Kierownictwo: mgr Elżbieta Płuska. Opracowanie: dr inż. Iwona Rackiewicz mgr inż. Barbara Podolska mgr inż. Urszula Śladkowska

Transkrypt

1

2 Kierownictwo: mgr Elżbieta Płuska Opracowanie: dr inż. Iwona Rackiewicz mgr inż. Barbara Podolska mgr inż. Urszula Śladkowska Weryfikacja: mgr inż. Joanna Wilczyńska mgr inż. Marek Rosicki Oprawa graficzna: mgr Wojciech Francik Ankieterzy: Maria Wojciech Partycja Ziebura Grzegorz Pyrtek Piotr Wanot 2

3 SPIS TREŚCI 1 STRESZCZENIE PODSTAWA OPRACOWANIA CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ANALIZA MATERIAŁÓW ANALIZA ISTNIEJĄCEGO STANU W ZAKRESIE JAKOŚCI POWIETRZA W GMINIE OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SYSTEMÓW GRZEWCZYCH NA TERENIE GMINY INWENTARYZACJA ŹRÓDEŁ NISKIEJ EMISJI ANALIZA ANKIET OBLICZENIA EMISJI DLA WYBRANYCH OBSZARÓW METODYKA OBLICZEŃ WYNIKI OBLICZEŃ I WNIOSKI CHARAKTERYSTYKA SPOSOBÓW OGRANICZANIA NISKIEJ EMISJI WYBÓR WARIANTÓW OGRANICZANIA NISKIEJ EMISJI DLA GMINY OKREŚLENIE EFEKTU EKOLOGICZNEGO DLA PRZYJĘTYCH WARIANTÓW PODSUMOWANIE LITERATURA

4 1 Streszczenie W opracowaniu przedstawiono program ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna, którego realizacja ma przyczynić się do zmniejszenia ilości substancji zanieczyszczających w powietrzu na analizowanym obszarze. W celu oszacowania aktualnej emisji substancji zanieczyszczających ze źródeł niskiej emisji dokonano szczegółowej inwentaryzacji tych źródeł. Zasadniczym elementem inwentaryzacji było przeprowadzenie ankiet wśród mieszkańców. Ankietyzacja miała na celu zidentyfikowanie funkcjonujących na terenie gminy systemów grzewczych. Z uwagi na ograniczenia czasowe, ankietyzacją nie objęto wszystkich budynków mieszkalnych, a jedynie zlokalizowane w 4 sołectwach (Rudołtowice, Ćwiklice, Piasek, Łąka) oraz na 4 osiedlach miasta Pszczyna (Os. Powstańców Śląskich, Stara Wieś, Os. Daszyńskiego, Os. Kolonia Jasna). Uzyskane dane pozwoliły na stosunkowo dobre zorientowanie się w ogólnej charakterystyce systemów grzewczych, występującym na analizowanym obszarze. Ww. dane uznano za reprezentatywne dla pozostałych, niezankietowanych terenów. Na podstawie inwentaryzacji określono, że ponad 90% budynków jednorodzinnych, które stanowią dominujący typ budownictwa, wyposażonych jest w kotły opalane węglem, mułem węglowym lub mieszankami tych paliw. Oszacowano wskaźniki zużycia energii cieplnej dla budynków zlokalizowanych w mieście i na obszarze wiejskim. Następnie korzystając z danych nt. ilości budynków oraz odpowiednich wskaźników emisji, dla poszczególnych rodzajów paliw, obliczono emisje substancji zanieczyszczających do powietrza oraz sporządzono mapy przestrzennego rozkładu tych substancji na terenie gminy. Do obszarów o największej kumulacji niskiej emisji zaliczono miejskie osiedla Powstańców Śląskich i Kolonię Jasną. Od osiedli tych zaproponowano rozpoczęcie działań zmierzających do redukcji niskiej emisji. Wspólnie z Zamawiającym wytypowano 3 warianty rozwiązań. Dla każdego z wariantów określono efekt ekologiczny. Przedstawiono również harmonogramy czasowe realizacji zadań zawartych w wariantach. 2

5 2 Podstawa opracowania Podstawę do wykonania opracowania stanowią: 1. umowa nr: /06/ZOŚ/kons zawarta w dniu r. pomiędzy gminą Pszczyna, a firmą ATMOTERM S.A.; 2. dane uzyskane z Urzędu Miejskiego w Pszczynie; 3. opracowania i materiały: - Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Pszczyna, - Program Ochrony Środowiska Gminy Pszczyna, - Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Pszczyńskiego, - Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Pszczyna, - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego części terenu miasta Pszczyna, - Plan rozwoju lokalnego dla gminy Pszczyna na lata oraz , - Strategiczny program rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Pszczyna do roku 2010, - Dane z Górnośląskiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o. w Zabrzu nt. klientów zużywających paliwo gazowe do celów grzewczych, - Dane dotyczące kotłowni gazowych obsługiwanych przez Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej Sp. z o.o. w Pszczynie, - ankiety dotyczące systemów grzewczych, wypełnione przez mieszkańców gminy Pszczyna; 4. akty prawne dotyczące ochrony środowiska, w zakresie powietrza: - Dz. U. Nr 129/2006 r., poz. 902, z późn. zm. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, - Dz. U. Nr 100/2001 r., poz. 1085, z późn. zm. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, - Dz. U. Nr 87/2002 r. poz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, 3

6 alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, - Dz. U. Nr 1/2003 r., poz. 12 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, - Dz. U. Nr 260/2003 r., poz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji. 3 Cel i zakres opracowania Celem opracowania jest wykonanie dokumentacji - Programu ograniczania niskiej emisji (PONE) dla gminy Pszczyna wraz z określeniem efektu ekologicznego. Zakres pracy obejmował: określenie istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza na terenie gminy; opracowanie wzoru ankiet dotyczących systemów grzewczych, przeszkolenie ankieterów i pomoc w ankietyzacji; inwentaryzację źródeł niskiej emisji na terenie gminy; określenie emisji z ww. źródeł; wytypowanie wspólnie z Zamawiającym możliwych wariantów działań zmierzających do ograniczenia niskiej emisji; określenie harmonogramów czasowych wybranych wariantów; obliczenie efektu ekologicznego wariantów. Do źródeł niskiej emisji, analizowanych w ramach niniejszego opracowania, zaliczono źródła sektora bytowo-komunalnego w postaci budynków jednorodzinnych, wyposażonych w indywidualne paleniska domowe. Z uwagi na brak wystarczającej ilości danych nie uwzględniono źródeł spalania sektora usług i użyteczności publicznej. Opracowanie nie dotyczy źródeł komunikacyjnych. 4

7 4 Analiza materiałów Analizie poddano materiały stanowiące zewnętrzne uwarunkowania prawne i podstawę dla tworzonego programu ograniczania niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna, takie jak np. Prawo ochrony środowiska, polityka ekologiczna kraju, Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego, jak również opracowania o charakterze lokalnym, przedstawione w pkt 3 rozdz. 2 Podstawa opracowania. W Polityce ekologicznej państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata zwrócono uwagę, iż praktyka ochrony środowiska w aspekcie ochrony zdrowia publicznego jest ważnym elementem procesu integracji Polski z Unią Europejską, a celem strategicznym działań Wspólnoty jest osiągnięcie takiej jakości środowiska, w którym poziomy zanieczyszczeń spowodowanych przez człowieka nie prowadzą do znaczącego wpływu na zdrowie człowieka lub jego zagrożenia. Podstawowym celem Polityki ekologicznej państwa w zakresie powietrza atmosferycznego jest prowadzenie działań dla utrzymania trendu poprawy jakości i dalszego ograniczania ryzyka zdrowotnego wynikającego z narażenia na występujące w powietrzu czynniki szkodliwe dla zdrowia, takie jak cząstki zawieszone, szczególnie drobne pyły. Istotnym źródłem wymienionych substancji jest niska emisja tj. pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych. Stanowi ona poważny problem nie tylko ekologiczny i zdrowotny, ale również ekonomiczny. Spalanie paliw (głównie węgla, mułów węglowych, a także niekiedy odpadów z gospodarstw domowych) w niskosprawnych urządzeniach grzewczych, często w złym stanie technicznym, i nieprawidłowo eksploatowanych odbywa się w nieefektywny sposób. Art. 137 ustawy Prawo ochrony środowiska mówi o przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom poprzez zapobieganie lub ograniczanie wprowadzania do środowiska substancji lub energii. Zgodnie z ww. ustawą, ochrona zasobów środowiska powinna być realizowana w szczególności poprzez określenie standardów jakości środowiska i kontrolę ich osiągania, a także podejmowanie działań służących ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu oraz ograniczanie emisji. W celu doprowadzenia do przestrzegania standardów jakości środowiska, zgodnie z art. 84 ustawy Prawo ochrony środowiska, tworzone są programy. Na przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza oraz wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii przeznacza się środki funduszy gminnych (art. 406). 5

8 W Strategii rozwoju energetyki odnawialnej, opracowanej przez Ministerstwo Środowiska, wyznaczone zostały udziały odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowoenergetycznym kraju na poziomie 7,5 % w 2010 r. i 14 % w 2020 r. Według Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego do największych emitorów zanieczyszczeń powietrza województwa śląskiego należy energetyka, duży wpływ na emisję zanieczyszczeń ma również niska emisja z komunalnych źródeł ciepła. Jednym z priorytetów strategii rozwoju województwa jest poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu. Stąd jednym z celów strategicznych jest: polepszenie jakości powietrza. Zwrócono uwagę, iż ograniczenie emisji pyłu, powstałego w związku z wytwarzaniem energii cieplnej do celów bytowo-gospodarczych może nastąpić poprzez podłączenie gospodarstw produkujących energię na własne potrzeby do istniejących sieci ciepłowniczych, zwiększenie wykorzystania energii elektrycznej i gazu oraz lokalnych zasobów energii odnawialnej, stosowanie nowoczesnych technologii i przestrzeganie standardów energooszczędności w nowo budowanych i modernizowanych obiektach. W Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego wyznaczono cele polegające na opracowaniu strategii i programów wdrożeniowych dla osiągnięcia obniżenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu do określonych poziomów, rozpoczęciu procesu wdrażania wspólnotowych aktów prawnych dotyczących poprawy jakości powietrza, ograniczeniu emisji z procesów spalania paliw i utrzymaniu wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza na poziomie emisji z 1999 r. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń w powiecie pszczyńskim, zgodnie z Programem Ochrony Środowiska (przemysłowych i dla odbiorców Powiatu Pszczyńskiego indywidualnych) możliwe ze źródeł będzie energetycznych poprzez obniżenie energochłonności obiektów grzewczych, poprawę sprawności urządzeń grzewczych (kotłów), poprzez przeprowadzenie ich modernizacji lub wymianę na nowe o wyższej efektywności działania oraz ograniczenie strat ciepła na sieciach przesyłowych. Wszystkie ww. działania prowadzić będą do ograniczenia zużycia nośników energii. Dodatkowo do poprawy stanu środowiska, w tym czystości powietrza oraz ograniczenia zużycia kopalnych zasobów surowców energetycznych, powinno przyczynić się wykorzystanie źródeł energii odnawialnej tj. energii wiatru, energii promieniowania słonecznego, energii geotermalnej czy biomasy. Wykorzystanie w przyszłości biopaliw stanowić będzie kolejny krok w kierunku obniżenia zużycia paliw kopalnych. Obszar powiatu pszczyńskiego jest w prawie 100 % zgazyfikowany. Głównym jednak surowcem w sektorze komunalno-bytowym w powiecie jest nadal węgiel, a w dalszej kolejności ciepło sieciowe i gaz sieciowy. W indywidualnym i komunalnym ogrzewnictwie funkcjonują jeszcze urządzenia grzewcze o przestarzałej konstrukcji, jak kotły 6

9 komorowe tradycyjne bez regulacji i kontroli ilości podawanego paliwa do paleniska oraz bez regulacji i kontroli powietrza podawanego do procesu spalania, o sprawności średniorocznej wynoszącej ok. 50%. W starych nieefektywnych urządzeniach grzewczych spala się niskiej jakości węgiel, a często różnego rodzaju materiały odpadowe i odpady komunalne. W celu przeciwdziałania tej sytuacji część gmin w powiecie realizuje z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska program dotowania zakupu ekologicznych systemów grzewczych w budynkach mieszkalnych. W rejestrze celów i zadań środowiskowych Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Pszczyńskiego w zakresie ochrony powietrza jednym z celów krótkookresowych ( ) podano inwentaryzację potencjału pozyskania energii ze źródeł odnawialnych oraz promowanie kotłowni wykorzystujących alternatywne źródła energii (biomasa, pompy ciepła). Wg Programu Ochrony Środowiska Gminy Pszczyna paliwa stałe są i jeszcze przez długi okres czasu będą podstawowym nośnikiem energii (głównie ze względów ekonomicznych), wobec czego szczególną uwagę nalałoby zwrócić na zagadnienia ograniczenia emisji zanieczyszczeń w procesie ich spalania, a więc na kierunki modernizacji samych źródeł ciepła, substytucję paliw, wprowadzenie nowych technik i technologii spalania, a także na sprawdzone metody oczyszczania spalin i utylizacji odpadów paleniskowych. Zaznaczono, iż szczególną uwagę należy zwrócić na możliwość wykorzystania czystych źródeł energii oraz źródeł odnawialnych a podejmowane działania stwarzające warunki umożliwiające realizację zadań w zakresie ochrony powietrza na terenie gminy Pszczyna powinny być realizowane m.in. poprzez: - opracowanie i wdrożenie obszarowego programu likwidacji niskiej emisji wynikającego z gminnego operacyjnego planu polepszenia jakości powietrza, - inwentaryzację potencjału pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, - przeprowadzenie działań związanych z transportem, - systematyczne prowadzenie kontroli podmiotów dotyczącej przestrzegania zasad ochrony środowiska, - zorganizowanie programów edukacyjnych dla szerokich kręgów społeczeństwa w zakresie ochrony powietrza. Kierunki działań podejmowanych na rzecz rozwoju gminy Pszczyna w oparciu o program zrównoważonego rozwoju zostały wyznaczone w Strategicznym Programie Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Pszczyna oraz Projekcie założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. W ramach realizacji zadań krótkoterminowych, w zakresie ochrony powietrza na terenie gminy Pszczyna, przyjęto następujące cele dotyczące poprawy jakości powietrza: - opracowanie i wdrożenie obszarowego programu likwidacji niskiej emisji, 7

10 - inwentaryzację potencjału pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, - zakaz wypalania traw i rżysk, - systematyczne prowadzenie kontroli podmiotów dotyczącej przestrzegania zasad ochrony środowiska, - zorganizowanie programów edukacyjnych dla szerokich kręgów społeczeństwa w zakresie ochrony powietrza ze szczególnym uwzględnieniem wskazywania szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dla zdrowia oraz kosztów społeczno-ekonomicznych spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfery. 5 Analiza istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza w gminie Na terenie miasta Pszczyna prowadzone są pomiary stężeń substancji w powietrzu przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. W latach prowadzone były następujące badania [1]: 1) jakości powietrza (pomiar SO2, NO2, benzenu, ozonu), przy pomocy telemetrycznego systemu OPSIS, działającego w sąsiedztwie ul. Górnośląskiej, 2) poziomu stężeń pyłu zawieszonego PM10, przy ul. Księżycowej, 3) modelowe, stężeń SO2, NO2, CO, pyłu zawieszonego PM10, benzenu, w strefie pszczyńskiej. Ad 1) W stacji pomiarowej OPSIS mierzone są głównie zanieczyszczenia komunikacyjne tj. substancje powstające w wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych. Jednak swój udział w stężeniach imisyjnych ma w tym przypadku również emisja pochodząca z ogrzewania mieszkań w sąsiedztwie stacji pomiarowej znajduje się Os. Daszyńskiego z indywidualnymi budynkami mieszkalnymi, ogrzewanymi węglem. W tabeli 1 zestawiono wyniki pomiarów przeprowadzonych w 2005 r. z poziomami dopuszczalnymi, określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796). Tabela 1. Jakość powietrza w Pszczynie, w roku 2005 (na podstawie badań IETU [1]) 8

11 Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m3] Dopuszczalny Dopuszczalna Częstość poziom częstość przekraczania* substancji w przekraczania* dopuszczalnego powietrzu dopuszczalnego poziomu w roku powiększony poziomu w roku kalendarzowym o margines kalendarzowym wynikająca z tolerancji pomiarów [µg/m3] Dwutlenek 1 godz razy 0 razy siarki 24 godz razy 2 razy rok brak przekroczeń Dwutlenek 1 godz razy 0 razy azotu rok brak przekroczeń Benzen rok 5 10 przekroczenie Ozon 8 godz dni** 0 dni * częstość przekraczania odnosi się do poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji, ** liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat Z przeprowadzonego porównania wynika, że w przypadku benzenu został przekroczony dopuszczalny poziom, powiększony o margines tolerancji, natomiast dla pozostałych, mierzonych substancji nie zanotowano żadnych przekroczeń. Na rysunkach 1, 2, 3 i 4 przedstawiono wyniki pomiarów średniodobowych mierzonych substancji, z roku Z uwagi na brak części danych w okresie październik grudzień, dane nt. poziomów stężeń badanych substancji w ww. miesiącach wzięto z roku 2004, tak stężenie 24 godz. SO2 [µg/m ] żeby komplet danych uwzględniał pełen okres letni i zimowy Poziom dopuszczalny Sezon zimowy Sezon letni Rysunek 1. Stężenia 24-godz. SO2 zarejestrowane w stacji przy ul. Górnośląskiej (na podstawie pomiarów IETU [2]) 9

12 Sezon letni , Sezon zimowy Sezon zimowy stężenie 24 godz. NO2 [µg/m ] Sezon zimowy stężenie 24 godz. benzenu [µg/m ] 120, stężenie 24 godz. ozonu [µg/m ] Sezon zimowy 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 Rysunek 2. Stężenia 24-godz. NO2 zarejestrowane w stacji przy ul. Górnośląskiej (na podstawie pomiarów IETU [2]) Sezon letni Rysunek 3. Stężenia 24-godz. benzenu zarejestrowane w stacji przy ul. Górnośląskiej (na podstawie pomiarów IETU [2]) 100 Sezon letni Rysunek 4. Stężenia 24-godz. ozonu zarejestrowane w stacji przy ul. Górnośląskiej, (na podstawie pomiarów IETU [2]) 10

13 W przypadku dwutlenku siarki, wyraźnie wyższe poziomy stężeń 24-godz. zarejestrowano w okresie zimowym, czyli w sezonie grzewczym ( ). Stężenie średnie w sezonie letnim wynosiło 8,9 µg/m3, natomiast w sezonie zimowym (grzewczym) było trzykrotnie wyższe i wynosiło 26,8 µg/m3. Nieco wyższe stężenia w okresie zimowym w stosunku do okresu letniego wystąpiły również dla dwutlenku azotu, odpowiednio 25,8 µg/m3 (okres zimowy) i 20,1 µg/m3 (okres letni). Niewielka różnica, w tym przypadku, pomiędzy sezonami wskazuje na większy udział źródeł komunikacyjnych w emisji NO2. Emisja pozostałych dwóch substancji tj. benzenu i ozonu jest prawie wyłącznie związana z zanieczyszczeniem powietrza spalinami samochodowymi. Zatem spośród analizowanych substancji, najlepszym wskaźnikiem zanieczyszczenia powietrza, spowodowanego emisją pochodzącą z niskich źródeł spalania paliw, w celach grzewczych, jest SO2. Ad 2) W stacji pomiarowej przy ul. Księżycowej prowadzone były pomiary średniodobowe pyłu zawieszonego PM10. W IV kwartale 2005 r. wykonano 27 takich pomiarów. W tabeli 2 przedstawiono ich wyniki. 11

14 Tabela 2. Wyniki pomiarów stężeń 24-godz. pyłu zawieszonego PM10, wykonanych w Pszczynie, przy ul. Księżycowej [2] Data poboru próbki Stężenie pyłu PM10 [µg/m3] W sześciu przypadkach stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej normy średniodobowej, która dla pyłu zawieszonego PM10 wynosi 50 µg/m3 (w roku 2005 margines tolerancji wynosił 0). Jeśliby uznać za reprezentatywną powyższą proporcję 6 dni z przekroczeniami na 27 dni pomiarowych, należałoby oczekiwać ok. 40 dni z przekroczeniami w całym sezonie grzewczym. Przy dopuszczalnej częstości przekraczania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym, wynoszącej 35 razy, mogłoby wówczas dojść do przekroczenia normy. Z tego względu zasadne jest prowadzenie regularnych pomiarów poziomów stężeń w powietrzu pyłu zawieszonego PM10. Ad 3) IETU prowadzi prace nad określaniem jakości powietrza, przy wykorzystaniu systemu symulacji napływu substancji zanieczyszczających powietrze SINZAP. System ten pozwala na modelowanie stężeń substancji w oparciu o zinwentaryzowane źródła emisji. Umożliwia również określenie wpływu źródeł niezorganizowanych, a także napływu substancji zanieczyszczających spoza granic badanego obszaru. Do weryfikacji modelu wykorzystuje się wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych. Dla roku 2003 i 2004 przeprowadzono symulację rozkładów stężeń SO2, NO2, CO, pyłu zawieszonego PM10 i benzenu. Z symulacji wykonanej dla roku 2004 wynika, że w rejonie strefy pszczyńskiej poza pyłem zawieszonym 12

15 PM10 wszystkie normy jakości powietrza były dotrzymane. W przypadku pyłu zawieszonego PM10, poziom stężeń średniodobowych był wysoki. Stwierdzono 31 przypadków przekroczenia poziomu odniesienia powiększonego o margines tolerancji. Wysoki był również modelowany poziom stężeń średniorocznych benzenu. Podsumowanie Wyniki prowadzonych na terenie gminy pomiarów stężeń substancji w powietrzu, a także symulacje rozprzestrzeniania się tych substancji na analizowanym obszarze, w ogólnym ujęciu wskazują, że stan jakości powietrza w strefie pszczyńskiej można uznać za zadowalający. Jednak należy liczyć się z występowaniem lokalnych przekroczeń dopuszczalnych poziomów pyłu zawieszonego PM10 oraz benzenu, niewykluczone są również przekroczenia, o tym samym charakterze, dopuszczalnych poziomów SO2. Imisja pyłu zawieszonego PM10 oraz dwutlenku siarki jest związana z występowaniem zjawiska niskiej emisji. Jego głównych przyczyn należy upatrywać w procesach spalania paliw w celach grzewczych, w gospodarstwach domowych. Wynika to z: - niskiej wysokości kominów indywidualnych obiektów mieszkalnych, co sprzyja koncentracji powstających substancji zanieczyszczających na poziomie przygruntowym, - spalania paliw złej jakości, w tym również odpadów z gospodarstw domowych, - niskiej sprawności kotłów i pieców domowych, - spalania paliw (nawet dobrej jakości) w kotłach o konstrukcji nie dostosowanej do własności chemicznych i uziarnienia zastosowanego paliwa. Przy niekorzystnych warunkach rozprzestrzeniania się substancji zanieczyszczających w powietrzu, a także gęstej zabudowie mieszkalnej wpływ niskiej emisji może być znaczny. W dalszej części przedstawiono charakterystykę systemów grzewczych stanowiących źródła niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna. 13

16 6 Ogólna charakterystyka systemów grzewczych na terenie gminy Istniejące systemy grzewcze na terenie gminy Pszczyna są zdeterminowane przez charakter występującego tu budownictwa, dlatego przedstawiono je w kontekście tego zagadnienia. Na analizowanym obszarze dominuje budownictwo indywidualne, w sołectwach również zabudowa zagrodowa. Wyjątek stanowi centrum miasta oraz Os. Siedlice, gdzie znajduje się 3-4 kondygnacyjna zabudowa wielorodzinna, której pierwszy poziom zajmują często lokale usługowe, a także Os. Piastów, z wysokimi budynkami (4-7 kondygnacyjnymi). Poza tym, w niektórych częściach miasta występują pojedyncze bloki. Do roku 2003 Gmina Pszczyna nie prowadziła budowy wielorodzinnych budynków mieszkalnych. Pierwsza tego typu inwestycja została zrealizowana w 2003 r. przez Pszczyńskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego (PTBS) Sp. z o.o. spółkę utworzoną przez Gminę w celu realizacji zadań związanych z budownictwem społecznym. Do ogrzewania budynków indywidualnych, na terenie gminy, wykorzystuje się głównie kotły węglowe, sporadycznie gazowe, kominki opalane drewnem. Rzadkość stanowi natomiast ogrzewanie olejowe, elektryczne, to ostatnie z uwagi na wysokie koszty eksploatacji. Kotły instalowane są najczęściej w piwnicy (ewentualnie piece węglowe montowane bezpośrednio w pokojach). Ciepło z kotłów rozprowadzane jest za pośrednictwem instalacji centralnego ogrzewania (c.o.) do poszczególnych pomieszczeń (indywidualne c.o.). Kotły mogą służyć jednocześnie do podgrzewania ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), w przeciwnym wypadku podgrzewanie c.w.u. odbywa się za pomocą bojlerów gazowych lub elektrycznych, rzadziej przepływowych podgrzewaczy elektrycznych. Szczegółowe informacje nt. systemów grzewczych występujących w budynkach indywidualnych przedstawiono w rozdziale 8 Analiza ankiet. Zaopatrzenie w ciepło mieszkań w budynkach wielorodzinnych odbywa się za pośrednictwem lokalnych kotłowni gazowych lub węglowych (zbiorowe c.o.) lub ogrzewania etażowego (piece węglowe lub kotły gazowe zainstalowane bezpośrednio w mieszkaniach). Poniżej dokonano krótkiej charakterystyki ogrzewania budynków wielorodzinnych w podziale na rodzaj podmiotu zarządzającego budynkiem. Budynki zarządzane przez Pszczyńską Spółdzielnię Mieszkaniową (PSM) na terenie Śródmieścia (ul. Kopernika) oraz na ul. Szymanowskiego (Kępa) wyposażone są we własne kotłownie gazowe, natomiast budynki na terenie osiedli: Piastów, Siedlice zasilane są z lokalnych kotłowni gazowych obsługiwanych przez Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej Sp. z o.o. w Pszczynie. Budynki te do sezonu grzewczego 2002/2003 zasilane były z Ciepłowni Węglowej przy WZD Spółka z o.o. W tabeli 3 przedstawiono dane nt. wszystkich 14

17 odbiorców ciepła z kotłowni PIK. Tabela 3. Rodzaje obiektów podłączonych do kotłowni gazowych na terenie miasta Pszczyna [3] Kotłownia Kotłownia K1 Kotłownia K2 Kotłownia K3 Kotłownia K4 Kotłownia K5 Kotłownia K6 Piastowska Zamenhoffa Zdrojowa Rodzaj odbiorcy Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich Szkoła Podstawowa nr 18 GPW Zespół Opieki Zdrowotnej szpital PSM ul. K. Odnowiciela ul. Wł. Opolczyka 2 ul. Wł. Opolczyka ul. B. Śmiałego ul. K. Wielkiego Hydrofornia Zespół Szkół nr 1 Szkoła??? nr 21 Żłobek ul. K. Wielkiego 1 (pawilon handlowy) ul. K. Wielkiego ul. Wł. Łokietka ul. Ziemowita ul. B. Śmiałego ul. H. Brodatego ul. Mieszka I ul. K. Sprawiedliwego ul. K. Odnowiciela 2 Przepompownia ścieków Pawilon Albert ul. Bednorza a ul. Bednorza 1 (pawilon klub) ul. Bednorza (pawilon sklep) ul. Bednorza 7 (pawilon nasienny) ul. Bogedaina ul. Bogedaina 23 (hotel) ul. Zamenhoffa ul. Zamenhoffa 12 (przedszkole nr 2) ul. Jagiełły ul. Korfantego ul. Korfantego 17 (Bajadera) ul. Sobieskiego Hotel PTTK Sąd Rejonowy Sąd Pracy Pawilon SKL Jedność Telekomunikacja Polska ul. Cieszyńska ul. Sznelowiec budynek Piastowska 1 (Pszczyńskie Centrum Kultury) budynek Zamenhoffa 2 (wielorodzinny) budynek Zdrojowa 4 (Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej) 15

18 Budynki będące w zarządzie AZK zlokalizowane zarówno na terenie miasta Pszczyna (Stare Miasto, ul. Korfantego, Wodzisławska, Żorska, Sznelowiec, Bielska, Bogedaina, Francuska, Kopernika, Łowiecka, Narcyzów, Wojska Polskiego, Dworcowa, Skłodowskiej, Kościuszki, Poniatowskiego), Os. Stara Wieś jak również na obszarach sołectw: Brzeźce, Ćwiklice, Jankowice, Łąka, Piasek, Poręba, Rudołtowice, Studzionka, Wisła Mała, Wisła Wielka ogrzewane są z własnych kotłowni gazowych lub węglowych. Niektóre budynki posiadają ogrzewanie etażowe (piece kaflowe, elektryczne). Zrzeszenie Właścicieli i Zarządców Domów skupia właścicieli domów wielorodzinnych zlokalizowanych w granicach Starego Miasta, ul. Dworcowej, Poniatowskiego, Batorego, Sokoła i ul. Cegielnianej. Mieszkania w wymienionych budynkach wyposażone są w ogrzewanie gazowe etażowe, elektryczne lub z własnych kotłowni węglowych. Pozostałe, nie wymienione mieszkania w budynkach wielorodzinnych należą do Wspólnot Mieszkaniowych i osób prywatnych. Ogrzewanie tych mieszkań odbywa się zarówno z własnych kotłowni węglowych bądź gazowych, jak również wyposażone są one w ogrzewanie etażowe. 7 Inwentaryzacja źródeł niskiej emisji Przedstawiona w rozdziale 6 Charakterystyka systemów grzewczych na terenie gminy pozwoliła na wytypowanie, wspólnie z Zamawiającym, obszarów do przeprowadzenia inwentaryzacji źródeł niskiej emisji. Na tej podstawie z inwentaryzacji wyłączono osiedla Piastów oraz Siedlice, gdzie znajdują się budynki wielorodzinne ogrzewane z kotłowni gazowych PIK. Mając powyższe na uwadze, w mieście Pszczyna wytypowano 7 obszarów: 1. Centrum (Stare Miasto i Śródmieście), 2. Os. Daszyńskiego, 3. Kolonia Jasna, 4. Os. Piłsudskiego, 5. Podstarzyniec (w tym Polne Domy), 6. Os. Powstańców Śląskich, 7. Stara Wieś (łącznie z Kępą). Na terenie wiejskim gminy wyróżniono 12 obszarów, którymi są poszczególne sołectwa: 1. Brzeźce, 2. Czarków, 16

19 3. Ćwiklice, 4. Rudołtowice, 5. Jankowice, 6. Łąka, 7. Piasek, 8. Poręba, 9. Studzienice, 10. Studzionka, 11. Wisła Mała, 12. Wisła Wielka. Inwentaryzację przeprowadzono w oparciu o wyniki ankiet dotyczących systemów grzewczych, wypełnionych przez mieszkańców. Ankietyzacją objęto budynki jednorodzinne, a także nieliczne wielorodzinne oraz obiekty usługowe i użyteczności publicznej. Wzory ankiet zamieszczono w załączniku 1. Z uwagi na ograniczenia czasowe, ankietyzacją nie objęto wszystkich budynków mieszkalnych, a jedynie zlokalizowane w 4 sołectwach: Rudołtowice, Ćwiklice, Piasek, Łąka oraz na 4 osiedlach miasta Pszczyna: Os. Powstańców Śląskich, Stara Wieś, Os. Daszyńskiego, Kolonia Jasna. Na rysunku 5 przedstawiono położenie obszarów objętych ankietyzacją na terenie gminy. 17

20 ankietowane osiedla Pszczyny ankietowane sołectwa Pszczyny Rysunek 5. Położenie obszarów objętych ankietyzacją na terenie gminy Pszczyna Uzyskane dane pozwoliły na stosunkowo dobre rozpoznanie ogólnej charakterystyki systemów grzewczych, występujących na analizowanym obszarze. Ww. dane uznano za reprezentatywne dla pozostałych, niezankietowanych terenów. 8 Analiza ankiet Łącznie zgromadzono 1944 ankiety (995 z miasta, 949 z obszaru wiejskiego). Wzięcia udziału w ankietyzacji odmówiło 534 właścicieli budynków. Powodem w wielu przypadkach było posiadanie już nowoczesnego systemu ogrzewania opartego na gazie lub ekogroszku. Podstawowe informacje nt. rodzajów i ilości zankietowanych budynków przedstawiono w tabeli 4. 18

21 Tabela 4. Rodzaje i ilości zankietowanych budynków na potrzeby wykonania PONE dla Pszczyny Rodzaj budynku jednorodzinne dwurodzinne (bliźniaki) szeregowe wielorodzinne usługowe i użyteczności publicznej RAZEM Ilość budynków [szt.] miasto obszar wiejski Dokonano analizy danych uzyskanych w ramach ankiet, w podziale na miasto i obszar wiejski gminy Pszczyna. Pod uwagę wzięto następujące zagadnienia: strukturę wiekową budynków mieszkalnych; średnią powierzchnię budynków i liczbę osób przypadających na 1 budynek; rodzaje materiałów, z których wykonane są ściany budynków, w tym ocieplenie; stan okien; rok produkcji/zabudowy kotła; lokalizację kotłowni; rodzaj ogrzewania (etażowe, c.o.); sposób podgrzewania ciepłej wody użytkowej i gotowania; strukturę i zużycie paliw wykorzystywanych na cele grzewcze; deklarowane potrzeby modernizacji; rok wykonania modernizacji; rodzaj paliwa po modernizacji, z uwzględnieniem kolektorów/pomp ciepła; deklaracje udziału w programie. Z uwagi na znikomą liczbę ankiet z budynków wielorodzinnych oraz obiektów usługowych i użyteczności publicznej, poniżej przedstawiono wyniki szczegółowych analiz wykonanych dla budynków indywidualnych, do których zaliczono budynki jednorodzinne, dwurodzinne oraz szeregowe. Strukturę wiekową budynków mieszkalnych w gminie Pszczyna przedstawiono na rysunkach 6 i 7. 19

22 30% 29% udział budynków 25% 22% 23% % 17% 15% 10% 6% 5% 4% 0% do po 1980 lata budowy Rysunek 6. Struktura wiekowa indywidualnych budynków mieszkalnych miasto Pszczyna 35% 33% 30% udział budynków 25% 22% 20% 17% 16% 15% 10% 5% 8% 4% 0% do po 1980 lata budowy Rysunek 7. Struktura wiekowa indywidualnych budynków mieszkalnych obszar wiejski Pszczyny Struktura wiekowa budynków na terenie miasta i sołectw jest bardzo zbliżona. Jak wynika z rysunków, ok. 30% stanowią budynki stosunkowo nowe, powstałe po roku Średnią powierzchnię użytkową budynków i liczbę mieszkańców przypadających na 1 budynek przedstawiono w tabeli 5. 20

23 Tabela 5. Średnia powierzchnia użytkowa budynków na terenie gminy i liczba mieszkańców (wg ankiet) Średnia powierzchnia użytkowa budynku [m2] Rodzaj obszaru Miasto Pszczyna Obszar wiejski Pszczyny Liczba mieszkańców/ 1 budynek 4 5 Większość budynków mieszkalnych ma ściany wykonane z pustaków, co pokazano na rysunkach 8 i 9. 1% 18% 23% cegła pustak cegła+pustak inne 58% Rysunek 8. Rodzaje materiałów, z których wykonane są ściany indywidualnych budynków mieszkalnych miasto Pszczyna 2% 12% 23% cegła pustak cegła+pustak inne 63% Rysunek 9. Rodzaje materiałów, z których wykonane są ściany indywidualnych budynków mieszkalnych obszar wiejski Pszczyny Niecała 1/3 budynków, a dokładnie 26% budynków zlokalizowanych na terenie sołectw oraz 29% budynków na terenie miasta Pszczyny posiada ocieplenie. 21

24 Stan okien w analizowanych budynkach przedstawiono na rysunkach 10 i 11. 8% 19% dobry dostateczny zły 73% Rysunek 10. Stan okien indywidualnych budynków mieszkalnych miasto Pszczyna 8% 17% dobry dostateczny zły 75% Rysunek 11. Stan okien indywidualnych budynków mieszkalnych obszar wiejski Pszczyny Można stwierdzić, że w ponad 70% przypadków mieszkańcy gminy oceniają stan okien jako dobry, natomiast 8% okien wymaga wymiany ze względu na zły stan. Analizując strukturę wiekową kotłów, przedstawioną na rysunkach 12 i 13, warto zauważyć, że blisko 50% kotłów zainstalowanych w budynkach mieszkalnych na terenie gminy to kotły nowe, zabudowane po roku Kotły 16-letnie i starsze stanowią zaledwie 11% w przypadku miasta i 7% na obszarze wiejskim Pszczyny. 22

25 50% 46% 40% udział kotłów 32% 30% 20% 11% 10% 8% 3% 0% po 2000 lata budowy Rysunek 12. Struktura wiekowa kotłów w indywidualnych budynkach mieszkalnych miasto Pszczyna 60% udział kotłów 50% 49% 40% 35% 30% 20% 9% 10% 0% 6% 1% po 2000 lata budowy Rysunek 13. Struktura wiekowa kotłów w indywidualnych budynkach mieszkalnych obszar wiejski Pszczyny 94% budynków mieszkalnych na terenie miasta i 97% budynków na obszarze wiejskim posiada indywidualne c.o., pozostali użytkownicy korzystają z ogrzewania etażowego. Kotłownie w budynkach indywidualnych lokalizowane są głównie w piwnicy: 87% kotłowni w mieście, 86% kotłowni na obszarze wiejskim. Podgrzewanie ciepłej wody użytkowej w mieście (rysunek 14), wg danych zamieszczonych w ankietach, odbywa się głównie przy użyciu podgrzewacza gazowego, natomiast na terenie wiejskim przeważa system podgrzewania c.w.u. w skojarzeniu z centralnym ogrzewaniem (rysunek 15). 23

26 2% 1% 43% z c.o. bojler el. podgrz. gazowy przepływowy elektr. 47% inny 7% Rysunek 14. Sposoby podgrzewania ciepłej wody użytkowej w indywidualnych budynkach mieszkalnych miasto Pszczyna 2% 1% 17% z c.o. 10% bojler el. podgrz. gazowy przepływowy elektr. inny 70% Rysunek 15. Sposoby podgrzewania ciepłej wody użytkowej w indywidualnych budynkach mieszkalnych obszar wiejski Pszczyny Na rysunkach 16 i 17 przedstawiono strukturę paliw wykorzystywanych w celach grzewczych. 24

27 2% 1% 1% 1% 1%1% 1% węgiel muł węglowy 3% węgiel + muł węglowy 28% 12% gaz węgiel + drewno ekogroszek muł + drewno węgiel + gaz 9% en. elektryczna drewno 40% gaz + drewno gaz + muł Rysunek 16. Struktura paliw wykorzystywanych do ogrzewania indywidualnych budynków mieszkalnych miasto Pszczyna 1% 2% 5% 1% 2% 11% węgiel 34% muł węglowy węgiel + muł węglowy gaz węgiel + drewno muł + drewno węgiel + gaz węgiel + drewno + muł 44% Rysunek 17. Struktura paliw wykorzystywanych do ogrzewania indywidualnych budynków mieszkalnych obszar wiejski Pszczyny Z powyższych rysunków wynika, że podstawowymi nośnikami ciepła, zarówno na obszarze miasta, jak i w sołectwach są muł węglowy oraz węgiel kamienny, a także mieszanki z udziałem tych paliw. Pozostałe paliwa stanowią niewielki procent w pokrywaniu zapotrzebowania na ciepło. W ankietach poproszono mieszkańców również o deklaracje uczestnictwa w PONE, a także o wskazanie kierunków modernizacji, spośród czterech zaproponowanych, które z ich punktu widzenia byłyby pożądane do wykonania w ramach programu. Chęć przystąpienia do PONE zgłosili wszyscy mieszkańcy, którzy wzięli udział w ankietyzacji. Wyniki analiz w temacie kierunków modernizacji przedstawiono na rysunkach 18 i

28 18% 35% kocioł kocioł+instalacja kocioł+instalacja+ocieplenie kocioł+instalacja+ocieplenie+okna 22% 25% Rysunek 18. Kierunki modernizacji indywidualnych budynków mieszkalnych, deklarowane przez mieszkańców miasto Pszczyna 14% 13% kocioł kocioł+instalacja 49% kocioł+instalacja+ocieplenie kocioł+instalacja+ocieplenie+okna 24% Rysunek 19. Kierunki modernizacji indywidualnych budynków mieszkalnych, deklarowane przez mieszkańców obszar wiejski Pszczyny Z największym zainteresowaniem spotkała się wymiana kotła, szczególnie na terenie wiejskim, co przy przedstawionej wcześniej strukturze wiekowej użytkowanych urządzeń grzewczych wydaje się zaskakujące. Wykonanie pełnej modernizacji, a wiec połączonej z wymianą instalacji, ociepleniem i wymianą okien, zadeklarowało 18% właścicieli budynków w mieście i 14% właścicieli budynków znajdujących się w sołectwach. Deklarowany czas wykonywania rzeczonej modernizacji przedstawiono na rysunkach 20 i

29 35% 32% 30% 27% udział deklaracji 25% 20% 15% 15% 13% 13% 10% 5% 0% rok modernizacji Rysunek 20. Lata modernizacji indywidualnych budynków mieszkalnych, deklarowane przez mieszkańców miasto Pszczyna 35% 30% 30% udział deklaracji 25% 23% 20% 16% 14% 15% 17% 10% 5% 0% rok modernizacji Rysunek 21. Lata modernizacji indywidualnych budynków mieszkalnych, deklarowane przez mieszkańców obszar wiejski Pszczyny Za wykonaniem modernizacji, w najbliższym okresie czasu tj. w latach 2007 i 2008 jest ponad połowa ankietowanych, zarówno na obszarze miasta, jak i na terenie wiejskim. Ponad 90% właścicieli budynków deklaruje, po przeprowadzeniu modernizacji, wykorzystywanie węgla do celów grzewczych, co przedstawiono na rysunkach 22 i

30 3% 6% węgiel gaz węgiel+gaz 91% Rysunek 22. Struktura paliw po wykonaniu modernizacji, deklarowana przez właścicieli budynków indywidualnych miasto Pszczyna 5% 0% 2% węgiel gaz węgiel+gaz inne 93% Rysunek 23. Struktura paliw po wykonaniu modernizacji, deklarowana przez właścicieli budynków indywidualnych obszar wiejski Pszczyny Niewielki procent mieszkańców (12% w mieście i 9% na obszarze wiejskim) bierze pod uwagę, obok systemu ogrzewania opartego na nośnikach pierwotnych, również wykorzystanie energii odnawialnej w postaci kolektorów słonecznych i pomp ciepła. 28

31 9 Obliczenia emisji dla wybranych obszarów Przeprowadzona inwentaryzacja źródeł niskiej emisji wykazała, że podstawowymi paliwami wykorzystywanymi w celach grzewczych na terenie gminy Pszczyna są węgiel oraz muł węglowy. W wyniku procesów spalania ww. paliw w kotłach i piecach domowych, do atmosfery emitowane są takie substancje jak: pył, dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, substancje smoliste, a wśród nich wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie, dioksyny. Skład ilościowy i jakościowy powstających spalin uzależniony jest przede wszystkim od jakości spalanego paliwa, stanu technicznego urządzeń grzewczych i warunków prowadzenia procesów spalania. Spośród ww. substancji zanieczyszczających, zgodnie z cytowanym już rozporządzeniem MŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, normowane są ilości pyłu zawieszonego PM10, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla oraz ołowiu. Ww. substancje (za wyjątkiem ołowiu, który rzadko jest mierzony) uwzględniono w obliczeniach emisji z analizowanych źródeł, na terenie gminy Pszczyna. Dodatkowo oszacowano ilości uwalnianego w procesie spalania do atmosfery dwutlenku węgla, gazu odpowiedzialnego za powstawanie efektu cieplarnianego. 9.1 Metodyka obliczeń W celu oszacowania wielkości emisji z niskich źródeł na terenie gminy Pszczyna, wprowadzono pojęcie budynku umownego, dla którego obliczono zużycie energii, uzyskiwanej dzięki spalaniu paliw, do celów grzewczych oraz podgrzewania c.w.u. Z definicji, budynek umowny należy rozumieć jako budynek nieistniejący w rzeczywistości, ale posiadający cechy budynków występujących na danym obszarze w zakresie: wielkości ogrzewanej powierzchni (kubatury), roku budowy, rodzaju systemu grzewczego, zużycia paliw do celów grzewczych, a także sprawności urządzeń grzewczych i instalacji wewnętrznej. Jako dane wyjściowe do obliczeń zużycia energii cieplnej przez budynek umowny przyjęto informacje nt. ilości spalanych paliw, zawarte w ankietach. Na ich podstawie wprowadzono dwa wskaźniki charakteryzujące roczne zużycie energii cieplnej dla umownego budynku zlokalizowanego w mieście oraz na obszarze wiejskim. Przeliczeń dokonano przy założeniu następujących wartości opałowych poszczególnych paliw: węgiel: WO = 24 GJ/Mg, muł węglowy: WO = 12 GJ/Mg, drewno: WO = 15 GJ/Mg, gaz ziemny WO = 34,4 MJ/m3, 29

32 olej opałowy WO = 36,6 GJ/m3. Wskaźnik zużycia energii cieplnej dla umownego budynku zlokalizowanego w mieście przyjęto na poziomie 139,5 GJ/rok, natomiast dla umownego budynku znajdującego się na obszarze wiejskim 149,6 GJ/rok. W celu oszacowania ogólnego zużycia energii cieplnej przez wszystkie budynki (w podziale na osiedla i sołectwa), wykorzystano ww. wskaźniki oraz dane zamieszczone w tabeli 6, nt. ilości budynków mieszkalnych, uzyskane z Urzędu Miejskiego w Pszczynie. Tabela 6. Ilości budynków mieszkalnych w gminie Pszczyna [4] Ilość budynków [szt.] Nazwa obszaru Miasto Pszczyna Centrum Os. Daszyńskiego Kolonia Jasna Os. Piłsudskiego Podstarzyniec Os. Powstańców Śląskich Stara Wieś SUMA Obszar wiejski Pszczyny Brzeźce Czarków Ćwiklice Rudołtowice Jankowice Łąka Piasek Poręba Studzienice Studzionka Wisła Mała Wisła Wielka SUMA Określono zużycie energii cieplnej dla wykorzystywanych paliw, przyjmując następujące założenia: ilości odbiorców gazu do celów grzewczych na podstawie danych GSG Sp. z o.o. w Zabrzu, udziały pozostałych paliw w wytwarzaniu energii cieplnej na podstawie uśrednionych wyników ankiet, które przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7. Założone udziały paliw, w %, w zużyciu energii cieplnej, w gminie Pszczyna Rodzaj obszaru Miasto Obszar wiejski węgiel Rodzaj paliwa muł węglowy drewno

33 Szczegółowe wyniki obliczeń zamieszczono w załączniku 2, a w formie graficznej przedstawiono je na rysunku 24. zużycie energii cieplnej [GJ/rok]I Miasto Obszar wiejski gaz drewno muł węglowy węgiel Wisła Wielka Wisła Mała Studzionka Studzienice Poręba Piasek Łąka Jankowice Rudołtowice Ćwiklice Czarków Brzeźce Stara Wieś Powstańców Śl. Podstarzyniec Piłsudskiego Kolonia Jasna Daszyńskiego Centrum 0 Rysunek 24. Zużycie energii cieplnej na analizowanym terenie gminy Pszczyna wraz ze strukturą paliw Największe zużycie energii cieplnej występuje w mieście - na osiedlach Kolonia Jasna, Stara Wieś i Powstańców Śląskich, natomiast na obszarze wiejskim - w sołectwach Piasek, Łąka i Ćwiklice. Największy udział w wytwarzaniu energii cieplnej, zarówno na obszarze wiejskim jak i w mieście, ma spalanie węgla i mułu węglowego. Należy jednak zauważyć, że w mieście, na osiedlach Kolonia Jasna oraz Piłsudskiego, ok. 30% energii uzyskuje się w wyniku spalania gazu, a w Centrum ponad 40%. Przyjmując jako dane wyjściowe obliczone wielkości zużycia energii cieplnej, przedstawioną strukturę paliw, oraz wskaźniki emisji podane w tabeli 8, dokonano obliczeń wielkości emisji z niskich źródeł dla analizowanych osiedli oraz sołectw. 31

34 Tabela 8. Przyjęte do obliczeń wskaźniki emisji substancji zanieczyszczających, powstających w wyniku energetycznego spalania paliw w kotłach domowych [5] a) b) c) Rodzaj substancji Pył PM10 SO2 NO2b) CO CO2 węgiel 400 a) a) Wskaźnik emisji [g/gj] muł węglowy drewno a) a) a) a) a) c) gaz 0,4 1, a) wskaźnik przyjęty na podstawie [6]. Przeliczeń wskaźników dokonano przy założeniu następujących parametrów paliw: węgiel (WO = 24 GJ/Mg, S = 0,8%, A = 15%); muł węglowy (WO = 12 GJ/Mg, S = 1,0%, A = 30%, pył zaw. PM10 = 10% pyłu ogółem); gaz (WO = 34,4 MJ/m3, S = 19 mg/m3) tlenki azotu w przeliczeniu na NO2 przyjęto, że w procesie spalania biomasy emisja dwutlenku węgla nie przekracza poziomu CO2 pobranego w procesie asymilacji, zatem bilans emisji dwutlenku węgla jest zerowy W obliczeniach emisji wykorzystano wytyczne Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa dotyczące sposobów obliczania emisji pochodzących z procesu energetycznego spalania paliw w różnych typach urządzeń [5]. Wskaźniki emisji pyłu zaw. PM10 (dla węgla) oraz tlenku węgla (dla wszystkich paliw) skorygowano na podstawie danych dotyczących spalania w piecach i kotłach domowych EMEP-CORINAIR Emission Inventory Guidebook [6]. Z uwagi na brak danych w wytycznych [5] nt. wskaźników emisji ze spalania drewna, przyjęto je zgodnie z [6]. 9.2 Wyniki obliczeń i wnioski Obliczone wielkości emisji analizowanych substancji zanieczyszczających ze źródeł stanowiących przedmiot niniejszego opracowania przedstawiono w załączniku 2. Dane nt. emisji wprowadzono do Katastru Emisji aplikacji utworzonej na potrzeby przeprowadzania inwentaryzacji emisji, w szczególności ze źródeł powierzchniowych. Następnie dokonano ich wizualizacji w postaci przestrzennych rozkładów emisji na obszarze gminy, w oparciu o regularną siatkę kwadratów 300 m x 300 m rysunki

35 Rysunek 25. Przestrzenny rozkład emisji pyłu PM10 na obszarze gminy Pszczyna 33

36 Rysunek 26. Przestrzenny rozkład emisji dwutlenku siarki na obszarze gminy Pszczyna 34

37 Rysunek 27. Przestrzenny rozkład emisji dwutlenku azotu na obszarze gminy Pszczyna 35

38 Rysunek 28. Przestrzenny rozkład emisji tlenku węgla na obszarze gminy Pszczyna 36

39 Rysunek 29. Przestrzenny rozkład emisji dwutlenku węgla na obszarze gminy Pszczyna 37

40 Z przedstawionych rysunków wynika, że najwyższe wartości emisji analizowanych substancji, w ujęciu przestrzennym, występują w obrębie miasta Pszczyny, na osiedlu Powstańców Śląskich, a szczególnie w południowej jego części. Nieco niższe wartości emisji, o ok %, występują na osiedlu Kolonia Jasna. Należy oczekiwać, że na ww. obszarach pojawiają się również najwyższe wartości stężeń analizowanych substancji zanieczyszczających w powietrzu. Biorąc pod uwagę wyniki pomiarów przedstawione w rozdziale 5 Analiza istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza w gminie można przypuszczać, że na osiedlu Powstańców Śląskich są przekraczane dopuszczalne stężenia pyłu zawieszonego PM10 oraz dwutlenku siarki. By to jednak potwierdzić należałoby wykonać modelowanie rozprzestrzeniania się ww. substancji w powietrzu lub usytuować w tej okolicy stację pomiarową. 10 Charakterystyka sposobów ograniczania niskiej emisji W programach ograniczania niskiej emisji można wyróżnić kilka podstawowych kierunków działań, zmierzających m.in. do redukcji zużycia paliwa oraz zmniejszenia zużycia energii cieplnej, co w efekcie przyczynia się do minimalizacji ilości powstających substancji zanieczyszczających z procesów spalania. Do działań tych należą: 1) wymiana przestarzałych źródeł ciepła na nowoczesne, 2) zamiana paliwa na ekologiczne lub zastosowanie alternatywnych źródeł energii, 3) termomodernizacja budynków, 4) centralizacja systemów grzewczych np. poprzez podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej. W ramach pierwszego z wymienionych kierunków można dokonać wymiany samego urządzenia grzewczego i/lub instalacji grzewczej. Zamiana paliwa na ekologiczne dotyczy przede wszystkim konwersji z tradycyjnego węgla i mułu węglowego na kwalifikowany sortyment węglowy, gaz, ewentualnie olej opałowy, energię elektryczną, biomasę czy zastosowania alternatywnych źródeł energii w postaci np. pomp ciepła, kolektorów słonecznych. To ostatnie rozwiązanie może być traktowane jako uzupełniające lub mieć charakter czasowy np. pobieranie energii z kolektorów słonecznych może odbywać się w okresie od marca do października. Zamiana paliwa wiąże się najczęściej z koniecznością wymiany kotła oraz instalacji grzewczej. Należy bowiem pamiętać, że spalanie paliwa, nawet dobrej jakości, w nie przystosowanym do tego celu urządzeniu grzewczym będzie powodowało, poza obniżeniem jego sprawności cieplnej, wzrost emisji substancji zanieczyszczających. 38

41 Aby można było liczyć na dofinansowanie wymiany kotła na paliwa stałe musi on spełniać wymagania normy PN-EN 303-5:2002 [7] oraz posiadać świadectwa badań energetycznoemisyjnych na znak bezpieczeństwa ekologicznego. Świadectwa takie posiada aktualnie już wiele nowoczesnych kotłów małej mocy, z palnikiem automatycznym lub z okresowym załadunkiem paliwa. Świadectwa wydawane są przez Instytut Chemicznej przeróbki Węgla w Zabrzu, a ocena energetyczno-emisyjna obejmuje m.in. oznaczanie zawartości pyłu i zanieczyszczeń organicznych w spalinach, sprawności spalania paliwa, sprawności energetycznej kotła, oznaczenie wskaźników emisji zanieczyszczeń emitowanych podczas spalania. Termomodernizacja może być realizowana poprzez docieplenie ścian budynków i/lub wymianę stolarki okiennej. Należy zauważyć, że wiele remontów dachów i elewacji jest przewidzianych do wykonania w ramach programu rewitalizacji miasta Pszczyna. Centralizacja systemów grzewczych może polegać np. na podłączeniu do miejskiej sieci ciepłowniczej. Rozwiązanie to wymaga jednak istnienia rezerw energetycznych tego źródła ciepła oraz wykonania prac ziemnych w celu rozbudowy sieci. W tabeli 9 zebrano najważniejsze informacje dotyczące zasygnalizowanych wyżej działań zmierzających do ograniczenia niskiej emisji. 39

42 Tabela 9. Działania zmierzające do ograniczenia niskiej emisji i poprawy jakości powietrza Rodzaj źródła / działanie Typ działania Wymiana starych ogólnie kotłów węglowych Efekt ekologiczny* Inne zalety gazowe nowoczesne węglowe z ciągłym automatycznie sterowanym podawaniem paliwa (kotły retortowe) Ok. 92% redukcji PM10, Ok. 35% redukcji SO2 Ok. 22% redukcji NO2 Ok. 97% redukcji CO Ok. 25% redukcji CO2 nowoczesne węglowe z ciągłym automatycznie sterowanym podawaniem paliwa (kotły miałowe podsuwowe) Mniejszy niż w przypadku kotłów retortowych, za wyjątkiem NO2 nowoczesne węglowe z okresowym, ręcznym lub mechanicznym, podawaniem paliwa Mniejszy niż w przypadku kotłów retortowych i miałowych podsuwowych olejowe Ok. 98% redukcji PM10, Ok. 42% redukcji SO2 Ok. 43% redukcji NO2 Ok. 99% redukcji CO Ok. 25% redukcji CO2 redukcja odpadów Koszt inwestycyjny Koszt eksploatacyjny Bariera prawna: brak podstaw prawnych do wymuszenia zmian, możliwa jest tylko dobrowolna współpraca właścicieli nieruchomości przy wsparciu finansowym ze strony administracji Uzyskuje się na terenach gęsto zaludnionych, charakteryzujących się zwartą zabudową >99% redukcji PM10, >99% redukcji SO2, Ok. 80% redukcji NO2 >99% redukcji CO Ok. 43% redukcji CO2 redukcja odpadów Bariery / Wady Wysoka sprawność, automatyka, wysoki komfort użytkowania Wysoka sprawność, automatyka, komfort użytkowania wyższy niż w tradycyjnych, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Wysoka sprawność, automatyka, komfort użytkowania wyższy niż w tradycyjnych, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Podwyższona sprawność, prosta automatyka (jako opcja); niska cena zakupu, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Wysoka sprawność, automatyka, wysoki komfort użytkowania Wysoka cena zakupu, wysokie koszty eksploatacji Cena jednostkowa: 41,6 zł/gj od 3500 zł do zł Wysoka cena zakupu, specyficzny rodzaj paliwa Cena jednostkowa: 19,2 zł/gj od 6000 zł do zł Wysoka cena zakupu, określony rodzaj paliwa Cena jednostkowa: 19,2 zł/gj od 3000 zł do zł Cena Niski komfort użytkowania, jednostkowa: efekt ekologiczny silnie 19,0-25,6 zł/gj od 1800 zł zależy od jakości paliwa do 3000 zł Wysoka cena zakupu, wysokie koszty eksploatacji (wyższe niż dla gazu) Cena jednostkowa: 74,7 zł/gj od 4000 zł do zł 40

43 Rodzaj źródła / działanie Typ działania ekologiczne na biomasę podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej Źródła odnawialne Wspomaganie ogrzewania kolektorami słonecznymi Wspomaganie ogrzewania pompami ciepła Kontrola jakości paliw Termoizolacja budynków Wprowadzenie jako warunku korzystania z dofinansowania stosowania paliwa o określonej jakości (dotyczy nowych kotłów węglowych) Koszt eksploatacyjny Inne zalety Ok. 87% redukcji PM10, Ok. 97% redukcji SO2 Ok. 38% redukcji NO2 Ok. 99% redukcji CO 100 % redukcji CO2** Wysoka sprawność, automatyka, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Bardzo wysoka cena zakupu, konieczny specyficzny rodzaj paliwa Cena jednostkowa od 5000 zł do zł 23,5 zł/gj 100% redukcji emisji niskiej wszystkich substancji B. wysoki komfort użytkowania Koszt podłączenia wysoki dla indywidualnego użytkownika, Koszt użytkowania na poziomie ogrz. gazowego; zasięg sieci ograniczony Cena jednostkowa od 7500 zł do zł zł/gj Niskie koszty eksploatacji Bardzo wysoka cena zakupu, konieczność współpracy z kotłem gazowym Niskie koszty eksploatacji Bardzo wysoka cena zakupu, do napędu potrzebna jest energia elektryczna Można wprowadzić w formie uchwały do regulaminu dofinansowania Trudności związane z kontrolą; warunek może zniechęcać do wymiany kotłów Równoczesna modernizacja budynku, zmniejszenie kosztów ogrzewania, Działanie może być łączone z wymianą systemu ogrzewania Koszt wysoki dla osiągniętego efektu ekologicznego 100% redukcji dla produkcji zastępowanej energii, pozwalają na 60% redukcji na c.w.u. i 20% na c.o. 100% redukcji dla produkcji zastępowanej energii, pozwalają na 75% redukcji energii Wspomaganie działań wymiany kotłów Redukcja emisji proporcjonalna do spadku zużycia ciepła: - wymiana okien do 20% - ocieplenie do 25% - łącznie do 45% Bariery / Wady Koszt inwestycyjny Efekt ekologiczny* Cena jednostkowa od 5000 zł do zł Cena jednostkowa od zł do zł 0 zł/gj 24 zł/gj zł/m2 * wielkości redukcji emisji poszczególnych substancji zanieczyszczających (w stosunku do tradycyjnych kotłów węglowych) przyjęto na podstawie danych podawanych przez producentów kotłów ** przyjęto, że w procesie spalania biomasy emisja dwutlenku węgla nie przekracza poziomu CO2 pobranego w procesie asymilacji, zatem bilans emisji dwutlenku węgla jest zerowy. 41

44 11 Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Mając na uwadze charakter przestrzennego rozkładu emisji analizowanych substancji zanieczyszczających, na obszarze gminy, przedstawiony w rozdziale 9.2 Wyniki obliczeń i wnioski, celowe wydaje się rozpoczęcie działań, zmierzających do ograniczenia niskiej emisji, od obszarów, które zidentyfikowano jako miejsca występowania najwyższych wartości emisji, przypadających na jednostkę powierzchni. Za obszary takie uznano osiedla miejskie Powstańców Śląskich oraz w dalszej kolejności Kolonię Jasną. Są to obszary o stosunkowo gęstej zabudowie mieszkalnej. Żeby przyjrzeć się im bliżej, wybrane dane dotyczące ich, uzyskane na podstawie ankiet, przedstawiono w tabeli 10. Tabela 10. Dane dotyczące budynków mieszkalnych zlokalizowanych na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna w Pszczynie (na podstawie ankiet) Nazwa obszaru Powstańców Śląskich Kolonia Jasna Ilość zankietowanych budynków (ilość budynków wg [4]) 335 (579) 102 (705) Ilość kotłów wybudowanyc h w latach Modernizacja Ilość budynków z ociepleniem rodzaj a) 87 b) 65 c) 52 d) a) 25 b) 20 c) 17 d) rok paliwo 2007 (106) 2008 (88) 2009 (56) 2010 (30) 2011 (29) 2007 (35) 2008 (24) 2009 (11) 2010 (12) 2011 (5) 275 w) 24 g) 6 w+g) 4 p) 5 w+d) 84 w) 2 g) 5 w+g) 0 p) 3 w+d) wymiana kotła centralnego ogrzewania, wymiana kotła i instalacji centralnego ogrzewania, c) wymiana kotła, instalacji (c.o., c.w.u.) termomodernizacja prosta budynku (docieplenie), d) wymiana kotła, instalacji (c.o., c.w.u.), pełna termomodernizacja budynku (z wymianą okien). w) węgiel g) gaz w+g) węgiel + gaz p) pelety w+d) węgiel + drewno a) b) Analizując powyższe dane można stwierdzić, że: kotły 11-letnie i starsze stanowią ok. 20% w przypadku os. Powstańców Śląskich i 23% w przypadku Koloni Jasnej; ilości budynków nie posiadających ocieplenia wynoszą odpowiednio 70% w przypadku os. Powstańców Śląskich i 74% w przypadku Koloni Jasnej; ok. 35% mieszkańców obu osiedli w ramach modernizacji wymieniłoby sam kocioł, natomiast ok. 25% widzi potrzebę wymiany obok kotła również instalacji centralnego 42

45 ogrzewania, pozostali mieszkańcy zadeklarowali kompleksową wymianę, połączoną z termomodernizacją; ponad 60% mieszkańców obu osiedli modernizację wykonałoby w najbliższych dwóch latach; blisko 90% mieszkańców obu osiedli deklaruje nadal jako paliwa do celów grzewczych używać węgla. Założono, że wyżej przedstawione dane są reprezentatywne dla pozostałych, niezankietowanych budynków na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna. Analizując możliwości zastosowania, wymienionych w rozdziale 10 Charakterystyka sposobów ograniczania niskiej emisji, metod, z uwzględnieniem opcji deklarowanych przez mieszkańców, wybrano wspólnie z Zamawiającym możliwe warianty działań do realizacji w ramach PONE. Warianty te ograniczono do wymiany kotłów, gdyż takie rozwiązanie, w stosunku do poniesionych nakładów finansowych, przynosi największy efekt ekologiczny w postaci redukcji niskiej emisji. Zaproponowano następujące rodzaje kotłów po modernizacji: - kotły retortowe, - kotły gazowe, - kotły na pelety. Zrezygnowano z nowoczesnych kotłów węglowych z okresowym załadunkiem paliwa, pomimo ich niższych kosztów inwestycyjnych w stosunku do kotłów retortowych, ponieważ w praktyce, poza paliwem zalecanym przez producenta istnieje możliwość zasilania ich również paliwem gorszej jakości, co wpływa w widoczny sposób na obniżenie efektu ekologicznego. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku kotłów miałowych podsuwowych, należących do grupy nowoczesnych kotłów z automatycznym załadunkiem paliwa, które wykazują dużą wrażliwość na jakość paliwa, od czego zależy ich stabilna praca i emisyjność. Przekonano się o tym oceniając efekt ekologiczny realizacji PONE dla miasta Tychy [8], gdzie kotły miałowe podsuwowe instalowano obok kotłów retortowych. Kotły retortowe wymagają stosowania kwalifikowanego sortymentu węglowego, a próby spalania w nich innych paliw mogą prowadzić do uszkodzenia kotła. Stanowi to dla użytkownika poważny argument przemawiający za wyborem właściwego paliwa. Poniżej przedstawiono 3 wybrane wspólnie z Zamawiającym warianty działań. Podjęcie decyzji o realizacji któregoś z nich będzie wymagało przede wszystkim przeprowadzenia szczegółowej analizy kosztów. 43

46 wariant 1 wymiana kotłów 11-letnich i starszych, opalanych węglem i mułem węglowym na kotły retortowe, posiadające świadectwa badań energetyczno-emisyjnych na znak bezpieczeństwa ekologicznego, kotły gazowe oraz na pelety, na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna (wg tabeli 11). Tabela 11. Specyfikacja wariantu 1 Nazwa obszaru Powstańców Śląskich Kolonia Jasna Kotły retortowe Kotły gazowe Kotły na pelety 80% 15% 5% 80% 15% 5% Można szacować, że wymianie wg przedstawionego kryterium (kotły 11-letnie i starsze) podlegałoby ok. 115 kotłów na os. Powstańców Śląskich oraz ok. 160 kotłów na os. Kolonia Jasna. wariant 2 - wymiana kotłów 11-letnich i starszych, opalanych węglem i mułem węglowym na kotły retortowe, posiadające świadectwa badań energetyczno-emisyjnych na znak bezpieczeństwa ekologicznego, kotły gazowe oraz na pelety, na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna, - wymiana kotłów 16-letnich i starszych, opalanych jw., na pozostałych osiedlach. (wg tabeli 12). Tabela 12. Specyfikacja wariantu 2 Nazwa obszaru Kotły retortowe Kotły gazowe Powstańców Śląskich Kolonia Jasna Pozostałe osiedla miasta Pszczyna 80% 80% 15% 15% Kotły na pelety 5% 5% 80% 15% 5% Można szacować, że wymianie wg przedstawionego kryterium podlegałoby: - ok. 115 kotłów na os. Powstańców Śląskich, - ok. 160 kotłów na os. Kolonia Jasna, - ok. 265 kotłów na pozostałych osiedlach miasta Pszczyna. Warto zauważyć, że najniższe koncentracje niskiej emisji występują na osiedlu Stara Wieś, co może być uwzględnione w harmonogramie realizacji PONE. 44

47 wariant 3 - wymiana kotłów 11-letnich i starszych, opalanych węglem i mułem węglowym na kotły retortowe, posiadające świadectwa badań energetyczno-emisyjnych na znak bezpieczeństwa ekologicznego, kotły gazowe oraz na pelety, na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna, - wymiana kotłów 16-letnich i starszych, opalanych jw., na pozostałych osiedlach, - wymiana kotłów 16-letnich i starszych, opalanych jw., w sołectwach gminy Pszczyna, (wg tabeli 13). Tabela 13. Specyfikacja wariantu 3 Nazwa obszaru Kotły retortowe Kotły gazowe Powstańców Śląskich Kolonia Jasna Pozostałe osiedla miasta Pszczyna Sołectwa gminy Pszczyna 80% 80% 15% 15% Kotły na pelety 5% 5% 80% 15% 5% 80% 15% 5% Można szacować, że wymianie wg przedstawionego kryterium (kotły 11-letnie i starsze) podlegałoby: - ok. 115 kotłów na os. Powstańców Śląskich, - ok. 160 kotłów na os. Kolonia Jasna, - ok. 265 kotłów na pozostałych osiedlach miasta Pszczyna, - ok. 390 kotłów w sołectwach gminy Pszczyna. Na podstawie map przestrzennego rozkładu emisji analizowanych substancji zanieczyszczających na obszarze wiejskim gminy Pszczyna, można stwierdzić, że najwyższe koncentracje niskiej emisji występują w sołectwach przylegających do miasta Pszczyna tj.: Piasek, Jankowice, Łąka, a także Czarków. Należy mieć ten fakt na uwadze przy ustalaniu harmonogramu realizacji PONE. Przedstawione wyżej warianty działań zmierzających do zmniejszenia niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna ograniczono, jak już wcześniej wspomniano, do wymiany kotłów, ponieważ takie podejście generuje największe efekty ekologiczne. Należy pamiętać, że wymiana kotła w wielu przypadkach będzie wiązała się z koniecznością wymiany instalacji wewnętrznej. Aspekt ten należy uwzględnić w analizie kosztów. Poza ww. działaniami proponuje się prowadzenie równolegle innych akcji, takich jak: termomodernizacje proste (docieplenie) i pełne (połączone z wymianą stolarki okiennej), 45

48 wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła jako uzupełniających źródeł pozyskiwania energii cieplnej (jak wynika z ankiet, niektórzy mieszkańcy korzystają obecnie z tego rodzaju urządzeń, niewielki procent mieszkańców deklaruje również zainstalowanie kolektorów lub pomp w przyszłości), działania edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, ogłoszenia w mediach) uświadamiające mieszkańcom szkodliwe działanie niskiej emisji, zachęcające do zmiany dotychczasowych niepoprawnych praktyk np. spalania w kotłach odpadów z gospodarstw domowych czy paliw o złej jakości. Jeśli chodzi o harmonogram czasowy ww. wariantów rozwiązań to biorąc pod uwagę deklaracje mieszkańców wyrażone w ankietach, proponuje się przyjęcie etapów realizacji zgodnie z założeniami przedstawionymi w tabeli 14. Ponieważ na dzień dzisiejszy trudno jest oszacować dokładny czas rozpoczęcia realizacji programu, dlatego w poniższej tabeli konkretne lata zastąpiono terminami umownymi. Tabela 14. Harmonogram czasowy realizacji wybranych wariantów ograniczania niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna Rodzaj wariantu Nazwa obszaru Wariant 1 Powstańców Śl. Kolonia Jasna Łącznie Wariant 2 Powstańców Śl. Kolonia Jasna Osiedla (poza ww.) Łącznie Wariant 3 Łącznie Powstańców Śl. Kolonia Jasna Osiedla (poza ww.) Sołectwa Liczba wymienianych kotłów w kolejnych latach realizacji programu [szt.] 1 rok 2 rok 3 rok Łącznie [szt.] Oszacowano przybliżone koszty wymiany kotłów w ramach wybranych wariantów, zakładając następujące średnie koszty jednostkowe: - koszt kotła retortowego ok PLN, - koszt kotła gazowego ok PLN, - koszt kotła na pelety ok PLN, - koszt wymiany kotła ok PLN. Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli

49 Tabela 15. Szacunkowe koszty wybranych wariantów ograniczania niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna Rodzaj wariantu Wariant 1 Koszty [PLN] Wariant 2 Koszty [PLN] Wariant 3 Koszty [PLN] Liczba wymienianych kotłów [szt.] na na na retortowe gazowe pelety Łącznie Określenie efektu ekologicznego dla przyjętych wariantów Dla wybranych wariantów rozwiązań, przedstawionych w rozdziale 11 Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy oszacowano efekt ekologiczny, przyjmując obliczone wcześniej wskaźniki zużycia energii cieplnej, a także wskaźniki emisji substancji zanieczyszczających, powstających w wyniku spalania paliw w tradycyjnych kotłach opalanych węglem i mułem węglowym. W przypadku nowoczesnych kotłów węglowych z automatycznym załadunkiem paliwa (kotłów retortowych), gazowych oraz na pelety, wskaźniki emisji substancji zanieczyszczających przyjęto zgodnie z danymi podawanymi przez producentów tych kotłów (tabela 9). Wartości opałowe paliw przyjęto jak w rozdziale 9.1 Metodyka obliczeń, a ponadto założono: kwalifikowany sortyment węglowy: WO = 26 GJ/Mg. Wymiana kotłów wpłynie na zmniejszenie ilości zużywanego paliwa, zmniejszy się także wartość wskaźnika zużycia energii cieplnej. Aby oszacować dokładnie tę wielkość należałoby wykonać audyt energetyczny. Na potrzeby niniejszego opracowania założono więc takie same wielkości wskaźników zużycia energii cieplnej, jakie przyjęto dla stanu przed modernizacją. Zbiorcze wyniki obliczeń zamieszczono w tabeli 16, a przestrzenny rozkład emisji, przykładowo dla wariantu 1 i dwu substancji zanieczyszczających, w przypadku których redukcja będzie największa tj. tlenku węgla oraz pyłu PM10, przedstawiono na rysunkach 30 i

50 Tabela 16. Efekt ekologiczny wybranych wariantów ograniczania niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna* Rodzaj substancji zanieczyszczającej Pył PM10 SO2 NO2** CO CO2 Rodzaj wariantu Wariant 1 Wariant 2 Emisja stan istniejący [Mg/rok] 20,3 35,2 9,5 203,3 4967,9 Wariant 3 39,8 69,1 18,6 399,2 9755,2 70,8 123,0 33,1 708, ,8 Emisja stan prognozowany [Mg/rok] Pył PM10 SO2 NO2** CO CO2 1,0 10,7 4,3 5,1 2342,6 2,0 20,9 8,4 10,1 4599,9 3,5 37,1 15,0 17,9 8162,7 37,8 48,2 10,2 389,1 5155,3 67,3 85,9 18,1 690,5 9199,2 Redukcja emisji [Mg/rok] Pył PM10 SO2 NO2** CO CO2 19,3 24,5 5,2 198,2 2625,4 Redukcja emisji [%] * efekt ekologiczny odniesiono do kotłów założonych do wymiany, w ramach danego wariantu ** tlenki azotu w przeliczeniu na NO2 Pył PM10 SO2 NO2** CO CO2 48

51 Granice miasta Pszczyna Osiedle Powstańców Śląskich Osiedle Kolonia Jasna Rysunek 30. Efekt ekologiczny wariantu 1 dla tlenku węgla na obszarze miasta Pszczyna 49

52 Granice miasta Pszczyna Osiedle Powstańców Śląskich Osiedle Kolonia Jasna Rysunek 31. Efekt ekologiczny wariantu 1 dla pyłu PM10 na obszarze miasta Pszczyna 50