Kulon 12 (2007) 53. Arkadiusz Gorczewski, Jacek Betleja, Roland Dobosz, Tadeusz B. Hadaś

Transkrypt

1 Kulon 12 (2007) 53 Kulon 12 (2007), PL ISSN Arkadiusz Gorczewski, Jacek Betleja, Roland Dobosz, Tadeusz B. Hadaś WYSTĘPOWANIE PŁOMYKÓWKI TYTO ALBA W OBIEKTACH SAKRALNYCH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO I OPOLSKIEGO W LATACH Arkadiusz Gorczewski, Jacek Betleja, Roland Dobosz, Tadeusz B. Hadaś. Occurrence of the Barn Owl Tyto alba in sacred objects of the Silesian and Opolskie provinces in Abstract. In , 1021 sacred objects were surveyed in the Silesian province, and 347 churches/ chapels in the Opolskie province (S Poland), over an area of about 18 thousand km 2. The majority (56%) of the churches and chapels were erected before They were built of brick (92%), and only 106 (8%) were made of wood. Most objects (71%) had towers and were located in rural areas, the others (33%) were in towns or in suburban areas. In 178 objects, the traces of the presence of the Barn Owl were recorded, or credible information on their previous occurrence was obtained. The average density on the area surveyed was 0.27 pairs/100 km 2. It has been found that barn owls showed preference for churches built before 1945 and with towers. Church illumination and the presence of Beech Martens did not affect the occurrence of the Barn Owl. The major factor limiting the abundance of the barn owl was the availability of nesting sites the number of which is declining in recent years because of closing entrance holes into sacred objects to prevent their pollution by colonies of Feral Pigeons. Abstrakt. W latach skontrolowano 1021 obiektów sakralnych na terenie województwa śląskiego i 347 kościołów/kaplic na terenie województwa opolskiego (południowa Polska), na powierzchni około 18 tys. km 2. Większość z badanych kościołów i kaplic została wybudowana przed 1945 rokiem (56%), były to budowle murowane (92%), a jedynie 106 wykonanych było z drewna (8%). Większość obiektów posiadała wieże (71%) i była położona na terenach wiejskich (67%), pozostałe (33%) znajdowały się w miastach lub na obszarach podmiejskich. W 178 obiektach stwierdzono ślady obecności płomykówki lub uzyskano wiarygodne informacje o jej wcześniejszym przebywaniu. Średnie zagęszczenie na kontrolowanym obszarze wyniosło 0,27 pary/100 km 2. Stwierdzono preferencje płomykówki do kościołów wybudowanych przed rokiem 1945 oraz posiadających wieże. Nie stwierdzono wpływu iluminacji kościoła i obecności kuny domowej na występowanie płomykówki. Głównym czynnikiem ograniczającym liczebność płomykówki była dostępność miejsc do gniazdowania, zmniejszająca się w ostatnich latach na skutek zamykania otworów wlotowych do wnętrza budowli sakralnych w celu ochrony przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez kolonie gołębi miejskich. Płomykówka Tyto alba jest osiadła w całym zasięgu europejskiego występowania. W Polsce obserwowano zanikanie tego gatunku w wielu miejscach, lecz dokładne rozmiary zjawiska nie są znane (Tucker & Heath 1994, Tomiałojć & Stawarczyk

2 54 Kulon 12 (2007) 2003, BirdLife 2004), zwłaszcza, że ostatnio lokalnie zauważono nawet wzrost jej liczebności w krajobrazie rolniczym (Dombrowski et al. 2004). Główną przyczyną zmniejszania się populacji płomykówki w całym areale występowania jest chemizacja środowiska i zmiany w sposobie prowadzenia gospodarki rolnej (Tucker & Heat 1994). W wielu rejonach istotne znaczenie ma również dostępność miejsc lęgowych. Na Śląsku, na początku XX wieku płomykówka była bardzo nierównomiernie rozmieszczona. Tomiałojć i Stawarczyk (2003) sugerują, że płomykówce należy poświęcić więcej uwagi, a specjalne badania nad tym gatunkiem na wielkich powierzchniach są konieczne, aby poznać obecny stan oraz trendy populacyjne tej sowy w naszym kraju. Niniejsza praca stanowi zbiorcze podsumowanie wyników badań dotyczących płomykówki realizowanych w latach w ramach dwóch projektów obejmujących województwa śląskie i opolskie. Metody Za obiekt sakralny uznano wymieniony w wykazach diecezjalnych i użytkowany do celów religijnych kościół, kaplicę lub klasztor o charakterze wyodrębnionej architektonicznie budowli. Pierwszym etapem kontroli było wypełnienie ankiety o obiekcie sakralnym. Zbierano informacje o roku budowy, wykonanych i planowanych remontach oraz opisywano sam obiekt zwracając uwagę na istotne dla zasiedlenia przez ptaki elementy architektury i wyposażenia (liczbę wież, obecność zegara, iluminację). Pytano również gospodarza obiektu czy w kościele były widziane lub słyszane jakieś zwierzęta. Po wypełnieniu pierwszej części ankiety obserwator kontrolował wieżę kościelną, strych i inne potencjalne miejsca dogodne dla płomykówki. Przeszukiwania całego obiektu w celu znalezienia śladów obecności zwierząt (odchody, pióra, wypluwki) trwały od 30 do 60 minut. Następnie wypełniano część poświęconą wynikom kontroli oraz oceniano potencjalną przydatność obiektu do zasiedlenia przez płomykówkę (obecność otworów wlotowych i miejsc dogodnych do lęgu). Teren W latach skontrolowano jednokrotnie prawie wszystkie obiekty sakralne na terenie województwa śląskiego (1021 obiektów) i 347 kościołów/kaplic na terenie województwa opolskiego. Łącznie inwentaryzacją objęto 1368 obiektów na powierzchni około 18 tys. km 2. W niektórych powiatach województwa śląskiego z różnych względów nie skontrolowano kilkunastu kościołów, ale udział pominiętej powierzchni i liczby kościołów nie przekraczał 1% powierzchni i 10% liczby kościołów w powiecie (ryc. 1). W województwie opolskim skontrolowano w całości (lub co najmniej w 90%) powiaty: głubczycki, oleski i strzelecki (ryc. 2). W powiatach kluczborskim, namysłowskim, nyskim, opolskim i prudnickim skontrolowano 21-87% ich powierzchni, natomiast nie sprawdzano obiektów sakralnych w powiatach: brzeskim, kędzierzyńsko-kozielskim, krapkowickim i w mieście Opolu.

3 Kulon 12 (2007) 55 Ryc. 1. Występowanie płomykówki Tyto alba w obiektach sakralnych województwa śląskiego w latach Fig. 1. Occurrence of the Barn Owl Tyto alba in sacred objects of the Silesian province in

4 56 Kulon 12 (2007) Ryc. 2. Występowanie płomykówki Tyto alba w obiektach sakralnych województwa opolskiego w latach Fig 2. Occurrence of the Barn Owl Tyto alba in sacred objects of the Opolskie province in Wyniki Większość z badanych kościołów i kaplic została wybudowana przed rokiem 1945 (721 obiektów, 56%). Wśród obiektów wybudowanych po roku 1945 (547

5 Kulon 12 (2007) 57 obiektów, 44%) przeważają te, które postawiono w ciągu ostatnich dwóch dekad, o nowoczesnej architekturze, bez klasycznego układu z prostokątną bryłą, zamkniętą wieżą i strychem. Zdecydowana większość kościołów była murowana (1204 obiekty, 92%), a jedynie 106 (8%) zbudowanych było z drewna. Większość z nich (71%) posiadała wieże. Sygnaturkę (wieżyczkę z dzwonem umiejscowioną bezpośrednio nad strychem) posiadało 29% obiektów, a zewnętrzne oświetlenie (iluminację) jedynie 4,8%. Kościoły były położone głównie na terenach wiejskich (67%), pozostałe (33%) znajdowały się w miastach lub na obszarach podmiejskich. W wyniku kontroli 1368 obiektów sakralnych na terenie całego województwa śląskiego i części województwa opolskiego, w 178 obiektach stwierdzono ślady obecności płomykówki lub uzyskano wiarygodne informacje o jej wcześniejszym przebywaniu. Czynne stanowiska lęgowe stwierdzono w 49 obiektach, 53 były miejscami okazjonalnego pobytu, a 76 określono jak opuszczone stanowiska lęgowe (tab. 1, ryc. 1 i 2). Wstępne wyniki kontroli w latach były prezentowane w pracach Hadasia (1998, 2000). Szczegółowe zestawienie wszystkich obiektów, w których stwierdzono obecność płomykówki, przedstawiono w aneksie. Tab. 1. Teren badań i wyniki kontroli obiektów sakralnych w latach Table 1. Study area and the results of the survey of sacred objects in , (1) - Objects and sites of barn owl, (2) - Province, (3) - Surveyed area (% of the province area), (4) - Surveyed sacred objects (% of sacred objects in province), (5) - Active breeding, sites of Barn Owl, (6) - Sites occasionally visited by barn owls, (7) - Abandoned breeding sites Wyszczególnienie (1) Powierzchnia skontrolowana (% powierzchni województwa) (3) Skontrolowane obiekty sakralne (% obiektów sakralnych w województwie) (4) Czynne stanowiska lęgowe płomykówki (5) Stanowiska okazjonalnie odwiedzane przez płomykówkę (6) śląskie km 2 (99,5%) 1021 (90,1%) Województwo (2) opolskie 5670 km 2 (60,2%) 347 (43,4%) Opuszczone stanowiska lęgowe (7) 32 44

6 58 Kulon 12 (2007) W skontrolowanej części województwa opolskiego zagęszczenie czynnych stanowisk płomykówki wyniosło 0,32 pary/100 km 2. Zagęszczenie w województwie śląskim osiągnęło nieco niższą wartość - 0,25 pary/100 km 2, a większość stanowisk była zlokalizowana w północnej i północno-wschodniej części województwa. Nieliczna populacja zlokalizowana była również w powiecie raciborskim, skąd wykazano 2 zajęte stanowiska i 7 miejsc okazjonalnego pobytu. Spośród 102 obiektów, w których stwierdzono zajęte stanowisko płomykówki (stanowisko lęgowe lub miejsce okazjonalnego pojawu), jedynie 6 stanowisk znajdowało się w kościołach wybudowanych po roku Kościoły starsze były zdecydowanie częściej zajmowane niżby wynikało to z ich udziału ( 2 = 52,9; df=1; p<0,001) (ryc. 3) przed 1945 po 1945 rok budowy (1) Ryc. 3. Liczba kościołów wybudowanych przed rokiem 1945 (szare pole) i po roku 1945 oraz ilość stanowisk płomykówki Tyto alba w tych kategoriach (jasnoszare pole) Fig. 3. Number of churches built before 1945 (dark-grey) and after 1945, and the number of Barn Owl Tyto alba sites in these categories (light-grey), (1) - Year of construction Wykazano również preferencje płomykówki do obiektów posiadających wieże. Ptaki wyraźnie wybierały kościoły z tym elementem architektonicznym ( 2 = 12,88; df=1; p<0,001) (ryc. 4). Tylko w 11 przypadkach stwierdzono stanowiska tego gatunku w obiektach sakralnych bez wież. Równocześnie obecność sygnaturki miała dodatkowy, pozytywny wpływ na zasiedlanie obiektu przez płomykówkę ( 2 = 4,92; df=1; p=0,03), natomiast nie wykazano istotnych różnic w częstości zajmowania obiektów murowanych i drewnianych ( 2 = 0,17; df=1; p=0,67). Także inne elementy w budowli kościoła nie stanowiły czynników ograniczających lub warunkujących zasiedlenie: obecność czynnego zegara ( 2 = 0,04; df=1; p=0,83) oraz oświetlenie bryły obiektu ( 2 = 3,59; df=1; p=0,06).

7 Kulon 12 (2007) kościół z wieżą 11 kościół bez wieży Ryc. 4. Liczba kościołów z wieżami (szare pole) i bez nich oraz ilość stanowisk płomykówki Tyto alba w tych kategoriach (jasnoszare pole) Fig. 4. Number of churches with towers (dark-grey) and without towers and the number of Barn Owl Tyto alba sites in these categories (light-grey) Większość stanowisk płomykówki (74) na kontrolowanym obszarze znajdowała się w obiektach położonych w krajobrazie wiejskim, 20 stanowisk odnotowano w miastach, a 8 w obszarach o charakterze podmiejskich (ryc. 5). Podobne proporcje uzyskano analizując wszystkie badane obiekty (zasiedlone i niezasiedlone). Większość z nich znajdowała się na terenie o charakterze wiejskim (ryc. 6), stąd też nie stwierdzono istotnych preferencji płomykówki wobec charakteru zabudowy towarzyszącej budowli sakralnej ( 2 = 1,29; df=2; p=0,52). Przeprowadzono również analizę wpływu obecności na stanowiskach gołębi miejskich Columba livia bądź kuny domowej Martes foina na zasiedlenie kościoła przez płomykówkę. Nie stwierdzono istotnie statystycznego wpływu obecności kuny domowej na występowanie płomykówki ( 2 = 2,12; df=1; p=0,14), podczas gdy obecność gołębi miejskich miała słaby wpływ dodatni na zasiedlenie obiektu przez sowy ( 2 = 3,93; df=1; p=0,047).

8 60 Kulon 12 (2007) 20% n=102 8% miejskie (1) podmiejskie (2) wiejskie (3) 72% Ryc. 5. Udział poszczególnych typów środowisk wokół czynnych stanowisk płomykówki Tyto alba Fig. 5. Proportion of different habitat types surrounding active Barn Owl Tyto alba sites, (1) - Urban, (2) - Suburban, (3) - Rural 25% n=969 67% 8% miejskie (1) podmiejskie (2) wiejskie (3) Ryc. 6. Udział poszczególnych typów środowisk wokół badanych obiektów sakralnych Fig. 6. Proportion of different habitat types surrounding the surveyed sacred objects, (1) - Urban, (2) - Suburban, (3) - Rural Dyskusja Płomykówka na badanym terenie jest gatunkiem bardzo nielicznie lęgowym, osiągającym średnie zagęszczenie 0,27 pary/100 km 2. Faktyczna liczba lęgowych ptaków będzie zapewne wyższa, gdyż płomykówka może gniazdować w innych miejscach, jak np. stodoły, remizy strażackie, opuszczone wysokie budynki, których nie kontrolowano. Zagęszczenie populacji na Górnym Śląsku może być lokalnie znacznie wyższe, niż na badanym obszarze, np. w latach na powierzchni w okolicach

9 Kulon 12 (2007) 61 Głogówka (197 km 2 ) osięgało wielkość 3,5-4,5 pary/100 km 2 (Gorczewski et al. 2004). W tym przypadku jednak prowadzono również nocną stymulację głosową w potencjalnych miejscach występowania gatunku. Na tak wysokie zagęszcznie miał także wpływ sam charakter powierzchni, która składała się z rozległych pól uprawnych, łąk oraz starych zabudowań wiejskich. Spośród 9 stwierdzonych tam stanowisk 7 znajdowało się w obiektach sakralnych. Kontrola obiektów połączona ze stymulacją magnetofonową zdaje się dawać najpełniejszy obraz stanu populacji płomykówki na badanym obszarze. Na początku XX wieku płomykówka gniazdowała na Śląsku na wieżach, murach miejskich, w budynkach fabrycznych, zamkach, w ruinach i zabudowaniach wiejskich (Pax 1925). Stwierdzana była także w większych śląskich miastach: we Wrocławiu, Legnicy, Kłodzku, Gliwicach, Koźlu, Niemodlinie, Otmuchowie, Kluczborku i Wołowie, a prawie nie występowała w okolicach Zielonej Góry (Drescher 1925, Dyrcz et al. 1991, Pax 1925). W latach na Śląsku stwierdzono występowanie płomykówki na 91 stanowiskach z wyraźnym skupieniem w okolicach Wrocławia i w południowej części województwa opolskiego (Dyrcz et al. 1991). Takie rozmieszczenie wynika jednak tylko i wyłącznie z tego, że na wymienionych terenach były prowadzone intensywne badania nastawione wyłącznie na wyszukiwanie stanowisk płomykówki. W Europie liczebność płomykówki została oceniona na tys. par lęgowych. Ostatnio w Polsce oszacowano jej populację na par (BirdLife 2004), podczas gdy wcześniejsza ocena obejmowała przedział par lęgowych (Tucker & Heath 1994). Jednak szacunki te nie były oparte na dokładnych badaniach terenowych. Od roku 1950 obserwowany jest spadek liczebności tego gatunku w wielu krajach. Znaczny spadek został stwierdzony w Czechach, na Słowacji i na Wyspach Brytyjskich. Natomiast w najliczniejszych populacjach we Francji i Hiszpanii obserowane są fluktuacje liczebności lub niewielki spadek, a ptaki gniazdują tam w wysokich zagęszczeniach. W odpowiednich środowiskach zagęszczenia osiągają w tych krajach zwykle 2-20 par/100 km 2, a wyjątkowo nawet 50 par/100 km 2 (Hagemeijer & Blair 1997). Rozmieszczenie płomykówki na badanym obszarze było nierównomierne. W woj. śląskim ptaki wyraźnie omijały tereny podgórskie jak i same góry (Beskidy), skąd znamy jedynie dwa, okazjonalnie odwiedzane stanowiska. Gatunek praktycznie wycofał się z większości miast, zwłaszcza dużych. Obecnie jedynym dużym miastem, gdzie stwierdzono stanowisko lęgowe tej sowy, była Częstochowa licząca 260 tys. mieszkańców. Pozostałe miasta, w których odnotowano stanowiska lęgowe to: Zawiercie (55 tys.), Głogówek (6,5 tys.) i Żarki (5,4 tys.). Płomykówki opuściły znane wcześniej stanowiska między innymi w Bytomiu, Gliwicach, Głuchołazach, Raciborzu, Strzelcach Opolskich i Zabrzu. Trzy okazjonalnie odwiedzane stanowiska w Gliwicach znajdowały się na peryferiach miasta, gdzie zabudowa miała już typowo wiejski charakter. Z racji wymagań siedliskowych płomykówka omijała również tereny znacznie silniej zalesione. Tylko pojedyncze stanowiska były zlokalizowane na skraju Lasów Lublinieckich i Borów Stobrawskich. Znamienne jest wycofanie się tego gatunku z obszaru konurbacji górnośląskiej, gdzie odnotowano 5 opuszczonych stanowisk.

10 62 Kulon 12 (2007) Na tym tle wyróżnia się skupisko 3 par występujących na południowym skraju Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, na pograniczu powiatów gliwickiego i mikołowskiego. Od ponad 10 lat ptaki zajmują tam kościoły w trzech sąsiadujących ze sobą wsiach. Z opublikowanych danych pochodzących z obszaru Śląska wynika, że płomykówka w wyborze miejsca na gniazdo preferowała zabudowania kościelne (Kopij 1990; Tomiałojć 1990; Dyrcz et al. 1991, Indyk et al. 1996). Nasze badania wskazują na preferencję kościołów z wieżami. Związane jest to z tym, że obiekty budowane przed rokiem 1945 miały zwykle klasyczny układ bryły ze strychem i wieżą. Obecność wież również sprzyjała ptakom, gdyż w tych częściach obiektu najczęściej znajdowały one miejsca wlotowe: żaluzje na poziomie dzwonów lub przeźrocze (otwory) hełmu. Brak preferencji względem obecności (lub braku) iluminacji, zegara oraz charakteru otoczenia czy też rodzaju budulca sugeruje, iż jedynym czynnikiem ograniczającym zasiedlenie kościoła jest możliwość wlotu do jego wnętrza. Nie wykazano wpływu obecności kuny domowej na zasiedlenie obiektu przez płomykówkę. Znane są obiekty, gdzie zarówno kuna, jak i płomykówka miały swoje miejsca rozrodu, co sugeruje, że ssak ten nie jest bezpośrednim zagrożeniem dla płomykówki. Niewielki wpływ obecności gołębi miejskich w obiekcie sakralnym na zasiedlanie go przez płomykówkę wynika zapewne bardziej z ogólnej dostępności wnętrza kościoła, niż z bezpośredniego wpływu gołębi na płomykówkę. Gatunki te nie konkurują ze sobą o miejsce lęgowe, gdyż nawet duże skupienia gniazd gołębi zlokalizowane były z reguły w innych częściach wnętrza obiektu, niż miejsca wybierane przez płomykówkę na lęgi. Jednak w końcowym efekcie obecność gołębi ma negatywny wpływ na płomykówkę, gdyż zanieczyszczenia powodowane przez kolonię gołębi były główną przyczyną zamykania, przez właściciela obiektu, otworów wlotowych do wnętrza budowli sakralnej. Najpoważniejszym zagrożeniem górnośląskiej populacji płomykówki wydaje się być utrata miejsc gniazdowania. Gospodarze obiektów sakralnych w trakcie remontów wież bądź strychów, zakładają siatki w oknach i innych otworach wlotowych w celu uniemożliwienia osiedlania się tam gołębi. W wyniku tych prac płomykówki tracą możliwość zasiedlenia budowli i przystępowania tam do lęgów. Niejednokrotnie stwierdzano też, że ptaki w wyniku zakładania siatek giną z głodu, gdyż w momencie ich montażu chowają się w niedostępnych częściach strychu, a po skończeniu prac nie mają możliwości wylotu z kościoła. W kilkunastu kościołach znajdowano martwe ptaki, a w dwóch przypadkach aż po 3 martwe płomykówki. Rozpoznanie tego zagrożenia umożliwiło wprowadzenie czynnej ochrony płomykówki poprzez otwieranie otworów wlotowych i montowanie budek lęgowych. W miejscach, w których uzyskano zezwolenie gospodarza obiektu, montowano budki dla płomykówek i umożliwiano im do nich wlot poprzez wycięcie otworu w siatce. Jednak zabiegi ochronne w nowo wybudowanych kościołach wydają się być niemożliwe lub bardzo ograniczone, gdyż kościoły te charakteryzują się nowoczesną architekturą, pozbawioną typowego strychu, a wieże często mają otwartą strukturę uniemożliwiającą zasiedlenie przez ptaki nawet po zamontowaniu budki lęgowej.

11 Kulon 12 (2007) 63 Celowe jest objęcie kontrolą niezbadanej dotychczas części województwa opolskiego i poznanie pełnego stanu liczebności gatunku na terenie Górnego Śląska, a także prowadzenie monitoringu wszystkich znanych stanowisk płomykówki. Należy również kontynuować prace ochroniarskie, w miarę możliwości rozwieszać budki lęgowe i umożliwiać ptakom wlot do obiektów sakralnych, a także rozwijać działania edukacyjne, uświadamiać potrzebę ochrony płomykówki w Polsce oraz poszerzać współpracę z hierarchią kościelną i gospodarzami obiektów. Podziękowania W woj. śląskim zadanie pod nazwą Opracowanie programu ochrony płomykówki i nietoperzy w obiektach sakralnych na terenie wybranych gmin w województwie śląskim zostało dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, a odbiorcą był Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Badania w województwie opolskim zostały dofinasowane przez ze środków Programu Małych Dotacji Globalnego Funduszu Środowiska (GEF/SGP, UNDP) i Fundację EkoFundusz w ramach projektu Aktywna ochrona płomykówki w Polsce. Praca została zrealizowana w ramach działalności Górnośląskiego Koła Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody pro Natura. Autorzy składają podziękowania pracownikom Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego oraz wszystkim osobom, które brały udzial w pracach terenowych. Byli to: Jan Bonemberg, Lech Buchholz, Jan Cebrat, Tomasz Dziergas, Krzysztof Henel, Paweł Kandera, Grzegorz Kłys, Roksana Krause, Tomasz Labocha, Marek Nieszporek, Grzegorz Osielski, Jerzy Pukowski i Jerzy Zygmunt. Literatura BirdLife International Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation Series No. 12. Cambridge, UK. Dombrowski A., Kot H., Goławski A., Kasprzykowski Z Zmiany liczebności sów Strigiformes w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Siedleckiej w latach i Not. Orn. 45: Drescher E Mitteilungen aus der schlesischen Vogelwelt. Ber. Ver. schles. Orn. 11: Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna. Uniwersytet Wrocławski, Zakład Ekologii Ptaków. Wrocław. Gorczewski A., Henel A., Henel K., Betleja J Występowanie płomykówki Tyto alba w okolicach Głogówka. Ptaki Śląska 15: Hadaś T. B Rola obiektów sakralnych w zachowaniu bioróżnorodności i ochronie gatunkowej zwierząt. W: Architektura i sztuka sakralna na Górnym Śląsku II. IX Tarnogórska Sesja Naukowa. Miasteczko Śląskie. Zesz. tarnog. 33: Hadaś T. B Występowanie płomykówki (Tyto alba) i nietoperzy (Chiroptera) w obiektach sakralnych północno-zachodniej i środkowo-wschodniej części

12 64 Kulon 12 (2007) województwa śląskiego w 1999 roku. W: X Sympozjum Jurajskie. Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Dąbrowa Górnicza: Hagemeijer W. J. M., Blair M. J. (ed.) 1997: The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & AD Poyser. London. Indyk F., Pawłowska-Indyk A., Bartmańska J Występowanie płomykówki Tyto alba w województwie wrocławskim. Ptaki Śląska 11: Kopij G Rozmieszczenie i liczebność płomykówki Tyto alba na południowej Opolszczyźnie. Not. Orn. 31: Pax F Wirbeltierfauna von Schlesien. Verlag von Gebrüder Borntraeger. Berlin. Snow D.W., Perrins C.M. (ed.) The Birds of the Western Palearctic. Concise Edition. Vol. 1. Non-Passerines. Oxford University Press. Oxford, New York. Tomiałojć L Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. Wyd. 2 zm. PWN. Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. T. II. PTPP pro Natura. Wrocław. Tucker G.M. i Heath M.F Birds in Europe. Their conservation status. Bird Life International. Cambridge. Adresy autorów: Arkadiusz Gorczewski, ul. Żeromskiego 78/1, Gliwice, calidris@ interia.pl Jacek Betleja, Muzeum Górnośląskie, pl. Jana III Sobieskiego 2, Bytom, betleja@us.edu.pl Roland Dobosz, Muzeum Górnośląskie, pl. Jana III Sobieskiego 2, Bytom, dobosz@us.edu.pl Tadeusz B. Hadaś, Muzeum Górnośląskie, pl. Jana III Sobieskiego 2, Bytom, tebeha@wp.pl

13 Kulon 12 (2007) 65 APPENDIX lp miejscowość parafia św. Barbary (gm. Częstochowa) Cielętniki (gm. Dąbrowa Zielona) Czynne stanowiska płomykówki Tyto alba Województwo śląskie rok budowy Chudów (gm. Gierałtowice) Gierałtowice (gm. Gierałtowice) Przyszowice (gm. Gierałtowice) 1938 miejsce przebywania mała wieża obok strychu uwagi duża ilość świeżych wypluwek 1891 wieża znaleziono 1 jajo i wypluwki szczytowa część wieży szczytowa część wieży wieża i sygnaturka 6. Irządze (gm. Irządze) 1894 wieża i strych wypluwki, obserwowano 1 ad. duża ilość świeżych wypluwek wypluwki, obserwowano ptaki dużo wypluwek, odchody, pióra 7. Lubecko (gm. Kochanowice) XVII w. wieża i strych gniazdo w sygnaturce 8. Wąsosz (gm. Koniecpol) 1937 wieża i strych 9. Garnek (gm. Kłomnice) 1951 wieża 10. Kroczyce (gm. Kroczyce) przed 1945 wieża wypluwki, obserwowano 1 ad. dużo wypluwek, obserwowano 2 ad. świeże wypluwki 11. Wojnowice (gm. Krzanowice) 1797 wieża dużo świeżych wypluwek 12. Starokrzepice (gm. Krzepice) 1912 wieża 13. Staromieście (gm. Lelów) przed 1945 wieża wypluwki, obserwowano 3 ptaki obserwowano 2 ad., regularne lęgi 14. Danków (gm. Lipie) XVII w. wieża i strych wypluwki, 1 martwy ad. 15. Mstów (gm. Mstów) XII w. wieża 16. Złochowice (gm. Opatów) Panki (gm. Panki) 1926 strych i sygnaturka strych i sygnaturka dużo świeżych wypluwek, widziano ptaki gniazdo prawdopodobnie w sygnaturce możliwe gniazdo w sygnaturce, widziano 1 ad. 18. Pawonków (gm. Pawonków) 1815 wieża dużo wypluwek, odchody 19. Pietrowice Wielkie (gm. Pietrowice Wielkie) 20. Pilica (gm. Pilica) 1934 wieża przed 1945 strych wypluwki, obserwowano 1 imm. + 3 martwe os. wypluwki, obserwowano 1 ad. 21. Rędziny (gm. Rędziny) 1897 wieża i strych wypluwki, 1 martwy ptak cd. tabeli na następnej stronie

14 66 Kulon 12 (2007) cd. tabeli 22. Goleniowy (gm. Szczekociny) Przyłęk Szlachecki (gm. Szczekociny) 1777 wieża strych i sygnaturka duża ilość wypluwek dużo wypluwek, odchody, pióra 24. Szczekociny (gm. Szczekociny) 1780 sygnaturka duża ilość wypluwek 25. Stara Wieś (gm. Wilamowice) XIV w. wieża odchody i wypluwki 26. Włodowice (gm. Włodowice) 1703 strych 27. Bór Zapilski (gm. Wręczyca Wielka) 28. Zawiercie-Kromołów (gm. Zawiercie) 1922 strych XVII w. wieża i strych wypluwki, obserwowano 1 ad. duża ilość świeżych wypluwek wypluwki, obserwowano 2 ad. 29. Jaworznik (gm. Żarki) 1900 sygnaturka od 7 lat lęgi w sygnaturce 30. Przybynów (gm. Żarki) XIV w. 31. Żarki: kaplica Św. Maksymiliana (gm. Żarki) strych i sygnaturka dużo wypluwek 1900 sygnaturka gniazdo w sygnaturce lp. miejscowość Czynne stanowiska płomykówki Tyto alba Województwo opolskie rok budowy miejsce przebywania 1. Włochy (gm. Domaszowice) 1928 wieża i strych 2. Głogówek (gm.głogówek) XVI w. wieża 3. Rozkochów (gm. Głogówek) 1947 wieża i strych 4. Kietlice (gm. Głubczyce) 1881 wieża i strych 5. Klisino (gm. Głubczyce) 1867 wieża 6. Pomorzowice (gm. Głubczyce) XVII w. wieża i strych 7. Królowa (gm. Głubczyce) 1847 wieża 8. Uszyce (gm. Gorzów Śląski) Zdziechowice (gm. Gorzów Śląski) 1914 wieża strych i sygnaturka uwagi wypluwki, w 2002 roku obserwowano pull. wypluwki,; obserwowano 1 ad. + 1 ad. martwy gniazdo z 5 juv. i 3 jajami, obserwowano ad. świeże wypluwki - kilkanaście duża ilość świeżych wypluwek duża ilość świeżych wypluwek 2 martwe ptaki, często obserwowana przez mieszkańców stare i świeże wypluwki na wieży świeże wypluwki, na strychu stare 10. Poznowice (gm. Izbicko) 1800 wieża gniazdo w hełmie wieży cd. tabeli na następnej stronie

15 Kulon 12 (2007) 67 cd. tabeli 11. Rozumice (gm. Kietrz) 1981 wieża 12. Kulakowice Górne (gm. Kluczbork) 1341 wieża 13. Smardy Górne (gm. Kluczbork) 1893 wieża i strych 14. Kórnica (gm. Krapkowice) 1794 wieża 15. Rudniki kolonia Wiekunia (gm. Rudniki) 1830 wieża i strych 16. Żytniów (gm. Rudniki) 1817 wieża duża ilość świeżych wypluwek dużo wypluwek w hełmie wieży duża ilość świeżych wypluwek wypluwki, obserwowano 1 ad. duża ilość świeżych wypluwek wypluwki, w 2002 roku obserwowano pull. 17. Wierzbica Dolna (gm. Wołczyn) XVII w. wieża i strych wypluwki, 3 martwe ptaki 18. Wołczyn (gm. Wołczyn) 1850 wieża dużo wypluwek, 2 martwe imm. lp miejscowość Stanowiska okazjonalnie odwiedzane przez płomykówkę Tyto alba Będzin - parafia Św. Trójcy (gm.będzin) Karb: parafia Dobrego Pasterza (gm. Bytom) Chorzów: parafia Św. Jadwigi (gm.chorzów) Dąbrowa Zielona (gm. Dąbrowa Zielona) Województwo śląskie rok budowy uwagi 1364 świeże wypluwki 1909 wypluwki i odchody w wieży 1889 kilka wypluwek na strychu XVII w. pojedyncza wypluwka na strychu 5. Dębowiec (gm. Dębowiec) 1857 pojedyncze wypluwki na strychu 6. Brzezinka (gm. Gliwice) 1910 kilka wypluwek na strychu Łabędy: parafia Wniebowzięcia NMP (gm. Gliwice) Łabędy: parafia Św. Jerzego (gm. Gliwice) 9. Złoty Potok (gm. Janów) 10. Żuraw (gm. Janów) 11. Kłobuck: parafia Św. Marcina (gm.kłobuck) 1944 kilka świeżych wypluwek 1939 pojedyncze wypluwki przed 1945 XV- XVIII w. XVII w. wypluwki i pióra na strychu kilka wypluwek na wieży ślady pobytu na strychu 12. Oblasy (gm. Koniecpol) 1937 na wieży pojedyncze wypluwki i odchody cd. tabeli na następnej stronie

16 68 Kulon 12 (2007) cd. tabeli 13. Koziegłowy (gm. Koziegłow) 1944 wypluwki na wieży 14. Koziegłówki (gm. Koziegłowy) 1907 wypluwki na wieży i strychu 15. Bojanów (gm. Krzanowice) przed 1945 pojedyncze wypluwki na wieży 16. Lędziny (gm. Lędziny) 1992 odchody, obserwowana zimą 17. Parzymiechy (gm. Lipie) 1887 kilkanaście wypluwek na wieży i strychu 18. Buków (gm. Lubomia) 1935 kilka wypluwek na wieży 19. Nieboczowy (gm. Lubomia) 1930 kilka wypluwek, lęg pod koniec lat 90-tych 20. Niegowonice (gm. Łazy) 1802 wypluwki na wieży i na strychu 21. Mokra (gm. Miedźno) 1709 kilka wypluwek na strychu pod sygnaturką 22. Targoszyce (gm. Mierzęcice) 1944 pojedyncze świeże wypluwki 23. Borowno (gm. Mykanów) 1845 wypluwki na wieży 24. Mykanów (gm. Mykanów) 1836 kilka wypluwek na strychu 25. Sokolniki (gm. Niegowa) 1928 odchody na wieży 26. Krzyżowice (gm. Pawłowice) 1799 na strychu kilka wypluwek, w 2001r. - 2 martwe os. 27. Gwoździany (gm. Pawonków) 1979 świeże wypluwki (kilka) na strychu Łagiewniki Małe (gm. Pawonków) Pawłów (gm. Pietrowice Wielkie) 1944 pojedyncza wypluwka na wieży 1908 pojedyncza wypluwka 30. Kidów (gm. Pilica) 1735 wypluwki na wieży i strychu 31. Poręba (gm. Poręba) Racibórz: parafia Matki Bożej (gm. Racibórz) kilkanaście świeżych wypluwek, pióra, odchody 1730 pojedyncza wypluwka na wieży 33. Łubowice (gm. Rudnik) 1907 pojedyncze wypluwki na wieży 34. Modzurów (gm. Rudnik) 1896 martwy ad. na wieży, pojedyncze wypluwki 35. Poniszowice (gm. Rudziniec) 1404 pojedyncze wypluwki 36. Siewierz: parafia Św. Macieja Apostoła (gm. Siewierz) 1618 kilka, starych wypluwek 37. Kamieniec (gm. Zbrosławice) 1700 świeże wypluwki 38. Ziemięcice (gm. Zbrosławice) 1944 obserwowano 1 ad. na zewnątrz kościoła

17 Kulon 12 (2007) 69 lp. miejscowość Stanowiska okazjonalnie odwiedzane przez płomykówkę Tyto alba Województwo opolskie rok budowy 1. Skarbiszów (gm. Dąbrowa) 1915 uwagi 2. Dobrodzień (gm. Dobrzodzień) 1850 kilka wypluwek na dzwonie i w sygnaturce po kilka wypluwek 3. Dębie (gm. Chrząstowice) 1910 pojedyncze wypluwki na wieży i strychu 4. Biedrzychowice (gm. Głogówek) 1930 głosy ptaków słyszane przez mieszkańców 5. Chomiąża (gm. Głubczyce) XVI w. kilkanaście wypluwek na strychu 6. Burgrabice (gm. Głuchołazy) 1914 dwie starsze wypluwki 7. Nasiedle (gm. Kietrz) 1951 dwie wypluwki na strychu 8. Gościce (gm. Paczków) XVII w. pojedyncze wypluwki 9. Wilamowa (gm. Paczków) 1843 pojedyncze wypluwki 10. Zawiść (gm. Pokój) 1927 pojedyncze wypluwki na wieży 11. Jaworzno (gm. Rudniki) XVII w. kilkanaście wypluwek wokół kościoła 12. Ligota Turawska (gm. Turawa) 1936 jedna świeża i kilka starych wypluwek 13. Szum (gm. Wołczyn) 1929 jedna świeża wypluwka, liczne odchody 14. Wierzbica Górna (gm. Wołczyn) 1729 pojedyncze wypluwki na strychu 15. Bąkowice (gm. Świerczów) 1850 jedna wypluwka na wieży Stanowiska opuszczone przez płomykówkę Tyto alba Województwo śląskie 1. Bytom - Stolarzowice, parafia Chrystusa Króla (gm. Bytom) 2. Dębieńsko, parafia Św. Jerzego (gm. Czerwionka-Leszczyny) 3. Częstochowa, Bazylika WNMP i Klasztor Jasnogórski (gm. Częstochowa) 4. Dąbrowa Górnicza - Strzemieszyce (gm. Dąbrowa Górnicza) 5. Gilowice (gm.gilowice) 6. Rychwałd (gm. Gilowice) 7. Gliwice - Ostropa, parafia Ducha Świętego (gm. Gliwice) 8. Szeroka (gm. Jastrzębie-Zdrój)

18 70 Kulon 12 (2007) 9. Starcza (gm. Kamienica Polska) 10. Kłomnice (gm. Kłomnice) 11. Koniecpol (gm. Koniecpol) 12. Kruszyna (gm. Kruszyna) 13. Pietraszyn (gm. Krzanowice) 14. Krzepice, parafia Św. Jakuba (gm. Krzepice) 15. Zajączki I (gm. Krzepice) 16. Lubomia (gm. Lubomia) 17. Lyski (gm. Lyski) 18. Nakło (gm. Lelów) 19. Chruszczobród (gm. Łazy) 20. Zawada Książęca (gm. Nędza) 21. Niegowa (gm. Niegowa) 22. Wilkowiecko (gm. Opatów) 23. Przyrów (gm. Przyrów) 24. Stanica (gm. Pilchowice) 25. Przystajń (gm. Przystajń) 26. Racibórz, parafia Św. Mikołaja (gm. Racibórz) 27. Siewierz, parafia Św. Walentego (gm. Siewierz) 28. Strumień (gm. Strumień) 29. Rokitno (gm. Szczekociny) 30. Lubsza Śląska (gm. Woźniki) 31. Kalej (gm. Wręczyca Wielka) 32. Zabrze Pawłów, parafia Św. Pawła Apostoła (gm. Zabrze) Stanowiska opuszczone przez płomykówkę Tyto alba Województwo opolskie 1. Babice (gm. Baborów) 2. Księże Pole (gm. Baborów) 3. Gostomia (gm. Biała) 4. Bliszczyce (gm. Branice) 5. Branice (gm. Branice) 6. Gródczany (gm. Branice) 7. Michałkowice (gm. Branice) 8. Włodzienin (gm. Branice) 9. Byczyna: parafia Trójcy Św. (gm. Byczyna) 10. Byczyna: Kościół Ewangelicki (gm. Byczyna) 11. Polanowie (gm. Byczyna) 12. Kazimierz (gm. Głogówek) 13. Biskupów (gm. Głuchołazy)

19 Kulon 12 (2007) Bodzanów (gm. Głuchołazy) 15. Dobieszów (gm. Głubczyce) 16. Gołuszowice (gm. Głubczyce) 17. Klisino (gm. Głubczyce) 18. Opawica (gm. Głubczyce) 19. Ściborzyce Małe (gm. Głubczyce) 20. Głuchołazy: parafia Św. Wawrzyńca (gm. Głuchołazy) 21. Centawa (gm. Jemielnica) 22. Nowa Cerekwia (gm. Kietrz) 23. Biadacz (gm. Kluczbork) 24. parafia MB Wspomożenia Wiernych (gm. Kluczbork) 25. Chudoba (gm. Lasowice Wielkie) 26. Tuły (gm. Lasowice Wielkie) 27. Kobylno (gm. Łubniany) 28. Kamienna (gm. Namysłów) 29. Kowalowice (gm. Namysłów) 30. Rychnów (gm. Namysłów) 31. Bukowa Śląska (gm. Namysłów) 32. Woskowice Małe (gm. Namysłów) 33. Wysoka (gm. Olesno) 34. Jasienica Górna (gm. Otmuchów) 35. Łąka (gm. Otmuchów) 36. Grodziec (gm. Ozimek) 37. Dąbrówka Dolna (gm. Pokój) 38. Falkowie (gm. Pokój) 39. Wierzbie (gm. Praszka) 40. Mieszkowice (gm. Prudnik) 41. Szybowice (gm. Prudnik) 42. Płużnica Wielka (gm. Strzelce Opolskie) 43. parafia Św. Wawrzyńca (gm. Strzelce Opolskie) 44. Ujazd (gm. Ujazd)