Profesor Michał Karasek ( ) - życie i działalność naukowa

Transkrypt

1 Folia Medica Lodziensia, 2010, 37/1:5-9 Profesor Michał Karasek ( ) - życie i działalność naukowa MAREK PAWLIKOWSKI Zakład Neuroendokrynologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi W dniu 18 lutego 2009 roku zmarł Prof. Michał Karasek, wybitny morfolog i endokrynolog, członek rzeczywisty Wydziału IV Nauk Medycznych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego oraz Redaktor Naczelny czasopisma Folia Medica Lodziensia. Michał Karasek urodził się w Łodzi 26 września 1937 roku. W 1960 roku ukończył Wydział Lekarski Akademii Medycznej w Łodzi. Stopień doktora nauk medycznych uzyskał w 1967 roku (miałem przyjemność i zaszczyt być Jego promotorem), a stopień doktora habilitowanego w 1973 roku. W 1988 roku otrzymał tytuł profesora. Pracę naukową i dydaktyczną Michał Karasek rozpoczął w Zakładzie Histologii i Embriologii swojej macierzystej Uczelni, następnie pracował w Zakładzie Histologii i Embriologii Wojskowej Akademii Medycznej ( ). Równolegle pracował jako lekarz endokrynolog w Wojewódzkiej Poradni Endokrynologicznej ( ). Później przez wiele lat ( ) kierował Pracownią, następnie Zakładem Mikroskopii Elektronowej Akademii Medycznej, afiliowanym kolejno do różnych jednostek organizacyjnych Uczelni (Ośrodek Naukowo-Badawczy, Katedra Onkologii, Katedra Patomorfologii). Przez wszystkie te lata blisko współpracował z Instytutem Endokrynologii Akademii Medycznej. Od roku 2004, aż do ostatnich dni swego życia, Prof. Karasek pełnił funkcję kierownika Zakładu Neuroendokrynologii Katedry Endokrynologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, a od roku 2000 także funkcję Zastępcy Kierownika Kliniki Adres do korespondencji: Prof. Marek Pawlikowski; Zakład Neuroendokrynologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Łódź, Sterlinga 3, marek.pawlikowski@umed.lodz.pl

2 6 Profesor Michał Karasek ( ) - życie i działalność naukowa Endokrynologii i Chorób Metabolicznych Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Przedmiotem szczególnego zainteresowania Prof. Michała Karaska były szyszynka i jej hormon melatonina. Badania nad tym mało wówczas znanym gruczołem podjął już na początku lat sześćdziesiątych, niedługo potem, gdy odkrycie hormonu szyszynki melatoniny przez Lernera (1958) rozstrzygnęło wieloletni spór, czy jest ona gruczołem dokrewnym, czy też jedynie narządem szczątkowym. Był niewątpliwym pionierem badań nad szyszynką w Polsce, autorem pierwszej polskiej monografii poświęconej temu narządowi [1]. Badaniom nad tym gruczołem dokrewnym poświęcona jest większość spośród ponad 300 publikacji naukowych Prof. Karaska. Był uznanym autorytetem światowym w badaniach szyszynki, współpracował niemal ze wszystkimi liczącymi się badaczami tego narządu na świecie, zwłaszcza z Russellem Reiterem, w którego Zakładzie w San Antonio (USA) odbył w latach jeden ze swoich licznych zagranicznych staży naukowych. Pierwsze badania Michała Karaska nad szyszynką dotyczyły ultrastruktury tego gruczołu. Jego zasługą w tym przedmiocie było zastosowanie analizy ilościowej elektronogramów, a także wykazanie, że struktury submikroskopowe pinealocytów podlegają zmianom okołodobowym, będącym odbiciem okołodobowego rytmu biosyntezy i wydzielania melatoniny - patrz podsumowanie [2]. Ze znaczących osiągnięć z tego okresu wymienić należy także wykazanie zmian ultrastruktury szyszynki w wyniku niedoboru (hipofizektomia, dziedziczny hipopituitaryzm) i nadmiaru hormonów przysadkowych [3, 4]. Badania te pozwoliły na sformułowanie hipotezy o wzajemnych bezpośrednich powiązaniach czynnościowych między szyszynką a przednim płatem przysadki [5]. W późniejszym okresie Michał Karasek rozszerza tematykę swoich badań nad szyszynką także na jej główny hormon - melatoninę. Bada jej działanie w różnych modelach eksperymentalnych, m.in. przeciwnowotworowe działanie melatoniny na komórki nowotworowe in vitro, wykazując m.in. udział tzw. jądrowego receptora melatoniny - RZR/ROR [6, 7]. Jest także współautorem pionierskiej pracy określającej rolę melatoniny wytwarzanej lokalnie przez limfocyty w kontroli

3 Marek Pawlikowski 7 wydzielania niektórych cytokin [8]. Profesor Karasek badał także wydzielanie melatoniny w różnych procesach chorobowych [9, 10], a także zmiany jej wydzielania pod wpływem pola elektromagnetycznego [11, 12]. W ostatnim dziesięcioleciu Prof. Karasek rozszerzył swoje zainteresowania naukowe na neuroendokrynologię starzenia. Ogniwem łączącym tą tematykę z dotychczasowym głównym nurtem Jego badań były obserwacje dotyczące upośledzonego wydzielania melatoniny u ludzi w zaawansowanym wieku [13, 14]. Prof. Michał Karasek był redaktorem i autorem szeregu rozdziałów w dwóch obszernych monografiach poświęconych procesowi starzenia się [15, 16]. Profesor Karasek należał do grona najliczniej cytowanych polskich uczonych z zakresu nauk biomedycznych, z liczbą 1593 cytowań Jego prac. Omawiając dorobek naukowy Prof. Michała Karaska, nie można nie wspomnieć o nim jako autorze podręczników. Był współautorem trzech wydań powszechnie używanego podręcznika histologii [17] oraz atlasu ultrastruktury tkanek i narządów [18]. Prof. Michał Karasek był członkiem, a także zasiadał we władzach wielu towarzystw naukowych, krajowych i międzynarodowych, m.in. Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego - był sekretarzem Zarządu Głównego w latach , członkiem Zarządu Głównego w latach , przez wiele lat, aż do końca życia przewodniczył Sekcji Neuroendokrynologii PTE. Był także członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Neuroendokrynologii i od 2000 roku do końca życia członkiem Zarządu Głównego. Ponadto był członkiem Zarządu Głównego Europejskiego Towarzystwa Badań nad Szyszynką. Brał także udział w radach redakcyjnych licznych naukowych czasopism krajowych i międzynarodowych. Oprócz wymienionej powyżej funkcji redaktora naczelnego Folia Medica Lodziensia, był także współredaktorem organu Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Endokrynologia Polska oraz zastępcą redaktora naczelnego międzynarodowego czasopisma Neuroendocrinology Letters. Przez pewien czas był także zastępca redaktora naczelnego międzynarodowego czasopisma naukowego poświęconego szyszynce - Journal of Pineal Research.

4 8 Profesor Michał Karasek ( ) - życie i działalność naukowa Za swoje osiągnięcia naukowe Profesor Karasek otrzymał szereg nagród i wyróżnień, wśród których szczególnie należy wymienić tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (2001). Uzyskał także wiele innych wyróżnień naukowych, w tym nagrodę indywidualną Ministra Zdrowia w 1991 roku oraz nagrodę Łódzkie Eureka. Został także odznaczony Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne wyróżniło go tytułem członka honorowego. Był człowiekiem życzliwym ludziom, miał licznych przyjaciół nie tylko w Polsce, lecz niemal na wszystkich kontynentach. Wrażliwy na piękno przyrody, wyrażał to w fotografii artystycznej, która była Jego pozazawodową pasją. Piśmiennictwo 1. Karasek M. Szyszynka. PZWL: Warszawa, Karasek M, Reiter RJ. Functional morphology of the mammalian pineal gland. W: Monographs on pathology of laboratory animals, endocrine system, second edition (Jones TC, Capen CC, Mohr U. red.), Springer, Berlin, 1996; Karasek M, Bartke A, King TS, Hansen JT, Reiter RJ. Effects of hereditary hypopituitarism and ectopic pituitary transplants on pinealocytes of the mouse: a quantitative ultrastructural study. Endocrinology. 1982; 110: Karasek M, Bartke A, Hansen JT. Influence of prolactin on pinealocytes of the mouse with hereditary hypopituitarism: a quantitative ultrastructural study. Mol Cell Endocrinol. 1983; 29: Karasek M, Reiter RJ. A reciprocal relationship between the adenohypophysis and the pineal gland. Medical Hypotheses 1982; 9: Karasek M, Winczyk K, Kunert-Radek J, Wiesenberg I, Pawlikowski M. Antiproliferative effects of melatonin and CGP on the murine Colon 38 adenocarcinoma in vitro and in vivo. Neuroendocrinol Lett. 1998; 19: Winczyk K, Pawlikowski M, Karasek M. Melatonin and RZR/ROR receptor ligand CGP induce apoptosis in the murine colonic cancer. J Pineal Res. 2001, 31:

5 Marek Pawlikowski 9 8. Lardone PJ, Carrillo-Vico A, Naranjo MC, De Filipe B, Vallejo A, Karasek M i wsp. Melatonin synthesized by Jurkat human leukemic T cell line is implicated in IL-2 production. J Cell Physiol. 2006; 206: Karasek M, Pawlikowski M, Nowakowska-Jankiewicz B, Kołodziej-Maciejewska H, Zieleniewski J, Cieslak D i wsp. Circadian variations in plasma melatonin, FSH, LH, prolactin and testosterone levels in infertile men. J Pineal Res. 1990, 9: Karasek M, Kowalski AJ, Zylinska K. Serum melatonin circadian profile in women suffering from the genital tract cancers. Neuroendocrinol Lett. 2000, 21: Karasek M, Stawerska R, Hilczer M, Zylinska K, Lewinski A. Melatonin circadian rhythm in women with idiopathic hyperprolactinemia. Neuroendocrinol Lett. 2004; 25: Karasek M, Woldanska-Okonska M, Czemicki J, Zylinska K, Swietoslawski J. Chronic exposure to 2.9 mt, 40 Hz magnetic field reduces melatonin concentrations in humans. J Pineal Res. 1998, 25: Karasek M, Czernicki J, Woldanska-Okonska M, Zylinska K, Swietoslawski J. Chronic exposure to µt, 200 Hz magnetic field does not influence serum melatonin concentrations in patients with low back pain. J Pineal Res. 2000, 29: Karasek M, Reiter RJ. Melatonin and aging Neuroendocrinol Lett. 2002; 23(Suppl. 1): Karasek M. Melatonin and human aging and age-related diseases. W: Melatonin: Biological Basis of its Function in Health and Disease (Pandi-Perumal SR, Cardinali DP. red.), Georgestown: Landes Bioscience. 2006; Karasek M. (red.) Aging and Age-Related Diseases the Basics. Nova Science: New York, Karasek M. (red.) Medyczne aspekty starzenia się człowieka. ŁTN, Łódź, Pawlikowski T, Karasek M, Pawlikowski M. Podręcznik histologii, PZWL, Warszawa, wyd. III, Karasek M, Pawlikowski M. Atlas ultrastruktury tkanek i narządów. PZWL Warszawa 1979.