Jak zostać królem reż. Tom Hooper

Transkrypt

1 Niniejsze materiały dydaktyczne otrzymują nauczyciele biorący udział w projekcie Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej. Prawa do niniejszych materiałów posiada Narodowy Instytut Audiowizualny. Jak zostać królem reż. Tom Hooper MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI SPIS TREŚCI 1. Informacje o filmie. (str.2) 2. Scenariusz lekcji języka polskiego. (str. 4) Temat: Logopedyczne myślenie o sztuce analiza dzieła filmowego Toma Hoopera Jak zostać królem. 3. Scenariusz lekcji historii. (str. 11) Temat: System polityczny Wielkiej Brytanii. 4. Scenariusz lekcji wiedzy o społeczeństwie. (str. 18) Temat: Informacja jako źródło władzy rozwój i rola środków masowego przekazu 5. Scenariusz lekcji godziny wychowawczej. (str. 24) Temat: Uczeń i mistrz.

2 Opracował: Adam Trwoga INFORMACJE O FILMIE Już pierwsze spotkanie z filmem Jak zostać królem pokazuje, że obraz ten wykracza poza zapowiedzi reklam prasowych zdecydowanie nie jest to wyłącznie komedia o przyszłym królu, który aby wyleczyć się z jąkania, musi za radą pewnego logopedy głośno przeklinać. Oryginalny tytuł dzieła The King s Speech kładzie nacisk na królewską mowę, niezwykle mocno brzmiącą przede wszystkim w finale filmu, a nie na jak zostać królem, skoro główny bohater, czy tego chce, czy nie, i niezależnie od tego, co zrobi, i tak zasiądzie na brytyjskim tronie. Mamy tu raczej udaną hybrydę biograficznohistoryczną z elementami komedii, wielokrotnie podczas seansu przełamywaną wątkami o wymowie wzruszającej dla widza. Obraz jest nie tylko gratką dla miłośników historii i angielskiego humoru, lecz także dziełem głęboko psychologicznym. Jak na drugi kinowy film pełnometrażowy Toma Hoopera, reżysera telewizyjnego specjalizującego się w serialach, Jak zostać królem jest produkcją niezwykle dojrzałą oraz dopracowaną w najdrobniejszych szczegółach. Efekt widowiskowości uzyskano za pomocą dosyć ograniczonych środków (zaledwie 8 mln funtów budżetu). Film był kręcony zimą (grudzień 2009 r. i styczeń 2010 r.), jednak pochmurne, mroźne i mgliste scenerie Londynu zostały rozjaśnione humorem oraz wewnętrznym ciepłem aktorów wcielających się w postacie, często wbrew ponurej tematyce poruszanej w fabule dzieła. Autentyczna historia opowiedziana w filmie jest prosta i w dużym stopniu zgodna z faktami. Oto książę Yorku, Albert (Colin Firth), drugi syn króla Wielkiej Brytanii Jerzego V (Michael Gambon), zmuszony do tego przez żonę Elżbietę (Helena Bonham Carter) podejmuje kolejną próbę terapii, aby pozbyć się jąkania (zwłaszcza podczas oficjalnych przemówień). Ćwiczenia wykonuje pod okiem stosującego bardzo niekonwencjonalne metody australijskiego logopedy Lionela Logue a (Geoffrey Rush). W tym czasie książę Edward (Guy Pearce), starszy brat Alberta i oficjalny następca tronu, zostaje po śmierci ojca królem Edwardem VIII, aby wkrótce (jeszcze przed oficjalną koronacją) abdykować. Do tej pory w kulturze masowej zaistniał głównie burzliwy romans Edwarda, a dopiero później jego małżeństwo z dwukrotnie rozwiedzioną Amerykanką Wallis Simpson (w tej roli Eve Best). Teraz przyszedł czas na młodszego brata, którego przyćmił skandal wywołany przez Edwarda. Zakompleksiony Albert, mimo obaw, że powtórzy los swojego przodka szalonego króla Jerzego III wstępuje na tron jako Jerzy VI. Obowiązki udaje mu się pełnić przy znacznej pomocy logopedy, o czym opowiada film. Wiadomo również, że sukcesję Alberta, a później jego córki Elżbiety, planował sam król Jerzy V, zdegustowany trybem życia pierworodnego syna. Świadczą o tym słowa monarchy: Mam nadzieję i modlę się do Boga, że mój najstarszy syn Edward nigdy się nie ożeni i nie będzie miał dzieci, a wtedy nic nie będzie stało na przeszkodzie w drodze Bertiego i Lilibet do tronu. Trzeba przyznać, że twórcy filmu (zwłaszcza scenarzysta David Seidler) subtelnie dają widzom do zrozumienia, że Edward przez swój związek z panią Simpson (osobą rozrzutną oraz m.in. sympatyzującą z nazistowskimi dyplomatami w Londynie, i to w przededniu nieuniknionej wojny w Europie) nie nadawał się na króla. A czy odpowiednim królem byłby Albert jąkający się i panicznie bojący się publicznych wystąpień? W tym miejscu warto zacytować najsłynniejszą postać historyczną, która pokonała swoje jąkanie, czyli Demostenesa: Małe szanse są początkiem wielkich przedsięwzięć. Owe małe szanse stały się udziałem zarówno przyszłego króla, jak i jego logopedy, który jako obcy (Australijczykiem zresztą jest także grający go aktor Geoffrey Rush) dla Anglików był uważany za potencjalne zagrożenie dla monarchy (świadczy o tym scena próby koronacji w katedrze). Film rozpoczyna się i kończy sceną publicznego przemówienia Alberta (w połączeniu z transmisją radiową na falach BBC). O ile to pierwsze wystąpienie z 1925 r., zamykające wystawę Imperium Brytyjskiego na stadionie Wembley, można uznać za największą porażkę księcia, o tyle ostatnie, dotyczące wybuchu wojny w 1939 r., świadczy o olbrzymim wysiłku monarchy włożonym w pokonanie swojej przypadłości. Wnuk Lionela Mark Logue, razem z Peterem Conradim, napisał książkę The King s Speech: How One Man Saved the British Monarchy ( Mowa królewska: Jak pewien

3 człowiek uratował brytyjską monarchię ) o pracy swojego dziadka z księciem Albertem. Publikacja ta ukazała się równocześnie z promocją filmu i zawiera wiele ciekawych informacji na temat spotkań Logue a z królem dzięki zachowanym dziennikom i listom logopedy. W jednym z wywiadów Colin Firth potwierdził, że niektóre kwestie wypowiadane przez aktorów zostały zaczerpnięte właśnie z tych wspomnień. Reżyser w interesujący sposób pokazuje pracę Logue a, która z relacji terapeuta pacjent zmieniła się w trwającą aż do śmierci Jerzego VI przyjacielską znajomość. Dzięki niej Albert stał się żywym symbolem monarchii brytyjskiej u schyłku imperium (film nie pokazuje już powojennego procesu dekolonizacji). Niezależnie od inspiracji książką Marka Logue a, literackim kluczem, którym posługują się bohaterowie filmu, jest twórczość Williama Szekspira w szczególności Hamlet (np. słynny monolog duńskiego księcia To be or not to be... z 1 sceny III aktu, książę Yorku nagrywa na płytę podczas spotkania u logopedy) i Ryszard III. W jednej ze scen Lionel recytuje pierwsze wersy tego dramatu Szekspira: Dziś zimy naszej zmienia się niełaska Na złote lato przy Yorka słońcu, Chmury nad naszym zawieszone domem W głębiny morza zapadły na koniec; Wianek zwycięstwa skronie nasze stroi We fragmencie tym postać Ryszarda odnosi się zarówno do przyszłego króla, jak i do jego logopedy. Podczas pierwszego spotkania z żoną Alberta Logue od razu stawia warunek: Mogę wyleczyć pani męża, ale moja metoda wymaga pełnego zaufania. Jego metody tylko pozornie są niekonwencjonalne wynikają z uważnej obserwacji oraz ciągłej gotowości, aby dostosować je do potrzeb pacjenta. Terapeutę przede wszystkim cechowała empatia, nadludzka cierpliwość wobec pacjentów i niewymuszony humor. Logue, w trakcie codziennych jednogodzinnych ćwiczeń wokalnych oraz relaksacyjnych, zaskarbia sobie zaufanie księcia. Dzięki temu może przywołać w jego pamięci traumatyczne wspomnienia z dzieciństwa (gnębienie przez nianię, naukę praworęczności, strach przed ojcem). Ich uświadomienie pozwala Albertowi na skuteczną walkę ze stresem podczas publicznych przemówień. Kiedy ogląda kronikę filmową z przemówieniem Adolfa Hitlera, zdaje sobie sprawę z mocy radiowego mikrofonu i niczym Demostenes ostrzegający Greków przed mocarstwem Filipa Macedońskiego wygłasza przemówienie zagrzewające naród do walki z hitlerowcami. Reżyser Jak zostać królem lubi bawić się cytatami filmowymi. Przykładowo, kiedy żona Logue a (Jennifer Ehle) po raz pierwszy widzi księcia Alberta i dowiaduje się, że to on jest tajemniczym pacjentem męża, zostaje powtórzona scena ze słynnej produkcji BBC Duma i uprzedzenie (1995), ekranizacji powieści Jane Austen. W serialu tym Ehle zagrała Elżbietę Bennet, a Colin Firth pana Darcy ego. Rola ta zapoczątkowała filmową karierę Firtha, a jej ukoronowaniem jest King s Speech. Kino angielskie uważa się za niezwykle odważne w pokazywaniu dramatycznych i wstydliwych wydarzeń z własnej historii. W rzeczywistości dzieła, takie jak Wiatr buszujący w jęczmieniu (2006) Kena Loacha czy w mniejszym stopniu King s Speech powstały w przeświadczeniu, że lepiej abyśmy my Anglicy sami podejmowali te trudne tematy, niż gdyby zajęli się tym Amerykanie, Irlandczycy bądź Hindusi. W tym wypadku Jak zostać królem jest ukazaniem zarówno słabości, jak i siły monarchii brytyjskiej.

4 SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO Opracowały: Anna Kujawska-Kot, Małgorzata Orzechowska Temat: Logopedyczne myślenie o sztuce analiza dzieła filmowego Toma Hoopera Jak zostać królem. CELE LEKCJI Uczeń: zapoznaje się z wybranymi terminami z logopedii analizuje i interpretuje wybrane sceny filmowe dokonuje komparatystyki dzieła filmowego z utworami literackimi METODY PRACY heureza praca z tekstem dyskusja problemowa ŚRODKI DYDAKTYCZNE filmy: Jak zostać królem (reż. Tom Hooper), Dróżnik (reż. Thomas McCarthy), Afonia i pszczoły (reż. Jan Jakub Kolski), Wanda Kostecka Zintegrowany program terapii osób jąkających się, Jan Bielecki, Psychologiczne problemy dzieci i młodzieży jąkającej się [w:] Zaburzenia tempa i płynności mowy, pod red. Wojciecha Brejnaka, Ewy Wojnicz-Pawłowskiej, Edyta Lichota Profilaktyka jąkania, Wojciech Kuczok Gnój, Gustaw Herling-Grudziński Wieża, Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara, Stefan Żeromski Ludzie bezdomni. film Pożegnania, reż. Yôjirô Takita, Japonia 2008 Wojnicka J., Katafiasz O., Słownik wiedzy o filmie, Bielsko-Biała 2005 podręcznik Człowiek w kulturze, WSzPWN portal: KONTEKSTY filmowe: Mój Nikifor (reż. Krzysztof Krauze), Pręgi (reż. Magdalena Piekorz), Pograbek (reż. Jan Jakub Kolski), Człowiek słoń (reż. David Lynch); psychologiczne: Erich Fromm, Charakter a proces społeczny [w:] Antropologia kultury, pod red. Andrzeja Mencwela (do filmu Dróżnik ), Otto Weininger, Psychologia męska i żeńska [w:] Płeć i charakter ; literackie:

5 Babbitt (reż. Sinclair Lewis). CZAS 2 godziny lekcyjne. PRZEBIEG LEKCJI Faza wprowadzająca 1. Młodzież dzieli się wrażeniami po obejrzeniu filmu Jak zostać królem Toma Hoopera. 2. Osoby chętne prezentują przygotowane w ramach zadania domowego krótkie referaty na temat tła historycznego wydarzeń ukazanych w poznanym dziele filmowym. Faza realizacyjna: 1. Na polecenie nauczyciela uczniowie czytają fragment artykułu Psychologiczne problemy dzieci i młodzieży jąkającej się Jana Bieleckiego (Załącznik nr 1) i próbują ustalić przyczyny jąkania się Alberta księcia Yorku (np. nieustanna rywalizacja z bratem, wygórowane żądania rodziców, silny wstrząs emocjonalny wywołany śmiercią młodszego brata chorego na epilepsję, zmuszanie do pisania prawą ręką). 2. Nauczyciel pyta uczniów, jakie inne słabości dostrzegają w Albercie. Przykładowe odpowiedzi uczniów: nieśmiałość, brak pewności siebie wynikający z poczucia niskiej wartości, obawa przed ośmieszeniem z powodu jąkania, paraliżujący strach przed wystąpieniami publicznymi, nieakceptowanie siebie, lęk przed odrzuceniem przez otoczenie. 3. Uczniowie oglądają wybrane fragmenty z filmu Dróżnik : od początku do 3:43 (m.in. sceny z młodzieżą i ze sprzedawczynią), 10:05 do 13:10 (Joe, Olivia), 16:42 do 17:11 (dziewczynka), 25:00 do 26:04 (bibliotekarka), 28:30 do 29:19 (młodzi mężczyźni). Na polecenie nauczyciela młodzież określa, w jaki sposób otoczenie reaguje na tytułowego bohatera Fina, a także podaje, o czym świadczy ich zachowanie. Uczniowie zauważają, że główny bohater filmu wzbudza w ludziach skrajne uczucia. Dla młodego sprzedawcy staje się nowym, intrygującym znajomym. Dla Olivii pełnej sprzeczności malarki jest osobą, która wywołuje w niej poczucie winy. Dwukrotnie Fin stałby się bowiem z winy dziewczyny ofiarą kolizji drogowej. W pozostałych mieszkańcach budzi sprzeczne emocje, np. sprzedawczyni odczuwa nie tylko irracjonalny lęk, lecz także niezdrową fascynację. Zarówno u

6 młodych mężczyzn, jak i u sędziwej sprzedawczyni wyzwala negatywne odczucia. Autochtoni traktują go jak postać z bajki, drwią z niego. Kobieta natomiast bez zażenowania śledzi każdy jego krok. 4. Nauczyciel powraca do analizy filmu Hoopera i zadaje następujące pytania: Co możecie powiedzieć o traktowaniu Alberta przez ojca? (Jerzy V nie potrafi zaakceptować przypadłości syna. Jąkanie Alberta wywołuje w nim zachowania agresywne). Jak określilibyście relacje księcia Yorku z bratem? (Rywalizowali o względy rodziców. Dominującą postacią staje się Edward, który upokarza Alberta i wyśmiewa się z niego). W jaki sposób zostało ukazane małżeństwo między księciem Yorku a jego żoną? (Żona Alberta akceptowała w pełni swojego męża. Małżonkowie bardzo się kochali i wzajemnie się wspierali). Jaki są relacje Alberta z córkami? (Relacje te są szczere. Albert nie powiela schematu zachowań znanych z dzieciństwa). 5. Uczniowie czytają fragment książki Edyty Lichoty Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia (Załącznik nr 2), a następnie na podstawie przeczytanego tekstu i obejrzanego filmu określają, jakich według nich zaniedbań wychowawczych dopuścili się rodzice wobec Alberta. (Rodzice wstydzili się jakiejkolwiek odmienności dziecka, nawet jego leworęczności. Ojciec ignorował syna. W ten sposób przyczyniał się do pogłębiania frustracji Alberta. Matka wykazywała jedynie bierny niepokój). 6. Na polecenie nauczyciela uczniowie zapoznają się z fragmentem powieści Gnój Wojciecha Kuczoka (Załącznik nr 3) i wyjaśniają, czym dla narratora były doświadczenia wyniesione z dzieciństwa i wczesnej młodości. (Narrator nie może uciec przed strachem, przyzwyczajeniami, które wpajano mu w dzieciństwie. Ten czas i wydarzenia wpływają bowiem w bardzo dużym stopniu na nasze dorosłe życie). 7. Uczniowie oglądają wybrane sceny z filmu Afonia i pszczoły Jana Jakuba Kolskiego: od początku do 7:57, od 28:40 do 30:19, od 53:20 do 59:10. Następnie nauczyciel rozpoczyna dyskusję. Zadaje pytania pomocnicze do każdego obejrzanego fragmentu lub wskazuje problem do omówienia: Jaka relacja łączyła Afonię z Rafałem?

7 (To para dojrzałych bohaterów, których łączy przywiązanie. Każdy ich dzień przypomina swoisty rytuał: pobudka, przygotowanie posiłku, zdawkowe rozmowy. Kobieta opiekuje się schorowanym mężczyzną. Dzieli z nim troski, ale nie odczuwa w tej relacji satysfakcji i spełnienia. Rafał całkowicie uzależnił swoje życie od Afonii, która jest dla niego bardzo ważna). Jakie było podłoże ułomności Rafała? (Uczniowie koncentrują się na kalectwie bohatera, do którego doprowadził nieszczęśliwy wypadek. Rafał spadł z dachu, kiedy wspinał się po kota). Na podstawie przywołanego fragmentu filmu zrekonstruuj historię Rafała. (Rafał wbrew woli ojca trenował zapasy. Fascynował się sportem, jego zainteresowania nie ograniczały się tylko do walk. Studiował anatomię, zgłębiał tajniki ludzkiego ciała, znał jego słabe punkty. Później odnalazł miłość. Niestety zawierucha wojenna zmusiła go do brania udziału w upokarzających walkach dla rozrywki oprawców). 8. Nauczyciel powraca ponownie do problematyki przedstawionej w filmie Jak zostać królem. Uczniowie wyjaśniają, kto dla Alberta staje się drogowskazem w przezwyciężaniu jego słabości (niekonwencjonalny logopeda Lionel oraz żona Alberta Elżbieta). Młodzież, podaje, kto odgrywa podobną rolę do Lionela w poznanym na jednej z wcześniejszych lekcji opowiadaniu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Wieża (siostra Trędowatego, która pozostawia mu list w Biblii oraz krzyżyk). 9. Uczniowie z pomocą nauczyciela opisują metody pracy Lionela. Wyjaśniają, na czym polegała ich innowacyjność. Przykładowe odpowiedzi: metoda oparta na rytmie muzycznym (słuchaniu utworu muzycznego) przy jednoczesnym mówieniu (nauczyciel dopowiada, że ćwiczenia słowno-muzyczne zmierzają zasadniczo do czterech celów: uzyskania poprawnej dykcji, przyswojenia i pogłębienia techniki i rytmizacji mowy, stworzenia jąkającemu się atmosfery odprężenia, pozbycia się niepokoju oraz otwarcia drogi wyjścia 1 ), wyśpiewanie tego, co się chce powiedzieć (nauczyciel dodaje, że tajemnica tej techniki polega na zaistnieniu podczas śpiewu zjawiska przewagi samogłosek nad spółgłoskami. Obojętne, czy zaśpiewana piosenka będzie wykazywać tempo powolne czy szybkie, tony wysokie/niskie, dynamikę łagodną/mocną zawsze elementy dźwiękowe, samogłoski trwać będą dłużej niż spółgłoski. Zjawisko to należy do istoty śpiewu. Fenomen ten tłumaczy fakt, że osoba jąkająca się nie jąka się, śpiewając, bo jak każdy inny człowiek śpiewając, kieruje się on nieświadomie, niezmienną tendencją, charakterystyczną dla śpiewu, tj. przenoszenia punktu ciężkości na funkcje dźwiękowe, i właśnie w ten sposób unika zaburzeń 2 ), psychoterapia uświadomienie sobie przez Alberta (pacjenta), dlaczego się jąka, relaksacja (nauczyciel wyjaśnia, że technika relaksacji polega na wykonywaniu określonych, celowych ruchów rękami, nogami, tułowiem, twarzą, po to, by napinać i rozluźniać określone grupy mięśni organizmu 3 ),

8 ćwiczenia dodatkowe (np. psychodrama) próby przed koronacją Alberta w kolegiacie św. Piotra w Westminsterze. Nauczyciel tłumaczy, że przyszły król dokonuje w obecności Lionela licznych prób w kościele po to, aby kontrolować własną mowę w miejscu, które jest związane z podwyższonym napięciem emocjonalnym (oczekiwana koronacja) i z uczuciem strachu przed zgromadzonym audytorium. zaznaczanie w tekście przemówienia pauz dla podkreślenia sensu wypowiedzi. Faza podsumowująca 1. Uczniowie wypowiadają się na temat głównych bohaterów filmu: Alberta, jego żony i Lionela. Wskazują, która z postaci wzbudziła ich największą sympatię. Uzasadniają swoje zdanie. 2. Zadanie domowe: Napisz, jaki mógłby być finał historii inżyniera Korzeckiego bohatera powieści Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, Swidrygajłowa ze Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego oraz narratora z utworu Gnój Wojciecha Kuczoka, gdyby spotkaliby na swojej drodze Lionela. Zaproponuj inne wersje (w odniesieniu do pierwowzorów literackich) ich losów. 1 W. Kostecka, Zintegrowany program terapii osób jąkających się, Lublin 2004, s Tamże, s Tamże, s. 89.

9 Załącznik nr 1 Inaczej patrzą na przyczyny jąkania przedstawiciele koncepcji psychogennych. Według nich główną przyczyną, źródłem jąkania jest brak równowagi emocjonalnej, który najczęściej jest wynikiem nieodpowiedniej stymulacji ze strony najbliższego otoczenia dziecka. [...] Inną przyczyną jąkania może być przyuczanie (przestawianie) dzieci leworęcznych do posługiwania się prawą ręką. Jąkanie w takiej sytuacji może być wynikiem niezgodności impulsów płynących jednocześnie z obu półkul. [...] Ciekawe obserwacje poczynił K.R. Berg, badając 81 osób jąkających się. Na podstawie obserwacji wyróżnił następujące przyczyny według częstotliwości ich występowania: konflikty z rodzeństwem, zawyżone żądania rodziców, neurotyzujące wychowanie, środowisko odbierające dziecku pewność, naśladownictwo mowy [...], przeżycie jakiegoś szoku. Jan Bielecki Psychologiczne problemy dzieci i młodzieży jąkającej się (fragment) Załącznik nr 2 Zalecenia dla rodziców Włączenie Lekcję proponuję do terapii muzyki rozpocząć relaksacyjnej, od podzielenia dostosowanej się wrażeniami do upodobań z projekcji dziecka. filmu. Swobodne wypowiedzi uczniów pozwolą sprawdzić umiejętności: 2. Całkowite a) oceny wyeliminowanie filmu (pod kątem kar cielesnych przedstawionej i zastąpienie problematyki, ich innymi gry formami aktorskiej, egzekwowania kompozycji filmu, posłuszeństwa. doboru ścieżki dźwiękowej etc.), b) krytycznej refleksji nad tekstem kultury, 3. Izolowanie dziecka od spięć i konfliktów; w przypadku nieprzewidzianych okoliczności dziecko nie c) wyrażania własnej opinii i bronienia swojego stanowiska, powinno przebywać w atmosferze zdenerwowania, należy je wysłać do swojego pokoju lub pod a także opiekę innych osób dorosłych. d) znajomość języka filmu. 4. Stwarzanie życzliwej atmosfery dla wypowiedzi dziecka dbanie o całkowite wyciszenie nadmiernych 2. Po rozpoznaniu emocji dziecka, filmu niestwarzanie prosimy uczniów sytuacji o wprowadzających sformułowanie dziecko hipotez w zakłopotanie interpretacyjnych czy zdenerwowanie. (oczywiście wraz z uzasadnieniem). Na tablicy możemy zapisać propozycje uczniów w postaci prostego schematu: 5. Unikanie podnoszenia głosu na dziecko i denerwowania się przy nim. 6. Niezwracanie uwagi i niekomentowanie błędnych wypowiedzi dziecka przypominanie jedynie o oddychaniu. Edyta Lichota Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia (fragment)

10 Załącznik nr 3 PRACA DOMOWA Przez długi czas kładłem się spać wcześnie. Siostra starego K. powtarzała zawsze, że tylko sen przed północą tak naprawdę regeneruje organizm, a matka przekonywała, że tylko to, co wyśnione przed północą, ma moc proroczą. Przez długi czas kładłem się spać wcześnie, bo potrzebowałem jakiejś wróżby, na której mógłbym się wesprzeć; przyszedł taki czas, kiedy tylko przykrywając głowę kołdrą i wyobrażając sobie, że nie żyję, czułem się bezpiecznie, tylko uspokajając się myślą, że już jestem martwy, zapadałem w sen. Ale przez sen też uciekałem. Uciekałem do tego domu. Uciekałem z pięściami w kieszeni, uciekałem z obrączkami na palcach, uciekałem z dziećmi na rękach, uciekałem w butach ślubnych i w kaloszach, w śniegach i w kałużach, w łopianach i w potokach, z duszą na ramieniu, z sercem w gardle, z Bogiem w kanapkach, uciekałem z włosami postawionymi na wiatr, uciekałem się pod obronę wiatru, wystawiałem się do wiatru w ucieczkach, urzędach stanu cywilnego i na salach sądowych, na ziemi i pod ziemią, w hotelach i schroniskach, w łóżkach i na materacach, w akademikach i na wielkopłytowcach, w przytułkach i w przytuleniach, w cudzych pięknach, w cudzych czułościach, w cudzych oswojeniach, uciekałem bezradnie, bezwiednie, beznadziejnie, uciekałem do duchów bezdomnych do grzechów przygodnych, do dryfów swobodnych, uciekałem bez celów, bez biletów, bez praw, uciekałem we wszystkie strony jednocześnie. I wszędzie tam, dokąd dotarłem, ciągnąłem za sobą cień tego domu, im dalej uciekałem, tym bardziej się naprężał, krępował mi ruchy, spowalniał kroki; w im bardziej świetliste miejsca trafiałem, tym bardziej mnie cień naznaczał; nie zasłaniaj mi światła, słyszałem wszędzie, gdzie się kładłem cieniem, a przez długi czas się kładłem, przez długi czas się pokładałem, ratunku szukając w stadnych bezsennościach, a potem we śnie. I zmęczyłem się śmiertelnie w tym cieniu, w tym zimnie, a nim uległem ostatecznie, zdążyłem stracić mowę. Teraz ziewam. Kiedy tylko otworzę usta, ziewam; ziewam w nocy, ziewam w dzień, ziewam przez sen, w którym jestem krzyżem rozstajnym, toczonym przez drewnojady. Byłem, już mnie nie ma. Wojciech Kuczok Gnój (fragment)

11 Opracował: Łukasz Kusiak SCENARIUSZ LEKCJI HISTORII Temat: System polityczny Wielkiej Brytanii CELE LEKCJI Uczeń: dzieli się wrażeniami po obejrzeniu filmu Jak zostać królem, określa przydatność filmu jako źródła wiedzy o współczesnym świecie, poznaje zasady systemu politycznego Wielkiej Brytanii, analizuje proces wykształcenia się systemu parlamentarno-gabinetowego, określa powiązania władzy ustawodawczej z władzą wykonawczą w Wielkiej Brytanii, wymienia źródła brytyjskich praw konstytucyjnych, wyjaśnia, dlaczego mówi się, że monarcha Wielkiej Brytanii panuje, ale nie rządzi, poszerza swoją wiedzę na temat Wielkiej Brytanii i obecnie panującej dynastii. METODY I FORMY PRACY dyskusja, elementy wykładu, praca w grupach. ŚRODKI DYDAKTYCZNE CZAS film Jak zostać królem (reż. Tom Hooper, Australia/Wielka Brytania 2010), karta pracy System polityczny Wielkiej Brytanii, arkusz ze schematem systemu politycznego Wielkiej Brytanii. 1 godzina lekcyjna.

12 PRZEBIEG LEKCJI 1. Uczniowie dzielą się wrażeniami po obejrzeniu filmu Jak zostać królem. Nauczyciel zadaje pytanie, czy film może stanowić źródło wiedzy o ustroju Wielkiej Brytanii. Po udzieleniu odpowiedzi przez uczniów nauczyciel podkreśla, że w filmie nie zawarto wielu informacji o ustroju. Na podstawie filmu można stwierdzić, że Wielka Brytania jest monarchią dziedziczną, a monarcha będący głową państwa panuje, ale nie ma realnej władzy, pełni funkcję reprezentatywną. 2. Nauczyciel przypomina główne wydarzenia z historii Anglii, które przyczyniły się do powstania ustroju parlamentarno-gabinetowego, czyli takiego, gdy główną władzę w państwie ma parlament i rząd. W wykładzie powinny znaleźć się następujące elementy: opis procesu kształtowania się reprezentacji ogólnonarodowej, zakończonego w XVI w. oddzieleniem się parlamentu od władzy królewskiej, przypomnienie walki parlamentu z monarchią w XVII w., uwieńczonej przyjęciem systemu parlamentarnego i wydaniem w 1689 r. Ustawy o prawach (Bill of Rights), z której wynika, że król panuje, ale nie rządzi (łac. rex regnat, sed non gubernat), uwagi o umacnianiu się systemu parlamentarno-gabinetowego w XVIII, XIX i XX w., kiedy władza króla staje się nominalna. 3. W formie krótkiego wykładu nauczyciel tłumaczy, że w przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania nie posiada pisanej konstytucji, a na prawo konstytucyjne składają się następujące źródła prawa: prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód), prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach), konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach. Następnie nauczyciel wymienia najważniejsze konwenanse: skład gabinetu określa premier, a nie monarcha, premier musi być członkiem Izby Gmin, urząd premiera obejmuje lider partii, która zwycięża w wyborach, odpowiedzialność przed parlamentem ponosi cały rząd, rząd, który utracił zaufanie Izby Gmin, podaje się do dymisji lub zwraca się do głowy państwa o rozwiązanie izby niższej parlamentu, głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, sesje parlamentu zwoływane są co roku. 4. Klasa zostaje podzielona na cztery grupy. Każda z nich otrzymuje fragment tekstu o systemie politycznym Wielkiej Brytanii (teksty źródłowe zamieszczono w Materiałach dla ucznia) oraz karty pracy z diagramem przedstawiającym struktury tego systemu. Uczniowie z poszczególnych zespołów wypełniają puste pola schematu odpowiadające strukturom, o których przeczytali w otrzymanych fragmentach tekstu. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel wiesza na tablicy arkusz z narysowanym dużym schematem, a liderzy grup zapisują w odpowiednich miejscach swoje propozycje. W ten sposób powstaje schemat ustroju Wielkiej Brytanii przedstawiający relacje między różnymi organami władzy. 5. Nauczyciel pyta klasę, kto jest obecnie monarchą Wielkiej Brytanii, z jakiej dynastii pochodzi i w jaki sposób jest spokrewniony z głównym bohaterem filmu Jak zostać

13 królem. Uczniowie udzielają odpowiedzi: od 1953 r. królową Wielkiej Brytanii jest Elżbieta II z dynastii Windsorów, która jest córką króla Jerzego VI i wnuczką Jerzego V. 6. Na zakończenie zajęć nauczyciel podkreśla, że XX-wieczni monarchowie brytyjscy są bardziej otwarci niż władcy żyjący w poprzednich wiekach, dodatkowo jednak są gwiazdami mass mediów. Praca domowa: Narysuj uproszczone drzewo genealogiczne dynastii Windsorów i uwzględnij w nim brata Jerzego VI, Edwarda VIII, który abdykował w 1936 r. Wymień również potencjalnych następców tronu po Elżbiecie II księcia Karola oraz jego synów: księcia Wilhelma i księcia Henryka.

14 Materiały dla ucznia Grupa I System polityczny Wielkiej Brytanii Korona (Crown) Najwyższą władzą wykonawczą, sądowniczą, oraz integralną częścią władzy ustawodawczej jest dziedziczny monarcha. Pełni on funkcję głowy państwa, zwierzchnika Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji oraz niektórych państw wchodzących w skład Wspólnoty Narodów (Commonwealth), a także naczelnego zwierzchnika sił zbrojnych. Monarcha działa w oparciu o rady ministrów, których nie może odrzucać lub ignorować. W efekcie, Zjednoczone Królestwo rządzone jest przez rząd w imieniu Monarchy. Do Monarchy należy zwoływanie, przedłużanie działalności i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, mianowanie sędziów, oficerów sił zbrojnych, gubernatorów, dyplomatów, biskupów, mianowanie parów, nadawanie tytułów książęcych i innych honorów oraz przyznawanie całkowitego lub częściowego prawa łaski. Ważną funkcją jest również mianowanie premiera. W sprawach międzynarodowych Monarcha uprawniony jest do wypowiadania wojny i zawierania pokoju, zawierania i ratyfikowania umów międzynarodowych, a także uznawania obcych państw i rządów, anektowania lub cedowania terytoriów. Król przewodniczy również zebraniom Tajnej Rady (Privy Council), do której należą ministrowie i inne osoby rekomendowane przez rząd. W przypadku niezdolności Króla do wypełniania swoich obowiązków ich realizacja jest przekazywana regentowi. Jest nim najstarszy syn Monarchy lub w kolejności sukcesorzy do tronu. Grupa 2 System polityczny Wielkiej Brytanii Izba Gmin (House of Commons) Izba niższa Parlamentu liczy 650 członków: 523 z Anglii, 72 ze Szkocji, 38 z Walii i 17 z Irlandii Północnej. Każdy członek Izby reprezentuje inny okręg wyborczy, na jakie podzielone jest całe Zjednoczone Królestwo. Liczba i rozmiar okręgów wyborczych może się zmieniać w zależności od zmian w populacji. Wybory są tajne, mogą brać w nich udział obywatele brytyjscy pod warunkiem, że ukończyli 18 lat, są zarejestrowani w rejestrach wyborców w swoich okręgach i mają stałe miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie. Członkami Parlamentu zostają kandydaci, którzy uzyskają największą liczbę głosów w swoich okręgach wyborczych. Wybory ogólne dla wszystkich członków Izby Gmin odbywają się normalnie co 5 lat, ale mogą zostać przyśpieszone w dowolnym czasie trwania kadencji. Izba wybiera spośród swoich członków przewodniczącego (Speaker) i dwóch jego zastępców, przy czym nie biorą oni udziału w głosowaniach. Wybierana jest również komisja zajmującą się sprawami administracyjnymi Izby, której przewodniczy Speaker. Członkowie Parlamentu kontrolowani są przez tzw. party whips, tzn. członków partii wyznaczonych do przestrzegania dyscypliny wśród współtowarzyszy.

15 Członkowie Izby Gmin należą do którejś z działających partii politycznych. Partia, która uzyska większość miejsc w Parlamencie, formuje rząd. Zgodnie z tradycją misję utworzenia rządu Monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii. Natomiast największa partia z pozostałych staje się automatycznie oficjalną opozycją. Jej lider zostaje szefem alternatywnego rządu zwanego Gabinetem Cieni (Shadow Cabinet). Jeśli żadna z partii nie uzyska większości, musi zostać zawarte porozumienie między partiami potrzebne do stworzenia rządu koalicyjnego. W czasach kryzysu narodowego rząd koalicyjny może być utworzony nawet, gdy jedna z partii ma większość miejsc (przykładem takiej koalicji był rząd Winstona Churchilla w czasie II wojny światowej). Izba Gmin sprawuje całkowitą kontrolę nad ustawami finansowymi, polityką podatkową i wydatkami. Według prawa całe ustawodawstwo musi przejść w identycznej formie przez obydwie Izby i zostać zatwierdzone przez Monarchę. Królewskie prawo weta nie było użyte od rządów Królowej Anny (wczesne lata XVIII w.). Grupa 3 System polityczny Wielkiej Brytanii Izba Lordów (House of Lords) Izba wyższa Parlamentu liczy ponad 1170 członków. W skład Izby wchodzą lordowie duchowni (arcybiskupi Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Durham i Winchester oraz 24 starszych biskupów diecezyjnych kościoła anglikańskiego) i świeccy (lordowie dziedziczni duke, marquess, earl, viscount, baron, lordowie dożywotni i prawa), a także osoby z tytułami niedziedzicznymi przyznanymi przez monarchę. Kobietom zostało przyznane prawo zasiadania w Izbie Lordów dopiero w 1958 r. Parowie (lordowie) w przeciwieństwie do członków Izby Gmin nie pobierają wynagrodzenia. W praktyce około 380 parów regularnie bierze udział w posiedzeniach Izby. Zebraniom przewodniczy Lord Kanclerz (Lord Chancellor), najwyższy rangą urzędnik sądowy w Anglii, który pełni podobną rolę jak Speaker w Izbie Gmin. Do wczesnych lat XX w. Izba Lordów miała znaczącą siłę. Posiadała m.in.. prawo weta wobec ustaw uchwalanych przez Izbę Gmin, co miało bezpośredni wpływ na ogólną politykę kraju. Zakres pełnomocnictw Izby Lordów uległ znacznemu ograniczeniu na podstawie Aktów Parlamentarnych z 1911 i 1949 roku. Od tej pory ustawy uchwalone przez Izbę Gmin mogą być jedynie czasowo wstrzymane. Grupa 4 System polityczny Wielkiej Brytanii Rząd (Government) Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, na czele którego stoi premier (Prime Minister ta nazwa po raz pierwszy pojawiła się w XVIII w.). Podstawową częścią władzy wykonawczej jest Gabinet (Cabinet) złożony z premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez Monarchę na wniosek premiera. Premier ma również prawo do ich odwołania. Wprawdzie większość gabinetu stanowią członkowie Izby Gmin, ale członkowie

16 Izby Lordów mogą zajmować stanowiska np. dyrektorów wydziałów. Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Członkowie Gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment. Posiedzenia Gabinetu są tajne. Niektóre sprawy są dyskutowane przez komisje gabinetowe składające się z zainteresowanych ministrów. Żeby zachować stabilność, Gabinet musi działać kolektywnie i jednomyślnie podejmować decyzje, wydawać oświadczenia i ustalać politykę państwa. Gdy któryś z ministrów nie zgadza się z polityką Gabinetu musi podać się do dymisji. Premier może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej partii. Wymiar sprawiedliwości należy do sądów. Naczelnym organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy. Instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, która działa jako Najwyższy Sąd Apelacyjny, orzeka ona ponadto o zasadności impeachmentu. W Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny. Główną rolę odgrywają Partia Konserwatywna (Conservative Party) i Partia Pracy (Labour Party). Reprezentację w parlamencie ma również Partia Liberalno- Demokratyczna (Social Democratic Party). W Zjednoczonym Królestwie działają także inne partie, z racji jednak niewielkiej liczebności nie odgrywają one znaczącej roli politycznej: lewicowe Communist Party, Socialist Workers Party i Workers Revolutionary Party, nacjonalistyczne Szkocja Scottish National Party; Walia Welsh Nationalist Party, Plaid Cymru; Irlandia Północna Ulster Unionist Party, Ulster Democratic Unionist Party, Social Democratic and Labour Party.

17 Karta pracy System polityczny Wielkiej Brytanii Uzupełnijcie diagram właściwymi informacjami na podstawie przeczytanych fragmentów tekstu.

18 Opracował: Łukasz Kusiak SCENARIUSZ LEKCJI WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Informacja jako źródło władzy rozwój i rola środków masowego przekazu CELE LEKCJI Uczeń: wyjaśnia znaczenie pojęć: mass media, społeczeństwo informacyjne, wymienia nośniki informacji pojawiające się we współczesnym świecie, rozpoznaje formy komunikatów występujących w mediach, tłumaczy, dlaczego środki masowego przekazu odgrywają bardzo ważną rolę w życiu człowieka, wskazuje czynniki, które wpłynęły na powstanie społeczeństwa informacyjnego, podaje, dlaczego media mogą być narzędziem manipulacji. METODY PRACY metody aktywizujące burza mózgów, drama (scenka improwizowana), elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, dyskusja problemowa. ŚRODKI DYDAKTYCZNE CZAS film Jak zostać królem (reż. Tom Hooper, Australia/Wielka Brytania 2010), załącznik nr 1, 2, 3, karta pracy Funkcje mediów, arkusz papieru ze schematem przedstawiającym relacje w społeczeństwie informacyjnym. 1 godzina lekcyjna.

19 PRZEBIEG LEKCJI Faza wprowadzająca 1. W ramach wprowadzenia w tematykę zajęć nauczyciel inicjuje burzę mózgów młodzież wymienia nazwy nośników informacji uznawanych za środki masowego przekazu. Wybrany uczeń zapisuje na tablicy wszystkie propozycje, a następnie po wspólnych ustaleniach podkreśla wśród nich te, które powstały przed II wojną światową (prasa, radio, telewizja, filmy, kasety wideo, dyskietki, płyty CD i DVD, internet). 2. Wybrana osoba odczytuje wypowiedź Józefa Piłsudskiego na temat radia z 1925 r. (Załącznik nr 1) oraz fragment scenariusza filmu Jak zostać królem (Załącznik nr 2). Następnie nauczyciel pyta uczniów, dlaczego w okresie międzywojennym radio odgrywało tak ważną rolę (Radio było pierwszym medium, które docierało do bardzo szerokich kręgów społeczeństwa zarówno bogatych, jak i ubogich. Dlatego wygłaszane treści mogły w tym samym czasie oddziaływać na ludzi mieszkających w odległych od siebie miejscach). Faza realizacyjna 1. Nauczyciel wyjaśnia, dlaczego środki masowego przekazu są nazywane mass mediami i do powstania jakiego typu społeczeństwa się przyczyniły (Środki masowego przekazu określa się powszechnie jako mass media ze względu na ich podstawową funkcję komunikację o zasięgu globalnym. Termin mass media powstał w USA w latach 40. XX w., aby podkreślić masowy charakter produkcji i odbioru przekazu. Dzisiaj nowoczesne środki masowego przekazu nie tylko odtwarzają istniejącą rzeczywistość, lecz także ją kreują. Ponadto są elementem społeczeństwa masowego. Przyczyniają się również do wykształcenia społeczeństwa informacyjnego). 2. Osoba chętna zawiesza na tablicy arkusz papieru z narysowanym schematem dotyczącym społeczeństwa informacyjnego (wzór schematu zamieszczono w Załączniku nr 3). Na polecenie nauczyciela uczniowie wyjaśniają, jak rozumieją termin społeczeństwo informacyjne (Jest to społeczeństwo, w którym najważniejszą rolę odgrywa informacja. Traktuje się ją jako towar i dlatego zaczęły powstawać firmy zajmujące się gromadzeniem, przetwarzaniem i użytkowaniem informacji). Faza podsumowująca 1. Uczniowie otrzymują karty pracy. Rozwiązują zamieszczoną tam krzyżówkę, w której hasła odnoszą się do poszczególnych funkcji mass mediów. Chętni odczytują odgadnięte określenia (rozwiązanie krzyżówki zamieszczono w Załączniku nr 4). 2. Nauczyciel dzieli klasę na siedem zespołów. Każdemu z nich przydziela jedną z funkcji mass mediów. Zadaniem poszczególnych grup jest zaprezentowanie tych funkcji za pomocą scenek dramowych. Po upływie wyznaczonego przez nauczyciela czasu młodzież prezentuje swoje improwizacje. Następnie młodzi ludzie zabierają głos w krótkiej dyskusji na temat: Media jako narzędzia manipulacji.

20 Zadanie domowe: 1. Opisz jedną z wybranych funkcji mass mediów. 2. Wyjaśnij, dlaczego środki masowego przekazu są nazywane czwartą władzą.