1. WSTĘP 2. TYPY SZKÓŁ W NIEMCZECH

Transkrypt

1 1. WSTĘP We wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej edukacja szkolna to pierwszy, obowiązkowy etap kształcenia. Jednak między poszczególnymi krajami występują duże różnice strukturalno-programowe i kulturowo - religijne. Republika Federalna Niemiec, jako jeden z krajów członkowskich Unii, ma najbardziej rozbudowaną sieć szkolnictwa i możliwości zdobycia pełnej satysfakcji zawodowej, a mimo to jest jednym z państw o najwyższej stopie bezrobocia w Europie. System szkolnictwa w Niemczech jest zdecentralizowany, co oznacza, że każdy z krajów związkowych, zwanych landami, samodzielnie kształtuje własną strukturę oświaty, zakres obowiązku szkolnego, programy i podstawy organizacji pracy oświatowej. Ujednoliceniem struktur szkolnictwa niemieckiego- pod względem prawnym i merytorycznym - zajmuje się wiele instytucji integracyjnych. 2. TYPY SZKÓŁ W NIEMCZECH W Niemczech nauka jest obowiązkowa dla wszystkich obywateli poniżej 18 roku życia, edukacja ogólna i zawodowa trwa 12 lat, a zaczyna się w wieku 6 lat. 1 Grundschule (szkoła podstawowa) trwa 4 lata. Pod koniec szkoły podstawowej nauczyciel na podstawie ocen pomaga podjąć rodzicom decyzję, gdzie uczeń będzie kontynuował naukę. Do wyboru są trzy szkoły: Gymnasium (gimnasium), Realschule (szkoła realna) oraz Hauptschule (szkoła główna). Każdą ze szkół kończy inny egzamin: w gimnazjum, które trwa 9 lat jest Abitur (matura), w Realschule, które trwa 6 lat, tzw. Mittlere Reife, w Hauptschule trwającej 5 lat, tzw. Hauptschulabschluss. Dalsza edukacja zależy już od tego jaką ze szkół się ukończyło. Po Gimnazjum można studiować lub w celu szybszego uzyskania zawodu - iść do dwuletniej szkoły zawodowej. Po Hauptschule wystarczą jeszcze 3 lata w Berufschule (szkole zawodowej) i ma się zawód. Można także uczyć się dalej, np. w Berufoberschule. Po jej skończeniu można jeszcze pójść na studia. Alternatywą dla Hauptschule jest Realschule, trwa ono rok dłużej i również można po niej uczyć się w szkole zawodowej. Realschule daje szansę wybrania dwuletniej Fachoberschule, po której można studiować. 1 Naukę rozpoczynają tylko te dzieci, które ukończyły do lipca 6 rok życia. 1

2 W niemieckim systemie szkolnym można najogólniej, wyodrębnić następujące szczeble: 1) przedszkole i tzw. klasy wstępne (Kindergarten und s.g.:vorklassen) 2) szkoła podstawowa (Grundschule) 3) szkoła średnia I stopnia (Hauptschule, Realschule, Gymnasium 5-10 Klasse) 4) szkoła średnia II stopnia (Berufschule, Berufsfachhochschule, Fachoberschule) 5) szkoła wyższa (Hochschule) 2.1 PRZEDSZKOLE I TZW. KLASY WSTĘPNE Edukacja przedszkolna obejmuje dzieci w wieku 3-6 lat i nie jest obowiązkowa. Nosi nazwę Kindergarten (ogródki dziecięce).w kilku landach i w niewielkiej liczbie szkół istnieją klasy przedszkolne, tzw. Vorklassen, włączone do szkół podstawowych i przyjmujące dzieci pięcioletnie. Sześciolatki podlegające obowiązkowi szkolnemu, ale nie przygotowane jeszcze do nauki szkolnej, są zobowiązane do uczęszczania do tzw. szkolnych ośrodków dziecięcych Schulkindergarten, gdzie wyrównuje się wszelkie deficyty rozwojowe, wspierające rozwój poprzez zabawę. 2.2 SZKOŁA PODSTAWOWA Grundschule, czyli szkoła podstawowa, stanowi wspólne ogniwo edukacji szkolnej. Nauka w niej trwa 4 lata (od 6 do 10 r. życia w większości landów), w mniejszych krajach związkowych obejmuje klasy 1-6, czyli nauka trwa 6 lat. Po jej ukończeniu nie otrzymuje się świadectwa ukończenia nauki. 2

3 2.3 SZKOŁA ŚREDNIA I STOPNIA Po ukończeniu czteroletniej szkoły podstawowej uczeń przechodzi do szkoły średniej l stopnia, w której dwa pierwsze lata nauki stanowią tzw. fazę orientacji. Celem tego etapu jest kontynuowanie nauki rozpoczętej w szkole podstawowej i udzielenie uczniowi pomocy w wyborze dalszej drogi edukacji. Szczebel orientacji może być realizowany w następujących typach szkół: 1) szkoła główna (Hauptschule) 2) szkoła realna (Realschule) 3) gimnazjum (Gymnasium) 4) szkoła całościowa (Gesamtschule) Szkoła główna - Hauptschule jest szkołą średnią l stopnia, obejmującą klasy 5-9 (7-9 w niektórych landach). W wielu krajach związkowych można dobrowolnie ukończyć 10 klasę. W pięcioletniej szkole głównej dzieci uzyskują wykształcenie minimalne, wiedzę ogólną bliską praktyce i zawodowi. Świadectwo ukończenia szkoły głównej uprawnia do kontynuowania nauki w szkole zawodowo-specjalistycznej (Berufsfachschule), na wyższym szczeblu szkoły specjalistycznej (Fachoberschule), w szkole zawodowej (Berufchule), lub do zakładowego kształcenia zawodowego. W szkole głównej możliwe jest uzupełnienie świadectwa równoważnego ze świadectwem szkoły realnej (po 10 klasie), co teoretycznie uprawnia do przejścia do gimnazjum, jednak wymaga od ucznia dużej pracy (wysoka średnia ocen). Praktycznie więc możliwości zdobycia matury są ograniczone. top Szkoła realna - Realschułe to szkoła średnia l stopnia, kształcąca uczniów klas 5-10 (7-10). Ukończenie ogólnokształcącej szkoły realnej uprawnia do nauki zawodu w szkole zawodowej, szkoły zawodowej specjalistycznej na wyższym szczeblu (Fachoberschule) lub do dalszej nauki w 11 klasie gimnazjum i zdobycia matury. Gimnazjum - Gymnasium, jest formą kształcenia obejmującą pełny cykl szkoły średniej (pierwszy i drugi stopień), choć nie wszystkie realizują szczebel orientacji. Gimnazjum obejmuje klasy od 5 do 12/13 (od 7 do 12/13). Ze względu na mnogość informacji i tworzące się nowe specjalizacje zawodowe gimnazja są profilowane. Na etapie szkoły średniej l stopnia (klasy 5-10) nauczanie w gimnazjum odbywa się w systemie jednolitym dla całej klasy. W wyższych klasach gimnazjalnych (11) uczniowie przechodzą do tzw. fazy kursowej, gdzie każdy musi zaliczyć kursy podstawowe i wybrane kursy intensywne. 3

4 Z momentem ukończenia 10 klasy gimnazjum uczniowie otrzymują automatycznie świadectwo ukończenia szkoły realnej. Nauka w gimnazjum kończy się w 13 (lub 12) klasie zdaniem matury z 4 przedmiotów. Świadectwo dojrzałości (Abitur) upoważnia do studiów uniwersyteckich. Szkoła całościowa - Gesamtschule, nazywana również szkołą rozszerzoną mieszaną zbiorową i ogólną obejmuje klasy Jest to szkoła alternatywna dla trzech typów szkół: głównej, realnej i gimnazjum, gdyż je jednoczy. Pozwala na przesunięcie w czasie decyzji o wyborze kierunku kształcenia. 2.4 SZKOŁA ŚREDNIA II STOPNIA Szkoła średnia II stopnia, oprócz wyższych klas gimnazjalnych, obejmuje szkoły zawodowe o wielu specjalnościach. Są to przede wszystkim: szkoła zawodowa (Berufschule) dla uczniów, którzy jednocześnie uczą się i pracują podstawowe kształcenie zawodowe (Berufsgrundbildung)- są to roczne kursy przygotowania zawodowego i podstawowego kształcenia zawodowego szkoła zawodowa specjalistyczna (Berufsfachschule) o pełnym wymiarze czasowym średnia szkoła zawodowa (Fachoberschule) - jest to wyższy szczebel szkoły specjalistycznej (sprofilowanej). 2.5 SZKOŁA WYŻSZA Do szkolnictwa wyższego w Niemczech zaliczamy następujące placówki: uniwersytety (Universitäten) wyższe szkoły zawodowe (Fachhochsculen) wyższe szkoły administracji (Verwaltungsfachhochschulen) szkoły teologiczne (theologische Schulen) wyższe szkoły pedagogiczne (pädagogischen Hochschulen) wyższe szkoły zintegrowane (Gesamthochschulen) 4

5 STRUKTURA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO System szkolnictwa wyższego Niemiec składał się w 1999 r. z 344 uczelni, w tym 115 uniwersytetów i innych równoważnych uczelni, 46 kolegiów sztuki i muzyki oraz łącznie 183 Fachhochschulen (wyższe szkoły zawodowe) i Verwaltungsfachhochschulen (wyższe szkoły kształcenia administracyjnego). Termin uniwersytet, poza tradycyjnymi uniwersytetami, obejmuje również uniwersytety techniczne (Technische Hochschulen), specjalizujące się w naukach przyrodniczych i inżynierskich, oraz Gesamthochschulen. Te ostatnie istnieją tylko w Hesji i Północnej Westfalii i mogą być traktowane jako specjalny typ uniwersytetu. Używają one obecnie w swojej nazwie słowa uniwersytet. Gesamthochschulen prowadzą zarówno studia akademickie, jak i studia zawodowe typu oferowanych w Fachhochschulen, a ponadto trwające 3-4 lata tzw. studia zintegrowane. Równoważne uniwersytetom są także instytucje oferujące ograniczony zakres kierunków studiów, jak kolegia teologiczne i pedagogiczne. Te ostatnie istnieją wciąż tylko w Badenii-Wirtembergii, w pozostałych landach zostały włączone do uniwersytetów lub powiększone tak, aby mogły oferować większy zakres kierunków studiów. Wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschulen) wprowadzono w 1970/71 r. jako nowy rodzaj uczelni w systemie niemieckiego szkolnictwa wyższego. Charakteryzują się one praktyczną orientacją oferowanej edukacji, mają zwykle w programie studiów semestr praktyki zawodowej, a profesorowie, oprócz kwalifikacji akademickich, muszą posiadać doświadczenie zawodowe zdobyte poza szkolnictwem wyższym. W 1998 r. 47 Fachhochschulen nie było utrzymywanych ze środków publicznych, ale podlegało w dużym stopniu tym samym przepisom, co państwowe Fachhochschulen. Uczelnie te różnią się znacznie między sobą pod względem wielkości, liczby studentów oraz liczby oferowanych kierunków studiów. Poszczególne Fachhochschulen mają specyficzny regionalny charakter lub szczególny obszar specjalizacji. Szczególną rolę odgrywa 30 Fachhochschulen w dziedzinie administracji publicznej (Verwaltungsfachhochschulen), kształcących urzędników państwowych wyższej rangi. Są one utrzymywane przez federację lub landy, a ich studenci posiadają status odwoływalnego (revocable) urzędnika państwowego. 5

6 UNIWERSYTETY Podstawową jednostką organizacyjną wyższej uczelni jest departament (Fachbereich), który w niektórych landach jest nazywany wydziałem (Fakultät). Uniwersytetem kieruje rektor (urząd rektora) lub prezydent (urząd prezydenta). Rektor jest wybierany spośród profesorów zatrudnionych w uczelni na kadencję trwającą 4-6 lat. Zmiany w statutach niektórych uczelni stworzyły możliwości wyboru na stanowisko prezydenta osoby spoza uczelni. Każdy, kto ukończył wyższą uczelnię i posiada niezbędne doświadczenie zawodowe, zwłaszcza w sprawach akademickich lub administracji, może być powołany na to stanowisko. Kadencja na stanowisku prezydenta trwa również 4-6 lat. Rektor lub prezydent są wspierani w swoich obowiązkach przez kanclerza, będącego wysokiej rangi urzędnikiem odpowiedzialnym za kierowanie administracją uczelni i budżet. Na poziomie uczelni funkcjonują dwa ciała kolegialne, z których pierwsze nosi nazwę rady (Konzil), konwencji (Konvent) lub zgromadzenia (Versammlung), drugie zaś nazywa się senatem. Obydwu ciałom przewodniczy rektor. Rada uczelni składa się z przedstawicieli profesorów, pozostałych pracowników akademickich, pracowników nieakademickich i studentów, przy czym profesorowie mają ustawowo zagwarantowaną większość w radzie. Rada uchwala statut i wybiera rektora lub prezydenta. STUDIA I STUDENCI Studia uniwersyteckie na większości kierunków trwają 8-10 semestrów i prowadzą do przyznania pierwszego stopnia akademickiego, przy czym studia na medycynie trwają 6 lat i 3 miesiące. Jednak wielu studentów potrzebuje do ukończenia swoich studiów 1-2 lat więcej. Łączny standardowy okres studiów na wprowadzone ostatnio stopnie bachelor i master nie powinien przekroczyć 5 lat, w tym 3 do maksimum 4 lat na stopień bachelor i 1-2 lat na stopień master. W niemieckim systemie szkolnictwa wyższego istnieją trzy rodzaje nadawanych pierwszych stopni akademickich, w przybliżeniu uznawanych za równoważne: Diplom, Magister i egzamin państwowy (Staatsprüfung). Studia prowadzące do egzaminu na dyplom (Diplomprüfung) i przyznania stopnia Diplom są nieco bardziej zorientowane zawodowo i koncentrują się na jednym przedmiocie. Stopień ten dominuje w naukach przyrodniczych, technicznych (inżynieryjnych) i społecznych, np. w psychologii: Diplom-Psychologe (psycholog dyplomowany). Studia prowadzące do egzaminu magisterskiego (Magisterprüfung) obejmują połączenie kilku przedmiotów (zwykle jeden główny i dwa dodatkowe lub trzy przedmioty o takiej samej 6

7 wadze). Stopień ten jest przyznawany przeważnie w naukach humanistycznych i sztukach wyzwolonych, np. magister sztuki (Magister Artium M.A.). Na zakończenie studiów, na niektórych kierunkach prowadzących do wykonywania ważnych ze społecznego punktu widzenia zawodów, trzeba zdać pierwszy egzamin państwowy. Dotyczy to medycyny (stomatologii), medycyny weterynaryjnej, farmacji, chemii żywności, prawa i edukacji. Stopień ten oznacza pozytywne zakończenie studiów. Po pewnym okresie praktyki zawodowej posiadacze pierwszego egzaminu państwowego, zwłaszcza przyszli prawnicy i nauczyciele, przechodzą drugą fazę szkolenia, zwaną Vorbereitungsdienst, kończącą się drugim egzaminem państwowym. Dopiero zdanie drugiego egzaminu państwowego uprawnia do samodzielnego uprawiania zawodu i uzyskania statusu urzędnika państwowego. Aby zapewnić minimalne standardy nadawanych stopni, przewiduje się zarówno ich akredytację, jak i zatwierdzanie programów studiów przez państwo. W tym celu Stała Konferencja Ministrów Edukacji i Spraw Kulturowych Landów postanowiła w 1998 r. ustanowić Ogólnokrajową Radę Akredytacyjną. Doktorat przyznaje się na podstawie pracy wykonanej dzięki niezależnym badaniom i zdaniu ustnych egzaminów zwanych Rigorosum. Ustne egzaminy mogą być zastąpione publiczną obroną pracy. Studia w Fachhochschulen trwają 8 semestrów, w tym 1-2 semestry praktyki zawodowej. Do ich ukończenia, studenci potrzebują w praktyce średnio 1 lub 2 semestrów więcej. Na zakończenie studiów przyznaje się dyplom. W roku akademickim 1998/99 w uczelniach niemieckich studiowało studentów ( to obcokrajowcy 9,2 proc.), w tym w uniwersytetach , w kolegiach artystycznych i muzycznych , a w Fachhochschulen Studenci w roku akademickim 1998/99 studenci uniwersytetów studenci kolegiów art. I muz. studenci Fachhochschul en 7

8 3. AWANS ZAWODOWY Po skończeniu studiów każdy przyszły nauczyciel musi odbyć dwuletni staż zawodowy (Referendat), który w praktyczny sposób przygotowuje go do wykonywania zawodu. W tym czasie kształci się on dalej uczestnicząc w seminariach. Po zakończeniu stażu zdaje on egzamin państwowy, tzw.ii. Staatsexamen. Następnie otrzymuje kwalifikacje nauczyciela kontraktowego, które nie zapewniają mu jeszcze stałego zatrudnienia. Dalsza praca polega na gromadzeniu dokumentacji informującej o osiągnięciach i sukcesach zawodowych, co pozwala na otrzymanie awansu automatycznego (Oberstudienrat). SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP TYPY SZKÓŁ W NIEMCZECH PRZEDSZKOLE I TZW. KLASY WSTĘPNE SZKOŁA PODSTAWOWA SZKOŁA ŚREDNIA I STOPNIA SZKOŁA ŚREDNIA II STOPNIA SZKOŁA WYŻSZA AWANS ZAWODOWY... 8 ANNA ŚMIEJA BEATA URBAŃSKA BEATA JAKUBSKA GRUPA II B 8

9 9