Maciej Kosmol, 1 Agnieszka Kosmol 2 Anna Kuder, 1 Michał Kosmol 3

Transkrypt

1 46 Porady metodyczne Przystępując do opracowania koncepcji gry trener powinien wykorzystać wszelkie dane charakteryzujące grę jego zespołu i drużyny przeciwnika. Prakseologia uczy, że największym wrogiem sprawnego działania jest błąd, czyli działanie przeciwcelowe. Maciej Kosmol, 1 Agnieszka Kosmol 2 Anna Kuder, 1 Michał Kosmol 3 Analiza sposobu gry zespołu siatkówki (na przykładzie meczów finałowych PLS 2004) Korzystając z danych statystycznych Polskiej Ligi Siatkówki oraz zapisu meczów finałowych rundy play off, rozegranych w 2004 roku, Autorzy przedstawiają sposób analizy i praktycznego wykorzystania danych umożliwiających przygotowanie koncepcji gry zespołu do spotkania z konkretnym przeciwnikiem walory, niedostatki, stan gotowości swego zespołu oraz przeciwnika. SŁOWA KLUCZOWE: współzawodnictwo sportowe analiza przebiegu zawodów piłka siatkowa. 1 Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie. 2 Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu. 3 Analityk II-ligowego zespołu w piłce siatkowej mężczyzn. Sport Wyczynowy 2006, nr 1-2/

2 Analiza sposobu gry zespołu siatkówki (na przykładzie meczów PLS 2004) 47 Piłka siatkowa należy do tych dyscyplin sportu, w których punkty można zdobywać zarówno przez własne działania, takie jak: atak, blok czy zagrywka, jak i w wyniku błędów popełnionych przez przeciwnika. Dane statystyczne dotyczące Ligi Światowej z roku 2000 (1) pokazują, że struktura punktów zdobytych w wyniku działań własnych przedstawiała się wtedy następująco: 13,66 (atak) + 2,36 (blok) + 0,83 (as serwisowy) = 17,49 pkt, zaś punktów straconych: 5,07 (atak) + 2,36 (zagrywka) + 1,03 (przyjęcie zagrywki) = 8,46 pkt. W przypadku mistrza Polski Mostostal Azoty Kędzierzyn w sezonie 2000/2001 wyglądała ona następująco: zdobyte punkty: 13,27 (atak) + 2,73 (blok) + 1,41 (as serwisowy) = 17,41 pkt, punkty stracone: 4,12 (atak) + 3,21 (zagrywka) + 1,1 (przyjęcie zagrywki) = 8,43 pkt. U mistrza Włoch, wg danych Pallavolo Italia [ uzyskano natomiast następujące wskaźniki: 12,88 (atak) + 2,42 (blok) + 0,88 (as serwisowy) = 16,18 pkt (punkty zdobyte własne), 4,6 (atak) + 2,67 (zagrywka) + 1,52 (przyjęcie zagrywki) = 8,79 pkt (punkty stracone w wyniku działań własnych). Ogólne prawidłowości przebiegu walki w grach sportowych wynikają z analizy gry najlepszych zespołów, uczestniczących w rozgrywkach krajowych i międzynarodowych (turniejach, pucharach, mistrzostwach itp.) i należy je respektować. Natomiast w przygotowaniu koncepcji gry zespołu do konkretnego spotkania trener uwzględniać powinien nie tylko walory i słabe strony, poziom gotowości startowej swego zespołu, ale także sposób gry, zalety i wady, nawyki i przyzwyczajenia przeciwnika (6). Trzeba szukać elementów, które mogą przeważyć szalę zwycięstwa lub zaskoczyć przeciwnika. Dobry trenerstrateg będzie analizował statystyki charakteryzujące grę poszczególnych przeciwników, zarówno w pojedynczym meczu (strategia operacyjna), jak i w dłuższej perspektywie czasowej (strategia przygotowawcza). Powinien rozpoznać, czy zespół gra ofensywnie i jakie ponosi koszty takiego sposobu gry (wartość średnia liczby popełnianych błędów). W ekonomii istnieje pojęcie koszt uzyskania przychodu, określające koszty, jakie trzeba ponieść, aby uzyskać dochód. W piłce siatkowej nie można zdobyć odpowiedniej liczby punktów, grając bojaźliwie, zachowawczo, nie ponosząc strat. Musi być podjęte ryzyko w zagrywce czy w ataku w celu uzyskania punktu. Im słabiej jest przygotowany zespół, tym koszty zdobycia punktu w wyniku własnych działań stają się wyższe i w końcu doprowadzają do porażki. W przypadku zespołów o wysokim poziomie sportowym umiejętność podjęcia w grze wysokiego, ale kontrolowanego, ryzyka może decydować o wygraniu seta lub meczu. Próba uzyskania przewagi w wyniku własnych agresywnych działań, obarczona wysokim, niekontrolowanym ryzykiem, może spowodować, że zespół, który zdobył mniej punktów w wyniku własnych działań, wygra dzięki niskim ich kosztom, czyli mniejszej liczbie popełnianych błędów.

3 48 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol Dobry trener wnikliwie studiuje protokoły meczów przeciwnika, z którym przychodzi mu stanąć do walki. Może bowiem z nich odczytać, w jakich ustawieniach traci on najwięcej punktów, a w jakich jest bardzo mocny. Zespół, który zawsze stosuje silną, agresywną zagrywkę, musi zdawać sprawę z tego, że jest to broń obosieczna, która może przynieść drużynie korzyść w postaci asa serwisowego czy odrzucenia przeciwnika od siatki, ale może też narazić ją na straty w wyniku zbyt dużej liczby popełnionych błędów. W niniejszej pracy podjęto próbę przeanalizowania sposobu gry finalistów PLS 2004 ( oraz Ivett Jastrzębie Borynia) w oparciu o dane zamieszczone na stronie internetowej PLS. Zwrócono uwagę na typowe akcje ( przyzwyczajenia i nawyki ) obu zespołów pojawiające się na przestrzeni dłuższego czasu (3 sezonów, tab. 1 i 2). Następnie w oparciu o zapis przebiegu 3 finałowych spotkań rundy play off próbowano ocenić, na ile sposób prowadzenia walki pokrywał się z danymi zarejestrowanymi za pomocą programu Volleyball Expert, i czy przygotowana strategia oparta o ogólne, lecz charakterystyczne, przesłanki, mogła przyczynić się do zwycięstwa. Trenerzy obu zespołów mieli pełny wgląd do statystyk meczowych wszystkich polskich pierwszoligowych zespołów dzięki programowi Volleyball Expert czy też Q-Volley (4-5, 8-9). Dane z meczów były rejestrowane przez odpowiednio przeszkolonych obserwatorów, później zostały udostępnione na stronie internetowej PLS ( Celem podjętej pracy była próba odtworzenia koncepcji (sposobu) gry, jaką przygotowali trenerzy zespołów AZS Olsztyn i Ivett Jastrzębie oraz ocena stopnia realizacji tych założeń. Poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy statystyki meczów rundy zasadniczej i finałowych były podobne? 2. Czy na podstawie charakterystyki statystycznej PLS można prognozować wyniki meczów finałowych? 3. Jaki był udział strat własnych i zdobytych punktów w ostatecznym wyniku meczów finałowych? 4. Które elementy techniczno-taktyczne (atak, blok, zagrywka) miały wpływ na zwycięstwo, a które na porażkę? Materiał i metoda Materiałem do analizy były zapisy na kasecie wideo 3 meczy finałowych PLS rozegranych między zespołami Ivett Jastrzębie Borynia oraz PZU AZS Olsztyn. W pracy wykorzystano ogólnodostępne dane statystyczne PLS zebrane z wykorzystaniem programu Volleyball Expert ( oraz własną rejestrację elementów techniczno-taktycznych gry w meczach finałowych. Analiza wyników Dane statystyczne PLS (tab. 1) wskazują, że w zespole następuje stała progresja tzw. punktów

4 Analiza sposobu gry zespołu siatkówki (na przykładzie meczów PLS 2004) 49 Tabela 1 Struktura zdobywanych punktów w latach przez finalistów PLS 2004 Sezon Atak Blok As serwisowy pkt 2001/ ,52 2,85 0,92 14, / ,31 2,93 1,42 15, / ,44 2,56 1,24 16,24 Ivett Jastrzębie Borynia 2001/ ,77 3,10 1,52 15, / ,31 3,19 1,78 16, / ,75 2,79 0,98 15,52 Tabela 2 Struktura traconych punktów w latach przez finalistów PLS 2004 Sezon Atak Zagrywka Przyjęcie zagrywki pkt 2001/2002 4,90 3,19 1,10 9, /2003 4,60 2,98 1,62 9, /2004 4,02 3,88 1,04 8,94 Ivett Jastrzębie Borynia 2001/2002 5,00 4,32 1,35 10, /2003 4,56 4,37 1,39 10, /2004 3,96 3,06 0,82 7,84 zdobytych własnych. W ciągu 3 sezonów wzrosła ona o 1,98 punktu z poziomu 14,26 punktów/set w sezonie 2001/2002 do 16,24 w sezonie 2003/ Czynnikiem decydującym były tu działania w ataku wzrost z 10,52 punktów/set w sezonie 2001/2002 do 12,44 punktów/set w sezonie 2003/2004, a więc o 1,92 punktu/set. Równocześnie zauważono nieznaczne obniżenie strat własnych (tab. 2) z 9,19 punktów/set w sezonie 2001/2002 do 8,94 w sezonie 2003/2004. W tym samym czasie średnia liczba błędów w ataku, przypadających na set, zmniejszyła się z 4,90 do 4,02. Natomiast pogorszeniu

5 50 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol uległ bilans strat własnych w wyniku błędów popełnionych w zagrywce, który wzrósł z 3,19 do 3,88. Zespół Ivett Jastrzębie w pierwszych dwóch sezonach podążał podobną drogą jak. Próbował powiększyć liczbę zdobywanych punktów/set, pozostawiając straty na prawie niezmienionym poziomie. W sezonie 2003/2004 nastąpiła w nim zmiana trenera, który przyjął inną filozofię gry, która miała się wyrażać optymalizacją własnych zdobyczy punktowych przy maksymalnym obniżeniu strat. Ivett Jastrzębie w trzecim obserwowanym sezonie obniżył liczbę zdobytych punktów własnych w secie z 16,29 w sezonie 2002/2003 do 15,52 w sezonie 2003/2004, przy zmniejszeniu strat własnych aż o 2,83 pkt., z 10,67 punktów/set w sezonie 2001/2002 do 7,84 w sezonie 2003/2004. Obniżenie strat własnych nastąpiło głównie dzięki kontrolowanej zagrywce i unikaniu błędów w ataku poprawa odpowiednio o 1,31 i 1,04 pkt/set W finale spotkały się więc zespoły prezentujące odmienne sposoby gry, preferujący agresywną grę w ataku i zagrywce, oraz Ivett Jastrzębie, kontrolujący swoje błędy, czekający na błędy przeciwnika i wykorzystujący każdą pewną akcję w celu zdobycia punktu (tab. 3). Średnia liczba zdobyczy własnych w secie w przypadku zespołu Ivett Jastrzębie w trzech meczach finałowych wyniosła 15,50 pkt, a liczba strat własnych 6,33. Zespół PZU zdobył w secie 16,08 punktów oraz stracił 7,92 pkt. W piłce siatkowej liczy się nie łączna liczba punktów zdobytych czy straconych w meczu, ale liczba wygranych setów. Każdy set to jakby nowy pojedynek i dopóki ktoś nie wygra trzech setów, dopóty ostateczny wynik nie jest rozstrzygnięty. Na 12 rozegranych setów tylko 3 wygrała drużyna PZU-AZS, chociaż w 7 setach miała przewagę własnych zdobytych punktów (tab. 3). Z tab. 4-5 wynika, że w najistotniejszych 7 setach, gdzie różnica punktowa w secie wynosiła od 2 do 3 punktów, drużyna PZU zdobyła 124 punkty własne (17,71 pkt/set) popełniając 64 (9,14 pkt/set) błędów, zaś jej przeciwnik 116 punktów (16,58 pkt/set) przy 44 stratach (6,29 pkt/set). Trener PZU AZS Olsztyn przyjął dla swego zespołu koncepcję gry ofensywnej. Tymczasem nie zawsze zwycięzcą meczu zostaje drużyna, która zdobywa większą liczbę punktów z akcji własnych, lecz ten zespół, u którego różnica pomiędzy zdobytymi przez siebie punktami a własnymi stratami w secie jest większa. Dane tab. 4 wskazują, że zespół we własnych zdobytych punktach miał przewagę nad drużyną przeciwną średnio o 1,14 pkt. w każdym secie. Ivett Jastrzębie: 13,00 (atak) + 2,29 (blok) + 1,29 (as serwisowy) = 16,58 pkt, : 14,57 (atak) + 2,14 (blok) + 0,86 (as serwisowy) = 17,71 pkt. Liczba strat własnych zespołu z Olsztyna była średnio o 2,85 pkt większa w każdym secie: Ivett Jastrzębie: 1,86 (atak) + 3,29 (zagrywka) + 1,14 (odbiór)

6 Analiza sposobu gry zespołu siatkówki (na przykładzie meczów PLS 2004) 51 Sety Ivett Jastrzębie Borynia Tabela 3 Wyniki setów w meczach finałowych play-off PLS 2004 oraz struktura zdobytych i straconych punktów punkty punkty własne straty własne punkty punkty własne straty własne mecz I (3:0) mecz II (3:1) mecz III (3:2) x - /set 15,50 6,33 16,08 7,92 = 6,29 pkt, 2,43 (atak) + 4,71 (zagrywka) + 2,00 (odbiór) = 9,14 pkt (tab. 5). Analiza danych statystycznych ukazuje wyraźnie sposoby gry obu zespołów w trzech sezonach ( ). Wydaje się, że informacje o powtarzalności błędów zespołu z Olsztyna, w ataku oraz zagrywce, przekonała szkoleniowców zespołu z Jastrzębia do przyjęcia koncepcji gry zimnej, wstrzemięźliwej, opartej na ataku z pewnych piłek oraz taktycznej zagrywce. Zespół PZU Olsztyn zdobył przewagę w ataku, ale kosztem większych strat w tego rodzaju akcjach (2,85 pkt w secie). Choć to ryzykowne, można by powiedzieć, że o zwycięstwie zespołu Ivett zadecydował sposób użycia zagrywki. Mocno kontrolowane ryzyko zagrywki (3,29 pkt strat

7 52 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol Nr seta atak Ivett Jastrzębie Ivett Jastrzębie Tabela 5 Struktura straconych punktów w wybranych setach, w których różnice wynosiły od 2 do 3 punktów zagryw- inne strat pkt zagryw- inne strat pkt atak ka błędy* własnych w secie ka błędy* własnych w secie x - /set 1,86 3,29 1,14 6,29 2,43 4,71 2,00 9,14 *Przyjęcie zagrywki, podwójne odbicie itp. Tabela 4 Struktura zdobytych punktów w wybranych setach, w których różnice wynosiły od 2 do 3 punktów Nr as pkt. błędy pkt. as pkt. błędy pkt. seta atak blok serwi- włas- prze- w atak blok serwi- włas- prze- w sowy nych ciwnika secie sowy nych ciwnika secie x - /set 13,00 2,29 1,29 16,58 9,14 14,71 2,14 0,86 17,71 6,29

8 Analiza sposobu gry zespołu siatkówki (na przykładzie meczów PLS 2004) 53 w secie), przeciwko ryzykownej, ale nie do końca kontrolowanej, zagrywce przeciwnika (4,71 strat w secie). Zwykle uwaga koncentruje się na liczeniu zysków, bo to łatwiejsze, a gdy jest już za późno, stwierdza się, że popełniono za dużo błędów. Należy jednak pamiętać, że oba te elementy (oraz ich wzajemny stosunek) zależą od przyjętej przez trenera i i realizowanej przez zespół koncepcji gry. Wprawdzie nie może przewidzieć, ile błędów popełni przeciwnik, ale zawsze zdrowy rozsądek i logika podpowiadają, że korzystniej jest, gdy losy meczu są w naszych rękach, a nie zależą od błędów przeciwnika. Mamy nadzieję, że przedstawiona analiza gry będzie małym krokiem wskazującym, gdzie należy szukać oparcia dla optymalizacji koncepcji gry zespołu w konfrontacji z konkretnym przeciwnikiem, ale i szerzej na polu szkolenia w piłce siatkowej. Prakseologia uczy, że największym wrogiem sprawnego działania jest błąd, czyli działanie przeciwcelowe (2, 3). Tego nie wziął pod uwagę trener PZU AZS Olsztyn i dlatego musiał przegrać. Podsumowanie 1. Taktyka gry przyjęta przez zespoły w meczach finałowych PLS 2004 była odbiciem statystyk meczowych rundy zasadniczej. Przyjęcie takiego założenia pozwalało zastosować odpowiednią taktykę gry w meczach finałowych. Prognozowanie ostatecznego wyniku nie było w tej sytuacji trudne. 2. O końcowym wyniku zadecydowała liczba punktów traconych przez zespół w wyniku własnych błędów. Wygrał zespół, który zdobył mniej własnych punktów, ale popełnił mniej błędów. 3. Zwycięska drużyna przewyższała swego przeciwnika skutecznością gry w ataku oraz taktyczną zagrywką. Piśmiennictwo 1. Grządziel G., Ljach W. L.: Piłka siatkowa. Warszawa COS. 2. Kotarbiński T.: Abecadło praktyczności. Warszawa Wiedza Powszechna. 3. Kotarbiński T.: Sprawność i błąd. Warszawa PZWS. 4. Kowalczyk K.: Ocena skuteczności gry drużyn siatkówki (program Volleyball Expert). Sport Wyczynowy 1995, nr Kowalczyk K. i in.: Komputer narzędzie pracy trenera (5). Q-Volley 3000 system analizy gry w siatkówce. Sport Wyczynowy 2003, nr Kraus Z.: Rozwój teorii i praktyki gry w piłkę siatkową. Warszawa AWF. 7. Selinger A., Ackerman-Blot J.: Arie Selinger s Power Volleyball. New York St. Martins Press. 8. Ważny Z. i in.: Modele analizy gry (na przykładzie siatkówki). Sport Wyczynowy 1994, nr Ważny Z. i in.: Modele analizy gry (piłka siatkowa) II (program graficzny). Sport Wyczynowy 1995, nr 1-2.