PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH

Transkrypt

1 Tomasz Rogowski nauczyciel wychowania fizycznego i edukacji dla bezpieczeństwa w Zespole Szkół w Tczycy PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH

2 SPIS TREŚCI WSTĘP... 2 I. PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH W ŚWIETLE LITERATURY Podstawowe pojęcia i rys historyczny pierwszej pomocy Geneza problemu Zasady postępowania ratownika Bezpieczne postępowanie w miejscu wypadku Zasady postępowania podczas zdarzeń szczególnych Pomoc w nagłych wypadkach Ocena stanu poszkodowanych Postępowanie podczas zasłabnięć i utraty przytomności Pierwsza pomoc w zaburzeniach oddychania i krążenia Pierwsza pomoc w zranieniach, skaleczeniach i ranach Złamania, skręcenia, zwichnięcia Tamowanie krwotoków Postępowanie we wstrząsie pourazowym Odmrożenia Oparzenia ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA

3 WSTĘP Dynamiczny rozwój cywilizacyjny i uprzemysłowienie powodują, że ciągle wzrasta liczba czynników wywołujących zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka w jego najbliższym otoczeniu. Niektóre z nich dotyczą jednostek, każdego z nas, inne dużych grup społecznych, a nawet całej ludzkości. Tych zagrożeń nie można lekceważyć. Problemy bezpieczeństwa nurtują ludzi na całym świecie. Bezpieczeństwo, indywidualne i zbiorowe, staje się coraz bardziej pożądane. Jego zapewnienie jest fundamentalną powinnością państwa. Zajmują się nim rządy państw, specjalnie powołane do tego instytucje oraz różnego rodzaju organizacje pozarządowe. Świadomość indywidualna i społeczna w tej dziedzinie jest coraz większa, a świat oczekuje rozwiązań systemowych. O bezpieczne dzieciństwo, bezpieczną zabawę i naukę troszczą się rodzice, szkoła i wiele instytucji. Nie można jednak własnego bezpieczeństwa opierać tylko na staraniach innych, trzeba o nim myśleć samemu, wiedzieć jak się zachować w krytycznej sytuacji, jak pomóc sobie i innym. Skala zagrożeń i rozmiar zatroskania nimi każą edukację w tym zakresie rozpoczynać jak najwcześniej, mówić młodym ludziom o zagrożeniach i uczyć ich radzenia sobie w sytuacjach niebezpiecznych już od najmłodszych lat. Takie postępowanie jest racjonalne i słuszne zarówno z etycznego, jak i pedagogicznego punktu widzenia. Przynosi też wymierne efekty społeczne i wydaje się trwałą, powszechnie akceptowaną tendencją. Trzeba pamiętać, że niebezpieczne sytuacje mogą się zdarzyć wszędzie i w każdym przypadku trzeba będzie umieć sobie z nimi poradzić. W codziennym życiu każdego z nas, może mieć miejsce sytuacja wymagająca udzielenia pierwszej pomocy. Nagłe zachorowanie, wypadek w domu, w pracy, podczas zajęć sportowych czy na ulicy to tylko niektóre ze zdarzeń, jakim corocznie ulega wielu ludzi, dotyczyć to może zarówno nas jak i naszych bliskich. Często szybkie i fachowe udzielenie pierwszej pomocy decyduje o zdrowiu, a nawet o życiu człowieka. Do czasu przyjazdu Pogotowia Ratunkowego poszkodowany może liczyć jedynie na pomoc przypadkowych osób. Dlatego też znajomość udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej winna być obowiązkiem każdego człowieka. Pierwszej pomocy powinny udzielać osoby znajdujące się najbliżej miejsca wypadku i posiadające pewien zasób wiedzy w tym zakresie. Ważne jest więc, aby była pomoc udzielana umiejętnie, przez stosowanie takich zabiegów jakie są wskazane w danym wypadku. Osoba ratująca powinna tak postępować, aby pomóc poszkodowanemu, a nie jak to czasem bywa - zaszkodzić. Poniżej przedstawione zostaną zasady udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w różnych wypadkach, które będą wymagały opatrzenia ran, unieruchomienia złamanych kończyn, krwotoków, odmrożeń, oparzeń, zaburzeń oddychania i krążenia. 2

4 I. PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH W ŚWIETLE LITERATURY Często życie człowieka wisi na włosku. To czy zostanie uratowane zależy przede wszystkim od naszej wiedzy i umiejętności. Wszyscy możemy ową wiedzę nabyć i systematycznie, stale ćwiczyć nasze umiejętności w pomaganiu. Pierwsza pomoc przedmedyczna to bardzo często jedyna pomoc jaką możemy udzielić poszkodowanej osobie, nie ważne czy miała wypadek, czy zasłabła na przystanku. Od tego czy tej pomocy udzielimy najczęściej zależy to, czy ta osoba przeżyje i uda jej się wrócić do zdrowia. To duża odpowiedzialność, jednak warto ryzykować i brać ją na siebie. Powinniśmy czuć również odpowiedzialność za życie innych osób. Bo w końcu fakt, że nie pomożemy Bo nie potrafimy nie czyni z nas ani trochę lepszych ludzi. Czyni z nas roboty nieczułe na nieszczęścia, krzywdy i odchodzące życie. Warto w tym momencie zastanowić się nad tym, czy faktycznie coś takiego jak pierwsza pomoc przedmedyczna to dla nas aż tak duże wyzwanie, że nie jesteśmy w stanie się go podjąć? Chyba nie. Pierwsza pomoc przedmedyczna to bardzo obszerny temat, który dotyczy każdego z nas. Dostępnych jest wiele książek prezentujących to zagadnienie. Pisząc tę pracę korzystałem z wielu podręczników m.in. takich jak: Żyję i działam bezpiecznie autorstwa J. Słomy i G. Zająca, Edukacja dla bezpieczeństwa B. Breitkopfa i D. Czyżowa, Przysposobienie obronne pod autorstwem B. Breitkopfa, M. Marciniaka i Z. Worwy, Pierwsza pomoc M. Goniewicza Podstawowe pojęcia i rys historyczny pierwszej pomocy Każdy może być uczestnikiem lub świadkiem zdarzenia zagrażającego zdrowiu i życiu ludzi, kiedy niezbędne jest jak najszybsze podjęcie czynności ratunkowych. Czas na podjęcie skutecznego działania przywracającego podstawowe funkcje życiowe człowieka jest krótki i wynosi 4-5 minut. Nawet w najbardziej perfekcyjnie działających systemach ratownictwa medycznego na świecie istnieje niewielka szansa na natychmiastowe rozpoczęcie zabiegów ratujących życie przez zespoły ratownictwa medycznego. Czas dojazdu takiego zespołu na miejsce wypadku najczęściej przekracza 5 minut. Z wielu badań wynika, że w krajach Unii Europejskiej fachową pomoc ratowników, ratowników medycznych czy lekarzy w ciągu 10 minut od zatrzymania krążenia poszkodowani otrzymują tylko w 10% przypadków. Bezczynne oczekiwanie na przyjazd zespołu ratownictwa medycznego to najgorsze, co można zrobić dla poszkodowanego. 3

5 Analiza przyczyn zgonów ofiar wypadków wykazuje, że w wielu przypadkach możliwe było uratowanie poszkodowanych pod warunkiem podjęcia właściwych działań na miejscu zdarzenia. Działania te powinny być rozpoczęte jak najszybciej przez osoby, które znajdują się na miejscu zaraz po wypadku. Natychmiastowe podejmowanie podstawowych sposobów podtrzymywania czynności życiowych oraz wczesne powiadamianie służb ratunkowych przez świadków lub uczestników wypadku ma decydujące znaczenie dla przeżycia ofiar zdarzenia. Pierwsza pomoc to proste, natychmiastowe czynności ratunkowe wykonywane przez świadków lub uczestników wypadku przed przybyciem na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego. Inną definicję pomocy podaje ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym: Pierwsza pomoc zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem udostępnionych do powszechnego obrotu wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych 1. Każdy człowiek powinien znać podstawowe zasady pierwszej pomocy i udzielać jej przed przybyciem na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego. Udzielając pierwszej pomocy, dążymy do tego, aby: - utrzymać poszkodowanego lub chorego przy życiu; - zapobiec pogorszeniu się jego stanu; - przyspieszyć jego powrót do zdrowia. Możemy to osiągnąć dzięki kilku prostym umiejętnościom, które nie wymagają od ratującego użycia specjalistycznego sprzętu medycznego 2. Znajomość udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej znana jest nie tylko w czasach współczesnych. Od najdawniejszych już czasów były podejmowane różne próby ożywiania człowieka. Pierwsze wzmianki o oddychaniu metodą usta-usta zawarte są w Biblii, gdzie prorok Eliasz przywraca w ten sposób do życia dziecko, oraz w mitologii egipskiej, gdzie Izyda ratuje swojego męża Ozyrysa poprzez wdmuchiwanie powietrza do jego ust 3. Konieczność udzielania pierwszej pomocy w miejscu, w którym doszło do urazu, uznawali już starożytni Grecy i Rzymianie. W pierwszym stuleciu naszej ery w miejscach potencjalnych większych starć zbrojnych tworzyli oni specjalne lecznice (lazarety) dla zapewnienia opieki nad rannymi legionistami ( ). Rzymianie wzdłuż granic swojego imperium budowali nie tylko 1 M. Goniewicz, Pierwsza pomoc, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s B. Breitkopf, D. Czyżow, Edukacja dla bezpieczeństwa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2009, s.8. 3 W. Jurczyk, A. Łakomy, Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia, FHU Grzegorz Słomczyński, Kraków 2004, s. 9. 4

6 lazarety, ale także, jako pierwsi na świecie, wykorzystali do opieki nad rannymi przeszkolony personel sanitarny, którego zadania można porównać do zadań współczesnego felczera. Zwolennikiem udzielania szybkiej pomocy żołnierzom, którzy odnieśli obrażenia na polu walki, był naczelny chirurg Napoleona D. J. Larrey. Zgodnie z jego wytycznymi lekarze przybywali do rannych żołnierzy, znajdujących się w punktach sanitarnych w pobliżu pola bitwy, w celu wykonania niezbędnych do ratowania życia operacji 4. Jednak o pierwszej skutecznej wentylacji metodą usta-usta udokumentowanej medycznie donosi dopiero Tossach w roku Pomimo stosowania w wieku XIX tej techniki wentylacji (chociażby uratowanie Abrahama Lincolna), okres ten przyniósł głównie postęp tzw. metod pośrednich sztucznego oddychania, zwanych manualnymi. Do technik tych należały metoda Silvestra oraz metody Schullera, Schaffera i Holger-Nielsena. Najogólniej rzecz biorąc w metodach tych ruch powietrza w płucach ofiary był generowany poprzez naprzemienne zgniatanie i rozciąganie klatki piersiowej z zewnątrz. Oczywiście techniki te były o wiele mniej skuteczne w porównaniu z metodą sztucznego oddychania usta-usta i zostały zarzucone w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to K. Safar i S. Ruben na nowo odkryli wentylację metodą usta-usta. Metoda ta jest do dzisiaj stosowana w resuscytacji bezprzyrządowej 5. W 1960 roku G. Elan opisał metodę udrażniającą drogi oddechowe, polegającą na odcyleniu głowy i uniesieniu żuchwy. Pomimo że w roku 1878 L. Boehm dokonał pierwszego opisu pośredniego masażu serca, to powszechnie stosowaną techniką był bezpośredni masaż serca. Dopiero po opublikowaniu pracy L. Kouwenhovena, I. Juda i R. Knickerbockera w 1960 roku, wykazującej skuteczność pośredniego masażu serca, nastąpił okres jego akceptacji i stosowania. Duże zasługi w logicznym połączeniu wszystkich elementów podstawowych metod podtrzymywania życia ma amerykański lekarz P. Safar, który wprowadził do dziś funkcjonujący schemat ABC resuscytacji 6. Jak widać z powyższego zarysu historycznego, metody współczesnej resuscytacji krążeniowo-oddechowej stosowane są zaledwie od ponad czterdziestu lat. Jednak dopiero w 1973 roku zostały opublikowane po raz pierwszy standardy resuscytacji krążeniowooddechowej przez Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (AHA American Heart Association). W okresie późniejszym powstało w świecie wiele komitetów ds. resuscytacji, które wydawały swoje zalecenia regionalne, m.in. w 1989 r. założona została Europejska Rada ds. Resuscytacji (ERC European Resuscitation Council), która opublikowała swoje pierwsze standardy w 1992 roku. W większości przypadków zmiany w zaleceniach powstawały na podstawie doświadczeń klinicznych. Dopiero powołanie Międzynarodowego Wspólnego 4 M. Goniewicz, A. W. Nowak-Kowal, Z. Smutek, Przysposobienie obronne, cz. II, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2007, s W. Jurczyk, A. Łakomy, Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia, op. cit., s Ibidem, s. 9. 5

7 Komitetu ds. Resuscytacji (ILCOR International Liaison Committee on Resuscitation) skupiającego przedstawicieli Narodowych Komitetów do Spraw Resuscytacji z Europy, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Ameryki Łacińskiej, Afryki Południowej, Australii i Nowej Zelandii, spowodowało stworzenie kierunku postępowania dotyczącego wprowadzenia zmian w zakresie standardów i oparcia się na podstawach naukowych. Ponadto zadaniem tego komitetu było i jest opracowanie ujednoliconych i uproszczonych algorytmów dotyczących postępowania w stanach zagrożenia życia 7. Podsumowując, już od najdawniejszych czasów ludzie starali się zapobiegać chorobom i zaopatrywać rany, których doznawali podczas polowań i walk z wrogami. Pierwsze sposoby udzielania pomocy w urazach wynikały z obserwacji świata natury. Z czasem zmienił się charakter zagrożeń. Lokalne konflikty zbrojne przemieniły się w wojny. Współczesne doświadczenia wojskowe potwierdziły korzyści, jakie niesie rannym natychmiastowa pierwsza pomoc połączona z szybką ewakuacją do ośrodków zapewniających pełną specjalistyczną pomoc medyczną Geneza problemu Pierwsza pomoc nie jest nauką ścisłą, a więc nie do uniknięcia są ludzkie błędy i okoliczności będące poza naszą kontrolą. Musimy pogodzić się z tym, że niezależnie od poprawności swojego postępowania i dokładania wszelkich starań poszkodowany może reagować wbrew oczekiwaniom, a nawet umrzeć. Niektóre choroby nieuchronnie kończą się śmiercią, nawet przy opiece lekarskiej. Jeśli ze swej strony dołożymy wszelkich starań, zrobimy wszystko co uznamy za właściwe, nic nie będzie obciążało naszego sumienia. Trzeba postępować zawsze ze złotą maksymą "primum non nocere" - po pierwsze nie szkodzić. Musimy także przyjąć zasadę skalkulowanego zagrożenia życia. Zawsze wybieramy takie postępowanie, które będzie korzystne dla większości poszkodowanych. Nie wolno natomiast zastosować jakiejś niepewnej metody, tylko po to, żeby zrobić cokolwiek. Udzielanie pierwszej pomocy może być niebezpieczne dla ratownika. Zawsze trzeba pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Nie narażać się na ryzyko podejmując jakieś bohaterskie akcje w sytuacji zagrożenia. Podczas udzielania pierwszej pomocy zawsze istnieje ryzyko bezpośredniego kontaktu z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami poszkodowanego: przez co może dojść do zarażenia wieloma chorobami przenoszonymi tymi drogami np. wirusowe zapalenie wątroby, wirus HIV - dlatego podczas wykonywania wszelkich czynności 7 Ibidem, s

8 przy poszkodowanym ratownik powinien mieć założone lateksowe lub foliowe rękawiczki jednorazowego użytku. Sytuacje groźne dla życia mogą być różne, różny może też być stan poszkodowanego, ale istnieją cztery elementarne kroki - etapy udzielania pierwszej pomocy: - Ocena sytuacji i troska o zabezpieczenie miejsca wypadku. Najpierw i przede wszystkim trzeba pomyśleć o swoim bezpieczeństwie, a potem o bezpieczeństwie poszkodowanego i obecnych osób postronnych, tak, aby nie było więcej rannych. - Ocena stanu poszkodowanego i sprawdzanie czynności życiowych. Następnie musimy sprawdzić stan ofiary (bądź ofiar), przede wszystkim sprawdzić przytomność i podstawowe czynności życiowe tj. oddech i tętno; - Wezwanie pomocy. Jeśli stan poszkodowanego jest poważny, musimy jak najszybciej zaalarmować odpowiednie służby medyczne; - Udzielenie pierwszej pomocy. W oczekiwaniu na przyjazd wyspecjalizowanej jednostki medycznej, musimy udzielać dalej odpowiedniej pomocy 8. Pierwsza pomoc na miejscu nagłego zdarzenia, udzielana przez świadków, tzw. pierwszych reagujących, odgrywa bardzo ważną rolę, jeśli chodzi o szanse przeżycia poszkodowanego. Świadek zdarzenia, wykorzystując środki łączności, nadaje sygnał na ratunek, który aktywuje służby ratownictwa medycznego, jednak dopiero podjęcie przez przypadkowe osoby, a także ratowników GOPR, WOPR i Straży Pożarnej podstawowych czynności resuscytacyjnych, a w przypadku urazu podstawowych czynności ratunkowych w urazach, zwiększa liczbę przeżyć Zasady postępowania ratownika Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy jest określony w artykule 162 kodeksu karnego, którego zapis brzmi: 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech

9 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej 9. W 1. artykułu 162 kodeksu karnego kładzie się nacisk na warunki i możliwości ratowania poszkodowanych. Chodzi o to, aby ratowanie nie wiązało się ze zbyt dużym zagrożeniem dla samego ratującego. 2 tego samego artykułu dotyczy sytuacji, w których udzielenie pomocy wiąże się z koniecznością wykonania specjalistycznego zabiegu medycznego, do którego ratujący nie ma odpowiednich kwalifikacji. W takiej sytuacji powinien on zabezpieczyć poszkodowanego przed dodatkowymi urazami, zapewnić mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny, wezwać pomoc lekarską i oczekując na jej przybycie stale kontrolować czynności życiowe ratowanego i reagować na ewentualne zmiany 10. Prawo cywilne kwalifikuje pierwszą pomoc jako niezlecone wykonanie zadania. Osoba ratująca odpowiada za szkody tylko wówczas, gdy są one następstwem rozmyślnego lub wyraźnie niedbałego wykonania zadania, jakim jest udzielenie pierwszej pomocy ofierze. Dlatego czynności wykonane w dobrej wierze, zgodnie z wiedzą, nie spowodują konfliktu z prawem, choćby później okazało się, że działanie mogło być bardziej skuteczne. Ratujący również może zażądać od ubezpieczyciela poszkodowanego odszkodowania za straty poniesione w trakcie udzielania pomocy 11. Postępowanie ratowników na miejscu wypadku zależy od rodzaju wypadku, liczby i wielu poszkodowanych, rozległości i rodzaju urazów oraz miejsca zdarzenia. W sytuacji zagrożenia życia łatwo wpaść w panikę, gdy nie zna się podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy. Podczas udzielania pierwszej pomocy, ratujący powinien: - działać energicznie, ale z rozmysłem tak aby w jak najkrótszym czasie dowiedzieć się, co się wydarzyło i jak do tego doszło, ilu jest poszkodowanych i w jakim są stanie; - dokonać oceny zagrożenia dla siebie, poszkodowanego i świadków wypadku oraz zadbać o bezpieczeństwo; - ustalić, w jaki sposób mogą pomóc świadkowie wypadku i jakie środki można do tego wykorzystać; - sprawdzić czynności życiowe poszkodowanych; - wykonać czynności ratujące życie (sztuczne oddychanie, masaż serca, zatamować krwotoki, zapobiec rozwojowi wstrząsu); - ustalić, czy potrzebna będzie specjalistyczna pomoc i ewentualnie ją wezwać; 9 B. Breitkopf, D. Czyżow, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s. 9. 8

10 - udzielić dalszej pomocy poszkodowanym (opatrzyć rany i zatamować krwawienia, unieruchomić urazy kostno-stawowe, kontrolować czynności życiowe) 12. Pierwszą czynnością na miejscu zdarzenia jest ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca wypadku przed dalszymi niebezpiecznymi zdarzeniami. Przede wszystkim należy rozpoznać, co się wydarzyło i jakie są zagrożenia dla ratującego, poszkodowanego i świadków zdarzenia. Udzielając pierwszej pomocy, nigdy nie należy ryzykować swojego bezpieczeństwa. Należy rozeznać się, ilu jest poszkodowanych i w jakim są stanie, ocenić jak można zatroszczyć się o bezpieczeństwo (własne i poszkodowanych), a co należy zrobić dla zabezpieczenia miejsca wypadku przed wystąpieniem kolejnych nieszczęśliwych zdarzeń i jak można im zapobiec. Oceniając sytuację, należy angażować wszystkie zmysły, aby zauważyć jak najwięcej szczegółów świadczących o niebezpieczeństwie lub jego charakterze (np. usłyszeć pracujący silnik, wyczuć zapach benzyny, zobaczyć wyciekające paliwo) oraz zapamiętać jak najwięcej faktów dotyczących wypadku. Należy także zebrać informacje od uczestników lub świadków zdarzenia i wezwać pomoc. Oceniający sytuację i udzielający pomocy musi przede wszystkim zadbać o bezpieczeństwo własne, a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanych i innych osób obecnych na miejscu wypadku. Miejsce wypadku należy zabezpieczyć, korzystając z pomocy osób postronnych. Aby pomoc była skuteczna, należy rozmawiać z osobami postronnymi indywidualnie, wydawać krótkie, jasne i skierowane do konkretnej osoby polecenia. W przypadku, gdy nie ma osób postronnych ratownik jest sam na miejscu wypadku powinien głośno wołać o pomoc. Każdą sytuację należy najpierw ocenić, a następnie przedsięwziąć stosowne do zagrożenia środki bezpieczeństwa. W sytuacji gdy nie uda się usunąć wszystkich niebezpiecznych zagrożeń, należy wezwać natychmiast odpowiednie służby (straż pożarną, policję) 13. Przystępując do udzielania pierwszej pomocy, trzeba założyć foliowe lub lateksowe rękawiczki, ponieważ każdą krew należy traktować jako zakażoną. Jeśli nie ma rękawiczek, można skorzystać z torebki foliowej, nieprzemakalnej tkaniny itp. W wypadku drogowym należy zadbać o odpowiednie zabezpieczenie jezdni i ustawienie trójkąta ostrzegawczego w odpowiedniej odległości od miejsca wypadku. Poszkodowanemu, który leży na drodze, jezdni, w wodzie, udziela się pomocy dopiero po przetransportowaniu w bezpieczne miejsce (pobocze, chodnik). Poszkodowanemu, który uległ wypadkowi przy naprawie urządzenia elektrycznego pod napięciem, można skutecznie pomóc dopiero wówczas, gdy dopływ prądu zostanie odcięty 12 Ibidem, s B. Breitkopf, M. Marciniak, Z. Worwa, Przysposobienie obronne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczna Spółka Akcyjna, Warszawa 2002, s

11 lub urządzenie zostanie bezpiecznie wyłączone. Pomocy nie należy również udzielać w pomieszczeniu, w którym ulatnia się gaz 14. Niosąc pomoc poszkodowanym, trzeba pamiętać, że poszkodowani i świadkowie zdarzenia reagują emocjonalnie, łatwo wpadają w panikę, która udziela się wszystkim, również udzielającym pomocy. Zawsze najpierw udziela się pomocy osobom najciężej poszkodowanym, a dopiero potem można się zająć innymi osobami. W sytuacji, gdy w wypadku jest więcej poszkodowanych, najpierw trzeba udzielić pomocy osobom najciężej poszkodowanym, których życie jest zagrożone, np. osobom z zaburzeniami oddychania, zatrzymaniem akcji serca, z silnymi krwotokami, rozległymi ranami oraz pogłębiającym się wstrząsie 15. Zasadą jest, że udzielając pomocy poszkodowanym, informuje się ich o tym jakie czynności podejmuje się i dlaczego. Sprzyja to uspokojeniu poszkodowanych, budzi ich zaufanie do ratownika i wiarę w jego kompetencje. Poszkodowanego przytomnego trzeba zapytać, jak się nazywa, co się wydarzyło, jak się czuje, gdzie odczuwa ból, czy powiadomić kogoś z rodziny, a jeśli tak to kogo itp. Ważna jest też umiejętność słuchania, zawsze należy wysłuchać poszkodowanego do końca, a dopiero później zadać mu kolejne pytania. W żadnym wypadku nie można pozostawić poszkodowanych bez opieki. Trzeba zadbać o ich bezpieczeństwo, zapobiec utracie ciepła i wspierać psychicznie, co pozwoli opanować wstrząs, a na pewno uchroni przed jego pogłębianiem się Bezpieczne postępowanie w miejscu wypadku Każdy z nas może być uczestnikiem lub świadkiem tragicznego zdarzenia. Do wypadków dochodzi niespodziewanie i w rozmaitych okolicznościach w domu, na wycieczce, czy podczas podróży. Czas biegnie wówczas dramatycznie szybko i zmusza nas do natychmiastowego działania. Bierne oczekiwanie na profesjonalną pomoc ratowników może się źle skończyć dla poszkodowanego. Jeśli np. nie schłodzimy poparzonego miejsca, rana będzie większa i głębsza, a nieudrożnienie dróg oddechowych u osoby, która przestała oddychać, doprowadzi do jej śmierci. Za wieloma obco brzmiącymi hasłami, jak udrożnienie dróg oddechowych czy pozycja boczna ustalona, kryją się w istocie proste, nieskomplikowane czynności, które jednak mają ogromne znaczenie dla ratowania życia rannego człowieka Ibidem, s Ibidem, s A. Mikołajczyk, Pierwsza pomoc, PUBLICAT S.A., Poznań 2008, s

12 Wypadek to nieszczęśliwe wydarzenie, które spowodowało stan, w którym ktoś ucierpiał, został okaleczony lub poniósł śmierć 17. Postępowanie ratowników na miejscu wypadku jest różne i musi być dostosowane do rodzaju wypadku, liczby i wieku poszkodowanych, rozległości i rodzaju ich urazów oraz miejsca zdarzenia. Zawsze jednak przestrzeganie schematu postępowania ratowniczego zapewni sprawne działanie i uchroni udzielających pomocy od popełnienia błędów lub przeoczenia pewnych czynności 18. Schemat postępowania ratowniczego na miejscu wypadku: 1. Przedstawić się poszkodowanemu: - powiedzieć krótko o swoich umiejętnościach i doświadczeniu w udzielaniu pierwszej pomocy; - zapewnić o chęci udzielenia pomocy. 2. Ocenić zaistniałą sytuację: - stwierdzić, co się wydarzyło; - zebrać informacje od poszkodowanych lub świadków zdarzenia; - wskazać istniejące zagrożenia; - określić przyczynę wypadku; - przeanalizować możliwość wystąpienia dodatkowych zagrożeń; - wskazać sposób wyeliminowania zagrożeń. 3. Zadbać o: - bezpieczeństwo własne; - bezpieczeństwo miejsca zdarzenia; - zaangażowanie osób postronnych (świadków zdarzenia); - wyeliminowanie ewentualnych zagrożeń. 4. Sprawdzić czynności życiowe poszkodowanych: - przytomność (stopień świadomości); - drożność dróg oddechowych; - oddech. 5. Wykonać czynności ratujące życie: - resuscytację krążeniowo-oddechową (w przypadku braku maseczki masaż serca); - tamowanie krwotoków; - zapobiec rozwojowi wstrząsu. 6. Wezwać fachową pomoc, podając: 17 M. Goniewicz, A. W. Nowak-Kowal, Z. Smutek, op. cit., s B. Breitkopf, M. Marciniak, Z. Worwa, op. cit., s

13 - gdzie zdarzył się wypadek; - co się wydarzyło i jakie są zagrożenia; - kim są poszkodowani, ilu ich jest i w jakim są stanie; - jakiej pomocy udzielono; - kto i skąd dzwoni (imię, nazwisko i numer telefonu). 7. Dalsze postępowanie ratownicze z poszkodowanymi: - opatrywanie ran i tamowanie krwawień; - unieruchamianie urazów kostno-stawowych; - udzielanie wsparcia psychicznego; - zabezpieczenie przed utratą ciepła; - kontrolowanie czynności życiowych 19. Zdarzenia, które stwarzają zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, zawsze różnią się między sobą. Nie ma identycznych wypadków i gotowych recept postępowania, gdy się wydarzą. Najważniejsze w każdej sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia poszkodowanych jest szybkie rozpoznanie, przystąpienie do czynności ratunkowych i wezwanie pomocy 20. Wezwanie pomocy polega na przekazaniu wszelkimi możliwymi sposobami zwięzłej informacji o wypadku. W tym celu należy zatelefonować po pogotowie ratunkowe pod numer 999 lub 112 (numer używany w całej Europie). Przekazanie wiadomości o wypadku można zlecić innej osobie, ale zawsze należy prosić, aby potwierdziła wykonanie zadania. Niezbędna może okazać się też znajomość następujących numerów: 998 straż pożarna, 997 policja, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Połączenia telefoniczne z trzycyfrowymi numerami służb ratowniczych są bezpłatne. Połączenie z numerem 112 można uzyskać nawet wówczas, gdy klawisze telefonu komórkowego są zablokowane lub w aparacie nie ma karty SIM 21. Wzywając pomoc, informacje należy zawsze podawać w następującej kolejności: - miejsce zdarzenia: dokładny adres i ewentualne wskazówki ułatwiające jego lokalizację, a w terenie niezamieszkanym opis drogi dojazdu; - krótki opis zdarzenia: np. wypadek drogowy, dwa samochody, droga nieprzejezdna, trzy osoby uwięzione lub upadek z wysokości, poszkodowany nieprzytomny; - inne zagrożenia: np. ulatniający się gaz, wyciekające paliwo, niebezpieczne substancje, uszkodzona sieć energetyczna, pożar czy mgła; 19 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s

14 - liczbę, wiek, płeć i stan poszkodowanych: kim są czy są to dzieci, dorośli, czy osoby starsze (przybliżony wiek), ewentualnie przekazać dodatkowe informacje (np. o tym, że kobieta jest w ciąży, poszkodowany jest chory na serce); - dane o wzywającym pomocy: należy podać swoje imię i nazwisko oraz ewentualną formę kontaktu w razie potrzeby 22. Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, ratownika, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego, itp.). Procedury zabezpieczania są zależne od sytuacji. Standardowo w wypadkach komunikacyjnych zatrzymuje się ruch na danym odcinku drogi. W tym celu na drodze, w odpowiednio oddalonym miejscu ustawia się trójkąt ostrzegawczy. Praktycznie odległość ustawienia trójkąta od miejsca zdarzenia zależy od rodzaju drogi (inna będzie na drodze gminnej, inna na autostradzie), warunków atmosferycznych, rzeźby terenu, itd. Trójkąt ostrzegawczy w razie konieczności może być zastąpiony np. samochodem, który o ile jest dobrze widoczny może spełniać podobną funkcję. Wypadki w domu, szkole, miejscu pracy nie wymagają zwykle szczególnych zabezpieczeń. W przypadku drgawek (np. epilepsji) konieczne jest usunięcie twardych przedmiotów (stoły, krzesła), aby ograniczyć urazy kończyn i tułowia. Jeśli niemożliwe jest wystarczające opanowanie sytuacji (płonące mieszkanie lub samochód, skażenie chemiczne, pojazd mogący zjechać ze zbocza, możliwość karambolu, itd., ale także zagrożenie wstrząsem znajdujących się wewnątrz pojazdu poszkodowanych) w miarę możliwości przystępuje się do ewakuacji poszkodowanych Zasady postępowania podczas zdarzeń szczególnych Do zdarzeń szczególnych należą: wypadek drogowy, wypadek podczas kąpieli, wypadek przy załamaniu lodu, porażenie prądem. Wypadki drogowe zdarzają się codziennie, w każdej chwili można zostać świadkiem takiego zdarzenia. Często od reakcji świadków i ich prawidłowego działania zależą bezpieczeństwo miejsca zdarzenia i losy ofiar wypadku. W wielu przypadkach postępowanie ratownicze ogranicza się do zabezpieczenia miejsca wypadku i wezwania pomocy: policji, straży pożarnej, pogotowia ratunkowego. Skutkiem wypadku drogowego mogą być ciężkie urazy, zwłaszcza wtedy, gdy pojazd został uderzony z boku lub się przewrócił. Poszkodowanymi w wypadku drogowym mogą być nie tylko kierowcy i pasażerowie pojazdów, które brały w nim udział. Uszkodzone pojazdy stanowią zagrożenie dla wszystkich osób znajdujących się 22 B. Breitkopf, D. Czyżow, op. cit., s

15 w pobliżu, zarówno pasażerów, jak i osób, które chcą udzielić pomocy. Zagrożeniem jest ruch drogowy w pobliżu miejsca wypadku możliwość najechania na uszkodzone pojazdy kolejnych samochodów, których kierowcy nie zachowują ostrożności. Uszkodzonym pojazdom grozi pożar lub stoczenie (osunięcie) się do rowu. Poruszanie się wewnątrz pojazdu, który został uszkodzony i w którym nie uaktywniły się poduszki powietrzne, grozi ich nagłą, przypadkową aktywacją, a zatem obrażeniami ciała u osoby ratującej 23. W wypadkach drogowych uwagę ratujących rozprasza jednocześnie wiele problemów. Zawsze należy stosować się do przepisów ruchu drogowego. Ratowanie poszkodowanych wymaga podejmowania szybkich decyzji. Jeżeli zauważy się wypadek na drodze, należy wtedy: - Zorientować się co do rodzaju wypadku i ewentualnych zagrożeń, zatrzymać prawidłowo własny samochód, wyłączyć silnik, zaciągnąć ręczny hamulec, włączyć światła ostrzegawcze (awaryjne), założyć kamizelkę odblaskową, zabrać ze sobą apteczkę, trójkąt ostrzegawczy, koc termiczny i gaśnicę. Na pasie ruchu, po którym poruszał się uszkodzony pojazd, ustawić w odległości m odblaskowy trójkąt bezpieczeństwa, zatrzymać nadjeżdżające pojazdy. - Wrócić na miejsce zdarzenia, zabezpieczyć samochód przed toczeniem się, wkładając pod koło klocek, wyjąć kluczyki ze stacyjki, zaciągnąć hamulec ręczny i jeżeli jest to możliwe włączyć pierwszy lub wsteczny bieg. - Zatrudnić kogoś do pomocy zlecając wykonanie prostych czynności (wezwanie służb ratunkowych, usunięcie istniejących zagrożeń, udzielanie pomocy poszkodowanym, pomoc w wynoszeniu poszkodowanych). - Ponownie dokonać oceny sytuacji, usiłując odpowiedzieć sobie na kilka prostych pytań (np.: Jak doszło do wypadku? Czy zagrożenie nadal istnieje? Ilu jest poszkodowanych? Czy jest ktoś kto może pomóc? Jakie służby ratunkowe wezwać?). - Sprawdzić czynności życiowe poszkodowanych, zaczynając od najpoważniejszych obrażeń (zaburzenie oddychania i silne krwawienia), wstępnie zakładając, że nastąpiło uszkodzenie kręgosłupa 24. Jeżeli w wypadku uczestniczą pojazdy z oznakowaniem wskazującym na niebezpieczny ładunek lub są wątpliwości dotyczące oznakowania pojazdu, należy zawsze zachować bezpieczną odległość. Zasada ta obowiązuje zwłaszcza, gdy jest rozlany płyn lub w oznakowaniu mówiącym o rodzaju przewożonej substancji widnieje litera E. Należy zapisać oznakowania i przekazać pełną informację, dzwoniąc pod numer Jedna z podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy zaleca wykonywanie czynności ratunkowych w miejscu, w którym poszkodowany został znaleziony. Nie tylko przyspiesza to 23 J. Słoma, G. Zając, Żyję i działam bezpiecznie, Nowa Era, Warszawa 2010, s B. Breitkopf, D. Czyżow, op. cit., s Ibidem, s

16 całą akcję, ale i ogranicza ryzyko pogłębienia urazów i zapobiega możliwym powikłaniom. Jednak czasami zdarzają się sytuacje, kiedy ratowanego trzeba ewakuować w bezpieczne miejsce 26. Poszkodowanych wynosi się z pojazdu wówczas, gdy wymagają tego okoliczności (np. groźba zapalenia się samochodu) lub jest to konieczne ze względu na potrzebę zastosowania czynności ratunkowych (np. resuscytacji krążeniowo-oddechowej, zatrzymania krwotoku). Przeszkodą w wydobyciu poszkodowanych z pojazdu, szczególnie po czołowym zderzeniu, może być: - zablokowanie drzwi; - przesunięcie komory silnika wraz z przegrodą kolumny kierownicy do tyłu, a tym samym przyciśnięcie kierowcy do oparcia fotela; - zgniecenie nadwozia w sposób uniemożliwiający dostanie się do wnętrza; - ustawienie się samochodu na dachu 27. W każdym wypadku, a szczególnie w tym ostatnim, należy przewidzieć możliwość wybuchu pożaru. Jeden ratownik powinien zatem wezwać natychmiast pomoc medyczną, policję, i straż pożarną. W tym czasie druga osoba powinna przystąpić do ratowania poszkodowanych. Jeżeli ewakuacja poszkodowanych jest konieczna, to trzeba wykonać chwyt Rauteka i wyciągnąć poszkodowanego z samochodu. Wcześniej jednak należy: - założyć poszkodowanemu kołnierz unieruchamiający (np. z chusty trójkątnej i gazety); - ustawić się za plecami poszkodowanego i włożyć ręce pod jego pachy; - chwycić tzw. nachwytem rękę poszkodowanego (w tym celu jedną ręką trzeba chwycić rękę poszkodowanego w nadgarstku, a drugą ręką złapać go tuż pod łokciem); - podtrzymując brodą głowę poszkodowanego, opartą na swojej klatce piersiowej, ratownik powinien opierać ciężar jego ciała na swoim biodrze i starać się wyciągnąć go z samochodu 28. Opisany wyżej sposób wynoszenia (wywlekania) poszkodowanego można zastosować w każdej innej sytuacji. Zawsze należy stanąć lub przyklęknąć/przykucnąć za plecami poszkodowanego, wsunąć ręce pod jego pachy, chwycić go za nadgarstki (lub jedną ręką za nadgarstek ręki poszkodowanego ułożonej w poprzek tułowia, drugą zaś w okolicy łokcia). W czasie podnoszenia należy pamiętać o wyprostowanych plecach i rozstawionych nogach. Poszkodowanego układa się w miejscu suchym, równym i w bezpiecznej odległości. Zależnie od stwierdzonych urazów wykonuje się czynności ratunkowe. Ponadto zabezpiecza się poszkodowanego przed utratą ciepła, wspiera psychicznie kontrolując czynności życiowe 26 A. Mikołajczyk, op. cit., s B. Breitkopf, M. Marciniak, Z. Worwa, op. cit., s Ibidem, s

17 i reagując na zmiany do przyjazdu karetki pogotowia. Poszkodowanego przytomnego o małej masie ciała można przenieść sposobem na barana, sposobem matczynym (poszkodowany obejmuje ratownika za szyję) lub w ostateczności strażackim. Jeżeli jest dwóch ratowników, to najlepiej przenosić osoby wyczerpane, stosując tzw. krzesełko dwuręczne. Ratownicy kucają (z rozstawionymi na zewnątrz stopami) twarzami do siebie (z wyprostowanymi plecami) po obu stronach poszkodowanego. Krzyżują swoje ręce za plecami i chwytają za pasek od spodni poszkodowanego (ten obejmuje swoimi rękoma barki ratowników). Drugą parę rąk przesuwają pod kolanami poszkodowanego, chwytają się za nadgarstki i splecione ręce przesuwają na środek ud. Podnoszą się równocześnie, pamiętając o utrzymaniu wyprostowanych pleców. Przenoszenie sposobem na ławeczce polega na tym, że ratownicy kucają za plecami poszkodowanego (z rozstawionymi na zewnątrz stopami) twarzami do siebie (z wyprostowanymi plecami). Chwytają się wzajemnie za nadgarstki pod udami poszkodowanego, a drugą rękę opierają sobie wzajemnie na ramionach, na wysokości łopatek poszkodowanego. Ten obejmuje ratowników za szyję (barki), a oni przenoszą go, lekko przechylając do tyłu ( w pozycji półsiedzącej) 29. Przystępując do ratowania poszkodowanych w wypadkach drogowych (po wykonaniu czynności opisanych wcześniej), należy ustalić kolejność udzielania pierwszej pomocy, sprawdzić rodzaj uszkodzeń ciała, kierując się zewnętrznymi objawami oraz reakcją poszkodowanych na dotyk. Jeżeli obrażeń doznało kilka osób, najpierw należy zająć się tymi, którzy nic nie mówią i nie wydają żadnych głosów (osoby te mogą być nieprzytomne). Ratujący powinni podzielić się zadaniami: jedna osoba powiadomieniem służb ratowniczych, a pozostałe ratowaniem poszkodowanych. W wypadkach samochodowych najczęściej dochodzi do urazu kręgosłupa, więc konieczne jest podtrzymywanie głowy i szyi poszkodowanego tak, aby mógł swobodnie oddychać. Można założyć kołnierz unieruchamiający typowy lub wykonany z gazety i chusty trójkątnej. W tym celu składa się kilkakrotnie gazetę, formując z niej pas szerokości szyi poszkodowanego. Tak złożoną gazetę owija się chustą (rozpoczynając od wierzchołka), szalem lub koszulą (zaczynając od dołu, a kończąc na rękawach). Całość trzeba wymodelować na własnym udzie. Następnie gotowy już kołnierz owija się wokół szyi poszkodowanego i zawiązuje. Jeżeli poszkodowany to motocyklista (lub inna osoba w kasku na głowie), kask zdejmuje się tylko wówczas, gdy jest to absolutnie konieczne (np. poszkodowany nie oddycha, wymiotuje lub kask utrudnia mu oddychanie). Kask powinny zdejmować dwie osoby. W tym celu jedna z nich wsuwa ostrożnie dłoń pod kask i podpiera kark, a drugą dłonią mocno trzyma głowę poszkodowanego za dolną szczękę (z obu stron) rozłożonymi palcami. Druga osoba przechyla kask ku tyłowi, delikatnie przesuwając go przez brodę. Przechyla kask do przodu tak, 29 B. Breitkopf, D. Czyżow, op. cit., s

18 aby przeszedł przez potylicę i całkowicie go zdejmuje. Dalej postępuje się odpowiednio do stwierdzonych obrażeń 30. Ratowanie tonących jest zadaniem niebezpiecznym i trudnym. Woda jest żywiołem niebezpiecznym, corocznie pochłaniającym wiele ofiar. Najczęściej są to młodzi, zdrowi ludzie, którzy nie muszą zginąć, jeśli podejmowane są odpowiednie działania ratownicze. Powinny się na nie decydować wyłącznie osoby bardzo dobrze pływające, silne i zdecydowane. Ratownik musi trafnie ocenić sytuację oraz własne umiejętności, musi także zadbać o swoje bezpieczeństwo, powiadamiając o podjęciu akcji ratowniczej kogoś na brzegu, zapewniając sobie asekurację, biorąc udział we wspólnej akcji kilku osób 31. Tonięcie to nic innego jak duszenie z powodu zalewania wodą dróg oddechowych. Wyróżnia się następujące fazy tonięcia: - Wstrzymanie oddechu na początku poszkodowany broni się przed zalaniem wodą poprzez wstrzymanie oddechu, ale jak długo może nie oddychać? Do momentu, gdy gromadzący się w jego organizmie dwutlenek węgla (ponieważ nie ma wymiany gazowej) osiągnie taki poziom, że dojdzie do pobudzenia ośrodka oddechowego i wznowienia oddychania już niezależnie od woli poszkodowanego. - Rozpoczęcie oddychania ponieważ woda może zalewać jamę ustną i dalej przedostawać się do dróg oddechowych poszkodowany broni się przed tym i zaczyna ją połykać. - Połykanie wody jak długo może połykać wodę? Do momentu, gdy żołądek będzie całkowicie wypełniony i odruchowo dojdzie do wymiotów. Należy pamiętać, że u poszkodowanego nie ma wymiany gazowej w płucach już od pewnego czasu i oprócz podwyższonego poziomu dwutlenku węgla współistnieje obniżony poziom tlenu. - Woda zaczyna przedostawać się do dróg oddechowych dochodzi do odruchowego kurczu krtani (woda drażni krtań i dochodzi do zamknięcia strun głosowych). Kurcz krtani nie trwa długo. Pogłębiające się niedotlenienie poszkodowanego (który nie oddycha) doprowadza do utraty świadomości, otwarcia obkurczonej krtani (ponieważ dochodzi do zwiotczenia mięśni) i swobodnego przedostawania się wody do płuc 32. Celem ratowania tonącego jest wyciągnięcie go na brzeg przy minimalnym zagrożeniu własnego życia. Ratując tonącego, należy wybrać najbardziej bezpieczny sposób. Najlepiej pozostać na brzegu i próbować rzucić mu koło ratunkowe, linę, pływak lub podać kij 33. Podczas zbliżania się do tonącego należy zachować ostrożność. Najlepiej podpłynąć do niego od tyłu i ująć go pod pachami od strony pleców. Jeżeli tonący jest nieprzytomny, trzeba 30 Ibidem., s J. Słoma, G. Zając, op. cit., s W. Jurczyk, A. Łakomy, op. cit., s B. Breitkopf, D. Czyżow, op. cit., s

19 uważać, aby jego głowa pozostawała ponad wodą. Osoby nieuczestniczące w akcji ratunkowej powinny zająć się wezwaniem i sprowadzeniem lekarza (pogotowia ratunkowego). Bardzo ważne jest zadbanie o własne bezpieczeństwo. Należy przewidywać różne nieracjonalne a groźne zachowania tonących: obejmowanie ratownika za szyję, chwytanie go za głowę lub kurczowe zaciskanie rąk wokół tułowia. Takie zachowanie może być przyczyną utonięcia zarówno osoby ratowanej, jak i ratownika. Po wydobyciu topielca na brzeg należy go ułożyć na wznak, a następnie działać zgodnie z algorytmem postępowania w przypadku nagłego zatrzymania krążenia. Osobę nieprzytomną oddychającą należy ułożyć w pozycji bezpiecznej i zabezpieczyć przed utratą ciepła, a w przypadku braku oddechu rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. Zatrzymanie krążenia u tonących następuje w wyniku braku tlenu, prawidłowe wykonywanie oddechów ratowniczych ma zatem podstawowe znaczenie 34. Główne przyczyny utonięć to: - kąpiel w niedozwolonych miejscach; - kąpiel po wypiciu alkoholu; - skoki do wody w miejscach niedozwolonych lub nierozpoznanych; - szok termiczny po nagłym wtargnięciu (wpadnięciu) do wody; - zasłabnięcie, skurcz mięśni spowodowany zbyt długim pływaniem; - nadmierne oddalanie się od brzegu; - uniesienie przez fale i prądy wody 35. Wypadek przy załamaniu lodu, spotyka co roku zimą młodych ludzi, którzy stają się jego ofiarami. Biegają po zamarzniętych jeziorach, jeżdżą po nich na łyżwach, próbują wędkować pod lodem, a nawet palić ogniska na lodowej tafli. Tafla najczęściej jest cienka i pęka, a amatorzy ryzykownej zabawy wpadają do wody. Kąpiel w zimnej wodzie w ciągu kilku minut powoduje wychłodzenie. Świadkowie zdarzenia powinni wezwać pomoc. W miarę możliwości mogą próbować pomóc poszkodowanemu, rzucając linę lub podając gałąź, nie powinni jednak wchodzić na lód. Sprzętem niezbędnym do prowadzenia akcji ratowniczej na niestabilnej pokrywie lodowej dysponuje straż pożarna 36. Udzielanie pomocy osobie, która wpadła do przerębla, zazwyczaj nie nastręcza trudności, pod warunkiem że lód jest gruby. Gorzej, kiedy jest kruchy, łamliwy, a tonący znajduje się daleko od brzegu. Ofiarami takich nieszczęśliwych wypadków najczęściej są dzieci bawiące się na zamarzniętych stawach lub jeziorach. Poruszanie się po kruchym lodzie jest bardzo niebezpieczne i stanowi zagrożenie dla ratownika, dlatego umiejętność niesienia pomocy 34 J. Słoma, G. Zając, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s

20 w takich warunkach jest niezwykle ważna. Szybko upływający czas, zimno i możliwość rozwinięcia się u poszkodowanego hipotermii decydują o jego życiu 37. Najbezpieczniejszym sposobem niesienia pomocy jest ratowanie z brzegu. Można podać tonącemu przedmiot, którego się uchwyci (kij, tyczkę, sanki uwiązane na lince, szalik lub inną część garderoby), i spróbować go wyciągnąć na powierzchnię. Gdy tonący znajduje się daleko od brzegu, można użyć przedmiotu o dużej powierzchni (rozłoży ciężar ciała, zmniejszy ryzyko załamania się lodu): desek, żerdzi, drabiny, po której zbliżymy się do poszkodowanego. Bezpiecznym sposobem udzielania pomocy osobie będącej z dala od brzegu jest użycie łodzi pchanej lub ciągniętej przez ratownika. W razie załamania lodu łódź zabezpieczy ratownika i umożliwi dalszą akcję ratunkową. Jeśli ratujący nie ma pod ręką żadnych przedmiotów, których mogłby użyć, kładzie się na lodzie i stara się maksymalnie rozłożyć na nim swój ciężar ciała. Ostrożnie czołga się do poszkodowanego i podaje mu kij, gałąź lub fragment odzieży i mocno ciągnie. Musi go zawsze chronić co najmniej jedna osoba. Kilku silnych ratowników, leżąc na tafli lodu, może stworzyć żywy łańcuch i podjąć próbę dotarcia do poszkodowanego 38. Gdy poszkodowany znajdzie się już na brzegu, trzeba ocenić jego stan. Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na szybkim wezwaniu pogotowia, zdjęciu mokrej odzieży i ciepłym okryciu poszkodowanego oraz podaniu (przytomnemu) ciepłej, mocno osłodzonej herbaty. W sytuacji zatrzymania czynności życiowych należy przystąpić do resuscytacji krążeniowooddechowej 39. Porażenie prądem jest powszechne za sprawą stosowania energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki i w życiu codziennym. Niesie oprócz wielu korzyści również wiele zagrożeń, zarówno dla człowieka, jak i dla jego środowiska pracy i życia. Niewłaściwie eksploatowane urządzenia elektryczne mogą powodować porażenia, awarie, pożary i wybuchy. Zwykle do porażenia energią elektryczną dochodzi przez przypadek, ale czasami dzieje się tak przez lekkomyślność. Do porażenia prądem dochodzi na skutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Dochodzi do niego najczęściej podczas nieostrożnego obchodzenia się z instalacją elektryczną lub urządzeniami podłączonymi do prądu, rzadziej poprzez uszkodzoną linię wysokiego napięcia leżącą na ziemi. Ciało lub jego część staje się wtedy przewodnikiem elektrycznym między źródłem prądu a uziemieniem. Skutki porażenia prądem elektrycznym są bardzo zróżnicowane począwszy od nieprzyjemnych wrażeń wywołanych przez działanie prądu o małym natężeniu, po nagłe zatrzymanie krążenia na skutek silnego porażenia. Stopień obrażeń zależy od wielu czynników, m.in. rodzaju prądu, czasu jego działania i drogi przepływu przez organizm. Najczęściej 37 A. Mikołajczyk, op. cit., s Ibidem, s B. Breitkopf, D. Czyżow, op. cit., s