Dowody a realizacja celów procesu karnego (art. 2 1)

Transkrypt

1 DOWODY CZĘŚĆ I Dowody i cel procesu, zasady postępowania dowodowego, procesowe gwarancje prawdziwych ustaleń faktycznych, pojęcie i rodzaje dowodów, surogaty dowodzenia, wprowadzanie dowodów do procesu.

2 Dowody a realizacja celów procesu karnego (art. 2 1) Dla realizacji celów procesu, zwłaszcza zasady trafnej reakcji karnej (art. 2 1 pkt 1) niezbędne jest ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia. Celem procesu karnego jest prawidłowe zastosowanie prawa karnego materialnego, tj. przekształcenie normy abstrakcyjnej (kto zabija człowieka podlega karze ) w normę konkretną, stwierdzającą popełnienie przestępstwa przez daną osobę i wymierzenie mu za to przestępstwo kary ( uznaje X.Y. winnym tego, że działając w zamiarze bezpośrednim pozbawienia życia,.) Dowody źródło (środek) poznania faktów w procesie karnym. Istota poznania procesowego - wierne odtworzenie faktów ważnych z punktu widzenia wiązanych z nimi konsekwencji prawnokarnych. Cel poznania procesowego - uzyskanie faktycznej i prawnej podstawy warunkującej trafność rozstrzygnięcia o przedmiocie postępowania (por. D. Gruszecka [w:] J. Skorupka (red.), Proces karny. Podręcznik, Warszawa 2016, s. 386.).

3 Cele postępowania dowodowego Dowody w procesie karnym przeprowadza się ze względu na obowiązującą zasadę prawdy materialnej, zgodnie z którą podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Aby organ procesowy mógł wydać określoną decyzję (rozstrzygnięcie) musi najpierw poznać sytuację faktyczną a (niemal) wyłącznymi środkami poznania sytuacji faktycznej są dowody. Udowodnienie taki stan, w którym fakt przeciwny dowodzonemu wydaje się niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Aspekt obiektywny - dowody zebrane w sprawie mają być na tyle przekonujące, aby przeciętnie wykształcony i rozsądny człowiek po zapoznaniu się z nimi uznał fakt za udowodniony Aspekt subiektywny - osoba dokonująca oceny zebranych w sprawie dowodów jest całkowicie pewna, że nie istnieje żadna inna możliwość jej wyjaśnienia Obowiązek udowodnienia określonych faktów odnosi się jedynie do ustaleń niekorzystnych dla oskarżonego (por. art. 5 2). Niektóre rozstrzygnięcia organy procesowe podejmują na podstawie ustaleń faktycznych, co do prawdziwości których nie są do końca przekonane np. środki zapobiegawcze stosuje się gdy istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa (art k.p.k.), śledztwo lub dochodzenie wszczyna się gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 303, 325a k.p.k.). W momencie, w którym podejmowane jest rozstrzygnięcie wystarczy tylko określony stopień prawdopodobieństwa, a udowodnienie tego faktu nastąpi później.

4 Surogaty dowodzenia o Notoryjność art. 168 założenie znajomości określonych faktów, których nie trzeba już dowodzić. Notoryjność nie wyłącza dowodu przeciwnego - notoryjność powszechna fakty ważne dla rozstrzygnięcia są znane nieograniczonej liczbie osób zamieszkałych na terenie, gdzie toczy się postępowanie dowodowe - notoryjność urzędowa znajomość faktów przez organ procesowy, którą nabył on podczas swojej działalności np. popełnienie przestępstwa w warunkach recydywy sąd ma obowiązek poinformowania stron o faktach). o Oczywistość wyższy stopnień notoryjności powszechnej; powszechna i bezsporna znajomość danego faktu, wykluczająca możliwość nieznajomości go przez przeciętnie wykształconego i rozumnego człowieka np. powszechnie znane prawa przyrody. o Uprawdopodobnienie - dany fakt nie jest ani bezsporny ani oczywisty, jednak będzie on udowadniany później.

5 Surogaty dowodzenia w orzecznictwie Postanowienie SN z r., II KK 230/12 Fakty powszechnie znane są to fakty znane bez mała każdemu poprawnie rozumującemu człowiekowi, funkcjonującemu w danej społeczności, w czasie procesu. Fakty te stanowią części składowe podstawowej wiedzy ogólnej, także historycznej. Chodzi przy tym o rzeczywiste, prawdziwe fakty, a nie o powszechne nawet, ale jedynie niepotwierdzone przekonania o ich istnieniu. W stosunku do niektórych faktów powszechnie znanych można przy tym mówić o ich oczywistości, ich znajomość jest bowiem bezsporna i powszechna Wyrok SA w Krakowie z r., II AKa 92/08 Nagminność przestępstwa może mieć znaczenie dla wymiaru kary wśród innych okoliczności podlegających uwzględnieniu, ale powinna być udowodniona lub strony powinno się uprzedzić, że fakt ten jest sądowi znany z urzędu. Na ogół nie jest to objęte wiedzą powszechną (art. 168 k.p.k.). Wyrok SN z r., III KK 409/09 Powoływanie się na fakt znany sądowi z urzędu możliwe jest w odniesieniu do okoliczności, z którymi sąd zapoznał się w toku czynności procesowych w innych sprawach lub w związku z działalnością służbową sędziego. Sensowna weryfikacja ustalenia opartego na wiedzy sądu posiadanej z urzędu może zostać przeprowadzona jedynie wtedy, gdy jednocześnie z powołaniem się na tę okoliczność sąd wskaże, kiedy i w jaki sposób taką wiadomość powziął.

6 Domniemania procesowe Ustalenie faktu może być dokonanie nie tylko za pomocą treści dowodu (wprost) ale także za pomocą wnioskowania o wysokim prawdopodobieństwie zaistnienia danego faktu ze względu na jego powiązanie z innym, wcześniej udowodnionym faktem podstawa domniemania (fakt udowodniony) fakt domniemywany Domniemania prawne - domniemania wynikające z norm prawnych Wzruszalne można obalić przeciwdowodem; np. domniemanie niewinności (art. 5 1 k.p.k.) Niewzruszalne nie jest dopuszczalny przeciwdowód, występują bardzo rzadko; np. art. 138 i pozorne domniemanie por. postanowienie SN z r., IV KZ 119/96 Domniemania faktyczne sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Nie są przedmiotem regulacji ustawowej i mogą zostać obalone przeciwdowodem Nie mylić domniemania z dowodem poszlakowym!

7 Domniemania faktyczne w orzecznictwie Wyrok SN z , I KR 78/81 W dążeniu do wykrycia prawdy rodzaj dowodu sądu nie krępuje, albowiem za dowód należy uważać wszystko co jest zdolne urobić przekonanie sędziowskie o winie lub niewinności. Fakt ten nakazuje sądowi posługiwanie się między innymi i domniemaniami faktycznymi, empirycznie zasadnymi - zawsze wtedy, gdy zastępująca brakujący dowód bezpośredni koncepcja myślowa jest logicznie poprawna i konsekwencją swego rozumowania eliminuje inne, przy czym wnioski końcowe nie muszą bynajmniej wykluczać rozumowania odmiennego. Obie tezy aktualne także na gruncie KPK z 1997 r. Ważne! W drodze domniemania faktycznego nie można dokonywać ustaleń, jeżeli na podstawie innych ustalonych faktów istnieje możliwość wywnioskowania innej wersji wydarzeń, równie prawdopodobnej. Postanowienie SN z r., I KZP 1/95 Obowiązujący kodeks postępowania karnego nie daje podstaw do alternatywnych ustaleń w zakresie przypisanego w wyroku przestępstwa, zaś ciążący na sądzie obowiązek czynienia ustaleń zgodnych z prawdą oraz obowiązująca w prawie zasada domniemania niewinności wymagają zawsze pewności stwierdzeń co do winy.

8 Zasady procesowe związane z dowodami (zasady postępowania dowodowego) prawdy materialnej + należy pamiętać o zasadzie in dubio pro reo Niedające się rozstrzygnąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Przy czym nie jest to zasada ściśle dowodowa (nie odnosi się do poznania dowodowego), ale ma zastosowanie, gdy po wyczerpaniu możliwości dowodowych, nadal pozostają wątpliwości odnośnie do okoliczności faktycznych i nie jest możliwe ich usunięcie. bezpośre dniości swobodnej oceny dowodów

9 Zasada swobodnej oceny dowodów Najważniejsza dyrektywa dotycząca sposobu oceny dokonywania ustaleń faktycznych. Dwa rodzaje oceny dowodów: aprioryczna uprzednia; ocena dopuszczalności dowodu, a także określenia stopnia przydatności danego dowodu do dokonania ustaleń faktycznych aposterioryczna następcza, dokonywana po przeprowadzeniu dowodu; ocena wiarygodności dowodu, dokonanie ustaleń faktycznych na tej podstawie zasada swobodnej oceny dowodów dotyczy wszystkich organów procesowych i wymaga by dokonywały ustaleń faktycznych: na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów (całość materiału dowodowego) ocenianych z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego Na zakres swobodnej oceny dowodów ma wpływ zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego i wyjątki od niej (art. 8)

10 Zasada swobodnej oceny dowodów a dowolna ocena dowodów Brak jakichkolwiek wskazań odnośnie do oceny dowodów i brak kryteriów kontroli sposobu rozumowania organu procesowego zasada bezstronności Przy ocenie dowodów organy procesowe mają obowiązek zachować obiektywizm (art. 4) legalna (prawna) ocena dowodów Poznanie rzeczywistości poprzez stosowanie formalnych reguł dowodowych. np. przyznanie się królową dowodów; warunek potwierdzenia okoliczności zdarzenia przez dwóch świadków itp. Ważne! Prawna (legalna) ocena dowodów występuje w KPK w odniesieniu do oceny apriorycznej (oceny dopuszczalności dowodu).

11 Zasada swobodnej oceny dowodów Art. 7 ( wszystkie przeprowadzone dowody ) należy doprecyzować. 1. Wszystkie przeprowadzone dowody nie odnosi się do tych dowodów, które zostały przeprowadzone wbrew zakazom dowodowym takie dowody należy wyeliminować z podstawy rozstrzygnięcia, jeżeli zostały przeprowadzone i nie podlegają ocenie 2. art. 92 podstawę faktyczną orzeczenia stanowi całokształt okoliczności ujawnionych w toku postępowania każdego orzeczenia np. postanowienia prokuratora 3. art podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej uszczegółowienie art. 92 w odniesieniu do rozprawy głównej nie oznacza to konieczności rzeczywistego przeprowadzenia wszystkich dowodów, niektóre można ujawnić albo uznać za ujawnione bez odczytywania (por. art. 394)

12 Zasada swobodnej oceny dowodów Przy ocenie dowodów sąd jest związany przeprowadzonymi dowodami. 1. nie może pominąć przeprowadzonych dowodów 2. nie może uwzględniać w swoich ocenach dowodów, które nie zostały przeprowadzone Niedopuszczalne jest modyfikowanie treści dowodów Dokonując oceny przeprowadzonych dowodów, sąd orzekający w sprawie jest skrępowany treścią dowodów, swoje przekonanie bowiem może wysnuć jedynie z treści przeprowadzonych dowodów, w żadnym razie więc nie wolno mu przeinaczać (modyfikować) treści uzyskanych w sprawie oświadczeń dowodowych wyrok SN z r., II KRN 212/95 W KPK występuje swobodna i kontrolowana ocena dowodów, ponieważ: organ musi wyjaśnić dlaczego oparł się na tych, a nie innych dowodach i nie uznał dowód przeciwnych (por. art. 424 w odniesieniu do wyroku; przepis ten stosuje się odpowiednio do uzasadnienia postanowień) organ rozpoznający środek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów dokonaną przez organ I instancji

13 Zasada prawdy materialnej Zasada prawdy materialnej dyrektywa skierowana do organów procesowych w każdym stadium postępowania, zgodnie z którą podstawę wszelkich rozstrzygnięć (niezależnie od ich formy zarządzeń, postanowień, wyroków) powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne (art. 2 2) Prawda sąd zgodny z rzeczywistością. Podstawą wszystkich decyzji procesowych powinny być zgodne z prawdą ustalenia faktyczne, czyli takie, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzonemu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. sporne czy można poznać całą prawdę w procesie karnym? Raczej nie, ale powinno się dążyć do poznania w takim stopniu, w jakim jest to możliwe z poszanowaniem praw procesowych uczestników postępowania i warunków rzetelnego procesu sądowego prawda materialna nigdy nie jest celem samym w sobie i dążenie do celu w postaci poznania prawdy nie uświęca środków, za pomocą których cel ten starano się osiągnąć Prawda materialna jest przeciwieństwem prawdy formalnej. Prawda formalna (stanowiona) to ustalenia sądów, które są rezultatem postępowania i oceny dowodów zgodnie ze z góry założonym wyobrażeniem o rzeczywistości. Mniej istotne jest to, czy odpowiadają rzeczywistości, ponieważ decydujące znaczenie ma kryterium formalne (prawda akceptowana przez prawo np. przyznanie się oskarżonego do winy w procesach inkwizycyjnych).

14 Procesowe gwarancje prawdziwych ustaleń faktycznych Dowody z reguły wskazują jedynie na prawdopodobieństwo, którego stopień może być różny. Procedura karna tworzy system potrójnych gwarancji procesowych trafności ustaleń faktycznych: 1. normy celowościowe normy pragmatyczne, wskazujące najlepszą metodę osiągnięcia pożądanego celu, czyli poznania prawdy materialnej; 2. normy sensu stricto gwarancyjne: nakazujące odpowiednie zachowanie się podczas postępowania ze względu na zasadę uczciwego procesu; w konkretnej sytuacji przestrzeganie takiej normy może uniemożliwić dokonanie prawdziwych ustaleń. zakazy dowodowe 3. normy zapewniające korektę błędnych ustaleń faktycznych apelacja, zażalenie, uzupełnienie postępowania dowodowego. Celem jest zapewnienie jak największej transparentności działań organów procesowych poprzez z jednej strony precyzyjnie uregulowane warunków dopuszczalności czynności dowodowych, sposobu przeprowadzenia dowodu, określenie uprawnień uczestników czynności i obowiązków organów procesowych, a z drugiej kontrolę instancyjną decyzji podejmowanych w toku postępowania.

15 Zasada bezpośredniości Zasada bezpośredniości to dyrektywa, w myśl której organ procesowy powinien zetknąć się ze środkiem i źródłem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym, na którym opiera swoje ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny (dowód pierwotny). Jest to zasada nieskodyfikowana. Można ją wyinterpretować głównie z art. 92, 410 i 174 k.p.k. Każde poznawanie zdarzenia przez sąd jest poznawaniem pośrednim. Sąd może zetknąć się ze zdarzeniem tylko za pośrednictwem dowodów. Zasada bezpośredniości składa się z dwóch, pozostających ze sobą w związku, dyrektyw: zasada bezpośredniości w znaczeniu formalnym organ procesowy powinien zetknąć się osobiście ze środkiem i źródłem dowodowym. SN dla oceny wartości dowodu, zwłaszcza osobowego, ważna jest nie tylko treść wypowiedzi, ale także ocena osoby ją wyrażającej, jej właściwości charakteru, zasad, poziomu intelektualnego i moralnego, stanu emocjonalnego w czasie spostrzegania i przesłuchania, zdolności do spostrzegania i zapamiętywania oraz odtwarzania spostrzeżeń. zasada bezpośredniości w znaczeniu materialnym organ procesowy powinien dokonywać ustaleń przede wszystkim za pomocą dowodów pierwotnych.

16 4 grupy wyjątków od zasady bezpośredniości Wyjątki od zasady bezpośredniości dopuszczalne jest ustalenie faktu za pomocą dowodu pochodnego, gdy dowód pierwotny nie istnieje lub nie jest dostępny dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu pochodnego, gdy zachodzi potrzeba skontrolowania dowodu pierwotnego niektóre dowody są ze swojej istoty dowodami pochodnymi np. opinie biegłych dopuszczalny jest dowód pochodny, gdy wymagają tego postulaty szybkości i ekonomii procesu Nie zawsze możliwe jest spełnienie postulatów wynikających z zasady bezpośredniości. Niekiedy rygorystyczne jej przestrzeganie mogłoby doprowadzić do znacznej przewlekłości postępowania. Ponadto ustawodawca pierwszeństwo przyznaje ochronie interesów uczestników postępowania (np. bezpieczeństwo świadka incognito, ochrona małoletnich świadków i pokrzywdzonych).

17 Ciężar dowodu i obowiązek dowodzenia w procesie karnym Ciężar dowodu oznacza powinność dowodzenia ze względu na własny interes procesowy Ciężar (obowiązek) dowodzenia interes procesowy. powinność dowodzenia ze względu na cudzy Trzy pojęcia ciężaru dowodu: 1. w znaczeniu materialnym 2. w znaczeniu formalnym 3. w znaczeniu prakseolologicznym

18 Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym NIGDY nie spoczywa na oskarżonym ze względu na zasadę domniemania niewinności. To oskarżenie ma udowodnić winę oskarżonego, a nie oskarżony ma udowodnić, że jest niewinny. Ciężar dowodu i ciężar (obowiązek) dowodzenia materialny udowodnienie zarzutu jest w interesie tego, kto stawia dany zarzut i obciążają go następstwa nieudowodnienia tezy (nieudowodniona teza upada); ALE nie ma znaczenia kto udowodnił twierdzenie (np. oskarżony może przyznać się do winy i udowodnić zarzut oskarżenia) formalny tezę może udowodnić wyłącznie ten, kto ją wysunął i tylko wtedy może zostać uwzględniona. nikt inny, a zwłaszcza organ procesowy nie może udowodnić tezy wysuniętej przez inną osobę (tzn. zarzut oskarżenia może udowodnić wyłącznie oskarżyciel) nie występuje w KPK ze względu na zasadę prawdy materialnej prakseologiczny ciężar dowodu spoczywa na każdym, kto coś twierdzi. Obciąża w tym znaczeniu również oskarżonego, gdy podnosi fakty sprzeczne z tezą oskarżenia np. musi przedstawić dowód potwierdzający alibi, jeżeli się na nie powołuje.

19 Pojęcie dowodu Jedno z najbardziej wieloznacznych pojęć w procedurze karnej i KPK posługuje się nim na wiele sposobów. Dowód to m.in. wyjaśnienia oskarżonego (tytuł rozdziału 20), osoba świadka (tytuły rozdziałów 20 i 21), otwarcie i oględziny zwłok (tytuł rozdziału 23) ciało człowieka (art. 208 k.p.k.), przesłuchanie (art. 171 k.p.k.). Dowód to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. T. Grzegorczyk, J. Tylman 1. Źródło dowodowe źródło informacji o faktach; 2. Środek dowodowy informacje płynące ze źródła dowodowego; 3. Fakt dowodowy okoliczność udowodniona za pomocą określonych źródeł i środków dowodowych, która sama w sobie stanowi teraz dowód na istnienie lub nieistnienie innej dowodzonej okoliczności np. alibi oskarżonego 4. Czynność procesowa np. okazanie 5. Samo postępowanie dowodowe 6. Ostateczny wynik procesu myślowego ukształtowany na podstawie dowodów we wcześniejszych znaczeniach; uzyskanie przez organ procesowy przekonania co do zaistnienia danej okoliczności

20 Źródło dowodowe a środek dowodowy Osoba lub rzecz od której pochodzą informacje o faktach istotnych dla rozstrzygnięcia Oskarżony Świadek Biegły Rzecz lub miejsce Dokument Informacje płynące ze źródła dowodowego w sposób określony w k.p.k. Wyjaśnienia Zeznania Opinia Cechy i właściwości Treść

21 Przedmiot dowodu Fakt główny Przedmiotem dowodu jest fakt (okoliczność faktyczna) istotna w postępowaniu. Przedmiot dowodu fakt podlegający udowodnieniu Fakty uboczne Wyjątkowo przedmiotem dowodu może być prawo np. w odniesieniu do specjalistycznych norm technicznych, przepisów prawa międzynarodowego, czy ustawodawstwa innego państwa. Wyjątkowość możliwości dowodzenia przepisów prawa wynika z założenia, że sąd orzekający zna prawo. domniemanie, że sąd zna prawo

22 Systematyka dowodów Pierwotne i pochodne Pośrednie i bezpośrednie prywatne

23 Systematyka dowodów Osobowe i rzeczowe Pojęciowe i zmysłowe podział ze względu na rodzaj źródła dowodowego Dowody osobowe - pochodzą od człowieka (osoby żyjącej) Świadek, oskarżony Sposób przeprowadzenia przesłuchanie Środek dowodowy zeznania, wyjaśnienia Dowody rzeczowe - rzecz w szerokim znaczeniu tego słowa Przedmiot, miejsce, ciało człowieka Sposób przeprowadzenia oględziny Środek dowodowy cechy i właściwości rzeczy kryterium treści środka dowodowego (treść informacyjna) Dowody pojęciowe - dowody zawierające treści intelektualne Poznawane za pomocą zmysłów, ale organ procesowy dostaje je w gotowej formie Oświadczenia wiedzy osobowych źródeł dowodowych, treść dokumentu, filmu Dowody zmysłowe - środek dowodowy oddziałuje na zmysły i dopiero w wyniku doznań zmysłowych powstaje treść pojęciowa Poznanie dowodów rzeczowych, ich cech i właściwości poprzez oględziny

24 Systematyka dowodów dowody ścisłe i swobodne Podział ze względu na kryterium sposobu utrwalenia dowodu Dowody ścisłe - przeprowadzane w ściśle określony sposób i w ściśle określonej formie; bezwzględnie wymagany jako podstawa rozstrzygnięcia o winie i karze Gwarancyjne znaczenie podziału dowodów na ścisłe i swobodne a wprowadzanie do procesu informacji z czynności operacyjno rozpoznawczych na podstawie art k.p.k. Dowody swobodne nie ma potrzeby zachowywania wszystkich wymogów prawa dowodowego dotyczących sposobu przeprowadzania i dokumentowania czynności dowodowej. Mogą zostać wykorzystane przy rozstrzyganiu innych kwestii niż odpowiedzialność oskarżonego: - w zakresie decydowania o dopuszczalności postępowania karnego (wszczęcie, odmowa wszczęcia, umorzenie, pojęcie na nowo np. umorzonego dochodzenia) - w postępowaniach sprawdzających (np. badanie zasadności wznowienia postępowania) - w postępowaniach incydentalnych

25 Użyteczność dowodów swobodnych (notatek urzędowych) w orzecznictwie Postanowienie SN z r., V KK 183/06 Na podstawie treści notatki urzędowej nie wolno także dokonywać ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego, czy z zeznaniami świadka, gdyż byłoby to zastąpienie tego rodzaju dowodów treścią notatki. Nie ma natomiast zakazu przesłuchania w charakterze świadka funkcjonariusza policji, który dokonał czynności rozpytania i sporządził z niej notatkę urzędową. Natomiast, tak jak w przypadku treści notatki urzędowej, inną kwestią jest wprowadzenie tego dowodu do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Konsekwentnie więc, tak jak i treść notatki urzędowej, dowód z zeznań funkcjonariusza policji przeprowadzony na okoliczność wypowiedzi osoby rozpytywanej nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. Na podstawie tego dowodu nie wolno też czynić ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego lub z zeznaniami świadka, wobec których dokonano czynności rozpytania, gdyż byłoby to usankcjonowanie nieformalnie przeprowadzonego dowodu z wyjaśnień lub z zeznań, w sytuacji gdy jego przeprowadzenie w formie określonej przez prawo dowodowe (tzw. dowód ścisły) jest bezwzględnie wymagane jako podstawa prawna rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej. Nie ma natomiast procesowych przeszkód, by treść notatki urzędowej, czy zeznania osoby ją sporządzającej wykorzystać dowodowo obok wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka w celu potwierdzenia i uzupełnienia oryginalnych zeznań i wyjaśnień, jeśli tym zeznaniom lub wyjaśnieniom nie przeczą albo w celu weryfikacji tych wyjaśnień lub zeznań, gdy zachodzi konieczność wyjaśnienia różnic między treścią wyjaśnień lub zeznań, ale z tym zastrzeżeniem, że nie można odmówić wiary wyjaśnieniom lub zeznaniom i dokonać ustaleń faktycznych w oparciu o treść notatki urzędowej lub na podstawie dowodu z zeznań osoby sporządzającej notatkę urzędową.

26 Nie mylić z dowodami bezpośrednimi i pośrednimi!!! Systematyka dowodów dowody pierwotne i pochodne Odległość od źródła dowodowego od dowodzonego faktu (podstawa dla konturowania zasady bezpośredniości) Pierwotne Tzw. dowód z pierwszej ręki Źródło dowodowe zetknęło się bezpośrednio z udowadnianym faktem Np. świadek naoczny, oryginał dokumentu Pochodne Dowód z dalszego źródła Źródło dowodowe jest ogniwem pośrednim między źródłem pierwotnym a faktem dowodzonym Np. świadek ze słyszenia, protokoły zeznań, kopia dokumentu,

27 Systematyka dowodów dowody bezpośrednie i pośrednie Kryterium stosunku do faktu głównego Dowody bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego i bezpośrednio potwierdzają bądź zaprzeczają istnieniu przestępstwa np. nagranie, na którym widać jak oskarżony wybija szybę, wchodzi do sklepu, wyciąga pieniądze z kasy i wychodzi ze sklepu znamiona czynu z art. 279 k.k. kto kradnie z włamaniem Dowody pośrednie - tzw. dowody poszlakowe; dotyczą faktów ubocznych (dowodowych) np. nagranie na którym widać, jak oskarżony, w godzinach, w których sklep jest zawsze zamknięty, wychodzi z samochodu na parkingu przed sklepem, idzie w kierunku sklepu, na nagraniu słychać odgłos tłuczonej szyby, a po pewnym czasie na nagraniu widać, jak oskarżony pospiesznie wraca do samochodu z torbą, której wcześniej nie miał, wsiada do samochodu i szybko odjeżdża, a na nagraniu słychać dzwoniący alarm. Jeżeli sprawa ma charakter poszlakowy, to nierozerwalny łańcuch poszlak rozpatrywanych we wzajemnym powiązaniu winien prowadzić do nieodpartego wniosku o sprawstwie oskarżonego pomimo braku na to dowodów bezpośrednich (por. wyrok SN z r., III KK 152/16)

28 Dowody pośrednie dowody poszlakowe Aby na podstawie dowodów poszlakowych potwierdzić lub zaprzeczyć istnieniu faktu głównego muszą one spełniać 3 warunki: 1. Muszą tworzyć łańcuch poszlak, z którego jednoznacznie będzie wynikało istnienie faktu głównego 2. Łańcuch poszlak musi być nierozerwalny 3. Wszystkie dowody poszlakowe muszą być wiarygodne O zgodności ustaleń z rzeczywistym stanem rzeczy nie świadczy wielość poszlak, ale logiczne powiązanie całokształtu tych poszlak, wykluczające inne wersje danego zdarzenia T. Grzegorczyk, J. Tylman

29 Systematyka dowodów dowody pierwotne i pochodne/bezpośrednie i pośrednie. Pomyłki w orzecznictwie Wyrok SO w Siedlcach z r., II Ka 613/16 Jeżeli chodzi o dowody osobowe w sprawie niniejszej, to z uwagi na skorzystanie przez oskarżonych z prawa do odmowy składania wyjaśnień, mieliśmy do czynienia jedynie z zeznaniami świadków. Dowodami bezpośrednimi były zeznania oskarżycieli posiłkowych oraz świadków D. P. i J. K. Pozostali świadkowie nie widzieli bezpośrednio zdarzenia, a jego przebieg znają wyłącznie z relacji stron. Wyrok SA w Białymstoku z r., II AKa 134/16 I tak dowód z wyjaśnień - zeznań M. S. (1), jak go określa skarżący skruszonego gangstera, w świetle dokonanej wyżej przez Sąd Apelacyjny analizy do której skarżącego odsyła, jest pełnoprawnym dowodem i zasadnie stanowi podstawę ustaleń faktycznych i co Sąd z całą mocą podkreśla także w wypadku oskarżonego C. W. Dowód ten odnośnie oskarżonego, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie jest dowodem ze słyszenia lecz dowodem bezpośrednim. Bo to właśnie M. S. (1) wespół z G. M. w nocy z 24 na 25 września 2006 r. dokonał podpalenia samochodu marki (...), będącego własnością D. A. ( ). Faktycznie i zgodzić się tu należy z obrońcą, iż w wypadku podpalenia samochodu (...) w nocy z 2 na 3 października 2005 r. M. S. (1) jest świadkiem ze słyszenia gdyż w tym podpaleniu nie brał udziału. Jego sprawcami byli T. A. (1) i G. M. i wiedzę o tym zdarzeniu czerpał od sprawców przy czym od każdego z osobna. Co istotne na potrzeby dowodzenia wobec oskarżonego, a o czym zapomina skarżący, iż poza sporem jest ustalenie, że do spalenia (...) nie użyto zapalnika wytworzonego przez oskarżonego C. W.

30 Systematyka dowodów dowody nielegalne i dowody zebrane w sposób sprzeczny z ustawą Dowody nielegalne zebrane wbrew zakazom dowodowym. Wprowadzenie oraz wykorzystanie w procesie karnym informacji uzyskanej w następstwie naruszenia konkretnego przepisu ustawy procesowej Dowody zebrane w sposób sprzeczny z ustawą pojęcie szersze od dowodu nielegalnego. Dowód uzyskany w sposób sprzeczny z warunkami jego uzyskania określonymi w ustawie, ale nie jest to dowód nielegalny w rozumieniu wskazanym wyżej. Dowód uzyskany w następstwie czynności przeprowadzenia czynności dowodowej w sposób sprzeczny z ustawą dowód uzyskany w sposób niekonstytucyjny Do przeczytania artykuł prof. Skorupki: Eliminowanie z procesu karnego dowodu zebranego w sposób sprzeczny z ustawą PiP 2011, nr 3 Szerzej prezentacja o zakazach dowodowych!

31 Systematyka dowodów dowody niekonwencjonalne Dowody kontrowersyjne, pozyskiwane w wyniku działalności operacyjno rozpoznawczej Policji i innych uprawnionych służb (np. CBA, ABW) 1. Zakup kontrolowany (transakcja pozorna) art. 19a ustawy o Policji; niejawne nabycie lub przejęcie przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi albo których posiadanie, wytwarzanie, przewożenie lub obrót nimi jest zabroniony; kontrolowana łapówka 2. Tajny agent policji art. 20a i 22 ustawy o Policji; funkcjonariusz Policji (lub osoba trzecia), która ukrywając swoje związki z Policją lub innymi służbami bezpieczeństwa wchodzi w kontakt z grupą przestępczą w celu ujawnienia przestępstw i wykrycia jego sprawców. Tajny agent nie jest sprawcą przestępstwa. To osoba z zewnątrz, która wchodzi w środowisko przestępcze. Jego rola z założenia ma być podrzędna 3. Świadek koronny 4. Kontrola operacyjna podsłuch i obserwacja 5. Tajne pozyskiwanie informacji 6. Komputerowa analiza danych osobowych

32 Systematyka dowodów dowody niekonwencjonalne Uwarunkowania ustawowe regulacji dowodów niekonwencjonalnych wg. S. Waltosia: 1. Przestrzeganie reguły subsydiarności 2. Dopuszczalność ograniczona tylko do ściśle określonego kręgu przestępstw 3. Sąd powinien mieć wyłączną kompetencję do wyrażenia zgody na te dowody, które szczególnie intensywnie naruszają sferę prywatności 4. Ustawa powinna przewidywać obowiązek niszczenia materiałów uzyskanych wbrew ustawie 5. Zgoda na przeprowadzenie dowodów niekonwencjonalnych powinna zakreślać granice czasowe oraz osobowe i przedmiotowe tych czynności 6. Zbyt mało rygorystyczne są regulacje pozwalające na odtworzenie na rozprawie materiałów uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnej (art k.p.k.). Konieczne jest zbadanie warunków legalności uzyskanego dowodu. 7. W niektórych wypadkach należy dopuszczać składanie zeznań przez funkcjonariuszy Policji jako świadka incognito BARDZO WAŻNE!!! Wyrok TK z dnia 30 lipca 2014 r. (K 23/11)

33 Systematyka dowodów dowody prywatne Art k.p.k. na rozprawie mogą być odczytywane wszelkie dokumenty prywatne, powstałe poza postępowaniem karnym, w szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki. Możliwość czynnego gromadzenia dowodów przez strony inne niż oskarżyciel publiczny wyrównanie szans między oskarżeniem i obroną art. 174 i 168a k.p.k. bariery w prowadzeniu własnego postępowania np. przez oskarżonego Dowód prywatny każdy środek dowodowy zgromadzony, wyszukany, zebrany, utrwalony, stworzony, zamówiony lub zabezpieczony przez podmiot prywatny (taki, który nie jest i nie był na wcześniejszym etapie organem prowadzącym postępowanie karne) dla celów postępowania karnego, niezależnie od tego, czy w czasie, kiedy dany dowód został zebrany, toczyło się postępowanie karne, co do czynu, którego dotyczy dowód A. Bojańczyk

34 Systematyka dowodów dowody prywatne Niezależnie od prawa stron do prywatnego poszukiwania dowodów, czynność dowodowa jest zawsze czynnością organu procesowego. Jeżeli uczestnik postępowania chce żeby dany dowód został uwzględniony podczas orzekania musi złożyć wniosek dowodowy, a organ dopuścić wnioskowany dowód. Prywatne przesłuchanie świadka nie istnieje w polskiej procedurze, nie ma znaczenie utrwalenie rozmowy w prywatnym protokole. Por. art W przedmiotowej sprawie załączono do wniosku o wznowienie postępowania pisemne oświadczenia pochodzące od osób, które nie zostały przesłuchane w postępowaniu sądowym. Jeśli chodzi o charakter procesowy takiego oświadczenia, to w doktrynie oceniane jest ono jako dokument prywatny (art k.p.k.). W konsekwencji, taki dokument zawiera informacje o nowym źródle dowodowym, którego wartość z punktu widzenia podstawy do wznowienia postępowania powinna być oceniana na podstawie całokształtu okoliczności konkretnej sprawy. Naturalnie, dowód w postaci tego dokumentu prywatnego, z uwagi na zawartą w nim treść, nie może zastąpić dowodu z zeznań osoby, która go sporządziła. Zastrzeżenie to dotyczy przede wszystkim postępowania przed sądem pierwszej instancji, rozpoznającym merytorycznie kwestię sprawstwa i winy osoby oskarżonej, a także ewentualnego postępowania dowodowego przed sądem odwoławczym (por. postanowienie SN z r., V KO 60/16) Prywatny biegły opinia prywatna nie jest opinią biegłego. Biegłego może powołać wyłącznie organ procesowy w formie postanowienia (por. art. 194 i 194).

35 Systematyka dowodów dowody prywatne. Prywatne nagrania w procesie karnym Postanowienie SN z r., III KK 127/16 Nagranie rozmowy przez jednego z jej uczestników (niezależnie od tego, czy za wiedzą i zgodą drugiego uczestnika) nie może być żadną miarą porównywane z dokonywaniem czynności operacyjno-rozpoznawczych, czy też procesowych, w postaci kontroli i utrwalania rozmów przez odpowiednie organy państwa. Działania tych ostatnich musiały zostać uregulowane w sposób pełny i wyczerpujący z uwagi na funkcjonującą w polskim systemie prawa zasadę legalizmu, określoną w art. 7 Konstytucji, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Z kolei, z faktu, że taka specyficzna regulacja funkcjonuje w porządku prawnym w odniesieniu do organów państwowych, nie wynika, iż osoby prywatne wyłączone są w zupełności z poszukiwania i utrwalania dowodów. Wolność "tajemnicy komunikowania się", określona w art. 49 Konstytucji, nie chroni więc przed nagrywaniem treści rozmów przez osoby prywatne biorące udział w rozmowie. Późniejsza niedyskrecja jednego z uczestników rozmowy nie stanowi naruszenia tajemnicy komunikowania się, a jedynie ewentualnie naruszenie prawa do prywatności. Przepisy rozdziału 26 k.p.k., odnoszące się do kontroli i utrwalania rozmów przy użyciu środków technicznych, nie dotyczą prywatnego gromadzenia w ten sposób dowodów; dlatego taśma magnetofonowa z utrwaloną na niej przez pokrzywdzonego rozmową z oskarżonym może stanowić dowód w sprawie karnej, który podlega ocenie na zasadach ogólnych. Ewentualne naruszenia przez osoby prywatne, w ramach uzyskiwania różnych informacji, wolności określonych w powyższych przepisach nie mają bezpośredniego przełożenia na którykolwiek z funkcjonujących w procesie karnym zakazów dowodowych; nie można więc niejako a priori zakładać niedopuszczalności takich dowodów. Kwestią odrębną jest natomiast szczególna wnikliwość, jaką organy procesowe powinny się wykazywać przy ocenie tego rodzaju dowodu, zwłaszcza w sytuacji, gdy nagranie nie ma charakteru przypadkowego, a jest dokonywane przez jednego z rozmówców celowo, a zatem stanowi tzw. dowód intencjonalny. Wówczas utrwalone w taki sposób wypowiedzi powinny być oceniane pod kątem ewentualnych prowokacji lub sugestii stosowanych w toku rozmowy przez nagrywającego, a ocena taka powinna też uwzględniać stan, w jakim znajdował się nieświadomy nagrywania rozmówca. Zawsze, niezależnie od przypadkowego czy celowego nagrania, powinno się pamiętać także i o tym, że wypowiedzi takie udzielane są w warunkach braku pouczenia o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, a więc w warunkach, gdy bezwzględna szczerość nie jest gwarantowana groźbą reakcji karnej ze strony państwa. Kwestii wiarygodności dowodu nie można jednak mylić, czy choćby tylko łączyć z kwestią jego dopuszczalności.

36 Systematyka dowodów dowody naukowe Dowód naukowy wynik badania przeprowadzonego przez biegłego przy wykorzystaniu nadających się do weryfikacji metod, uznanych i stosowanych w danej dziedzinie wiedzy, w której biegły jest specjalistą. przedstawiony w jego opinii. A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym, Warszawa 2010, s. 52. Biegli sędziowie w bieli Szerzej prezentacja o dowodach cz. II.

37 Wprowadzanie dowodów do procesu Wprowadzanie dowodów do procesu czynność polegająca na włączeniu do procesu karnego źródeł dowodowych w celu wykorzystania w postępowaniu przed danym organem procesowym pochodzących od nich środków dowodowych. art Dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu. Przejaw kontradyktoryjności postępowania, a w odniesieniu do oskarżonego jedna z gwarancji prawa do obrony. tradycyjnie uznaje się za jedną z gwarancji realizacji zasady prawdy materialnej W postępowaniu przygotowawczym ze względu na dominującą zasadę inkwizycyjności regułą przeprowadzanie dowodów z urzędu. W postępowaniu sądowym, ze względu na zasadę kontradyktoryjności przeprowadzanie dowodów na wniosek stron, przy subsydiarnej inicjatywie dowodowej sądu. Inicjatywa dowodowa stron i organów procesowych. Wyjątkowo przysługuje innym uczestnikom postępowania - Inicjatywa dowodowa biegłych: art k.p.k. na wniosek biegłych psychiatrów do udziału w opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego powołuje się biegłego lub biegłych innych specjalności art k.p.k. biegły może wnosić o skierowanie badanego oskarżonego na obserwację w zamkniętym zakładzie leczniczym

38 Wprowadzanie dowodów do procesu inicjatywa stron Wniosek dowodowy strony skierowany do organu prowadzącego postępowanie Wniosek dowodowy żądanie strony przeprowadzenia określonego dowodu Sposób wprowadzenia dowodów do procesu charakterystyczny dla procesu kontradyktoryjnego wniosek dowodowy nie zawsze musi być wnioskiem o przeprowadzenie dowodu, może on także zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu Forma: Ustna do protokołu art. 169 Pisemna art i 169 Dopuszczenie przez organ procesowy dowodu wnioskowanego przez stronę Uwzględnienie w formie zarządzenia ALE jeżeli wniosek dowodowy został złożony na rozprawie a inna strona się mu sprzeciwia, o dopuszczeniu dowodu decyduje sąd postanowieniem (art. 368) postanowienie niezaskarżalne i nie wymaga uzasadnienia Jeżeli strona złożyła wniosek dowodowy organ ma obowiązek rozstrzygnąć w przedmiocie tego wniosku. Przesłanki oddalenia wniosku dowodowego art Organ procesowy przeprowadza dowód wnioskowany przez stronę Czynność dowodowa jest zawsze czynnością organu procesowego

39 Wprowadzanie dowodów do procesu inicjatywa stron W znaczeniu ścisłym żądanie przeprowadzenia określonego dowodu. O wyszukanie dowodu. Wnioski pomocnicze żądanie przeprowadzenia określonego dowodu żeby dowiedzieć się, gdzie znajduje się inny dowód. Dotyczące kontroli lub oceny dowodu np. odczytanie protokołu zeznań wcześniej złożonych przez świadka. Dotyczące sposobu przeprowadzenia dowodu np. wniosek o przesłuchanie świadka za pomocą środków pozwalających na komunikowanie się na odległość. Prekluzja dowodowa w KPK? Strona może składać wnioski dowodowe na każdym etapie postępowania i KPK nie zna instytucji prekluzji dowodowej. art Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Pozorna prekluzja dowodowa, ponieważ nawet jeżeli strona celowo nie złożyła wniosków dowodowych w postępowaniu przed sądem I instancji i wnioskuje o ich przeprowadzenie w apelacji (zażaleniu), choć wniosek dowodowy zostanie oddalony (art pkt 1), to organ i tak ma obowiązek dopuścić wnioskowane dowody działając z urzędu, gdy są to dowody istotne. art w zw. z art. 167 i w zw. z art. 2 2

40 Warunki formalne wniosku dowodowego Wniosek dowodowy złożony w formie pisemnej musi spełniać: 1. ogólne warunki pisma procesowego określone w art k.p.k. Pismo procesowe powinno zawierać: 1. oznaczenie organu do którego jest skierowane oraz sprawy, której dotyczy (DO KOGO) 2. oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo (KTO) 3. treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem (CO) 4. datę i podpis składającego pismo 2. szczególne wymogi określone w art. 169 k.p.k. we wniosku dowodowym należy podać - obligatoryjnie 1. oznaczenie dowodu, jaki ma być przeprowadzony (wskazać o jakie źródło lub środek dowodowy chodzi) 2. okoliczności, które mają być udowodnione teza dowodowa, jaką za pomocą tego dowodu ma być wykazana o fakultatywnie można określić sposób przeprowadzenia dowodu Jeżeli wniosek dowodowy nie spełnia wymogów formalnych organ wzywa do uzupełnienia braków terminie 7 dni pod rygorem pozostawienia bez rozpoznania (art. 120)

41 Oddalenie wniosku dowodowego 1. przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne np. wniosek o przesłuchanie duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 pkt. 2 k.p.k.) 2. okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia strona chce dowodzić okoliczności, które niewątpliwie nie maja i nie będą miały znaczenia przy rozstrzyganiu danej kwestii ani dla ustalenia sprawstwa czy winy 3. okoliczność, która ma być udowodniona jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy wcześniej przyjęto za udowodnioną tezę wskazaną we wniosku dowodowym Ważne! Art k.p.k. nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić. 4. dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności dowód możliwy i dopuszczalny, ale zupełnie nieprzydatny 5. dowodu nie da się przeprowadzić faktyczna niemożność przeprowadzenia dowodu albo w ogóle albo w przewidywalnym terminie (np. świadek zapadł w śpiączkę) 6. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

42 Art. 167 a art. 170 w orzecznictwie Wyrok SA w Katowicach z r., II AKa 521/11 Skoro art. 170 kpk jest przepisem o charakterze wyjątkowym w stosunku do zasady określonej w art. 167 kpk nakazującej sądowi przeprowadzanie dowodów, to do oddalenia wniosków dowodowych stron może dojść tylko i wyłącznie wówczas gdy spełniona jest, któraś z przesłanek wymienionych w art. 170 kpk. Brak podstawy prawnej wymienionej w art. 170 kpk oznacza tym samym konieczność i obowiązek przeprowadzenia dowodu.

43 Zakaz antycypacji dowodu Wyrok SA w Katowicach z r., II AKa328/12 Sumaryczne potraktowanie wszystkich wniosków dowodowych, a jednocześnie stwierdzenie, iż "zgromadzony materiał dowodowy jest kompletny i wystarczający do podjęcia przez Sąd merytorycznej decyzji w sprawie, a wykonywanie dalszych czynności nie wpłynie na stanowisko Sądu co do oceny zgromadzonego materiału dowodowego, a jedynie prowadzić będzie do nieuzasadnionej przewlekłości" jest wyrazem naruszenia przez Sąd normy przepisu art k.p.k. Oddalając wnioski, a zwłaszcza tak uzasadniając swoją decyzję, sąd jeszcze przed zakończeniem postępowania dowodowego i przed wyrokowaniem daje odpowiedni wyraz swojemu przekonaniu o winie oskarżonego, opartej na dotychczas przeprowadzonych dowodach. Tymczasem Sąd ani nie wykazał, by dany dowód nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, ani też nie wskazał, dlaczego przeprowadzenie wnioskowanych dowodów będzie w sposób istotny prowadzić do przewlekłości postępowania.

44 Nieprzydatność dowodu Wyrok SA w Gdańsku r., II AKa 363/14 Skoro wniosek obrońcy o dopuszczenie dowodu z ekspertyzy wariograficznej złożony został na zaawansowanym etapie postępowania sądowego, po dokładnym zapoznaniu się przez oskarżonego z aktami sprawy, to zgodzić się należy z Sądem Okręgowym, iż powyższy dowód utracił już swą wartość poznawczą. Wobec tego wniosek obrońcy w tym przedmiocie został trafnie oddalony na podstawie art pkt 3 k.p.k. Wyrok SA w Lublinie z r., II AKa 72/10 Nie może być powodem oddalenia wniosku to, że osoby, o przesłuchanie których oskarżony wnosi, nie przyznały się, będąc oskarżonymi, do dokonania zarzucanego im czynów. Takie stwierdzenie a priori dezawuuje zgłoszone dowody, z naruszeniem zasady bezstronności wyraża ich przedwczesną ocenę. Brak jest powodów dla oddalenia wniosku o przesłuchanie w charakterze świadków osób oskarżonych w innej sprawie, także wtedy gdy sprawa oskarżonego i osób wzywanych w charakterze świadków była wszczęta w wyniku jednego aktu oskarżenia.

45 W sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania Wyrok SA we Wrocławiu z r., II AKa 141/16 Składanie wniosków dowodowych w końcowej fazie postępowania dowodowego nie jest wprawdzie wykluczone przez procedurę karną, ale postąpienie takie musi być oceniane także przez pryzmat przepisu art pkt 5 k.p.k. Jeżeli zaś analiza zgłoszonego wniosku dowodowego w zestawieniu z całokształtem okoliczności faktycznych, a w szczególności faktyczną możliwością złożenia tego wniosku na wcześniejszym etapie postępowania bez szkody dla realizowanej linii obrony, doprowadzi do jednoznacznego stwierdzenia, że celem takiego wniosku było li tylko przedłużenie postępowania karnego, to zastosowanie normy art pkt 5 k.p.k. będzie nie tylko uzasadnione, ale konieczne. Wyrok SA we Wrocławiu z r., II AKa 271/15 Organ procesowy może uznać, że żądanie przeprowadzenia dowodu niewątpliwie zmierza do przedłużenia postępowania nie tylko w sytuacji, gdy zostało złożone w końcowej fazie procesu, ale i na wcześniejszym etapie ponieważ art pkt 5 k.p.k. nie zawiera w tej mierze ograniczeń. Wyrok SA w Lublinie z r., II AKa 72/10 Oddalenie wniosku dowodowego na podstawie art pkt 5 k.p.k. jest w zasadzie niemożliwe w sytuacji, gdy wniosek dowodowy ma istotne znaczenie dla ustalenia prawdy materialnej. Zasada szybkości postępowania nie może być realizowana z uszczerbkiem dla prawidłowych ustaleń faktycznych.

46 Oddalenie a odrzucenie wniosku dowodowego Oddalenie wniosku dowodowego Odrzucenie* wniosku dowodowego organ zapoznał się z wnioskiem i z przyczyn wskazanych w art k.p.k. nie uwzględnił wniosku ocena merytoryczna wniosku wniosek nie spełnia obligatoryjnych warunków formalnych z art i k.p.k. i strona nie uzupełniła tych braków w sposób wskazany w art. 120 k.p.k. wniosek może być merytorycznie zasadny, ale i tak nie zostanie uwzględniony Uznanie wniosku dowodowego bezskuteczny powodu niezachowania warunków formalnych za z

47 Obowiązek rozpoznania wniosków dowodowych Postanowienie SA w Białymstoku z r., II AKz 60/14 Niewydanie postanowienia co do wniosku dowodowego nie przesądza jednak automatycznie o zasadności środka odwoławczego opartego na tej podstawie, jeśli zostanie w sposób właściwy wykazane, że wniosek dowodowy nie mógł zostać uwzględniony i podlegał oddaleniu, to uchybienie formalne polegające na niewydaniu stosownego postanowienia nie powinno decydować o zasadności środka odwoławczego opartego li tylko na braku postanowienia co do złożonego wniosku dowodowego.

48 Obowiązek rozpoznania wniosków dowodowych Wyrok SN z r., III KK 232/15 Rażącym błędem prawnym była nieudolna próba, podjęta przez Sąd ad quem, wyinterpretowania tego, że ewidentne uchybienie Sądu a quo, polegające na nierozpoznaniu wniosku dowodowego, w istocie rzeczy nie jest uchybieniem (k. 36 in fine - k. 37 uzasadnienia). Przede wszystkim całkowicie niezrozumiałe jest stwierdzenie, że Sąd ten nie rozpoznał tego wniosku tylko "formalnie", tak jakby można było wyróżnić jakieś inne rodzaje odniesienia się do złożonego wniosku dowodowego. Krótko rzecz ujmując - złożony wniosek dowodowy albo jest rozpoznany, albo nie następuje jego rozpoznanie. Każdy wniosek dowodowy wymaga rozpoznania, a w konsekwencji każde nierozpoznanie wniosku dowodowego jest uchybieniem procesowym. Zdecydowanie nie można zaakceptować poglądu Sądu ad quem, że "skoro Sąd I instancji nie odniósł się do wniosku dowodowego obrońcy K. B. a jednocześnie nie dokonał żądanych w nim czynności, to w sposób dorozumiany należy przyjąć, że Sąd nie uwzględnił tego wniosku".. Przepisy Kodeksu postępowania karnego nie przewidują oddalania wniosków dowodowych w sposób "dorozumiany" i nie bez istotnych powodów wprowadzają precyzyjny rygor procedowania w związku ze złożonym wnioskiem dowodowym. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia (art k.p.k.), a orzeczenia nie można wydać w sposób dorozumiany. Oddalenie to może nastąpić jedynie w oparciu o jedną z podstaw ustawowych, określonych w art pkt 1-5 k.p.k., a nader oryginalny sposób oddalania wniosków dowodowych, który skłonny jest aprobować Sąd Apelacyjny, uniemożliwia ustalenie, która z podstaw ustawowych miałaby w realiach konkretnej sprawy uzasadniać takie postąpienie

49 Wprowadzanie dowodów do procesu z urzędu Art. 167 należy interpretować przy uwzględnieniu zasad dominujących na danym etapie postępowania karnego, roli organów procesowych i funkcji stadium procesu. W postępowaniu przygotowawczym dominujące znaczenie ma zasada inkwizycyjności i działania z urzędu, a organ procesowy (prokurator lub Policja) dąży do realizacji celów z art. 2 1 oraz art. 297 regułą będzie inicjatywa dowodowa organów procesowych, przy subsydiarnej inicjatywie stron postępowania przygotowawczego (podejrzanego i pokrzywdzonego) inicjatywa dowodowa stron jest przejawem kontradyktoryjności postępowania przygotowawczego i gwarancją realizacji prawa do obrony pozwala na pełniejsze zbadanie okoliczności faktycznych przez organ procesowy W postępowaniu sądowym dominuje zasada kontradyktoryjności, a sąd powinien być bezstronnym arbitrem rozstrzygającym spór między oskarżeniem a obroną. Inicjatywa dowodowa sądu ma na celu zagwarantowanie realizacji zasady prawdy materialnej. Sąd nie może wyręczać stron postępowania w prowadzeniu za nie postępowania dowodowego. regułą powinno być przeprowadzanie dowodów na wniosek stron, a wyjątkiem dopuszczenie dowodów przez sąd z urzędu

50 Inicjatywa dowodowa sądu w orzecznictwie Wyrok SA w Warszawie z r., II AKa 37/16 W wypadku gdy strona nie składa stosownych wniosków dowodowych, nie można oczekiwać od sądu, że będzie on realizował funkcję śledczą przez poszukiwanie dowodów w procesie udowadniania sprawstwa i winy oskarżonego. Powinność sądu, wynikająca z art. 167 k.p.k., powstaje tylko wtedy, gdy dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych uzależnione jest od przeprowadzenia dowodu, o którym sąd powziął informację. Wyrok SA we Wrocławiu z r., II AKa 12/16 Wprawdzie sąd ma obowiązek dochodzenia do prawdy obiektywnej także w sytuacji, gdy strony nie wnioskują o przeprowadzenie nowych dowodów, ale obowiązek ten powstaje dopiero, gdy dokonując oceny dowodów, uzna, że materiał dowodowy jest niepełny i nasuwa wątpliwości co do stanu faktycznego sprawy, więc powinien być uzupełniony. Sąd powinien dopuszczać dowody bez wniosków stron tylko wtedy, gdy grozi oczywista niesprawiedliwość wyroku. Wyrok SA w Krakowie z r., II AKa 209/15 Zarzucając sądowi, że nie szukał dowodów, apelujący pomija, że nie tylko sąd, ale i strony mają obowiązek respektować zasady procesowe, a w omawianym wypadku apelujący niewątpliwie naruszył zasadę lojalności uczestników procesu i prawdy materialnej. Sąd ma obowiązek inicjatywy dowodowej, gdy stwierdzi, że uzyskane dowody są niepełne i nasuwają wątpliwości co do stanu faktycznego albo gdy grozi rażąca niesprawiedliwość wyroku. Rzeczą sądów nie jest poszukiwanie dowodów ale weryfikacja tych, które zgłoszą strony zgodnie z zasadą kontradyktoryjności procesu, obowiązującą również pod rządem ustawy procesowej sprzed nowelizacji.

51 Rodzaje czynności dowodowych Poszukiwawcze poszukiwanie źródeł dowodu, np.: zatrzymanie rzeczy przeszukanie kontrola i utrwalanie rozmów wydanie korespondencji i przesyłek Ujawniające wydobycie ze źródła dowodowego środka dowodowego, np.: przesłuchanie okazanie opinia biegłego oględziny i otwarcie zwłok Kontrolujące potwierdzenie (sprawdzenie) wiarygodności wcześniej pozyskanego dowodu konfrontacja odczytanie protokołów zeznań/wyjaśnień (art. 389 i 391)