, do CMC, w określonym terminie (zwykle 8 tygodni). W przypadku, kiedy zmodyfikowane zostaną tytuły, stosowne NSB dostarczą przynajmniej tłumaczenia zmodyfikowanych tytułów. 8. Po otrzymaniu tłumaczeń lub natychmiast po upłynięciu przewidzianego terminu, CMC przekazuje pren w dostępnym języku, w wersji papierowej i na CD-ROMie, członkom krajowym CEN, w celu głosowania, oraz do organizacji stowarzyszonych, członków afiliowanych, Komisji Europejskiej, Sekretariatu EFTA, Przewodniczącego TC, Sekretarza TC do wiadomości, wykorzystując zawiadomienie o wysłaniu, formularz do odpowiedzi dla członka CEN (etap 51) oraz jeśli wskazane, załączając Prośbę o tłumaczenie tytułu pren. W przypadku brakujących wersji językowych, CMC prześle oficjalne strony tytułowe brakujących wersji, wraz z istniejącymi wersjami. Brakujące wersje ostatecznego projektu zostaną wysłane tak szybko, jak tylko będą dostępne. 51

52 9. Krajowi członkowie CEN odsyłają swoje głosy drogą elektroniczną (wykorzystując formularz do głosowania elektronicznego ) lub odsyłając formularz do odpowiedzi w ciągu 2 miesięcznego okresu przeznaczonego na głosowanie. W wyjątkowych przypadkach, dopuszczalne jest przedłużenie go o 1 miesiąc. Od członków CEN oczekuje się dokonania bezwarunkowego głosowania oraz uzasadnienia oddania głosu negatywnego (patrz: zachowanie podczas głosowania ). Ich głosom mogą towarzyszyć uwagi redakcyjne. Dodatkowo, krajowi członkowie CEN wyrażają zgodę na zaproponowaną datę ratyfikacji (dor), zaproponowaną datę ogłoszenia (doa), zaproponowaną datę publikacji (dop) oraz zaproponowaną datę wycofania (dow). W przypadku braku zgody co do zaproponowanych dor, doa i dow, krajowi członkowie CEN kontaktują się z CMC i uzgadniają kolejne kroki do podjęcia. 10. CMC zestawia wyniki w postaci Zestawienia wyników, ocenia je wg kryteriów dla głosowania ważonego i rozsyła elektronicznie pełny raport z głosowania do członków krajowych CEN, Przewodniczącego TC i Sekretarza TC (etap 52). Członek krajowy CEN może złożyć odwołanie w ciągu 2 miesięcy od otrzymania raportu z głosowania (patrz procedura Mechanizm Odwołania ). Start 3.1 TC decyduje o przekazaniu pren pod formalne głosowanie 3.2 Sekretarz TC, Komitet Redakcyjny oraz WG finalizują redakcję pren w referencyjnej wersji językowej 3.3 Sekretarz TC przesyła pren do CMC, wykorzystując lub e-trans, kopię zaś do AFNOR i DIN (oraz BSI jeśli to wskazane) 3.4 CMC wysyła pren do Konsultanta CEN, w celu oceny, w przypadku kiedy jest to wskazane (patrz: procedura dla projektu norm zharmonizowanych) 3.5 CMC sprawdza zgodność pren z przepisami PNE, podczas gdy AFNOR i DIN (lub BSI, jeśli to wskazane) sprawdzają projekt pod kątem potrzeby tłumaczenia 3.6 CMC finalizuje pren, a w przypadku, gdy jest to wskazane włącza ocenę konsultanta CEN, przesyła projekt, wykorzystując lub e-trans, do dwóch stosownych NSB do tłumaczenia 3.7 Dwa stosowane NSB przygotowują tłumaczenia i odsyłają je do CMC w ciągu 8-iu tygodni 3.8 CMC przekazuje pren w dostępnej wersji językowej / dostępnych wersjach językowych, pod głosowanie 3.9(lewa str.) Członkowie krajowi CEN odsyłają swoje głosy do CMC 3.9(środek) Członkowie krajowi CEN wyrażają zgodą co do zaproponowanych dor, doa i dow? 3.9(prawa str.) Członkowie krajowi CEN kontaktują się z CMC i uzgadniają dalsze kroki 3.10 CMC zestawia rezultaty w postaci raportu z głosowania, ocenia je, a następnie rozsyła podsumowanie. Koniec 52

53 53

54 b3) Mechanizm Odwołania Określić działania w związku z otrzymaniem odwołania, procedowaniem i podejmowaniem decyzji w sprawie odwołania otrzymanego od członków krajowych CEN - od decyzji, przeciwko działaniu lub braku działania w ramach systemu CEN; oraz zakomunikować jakie decyzje zostały podjęte. Procedura ta obowiązuje Walne Zgromadzenie CEN (AG), Sekretarza Generalnego CEN (SG), Radę Administracyjną CEN (CA), Radę Techniczną CEN (BT), krajowych członków CEN oraz Centrum Zarządzające CEN (CMC). 1 Krajowy członek CEN (inicjator) uważa, że decyzja, działanie lub brak działania w ramach systemu, wymaga arbitrażu, w związku z czym decyduje się złożyć odwołanie 2 Inicjator składa udokumentowane odwołanie (w tym przynajmniej jasne i precyzyjne argumenty oraz korespondencję wymienioną w sprawie) do Sekretarza Generalnego. W szczególnym przypadku decyzji z zebrania lub wyników głosowania, powinno się to odbyć w ciągu 2 miesięcy od otrzymania przez członków sprawozdania z określonego zebrania lub z głosowania korespondencyjnego. 3 CMC, w imieniu SG, potwierdza inicjatorowi otrzymanie odwołania oraz komunikuje to stosownemu ciału, w ciągu 1 miesiąca. 4 Stosowne ciało: - podejmuje decyzje w sprawie odwołania (pomiń 3.6), lub - decyduje, że potrzebne jest dalsze rozpatrzenie odwołania. 5 Odwołania odnoszące się do procesu przygotowania norm i decyzji podejmowanych w ramach tego procesu (włączając wszelkie decyzje przez CMC) powinny być rozważane i rozpatrywane przez Radę Techniczną (BT), za wyjątkiem odwołań od decyzji BT lub CA, które powinny być rozważane przez Walne Zgromadzenie (AG). W przypadku, gdy decyzję w sprawie odwołania podjęła BT a inicjator nie zgadza się z nią, CMC powinno przedłożyć odwołanie Walnemu Zgromadzeniu do dalszego procedowania. Decyzja Walnego Zgromadzania odnośnie jakiegokolwiek odwołania jest ostateczna. Przewodniczący BT lub Prezydent CEN, zwołuje w razie potrzeby panel rozjemczy dla stron, który wysłuchuje strony w najkrótszym możliwym praktycznie terminie i stara się doprowadzić do zlikwidowania różnicy zdań. Następnie składa raporty z wyników panelu odpowiednio BT lub AG, wraz ze stosownymi rekomendacjami. BT lub AG, następnie, rozważają rekomendację i podejmują decyzję w sprawie odwołania. 6 W trakcie rozpatrywania odwołania, jeśli jakiekolwiek działanie jest w trakcie realizacji, powinno być kontynuowane, aż do etapu zatwierdzenia. Jednak, ratyfikacja nie może mieć miejsca dopóki nie zostanie podjęta decyzja w sprawie odwołania. 7 CMC komunikuje inicjatorowi decyzję w sprawie odwołania. 54

55 Start 3.1Krajowy członek CEN ( inicjator ) decyduje się złożyć odwołanie 3.2Inicjator przekazuje odwołanie do SG 3.3CMC, w imieniu SG, potwierdza otrzymanie odwołania i zgłasza to stosownemu ciału 3.4Stosowne ciało podejmuje decyzję odnośnie odwołania 3.5Zasady Walnego Zgromadzenia odnośnie odwołań a decyzje BT lub CA 3.5Zasady BT odnośnie odwołań a decyzje w sprawie procesu tworzenia norm (a CMC) Czy potrzebne jest dalsze rozpatrywanie odwołania? Tak: 3.6W przypadku Walnego Zgromadzenia, Prezydent CEN powołuje bezstronny panel pojednawczy, który podejmie decyzję w sprawie odwołania 3.6Przewodniczący BT powołuje bezstronny panel pojednawczy, który podejmie decyzjê w sprawie odwołania 3.7CMC przekazuje decyzję w sprawie odwołania stronie, która wystąpiła z odwołaniem Nie: Patrz: 3.7 Koniec 55

56 b4) Finalizacja i implementacja Norm Europejskich Określić działania niezbędne do przygotowania ostatecznego tekstu Normy Europejskiej (EN) oraz przekazać go krajowym członkom CEN i innym stronom. Po otrzymaniu ratyfikowanej EN, krajowi członkowie CEN wprowadzają EN zgodnie z regulacjami. Następująca procedura obowiązuje krajowych członków CEN, Centrum Zarządzające CEN (CMC) oraz Komitety Techniczne CEN (TC). 1 Po otrzymaniu pozytywnego wyniku formalnego głosowania, CMC, w uzgodnieniu z Sekretarzem TC, włącza poprawki redakcyjne do referencyjnej wersji językowej. UWAGA: Dokładnie w 1 miesiąc po rozesłaniu raportu z głosowania, co oznacza, że wynik został zaakceptowany, tekst zostaje uznany za ratyfikowany (dor = data ratyfikacji). 2 W ciągu 5 tygodni od uzyskania pozytywnego wyniku formalnego głosowania, CMC wysyła zatwierdzoną referencyjną wersję językową (bez oficjalnych stron tytułowych) to AFNOR i DIN - do tłumaczenia oraz do BSI do wiadomości. 3 Dwa stosowane NSB aktualizują tłumaczenia i odsyłają do CMC w ciągu 4-ech tygodni. 4 CMC rozsyła ostateczny tekst lub przynajmniej oficjalne strony tytułowe w przypadku brakujących wersji, zatwierdzonej Normy Europejskiej (EN) do krajowych członków CEN (dav data dostępności), wraz z formularzem H i formularzem I. W przypadku brakujących / brakującej wersji językowych / językowej, CMC roześle te wersje tak szybko, jak tylko będą dostępne. 5 Krajowy członek CEN ogłasza na szczeblu krajowym pojawienie się EN (doa data ogłoszenia). 6 Krajowy członek CEN implementuje EN na szczeblu krajowym (etap 73) nadając EN status normy krajowej: - Poprzez opublikowanie identycznego tekstu lub poprzez podpisanie się pod tekstem (dop data publikacji) - i poprzez wycofanie wszelkich norm krajowych sprzecznych z EN 7 Krajowy członek CEN wypełnia i odsyła Formularz I oraz Formularz H w przypadku tłumaczenia na język krajowy do CMC w celu rejestracji w bazie danych CEN. 56

57 Start 3.1 CMC, w uzgodnieniu z sekretarzem TC, wprowadza uwagi redakcyjne do wersji referencyjnej EN i poddaje procedurze ratyfikacji 3.2 CMC wysyła EN, wykorzystując lub e-trans do AFNOR i DIN (lub do BSI, jest to wskazane) do tłumaczenie oraz do BSI do wiadomości 3.3 Dwa stosowne NSB aktualizują tłumaczenia i odsyłają je do CMC w ciągu 4-ech tygodni 3.4 CMC rozsyła ostateczny tekst EN w dostępnych wersjach językowych do wszystkich członków krajowych CEN, wraz formularzem H oraz I (dav) 3.5 Krajowi członkowie CEN ogłaszają na szczeblu krajowym istnienie EN 3.6 Członkowie krajowi CEN implementują EN na szczeblu krajowym 3.7 Członkowie krajowi CEN wypełniają i odsyłania formularze H oraz I do CMC, w celu rejestracji w bazie danych CEN Koniec 57

58 b5) Negatywny Wynik Formalnego Głosowania Określić działania wymagane w celu oceny oraz sprawdzić zgodność negatywnego wyniku formalnego głosowania nad Normą Europejską (EN), podjąć decyzję co do przyszłości projektu Normy Europejskiej (pren). Następująca procedura obowiązuje członków krajowych CEN, Radę Techniczną CEN (BT), Komitety Techniczne CEN (TC) oraz Centrum Zarządzające CEN (CMC). 1 Po uzyskaniu negatywnego wyniku w formalnym głosowaniu, Sekretarz TC analizuje uzasadnienie negatywnego głosowania oraz dokonuje wstępnej analizy niezgodności. 2 W przypadku wystąpienia niezgodności, Sekretarz TC lub Przewodniczący TC kontaktuje się z krajowymi członkami CEN z prośbą o rozważenie swojego sposobu głosowania. 3 Jeśli negatywny głos / głosy zostają zmienione na głos / głosy pozytywne a wyniki prowadzą do akceptacji zamiast odrzucenia EN, dalszy sposób postępowania zgodny jest z procedurą Finalizacji i Implementacji Normy Europejskiej. 4 Jeśli wyniki głosowania pozostają negatywne, TC podejmuje decyzję - przyjmując pełnomocną uchwałę w sprawie jednego z następujących działań: - poddać zmodyfikowaną wersję pren nowemu formalnemu głosowaniu (patrz procedura Formalnego Głosowania ). - poddać zmodyfikowaną wersję pren Procedurze Wyjątkowej Akceptacji (UAP) (patrz Unikalna Procedura Akceptacji ). - poddać zmodyfikowany dokument roboczy procesowi zasięgania opinii CEN oraz formalnemu głosowaniu (patrz procedura zasięgania opinii CEN ), łącznie z przekazaniem go do ISO w ramach Umowy Wiedeńskiej, jeśli to konieczne (zgodnie z procedurą dla Umowy Wiedeńskiej Przewodnictwo ISO). - Zmienić typ przedmiotu pracy. - Usunąć przedmiot prac i wstrzymać działania. Start 3.1Sekretarz TC analizuje uzasadnienie negatywnych głosów oraz odnotowuje niezgodności Niezgodności? Tak: 3.2 Sekretarz TC kontaktuje się z krajowym członkiem CEN Głos zmieniony na pozytywny? Tak: Nie: patrz Patrz procedura: Finalizacja i implementacja EN Koniec Niezgodności? Nie: 3.4 TC podejmuje decyzję drogą uchwały Poddać zmodyfikowaną wersję pren pod nowe formalne głosowanie Tak 3.4: Patrz procedura Formalnego Głosowania Poddać zmodyfikowaną wersję pren UAP patrz procedura UAP Poddać zmodyfikowaną wersję dokumentu roboczego procedurze zasięgania opinii CEN i formalnemu głosowaniu Patrz: procedura Zasięganie opinii CEN lub Umowa z Wiednia - przewodnictwo ISO Zmienić produkt z EN na ENV lub CR Patrz: procedura delegowane decyzje Wstrzymać przedmiot pracy Patrz procedura: delegowane decyzje 58

59 59

60 2) CENELEC Ponieważ proces normalizacyjny CENELEC jest bardzo podobny do procesu obowiązującego w CEN, dokonamy jedynie jego przeglądu. a) Przygotowanie projektu Istnieje kilka sposobów uruchomienia procesu przygotowania normy zharmonizowanej: Dokument inicjujący pochodzi z Komisji Elektrotechnicznej (80% przypadków). Dokument pochodzenia europejskiego pojawia się w jednym z własnych ciał technicznych CENELEC. Pierwszy projekt dokumentu europejskiego pochodzi od jednego z partnerów współpracujących z CENELEC. Czwartym źródłem są same Komitety Krajowe (NC). W oparciu o Procedurę Vilamoura, NC uzgodniły, że będą informować CENELEC, jeśli będą planować jakiekolwiek nowe działanie. CENELEC może, jeśli zechce, wziąć na siebie to działanie. b) Uzyskiwanie informacji/opinii Kiedy projekt jest dostępny, przekazywany jest do NC, w celu uzyskania opinii przez CENELEC procedura trwająca 6 miesięcy. Następnie, otrzymane uwagi są badane przez techniczne grupy robocze ds. projektu i włączane do dokumentu, jeśli jest to uzasadnione, zanim ostateczny projekt zostanie przesłany do głosowania. Głosowanie zwykle trwa 3 miesiące. c) Głosowanie Na tym etapie, członkowie dysponują głosami ważonymi, odpowiednio do wielkości kraju, który reprezentują. Na przykład, większe kraje, takie jak Niemcy, Francja, Włochy czy Wielka Brytania dysponują (każdy kraj) 10-ma głosami, podczas gdy mniejsze mają jeden lub dwa głosy ważone. Istnieją dwa wymagania, które warunkują ratyfikację normy. Głosowanie musi dać następujące wyniki: większość NC opowiada się za dokumentem przynajmniej 71 % głosów ważonych to głosy za. d) Numerowanie Najkrótszym jednoznacznym odniesieniem do Norm Europejskich jest stosowanie ich numerów. Numer Normy Europejskiej składa się z drukowanych liter EN, po których następuje spacja oraz numer wyrażony cyframi arabskimi, pomiędzy którymi nie występują spacje. Przykład: EN 50225:1996 (rok pojawienia się tej EN wskazany jest przez dwukropek) EN :1996 (numer części wydzielony jest przez myślnik) Dwie pierwsze cyfry wskazują pochodzenie normy do obejmują zakres wspólnych działań CEN/CENELEC w obszarze IT (technologii informacyjnych); do obejmują zakres wspólnych działań CEN/CENELEC poza obszarem IT; do obejmują działania CENELEC; do odnoszą się do implementacji przez CENELEC dokumentów IEC, ze zmianami lub bez zmian. 60

61 IEC i ISO przyznały sobie bloki numerów publikacji: od 1 do dla ISO i od do dla IEC. 4) ETSI W związku z różnicami w strukturze, ETSI stosuje dość różniący się od poprzednich sposób przygotowywania norm. a. Proces przygotowania Norm (inception rozpoczęcie; conception pomysł; drafting projektowanie; adoption przyjęcie; promotion promocja) Proces przygotowania Norm (SMP) jest procesem stosowanym w celu opracowywania norm przez Organizację Techniczną i innych produktów, przy zaangażowaniu Sekretariatu i przy współudziale Organizacji Technicznej, członków ETSI oraz Krajowych Organizacji Normalizacyjnych ETSI. Ogólne warunki dla SMP zostały określone w Dyrektywach ETSI, w szczególności w Technicznych Procedurach Roboczych. Zadania i działania Sekretariatu w SMP są przede wszystkim określone w dokumentacji Systemu Zarządzania Jakością (QMS) Departamentu Wsparcia Przygotowywania Norm (SMS). a1) Przegląd Procesu Proces składa się z usystematyzowanych i mierzalnych działań zaplanowanych tak, by przyniosły konkretny wynik. Celem Procesu Przygotowywania Norm (SMP) jest przekształcenie potrzeb rynku dot. normalizacji w sferze technologii informacyjno-komunikacyjnych - w produkty ETSI (specyfikacje, normy, standardy, wytyczne, raporty) wykorzystywane przez rynek. Wkładem do procesu jest istniejąca (znana lub nieznana) potrzeba rynkowa dot. procesu normalizacji. Wynikiem zaś jest szerokie stosowanie na rynku powstałych produktów. SMP składa się z 5-ciu głównych elementów, pod-procesów, mających własne odmienne cele, wkład i wyniki. Każdy podproces określony jest do poziomu, na jakim wykonywane są zadania operacyjne oraz gdzie w organizacji ETSI są wykonywane. Cała organizacja ETSI jest w taki czy inny sposób włączona bądź w realizację SMP bądź w bezpośrednie lub niebezpośrednie jego wsparcie. Główne działania o charakterze technicznym realizowane są w Ciałach Technicznych Organizacji Technicznej. Główne bezpośrednie wsparcie dla tych działań udzielane jest przez Departament Wsparcia Przygotowywania Norm (SMS) Sekretariatu ETSI. 61

62 Realizacja SMP w Organizacji Technicznej sterowana jest Dyrektywami ETSI, w szczególności Roboczymi Procedurami Technicznymi oraz Zasadami Przygotowywania Projektów ETSI. Procesy, zadania i procedury Sekretariatu ETSI realizowane są w oparciu o dokumentację Systemu Zarządzania Jakością Sekretariatu, szczególnie dotyczy to Departamentu SMS. a2) Rozpoczęcie Rozpoczęcie jest aktem, procesem lub przykładem rozpoczęcia (pochodzącym z instytucji, organizacji lub wywodzącym się z pomysłu). Czasy, kiedy inicjatywy normalizacyjne podejmowane były jedynie, kiedy produkty i usługi były już dostępne, dawno minęło. Dotyczy to szczególnie telekomunikacji, gdzie normalizacja procedowana jest lub odbywa się jednocześnie z procesem projektowania lub rozwijania. Wkładem do tego pod-procesu jest to, co dzieje się na rynku, gdzie rynek rozumiany jest szeroko, obejmując również kręgi badawcze i akademickie. Rezultatem zaś jest nowy obszar normalizacyjny dla istniejącego lub nowego Ciała Technicznego. Formalnym wynikiem są: Zakres Pełnomocnictw (ToR) i/lub dokument: Określenie Wymogów Projektu (PRD), zatwierdzone przez Radę ETSI lub w przypadku Projektu Partnerskiego ETSI z zewnętrzną organizacją, zatwierdzone przez Walne Zgromadzenie ETSI. Sam proces składa się, w szerokim ujęciu, z: Zdefiniowania potrzeb normalizacyjnych w przedmiotowych obszarach określonych przez Statut i Zasady Procedury ETSI Określenia właściwej organizacji w ramach ETSI dla potrzeb takiego działania normalizacyjnego W procesie tym występują różne strony: Eksperci w Ciałach Technicznych i Komitetach Specjalnych Członkowie ETSI Urzędnicy ds. Technicznych SMS a3) Pomysł Pomysłem jest zakres, funkcja lub proces formułowania wyobrażeń lub pojęć abstrakcyjnych albo uchwycenie znaczenia symboli reprezentujących takie wyobrażenia lub pojęcia abstrakcyjne; idea lub myśl ogólna; pochodzące od czegoś (jako idea lub plan) w umyśle. Tworzenie nowego obszaru dla procesu normalizacji przejawia się w utworzeniu nowego Ciała Technicznego lub nowelizacji Zakresu Pełnomocnictw lub Określenia Wymogów Projektu, które już istnieją. 62

63 Identyfikacja, definiowanie, zatwierdzanie i uchwalanie przedmiotów pracy - to główne elementy fazy koncepcyjnej (nawet jeśli przedmioty pracy zarysowały się już w ramach procesu rozpoczęcia - fazy wstępnej). Wkładem do tego procesu jest określenie potrzeb normalizacyjnych w danym obszarze. Mogą być one całkowicie nowe, co będzie prowadzić do nowych produktów, lub mogą dotyczyć nowej wersji już istniejących produktów ( zachowanie przedmiotu pracy ) Rezultatem jest przedmiot podejmowanej pracy, zatwierdzony przez członków ETSI. Zaproponowany przedmiot pracy może pochodzić z Ciała Technicznego lub spoza niego. Ciało Techniczne może zatwierdzić przedmiot pracy, jeśli przynajmniej 4-ech członków ETSI dobrowolnie wyrazi zgodę na wspieranie pracy. Formalnego przyjęcia (uchwalenia) dokonują członkowie ETSI (pojawienie się nowych przedmiotów pracy ogłaszane jest poprzez stronę internetową ETSI; członkowie, którzy nie wyrażają na nie zgody mogą w ciągu 30 dni zaprotestować przeciw włączeniu danego przedmiotu pracy do Programu Działań ETSI). a4) Przygotowanie Projektu Celem tego etapu jest przygotowanie wstępnej lub przygotowawczej wersji, szkicu lub zarysu (zawartości lub innego dokumentu) Przedmiot Pracy w Programie Działania ETSI prowadzić ma do jednego lub więcej produktów pracy ETSI. Ciało Techniczne może organizować swoją pracy tak jak sobie życzy, bez stosowania się do zasad Technicznych Procedur Roboczych, w tym tworzyć Grupy Robocze, na których spoczywałyby zadania opracowania projektu części programu pracy Ciała Technicznego. Projektowanie zwykle odbywa się w małym zespole (Grupa Sprawozdawcza) kierowanym przez Sprawozdawcę. Znacząca część pracy prowadzona jest korespondencyjne, tj. poprzez wymianę dokumentów za pośrednictwem serwera DocBox ETSI i urządzeń LISTSERV exploder. Kiedy Grupa Sprawozdawcza uzna projekt za gotowy, projekt ten przekazuje się do Grupy Roboczej (kiedy powstanie) do zatwierdzenia. Formalne zatwierdzenie dla potrzeb dalszej obróbki lub, w przypadku Specyfikacji Technicznych ETSI lub Raportów Technicznych ETSI, zatwierdzenie i przyjęcie może być dokonane przez Ciało Techniczne, podczas spotkania lub drogą korespondencyjną. Pewne działania związane z projektem na potrzeby Ciała Technicznego, wykonywane są przez Specjalistyczną Grupę Zadaniową (STF) umiejscowioną w Sekretariacie ETSI. Adaptacja specyfikacji ciała zewnętrznego (Specyfikacje Dostępne Publicznie (PAS) do produktów ETSI odbywa się wg tych samych zasad, jednak zwykle wykonywana jest przez dostawcę PAS, tak jak to określono w Wytycznych przyjmowania Specyfikacji Dostępnych Publicznie. a5) Przyjęcie Przyjęcie oznacza włączenie outsidera do rodziny, zespołu lub grupy. 63

64 Podczas gdy proces projektowania jest, w zasadzie, taki sam dla wszystkich produktów ETSI, elementy składowe procesu przyjmowania uzależnione są od typu produktu, stanowiącego podmiot procesu. b) Produkty ETSI b1) Specyfikacje Techniczne ETSI oraz Raporty Techniczne ETSI W przypadku Specyfikacji Technicznych ETSI (TC) i Raportów Technicznych ETSI (TR), akceptowanie i przyjmowanie ich przez Ciało Techniczne odbywa się jednocześnie (jedna łączna decyzja). Następny krok, czyli publikacja jest jedynym kolejnym elementem procesu przyjęcia. Proces publikacji składa się z ostatecznej wersji redakcyjnej przyjętych TS lub TR, w formacie Word for Windows, archiwizacji oraz publikacji w formacie PDF. Opublikowany produkt może być następnie udostępniony za pośrednictwem serwera internetowego ETSI lub stanowi część Serwisu Dokumentacyjnego ETSI (EDS). b2) Norma ETSI i Przewodnik ETSI Po zatwierdzeniu dokonanym przez Ciało Techniczne, projekt normy ETSI (ETSI ES) lub Przewodnika ETSI (ETSI EG) jest redagowany przez Urzędnika ds. Technicznych SMS, zaś Zespół Zarządzania Redakcją i Dokumentacją (SMS/EDM) udostępnia go członkom ETSI (pełnoprawnym i stowarzyszonym) w celu głosowania zgodnie z Procedurą Zatwierdzania przez Członków (MAP), określoną w Zasadach Procedury i Technicznych Procedurach Roboczych ETSI. Głosowanie to odbywa się za pośrednictwem internetu (aplikacja głosowania członków). Przewidziany na głosowanie okres wynosi 60 dni (zgodnie z wymogami czasowymi Światowej Organizacji Handlu). Produkt jest przyjęty, jeśli przynajmniej 71 % głosów ważonych członków było za projektem. Po przyjęciu produkt poddawany jest ostatecznej obróbce redakcyjnej, jest archiwizowany i publikowany w formacie PDF. b3) Norma Europejska - EN (seria telekomunikacyjna) 64

65 Normy Europejskie przygotowane przez ETSI, ETSI EN (seria telekomunikacyjna) po zatwierdzeniu ich przez Ciało Techniczne są poddawane jednej lub dwóm procedurom zatwierdzającym, przewidzianym w Zasadach Procedury ETSI: Jednostopniowej Procedurze Zatwierdzającej (OAP) Dwustopniowej Procedurze Zatwierdzającej (TAP) EN Jednostopniowa Procedura Zatwierdzająca Procedura ta wykorzystywana jest, kiedy Ciało Techniczne uznaje projekt za dojrzały, lub stanowi on nową wersję ETSI EN. Po redakcji, projekt udostępniany jest Krajowym Organizacjom Normalizacyjnym ETSI (NSOs). Każda NSO przygotowuje stanowisko krajowe (które poddawane jest głosowaniu) w oparciu o przeprowadzoną konsultację krajową w obrębie danego terytorium (dokładny sposób realizacji tego punktu może się różnić w przypadku różnych NSO). Chociaż w głosowaniu formalnie uczestniczą szefowie Delegacji Krajowych w ETSI (którzy w większości przypadków nie są przedstawicielami NSO, ale mogą być (w przypadku gdy NSO jest członkiem ETSI), procedura obejmująca głosowanie często nazywana jest Głosowaniem NSO. Procedura wygląda w zasadzie tak samo, jak w przypadku Procedury Zatwierdzenie przez Członków, z jednym wyjątkiem, który polega na tym, że okres dla Głosowania NSO jest dłuższy (120 dni). Produkty udostępniane są krajowym organizacjom normalizacyjnym (NSOs) za pośrednictwem internetu oraz CD-ROMów. NSO wysyła stanowisko krajowe do ETSI w celu poddania go pod głosowanie, za pośrednictwem internetowej elektronicznej aplikacji do głosowania. Produkt zostanie przyjęty, jeśli przynajmniej 71 % ważonych głosów krajowych jest za przyjęciem projektu. EN Dwuetapowa Procedura Zatwierdzająca Procedura ta, która zwykle jest obowiązkowa dla tzw. Norm Zharmonizowanych, angażuje NSOs w dwóch etapach, wiążących się z uchwałami podejmowanymi przez Ciało Techniczne odpowiedzialne za projekt. 65

66 Pierwszy etap zaangażowania NSO, Publiczne zbieranie opinii NSO trwa 120 dni. Drugi: Głosowanie NSO, trwa 60 dni. Uwagi otrzymane w wyniku Publicznego Zbierania Opinii, są wykorzystywane przez Ciało Techniczne, które musi zdecydować czy należy dokonać zmian w projekcie, zanim ten zostanie przekazany do NSOs, w celu przeprowadzenia konsultacji i przygotowania krajowego stanowiska, które zostanie poddane głosowaniu. Procesy Połączone Aby wyniki pracy Ciała Technicznego udostępnić rynkowi na jak najwcześniejszym etapie, niektóre z powyższych procesów mogą być połączone, w taki sposób, że dwa produkty o identycznej zawartości są opracowywane/publikowane równolegle. Na przykład, jeśli intencją jest opublikowanie projektu jako ETSI EN (seria telekomunikacyjna), ale dopiero po zastosowaniu Dwustopniowej Procedury Zatwierdzającej, redakcja ETSI EN (faza: Redakcja wyprzedzająca Publiczne Zbieranie Opinii) również obejmuje Publikację ETSI TS, o identycznej zawartości. Równoległe zajmowanie się ETSI ES i ETSI TS również jest możliwe, jednak zysk czasowy w tym przypadku jest mniej widoczny. Uwaga szczegółowe zasady procedur zatwierdzających opisanych powyżej można znaleźć w Technicznych Procedurach Roboczych (TWP). TWP określają również zasady, które odnoszą się do poprzednich produktów (np. Europejskich Norm Telekomunikacyjnych (ETS), utrzymywanych przez ETSI. Promocja Promocja jest aktem tworzenia lub ułatwiania przedsiębiorczości; to aktywne ułatwianie sprzedaży poprzez reklamę lub inne formy upubliczniania. Działania promocyjne dotyczą trzech głównych celów, tj.: Nowych obszarów normalizacji Nowych przedmiotów pracy Nowych aktywnych członków W trzech głównych ramach czasowych: 66

67 Przed rozpoczęciem pracy normalizacyjnej (rozpoczęcie i pomysł) W czasie pracy normalizacyjnej (projektowanie i przyjęcie) Po opublikowaniu Zarządzenie procesem Zarządzanie to prowadzenie lub nadzór nad czymś (rozumianym jako działalność biznesowa); szczególnie - wykonawcza funkcja planowania, organizowania, koordynowania, kierowania, kontrolowania i nadzorowania wszelkiego rodzaju działalności lub projektów przemysłowych lub biznesowych, z odpowiedzialnością za wyniki. Działania ETSI i jego ciał, zarządzane są przez Dyrektywy ETSI (zawierające Statut ETSI, Zasady Procedury ETSI, Procedury Robocze Rady ETSI, Uprawnienia i Funkcje Rady, Pełnomocnictwa Operacyjnej Grupy Koordynacyjnej oraz Techniczne Procedury Robocze ETSI). Procesy, zadania i procedury Sekretariatu ETSI zarządzane są przez System Zarządzania Jakością Sekretariatu. Wykonanie Wykonanie to zdolność osiągnięcia pożądanego wyniku. Głównymi cechami wykonania, istotnymi z punktu widzenia Procesu Tworzenia Norm są: terminowość jakość produktu koszt wydajność procesu Terminowość odnosi się głównie do dwóch aspektów czas-rynek: dostępność na czas, tj. dostępność produktu zatwierdzonego przez Ciało Techniczne w optymalnym momencie, nie za wcześnie, nie za późno. opóźnienie związane z przyjęciem produktu czas, jaki zajmuje przejście produktu przez proces zatwierdzający. Pierwszy aspekt jest trudny do określenia ilościowego, za wyjątkiem sytuacji, kiedy jest za późno i stąd trudno jest ją poprawić. Drugi mieści się w ramach kompetencji ETSI jest przedmiotem stałej analizy (i udoskonaleń). Wymagania określone są w Technicznych Procedurach Roboczych, uzupełnianych o analizowane co rok cele dla elementów procesu, będących w kompetencji Departamentu SMS. Jakość produktów jest wielowątkową koncepcją, poczynając od braku błędów drukarskich i językowych po uznanie normy przez rynek za przydatną. 67

68 Koszt jest również trudny do określenia. Ocenia się, że całkowity koszt dla działań normalizacyjnych ETSI jest rzędu 10-krotnego budżetu Sekretariatu ETSI. Koszty procesu śledzone są jedynie na szczeblu działań SMS w odniesieniu do Organizacji Technicznej. Wydajność procesu, tj. wynik osiągnięty w ramach trzech etapów Procesu Przyjmowania, a mianowicie: etapu Publikacji, etapu Redakcji przed Głosowaniem Członków i Publicznym Zbieraniem Opinii oraz etapu Redakcji przed Głosowaniem (OAP lub TAP) - jest stale odnotowywana w kontekście liczby produktów i rozmiaru produktów (liczba stron, kiedy odpowiednie pliki zostaną wydrukowane). Statystki miesięczne dla produkcji (dla każdego etapu produkcji wskazanego powyżej, Ciała Technicznego i typu produktu), dane dotyczące opóźnienia związanego z przyjmowaniem produktu (ruchome średnie dla wiodących przedziałów czasowych cyklu procesu - dla różnych typów produktów) oraz przewidywania produkcji na następnych 12 miesięcy udostępniane są członkom ETSI. Monitoring faz procesu dot. pomysłu, projektowania i przyjmowania leży w gestii Ciał Technicznych: Kształt programu pracy/działań Tworzenie produktów (ilość i rozmiar) Poziom działania Opóźnienia Elementy kosztowe Przekształcanie procesu Przekształcanie jest fundamentalną zmianą myślenia i radykalnym przeprojektowaniem procesów, w celu osiągnięcia znaczącej poprawy w kluczowych wyznacznikach wykonania. Przekształcanie procesów jest bądź częścią stałego programu usprawnień (który dotyczy zarówno zmian w procedurach formalnych, zgodnie z opisem zawartym w Technicznych Procedurach Roboczych, jak też zmian w wewnętrznych procedurach roboczych SMS) bądź działań zmieniających, które mają miejsce (w departamencie SMS lub Organizacji Technicznej) kiedy nowe narzędzia i technologie informacyjne są wystarczające dojrzałe, by mogły być zastosowane. Te dwa typy przekształcania doprowadziły do istotnych udoskonaleń realizacji procesu, w szczególności w okresie od 1994 r. Aktualnie, w warunkach usprawnionego serwisu, możliwe jest, by znacząco większa ilość Ciał Technicznych i produktów (zarówno w kontekście ilości produktów, jak i ich wielkości ilości stron) była wspierana przez mniejszą liczbę urzędników/asystentów. B) PROCES NORMALIZACJI NA GRUNCIE MIĘDZYNARODOWYM Proces normalizacji na gruncie międzynarodowym, w niektórych kwestiach różni się od europejskiego procesu normalizacji, w niektórych jest porównywalny. 68

69 1) ISO Głównym wydarzeniem, które miało miejsce w latach 90-tych, było uświadomienie, że tradycyjna hierarchia norm międzynarodowych, regionalnych, krajowych i w przedsiębiorstwie, w znaczącym stopniu zaczęła być uzupełniana przez normy tworzone przez inne fora, ogólnie nazywane konsorcjami, szczególnie w obszarze szybko rozwijających się technologii. Dokumenty takie są generalnie porozumieniami pomiędzy dużymi graczami rynkowymi, a nie wynikiem szerokiego konsensusu, który jest typowy dla norm ISO. Jednak, niezaprzeczalnie, takie dokumenty osiągały status międzynarodowych norm de facto na rynku i w pewnych sektorach, dlatego ważną kwestią było, czy metodologia ISO dot. osiągania porozumienia w sprawie norm była niezmiennie odpowiednia. Przez ostatnie kilka lat, odbywały się różne konsultacje w przemyśle i potwierdziły one, że działania konsorcjów nie stanowią zagrożenia dla formalnego systemu normalizacyjnego. Procesy Rozwijania Norm i Innych Produktów: TC/SC route = drogą TC/SC Deliverables = produkty (przedmiot działania) Workshop route = drogą grup roboczych International Workshop Agreement = Międzynarodowe Porozumienie Grupy Roboczej Etap 1: NP. (propozycja nowego przedmiotu pracy) Etap 2: Budowanie konsensusu ekspertów Pierwszy CD (projekt Komitetu) lub ISO/PAS (Specyfikacja Dostępna Publicznie) Etap 3: Budowanie konsensusu w ramach TC/SC DIS lub ISO/TS (Specyfikacja Techniczna) ISO/TR (Raport Techniczny) dla dokumentów nienormatywnych Etap 4: Uzyskiwanie opinii na temat DIS (projekt Normy Międzynarodowej) Ostateczny tekst do dalszego procedowania jako FDIS (ostateczny projekt Normy Międzynarodowej) Etap 5: Formalne głosowanie nad FDIS (sprawdzanie zatwierdzające przez sekretariat) Ostateczny tekst Normy Międzynarodowej Etap 6: Publikacja Normy Międzynarodowej ISO Norma Międzynarodowa 69

70 Ogromna większość przemysłów nadal potrzebuje tworzenia norm międzynarodowych w oparciu o pełny proces ISO, którego wyznacznikami są konsensusu i przejrzystość. W większości przypadków ramy czasowe niezbędne dla opracowania takich norm są akceptowalne. Jednocześnie, uznano, że dokumenty tworzone przez alternatywne fora spełniają potrzeby rynku oraz że generalnie powstają one szybciej niż normy ISO i w związku z tym, w większym stopniu są w stanie wychodzić naprzeciw gwałtownemu rozwojowi produktów i cyklom marketingowym, które stają się typowe w pewnych przemysłach. W niektórych przypadkach dokumenty te uzyskują status międzynarodowych norm de facto. 70

71 By sprostać temu wyzwaniu oraz by wyjść naprzeciw potrzebie stałego doskonalenia procesów, ISO zdecydowała tworzyć sprawne procedury, które mogą być wykorzystywane dowolnie przez te komitety techniczne ISO, dla których szybkość tworzenia norm jest stale rozważaną kwestią, oraz racjonalizować zestaw produktów ISO. Usprawniła swoje istniejące procedury oraz w szczególności, wprowadziła dwa nowe produkty mając zredukowany poziomy przejrzystości i konsensusu, ale które wydają się odpowiadać wymogom rynku przynajmniej w niektórych sektorach. W ramach usprawniania istniejących procedur, komitety ISO w przyszłości będą, pod pewnymi warunkami, dysponowały opcją omijania etapu komitetów tej części procesu ISO, w czasie którego są omawiane stanowiska krajowe w celu osiągnięcia konsensusu w ramach komitetu ISO oraz etapu ostatecznego zatwierdzenia, w czasie którego teksty ostatecznych norm są przedkładane do formalnego zatwierdzenia przez wszystkich członków ISO. Nowe produkty powstałe w wyniku konsensusu pomiędzy ekspertami technicznymi w grupie roboczej ISO lub konsensusu międzynarodowego osiągniętego w komitecie ISO, umożliwiają publikację nowych typów dokumentów, nazywanych odpowiednio: Publicznie Dostępną Specyfikacją (ISO/PAS) oraz Specyfikacją Techniczną (ISO/TS). ISO będzie również umożliwiała przyjmowanie dokumentów tworzonych poza systemem ISO przy pomocy mniej przejrzystych i mniej opartych na konsensusie procedurach. a) Zasady Normy ISO tworzone są w oparciu o następujące zasady: Konsensus Uwzględniane są poglądy wszystkich zainteresowanych stron: producentów, pośredników i użytkowników, grup konsumenckich, laboratoriów testujących, rządów, zawodów inżynierskich oraz organizacji badawczych. Dla całego przemysłu Rozwiązania globalne, by zadowolić przemysły i konsumentów na całym świcie. Dobrowolność Międzynarodowy proces normalizacji jest skorelowany z rynkiem i dlatego opiera się na dobrowolnym zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron występujących na rynku. W procesie tworzenia norm ISO wyróżnia się trzy główne fazy: ❶ ❷ ❸ Potrzeba normy jest zwykle wyrażana przez określony sektor przemysłu, który komunikuje tę potrzebę swojemu krajowemu ośrodkowi członkowi ISO. Ten proponuje ISO jako całej organizacji - podjęcie pracy nad nowym produktem ISO. Kiedy potrzeba Normy Międzynarodowej zostanie uznana i formalnie uzgodniona, pierwsza faza wiąże się z określeniem technicznego zakresu przyszłej normy. Faza ta odbywa się zwykle w grupach roboczych, które składają się z ekspertów z różnych krajów zainteresowanych przedmiotowym zagadnieniem. Kiedy osiągnięte zostanie porozumienie co do technicznych aspektów, które powinna obejmować norma, rozpoczyna się druga faza, w ramach której kraje negocjują szczegółowe specyfikacje dla normy. To faza budowania konsensusu. Końcowa faza obejmuje formalne zatwierdzenie wypracowanego projektu Normy Międzynarodowej (kryteria akceptacji zakładają zatwierdzenie przez 2/3 członków 71

72 ISO, którzy aktywnie uczestniczyli w procesie tworzenia normy oraz zatwierdzenia w głosowaniu, przez 75 % wszystkich członków), po którym uzgodniony tekst jest publikowany jako Norma Międzynarodowa ISO. Aktualnie, możliwe jest również publikowanie dokumentów tymczasowych na różnych etapach procesu normalizacji. Większość norm wymaga okresowych przeglądów. Oto kilka czynników, które dezaktualizują normę: ewolucja technologiczna, nowe metody i materiały, nowe wymogi jakościowe i bezpieczeństwa. By uwzględnić te czynniki, ISO wypracowała ogólną zasadę, że wszystkie normy ISO powinny być poddawane przeglądowi nie rzadziej niż co 5 lat. Czasami, konieczne jest dokonanie takiego przeglądu wcześniej. Do tej pory praca ISO przyniosła rezultat w postaci około norm, liczących łącznie ponad stron w języku angielskim i francuskim (terminologia jest często podawana również w innym języku). b) Etapy tworzenia Norm Międzynarodowych Norma Międzynarodowa jest wynikiem porozumienia pomiędzy członkami ISO. Może być ona stosowana jako taka, lub może być implementowana poprzez włączenie jej do norm krajowych różnych państw. Normy Międzynarodowe są tworzone przez komitety techniczne ISO (TC) oraz podkomitety (SC) w ramach 6-stopniowego procesu: Etap 1: Etap Propozycji Etap 2: Etap Przygotowania Etap 3: Etap Komitetu Etap 4: Etap Zasięgania Opinii Etap 5: Etap Zatwierdzenia Etap 6: Etap Publikacji Jeśli dokument, charakteryzujący się pewnym stopniem dojrzałości, jest dostępny na starcie projektu normalizacyjnego, na przykład norma opracowana przez inną organizację, możliwe jest pominięcie pewnych etapów. W ramach tzw. Procedury szybkiej ścieżki, dokument przekazywany jest bezpośrednio członkom ISO do zatwierdzenia jako projekt Normy Międzynarodowej (DIS) (etap 4) lub jeśli dokument został stworzony przez międzynarodowy ośrodek normalizacyjny uznany przez Radę ISO, jako ostateczny projekt Normy Międzynarodowej (FDIS, etap 5), bez przechodzenia przez poprzednie etapy. Oto streszczenie każdego z 6-ciu etapów: W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat powstawania Normy Międzynarodowej, skorzystaj z publikacji Dyrektywy ISO/IEC, Część 1: Procedura pracy technicznej. 72

73 Etap 1 - Propozycji Pierwszym krokiem w procesie tworzenia Normy Międzynarodowej jest potwierdzenie, że dana Norma Międzynarodowa jest rzeczywiście potrzebna. Propozycja nowego przedmiotu pracy (NP) jest poddawana pod głosowanie stałych członków stosownego TC/SC, w celu podjęcia decyzji o włączeniu przedmiotu pracy do programu działania. Propozycję uznaje się za zaakceptowaną, jeśli większość stałych członków TC/SC głosowała za i przynajmniej pięciu członków deklaruje swoje zaangażowanie i chęć aktywnego uczestnictwa w projekcie. Na tym etapie zwykle wyznaczany jest lider projektu odpowiedzialny za przedmiot pracy. Etap 2 - Przygotowania Zwykle, w celu przygotowania roboczego projektu normy TC/SC powołuje grupę roboczą ekspertów, której przewodniczy lider projektu. Kolejne projekty robocze mogą powstawać do momentu, aż grupa robocza będzie usatysfakcjonowana i będzie uważać, że opracowała najlepsze rozwiązanie techniczne dla problemu, którym się zajmowała. Na tym etapie, projekt jest przekazywany do rodzimego dla grupy roboczej komitetu, w celu rozpoczęcia fazy budowania konsensusu. Etap 3 - Komitetu Jak tylko pierwszy projekt komitetu staje się dostępnym, jest on rejestrowany przez Sekretariat Centralny ISO. Następnie jest dystrybuowany, w celu uzyskania opinii, i jeśli to potrzebne, w celu głosowania, przez stałych członków TC/SC. Kolejne projekty komitetu mogą być rozważane do czasu aż osiągnięty zostanie konsensus w sprawie zawartości technicznej. Jak tylko konsensus zostanie osiągnięty, tekst jest finalizowany jako projekt Normy Międzynarodowej (DIS) Etap 4 Zasięgania Opinii Projekt Normy Międzynarodowej (DIS) rozsyłany jest do wszystkich członków ISO przez Sekretariat Centralny ISO, w celu głosowania i zgłaszania uwag w okresie 5-ciu miesięcy. Jest zatwierdzony jako ostateczny projekt Normy Międzynarodowej (FDIS), jeśli większość (2/3) stałych członków TC/SC jest za i nie więcej niż 1 /4 całkowitej liczby członków głosuje przeciw. Jeśli są spełnione kryteria wymagane do zatwierdzenia, tekst odsyłany jest do TC/SC, z którego pochodził, do dalszych badań i jako dokument sprawdzony zostanie rozesłany do głosowania i zgłaszania uwag jako projekt Normy Międzynarodowej. Etap 5 - Zatwierdzania Ostateczny projekt Normy Międzynarodowej (FDIS) rozsyłany jest do wszystkich członków ISO przez Sekretariat Centralny ISO dla potrzeb ostatecznego głosowania Tak / Nie, trwającego 2 miesiące. Jeśli uwagi techniczne zostaną przekazane w tym czasie, nie są rozważane na tym etapie, ale zostają zarejestrowane do rozważonia w czasie przyszłej rewizji Normy Międzynarodowej. Tekst jest zatwierdzony jako Norma Międzynarodowa, jeśli większość 2/3 stałych członków TC/SC jest za i nie więcej niż 1 /4 całkowitej liczby członków głosuje przeciw. Jeśli kryteria wymagane do zatwierdzenia nie zostaną spełnione, norma jest odsyłana z powrotem do TC/SC, z którego pochodziła do dalszego rozpatrzenia w świetle uzasadnień technicznych przedkładanych jako umotywowanie głosów przeciw w głosowaniu. 73

74 Etap 6 - Publikacji Jak tylko ostateczny projekt Normy Międzynarodowej zostanie zatwierdzony, tylko nieznaczne zmiany redakcyjne, jeśli są potrzebne i tam gdzie są potrzebne, są wprowadzane do tekstu ostatecznego. Ostateczny tekst jest wysyłany do Sekretariatu Centralnego, który publikuje go jako Normę Międzynarodową. c) Przegląd Norm Międzynarodowych (Potwierdzenie, Rewizja, Wycofanie) Wszystkie Normy Międzynarodowe przeglądane są przynajmniej raz na pięć lat przez odpowiedzialne za nie TC/SC Większość stałych członków TC/SC decyduje czy Norma Międzynarodowa powinna być potwierdzona, zrewidowana lub wycofana. Kto wykonuje pracę? Praca techniczna ISO jest wysoce zdecentralizowana. Wykonuje ją około 2850 komitetów technicznych, podkomitetów i grup roboczych. W komitetach tych, wykwalifikowani przedstawiciele przemysłu, instytutów badawczych, władz państwowych, organizacji konsumenckich i organizacji międzynarodowych z całego świata, występują jaką równoprawni partnerzy, rozwiązując problemy normalizacyjne na skalę globalną. Każdego roku w spotkaniach uczestniczy ekspertów. Główna odpowiedzialność administracyjna Komitetu ds. Norm leży po stronie jednego z krajowych ośrodków normalizacyjnych, które tworzą grupę członków ISO AFNOR, ANSI, BSI, DIN, SAC, SIS, etc. Ośrodek członkowski utrzymujący sekretariat komitetu ds. norm, zwykle wyznacza jedną lub dwie osoby do wykonywania prac technicznych i administracyjnych. Przewodniczący komitetu pomaga członkom komitetu w osiąganiu konsensusu. Generalnie, konsensus oznacza, że konkretne rozwiązanie problemu, które jest do dyspozycji, jest najlepszym do zastosowania na szczeblu międzynarodowym w danym czasie. Sekretariat Centralny w Genewie działa na rzecz zapewniania przepływu dokumentacji we wszystkich kierunkach, wyjaśniania punktów technicznych z sekretariatami i przewodniczącymi oraz aby zatwierdzone przez komitety techniczne porozumienia były zredagowane, wydrukowane i rozesłane jako projekt Normy Międzynarodowej do członków ISO w celu przegłosowania, a następnie opublikowane. Spotkania komitetów technicznych oraz podkomitetów zwoływane są przez Sekretariat Centralny, który koordynuje wszystkie takie spotkania z sekretariatami komitetów przed ustaleniem daty i miejsca. Chociaż większa część pracy technicznej ISO odbywa się korespondencyjnie, średnio 10 spotkań ISO odbywa się gdzieś na świecie każdego roboczego dnia w roku. Każda instytucja członkowska zainteresowana tematem ma prawo być reprezentowaną w komitecie. Organizacje międzynarodowe, rządowe i pozarządowe, powiązane z ISO, również uczestniczą w tej pracy. ISO blisko współpracuje z Międzynarodową Komisją Elektrotechniczną (IEC) we wszystkich sprawach dotyczących procesu normalizacji elektrotechnicznej. Publikacja ISO Memento dostarcza informacji na temat zakresu odpowiedzialności, struktury organizacyjnej i sekretariatów każdego komitetu technicznego ISO. Szczegółowe zasady 74

75 procedury pracy technicznej zawarte są w Dyrektywach ISO/IEC. Lista 500 organizacji międzynarodowych powiązanych z komitetami technicznymi i podkomitetami ISO zawarta jest w publikacji ISO Liaisons. 2) IEC Przygotowanie nowej normy IEC odbywa się w ramach następujących podstawowych etapów, szczegółowo opisanych w Dyrektywach ISO/IEC, Część 1. Rewizja istniejącej normy rozpoczyna się na etapie projektu komitetu. a) Etap wstępny Obejmuje on projekty przewidziane na przyszłość, ale jeszcze nie gotowe do natychmiastowego rozwijania lub pracę wstępną, taką jak lepsze zdefiniowanie projektu do nowej pracy, zbieranie danych lub analizy i testy niezbędne przy tworzeniu norm, a nie będące częścią procesu normalizacyjnego. Na tym etapie, może być przygotowana Specyfikacja Dostępna Publicznie (IEC-PAS) i przekazana do procesu zatwierdzenia, który trwa 2 miesiące. b) Etap Propozycji Propozycja nowej pracy generalnie pochodzi z przemysłu i przekazywana jest za pośrednictwem Komitetu Krajowego. Komunikowana jest członkom odpowiedniego TC lub SC. Głosowanie oparte na zwykłej większości głosów członków zainteresowanych zbadaniem propozycji, trwa 3 miesiące. Jeśli wynik jest pozytywny i minimum 1 / 4 członków lub 25 % stałych członków (którakolwiek liczba jest większa), podejmuje się uczestniczyć aktywnie w pracy oraz nominować ekspertów, propozycja jest włączona do programu pracy wraz z planem działania, włączając docelowe terminy. c) Etap Przygotowania W trakcie tej fazy przygotowany zostaje Dokument Roboczy (WD), zwykle przez lidera projektu wraz zespołem projektodawczym d) Etap Komitetu W ramach tego etapu, dokument jest przekazywany do Komitetów Krajowych jako projekt komitetu (CD), w celu uzyskania opinii. e) Etap Uzyskiwania Opinii Przed przejściem etapu zatwierdzenia, dwujęzyczna wersja Projektu przygotowana przez Komitet ds. Głosowania (CDV) jest wysyłana do Komitetów Krajowych na okres 5 miesięcy głosowania. Jest to ostatni etap, na którym uwagi techniczne mogą być brane pod uwagę. CDV traktowany jest jako zatwierdzony, jeśli: Większość (2/3 głosów) oddanych przez stałych członków jest za, i jeśli* Ilość głosów przeciw oddanych przez wszystkie Komitety Krajowe nie przekracza 1/ 4 wszystkich oddanych głosów. 75

76 * Jeśli planuje się, że dokument stanie się Specyfikacją Techniczną (a nie Normą Międzynarodową), tylko pierwsze kryterium dotyczące 2/3 głosów musi być wypełnione i wówczas zrewidowana wersja jest wysyłana do Biura Centralnego w celu publikacji. Zrewidowana wersja jest następnie wysyłana przez sekretarza do Biura Centralnego w ciągu 4-ech miesięcy dla potrzeb dalszej obróbki w celu uzyskania Ostatecznego Projektu Normy Międzynarodowej (FDIS). Uwaga: Jeśli CDV jest zatwierdzona 100% większością, kolejny etap (FDIS) może być opuszczony. f) Etap Zatwierdzenia Następnie FDIS zostaje rozesłany do Komitetów Krajowych na okres 2-ch miesięcy głosowania. Każdy głos Komitetu Krajowego musi być jednoznaczny: za, przeciw lub wstrzymanie się od głosu. FDIS zostaje zatwierdzony, jeśli: - Większość 2/3 głosów oddanych przez stałych członków jest za, i jeśli - Liczba głosów przeciw oddanych przez Komitety Krajowe nie przekracza 1 /4 wszystkich oddanych głosów. Jeśli dokument zostaje zatwierdzony, jest publikowany. Jeśli dokument nie jest zatwierdzony, odsyłany jest z powrotem do TC lub SC w celu dalszego rozpatrzenia. g) Etap Publikacji Kwestia ta leży całkowicie w sferze odpowiedzialności Biura Centralnego. Publikacja normy międzynarodowej, zwykle odbywa się w ciągu 2 miesięcy od zatwierdzenia FDIS. 3) ITU-T ITU-T wypracował procedurę normalizacyjną różniącą się znacznie od innych. Praca jest inicjowana na prośbę członków w każdym SG, przy czym potrzebne jest głosowanie wewnętrzne, aby zaakceptować i zatwierdzić na koniec pracy ostateczny projekt, który jest oficjalnie zatwierdzany podczas WTSA (co 4 lata). Praca normalizacyjna ITU-T realizowana jest przez techniczne Grupy Badawcze (SGs), w ramach których przedstawiciele członków ITU-T opracowują Rekomendacje (normy) dla różnych obszarów telekomunikacji międzynarodowej. Każdy z SGs zajmuje się badaniami technicznymi w szczególnym obszarze normalizacji w telekomunikacyjnej. Każdy SG ma Przewodniczącego i określoną ilość wiceprzewodniczących wyznaczanych przez Światowe Zgromadzenie Normalizacji Telekomunikacyjnej (WTSA). Grupa Badawcza Aspekty operacyjne dostarczania usług; sieci; działanie Prowadząca Grupa Badawcza ds. Określania Usług, Numerowania, Kierowania Ruchem oraz Mobilności Globalnej Grupa Badawcza 3 76

77 Zasady taryfowe i rozliczeniowe, w tym związane z tym zagadnienia dot. gospodarki i polityki telekomunikacyjnej Grupa Badawcza 4 Zarządzanie w telekomunikacji, w tym TMN Prowadząca Grupa Badawcza ds. TMN Grupa Badawcza 5 Ochrona przed skutkami środowiska elektromagnetycznego Grupa Badawcza 6 Instalacja zewnętrzna Grupa Badawcza 9 Zintegrowane szerokopasmowe sieci kablowe i telewizyjne oraz transmisja dźwięku Prowadząca Grupa Badawcza ds. zintegrowanych szerokopasmowych sieci kablowych i telewizyjnych Grupa Badawcza 11 Protokoły i wymagane parametry sygnału Prowadząca Grupa Badawcza ds. sieci inteligentnych Grupa Badawcza 12 Jakość transmisji w ramach sieci i terminali Prowadząca Grupa Badawcza ds. jakości usług i działania Grupa Badawcza 13 Sieci wielo-protokołowe i oparte na rodzinie protokołów IP oraz ich współpraca w ramach internetu Prowadząca Grupa Badawcza ds. związanych z IP, B-ISDN, Globalnej Infrastruktury Informacyjnej oraz zagadnień satelitarnych Grupa Badawcza 15 Sieci Optyczne i inne sieci transmisji Prowadząca Grupa Badawcza ds. Dostępowej Transmisji Sieciowej i Technologii Optycznej Grupa Badawcza 16 Usługi, systemy i terminale multimedialne Prowadząca Grupa Badawcza ds. multimedialnych usług, systemów i terminali, e-business u i e-commerce. Grupa Badawcza 17 Sieci Danych oraz Oprogramowanie Telekomunikacyjne Prowadząca Grupa Badawcza ds. przekazu obrazu, bezpieczeństwa systemu komunikacji, języków i technik opisu SSG Specjalna Grupa Badawcza IMT poza rok 2000 Prowadząca Grupa Badawcza ds. IMT poza rok 2000 oraz ds. mobilności TSAG Grupa Doradcza ds. Normalizacji w Telekomunikacji TSAG dokonuje przeglądu priorytetów, programów, działań, spraw finansowych oraz strategii dla danego Sektora, śledzi wyniki realizacji programu pracy, przekształca i tworzy Grupy Badawcze ITU-T, tworzy wytyczne dla Grup Badawczych, doradza Dyrektorowi TSB, opracowuje Rekomendacje serii A na temat procedur organizacyjnych i roboczych. C) PROCES NORMALIZACJI NA GRUNCIE PRYWATNYM (NORMY MOTORYZACYJNE QS 9000) Jak już wspomniano, w latach 90-tych normy wypracowane przez fora prywatne zyskały większe znaczenie. Niektóre normy mogą być tworzone na gruncie prywatnym w ramach 77

78 forum lub grup interesu. Norma QS-9000 jest jedną z nich dość dobrze znaną. Dlatego, przyjrzymy się jej, jako przykładowi. QS-9000 jest rodziną norm jakościowych wywodzących się z systemów jakości wymaganych od dostawców części i materiałów, przez trzy wiodące amerykańskie firmy motoryzacyjne (GM, Ford i Daimler-Chrysler) oraz pięciu producentów ciężarówek. QS-9000 oparte są na normach międzynarodowych serii ISO , jednak dodatkowo obejmują również wymagania stawiane przez amerykański przemysł motoryzacyjny jako taki, jak również przez pojedynczych producentów i są wyjątkowo surową serią norm. Certyfikat QS-9000 wymaga instrumentów zapewniających szczególnie wysoką jakość i stanowi bezstronny dowód działań firmy na rzecz zapewniania jakości. 1) QS 9000 Historia i zasady a) Czym jest QS 9000? QS 9000 jest serią wymagań systemu jakości, opublikowaną wspólnie przez trzech amerykańskich producentów samochodów, tj. Ford Motor Co., Chrysler Corporation oraz General Motors Corporation, skierowaną do ich głównych dostawców. Stosowana jest wobec bezpośrednich dostawców: a) Części dla potrzeb produkcji lub serwisu b) Materiałów do produkcji c) Usług: obróbka cieplna, lakierowanie, galwanizacja i inne usług wykończeniowe; jak również wobec niektórych poddostawców, którzy zajmują się dostawami dla bezpośrednich dostawców. Zależy to oczywiście od tego, jaki produkt dostarczają. Wymagania te, to: zagwarantowanie, że dostarczany produkt spełnia specyfikację i jest zgodny z oficjalnym opisem produktu zagwarantowanie, że system jakości dostawcy jest stale udoskonalany i weryfikowany zagwarantowanie, że dostawcy dysponują systemami poddającymi się stałym udoskonaleniom, dzięki czemu są w stanie reagować na zmieniające się potrzeby firmy. b) Czym QS 9000 różni się od ISO 9000? Podstawową różnicą jest to, że ISO 9000 są ogólne i odpowiednie dla dowolnej organizacji, zajmującej się produkcją czy świadczeniem usług, podczas gdy QS 9000 przeznaczone są dla organizacji, które dostarczają materiały dla amerykańskich producentów samochodów (Ford/Chrysler/Gerneral Motors). Seria QS 9000 ma kilka dodatkowych wymagań w stosunku do tego, co jest potrzebne w ramach ISO QS 9000 dzieli się na 3 części: Cześć I podobnie jak w przypadku ISO, dzieli się na 20 sekcji. Każda sekcja zawiera to, co jest określone w ISO 9001, jednak zapisane drukiem pochylonym oraz pewne dodatkowe wymagania, które są potrzebne dla przemysłu motoryzacyjnego i te są zapisane w normalny sposób. Wszystkie sekcje obowiązują również tych dostawców, którzy odpowiadają za projektowanie dostarczanego produktu. Wszyscy ci, którzy dostarczają produkty oparte na otrzymanym projekcie, muszą się stosować do wszystkich punktów równoznacznych ISO 78

79 9002. Wszystkich tych, którzy dostarczają usługi testowe i sprawdzające, obowiązuje ISO Część II to specyficzne wymagania dotyczące sektora - tj. znajdują się w niej dodatkowe wymagania, które są potrzebne dla branż motoryzacyjnych, ale znajdują się poza zakresem ISO Wymagania te to: proces zatwierdzania dotyczący produkcji, stałe doskonalenie oraz zdolności produkcyjne. Część III to specyficzne wymagania klienta tj. każdy producent samochodów może mieć pewne wyjątkowe, specjalne wymagania dot. produktu. Dostawca musi zagwarantować, że te specyficzne wymagania zostaną uwzględnione w danym czasie oraz że będą wypełniane wszelkie inne wymagania, jakie się mogą pojawić w przyszłości. c) W jaki sposób został stworzony system QS 9000? Normy ISO 9000 zapewniały jedynie, że organizacja, która je przyjęła, dysponuje zatwierdzonymi na piśmie normami Systemu Zapewniania Jakości. W przypadku przemysłu samochodowego duzi producenci mieli swoje własne systemy jakości, które narzucali swoim dostawcom. Jeśli jeden dostawca współpracował z więcej niż jednym producentem, musiał przyjmować odrębne normy pod kątem każdego producenta. Normy te były podobne pod wieloma względami i sprzeczne pod innymi. Dostawcom było trudno być w zgodzie ze wszystkimi. Jednak, producentom samochodów również nie było wówczas łatwo. Dużo ich kosztowało, by zapewnić sobie system, do którego w pełni by się stosowano. W przemyśle, kiedy kwestie te stały się przedmiotem konkurowania, problemy zaczęły dotyczyć wszystkich. Trzej wielcy amerykańscy producenci samochodów (Ford, General Motors i Chrysler) zafundowali taką ilość papierkowej roboty, że każdy miał ich dosyć. Firmy te więc uświadomiły sobie swój błąd i zainteresowały się stworzeniem wspólnej normy dla swoich dostawców, wszędzie gdzie to możliwe. Ci trzej wielcy producenci oraz oddział samochodowy Amerykańskiego Towarzystwa ds. Kontroli Jakości (ASQC) utworzyli grupę zadaniową ds. wymogów jakościowych dla dostawców, która stopniowo wypracowała i zaproponowała QS W 1990 r. jako pierwszą zaproponowano Analizę Pomiarową Systemu: Podręcznik Referencyjny (MS), który został udostępniony za pośrednictwem Grupy Działaniowej ds. Przemysłu Motoryzacyjnego (AIAG). Ponownie w 1991 r. wydano Podręcznik Referencyjny dot. Statystycznej Kontroli Procesu, również za pośrednictwem AIAG. W tym samym roku wprowadzono Podręcznik Referencyjny dot. Zaawansowanego Planowania Jakości Produktu oraz Formularz Sprawozdawczy. Pod koniec 1992 r. w/w wzięli na siebie zadanie zharmonizowania podręczników i narzędzi oceny dla swoich dostawców. To pomogło im wprowadzić w sierpniu 1994 r. Wymogi dla Systemu Jakości: QS We wrześniu 1994 r. opublikowano informację, że QS 9000 zastąpi wszystkie poprzednie systemy jakości wielkiej trójki. Wielu innych amerykańskich producentów dostrzegło przydatność tego systemu i również zaczęli go wprowadzać. d) Przegląd QS 9000 Zaopatrzenie w części i materiały w przemyśle samochodowym doświadcza: coraz większego załamania grup biznesowych, modularyzacji oraz skutków globalizacji. Wielka Trójka Amerykańska (Daimler Chrysler, Ford i GM) oraz branża produkcji ciężarówek (pięciu producentów) określiły normy systemu jakości dla dostawców części i 79

80 materiałów samochodowych oparte na ISO 9001, ale z dodatkowymi wymaganiami specjalnymi dla przemysłu samochodowego. 2) Implementacja QS 9000 Normy QS-9000 są zespołem norm i wytycznych, które zapewniają zasadnicze wymagania dla Systemów Zarządzania Jakością, do stosowania w przemyśle samochodowym i przez wspierających go dostawców. Norma ta ma dwie wersje: QS-9000 wraz z wymaganiami dla projektu produktu oraz QS-9000 bez wymagań dla projektu. a) Cel Normy QS-9000 mają kilka celów, w szczególności cele ukierunkowane na zredukowanie liczby audytów zewnętrznych doświadczanych przez dostawców producentów samochodów w Stanach Zjednoczonych, przy jednoczesnym podnoszeniu ogólnej jakości produktów i/lub usług. b) Możliwość stosowania Zgodność z QS-9000 w wersji z Projektem lub bez, przydatna jest każdej firmie zaangażowanej w efektywne wdrażanie i utrzymanie kluczowych systemów, które zapewniają stałą satysfakcję klienta, w wyniku precyzyjnego określenia czego klient potrzebuje, przełożenia tych potrzeb na unikalny język firmy, a w końcu wytworzenia produktu lub usługi, które spełniają potrzeby klienta. Chociaż normy te ukierunkowane są na przemysł samochodowy, mogą być z sukcesem wdrażane w organizacjach opartych na wytwarzaniu produktów i świadczeniu usług w innych przemysłach. c) Przygotowanie Większość firm spędza średnio od 18 miesięcy do 3 lat ucząc się wymagań normy, szkoląc personel, rozwijając i wdrażając systemy zgodności oraz monitorując powodzenie systemów do momentu rejestracji. Możliwe jest wdrożenie systemu zgodności szybciej niż w ciągu 18 miesięcy, jednak muszą być na to przeznaczone odpowiednie środki, w tym osobowe, finansowe, elektroniczne (zarządzanie danymi) i, co ważniejsze, potrzebne jest zaangażowanie kluczowych decydentów w ramach firmy. d) Rejestracja Kiedy system zgodności zostanie wdrożony i po przeprowadzeniu audytu wewnętrznego firmy okaże się efektywnym, firma jest przygotowana do dokonania Rejestracji QS Rejestracja jest wynikiem zademonstrowania niezależnej organizacji audytorów, że istniejące systemy pracowały, pracują i będą pracować skutecznie. Krótko mówiąc, że będą w dalszym ciągu zapewniać przydatne usługi, realizując cele określone dla tych systemów i/lub obszarów. Etap Rejestracji obejmuje m.in. wybór ośrodka rejestrowego. Dodatkową korzyścią dla producenta dokonującego rejestracji QS-9000 jest to, że uzyskuje jednocześnie również stosowną Rejestrację dla Norm ISO Serii 9000 (tj. ISO 9001 lub ISO 9002). Co więcej, dla firmy dokonującej rejestracji QS-9000 może być ważnym określenie, w jaki sposób będzie wykorzystany certyfikat rejestracji. Jeśli drugim celem firmy jest spełnienie norm międzynarodowych, nakładanych przez inne przemysły, w szczególności Unię Europejską, wówczas konieczne jest, aby firma wybrała akredytowany ośrodek rejestrowy. Akredytacją w 80

81 tym przypadku jest to, co uzyskuje ośrodek rejestrowy po zademonstrowaniu, że jego program rejestracyjny spełnia wymagania ISO Kryteria dla ośrodków certyfikujących działających w obszarze certyfikacji systemów jakości. Do uznanych na szczeblu międzynarodowym ośrodków akredytacyjnych należą: NACCB (Krajowa Rada Akredytacyjna dla Ośrodków Certyfikujących) z Wielkiej Brytanii; RvA (Raad vor Accreditate) z Holandii; RAB (Rejestrowa Rada Akredytacji) ze Stanów Zjednoczonych (jedyna afiliowana organizacja pozarządowa) oraz Rada Norm Kanady. Ostatnio została utworzona organizacja ośrodków rejestrowych, IRCA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Rad Rejestrowych) w celu ułatwiania akceptacji ośrodków rejestrowych pomiędzy różnymi krajami. Ważne jest, by mieć świadomość, że w ramach USA istnieje odrębna akredytacja dla ośrodków rejestrowych dla QS Należy sprawdzić klienta oraz ośrodek rejestrowy brany pod uwagę czy ma akceptację RAB/AIAG dot. przeprowadzania rejestracji QS Inne kwestie, takie jak doświadczenie ośrodka rejestrowego, dotyczące danego przemysłu, zdolność dostosowania się do czasu pracy firmy, koszty i wymagania związane z utrzymaniem programu muszą być zrównoważone zasobami firmy. Jeśli klienci wyrażają szczególnie mocno życzenie, by firma uzyskała Rejestrację QS lub ISO, wówczas firma powinna stwierdzić, czy jej klient woli szczególny ośrodek rejestrowy. Oczywiście, wszystkie akredytowane ośrodki rejestrowe spełniają minimalny zestaw wymagań, co skutkuje porównywalnym systemem, i to powinno być argumentem dla klienta proszącego o konkretny ośrodek rejestrowy, by uniknąć potrzeby wielokrotnych rejestracji. e) Utrzymanie Po zarejestrowaniu, firma poddaje swój system zapewniania jakości stałym udoskonaleniom, by zadowolić klienta i musi utrzymać ten status. Niebezpośrednie koszty związane z utratą statusu przez Firmę Zarejestrowaną w ramach QS lub ISO - są nie do obliczenia, z punktu widzenia utraty zaufania klienta oraz reputacji. Utrzymanie statusu m.in. wiąże się ze stale postępującą oceną przez ośrodek rejestrujący, pod kątem wymogów normy, nawet jeśli same wymogi zostały poddane rewizji i uproszczeniu (tak jak zdarzyło się w 1994 r. z rewizją wersji norm ISO Serii 9000 z 1987 r.). Po stronie firmy leży odpowiedzialność za zapewnienie, by jej systemy pozostawały zgodne i jest to ułatwiane bezpośrednio przez normy, za pośrednictwem punktu dotyczącego Działań Korygujących i Zapobiegających, punkt 4.14, sekcja I. Utrzymanie Rejestracji QS/ISO obejmuje również bezpośrednie koszty dotyczące ośrodka rejestracyjnego. Koszty te muszą być określone przed wyborem ośrodka rejestracyjnego, i firma musi mieć pewność, że nie zmienią się bez powiadomienia jej o tym. Po rejestracji, wiele ośrodków rejestracyjnych chętnie przekształci rejestrację z podobnie akredytowanego ośrodka rejestracyjnego na znacząco skromniejszą, niż początkowa rejestracja. Mając to na uwadze, strategicznie korzystnym może okazać się zidentyfikowanie kilku godnych zaakceptowania programów utrzymania rejestracji, które mogą być wykorzystane, kiedy zakończona zostanie początkowa rejestracja. Wymagania Systemu Jakości QS-9000, są amerykańskim projektem dot. Systemu Zarządzania, rozwiniętym dzięki współpracy amerykańskich producentów samochodów, w oparciu o Międzynarodowe Normy ISO 9000 / ISO Grupa Działaniowa Przemysłu 81

82 Motoryzacyjnego (AIAG) jest opiekunem/ nadzorcą QS AIAG składa się z przedstawicieli wielu sektorów wytwórczych, w tym z następujących organizacji: AlliedSignal Caterpillar Chrysler* Coltec Industry Eaton EDS Federal Mogul* Ford General Motors* Goodyear IBM* Johnson Controls Kesley Hayes LTV Steel Navistar Rockwell* Sealed Power TRW Ważne jest, by wskazać, że o ile wymagania Norm Międzynarodowych ISO Serii 9000 (ISO 9001/9002:2000) mają charakter opisowy, o tyle QS-9000 są normami dyrektywnymi. Uwaga: rejestracja organizacji z zarejestrowaną QS-9000 jest przedłużona do 2006 r., podczas gdy przejście na emeryturę norm specyfikacyjnych ISO 9000 z 1994 r. (ISO 9001, ISO ) odbędzie się z datą 15 grudnia 2003 r. Charakter Dyrektywny zakłada, że wymagania QS-9000 szczególnie określają jak należy postępować z niektórymi z zapisów lub elementów ISO 9001 / ISO 9002:1994, przepisując niejako system zarządzania jak receptę.... QS-9000 obejmują zestaw dokumentów, z którymi organizacja wprowadzająca QS musi być w zgodzie występują one w formie wytycznych i wymogów (PPAP, APQP, SPC, FMEA, MSA, QSA... również stosowane dla ISO/TS najnowsze Sekcje Interpretacyjne ) więcej: patrz poniżej. Co więcej, każdy klient OEM dysponuje własnym zestawem specyficznych wymagań, których musi przestrzegać dostawca i 82

83 które powinny być interpretowane jako uzupełniające w stosunku do QS-9000 (a mianowicie Wymagania Specyficzne). QS-9000 wymagają, aby organizacja starająca się o rejestrację, miała bądź wdrożone ISO 9001 / ISO 9002:1994 (lub ISO 9001:2000) bądź rejestrację więcej: patrz str. 3: Normy QS- 9000, Wdrażanie; Trzecia Edycja QS-9000/1998 r. Weryfikacja zgodności z ISO 9001 (lub ISO 9002 dla dostawców, którzy nie są odpowiedzialni za projektowanie któregokolwiek produktu dostarczanego klientowi) jest warunkiem koniecznym dla rejestracji zgodnie z QS f) Wymagania Proces Zatwierdzania Produkcji i Części (PPAP) jest bezpośrednim (najbardziej) wymaganym dokumentem do wdrożenia. Podczas gdy w QS-9000 zapisano, że następujące dokumenty są wymagane: Podręczniki Referencyjne, Zaawansowany Plan Planowania i Kontroli Jakości (APQP), Audyt Systemu Jakości (QSA), Analiza Systemu Pomiarowego (MSA), Statystyczna Kontrola Procesu (SPC) oraz Analiza Zakresu i Efektu Błędu (FMEA) - APQP, FMEA i MSA, w zależności od twojego systemu rejestracyjnego mogą być skonstruowane jako wymagania a nie tylko jako dokumenty referencyjne czy z wytycznymi. Natomiast QSA musi być zakończony przed audytem rejestrowym. Jeśli twoja firma jest dostawcą z pierwszego szeregu dla OEMs, QS-9000 jest wymogiem. Również dostawcy 2go i 3go szeregu zachęcani są mocno do tego, by spełniali wymagania QS-9000, w tym ewentualną rejestrację (lub ISO TS 16949). Istnieją dodatkowe suplementy do QS-9000, zależy to od natury tego, co twoja organizacja dostarcza: - Dla półprzewodników, patrz: Suplement Specjalny - Narzędzia i Sprzęt, patrz: Suplement (TE-9000) IV) NORMY I ICH WYKORZYSTANIE 1) Definicja Normy Norma jest dokumentem, uzgodnionym w oparciu o konsensus oraz zatwierdzonym przez uznany ośrodek normalizacyjny. W Europie, takimi ośrodkami są CEN, CENELEC i ETSI. Dokument ten zawiera zasady, wytyczne lub charakterystyki dla produktów, działań lub ich rezultatów. Ma na celu osiągnięcie optymalnego stopnia ładu na rynku. Istnieją normy różnego rodzaju: norma podstawowa, norma terminologiczna, norma testująca, norma produktowa, itp. Tworzone są w ramach procesu zwanego normalizacją, z udziałem (wszystkich) zainteresowanych grup. Normy wnoszą ogromny wkład w wiele aspektów naszego życia, chociaż, bardzo często wkład ten jest niewidoczny. Na przykład, jako nabywcy lub użytkownicy produktów szybko zauważamy, kiedy okazują się być kiepskiej jakości, nie pasują, są niekompatybilne ze sprzętem, którym już dysponujemy, są zawodne lub niebezpieczne. Kiedy produkty spełniają nasze oczekiwania, mamy tendencję do traktowania tego jako rzecz zagwarantowaną. Zwykle 83

84 jesteśmy nieświadomi roli odgrywanej przez normy w podnoszeniu poziomu jakości, bezpieczeństwa, wydajności oraz zdolności wymiany jak również w dostarczaniu tych korzyści po jak najmniejszym koszcie ekonomicznym. Normy są udokumentowanymi dobrowolnymi porozumieniami, które budują ważne kryteria dla produktów, usług i procesów. Dlatego, normy pomagają w zapewnianiu, że produkty i usługi są zgodne z zakładanym dla nich celem, są porównywalne i kompatybilne. Tak jest w przypadku norm europejskich. Jednak, aby norma była Europejska. Musi być przyjęta przez jedną z europejskich organizacji normalizacyjnych i być publicznie dostępną. Normy europejskie tworzone są wówczas, gdy potrzebuje tego ważny przemysł, rynek lub ludzie. Na przykład, przemysł może potrzebować normy, by zagwarantować zdolność współpracy (interoperacyjności) produktu lub usługi. Rynek może wykorzystywać normę, by zagwarantować, że konkurowanie jest oparte na zasadach. Ludzie mogą korzystać z faktu funkcjonowania normy gdyż wpływa ona na jakość i bezpieczeństwo produktu lub usługi. Normy Europejskie tworzone są również, aby wspierać stosowanie prawa europejskiego w takich działaniach jak np. Polityka Wspólnego Rynku. W rzeczywistości, większość norm tworzonych jest w wyniku kombinacji różnych powodów i oferują stronom wiele różnych korzyści. 2) Rola norm Jak wiadomo, dyrektywy Nowego Podejścia nie zawierają informacji w jaki sposób zasadnicze wymagania miałyby czy powinny być realizowane. Jednak, mechanizm uzgadniania bezpiecznej i trwałej praktyki oraz rozpowszechniania wyników wspólnej pracy technicznej i negocjacji nie musiał być wynaleziony od nowa: proces normalizacji i normy są wśród nas od wielu lat. Od wielu lat, normalizacja jest uznawana za kluczowy sposób organizowania stosunków gospodarczych, ponieważ wykorzystywana jest w przemyśle, w stosunkach handlowych, a nawet w public relations. Normalizacja dostarcza również podstawę dla procedur oceny zgodności, których intencją jest umożliwienie produktom uzyskiwania dostępu do rynku na najlepszych warunkach, z punktu widzenia zarówno producentów, jak też konsumentów. Ważne jest również, aby podkreślić, że Normy Europejskie progresywnie zastępują normy krajowe. Co, więcej mają one widoczną zaletą ułatwianie swobodnego przepływu towarów i korzystanie ze zwiększenia skali produkcji. Dyrektywy Nowego Podejścia określają zasadnicze wymagania dla przedmiotowego obszaru. Normy zharmonizowane dostarczają szczegółowych specyfikacji, w odniesieniu do praktycznego spełniania zasadniczych wymagań. 84

85 Jedna norma niekoniecznie musi pokrywać wszystkie wymagania zasadnicze jednej dyrektywy. Może być tak, że normy zharmonizowane dotyczą jednego wymogu lub wybranych wymagań zasadniczych. Normy zharmonizowane w każdych warunkach mają charakter dobrowolny. Ważnym celem norm zharmonizowanych jest wsparcie producentów w wykorzystaniu domniemanej zgodności z wymaganiami zasadniczymi zawartymi w dyrektywach. Rada Europejska podkreśliła potrzebę przejrzystości, jeśli chodzi o przygotowywanie regulacji i norm technicznych. Mając to na uwadze, w celu stworzenia procedury zapewniania informacji w obszarze norm i regulacji technicznych została wprowadzona dyrektywa 83/189/EEC, zastąpiona dziś dyrektywą 98/34/EC. Uzgodniono, by rozwijać praktykę odwoływania się do norm w ramach Wspólnoty Europejskiej, jak również Europejskiego Obszaru Gospodarczego, dając tym samym podstawę dla prawodawstwa dot. harmonizacji technicznej. 3) Znaczenie norm dla firm W ramach firmy: Nie odkrywa się koła od nowa, ale wykorzystuje istniejące rozwiązania (wkomponowane w normy), które zostały do tej pory dobrze przemyślane Dostosowanie własnej procedury do tego co jest wszędzie normalne - ułatwia współpracę i czyni zakupy tańszymi. Wydajna praca - dzięki powtarzalnemu stosowaniu tego samego rozwiązania. Wykorzystywanie jako kryterium uznanych wymagań w danym obszarze, na przykład dotyczących jakości i bezpieczeństwa. Poza firmą: Zdolność wprowadzania produktów na rynek, ponieważ spełniają wymagania (wbudowane w normy), które są ważne na danym rynku Produkt odnosi sukces, ponieważ odpowiada oczekiwaniom klientów. Oferowanie klientom pewności: produkt (i/lub metoda produkcji) spełniają zaakceptowane wymagania. 4) Korzyści biznesowe wynikające z norm Korzyści te można podzielić na grupy, w oparciu o cztery wyznaczniki rodzajowe: Regulowanie/Porządkowanie - zgodność ekonomicznie efektywna - gwarancje dla klienta - ograniczenie odpowiedzialności za jakość produktów - zarządzenie ryzykiem - sprawniejsze zarządzanie 85

86 Optymalizacja kosztów - zredukowane koszty transakcji - zdolność współpracy (interoperacyjność) produktu / procesu - elastyczność łańcucha dostaw - systemy zarządzania i dobrych praktyk Maksymalizacja przychodu - szybszy dostęp do rynku - akceptacja produktu - zarządzanie cyklem życia produktu Możliwości biznesowe - rozwijanie nowych rynków i przyszłej sprzedaży - wpływ na zmiany technologiczne - wpływ na ewolucję przemysłu - budowanie regionalnej / międzynarodowej struktury konkurowania Zredukowany Koszt Transakcji Produkty spełniające normę z danej serii są w stanie udowodnić jakość i wiarygodność, co z kolei wywołują zaufanie i pewność. Zapatrując się w część, produkt czy korzystając z usługi, nabywca raczej potrzebuje jedynie sięgnąć do tej normy niż przesiewać specyfikacje różnych dostawców czy podejmować odrębne czynności sprawdzające dotyczące jakości i wykonania. Normy służą upraszczaniu specyfikacji części, redukują różnorodność, co jest ważne z punktu widzenia korzyści osiąganych przez zwiększenie skali produkcji, redukują potrzeby dot. magazynowania, umożliwiają łatwiejsze utrzymanie i pomoc. Producent produktów opartych na normach również zyskuje w kontekście jego wysiłków związanych z określaniem specyfikacji wykonania i udowadniania swojej wiarygodności. Jedyne co musi zrobić to wykazać zgodność z normą, co wyraża się przedstawieniem deklaracji zgodności. Zdolność współpracy (interoperacyjność) produktu / procesu Normy tworzone są stale na potrzeby pełnego systemu lub procesu, by wszystkie komponenty mogły zgodnie ze sobą współpracować. Klasycznym przykładem jest w tym wypadku otwarta architektura stosowana w komputerach PC. Projektując i produkując w oparciu o normę uzyskuje się możliwość zapewnienia przynajmniej podstawowego poziomu zdolności współpracy (interoperacyjności) z produktami innych producentów. To chroni przed koniecznością przeprojektowywania produktu na potrzeby każdego nowego systemu. Stosowanie się do norm gwarantujących interoperacyjność, rozszerza dostęp do potencjalnego rynku dla produktu, co zwiększa szanse na odnoszenie korzyści wynikających ze zwiększenia skali produkcji. Jest to wyjątkowo ważne w przypadku produktów uzależnionych od swojej zdolności współpracy z innymi częściami systemu. Elastyczność w łańcuchu dostaw Wytwórcy produktów zgodnych z normami będą mieli raczej większy wybór dostawców (których przyciąga duży rynek dla standardowych komponentów) i w związku z tym będą korzystać z niższych kosztów, wynikających z konkurencji miedzy dostawcami oraz gospodarki skali. 86

87 Systemy Zarządzania i Dobrych Praktyk Normy procesu i systemy zarządzania kodyfikują dobre praktyki, umożliwiając organizacjom wykorzystywanie wiedzy i doświadczenia ekspertów w sferze zarządzania, zamiast tracić czas, ponosić koszty i doświadczać niepewności związanej z opracowywaniem od podstaw swoich własnych protokołów. Wykorzystują sprawdzone rozwiązania ekspertów, którzy stawili czoła podobnym wyzwaniom. Ponadto, niezależnie od kwestii doskonalenia wyników wewnętrznych i redukowania kosztów, normy procesu pomagają w komunikacji i upowszechnianiu dobrych praktyk. Szybszy dostęp do rynku Wprowadzenie produktu na rynek, w ramach którego już funkcjonuje dana norma, często skutkuje większą akceptacją i szybszym przyjęciem produktu. Ponado Łatwiej jest skoncentrować uwagę na cechach wyróżniających produkt i uzyskać akceptację dla nowych, jeśli produkt jest zgodny z zaakceptowaną normą. Akceptacja produktu Często, zdolność funkcjonowania produktu na rynku, całkowicie uzależniona jest od zgodności z lokalnymi normami i regulacjami, w tym dotyczącymi zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska naturalnego. Ma to szczególne znaczenie przy wchodzeniu na rynki międzynarodowe, w przypadku których regulacje lokalne i / lub normy muszą być spełnione zanim produkt zostanie sprzedany na rynek zagraniczny. Zarządzanie cyklem życia produktu Typowy cykl życia nowych produktów to: wynalezienie, wprowadzenie na rynek i akceptacja, wzrost, dojrzałość i ewentualny spadek. Początkowo, najważniejszą kwestią dla organizacji chcącej eksploatować nowy produkt, wydaje się być ochrona własności intelektualnej. Jednak, kiedy produkt zaczyna starać się o większą akceptację rynkową i przyjęcie go, wówczas coraz ważniejszą częścią strategii staje się stosowanie norm. Normy podstawowe dla wykonania i bezpieczeństwa pomagają przekonać pierwszych przyjmujących produkt, by go zaakceptowali. Dalszemu wzrostowi powinien towarzyszyć spadek kosztów, co ukierunkuje dalsze działania na normy dla wspólnego wzornictwa produktów oraz standaryzację komponentów. Rozwijanie nowych rynków Normy mogą pomagać w określeniu wzoru nowego produktu, gwarantować jego kompatybilność z innymi produktami na rynku oraz pomagać tworzyć nowe produkty na rynku. Zgodność ze znanymi normami pomaga zbudować zaufanie do nowego produktu. Wejście na nowy rynek krajowy, regionalny lub międzynarodowy jest niezmiennie uzależnione od spełnienia pewnych kryteriów zdrowotnych, bezpieczeństwa czy dot. środowiska naturalnego, w udowodnieniu czego mogą pomóc normy. Normy, kiedy już powstaną, są trwałe i pomagają w gwarantowaniu przyszłej sprzedaży. Normy raz wypracowane i uznane stanowią podstawą dla dalszych prac nad tworzeniem norm i technologii, przyczyniając się do swojej długowieczności. W przypadku zaawansowanych technologii, wprowadzanie do normy szczegółów dotyczących cech nowych materiałów itp. może stworzyć rynek, na którym w przeciwnym razie nikogo by nie było. 87

88 Zmiany technologiczne i ewolucja przemysłu W postępowych przemysłach, charakteryzujących się stałymi innowacjami i wieloma generacjami technologii, normy muszą być tworzone ciągle. Określają one nowe produkty, specyfikując kluczowe cechy kompatybilności, wiarygodności i jakości, oraz dostarczają podstawę dla tworzenia komplementarnych produktów i usług. Podobnie, normy mogą wpływać na rozwój całego przemysłu, zarówno rynku podzielonego na segmenty, opierającego się na normach firmowych i produktach wykonywanych na zamówienie klienta, jak również rynku opartego na produktach dużych serii, z wieloma dostawcami, obejmującego pod-rynki dla uzupełniających produktów i usług. Zabezpieczenie sobie wpływu na rozwój norm technicznych może stanowić przewagę konkurencyjną. Struktura konkurowania na szczeblu regionalnym / międzynarodowym Rynki stają się stopniowo międzynarodowe, co stanowi odzwierciedlenie globalizacji gospodarki światowej. Normy regionalne i międzynarodowe wspierają globalizację ułatwiając wchodzenie na rynki międzynarodowe poprzez potwierdzenie odpowiedniego standardu. Zwiększają dostęp do rynku i zapobiegają barierom w handlu. Zgodność opłacalna ekonomicznie Wiele norm powiązanych jest z wymaganiami regulacyjnymi i prawem. Od strony prawnej, normy jako takie nie nakładają żadnych obowiązków dotyczących ich przestrzegania. Jednak, regulacje mogą pozwalać na domniemanie zgodności odnośnie produktów spełniających pewne normy. To pozwala zachować prostotę regulacji, jednocześnie nadal umożliwiając i normie i innowacyjnym produktom wykazanie zgodności. W przypadku niektórych rynków, normy mogą być bezpośrednio wskazane w regulacji. Warunki kontraktu mogą również obejmować zgodność z normą. Zgodność z normami umożliwia producentom wykazywać przydatność ich własnych technologii, zapewniając im większą elastyczność. Gwarancje dla klienta i zredukowana odpowiedzialność za produkt Normy bezpieczeństwa i inne pomagają zapewnić klientów, że produkt jest bezpieczny, wiarygodny, wysokiej jakości, nawet jeśli producent i sam produkt jest nieznany klientom. To zwiększa akceptację produktu oraz ogólną wielkość rynku. Inne normy dają podobny efekt odnośnie wiarygodności produktu i poziomu jego akceptacji. Normy dostarczają wspólny język dla jednostek i metod testowania, jak również zaakceptowane metody komunikacji, które pokazują zaangażowanie firmy w kwestie dot. zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska naturalnego. Pokazanie, że produkt jest zgodny z zaakceptowanymi normami bezpieczeństwa oraz innymi normami może zmniejszać odpowiedzialność za defekty produktu. Zarządzanie ryzykiem Normy mogą nabierać rysu prawnego, w wyniku faktu, że pojawiają się odniesienia do nich bezpośrednie i pośrednie - w opisach handlowych, kontraktach i regulacjach. Szczególnie, normy formalnego konsensusu są uprzywilejowanymi dokumentami dla prawa, w kontekście ochrony anty-trustowej. Firmy mogą redukować własne ryzyko wynikające z zabiegów prawnych, w tym polityki konkurencji stosując normy. 88

89 Zarządzanie Normy procesu pomagają określić procedury wewnętrzne dla organizacji. Przestrzegania takich norm jest często wymaganiem przy zawieraniu kontraktów, szczególnie w sferze zamówień publicznych. V. JAK ZNALEŹĆ NORMĘ WYKORZYSTANIE INTERNETU Powiedzmy, musisz sprawdzić koncentrację substancji X w materiale Y. Zastanawiasz się, czy istnieje przydatna w tym celu znormalizowana metoda pomiaru. Co zrobisz? Wiele metod zawartych jest w oficjalnych normach. By sprawdzić, czy istnieje taka metoda możesz szukać w katalogach instytutów normalizacyjnych, za pośrednictwem słów kluczowych. Specjalny katalog laboratoriów można znaleźć również w Internecie. Następnie można kupić normy (ze wszystkich krajów, nawet normy międzynarodowe i europejskie) w krajowym instytucie normalizacyjnym. Wiesz, że istnieje norma, możesz ją kupić w europejskich krajowych ośrodkach normalizacyjnych, ale to nie wystarczy. Jeszcze nie wiesz, czy norma jest obecnie stosowana w praktyce. Często bywa tak: ponieważ norma została stworzona przez zainteresowane strony i zastosowane zostały szerokie działania konsultacyjne, można oczekiwać, że taka norma będzie wspierana. Jednak nie zawsze tak się dzieje. Czasami funkcjonują również inne konkurencyjne normy. Nie wiesz jeszcze również, czy norma weszła do systemu prawnego, czy stałą się normą obowiązkową, w związku z wymaganiami klientów laboratoriów czy też jest jednoznacznie dobrowolną. W takim przypadku, poprzez Internet, przy zastosowaniu słów kluczowych, możesz szukać więcej informacji na stronach internetowych CEN, CENELEC, ETSI, ISO, IEC, ITU. VI) ZAINTERESOWANIE MŚP STOSOWANIEM NORM I UDZIAŁEM W PROCESIE NORMALIZACYJNYM Kiedy kwestie dotyczące norm podnoszone są wśród mśp, pojawiają się natychmiast dwa pytania: Dlaczego? Jak? Jeśli przeanalizujemy rezultaty badania europejskiej sieci badaczy small businessu na temat mśp, stwierdzimy, że około 60 % mśp zgadza się, że normy i normalizacja są bardzo ważnymi zagadnieniami, jednak ich stosowanie nadal pozostaje dla nich bólem głowy. O ile duże firmy dysponują wewnętrznymi zasobami ludzkimi i środkami finansowymi, by uzyskać i zastosować określone normy krajowe, europejskie czy międzynarodowe, o tyle w przypadku mśp to zupełnie inna historia. Obie kwestie wymagają wyjaśnienia dlaczego mśp powinny stosować normy oraz w jaki sposób mogą stosować je w swojej strukturze. A) DLACZEGO MŚP POWINNY STOSOWAĆ NORMY? Zanim zaczniemy badać korzyści wynikające z norm, głównie dla mśp, powinniśmy uznać fakt, że normy i korzyści widziane są różnie, w zależności od kraju (europejskiego). 89

90 Różnice w kwestii odbioru norm przez mśp w zależności od kraju i rodzaju działalności O ile w przeglądzie KAN z 2000 r., 57 % mśp deklaruje stosowanie norm europejskich, a 43% norm międzynarodowych, zainteresowanie zagadnieniem jest różne w zależności od kraju. W Irlandii 90% mśp, które wzięły udział w przeglądzie zainicjowanym przez Komisję Europejską, zgodziły się, że normy i normalizacja są bardzo ważnymi zagadnieniami, jednak w Niemczech, spośród przebadanych mśp tylko 40 % zgodziło się z taką tezą. Różnice pomiędzy krajami istnieją również, jeśli weźmiemy pod uwagę normy dotyczące środowiska naturalnego. Dostępne dane krajowe dla ISO 14001, pokazują, że procent certyfikowanych mśp waha się między 80% w Szwajcarii a 36% i 25% w Szwecji i Wielkiej Brytanii. Różnice w podejściu do norm wśród mśp zależą od prowadzonej działalności. Znaczenie norm uzależnione jest również od działań eksportowych. Im więcej mśp eksportują tym ważniejsze dla nich będą kwestie dotyczące norm. W rzeczywistości, spełnianie norm jest bezpieczną drogą do oznakowania swojego produktu oznaczeniem CE. CE jest europejskim paszportem do rynku europejskiego dla produktów i usług - mówi, że produkt spełnia podstawowe wymagania Dyrektywy. By uzyskać prawo do tego oznaczenia, producent musi oświadczyć, że jego produkt jest zgodny. Jednak Dyrektywy Nowego Podejścia są ogólne i dlatego deklaracja zgodności nie jest bezpieczna ani dla producenta ani dla klienta. Przy takim rozumieniu spraw, ponieważ normy są tworzone w oparciu o wymagania Dyrektywy, ich stosowanie jest łatwą i bezpieczną drogą przestrzegania podstawowych wymagań Dyrektywy. B) Korzyści wynikające ze stosowania norm Rozważymy 3 typy norm: Normy dla produktów i usług Normy systemu zarządzania jakością (QMS) Normy dotyczące środowiska naturalnego. Normy dla produktów i usług Korzyści wynikające z norm dotyczą wszystkich stron, w tym małe i średnie przedsiębiorstwa. Wymieńmy jeszcze raz najważniejsze: Uproszczenie coraz większej różnorodności produktów i procedur w życiu ludzi Kontrola różnorodności i efektywne wykorzystanie materiałów, energii i zasobów ludzkich Kompatybilność, możliwość zmiany i komunikacji Bezpieczeństwo, zdrowie oraz ochrona życia i środowiska naturalnego Zmniejszenie stopnia niepewności rynku Ochrona konsumentów Dostosowanie do przeznaczenia Eliminacja barier w handlu Ochrona dostawcy i użytkownika w przypadku sporów prawnych, dzięki jasnemu określeniu wymagań (Dyrektywa 85/374/CEE). 90

91 W kontekście mśp normy pozwalają małym i średnim przedsiębiorstwom konkurować na uczciwych warunkach z dużymi firmami, ponieważ mogą sprzedawać na tym samym poziomie co one, wykorzystując normę. Stosowanie norm w handlu trans-granicznym jest kwestią zasadniczą, zaś biorąc pod uwagę ewolucję kontaktów międzynarodowych mśp, staje się dla nich niezwykle istotne. Około 1 / 3 wszystkich mśp zgłasza wzrost międzynarodowych kontaktów biznesowych w ciągu ostatnich 5 lat, w tym 30 % mikro przedsiębiorstw i 50 % średnich firm. Znaczenie stosowania tych samych norm, które stosują duże firmy potwierdza sposób postrzegania konkurowania przez mśp. Większość z nich uważa, że konkurowanie opiera się głównie na usługach dla klienta i jakości produktu, natomiast cena umieszczana jest dopiero na trzecim miejscu ważności. Chociaż cena nie jest głównym elementem w konkurowaniu, jednak redukcja kosztów nie może być lekceważona. Musimy również podkreślić fakt, że prawidłowe stosowanie norm redukuje koszty działania i ta obniżka jest jeszcze bardziej uderzająca, kiedy mowa o normach systemów zapewniania jakości. Redukcja kosztów przekłada się na wiele kwestii: Mniejsza różnorodność produktów / procesów Mniejsze ryzyko w eksporcie, w dostawach dla dużych klientów Ochrona prawna Mniej produktów wybrakowanych Większa wydajność. Normy Systemu Zarządzania Jakością Jednak, jakiekolwiek by nie były zalety stosowania norm, zauważalne jest, że mśp przede wszystkim wykorzystują normy, by spełnić wymogi ich Systemu Zarządzania Jakością, kiedy taki mają. Zresztą, Systemy Zarządzania Jakością są w pewnym sensie dużym zespołem norm, stworzonych by umożliwić osiągnięcie jakości produktów i usług a dziś to zarządzanie jakością wymaga coraz więcej i więcej nowych elementów. Korzyści dla mśp stosujących Systemy Zarządzania Jakością są ważne i liczne. Można je wymienić w następujący sposób: Mogą być kosztowne, jednak istnieją sposoby by uniknąć tych kosztów działając wspólnie (grupowo) Bardziej efektywny system zarządzania Wyższa jakość produktów brak kosztów związanych ze zwrotem wybrakowanych produktów Ochrona prawna. Przestrzeganie Dyrektyw Europejskich Większy udział w rynku Lepszy wizerunek Strategiczny instrument prowadzący do stałego rozwoju. Odpowiedzialność Społeczna Przedsiębiorstwa jest nową ważną częścią w najnowszych systemach jakości. Ta część normy może prowadzić do namacalnych korzyści dla mśp. Najważniejsze dwie to: - zwiększenie lojalności klienta - lepsze relacje ze społecznością, wspólnotą ludzką / władzami publicznymi. 91

92 Normy dotyczące ochrony środowiska Normy dotyczące ochrony środowiska odgrywają coraz większą rolę, w związku z miejscem, jakie zajmują kwestii dotyczące środowiska naturalnego w naszym społeczeństwie, w którym klient coraz bardziej staje się obywatelem niż konsumentem. Tymczasem, z perspektywy wielkości przedsiębiorstwa, małe i średnie firmy wykazują zwiększone zainteresowanie formalnymi systemami zarządzania środowiskowego, głównie z powodu presji rynku ze strony konsumentów i nabywców, za pośrednictwem łańcucha dostaw (szczególnie dotyczy to ISO ). Według kilku najnowszych szacunków, tylko 18% rejestracji EMAS w UE odnosi się do mśp, chociaż w zależności od kraju, mogą występować znaczące różnice. Empiryczny przykład Hiszpanii również pokazuje istnienie relacji pomiędzy wielkością przedsiębiorstwa a dostępnością ogólnych systemów zarządzania środowiskowego. Tylko 4.2 % przedsiębiorstw, zatrudniających poniżej 50 pracowników ma wdrożony system zarządzania środowiskowego, w porównaniu do 10% i 16 % wśród przedsiębiorstw z zatrudnieniem, odpowiednio: pracowników i pracowników. Generalnie, istniejąca literatura biznesowa wyróżnia szereg korzyści, jakie uzyskują mśp, które skutecznie przyjmują normy zarządzania środowiskowego. Korzyści te można dzielić, w zależności od ich natury wewnętrznej i zewnętrznej: Korzyści wewnętrzne można pogrupować na 3 główne podkategorie: Korzyści organizacyjne, związane głównie z poprawą jakości zarządzanie, jakości informacji nt ochrony środowiska, zgodnością z istniejącymi regulacjami środowiskowymi oraz udoskonaleniem procedur. Korzyści finansowe, takie jak ograniczenie kosztów materiału, energii, zmniejszenie ilości odpadów, co skutkuje lepszymi wynikami gospodarczymi Korzyści dotyczące pracowników wewnątrz firmy, takie jak: zwiększona motywacja i lepsze morale pracowników, lepsze umiejętności i kwalifikacje pracowników lub lepszy wizerunek firmy wśród pracowników. Korzyści zewnętrzne mogą być pogrupowane na kilka pod-kategorii: Korzyści handlowe, takie jak nowe możliwości biznesowe, pozyskanie klientów, preferowany status dostawcy, wyraźny profil środowiskowy, wpływający na pozycję konkurencyjną/marketingową lub satysfakcję klientów i nabywców Korzyści dla środowiska, przede wszystkim związane z działaniem pro-środowiskowym, większą wydajnością energii/materiałów, recyklingiem oraz ograniczoną emisją zanieczyszczeń. Korzyści komunikacyjne, takie jak: pozytywny wizerunek publiczny przedsiębiorstwa, lepsze relacje z klientami, lepszy dostęp do kapitału płynącego ze strony wyczulonychśrodowiskowo inwestorów lub lepsza współpraca i relacje z prawodawcami i urzędami administracji, co wpływa na zmniejszenie ilości przepisów. Sprawy ogólne Podstawowe korzyści wynikające z normalizacji polegają na integracji wymagań rynków i redukcji kosztów. Potencjalne oszczędności można podzielić następująco: Obniżenie kosztów transakcji 92

93 Osiągnięcie korzyści wynikających z efektu skali Redukcja skutków zewnętrznych (wpływ środowiskowy) Mśp, które stosują normy: Osiągają większe zyski Zyskują bliższy kontakt z dużymi przedsiębiorstwami Więcej eksportują Łatwiej mogą być przekonane do stosowania systemów zarządzania jakością Są gotowe do następnej fazy (środowisko, aspekty zgodności, rozwój e-biznesu). Mśp mogą osiągać korzyści w wyniku stosowania norm. Trzeba jednak mieć również świadomość, że mogą mieć pewne problemy, kiedy tych norm nie stosują lub je ignorują. Normy mogą okazać się bardzo kosztowne dla małych i średnich przedsiębiorstw, jeśli nie zostaną właściwie zrozumiane. Mogą być wykorzystane jako podstawa dla kontraktów lub w eksporcie, jednak jeśli zostaną zignorowane przez small business, rezultatem tego może być wadliwość produktów wiodąca do sporów prawnych. Normy mogą być obciążeniem, jeśli mśp nie są właściwie informowane i chronione. Jednak naturalną tendencja wśród wielu przedsiębiorstw mikro jest ignorowanie ich dopóki konkurencja, klienci czy władze nie zmuszą ich do zajęcia się tym zagadnieniem. Nie stosowanie norm może wykluczyć mśp z korzystania z możliwości rynkowych, takich jak np. eksport, natomiast stosowanie ich jest równie ważne jak codzienna praktyka biznesowa. Cokolwiek by nie mówić na temat norm w kontekście mśp, częstym faktem jest, że mikro przedsiębiorstwa są im niechętne, nawet będąc świadome, że normy (i jakie normy) istnieją w ich sektorze. Wynika to głównie z trudności w stosowaniu norm. Problemy związane ze stosowaniem norm a mśp Jednym z największych problemów dotyczących norm i procesu normalizacji jest źródło informacji na temat norm, a przede wszystkim tych, które muszą być stosowane. Wydaje się, że najwięcej trudności ze stosowaniem norm mają te małe i średnie przedsiębiorstwa, które zatrudniają od 10 do 40 pracowników, ponieważ mniejsze czują się mniej zainteresowane, zaś większe są lepiej poinformowane i dysponują lepszą strukturą. Problemy dot. stosowania norm są liczne, jednak wydaje się, że najważniejszym problemem jest uzyskiwanie istotnych i przydatnych informacji. Dlatego, poświęcimy mu więcej uwagi. a) Źródła informacji Nawet jeśli mśp uważają, że łatwo jest uzyskać normę, to jest im często trudno dowiedzieć się, które normy są dla nich odpowiednie. Małym i średnim firmom często brakuje wiedzy na temat źródeł informacji i nie wiedzą gdzie mogłyby znaleźć normy. Tylko 40 % mśp podziela zdanie, że uzyskuje odpowiednie informacje na temat norm i procesu normalizacji, podczas gdy 55 % tego zdania nie podziela. Jeśli na taki rezultat nie wpływa ani wiek ani sektor, to związane jest to z wielkością firmy oraz krajem. 55 % przedsiębiorstw mikro wierzy, że nie otrzymuje stosownej informacji w tej kwestii to 93

94 bardzo ważne, ponieważ większość mśp to przedsiębiorstwa mikro i o ile w Finlandii, na Litwie czy w Islandii ponad 55 % mśp jest zadowolonych z informacji, jakimi dysponują, w innych krajach wskaźnik ten spada do 30 % (wg raportu Komisji Europejskiej, 08/05/2003). W całej Europie 50 % mśp deklaruje otrzymywanie informacji na temat norm za pośrednictwem ich organizacji biznesowych, a tylko % (głównie średnie firmy) z NSO (krajowego ośrodka normalizacyjnego). Proporcje te dotyczące źródła informacji różnią się w zależności od kraju. Różnica ta może być wyjaśniona różnicami występującymi pomiędzy organizacjami reprezentującymi mśp w krajach członkowskich UE. b) Treść informacji To, czego najbardziej potrzebują mśp to być informowanymi na bieżąco i uzyskiwać informacje na temat norm odpowiednio do ich specjalizacji i charakteru prowadzonej działalności. 90% mśp chciałoby nieograniczonej ilości konsultacji w ramach procesu nadzoru nad przebiegiem procesu normalizacji (follow up) po jak najniższym koszcie, 90% chciałoby, aby informacje były bardzo dobrze dostosowane do ich potrzeb, 89 % chciałoby by istniało więcej możliwości poszukiwania informacji nt treści norm, 83 % chciałoby otrzymywać więcej informacji na temat wycofanych norm i 81 % chciałoby otrzymywać uwagi i komentarze na temat stosowania normy. Treść normy jest również częścią informacji i również powinna być poddane obróbce w kierunku uczynienia jej bardziej przyjazną dla użytkownika. W rzeczywistości, mśp proszą o normy, które byłyby wszechstronne i jasno skonstruowane, zawierały jasno określone wymagania wraz z instrukcją ich stosowania oraz konkretne rozwiązania. Normy powinny powtarzać pełny tekst części innych norm zamiast zawierać jedynie odnośniki do nich. 80% mśp domaga się informacji dotyczącej określonych konkretnych przemysłów, przydatnej w interpretowaniu norm dotyczących produktów przez federacje, izby i podobne organizacje; 77 % woli, aby to organizacje były pierwszym źródłem informacji, zaś nie więcej niż 50 % pytanych, w sprawie uzyskania informacji w pierwszej kolejności zwróciłoby się do krajowych komitetów normalizacyjnych. Stosowanie norm wśród małych i średnich przedsiębiorstw Pierwszym problemem i to nie małym jest brak zrozumienia wśród małych i średnich firm korzyści wynikających ze stosowania norm. Firmy mikro stosują normy tylko wówczas, kiedy normy są narzucone przez prawo lub określone przepisy, kiedy klient żąda tego, kiedy chcą eksportować, należą do grupy przedsiębiorstw stosujących zaawansowane technologie lub kiedy zmusza ich do tego konkurencja. Oznacza to, że w większości przypadków nie jest to dobrowolne zachowanie, a wymuszone i dlatego brak jest prawdziwego zaangażowania i zainteresowania już od samego początku. Wynika to również z braku zasobów ludzkich oraz funduszy, braku wiedzy eksperckiej oraz bardzo wysokiego kosztu w przeliczeniu na pracownika. Chociaż koszt zakupu normy jest relatywnie niski, to koszt związany z stosowaniem określonych norm, audytem wewnętrznym oraz weryfikacją zewnętrzną uważany jest za raczej wysoki. 94

95 NORMAPME, reprezentująca mśp w kwestiach dotyczących procesu normalizacji, uważa, że należy przeprowadzić kampanię uświadamiającą, przeszkolić ekspertów z organizacji mśp oraz przygotować w lokalnym języku specjalne przewodniki techniczne, które obejmowałyby kwestie dotyczące norm i procesu normalizacji w ujęciu sektorowym i krajowym. Jeśli wśród mśp ma być promowane wdrażanie norm, muszą one również uczestniczyć w europejskich pracach normalizacyjnych. Udział mśp w procesie normalizacji musi być wspierany, ponieważ normy mogą być bardzo kosztowne dla mśp, jeśli będą projektowane tylko pod kątem dużych przedsiębiorstw i jeśli będą zbyt skomplikowane by stosowano je efektywnie w mśp. Skoro zidentyfikowaliśmy problemy, z jakimi mają do czynienia małe i średnie przedsiębiorstwa, jeśli chodzi o normy i proces normalizacji, możemy również zaproponować pewne pomysły w celu zwiększenia stosowania norm w mśp oraz udziału mśp w procesie normalizacji: Intensywna kampania informacyjna za pośrednictwem biuletynów, internetu, ogłoszeń publicznych, wizyt, wykładów. Pomoc we wprowadzaniu dostosowanych norm, publikowanie przewodników dobrych praktyk oraz podręczników w zrozumiałym języku. Upowszechnianie przykładów efektywnego stosowania norm w całej Europie Udział ekspertów ze strony małych przedsiębiorstw w komitetach normalizacyjnych Szkolenia na temat norm i jakość Wsparcie techniczne na rzecz utworzenia wspólnego centrum ds. norm i jakości - przez sektor lub region. Zainteresowanie mśp udziałem w procesie normalizacji Według raportu KAN, 40 % mśp jest zainteresowanych udziałem w procesie normalizacji, chociaż tylko 12 % jest obecnie aktywnych. Kiedy są, mogą być zaangażowane bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich organizacji, na szczeblu krajowym lub europejskim. Oba szczeble zainteresowane są ich udziałem w pracach grup roboczych. MŚP odgrywają znikomą rolę w procesie normalizacji, ponieważ tylko wyjątkowo pojedyncze małe i średnie firmy są obecne w tym procesie. Obecność słabych organizacji mśp jest również bardzo słaba, zaś połączone organizacje mśp i dużych firm w naturalny sposób zdominowane są przez duże przedsiębiorstwa. Według badania DIN (2000 r.), 52 % firm uczestniczących w procesie normalizacji jest zdania, że mają one przewagę nad nie uczestniczącymi, 60 % uważa, że wczesny dostęp do informacji daje im przewagę konkurencyjną, zaś 48% sądzi, że daje im to oszczędności w kosztach w przypadku eksportu jest to tym bardziej ważne a korzyści łatwiej określić. Jasne jest, że brak zasobów (ludzkich i finansowych) utrudnia udział mśp w tym procesie. Uważają one, że jest zbyt wiele przeszkód, by uczestniczyć aktywnie i mieć wpływ. Jednak, jedną z większych trudności nadal pozostaje brak środków. 95

96 1) Szczebel krajowy Komitety krajowe składają się z przedstawicieli dużych firm, rządów, uniwersytetów, instytutów badawczych, krajowych organizacji konsumenckich, krajowych lub/i sektorowych organizacji mśp i wyjątkowo rzadko: małych i średnich firm. Korzyścią bycia częścią komitetu krajowego jest wspólny język i kultura oraz niskie koszty podróży. Głównym minusem jest fakt, że często poglądy mśp giną w ogólnym stanowisku krajowym, kiedy prezentowane jest ono na szczeblu europejskim. Różnie to wygląda w zależności od kraju - w niektórych małych krajach jest mniej dużych firm, co ułatwia mśp wnosić swój wkład i wywierać wpływ. Jest to szczególnie ważne, kiedy weźmie się pod uwagę, że tylko reprezentacje krajowe mogą głosować w CEN lub CENELEC. 2) Szczebel Europejski W komitetach europejskich możemy znaleźć: reprezentacje krajowe, reprezentacje sektorowe, organizacje mśp i konsultantów-ekspertów. Reprezentacje sektorowe pochodzą bądź ze strony dużych firm i organizacji zawodowych bądź sektorowych organizacji mśp. Główną zaletą szczebla europejskiego jest to, że mśp mówią silniejszym głosem, ponieważ ich opinia nie jest rozpuszczona w stanowisku krajowym. Chociaż prowadzi to do skuteczniejszego uczestnictwa mśp, to udział w pracach komitetów europejskich związany jest z większymi kosztami, a dodatkowym problemem są bariery językowe. VII. TROCHĘ ŚWIATŁA NA NIEKTÓRE SZYBKO ROZWIJAJACE SIĘ NORMY 1) BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI (HACCP) HACCP jest skutecznym i racjonalnym sposobem zapewniania bezpieczeństwa żywności: od zbiorów do konsumpcji. Zapobieganie problemom zanim się pojawią jest zasadniczym celem leżącym u podstaw systemu HACCP. Oparty jest na 7-iu podstawowych zasadach: analiza ryzyka, identyfikacja krytycznych punktów kontroli, określenie krytycznych limitów, procedury monitoringu, działania korygujące, procedury weryfikacyjne, przechowywanie dokumentów. W ramach takiego systemu, jeśli pojawi się zakłócenie wskazujące, że kontrola została utracona, zakłócenie jest znajdowane oraz podejmowane są stosowne działania, w celu odtworzenia kontroli w odpowiednim czasie, by zagwarantować, że potencjalnie niebezpieczne produkty nie dotrą do konsumenta. HACCP jest systemem zarządzania, którego przedmiotem jest bezpieczeństwo żywności zapewniane poprzez: analizę i kontrolę zagrożeń biologicznych, chemicznych i fizycznych, poczynając od produkcji surowców, przez nabywanie i przeładunek, przetwarzanie i dystrybucję po konsumpcję gotowego produktu. Dla udanej implementacji planu HACCP konieczne jest pełne zaangażowanie kierownictwa firmy. Takie zaangażowanie daje pracownikom firmy poczucie znaczenia produkcji bezpiecznej żywności. HACCP może być stosowany we wszystkich segmentach przemysłu spożywczego: uprawa, zbiory, przetwarzanie, produkcja, dystrybucja, handel, przygotowanie do konsumpcji. Dobre Praktyki Wytwarzania są ważnym fundamentem dla udanego rozwijania i wdrażania planów HACCP. Systemy bezpieczeństwa żywności, oparte na zasadach HACCP z sukcesem stosowane są w zakładach przetwórstwa żywności, sklepach handlu detalicznego, 96

97 przedsięwzięciach związanych z serwowaniem żywności. Siedem zasad HACCP zostało powszechnie zaakceptowane przez agendy rządowe, organizacje gospodarcze oraz przemysł spożywczy na całym świecie. 2) OCHRONA ŚRODOWISKA a) Zasady Pochodzenie systemu zarządzania środowiskowego Około 1970 r. uświadomiono sobie, że zachodnia produkcja wywołuje poważne problemy dla środowiska naturalnego. Powietrze, woda i gleba były zanieczyszczane, gatunki zwierząt wymierały, lasy tropikalne znikały, zaś zasoby surowców naturalnych zaczęły się wyczerpywać. Firmy zaczęły przywiązywać wagę do swojego własnego udziału w tych problemach, rządy natomiast uruchomiły wprowadzanie przepisów prawnych mających na celu redukcję zanieczyszczeń. W latach 80-tych coraz więcej organizacji systematycznie przywiązywało wagę do spraw dotyczących środowiska, w celu redukcji zanieczyszczeń oraz zużycia energii i surowców naturalnych. W 1986 r. organizacje holenderskich pracodawców opublikowały broszurę «Milieuzorg in bedrijven» (Zarządzanie środowiskowe w firmie). Z założenia miała być praktycznym przewodnikiem wiodącym do stworzenia systemów zarządzania środowiskowego. Model ten w dużym stopniu koresponduje z wymaganiami, jakie można znaleźć w normie aktualnie stosowanej (NEN-EN-ISO 14001). Systemy zarządzania środowiskiem ułatwiają firmom bycie w zgodzie ze wszelkiego rodzaju przepisami prawa i regulacjami dot. ochrony środowiska. Dodatkowo, rządy wykazują pozytywny stosunek do firm zaangażowanych w zarządzanie środowiskowe, co jest ważnym czynnikiem stymulujących firmy do wdrażania zarządzania środowiskiem. Systemy Zarządzania Środowiskowego w jakim celu? Powody wymienione poniżej odgrywają istotną rolę we wprowadzaniu systemów zarządzania środowiskowego: Świadomość środowiskowa w społeczności biznesowej rośnie. Wiele firm przyjmuje, że spoczywa na nich odpowiedzialność społeczna, by przywiązywać wagę do konsekwencji ich działań dla środowiska naturalnego. Pogląd, że działania na rzecz ochrony środowiska wiążą się z licznymi problemami i są kosztowne świadczy o złym nastawieniu. Często bywa na odwrót. Można ograniczyć koszty lub można uniknąć przyszłych kosztów. Dobra kontrola ryzyka dla środowiska może oznaczać niższe stawki ubezpieczeniowe oraz mniejszą szansę na wezwanie do poniesienia odpowiedzialności. Banki nie lubią wkładać swoich pieniędzy w firmy, które postępują głupio w sprawie ochrony środowiska. Dobre zarządzanie środowiskowe w coraz większym zakresie będzie wstępnym warunkiem do uzyskania kredytu. 97

98 Prezentując dobre podejście do kwestii ochrony środowiska firma może wyróżnić się na tle innych na rynku oraz znacząco polepszyć swoje relacje z władzami publicznymi oraz sąsiadami. Klienci firmy mogą stawiać firmie warunek postępowania zgodnie z wymaganiami dotyczącymi ochrony środowiska. Robią to w szczególności wówczas, kiedy sami zabiegają o dobry wizerunek. Rządy oczekują jako minimum, aby firmy przestrzegały prawa dotyczącego ochrony środowiska i wszelkich oficjalnych przepisów. Podoba im się, jeśli firmy idą z własnej inicjatywy krok dalej częściowo dlatego, że nie wszystkie aspekty dot. ochrony środowiska objęte są wymaganiami stawianymi przez rząd. Do nowego rynku czasami mogą zapukać produkty ekologiczne. Popyt na takie produkty jest coraz większy, zarówno jeśli chodzi o konsumentów, jak i klientów ze strony przemysłu. Inspektorzy państwowi nie muszą zbyt często odwiedzać firm, które mają certyfikowany system zarządzania środowiskiem, by sprawdzić, czy firmy te przestrzegają przepisów dotyczących ochrony środowiska. System zarządzania środowiskowego gwarantuje, że firma kontroluje swoje działanie pod kątem ochrony środowiska i wie, jakie zanieczyszczenia powoduje. To nie oznacza, że można powiedzieć, iż nie powoduje żadnych zanieczyszczeń, ani nawet że nie ma nielegalnych odpadów. Kontrole ze strony rządu nie są więc całkowicie zbyteczne. Normy dla systemów zarządzania środowiskowego W latach 90-tych niektóre kraje stworzyły krajowe normy dla systemów zarządzania środowiskowego, porównywalne z normami dla systemów zarządzania jakością. Na podstawie tych norm firmy mogłyby być również certyfikowane. ISO rozpoczęła prace nad normami międzynarodowymi dla systemów zarządzania środowiskowego oraz związanymi z nimi technikami, na początku lat 90-tych. W ramach przygotowań do światowej konferencji na temat Środowisko a Rozwój (Rio de Janeiro, 1992 r.) międzynarodowa społeczność biznesowa zwróciła się do ISO z zapytaniem, czy mógłby zostać opracowany «miernik» do stosowania na całym świecie dla potrzeb dobrego funkcjonowania pod kątem ochrony środowiska. Od 1993 r. ISO/TC 207 Zarządzanie środowiskowe pracuje nad opracowaniem takich norm, które wspólnie nazywane są normami ISO serii (TC 207 odnosi się do międzynarodowego komitetu normalizacyjnego, a mianowicie Komitetu Technicznego 207 Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO). Norma EN-ISO Systemy Zarządzania Środowiskowego Specyfikacja i Wytyczne Stosowania, wprowadza wymagania dla systemów zarządzania środowiskowego, na przykład, jako podstawę kontroli wprowadzania i prawidłowego działania takiego systemu. Właśnie tak, jak w przypadku ISO 9001 kontrola ta może być przeprowadzana przez pierwszą stronę (samą firmę), drugą stronę (klienta lub inną organizację, z którą firma jest bezpośrednio związana, na przykład służby inspekcyjne państwa) lub trzecią stronę : ośrodek certyfikujący. Każdy, kto wprowadza system zarządzania środowiskowego potrzebuje więcej informacji niż po prostu ISO 14001, To więcej jest oferowane przez normę ISO Systemy 98

99 Zarządzania Środowiskowego - Ogólne Wytyczne dotyczące Zasad, Systemów i Technik Wspomagających. Inne normy i wytyczne z rodziny ISO związane są z: Audytem środowiskowym (EN-ISO 14010, and 14012); EN-ISO Wytyczne do audytowania środowiskowego Ogólne zasady; EN-ISO Wytyczne do audytowania środowiskowego Procedury Audytu - Audytowanie Systemów Zarządzania Środowiskowego; EN-ISO Wytyczne do audytowania środowiskowego Kryteria kwalifikowania audytorów środowiskowych; Oceną środowiskową miejsc i organizacji (ISO/CD 14015); Oceną efektów działalności środowiskowej (Projekt EN-ISO Zarządzanie Środowiskowe Ocena efektów działalności środowiskowej Wytyczne; Etykietowaniem środowiskowym (ISO 14020, ISO 14021, ISO 14024); ISO Etykiety i deklaracje środowiskowe Zasady Ogólne; ISO Etykiety i deklaracje środowiskowe własne stwierdzenia środowiskowe (Etykietowanie środowiskowe II typu) ISO Etykiety i deklaracje środowiskowe Etykietowanie środowiskowe I typu Zasady i Procedury; Oceną cyklu życia (NEN-EN-ISO i NEN-EN-ISO 14041, projekt NEN-EN-ISO i 14043); NEN-EN-ISO Zarządzanie środowiskowe Ocena cyklu życia Zasady i Struktura; NEN-EN-ISO Zarządzanie środowiskowe Ocena cyklu życia Określenie celu i zakresu oraz Analiza zbiorów; NEN-EN-ISO Zarządzanie środowiskowe Ocena cyklu życia Ocena wpływu cyklu życia; NEN-EN-ISO Zarządzanie środowiskowe Ocena cyklu życia - interpretacja cyklu życia. Terminologia (ISO 14050). Zarządzanie ochroną środowiska Słownictwo. 99

100 Poniższy diagram przedstawia relacje pomiędzy tymi normami: System-oriented resources = Zasoby zorientowane na system Audit guidelines = Wytyczne dotyczące audytu Environmetal performance evaluation = Środowiskowa ocena wyników działalności Environmental management system = System zarządzania środowiskowego Specification Environmental management system = Specyfikacja System Zarządzania środowiskowego Practical guideline Environmental management system = Praktyczne Wskazówki System Zarządzania Środowiskowego Product oriented resources = Zasoby zorientowane na produkt Environmental life cycle assesment = Ocena środowiskowa cyklu życia Environmetal labelling = Etykietowanie środowiskowe Terms and definitions = Terminy i definicje 100

101 Environmental Management System = System Zarządzania Środowiskowego 101

102 Act = Działanie Plan = Planowanie Check = Sprawdzanie Do = Wykonywanie Life cycle assessment = Ocena cyklu życia u Prioritizing environmental aspects = Nadawanie priorytetu aspektom środowiskowym Integration of environmental aspects in design and development = Integracja aspektów środowiskowych z projektem i rozwojem Design for environment = Projektowanie dla środowiska Environmental labels and declaration = Etykiety i deklaracje środowiskowe Communicating environmental performance = Komunikowanie wyników działań środowiskowych Environmental communication = Komunikacja Środowiskowa Monitoring environmental performance = Monitorowanie wyników działań środowiskowych Environmental performance evaluation = Ocena wyników działań środowiskowych Monitoring system performance = Monitorowanie wyników systemu Environmental management systems auditing = Audytowaie systemów zarządzania środowiskowego Description of environmental performance of products = Opis wyników środowiskowych produktów Improvement of environmental performance of products = Doskonalenie wyników środowiskowych produktów Information about environmental aspects of products = Informacja na temat aspektów środowiskowych dot. produktów Communication on environmental performance = Komunikowanie wyników działań środowiskowych Description of environmental performance of organizations = Opis wyników działań środowiskowych organizacji Information about the performance of the environmental management system = Informacja na temat wyników systemu zarządzania środowiskowego Rodzina ISO odnosi się do różnych aspektów zarządzania środowiskowego. Pierwsze dwie normy, ISO i ISO opublikowane: pierwsza we wrześniu, druga w październiku 1996 r. dotyczą systemów zarządzania środowiskowego (EMS). Czym jest ISO EMS? System zarządzania środowiskowego oparty na normach ISO jest narzędziem zarządzania umożliwiającym organizacji, niezależnie od jej wielkości czy typu, kontrolowanie wpływu swoich działań, produktów lub usług na środowisko naturalne. System zarządzania środowiskowego umożliwia strukturalne podejście do ustanawiania celów i punktów docelowych, dotyczących ochrony środowiska, osiągania ich oraz demonstrowania tego. Jak to działa? Normy nie określają poziomów osiągania wyników środowiskowych jak więc, można zapytać, mogą wpływać na poprawę sytuacji? Cóż, gdyby określały poziomy osiągania wyników środowiskowych po prostu musiałyby być dostosowane do specyfiki twojej działalności biznesowej to nie jest intencją normalizatorów. Dodatkowo, jeśli mowa o 102

103 ISO ISO dysponuje również szerokim portfolio norm, przeznaczonych konkretnie dla takich elementów środowiska jak na przykład powietrze, woda i zanieczyszczenie gleby. ISO zostały opracowane w innym celu: związanym z zapewnieniem ram dla całościowego strategicznego podejścia do polityki środowiskowej twojej organizacji, planów oraz działań. Podkreślano następujący sposób myślenia: wymagania efektywnego EMS (systemu zarządzania środowiskowego) są jednakowe, niezależnie od prowadzonej formy działalności. Inną kwestią jest to, że ponieważ ISO nie ustanawiają poziomów wyników działalności środowiskowej, normy mogą być implementowane przez szeroką gamę organizacji, niezależnie od ich aktualnego poziomu dojrzałości środowiskowej. Jednak, konieczne jest zaangażowanie w osiąganie zgodności ze stosowanymi przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska, jak również stałe doskonalenie dla którego systemy zarządzania środowiskowego zapewniają ramy. Co zawierają normy systemu zarządzania środowiskowego? ISO dostarcza wytycznych dotyczących systemu zarządzania środowiskowego i jego wprowadzania oraz omawia podstawowe związane z tym zagadnienia. ISO określa wymagania dla systemu zarządzania środowiskowego. W celu spełnienia tych wymogów konieczny jest obiektywny dowód, który może być poddany audytowi, by pokazać, że system zarządzania środowiskowego działa skutecznie i zgodnie z normą. Co w sytuacji, gdy moja firma wprowadziła system zarządzania środowiskowego w oparciu o normy ISO 14000? ISO jest instrumentem, który może być stosowany dla celów wewnętrznych: by zagwarantować sobie zabezpieczenie w ramach zarządzania, że panujemy nad procesami i działaniami mającymi wpływ na środowisko. Pracownicy, z kolei, czują się lepiej, będąc pewnymi, że pracują dla odpowiedzialnej organizacji, dla której kwestie dot. ochrony środowiska są ważne. ISO można również wykorzystywać dla celów zewnętrznych: w odniesieniu do innych zainteresowanych stron takich jak nabywcy, klienci, społeczność lokalna oraz administracja rządowa. Innymi słowy, zgodność z ISO może być wykorzystywana na poparcie tego, co organizacja podaje do wiadomości na temat jej własnej polityki środowiskowej, planów i działań. Przydaje się na potrzeby zarówno deklaracji zgodności dostawców, oceny zgodności przez stronę zewnętrzną taką jak klient biznesowy jak i certyfikacji zgodności przez niezależny ośrodek certyfikacyjny. Do czego przydają się ISO 14000? Jeśli uważasz się za twardogłowy typ menadżera, który potrzebuje dowiedzieć się, jakie są korzyści z działania od początku do końca nie przerywaj czytania! Każdy menadżer będzie się starał unikać zanieczyszczeń, które mogłyby spowodować nałożenie na niego kary za łamanie przepisów dotyczących ochrony środowiska. Jednak, dobry menadżer zgodzi się, że robienie tylko tego co stanowi wymagane minimum i zabezpiecza firmę przed kłopotami w wyniku interwencji inspektorów rządowych, jest dość 103

104 kiepskim i re-aktywnym podejściem do prowadzenia działalności w dzisiejszym świecie, coraz bardziej wrażliwym na kwestie ochrony środowiska. Oto lepsza droga. Droga ISO Normy ISO są praktycznym instrumentem dla menadżera, którego nie zadowala zwykła zgodność z przepisami prawa która może być postrzegana jako koszt prowadzenia działalności. Normy te są dla pro-aktywnych menadżerów mających szerszą wizję i świadomość, że wprowadzenie podejścia strategicznego może przynieść zwrot poniesionych kosztów inwestycyjnych dotyczących działań związanych z ochroną środowiska. Wprowadzanie systemu zarządzania środowiskowego, opartego na ISO oraz wykorzystywanie innych instrumentów z rodziny ISO 14000, da ci dużo więcej niż tylko pewność, że jesteś w zgodzie z prawem. Podejście związane z ISO zmusza cię do dokładnego przyjrzenia się wszystkim obszarom, w przypadku których twój biznes ma wpływ na środowisko. Takie systematyczne podejście może prowadzić do następujących korzyści: a. Redukcja kosztów zarządzania odpadami b. Oszczędności w zużyciu energii i materiałów c. Niższe koszty dystrybucji d. Lepszy wizerunek firmy u prawodawców, klientów i opinii publicznej e. Ramy dla stałego doskonalenia wyników twoich działań w sferze ochrony środowiska Menadżer, który jest zbyt zajęty zarządzaniem firmą, by przywiązywać wagę do zarządzania środowiskowego może dużo stracić. Pomyśl tylko, na przykład o straconych możliwościach uzyskania korzyści wymienionych powyżej. Normy ISO są instrumentami zarządzania, które pomagają twojej firmie osiągać cele w sferze ochrony środowiska, które wychodzą poza uzyskiwanie zwykłej zielonej poprawności. Jeśli jesteś typem menadżera, który kieruje się zdrowym rozsądkiem i widzi i słyszy, do sprawdzenie norm ISO może być dla ciebie pierwszym krokiem w zmianie podejścia do podstaw twojego biznesu. b) Implementacja systemu zarządzania środowiskowego b1) Paragrafy normy ISO wersja z 1996 r. 1: Wymagania ogólne organizacja musi stworzyć i utrzymać system zarządzania środowiskowego 2: Polityka środowiskowa dyrekcja musi określić politykę dotyczącą ochrony środowiska 3: Planowanie 3.1: Aspekty środowiskowe organizacja musi określić środowiskowe aspekty swojej działalności 3.2: Wymogi prawne i inne wymagania 104

105 organizacja musi określić i być w stanie spełnić wymagania prawne oraz inne wymogi, które mają zastosowanie w kontekście jej działań 3.3: Cele organizacja musi stworzyć i utrzymywać cele dotyczące ochrony środowiska 3.4: Program zarządzania środowiskowego by osiągnąć swoje cele i określone wyniki organizacja musi stworzyć i utrzymać jeden lub więcej programów. 4: Implementacja i funkcjonowanie 4.1: Struktura i zakres odpowiedzialności należy określić i udokumentować role, zakresy odpowiedzialności i upoważnienia 4.2: Tworzenie, świadomość i kompetencje personel, którego praca może mieć znaczący wpływ na sprawy dot. ochrony środowiska, należy szkolić 4.3: Komunikacja organizacja musi zapewnić komunikację wewnętrzną oraz udzielać odpowiedzi dla zapytań z zewnątrz 4.4: Dokumentacja systemu zarządzania ochroną środowiskowego informacja musi być dokumentowana 4.5: Kontrola dokumentacji organizacja musi stworzyć i uaktualniać procedury kontroli dokumentacji, wymagane przez normę 4.6: Kontrola operacyjna organizacja musi określić działania, które związane są z ważnymi aspektami dotyczącymi ochrony środowiska 4.7: Zapobiegania nagłym wypadkom i zdolność reagowania organizacja musi określić potencjalne wypadki i krytyczne sytuacje, w celu ograniczenia związanego z nimi negatywnego wpływu na środowisko. 5: Kontrola i działania naprawcze 5.1: Monitoring i pomiary działania, które mają duży wpływ na środowisko należy nadzorować i sprawdzać 5.2: Brak zgodności, działania naprawcze oraz działania prewencyjne przypadki braku zgodności muszą być identyfikowane, a ponadto należy podejmować działania mające na celu ograniczenie wszelkiego potencjalnego negatywnego wpływu na środowisko 5.3: Gromadzenie danych organizacja musi stworzyć i utrzymywać procedury kontrolne dotyczące zapisu danych odnoszących się do kwestii dotyczących środowiska. 5.4: Audyt systemu zarządzania środowiskowego należy przeprowadzać regularne audyty, w celu sprawdzania zgodności i utrzymania systemu dot. ochrony środowiska. 6: Przegląd przyjętego kierunku system zarządzania środowiskowego musi być regularnie sprawdzany przez Zarząd pod kątem oceny potrzeby zmiany polityki lub celów dotyczących ochrony środowiska. 105

106 Aspekty dotyczące ochrony środowiska: Cele i zakładane rezultaty Aspekt środowiskowy: element działań, produktów lub usług organizacji, który może wchodzić w interakcję ze środowiskiem naturalnym. Aspekt środowiskowy jest synonimem: czynnika wpływu lub rezultatu wpływu, aspektów dotyczących ochrony środowiska. Określenie aspektów środowiskowych jest fundamentalnym etapem wprowadzania systemu zarządzania środowiskiem. Identyfikacja ta odbywa się w ramach 3-ech etapów. Dokonać wyczerpującej oceny źródła zanieczyszczenia, odpadów i odrzutów oraz pomiaru związanego z tym wpływu. Należy zbadać: - wody powierzchniowe - wody gruntowe - powietrze - glebę - wywóz śmieci - szkodliwe efekty akustyczne - szkodliwe efekty wizualne - zużycie energii, itp. Określić wśród źródeł zanieczyszczeń te, które możesz kontrolować w ramach procesów produkcji. Generalnie, rzadko się zdarza, by niemożliwe było kontrolowanie w taki czy inny sposób aspektów dotyczących ochrony środowiska. Określić ważne aspekty środowiskowe. Wybranymi kryteriami pomiaru wpływu aspektu środowiskowego mogą być: - Ostrość - Prawdopodobieństwo wystąpienia - Stałość w środowisku naturalnym - Świadomość środka odbioru - Intensywność (ilość produktu zanieczyszczającego) - Przeszkody (prawne, kontraktowe, wynikające z sąsiedztwa lub finansowe). Identyfikacja istotnych aspektów środowiskowych będzie stosowana jako podstawa ustanawiania celów i zadań środowiskowych. Cel (objective) to wyzwanie o charakterze ogólnym, podczas gdy zadanie (target) wiąże się z wymogiem osiągnięcia określonego wyniku. Na przykład, jeśli chcesz zmniejszyć ilość odpadów produkcyjnych, celem jest redukcja odpadów; natomiast zadaniem decyzja o zmniejszeniu ilości odpadów o 20 %. Będziesz również musiał wybrać wskaźniki, które umożliwią ci działać z uwzględnieniem celów i wyznaczonych zadań. Mając określone cele i zadania, będziesz w stanie opracować i opisać politykę środowiskową oraz zrobić pierwszy krok na rzecz stałego doskonalenia działań. Implementacja Systemu Zarządzania Środowiskowego Etap 1: Określić politykę na rzecz ochrony środowiska a) Zidentyfikować w swojej działalności aspekty środowiskowe, b) Określić ważny charakter działań środowiskowych c) Opracować listę ważnych aspektów środowiskowych d) Opracować listę ważnych aspektów środowiskowych poddających się kontroli 106

107 e) Określić cele i zadania w oparciu o ważne aspekty środowiskowe poddające się kontroli f) Zbudować politykę na rzecz ochrony środowiska. Etap 2: Zaplanować działania na rzecz ochrony środowiska a) Określić wymagania prawne i oraz inne wymogi b) Wybrać cele i zadania zdefiniowane w polityce środowiskowej c) Stworzyć program poprzez uruchomienie zasobów koniecznych do osiągnięcia celów. Etap 3: Wprowadzić zaplanowane działania a) Szkolić personel b) Zbudować komunikację wewnętrzną i zewnętrzną c) Napisać i kontrolować dokumentację systemu środowiskowego d) Wprowadzić działania e) Określić zagrożenia i potencjalne krytyczne sytuacje. Etap 4: Sprawdzić stworzony system i skorygować odchylenia a) Nadzorować ważne działania stosując wprowadzone wskaźniki b) Skalibrować i konserwować sprzęt monitorujący c) Oceniać zgodność rezultatów analizy ze stosownymi regulacjami i przepisami prawnymi d) Przeprowadzać audyty systemu zarządzania środowiskowego e) Skorygować zauważone odchylenia f) Przechowywać i kontrolować zapisy. Etap 5: Legalizacja systemu zarządzania środowiskowego Dokonywać w regularnych odstępach przeglądów przyjętego kierunku działań: przegląd musi umożliwiać sprawdzenie, czy określona polityka środowiskowa realizowana jest w zgodzie z tym, co zostało założone. Musi również umożliwiać definiowanie na nowo celów i zadań, a poprzez to wprowadzać w życie politykę stałych udoskonaleń. Etap 6: Zwrócić się o certyfikację wg ISO Eko-Audyt Reguła Eko-audytu (tekst 1836/93/CEE z 29 czerwca 1993 r.) jest tekstem prawnym, opartym na dobrowolnej podstawie, który umożliwia firmie zbudowanie i wprowadzenie polityki, programu oraz systemu zarządzania środowiskowego. Reguła Eko Przyjąć politykę środowiskową Dokonać analizy swojego miejsca pod kątem ochrony środowiska, zgodnie z załącznikiem C1 tekstu (dot. Eko-Audytu patrz wyżej) Wprowadzić program środowiskowy oraz system zarządzania środowiskowego Przeprowadzać audyty środowiskowe Ustanowić cele i zadania Ogłosić deklarację środowiskową, zalegalizowaną przez uprawnioną organizację. Jakie są różnice pomiędzy Regułą Eko a Normą ISO 14001? Eko-audyt wymaga przeprowadzenia analizy pod kątem ochrony środowiska, zgodnie z określonymi kryteriami: 107

108 Ocena, kontrola i redukcja wpływu działania na różne elementy środowiska naturalnego Zarządzanie, gospodarowanie i wybór w odniesieniu do surowców naturalnych, sektora energii i sektora wodnego szczególności: Redukcja, recycling, wykorzystywanie surowców wtórnych Ocena i redukcja hałasu w firmie i na zewnątrz Wybór nowych procesów produkcji lub modyfikacje, zapobieganie oraz ograniczanie wypadków groźnych dla środowiska Zdefiniowanie procedur ratunkowych na wypadek nieprzewidzianych wypadków mających wpływ na środowisko naturalne Szkolenie personelu Informacja zewnętrzna na temat problemów dot. ochrony środowiska. Eko-audyt wymaga deklaracji środowiskowej (ISO pozostawia wybór firmie, aby to robić lub nie). Deklaracja ta jest dokumentem firmy, pokazującym rezultaty środowiskowe, w Opis działań Ocena wszystkich problemów środowiskowym wiążących się z działalnością firmy Streszczenie danych statystycznych dotyczących emisji czynników zanieczyszczających, produkcji odpadów, zużycia surowców, energii i wody Prezentacja polityki, programu oraz systemu zarządzania środowiskowego Termin przedstawienia deklaracji oraz nazwisko inspektora ds. ochrony środowiska. Norma ISO jest międzynarodowa. Eko-audyt jest europejski. Eko-audyt ograniczony jest do działalności przemysłowej, podczas gdy ISO odnosi się do wszelkiej działalności Eko-audyt stosuje się w stosunku do produkcji, podczas gdy ISO dotyczy całej firmy. 3) BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY (normy OHSAS 18001) a) Zasady Pochodzenie zarządzania BHP Praca była i jest traktowana w wielu kulturach jako coś podrzędnego. Pod wpływem chrześcijaństwa w Europie Zachodniej i Centralnej praca zyskała pozytywny odbiór. Wyrażało się to również w przywiązywaniu wagi do warunków pracy, między innymi przez średniowieczne cechy. W czasie rewolucji przemysłowej w XIX w., także w Holandii, rozwinęły się zgrzytające warunki pracy, które trwały do XX w. Następnie, zaczęło rosnąć zrozumienie wśród firm, że muszą traktować swój personel jak ludzi. Ruch związków zawodowych odegrał w tym znaczącą rolę. Pogląd ten znalazł również przełożenie na wymagania ustawowe w sferze BHP. Zarządzanie BHP w jakim celu? Przywiązywanie wagi do BHP rozwija się systematycznie. Wynika to z rosnącej świadomości znaczenia BHP, szczególnie w dużych firmach oraz z powodu zmian w europejskim prawodawstwie krajowym. Te akty prawne obligują pracodawcę przy realizacji polityki ogólnej firmy, by również jej celem było możliwie jak największe możliwe bezpieczeństwo i 108

109 higiena pracy oraz wspieranie opieki społecznej pracownika. W związku z tym, pracodawca musi zagwarantować systematyczne i wyprzedzające zajmowanie się bhp w swojej organizacji. Z kolei rządy wypełniają funkcję pilota (regulatora na odległość). Wiąże się to z inspekcją czy polityką sankcji, takich jak na przykład intensywna inspekcja przez inspektorat pracy. System zarządzania BHP może być bardzo pomocny, jeśli firma lub organizacja chce systematycznie pracować na rzecz poprawy BHP. Zarządzanie BHP Aktualnie, wiele krajów dysponuje wytycznymi w sferze BHP, między innymi Australia, Irlandia, Tajlandia, Hiszpania i Wielka Brytania. Inne kraje przygotowują wytyczne lub normy. Norma brytyjska, BS 8800, jest również stosowana w Holandii. ISO zdecydowała nie rozwijać normy międzynarodowej lub wytycznych na potrzeby zarządzania BHP na dziś. Nie planuje się obecnie również normy europejskiej. Jednak, Komisja Europejska pracuje wspólnie z przedstawicielami społeczności biznesowej oraz organizacjami pracowników nad dyrektywą dot. zarządzania BHP. Musi być ona zharmonizowana z Europejską Dyrektywą Ramową dotyczącą BHP. Certyfikacja zarządzania BHP Holenderski komitet normalizacyjny świadomie zdecydował opublikować jedynie Wytyczne, a nie normę nakładającą wymagania. Zainteresowane strony nie chciały certyfikacji systemów zarządzania BHP. Ponadto, strony chciały zapobiec, aby rząd odniósł się do kwestii normy zarządzania BHP, co mogłoby nadać jej bardziej obowiązkowy charakter. Niektóre rynki (gdzie praca w bezpieczny sposób jest kwestią podstawową) wyrażają potrzebę certyfikacji systemów zarządzania BHP. Kilka ośrodków certyfikacyjnych w Holandii i innych krajach jest aktywnych w tym obszarze, jednak każdy stosuje swoje własne dokumenty nakładające określone wymagania. W 1999 r. Brytyjski i Irlandzki Instytut Norm oraz kilka dużych ośrodków certyfikacyjnych opublikowały wspólny dokument, który harmonizuje różne specyfikacje: OHSAS Systemy Zarządzania BHP Specyfikacja. b) Implementacja Norma OHSAS Systemy Zarządzania BHP Ta specyfikacja serii dotyczącej oceny BHP (OHSAS) oraz jej norma (OHSAS 18002): Implementacja specyfikacji OHSAS 18001, zostały opracowane, w celu realizacji zapotrzebowania klientów na normy dotyczące systemów zarządzania BHP, w oparciu o które systemy zarządzania mogą być oceniane i certyfikowane. Specyfikacja OHSAS została opracowana tak, by była kompatybilna z normami systemów zarządzania ISO 9001:1994 (Jakość) oraz ISO 14001:1996 (Środowisko), w celu ułatwiania organizacjom, które chcą ją wprowadzić, integracji systemów zarządzania odnoszących się do jakości, środowiska naturalnego oraz BHP. Norma OHSAS może być stosowana w każdej organizacji: By stworzyć system zarządzania BHP w celu eliminacji lub przynajmniej ograniczenia zagrożeń dla personelu i innych zainteresowanych stron, które mogłyby być narażone za zagrożenia bhp, w związku z działalnością organizacji. By wprowadzić, aktualizować i doskonalić w sposób ciągły system zarządzania bhp w miejscu pracy 109

110 By zapewnić firmie zgodność ze swoją polityką dot. bhp By pokazać tę zgodność innym stronom By dążyć do certyfikacji / rejestracji systemu zarządzania bhp wprowadzonego w firmie, przez organizację zewnętrzną i/lub by przeprowadzać samo-ocenę oraz dokonywać samo-deklaracji zgodności w oparciu o normę OHSAS Wymagania ogólne 2 Polityka BHP 3 Planowanie 3.1 Planowanie identyfikacji niebezpieczeństwa, oceny i kontroli ryzyka 3.2 Wymagania prawne oraz inne wymogi 3.3 Cele 3.4 Program zarządzania BHP w miejscu pracy. 4 Implementacja i działanie 4.1 Struktura i odpowiedzialność 4.2 Szkolenia, świadomość i kompetencje 4.3 Konsultacje i komunikacja 4.4 Dokumentacja 4.5 Kontrola dokumentów i danych 4.6 Kontrola operacyjna 4.7 Sposób alarmowania oraz reakcja na nagłe przypadki. 5 Działania sprawdzające i korygujące 5.1 Pomiar i monitoring wyników 5.2 Wypadki, zagrożenia, przypadki niezgodności, działania korygujące, działania prewencyjne 5.3 Rejestrowanie i zarządzanie rejestrami 5.4 Audyt 6 Przegląd kierunku działania Implementacja może się odbywać wspólnie z systemem zarządzania środowiskiem 4) BUDOWNICTWO Budownictwo jest największym sektorem pod kątem zatrudnienia w Europie. W 1996 r. ponad 26 milionów pracowników było związanych z nim bezpośrednio lub pośrednio, natomiast 2 miliony firm działało w sektorze budowlanym obejmując wyjątkowo szeroki zakres działań. Kiedy spojrzymy na strukturę sektora budowlanego, okaże się, że 97 % firm budowlanych zatrudnia mniej niż 20-stu pracowników, a 93% mniej niż 10-ciu. W 1990 r. obrót 10-ciu największych firm europejskich stanowił jedynie 5,75 % całego rynku europejskiego. Dane te pokazują znaczenie mśp w budownictwie europejskim. Małe i średnie firmy budowlane są, podobnie jak każde inne małe lub średnie przedsiębiorstwo, zainteresowane normami, a także zgodnością z nimi, ponieważ ich odpowiedzialność może często być wystawiona na ryzyko. Są bardzo zainteresowane dwoma typami zgodności zgodnością z Dyrektywą w sprawie Produktów Budowlanych, często nazywaną CPD, która pozwala na stosowanie oznaczenia CE oraz zgodnością z Normami Europejskimi. Cel normalizacji produktów budowlanych 110

111 Produkty budowlane muszą umożliwiać rozpoczynanie prac, które biorąc pod uwagę aspekty ekonomiczne (w całości lub rozdzielone na części) są użyteczne i które, w tym kontekście, spełniają zasadnicze wymagania wskazane poniżej. Pod warunkiem normalnego utrzymania prac, wymagania te muszą być przestrzegane w czasie racjonalnego z ekonomicznego punktu widzenia okresu. Generalnie, zakłada się, że ich oddziaływanie będzie przewidywalne. Normy uwzględniają następujące czynniki: 1 Wytrzymałość mechaniczna i stabilność 2. Bezpieczeństwo w przypadku pożaru 3. BHP i środowisko 4. Bezpieczeństwo stosowania 5. Ochrona przez hałasem 6. Instalacje energo- i ciepło oszczędne Historia i stan norm CEN uzyskał swój pierwszy mandat wynikający z Dyrektywy w sprawie Produktów Budowlanych w 1995 r. Mandat ten i kolejne doprowadziły do rozwoju Zharmonizowanych Norm Europejskich (hen). Jest ich 108, w tym 62 opublikowane w Dzienniku Oficjalnym Wspólnot Europejskich. HEN odnoszą się do produktów tak różnorodnych, jak np. cement, złącza czy podłogi typu parkiet. Pierwsze hen zostały opublikowane w 2000 r. Produkty budowlane, zgodnie z normami zharmonizowanymi, korzystają z domniemania zgodności z podstawowymi warunkami określonymi w dyrektywie. Pomimo tego, że okres pomiędzy udzieleniem pierwszego pełnomocnictwa (mandatu) a opublikowaniem pierwszej normy był relatywnie długi, produkcja kolejnych norm została znacznie przyspieszona w stosunku do pierwszych publikacji. Obecnie mamy do czynienia z 86 projektami norm, w przypadku których właśnie rozpoczęto lub zakończono ostateczny proces tj. związany z formalnym głosowaniem oraz 85, które powinny osiągnąć taki stan w 2003 r. lub 2004 r. Projekty takie jak hen obejmują wszystkie aspekty budownictwa. Normom tym towarzyszą normy wspierające (na przykład normy dotyczące testowania produktu). Kiedy organizacja normalizacyjna otrzymuje mandat od Komisji Europejskiej, staje się częścią komitetu technicznego, który wymienia listę punktów, które mogą być głównymi punktami wsparcia w umowie w ramach mandatu, a następnie przedkłada tę listę Komisji do zatwierdzenia. Istnieją tysiące norm wspierających. By mieć bardziej dokładny obraz sytuacji: istnieje ponad 400 takich norm w ramach mandatu M100 (materiały prefabrykowane w murarstwie) dotyczącego tylko 3-ech projektów norm. 5) ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ ORAZ KOMPLEKSOWE ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ a) Koncepcje jakości i zarządzania Czym jest jakość? Definicję jakości przedstawiliśmy już wcześniej. Jest to stopień, w jakim spełnione są potrzeby i oczekiwania; to właściwości obiektu w odniesieniu do potrzeb i oczekiwań klienta. Termin jakość stosowany jest dość często w codziennym życiu. Co mamy na myśli w oficjalnej definicji? Czy coś, co jest droższe, zawsze jest lepszej jakości? Nie. To, co wydaje 111

112 się ważne, to: czy produkt lub usługa oferuje ci to, czego oczekujesz jako klient. Cena nie mówi niczego o jakości. Ważne jest, że produkt daje to, czego oczekuje klient. Czym jest zarządzanie jakością? Organizacja działań w taki sposób, aby zagwarantować, że potrzeby (klienta) są zaspokojone. Korzenie systemów zarządzania jakością na początku II Wojny Światowej zjednoczona flota była bardzo szybko zatapiana. Alianci, w szczególności Amerykanie, chcieli budować nowe statki równie szybko. Zaangażowano wszystkich i wszystko. Statki były produkowane w postaci odrębnych części w różnych miejscach, a następnie składane w stoczni. Tak więc, wszystko musiało pasować i być dostarczane na czas. By części pasowały do siebie konieczne były szczegółowe specyfikacje techniczne. Dostawcy musieli spełniać te specyfikacje, by móc dostarczać produkty. Personel wojskowy sprawdzał, czy firmy rzeczywiście spełniają te wymagania. Wiele części musiało być odrzucanych. Produkty finalne składane były jedynie z zatwierdzonych części. Było to pierwsze w rzeczywistości zastosowanie na dużą skalę zarządzania jakością. Metoda ta była również kontynuowana po wojnie. Ponadto, w ramach NATO przerzucono punkt ciężkości z finalnej inspekcji produktów w oparciu o stworzone specyfikacje na sprawdzanie zdolności organizacji do wypełnienia uzgodnień dotyczących produktów, które mają być dostarczane. Wymagania, które musi spełnić system zapewniania jakości tych dostawców, zostały określone w normach NATO. Idąc za przykładem norm NATO, wiele krajów rozwinęło krajowe normy zarządzania jakością. Kiedy handel znacząco przekroczył granice państwowe, kwestia ta stała się problematyczna. Z tego powodu, rozwinięto normy międzynarodowe, idąc za przykładem norm krajowych. Są to normy ISO serii Pierwsze z nich zostały opublikowane w 1987r. Założyciele nowoczesnego zarządzania jakością Ojcem nowoczesnego zarządzania jakością był Amerykanin W.Edwards Deming. W latach 20-stych zastosował dane statystyczne do kontroli jakości w produkcji masowej. To go nauczyło, że kontrola jakości opiera się na kontroli rozbieżności (niezgodności). W tym samym czasie działał J.M.Juran. Zalecił on następującą kluczową definicję jakości: jakość to dostosowanie do stosowania. Co więcej, klient znajduje się w centrum uwagi w zarządzaniu jakością. Juran uważał, że podstawowa odpowiedzialność zarządzania jakością leży po stronie wyższego szczebla kierownictwa. Musi ono zagwarantować, że planowanie jakości, kontrola jakości oraz doskonalenie jakości przybrały właściwy kształt. Do lat 80-tych, idee Deminga i Jurana były w większości ignorowane przez Zachód. Jednak, w Japonii ich idee były wprowadzane w życie. Produkty japońskie znane były z ich kiepskiej jakości. Stosując w sposób systematyczny zarządzanie jakością, Japończycy byli w stanie podnieść jakość swoich produktów tak bardzo, że w wielu przypadkach były lepsze niż produkty amerykańskie czy europejskie. Wyniki Japończyków w znacznym stopniu wpłynęły na wzrost zainteresowania zarządzaniem jakością na Zachodzie. Obecnie wiele organizacji systematycznie pracuje nad zarządzaniem jakością. 112

113 Zarządzanie jakością w jakim celu? Zarządzanie jakością jest dla wielu firm kwestią ostatnich lat. Jednak, nie oznacza to, że nie robiły one nic w tym kierunku wcześniej. Nie jedna organizacja pracowała w sposób, który był znany jako wysoce satysfakcjonujący w przeciwnym razie firma znalazłaby się w trudnej sytuacji już dawno temu. Jednak metody mogą być oczywiście niekompletne i otwarte na udoskonalanie. Kiedy organizacje w sposób systematyczny uruchamiają działania na rzecz tego doskonalenia, nazywa się to projektem zarządzania jakością. Jeśli wprowadzany jest zgodny pakiet działań na rzecz jakości, nazywa się to systemem zarządzania jakością. Głównie to klienci firmy stawiają wymagania jakościowe dla dostarczanego produktu (lub usługi). Dlatego, dla wielu firm konieczne jest, by mieć (certyfikowany) system jakości, by zachować swoje miejsce na rynku. Systemy jakości zapewniają w szczególności, że poziom jakości produktów i usług wymaganej przez klienta został osiągnięty i jest utrzymywany. W wielu przypadkach rząd również dokłada pewne wartości do wymogów (jakościowych), które mają spełniać produkty. To nakłada na produkty wymagania w obszarze bhp oraz ochrony środowiska. Produkty, które spełniają te zasadnicze wymagania muszą otrzymać prawo do oznaczenia CE. W pewnych przypadkach oznaczenie CE przyznawane jest tylko wówczas, kiedy firma wytwarza produkt w ramach systemu jakości, stworzonego w oparciu o EN-ISO b) Systemy b1) ISO 9000 W 1987 r. ISO opublikowała pierwszą edycję norm, tzw. normy ISO serii 9000 dla zarządzania jakością: Trzy normy zapewniania zewnętrznej jakości: ISO 9001, ISO 9002 oraz ISO 9003 z wymaganiami, które mogą służyć jako podstawa do certyfikacji Wytyczne dot. wprowadzania zarządzania jakością wewnętrzną, ISO 9004 Wytyczne dotyczące stosowania tych norm: ISO Terminy i definicje w obszarze zarządzania jakością zostały określone w ISO W międzyczasie ISO/TC 176 Zarządzanie jakością i zapewnianie jakości w 2000 r. opublikował rewizję norm ISO serii ISO 9001 zawierającej wymagania dla systemów zarządzania jakością ISO 9004 zawierającej wytyczne do doskonalenia wyników ISO 9000 zawierającej podstawowe zasady zarządzania jakością oraz listę objaśnień terminologicznych. W 2001 opublikowano nowe normy dotyczące audytu: ISO zawierające wytyczne do audytu systemów zarządzania jakością i zarządzania środowiskowego. 113

114 Dodatkowo w stosunku do tej rodziny norm, będą publikowane dalsze praktyczne wytyczne oraz broszury, w celu utrzymania informacji dot. norm i wytycznych, które przeznaczone są do wycofania. ISO 9001:2000 stosowana jest, jeśli chcesz stworzyć system zarządzania jakością, który daje pewność co do zgodności Twojego produktu ze stworzonymi lub wyszczególnionymi wymaganiami. Obecnie to jedyna norma w rodzinie ISO 9000 w oparciu o wymagania której, twój system jakości może być certyfikowany przez ośrodek zewnętrzny. Norma uznaje, że słowo produkt odnosi się do usług, przetwarzanego materiału, sprzętu i oprogramowania komputerowego, przeznaczonych dla klienta lub wymaganych przez klienta. Norma obejmuje 5 sekcji, które określają działania, jakie należy uwzględniać, kiedy wprowadza się swój system. Opiszesz działania, które stosujesz w celu dostarczania twoich produktów; możesz wyłączyć części sekcji Realizacja Produktu, które nie są przydatne w twoich działaniach. A jakie są wymagania, określone w pozostałych 4-ech sekcjach System Zarządzania Jakością, Odpowiedzialność Zarządzania, Zarządzanie Zasobami oraz Pomiary, Analiza i Doskonalenie - stosowane w przypadku wszystkich organizacji. Pokażesz jak je stosujesz w swojej organizacji - w twoim podręczniku jakości lub innej dokumentacji. Wspólnie, pięć sekcji ISO 9001:2000 określa, co musisz konsekwentnie robić, by dostarczać produkty, które spełniają wymagania klienta oraz inne stosowane wymogi ustawowe lub regulacyjne. Ponadto, będziesz starać się zapewniać klientom satysfakcję doskonaląc twój system zarządzania jakością. ISO 9004:2000 wykorzystywana jest do rozszerzania korzyści wynikających z ISO 9001:2000 na wszystkie strony, które są zainteresowane lub na które mają wpływ twoje działania biznesowe. Zainteresowane strony to twoi pracownicy, właściciele, dostawcy i społeczeństwo w ogóle. ISO 9001:2000 oraz ISO 9004:2000 są zharmonizowane, co do struktury i terminologii, by wspierać cię w bezproblemowym przechodzeniu od jednej do drugiej. Oba rodzaje norm wykorzystują podejście, w centrum którego znajduje się proces. Uznaje się, że procesy składają się z jednego lub kilku powiązanych ze sobą działań, które potrzebują zasobów i które muszą być zarządzane, by założony wcześniej mógł być osiągnięty. Rezultat jednego procesu może bezpośrednio kształtować wkład dla następnego procesu, a produkt finalny jest często wynikiem sieci lub systemu procesów. Osiem Zasad Zarządzania Jakością określonych w ISO 9000:2000 i ISO 9004:2000 stanowi podstawę doskonalenia rezultatów, o którym mowa w ogólnym zarysie w ISO 9004:2000. Większość nowych użytkowników dość wcześnie uzyskuje wymierne korzyści w procesie stosowania wymagań normy w ich działalności. Te początkowe korzyści są generalnie związane z poprawą organizacji oraz komunikacji wewnętrznej. Korzyści należy wzmacniać poprzez skuteczny audyt wewnętrzny oraz przegląd wyników systemu. Podobnie jak wszystkie systemy, system zarządzania jakością również albo jest doskonalony albo staje się mniej efektywny. Nigdy przez dłuższy okres nie pozostaje statycznym. Kiedy wprowadzasz ISO 9001:2000, musisz dążyć do satysfakcji twoich klientów oraz stałego doskonalenia twojego systemu zarządzania jakością. Stałe doskonalenie jest procesem podnoszenia efektywności twojej organizacji, w celu realizacji twojej polityki jakościowej oraz twoich celów dotyczących jakości. ISO 9001:2000 wymaga, by planować i zarządzać 114

115 procesami koniecznymi dla stałego doskonalenia twojego systemu zarządzania jakością. ISO 9004:2000 dostarcza informacji, które będą pomocne w wychodzeniu poza ISO 9001:2000, by doskonalić efektywność twojego działania. Rekomenduje się, aby uzyskiwać dane z różnych źródeł, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych, do oceny przydatności celów twojego systemu jakości. Informacja ta może również być wykorzystywana w celu doskonalenia rezultatów twoich procesów. Pewne organizacje mogą rozszerzyć swoje systemy zarządzania, rozszerzając strukturę ISO 9001:2000 poprzez włączenie wymagań ISO 14001:1996, Systemy Zarządzania Środowiskowego. Wymagania organizacyjne i strukturalne obu systemów zarządzania zostały zaprojektowane tak by były kompatybilne. b2) EFQM (Europejska Fundacja Zarządzania Jakością) Od ponad 10 lat, EFQM pomaga firmom europejskim wytwarzać lepsze produkty oraz dostarczać udoskonalone usług, poprzez efektywne stosowanie wiodących praktyk zarządzania. Nasi członkowie umiejscowieni w najbardziej wymagających i zróżnicowanych światowych populacjach biznesu i konsumentów stosują zaawansowane systemy pomiaru wyników działania, głównie oparte na Modelu Doskonałości EFQM, by stale doskonalić swoje wyniki biznesowe. Ich celem jest oferować ludziom lepsze otoczenie pracy, zaś ich klientom możliwie najlepsze wartości i jakość. Eksperci stosują Macierz Wyników RADAR, by przyznawać punkty każdemu z kryteriów wewnętrznych Modelu Doskonałości EFQM. RADAR składa się z czterech elementów: Rezultaty (Results), Zespół Podejść (Approches), Wdrożenie (Deploy) oraz Ocena i Przegląd (Assess and Review). Macierz oparta jest na logicznej zasadzie, że doskonała organizacja będzie: Określać rezultaty, jakie zamierza osiągnąć w ramach swojej polityki i procesu realizacji strategii. Rezultaty te będą odzwierciedlać obecne i przyszłe potrzeby stron; Planować i rozwijać zintegrowane i solidne podejścia by osiągać wymagane rezultaty; Stosować wybrane podejścia w sposób solidny, by zapewnić pełną implementację; Dokonywać oceny i przeglądu podejścia oraz wdrażania poprzez monitorowanie i analizowanie osiągniętych rezultatów i trwających procesów uczenia się. Ostatecznie, identyfikować, określać priorytety, planować i wprowadzać udoskonalenia tam, gdzie jest to potrzebne. Eksperci biorą pod uwagę każde podkryterium Potencjału (Enabler) uwzględniając: Podejście, Wdrażanie, Ocenę i Przegląd. Odnotowują także każde podkryterium Rezultatu (Result), uwzględniając doskonałość i zakres zaprezentowanych rezultatów. Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione powyżej czynniki, Doradcy stosują macierz wyników RADAR, by przyznać wynik procentowy doskonałości rezultatów oraz doskonałości zakresu, jak również by wyciągnąć ogólny wynik procentowy dla każdego z podkryteriów Rezultatów. EFQM zaangażowana jest we wspieranie organizacji w doskonaleniu ich wyników. Model Doskonałości EFQM (Załącznik 2) to nie-dyrektywne ramy, które uznają, że istnieje wiele 115

116 podejść, by osiągnąć trwałą doskonałość organizacyjną. W ramach tego nienakazowego podejścia funkcjonuje kilka podstawowych koncepcji, które stanowią podbudowę Modelu Doskonałości EFQM. Zachowania, działania, inicjatywy oparte na tych koncepcjach często traktowane są jako Zarządzanie Jakością. To w tym sensie zwrot Zarządzanie Jakością jest wymieniany w tej broszurze. Kolejność prezentowanych koncepcji nie świadczy o znaczeniu, zaś lista nie jest traktowana jako zamknięta i nie poddająca się zmianom. Koncepcje będą się zmieniać w miarę rozwoju i doskonalenia organizacji. Enablers = Potencjał Results = Rezultaty Innovation and Learning = Innowacje i Uczenie się Leadership = Przywództwo People = Ludzie (Pracownicy) Policy & Strategy = Polityka i Strategia Partnerships & Resources = Partnerstwa i Zasoby Processes = Procesy People Results = Rezultaty w odniesieniu do ludzi(satysfakcja pracowników) Customer Results = Rezultaty w odniesieniu do klientów (satysfakcja klientów) Society Results = Rezultaty w odniesieniu do ludzi(wpływ na społeczeństwo) Key Performance Results = Kluczowe Wyniki Działalności Dziewięć ramek w Modelu EFQM odpowiada kryteriom, które są stosowane do oceny postępu organizacji w kierunku Doskonałości. Dla wygody, stosujemy «Potencjał» i «Rezultaty», by pogrupować kryteria. Kryteria Potencjału wiążą się z tym, jak rezultaty są osiągane. Kryteria Rezultatów wiążą się z tym, co organizacja osiągnęła i osiąga. Strzałki podkreślają dynamiczny charakter Modelu. Pokazują, że innowacje i uczenie się pomagają doskonalić Potencjał, co z kolei prowadzi do doskonalszych Rezultatów. EFQM w 1991 r. uruchomiła Europejską Nagrodę Jakości, by wyrażać uznanie firmom wykazującym wysoki poziom przywiązania do jakości. W 1996 r. Nagroda została rozszerzona poprzez włączenie odrębnej kategorii dla organizacji z Sektora Publicznego. W 1997 r. Nagroda została ponownie rozszerzona, obejmując takie jednostki operacyjne, jak 116