UNIWERSYTET PRZYRODNICZY WE WROCŁAWIU WYDZIAŁ BIOLOGII I HODOWLI ZWIERZĄT JUSTYNA ŚPIEWAK

Transkrypt

1 UNIWERSYTET PRZYRODNICZY WE WROCŁAWIU WYDZIAŁ BIOLOGII I HODOWLI ZWIERZĄT JUSTYNA ŚPIEWAK ANALIZA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA WARTOŚĆ UŻYTKOWĄ I HODOWLANĄ POLSKICH KONI SPORTOWYCH DYSCYPLINY SKOKI PRZEZ PRZESZKODY ANALYSIS OF FACTORS INFLUENCING ON UTILITY AND BREEDING VALUE OF POLISH SPORT HORSES COMPETING IN SHOW JUMPING AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ WROCŁAW 2015

2 RADA WYDZIAŁU BIOLOGII I HODOWLI ZWIERZĄT UNIWERSYTET PORZYRODNICZY WE WROCŁAWIU Dziekan: prof.dr hab. Andrzej Zachwieja Promotor: prof. dr hab. Henryk Geringer de Oedenberg Recenzenci : prof. dr hab. Ryszard Pikuła Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Prof. dr hab.marian Kaproń Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Praca doktorska wykonana w Zakładzie Hodowli Koni i Jeździectwa Instytutu Hodowli Zwierząt Praca liczy 95 stron tekstu, w tym 16 rysunków, 26 tabel, 146 pozycji literatury oraz 3 załączniki liczące kolejno stron 99, 7 i 2.

3 Wstęp Hodowcy koni, jeźdźcy i trenerzy w kraju, a także za granicą nieustannie poszukują koni o wybitnych cechach użytkowych (WYŻNIKIEWICZ-NAWRACAŁA 1996), bowiem na świecie dąży się do polepszenia jakości koni sportowych (KOENEN I WSP. 2004). W nowoczesnej hodowli obserwuje się wysoką specjalizację w zakresie predyspozycji sportowych koni oraz prace nad ich genetycznym doskonaleniem. Selekcja młodych koni sportowych w Polsce rozpoczyna się od Zakładów Treningowych (ZT). Ich główną ideą jest wyłonienie osobników o najlepszych predyspozycjach a także ich ukierunkowanie poprzez ocenę predyspozycji do danej dyscypliny jeździeckiej. Są pierwszym, choć nieobligatoryjnym, etapem ku karierze sportowej i hodowlanej. Alternatywą w doborze koni i wyborze materiału podczas procesu selekcyjnego są wyścigi koni organizowane przez Polski Klub Wyścigów Konnych (PKWK) dla koni czystej krwi arabskiej, pełnej krwi angielskiej i koni ras półkrwi. Są one prowadzone zarówno dla klaczy jak i ogierów (BEK-KACZKOWSKA 1999, BEK-KACZKOWSKA i CHUDOBA 2000, GERINGER i wsp. 2008, GÓRECKA 2008, GUZIK 2008). Championaty koni, a następnie Mistrzostwa Polski Młodych Koni (MPMK) wprowadzono do praktyki hodowlanej w roku 1992 w celu uporządkowania zasad selekcji koni sportowych oraz ukierunkowania tego nurtu hodowli. Ich celem było wyłonienie najlepszego konia w kategorii 4-, 5-, i 6-latków w trzech dyscyplinach jeździeckich (ujeżdżenie, skoki przez przeszkody i wszechstronny konkurs konia wierzchowego) (CHRZANOWSKI i wsp. 1997). Na przestrzeni lat zmieniały się przepisy MPMK np. poprzez wprowadzenie do współzawodnictwa 5 dyscyplin jeździeckich ( dodatkowo powożenie zaprzęgami jednokonnymi i rady długodystansowe) oraz dopuszczenie do udziału koni hodowli zagranicznej (ŚPIEWAK i wsp. 2012). Głównym celem MPMK jest wczesne zdobywanie informacji o wartości użytkowej potomstwa w sporcie jeździeckim, szczególnie młodych reproduktorów oraz możliwość sprawdzenia dzielności sportowej klaczy zakwalifikowanych do hodowli (CHRZANOWSKI i wsp. 1997). MPMK dają również możliwość wyłonienia najlepszych reproduktorów na podstawie wczesnej oceny potomstwa oraz stanowią element promocyjny najlepszych hodowców. Spełnienie wyżej wymienionych celów służy wyborowi najlepszych reproduktorów, co skutkuje osiągnięciem postępu w hodowli koni sportowych (CHRZANOWSKI i wsp. 1997, CHRZANOWSKI i wsp. 2000). Mimo pewnego postępu jaki dokonał się w systemie oceny wartości użytkowej koni (reforma prób w zakładach treningowych, wprowadzenie MPMK), to do tej pory nie wykorzystuje się w nim najbogatszego źródła informacji jakimi są wyniki w sporcie jeździeckim. Dane te są niezbędne w podejmowaniu decyzji hodowlanych (LEWCZUK i ŁUKASZEWICZ 2000). Temat oceny wartości hodowlanej koni za pomocą metody BLUP został podjęty po raz pierwszy w latach 90. przez francuską badaczkę Tavernier. Od tego czasu zagadnieniem tym zajmowało się wielu autorów, badając populacje sportowych koni francuskich, niemieckich, szwedzkich islandzkich, belgijskich, czeskich, holenderskich, słowackich, polskich i innych. Stosowanie metody BLUP- Animal Model dostarcza informacji o reproduktorach-ojcach, ocenianych osobnikach,ich matkach oraz krewnych bocznych. Daje tym samym szeroki zakres informacji. W Polsce tematem wartości hodowlanej zajmowały się głównie zespoły badawcze Kapronia, Łojka i Geringera. Obecnie rutynowo szacowana jest wartość hodowlana ogierów,kończących ZT, przez Polski Związek Hodowców Koni (PZHK) natomiast nadal nie wykorzystuje się w szerszym zakresie wyników z zawodów jeździeckich. Cele pracy: Ocena populacji polskich koni sportowych startujących w dyscyplinie skoków przez przeszkody w latach na podstawie wybranych mierników wartości użytkowej oraz stworzenie rankingów koni. Ocena ogierów-ojców i klaczy-matek na podstawie wartości użytkowej ich potomstwa. Predykcja wartości hodowlanej dla najlepszych osobników pod względem cechy indywidualny współczynnik sukcesu i stworzenie rankingów dla najlepszych koni w kontekście ich wykorzystania w hodowli. Analiza czynników wpływających na wartość użytkową i hodowlaną badanej populacji. Materiał i Metody Materiał badawczy stanowiły wyniki sportowe koni startujących w dyscyplinie skoki przez przeszkody w latach pod polskimi jeźdźcami zarejestrowanymi w PZJ. Pod uwagę wzięto wyniki koni uzyskane podczas zawodów krajowych, do których należą: Mistrzostwa Polski i Halowy Puchar Polski Seniorów, Młodych Jeźdźców, Juniorów oraz w Mistrzostwa Polski Młodych Koni i Czempionatach Młodych Koni, Zawodach Ogólnopolskich i Ogólnopolskich Oficjalnych oraz międzynarodowych.

4 Wyniki wykorzystywane w przeprowadzonych badaniach, pozyskane zostały z baz danych Polskiego Związku Jeździeckiego (PZJ) oraz Polskiego Związku Hodowców Koni. Pochodzenie koni weryfikowano na podstawie dokumentacji udostępnionej przez PZJ, Międzynarodową Federację Jeździecką (FEI), PZHK, Stada Ogierów oraz Zakłady Treningowe. Informacje rodowodowe zostały uzupełnione o dane z rejestru koni sportowych PZJ, Ksiąg Stadnych, Rejestru Polskich Koni Sportowych, a także z monografii, publikacji z zakresu hodowli koni w Polsce oraz informacji z oficjalnych stron internetowych. Informacje rodowodowe częściowo zgromadzono i zweryfikowano na podstawie korespondencji elektronicznej lub wywiadów z właścicielami, jeźdźcami i hodowcami. W komputerowej bazie danych umieszczono następujące informacje: imię konia, imiona jego przodków do drugiego pokolenia, jego płeć, rasę, rok urodzenia, a także informacje dotyczące jeźdźca dosiadającego konia, rok zawodów, ich ranga oraz klasa, a także zdobyte miejsce i liczbę koni startujących w konkursie. Zgromadzone dane pozwoliły na obliczenie kolejnych mierników dzielności sportowej. Charakterystyka badanej populacji Powstała baza danych zawiera pojedynczych startów koni. Badaniami objęto populację koni, wśród których znane pochodzenie posiadało 3442 osobników, pochodzących po 1426 ojcach i od 2906 matek. Dla wszystkich koni zostały obliczone mierniki dzielności sportowej, natomiast dla populacji 1038 najlepszych osobników została oszacowana odziedziczalność i wartość hodowlana dla indywidualnego współczynnika sukcesu. Zastosowana punktacja Wartość użytkową osobników obliczono na podstawie punktów przyznawanych za pomocą zmodyfikowanych metod (NEUBERG-ZUCHOWICZ 2011, NEUBERG-ZUCHOWICZ I GERINGER 2007). Punkty za start (PS) zostały obliczone wg wzoru: PS = (LS/M) x K x R LS - liczba startów wszystkich koni w konkursie M - miejsce uzyskane przez konia K- punkty za klasę konkursu R - współczynnik rangi zawodów Punkty za klasę konkursu (K) przyznawano wg klucza: L L1 P P1 N N1 C C1 CC CC1 CS CS1 1 pkt 1,5 pkt 2 pkt 2,5 pkt 3 pkt 3,5 pkt 4,0 pkt 4,5 pkt 5,0 pkt 5,5 pkt 6 pkt 6,5 pkt W zależności od rangi zawodów zastosowano współczynniki (R): Ranga zawodów Współczynnik (R ) MPMK (4L) 1 ZO (ZO*,ZO**), HZO*,HZO**,MPMK(5,6L),CSN 1,5 ZO***, ZOO, HZO***, HZOO 2 CSI1*, CSIJ, CSIY,CSICH MPMK (7L), CSI-W, CSI- Am, BERLIN LICHTENRADE,FESTIVAL EQUESTER CHESEAUX) 2,5 MP, HPP, HMP 3 CSIO1*, CSI02*, CSIO3* CSI2*,CSI3*,CSI-W, CSIO-J,Y CSIO4*, CSIO5* CSI4*, CSI5*, CHI,CHIO 3,5 4 ME, MŚ, IO, MŚMK, PŚ 5 Koń, który został wyeliminowany lub nastąpiła rezygnacja z konkursu, zajmował ostatnie miejsce i niezależnie od rangi zawodów wpisywano współczynnik 0,5. W konkursie z oceną stylu konia bądź zawodnika brak oceny plasował osobnika na ostatnim miejscu, a w przypadku wystąpienia w tym konkursie eliminacji lub rezygnacji na przedostatnim miejscu. W zawodach MP i HPP w konkursach dwunawrotowych każdy z nawrotów klasyfikowany był jako pojedynczy start w konkursie.

5 W MPMK ocena bonitacyjna nie była brana pod uwagę jako jedna ze składowych tej próby, wyłącznie zajęte miejsca z poszczególnych konkursów MPMK. W MŚ, ME i IO pod uwagę brano jedynie klasyfikację indywidualną każdego konia. Przy braku informacji o klasie konkursu ustalono ją na podstawie regulaminów bądź innych wytycznych. Przy braku rzetelnej informacji dotyczącej rangi zawodów bądź klasy konkursu, wyniki nie były wprowadzane do bazy danych, stąd liczebności koni w różnych klasyfikacjach są różne. Punktację zajętego miejsca w konkursie zespołowym przeprowadzono jak w konkursie indywidualnym. Punkty przyznawane na podstawie tak sporządzonego systemu rangowania osobników pozwoliły na scharakteryzowanie populacji koni sportowych i odniesienie jej do najlepszych przedstawicieli z całej stawki. Mierniki dzielności sportowej koni Dla każdego osobnika zostały obliczone mierniki dzielności sportowej w badanym okresie. Wartość użytkowa (WU): WU jest sumą punktów zgromadzonych przez konia podczas całej kariery startowej od 2000 do 2010 roku włącznie. Wskaźnik sukcesu sportowego (WSS): WSS każdego badanego konia jest miernikiem wyników sportowych, jakie osobnik uzyskał podczas kariery sportowej. WSS jest średnią punktów zdobytych w sezonie, roku bądź karierze sportowej konia (NEUBERG-ZUCHOWICZ I GERINGER 2007, NEUBERG-ZUCHOWICZ 2011). WSS = pkt st pkt = suma punktów zdobytych podczas kariery startowej konia st = suma liczby startów konia podczas kariery startowej Wskaźnik ten jest istotny szczególnie dla koni, które w badanym okresie nie miały dobrze udokumentowanej kariery, stąd też liczba startów była niewielka, a ranga zawodów wysoka. Daje to w efekcie wysoką pozycję osobnika w rankingu za start (WSS) przy stosunkowo niskiej pozycji dla sumy punktów (ŚPIEWAK i wsp. 2011). W przeprowadzonych badaniach zastosowano wskaźniki: WSS start i WSS sezon. Współczynnik eksploatacji całkowity (WEC): W celu zbadania poziomu częstotliwości startów koni w zawodach obliczono współczynnik eksploatacji według wzoru: WEC= ls x ls gdzie: ls = liczba startów konia w karierze x ls = średnia liczba startów koni w karierze Współczynnik eksploatacji sezonowy (WES): gdzie: ls = liczba sezonów konia w karierze ls = średnia liczba sezonów koni w karierze WES= ls x ls Indywidualny współczynnik sukcesu (IWS): gdzie: x pkt =suma pkt zdobytych przez konia w karierze = średnia pkt zdobytych przez konie danej dyscypliny x pkt IWS= x Podział badanej populacji ze względu na badane czynniki Celem charakteryzacji populacji polskich koni sportowych ze względu na ich pochodzenie, zwierzęta zostały podzielone według następujących kategorii: kraj hodowli, hodowla polska, hodowla zagraniczna. Z uwagi na duże zróżnicowanie pochodzenia koni wykorzystano podział przedstawiony w tabeli 1.

6 Tabela 1. Podział koni ze względu na pochodzenie oraz liczebność osobników (N) w każdej grupie Kraj Anglia, Irlandia Szwecja, Dania Czechy, Słowacja, Litwa, Ukraina, Rosja, Węgry, Słowenia Austria, Niemcy Holandia Francja Belgia Polska Inne N W obrębie polskiej hodowli dokonano podziału obejmującego państwowe ośrodki hodowlane, a także hodowców prywatnych, którzy wyhodowali mniej niż pięć koni oraz hodowców, którzy wyhodowali minimum pięć osobników (tabela 2). Tabela 2. Liczebności wyhodowanych w Polsce koni w zależności od hodowcy Ośrodki państwowe Ośrodki prywatne <5* 5** * - hodowcy prywatni, którzy wyhodowali mniej niż pięć koni ** - hodowcy prywatni, którzy wyhodowali minimum pięć koni Wśród ośrodków państwowych i poddanych prywatyzacji został dokonany dodatkowy podział na poszczególne stadniny, stada ogierów i inne ośrodki hodowli państwowej, dla których w badanym okresie odnotowano minimum 3 konie startujące na hipodromach. W badaniach uwzględniono wałachy, które mimo iż nie są zwierzętami hodowlanymi, stanowią niezbędny materiał przy ocenie reproduktorów i klaczy-matek na podstawie potomstwa. Stanowią one 25,54% (1093 osobników) badanej populacji. Spośród koni europejskich odnotowano dużą różnorodność rasową. Na potrzeby badań dokonany został podział ras na 18 grup. Metody statystyczne Analiza statystyczna została przeprowadzona za pomocą pakietu statystycznego R (R DEVELOPMENT CORE TEAM, 2011). Rozkład danych w badanej populacji został zbadany testem Shapiro-Wilk. Z powodu braku rozkładu normalnego zostały zastosowane testy Kruskala-Wallisa z analizą post-hoc i Wilcoxona (ANCZEL i SOUNDERPANDIAN 2002). Za pomocą programu KATRIN MAYER (1998) została obliczona odziedziczalność cechy IWS. Wartości użytkowe badanych koni stanowiły podstawę do oszacowania wartości hodowlanych. Predykcje wartości hodowlanej wykonano za pomocą metody BLUP model zwierzęcia, przy użyciu programu PEST (GROENEVELD 1999). gdzie: y - wektor obserwacji fenotypowych (IWS), b - wektor efektów stałych (hodowca, rasa, kraj pochodzenia, ranga zawodów, klasa konkursu, zajęte miejsce), g - wektor addytywnej genetycznej wartości zwierzęcia, p - wektor losowych, trwałych, pozaganetycznych wpływów środowiska na kolejne pomiary dzielności sportowej tego samego osobnika, X - macierz wystąpień efektów stałych,,,w - macierz wystąpień efektów losowych. Zastosowano jednocechowy model. Schemat modelu liniowego oraz macierz wariancji i kowariancji.

7 % rozkład liczby sezonów startowych y Xb 2 g Aσ g 0 0 g 0 E[ ] = [ ] V= [ p 2 ] = [ 0 Iσ p 0 p 0 ] e 2 e Iσ e gdzie: A - macierz spokrewnień I - macierz identyczności X - macierz efektów stałych Do oszacowania wartości hodowlanej zostało wybranych 1038 osobników o najwyższej wartości IWS. Ze względu na zmniejszenie się badanej populacji dokonany został nowy podział na hodowlę polską, holenderską i bloku niemieckiego. W celu określenia korelacji miedzy rangami ustalonymi na podstawie oszacowanych wartości hodowlanych uzyskanych przez konie, a ich wartościami fenotypowymi, obliczono współczynniki uszeregowania Spearmana (Sp). Obliczono je także dla mierników dzielności sportowej koni. Ustalono zależność pomiędzy wartością hodowlaną ojca, a średnią wartością hodowlaną grupy jego potomków. Analogicznie postąpiono w przypadku matek. Dla tych grup policzono także korelacje Pearsona. Efektywność pracy hodowlanej zmierzono za pomocą trendów genetycznych. Trend genetyczny oszacowano z regresji średniej wartości hodowlanej danego miernika dzielności sportowej koni na rok urodzenia. Do obliczeń wykorzystano pakiet statystyczny Statistica 9.0. StatSoft. Wyniki i ich omówienie Ogólna charakterystyka badanej populacji W celu wstępnej charakterystyki populacji koni sportowych pod względem liczby sezonów startów stwierdzono, że najliczniejszą grupę stanowiły konie, które startowały w jednym sezonie startowym - aż 43% badanej populacji (rysunek 1). Wraz ze zwiększaniem się liczby sezonów startowych malał procentowy udział osobników. Konie mające w swojej karierze od 7 do 9 sezonów startowych stanowiły ok. 4% badanych koni. Rysunek 1. Procentowy rozkład sezonowości startów w latach ,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 42,50 21,48 13,86 8,15 6,41 3,15 1,93 1,28 0,68 0,42 0, Liczba sezonów startowych Jak wynika z tabeli 3 łączna liczba startów koni w sezonie w zależności od roku wahała się pomiędzy 6190 a Najmniejsza liczba zawodów została odnotowana w roku 2005 natomiast największa w 2008 r., gdzie też liczba startów była powyżej Zwiększającą się liczbę zawodów, z wyjątkiem roku 2005, można tłumaczyć rozwojem polskiego jeździectwa oraz częstszym wyjazdom polskich zawodników i koni za granicę. Od 2000 roku został odnotowany wzrost liczby koni biorących udział w zawodach. Największa liczba koni startujących została odnotowana w 2009 r., natomiast średnio najwięcej startowały konie w roku W roku 2000 i 2005 średnia liczba startów przypadających na konia była poniżej 10, w pozostałych latach zawsze powyżej.

8 Tabela 3. Zestawienie ujętych w badaniach liczby startów, zawodów i koni w latach Rok Liczba startów Liczba zawodów Liczba koni Średnia liczba startów konia 9,79 12,55 10,18 12,57 12,20 8,49 11,06 11,11 12,10 10,72 10,14 Wartość użytkowa Dzielność sportowa najlepszych osobników W tabeli 4 zestawiono 20 najlepszych osobników ze względu na WU. Najwybitniejszym koniem był wielkopolski Orkisz (po Dido, hodowli SK Posadowo, startujący głównie pod Grzegorzem Kubiakiem). Drugie miejsce zajął brandenburski Konkret 2, natomiast kolejną pozycję syn Lurona Imequyl (pochodzący ze SK Moszna). Następne miejsca w rankingu należały do klaczy My Lady, Euforia i Symphonie. W rankingu SWU na start najlepsze były kolejno Goldstar 26, Aberdeen, Conectta. Konie te startowały poniżej średniej dla populacji liczby startów jak i liczby sezonów startowych, natomiast zajmowały wysokie lokaty w rankingu. Miejsce 9. i 10. zajęły Lena 375 i Symphonie,z liczbą startów 73 i 130. Należy nadmienić, że spośród 20 najlepszych koni pod względem WU, tylko 3 znalazły się wśród 20 najlepszych koni w cesze WSS na start. Miernik ten pokazuje konie, które są na początku swojej kariery, jak np. Goldstar, ale mające dobrze punktowane starty. Są tu również konie będące w dobrej formie, ale w krótkim okresie startów, ze względu na ograniczenie czasowe badanej populacji. W rankingu ze względu na WSS na sezon startowy najlepsze okazały się konie startujące pod Jarosławem Skrzyczyńskim: Quintera i ponownie Symphonie. Kolejne miejsca zajęły mosznańskiej hodowli Sobiepan, niemieckiej Konkret 2 i Boliwia oraz holenderski Omen Z. W czołówce 20 koni 6 było polskiej hodowli. Najwyższy WE całkowitej miały konie My Lady, Quamiro, Orkisz i Euforia. Startowały one odpowiednio 283, 282 i 271 razy, czyli ok. 10 razy częściej niż średnia całej badanej populacji (27,99 startów). Najdłuższą karierę startową w całym okresie badawczym miały konie: Cotton Club, Carlon, Chwała, Latino, Enfield, Le Duc. Współczynnik eksploatacji sezonowej równy 4,06 osiągnęło 18 koni. Z całej badanej populacji koni sportowych 156 ogierów i 11 klaczy, mających wyniki dzielności sportowej, zostało użytych w hodowli (załącznik 1). Sugeruje to niewielką liczbę klaczy w stosunku do ogierów mających udokumentowaną karierę startową. Co ważniejsze wskazuje, że niewielki odsetek koni użytych do hodowli miało jakąkolwiek karierę sportową. Tabela 4. Wartość użytkowa 20 najlepszych koni sportowych dyscypliny skoki przez przeszkody w latach LP Koń Ojciec WU WSS na start WSS na sezon LS LSE WEC WES IWS pkt RK pkt SD RK pkt SD RK start sezon pkt RK 1 Orkisz Dido 34417, ,05 196, ,80 196, ,08 4,06 33, Konkret 2 Kolibri 30537, ,55 181, ,47 181, ,36 2,84 29, Imequyl Luron 28738, ,83 201, ,31 201, ,40 3,25 27, My Lady Chambertin 26058, ,08 157, ,28 157, ,11 3,25 25, Euforia Eskudo 23031, ,99 174, ,12 174, ,68 4,06 22, Symphonie Heartbreaker 22614, ,95 225, ,83 225, ,64 2,03 21, Ritus Ritual 22361, ,53 149, ,51 149, ,57 2,84 21,69 7 Quidam De 8 Quamiro Hof Schretstakens Revel 21795, ,01 111, ,69 111, ,11 3,65 21, Fair Play Coudreau Abdullah 20229, ,45 178, ,99 178, ,36 4,06 19, VW Elf Fanimo 19774, ,47 220, ,71 220, ,57 2,43 19,18 10

9 11 Rubikon Czuwaj 19349, ,50 112, ,97 112, ,18 4,06 18, Djane Des Fontenis Stew Boy 19034, ,75 184, ,98 184, ,32 3,65 18, Bischof L Bachus 18238, ,95 74, ,86 74, ,93 4,06 17, En Viable Elvis 17823, ,00 90, ,32 90, ,50 4,06 17, Ildago Qumball 17279, ,16 152, ,89 152, ,00 3,25 16, Sina 355 Amiro 17236, ,63 178, ,31 178, ,18 2,03 16, Dywizja Dinard L 17087, ,76 138, ,96 138, ,29 3,25 16, VW Luron Guidam 16918, ,35 194, ,69 194, ,47 2,03 16, Holz-Sport Agresja Kirpan 16711, ,95 167, ,38 167, ,43 2,84 16, Quintera Kannan 16601, ,76 336, ,74 336, ,64 1,22 16,10 20 Ogiery oceniane na podstawie wartości użytkowej potomstwa Do oceny wartości użytkowej ogierów zostały zakwalifikowane osobniki mające przynajmniej pięciu potomków startujących w zawodach w badanym okresie. Analizom poddano łącznie 170 ogierów (załącznik 2), w tym 47 osobników posiadało dodatkowo wyniki użytkowości własnej. Największą liczbę ocenionego potomstwa pozostawił ogier Elvis KWPN (po Le Mexico) 69 osobników, Luron KWPN (po Guidam) 37 i Le Voltaire KWPN (po Voltaire) 37. Ogiery te zostały wyhodowane za granicą i zakupione w celu poprawy pogłowia polskich koni sportowych. W badaniach GERINGERA i wsp. (2003a) Elvis miał już 15 potomków biorących udział w sporcie w dyscyplinie skoków przez przeszkody i zajmował 3 miejsce w rankingu wartości użytkowej potomstwa. Wysokie 6 miejsce w rankingu zajmuje także ogier Campetot xxoo z liczbą sześciu potomków. W badaniach własnych stwierdzono również 6 potomków, ale ich wartość użytkowa klasyfikuje go na 21. pozycji w całej stawce. Ogier Fanimo, mając 12 potomków, zajmuje pozycję 11. w badaniach własnych, natomiast wartość użytkowa, policzona przez GERINGERA i wsp. (2003a) na podstawie 13 potomków, klasyfikuje go na 8. pozycji. Ogier Genius w badaniach GERINGERA i wsp. (2003a) zajmuje pierwsze miejsce, mając 23 potomków. W badaniach własnych na podstawie ośmiorga potomstwa zajmuje 69. miejsce w rankingu. Stawka ogierów mających przynajmniej 5 potomków to 37 osobników, co stanowi 22% spośród ocenianych ogierów i jest najliczniejszą grupą. Osobnikami o najwyższych wartościach użytkowych potomstwa były ogiery Elvis KWPN, Cabrol hol i Luron KWPN. Ogiery te posiadały też największą liczbę potomstwa. Pod względem cechy średniej liczby punktów na start potomka, najwyżej uplasowały się ogiery: Heartbreaker KWPN, Chambertin hol, Kolibri meckl i Guidam s.f. Pod względem średniej wartości użytkowej w przeliczeniu na potomka, klasyfikacja ogierów na czołowych pozycjach nie różniła się znacząco. Wśród ogierów ojców najliczniejszą grupę stanowiły konie holsztynskie (49), KWPN (29), han (23), sp (14), wlkp (13), m (11) i xx (8). Duża liczba ogierów importowanych w stosunku do ogierów rodzimej hodowli może budzić zastrzeżenia co do przyszłości ogierów ras rodzimych. W badaniach własnych widać ugruntowanie się pozycji koni sp jako rasy o predyspozycjach skokowych oraz pozwoli na zmniejszenie dolewu ras zagranicznych i stworzenie własnych linii koni skokowych. Tabela 5. Wartość użytkowa potomstwa 20 ogierów-ojców startującego w dyscyplinie skoki przez przeszkody w latach LP Ojciec Lpot Sumaryczna wartość użytkowa potomstwa (pkt) po poszczególnych ogierach-ojcach Średnia wartość użytkowa potomków poszczególnych ogierówojców (Średnia arytmetyczna)(pkt) Średnia wartość użytkowa potomków poszczególnych ogierów-ojców (Średnia ważona)(pkt) Średnia wartość użytkowa na potomka poszczególnych ogierów-ojców (pkt) szt RK pkt RK pkt SD RK pkt SD RK pkt SD RK 1 Elvis , ,97 28, ,04 28, , , Cabrol , ,35 21, ,47 21, , , Luron , ,76 26, ,63 26, , , Oder , ,99 21, ,69 21, , , Leandro , ,92 20, ,01 20, , , Lsp

10 6 Guidam , ,19 40, ,97 40, , , Contender , ,41 20, ,47 20, , , Chambertin , ,45 37, ,50 37, , , Kolibri , ,90 33, ,84 33, , , Turbud Quirinus , ,73 30, ,55 30, , , Fanimo , ,63 26, ,62 26, , , Czuwaj , ,47 29, ,67 29, , , Quidam De Revel , ,73 22, ,61 22, , , Aloube Z , ,61 16, ,40 16, , , Robin II Z , ,91 31, ,80 31, , , Le Voltaire , ,54 9, ,52 9, , , Voltaire , ,47 26, ,16 26, , , Indoctro , ,67 32, ,65 32, , , Qumball , ,49 19, ,86 19, , , Winner , ,87 22, ,22 22, , , Klacze ocenione na podstawie wartości użytkowej potomstwa. Do oceny wartości użytkowej klaczy na postawie wyników potomstwa zostały zakwalifikowane osobniki mające przynajmniej 3 potomków startujących w zawodach w badanym okresie. Poddanych analizie zostało 79 klaczy (tabela 6) natomiast wyniki przedstawiono w niepełnym wymiarze. Klacze Belisima m (po Pick Wick), Luna sp (po Lombard), Newis sp (po Elvis KWPN), Segowia sp (po Genius) i Zazula wlkp (po Sztorm) miały po 6 potomków. Dla żadnej z klaczy nie uzyskano wyników użytkowości własnej w badanym okresie. Najwyższe wartości użytkowe potomstwa stwierdzono dla klaczy Amba m (po Rosan), Sangara sp (po Genius), Kliwia wlkp (po Bard) i Eneida sp. (po Fanimo). Pod względem średniej (ważonej) wartości użytkowej przypadającej na pojedynczy start potomstwa, pierwsze miejsce zajmuje klacz Zullia (po Cantus), następnie polskiej hodowli -Tarcza sp (po Czad), Julia Mariner KWPN (po Julio Mariner), Emerycha m (po Ermitaż) i Eneida sp (po Fanimo). Duże standardowe odchylenie tej cechy świadczy o zróżnicowaniu potomstwa. Potwierdza to potomstwo klaczy Tarcza, gdyż największą liczbę punktów zdobył ogier Taunus (8972) startujący pod Jackiem Bobikiem, następnie Trefl (147) i początkujący 4 latek Tanos (5 pkt). Pod względem średniej wartości użytkowej przypadającej na potomka pierwsze miejsce zajmuje ponownie Kliwia, następnie Amba, Soraja i Eneida. Wśród klaczy matek czołowe pozycje pod względem ocenianych cech zajmują rasy rodzime w przeciwieństwie do ogierów. Najliczniej reprezentowana była grupa klaczy sp (25 potomków), następnie klacze wielkopolskie (22 potomków), małopolskie (13 potomków) i xx (5 potomków). Natomiast klacze Golanda i Atletyka Waro pierwotnie rasy KWPN i han. zostały wpisane do Księgi Polski Koń Szlachetny Półkrwi. Tabela 6. Wartość użytkowa potomstwa klacz - matek LP Matka Lpot Sumaryczna wartość użytkowa potomstwa od klaczy matek Średnia wartość użytkowa potomków klaczy-matek (Średnia arytmetyczna) Średnia wartość użytkowa potomków klaczy-matek (Średnia ważona) (pkt) Średnia wartość użytkowa na potomka klaczy -matek (pkt) szt RK pkt RK pkt SD RK pkt RK pkt SD RK 1 Amba , ,35 23, , , , Sangara , ,34 20, , , , Kliwia , ,21 17, , , , Eneida , ,53 37, , , , Ossa , ,78 26, , , , Soraja , ,92 64, , , , Lsp

11 7 Druza , ,16 26, , , , Segowia , ,28 28, , , , Peonia , ,20 28, , , , Newis , ,22 29, , , , Zarina , ,87 19, , , , Golanda , ,13 25, , , , Tarcza , ,70 40, , , , Emerycha , ,33 35, , , , Bomba , ,17 26, , , , Silesia , ,96 22, , , , Daria , ,13 33, , , , Finlandia , ,38 22, , , , Diana , ,56 31, , , , Dygresja , ,01 12, , , , Belisima , ,17 14, , , , Sylwia , ,46 15, , , , Celina , ,32 14, , , , Espoir , ,98 21, , , , Luna , ,12 6, , ,90 611, Grand Lady , ,04 23, , , , Zazula , ,25 12, , , , Gardena , ,17 5, , , , Julia Mariner Ex 29 Pirouet , ,36 43, , , , Zullia , ,96 18, , , , Rewolta , ,81 23, , , , Atletyka Waro , ,00 15, , , , Bielica , ,54 17, , , , Hatynka , ,31 16, , , , Indiana , ,44 26, , , , Dzielność sportowa koni wyhodowanych przez różnych hodowców W badanej populacji stwierdzono wpływ hodowli na osiągane wyniki sportowe koni. Pod względem wszystkich badanych cech istotnie wyższe wartości uzyskały konie hodowli zagranicznej (tabela 7). W tabeli 8 przedstawiono podział hodowli polskiej. Najwięcej koni pochodziło z sektora hodowli państwowej (697 osobników), niewiele mniej z prywatnej - poniżej 5 koni (668 osobników) i zdecydowanie mniej liczna grupa hodowców prywatnych - od 5 i więcej koni (292). Konie sektora hodowli państwowej ustępują miejsca koniom hodowli prywatnej, która odgrywa już ważną rolę w hodowli koni sportowych w Polsce. Do hodowli państwowej były włączone również sprywatyzowane stadniny, ze względu na myśl hodowlaną wdrożoną wcześniej. W przeprowadzonych badaniach nadal widać przewagę polskiej hodowli państwowej nad prywatną względem cech WU, WSS na start i WSS na sezon, natomiast nie jest ona statystycznie istotna (tabela 8). Niewiele ustępuje jej hodowla prywatna, mająca w swoim dorobku hodowlanym przynajmniej 5 koni startujących w zawodach w badanym okresie. Do tej grupy należą takie ośrodki hodowlane jak SK Okoły (Drei W Stud Farms), SK Nad Wigrami i SK Galiny. Statystycznie istotnie częściej w całej karierze startowały konie z hodowli państwowej o czym świadczy wyższy wskaźnik WEC. Również ich kariera startowa trwała dłużej (WES). Indywidualny współczynnik sukcesu dla koni hodowli państwowej był istotnie wyższy w stosunku do koni hodowli sektora prywatnego (<5 koni).

12 Tabela 7. Średnie wskaźniki wartości użytkowej koni polskiej i zagranicznej hodowli w latach Hodowla N WU WSS start WSS sezon WEC WES IWS pkt SD pkt SD pkt SD start SD sezon SD pkt SD Polska ,29 A 2354,7 20,16 A 19,93 236,98 A 391,96 1,04 A 1,4 1,08 A 0,78 0,97 A 2,28 Zagraniczna ,88 B 2989,53 29,49 B 28,99 421,55 B 582,87 1,41 B 1,61 1,16 B 0,79 1,57 B 2,9 A, B - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,01 Tabela 8. Średnie wskaźniki wartości użytkowej koni hodowli polskiej państwowej i prywatnej w latach WU WSS start WSS sezon WEC WES IWS Hodowla N pkt SD Pkt SD pkt SD start SD sezon SD pkt SD Państwowa , ,96 22,45 20,41 303,26 483,08 1,35 B 1,69 1,24 B 0,85 1,37 B 2,96 Prywatna< , ,1 18,3 17,71 198,92 310,74 0,91 A 1,25 1,04A 0,78 0,79 A 1,83 Prywatna , ,64 24,97 24,65 315,38 461,68 1,27 B 1,48 1,2 B 0,75 1,34 B 2,52 A, B - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,01 Dzielność sportowa koni pochodzących z różnych krajów Kraj pochodzenia koni miał istotny wpływ na osiągane wyniki sportowe (tabela 9). Najwięcej osobników było importowanych z Niemiec. Natomiast najwyższą wartość użytkową miały konie pochodzące z Francji. Pod względem cech WU, WSS start i WSS na sezon konie polskiej hodowli miały istotnie statystycznie niższe wyniki w stosunku do koni zagranicznych. Polskie konie również statystycznie istotnie mniej startowały (WEC) niż konie z Belgii i zbiorczego bloku niemieckiego. Najdłuższą karierę startową odnotowano dla koni pochodzących z Francji. Konie z Polski miały również statystycznie istotnie niższy IWS w porównaniu do koni z państw Europy Zachodniej. Z bloku niemieckiego została sprowadzona największa liczba ogierów (351 osobników z czego 51 zostało użytych w hodowli), następnie z Holandii (86 osobników), z Belgi (26) i z Francji (16). Widać zdecydowaną przewagę i preferencje hodowców polskich w stosunku do koni niemieckich. Tabela 9. Średnie wskaźniki użytkowości sportowej koni objętych badaniami pochodzącymi z różnych państw WU WSS start WSS sezon WEC WES IWS Kraj hodowli N pkt SD pkt SD pkt SD start SD sezon SD pkt SD Belgia ,71 A 3679,85 35,13 A 37,89 499,51 A 735,11 1,5 A 1,48 1,18 0,76 1,93 A 3,57 Blok Niemiecki ,51 A 2947,34 27,47 A 27,36 389,51 A 542,26 1,42 A 1,67 1,19 A 0,83 1,51 A 2,86 Blok Wschodni , ,76 23,47 17,7 328,97 390,27 1,01 0,97 0,95 0,57 0,81 1,05 Dania i Szwecja , ,59 29,09 20,2 412,03 467,46 1,4 1,16 1,13 0,57 1,37 A 2,31 Francja ,66 A 4932,78 39,58 A 33,39 507,69 A 590,85 1,71 1,98 1,39 1,01 2,64 A 4,78 Anglia i Irlandia , ,9 41,51 78,16 524,01 933,48 1,3 1,84 1 0,79 1,93 4,02 Inne 8 354,31 367,9 25,38 22,43 201,77 243,06 0,58 0,53 0,86 0,59 0,34 0,36 Holandia ,5 A 2973,78 34,73 A 27,3 537,25 A 676,51 1,51 A 1,58 1,16 0,74 1,86 A 2,88 Polska ,83 B 2357,86 20,16 B 19,95 237,08 B 392,44 1,04 B 1,4 1,08 B 0,78 0,97 B 2,29 A, B - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,01 blok niemiecki- Austria i Niemcy blok wschodni- Czechy, Słowacja, Litwa, Ukraina, Rosja, Węgry, Słowenii Próby dzielności a dzielność sportowa W tabeli 10 zaprezentowano zestawienie koni kończących zakład treningowy (403 osobniki) i nieprzystępujących do ZT (3871 osobników). W badaniach własnych stwierdzono, że konie kończące ZT

13 miały istotnie statystycznie wyższą wartość użytkową pod względem wszystkich mierników w stosunku do reszty populacji. W tabeli 10 zestawiono również populacje koni ze względu na uczestniczenie w próbie użytkowej jaką są MPMK w skokach przez przeszkody. Poddanych niej zostało 990 koni, czyli ponad dwukrotnie więcej w stosunku do ZT. Koni kończących ZT, a następnie startujących w MPMK było 207, a bez udziału w nich 196 osobników. W rankingu 100 najlepszych koni pod względem WU 10 osobników ukończyło ZT, a 39 brało udział w MPMK. Warto również nadmienić, że spośród tych koni, 8 osobników uczestniczyło w ZT jak i MPMK (załącznik 1). Wśród wszystkich koni kończących ZT było 13 klaczy i 377 ogierów, które wszystkie uczestniczyły w MPMK. Tak duża różnica w liczebności względem płci związana jest częściowo z rozpoczęciem funkcjonowania ZT dla klaczy dopiero od roku Również możliwość uzyskania licencji za wyniki w ZT są zachętą do wcześniejszej oceny młodych koni. W MPMK łącznie startowało 128 wałachów, 251 klaczy i 605 ogierów objętych badaniami. Widać zdecydowaną przewagę ogierów nad klaczami i wałachami. W tabeli 11 przedstawiono zestawienie koni pełnej krwi angielskiej odbywających próbę wyścigową lub nie, przed karierą w dyscyplinie skoków przed przeszkody. Poddanie koni próbie wyścigowej miało istotny wpływ na ich wyniki w sporcie. Łącznie analizie zostało poddanych 41 koni w tym 19 po próbie wyścigowej i 22 tylko z karierą w dyscyplinie skoków przez przeszkody. Osobniki biegające na torach osiągały istotnie niższe wartości w większości mierzonych cech, za wyjątkiem WES. Ich kariera miała mniejszą intensywność startową, natomiast były użytkowane przez więcej sezonów. Również standardowe odchylenie dla tej grupy przyjmuje mniejszą wartość i wskazuje na większe wyrównanie cech w grupie. Tabela 10. Porównanie wskaźników wartości użytkowej koni kończących ZT i MPMK Rodzaj próby N WU WSS start WSS sezon WEC WES IWS pkt SD pkt SD pkt SD start SD sezon SD pkt SD Ukończony ZT ,78 A 2507,81 19,99 A 18,35 230,25 A 360,43 1,09 A 1,39 1,15 A 0,8 1,02 A 2,43 Brak ZT ,42 B 2406,52 22,31 B 23,88 269,32 B 458,58 0,99 B 1,41 0,98 B 0,74 1 B 2,33 Ukończone MPMK ,85 A 2856,38 25,02 A 25,27 331,16 A 505,77 1,28 A 1,52 1,23 A 0,83 1,43 A 2,77 Brak MPMK ,83 B 2250,2 21,21B 22,77 245,92 B 430,42 0,92 B 1,36 0,93 B 0,71 0,87 B 2,18 A, B - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,01 Tabela11. Wskaźniki użytkowości sportowej koni pełnej krwi angielskiej w aspekcie próby wyścigowej Rodzaj próby N WU WSS start WSS sezon WEC WES IWS pkt SD pkt SD pkt SD start SD sezon SD pkt SD Po karierze wyścigowej ,12 A 1067,68 23,5 A 20,95 185,73 A 190,4 0,84 A 0,85 1,2 A 0,7 0,65 A 1,04 Bez kariery wyścigowej ,02 B 1405,73 27,96 B 37,97 301,58 B 450,39 1,03 B 1,28 1,00 B 0,87 0,84 B 1,36 A, B - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,01 Dzielność sportowa koni różnych ras Najliczniejszą grupę rasową stanowiły osobniki rasy polski koń szlachetny półkrwi (1335 osobników),następnie konie wielkopolskie (410 osobników), holsztyńskie (297 osobników) i KWPN (277 osobników) (tabela 12). Z badań własnych wynika, że wśród ras koni startujących w dyscyplinie skoki przez przeszkody najwyższą wartość użytkową uzyskały konie selle français i była ona wysoko istotnie wyższa w stosunku do

14 koni kategorii kuców i małych koni oraz ras polskich. Konie selle français od wielu lat są selekcjonowane na podstawie wyników w sporcie wyczynowym (ŁOJEK 1997) i były wykorzystywane do tworzenia rasy sp. Konie rasy małopolskiej i wielkopolskiej w świetle badań własnych mają statystycznie istotnie niższą wartość użytkową w stosunku do większości ras zagranicznych. Rasa sp ma istotnie niższą wartość użytkową w stosunku do koni belgijskich, holsztyńskich, hanowerskich, holenderskich i niemieckich półkrwi, gorącokrwistych, natomiast jest ona też grupą najliczniej reprezentowaną. Odchylenie standardowe wskaźników użytkowości sportowej jest niższe niż u ras mających wyższa wartość użytkową, co może świadczyć o większej konsolidacji tej grupy pod względem tej cechy użytkowej. Badania własne wskazują, że pod względem cech WSS na start, WSS na sezon i IWS również konie ras polskich mają statystycznie istotnie niższą dzielność sportową w porównaniu z rasami zagranicznymi. Konie ras zagranicznych startowały istotnie częściej oraz utrzymują się w sporcie dłużej, o czym świadczy wyższy współczynnik eksploatacji sezonowej. Wśród badanych ras na uwagę zasługują konie pełnej krwi angielskiej mające duży wpływ na hodowle ras koni półkrwi, które są użytkowane głównie w sporcie jeździeckim (ALBERA i wsp. 1993). W badanej populacji było 41 osobników mających udokumentowaną karierę startową w skokach przez przeszkody, z czego 19 osobników również karierę wyścigową. Tabela 12. Średnie wskaźniki wartości użytkowej koni różnych ras startujących w dyscyplinie skoki przez przeszkody WU WSS start WSS sezon WEC WES IWS RASA N pkt SD Pkt SD pkt SD start SD sezon SD pkt SD BWP ,7 A 4228,32 37,46 AC 35,4 563,7 A 802,02 1,55 ACE 1,43 1,2 0,74 2,28 A 4,1 Hanowerska ,18 A 2532,63 25,44 CE 21,77 378,45 A 496,17 1,36 AE 1,56 1,12 A 0,73 1,31 A 2,46 Holsztyńska ,04 A 3316,77 28,25 AC 23,91 393,25 A 525,23 1,5 A 1,82 1,27 A 0,92 1,7 A 3,22 Inne szlachetne ,49 AC 2920,96 34,58 ACD 49,74 397,65 AC 637,47 1,26 AD 1,46 1,15 0,77 1,36 ACD 2,83 Kuce i małe konie ,09 B 526,34 16,48 BDEF 14,52 88,04 BD 137,64 0,29 B 0,33 0,67 B 0,41 0,2 BF 0,51 KWPN ,89 A 2976,85 34,41 A 27,18 530,76 A 676,91 1,5 A 1,59 1,15 A 0,75 1,85 A 2,89 Małopolska ,41 BC 1959,74 20,4 BDE 19,81 239,34 CD 361,63 0,93 BD 1,22 1,01 0,73 0,92 DF 1,9 Niemieckie półkrwi gorącokrwiste ,63 A 3483,52 26,28 ACF ,71 A 572,4 1,43 AE 1,65 1,2 AC 0,76 1,53 A 3,38 Oldenburska ,28 AD 2414,17 26,85 CEF 28,88 361,86 A 583,17 1,27 ACDE 1,58 1,11 0,8 1,27 AC 2,34 Austryjacka gorącokrwista ,24 AD 1361,37 24,95 15,34 377,4 AC 359,91 2 AE 1,68 1,48 A 0,84 1,45 AC 1,32 Selle Français ,23 AD 5282,15 41,32 AC 35,41 549,99 A 612,71 1,97 ACDE 2,05 1,51 A 1,02 3,02 AC 5,12 Polski Koń Szlachetny Półkrwi ,65 BCD 2421,62 20,77 BD 20,24 249,69 DC 410,08 1,07 CDE 1,43 1,09 0,78 1,03 BCDE 2,35 Trakeńska , ,93 18,01 16,33 203,04 246,44 0,98 0,97 1,05 0,54 0,69 0,98 Westfalska ,94 AD 2543,03 28,51 ACD 25,64 412,32 AE 438,35 1,43 ACDE 1,49 1,12 0,78 1,5 AC 2,47 Wielkopolska ,52 BC 2513,43 18,23 B 18,2 215,63 BD 384,94 1,03 CD 1,46 1,07 0,79 0,92 DF 2,44 Wschodnie półkrwi gorącokrwiste , ,92 25,92 31,07 354,11 584,14 0,97 0,96 0,96 0,59 1,04 2,22 Pełna Krew Angielska , ,32 25,89 30,98 247,89 355,29 0,94 1,09 1,09 0,79 0,75 1,21 Zangersheide ,6 1955,6 25,08 30,2 339,71 536,4 1,29 ACDE 1,37 1,11 0,77 1,15 1,9 A, B - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,0 Osobniki o najwyższej wartości hodowlanej Wartości hodowlane 30 najlepszych koni, na podstawie indywidualnego współczynnika sukcesu, przedstawia tabela 13. Na pierwszym miejscu znalazł się ogier Konkret 2 brdbg po Kolibri meckl, następnie klacz Euforia sp po Eskudo wlkp, ogier Rubikon sp po Czuwaj sp oraz klacz My Lady hol po Chambertin hol. Z tabeli 20 wynika, że wśród najlepszych zaprezentowanych koni najwięcej było rasy sp (11), a następnie holszyńskich (5). Natomiast wśród ras ojców najlepszych koni sportowych widać zdecydowaną dominację ras zagranicznych jak KWPN (6), hol (6), han (6). Tylko 4 spośród 30 najlepszych koni pochodzi

15 po reproduktorach polskiej hodowli. Są to ogiery Czuwaj sp, Fan Bej m, Eskudo wlkp, Kirpan xx. Analizując zestawienie należy stwierdzić, że przewagę liczebną mają konie rasy sp pochodzące po reproduktorach ras zagranicznych. Wyniki te mogą wskazywać na wysoką specjalizację koni ras zagranicznych oraz pochodzących po ojcach ras zagranicznych do dyscypliny skoków przez przeszkody. Do podobnych wniosków doszli również GERINGER i wsp. (2003a), LEWCZUK (2004), CHRZANOWSKI i wsp. (2000). Spośród stawki najlepszych osobników pod względem wartości hodowlanej 4 ogiery skończyły zakład treningowy, a 12 koni brało udział w MPMK. Tabela 13. Wartość hodowlana 30 najlepszych koni badana w latach , oszacowana na podstawie indywidualnego współczynnika sukcesu LP Koń Ojciec Matka Rasa ZT Rok startu w MPMK IWS RK niemieckie półkrwi 1 Konkret 2 Kolibri Ulme gorącokrwiste NIE 0, Euforia Eskudo Embari Sp NIE 2001,2002,2003 0, Rubikon Czuwaj Rosa Flora Sp TAK 2001,2002,2003 0, My Lady Chambertin G-Christine Hol NIE 0, En Viable Elvis Estera Sp NIE 0, Imequyl Luron Lluzja Sp TAK 2003,2004,2005,2006 0, Efez 7 Czuwaj Eneida Sp TAK 0, Ritus Ritual Granessa Han NIE 0, Chwała Cabrol Chełmża Sp NIE , Calanda Chambertin Gaenseblume Hol NIE , Holz-Sport Agresja Kirpan Amanda Wlkp NIE 0, Orkisz Dido Orawa Wlkp NIE 0, Amant Fan Bej Amba M NIE 0, Rabiatos Z Rabiat Z Okowita Sp NIE , Quidam De 15 Quamiro Hof Schretstakens Revel Eleen Hol NIE 0, Joker Elvis Jedlina Sp NIE 0, Savage Adam Szaruga Sp NIE 0, Sina 355 Amiro Lady Hilda inne szlachetne NIE 0, Boliwia Elvis Brenda Sp NIE , Dywizja Dinard L Dorina Westf NIE 0, Fair Play Coudreau Abdullah Cabana II s.f. NIE 0, Symphonie Heartbreaker It'S Me (Heartreauer It'S Me) BWP NIE 0, Spot Sao Paulo Genda Han NIE 0, VW Luron Guidam Berania KWPN NIE 0, Bischof L Bachus Verbena Hol Hol NIE , Sewilla Voltaire Segowia Sp NIE 2003,2004,2005 0, Young Lady Cambridge G-Christine Hol NIE 2005,2006,2007 0, Escudo I 28 Escudero L Cherrybomb Han TAK , Midas Furore Saarmarie KWPN NIE , Bolero De Ravel Bachus Estrada Hol NIE 0, WH

16 Wartość hodowlana ogierów - ojców polskich koni sportowych Spośród 578 analizowanych osobników ojców-reproduktorów polskiej hodowli były 132 ogiery oraz 389 hodowli zagranicznej. Ojcowie urodzili się w latach Najliczniejszą grupę stanowiły ogiery posiadajcie tylko jednego potomka 395 (68,33%). W tabeli 14 przedstawiono 30 ogierów-ojców pod względem najwyższej wartości hodowlanej. W zestawieniu ujęto ogiery, które posiadały co najmniej 3 potomków. Wśród wyszczególnionych reproduktorów, 13 posiadało własne wyniki dzielności sportowej w analizowanym okresie. Wśród 101 ogierów ujętych w zestawieniu 57 miało dodatnią wartość hodowlaną a 44 ujemną. Spośród 30 najlepszych omawianych ogierów 8 zostało wyhodowanych w Polsce Czuwaj sp, Makart wlkp, Winner sp, Sebastian m, Elf sp, Arcus xx, Cordial sp, Jankes xx (tabela 14). Z wyżej wymienionych na uwagę zasługuje Czuwaj ur. w 1992, który zajmuje 1 miejsce w rankingu. Ogier ten w 1995 roku ukończył ZT w Spocie z oceną wybitną. Czuwaj, rasy sp, wyhodowany w SK Nowielice, stanowił klacze m.in. w SK Moszna, SO Bogusławice, SK Walewice, SK Kadyny. W 2012 roku zajął 97. miejsce (149 pkt)w rankingu WBFSH wśród 100 najlepszych ogierów konkurencji WKKW, a w 2010 roku 64. miejsce (1569 pkt) w rankingu ogierów ujeżdżeniowych. Wśród pozostałych Winner sp, Elf sp i Cordial sp plasują się odpowiednio na 15., 19. i 28. miejscu i posiadają wyniki użytkowości własnej. Ogier Sebastian m jest synem og Arcus xx i zajmują one odpowiednio 18. i 26. miejsce. Wartość hodowlana niektórych ogierów zagranicznych dotychczas nie została oszacowana na podstawie wyników ich własnych bądź potomstwa. Tabela 14. Wartość hodowlana 30 najlepszych ogierów-ojców oszacowana na podstawie indywidualnego współczynnika sukcesu WH LP Ogier- ojciec RU Rasa Ojciec Rasa IWS RK Lpot 1 Czuwaj 1992 Sp Windwurf han 0, Elvis 1986 KWPN Le Mexico s.f. 0, Kolibri 1979 Meckl Kobold I brdbg 0, Chambertin 1993 Hol Cambridge hol 0, Luron 1993 KWPN Guidam s.f. 0, Voltaire 1979 Han Furioso II s.f. 0, Cabrol 1990 Hol Caletto I hol 0, Robin II Z 1987 Han Ramiro Z hol 0, Contender 1984 Hol Calypso II hol 0, Guidam 1988 s.f. Quidam De Revel s.f. 0, Leandro 1989 Hol Lenz hol 0, Furore 1987 KWPN Ahorn KWPN 0, Quidam De Revel 1982 s.f. Jalisco B s.f. 0, Makart 1986 Wlkp Arianin wlkp 0, Winner 1992 Sp Fetysz sp 0, Escudo I 1991 han Espri han 0, Veritas 6 (Quidam Dor) 1982 xo Vidoc xo 0, Sebastian 1993 m Arcus xx 0, Elf 1992 sp Fanimo KWPN 0, Indoctro 1990 hol Capitol I hol 0, Heartbreaker 1989 KWPN Nimmerdor KWPN 0, Nurjev 1995 KWPN Guidam s.f. 0, Campetot 1981 xxoo Cafettot xxoo 0, Garantie 1988 KWPN Burggraaf hol 0,

17 25 Acord II 1987 hol Ahorn Z han 0, Arcus 1978 xx Cross xx 0, Five Star Camp 1985 xx Deputy Minister xx 0, Cordial 1991 sp Colorado han 0, Karandasj 1992 KWPN Fedor KWPN 0, Candillo 1993 hol Cassini I hol 0, Wartość hodowlana koni pochodzących z różnych krajów Kraj pochodzenia miał wpływ na wartość hodowlaną polskich koni sportowych. Analizie zostało poddanych 954 osobników, z czego z Polski pochodziło 506, z bloku niemieckiego 318, a z Holandii 130 (tabela 15). Konie pochodzące z Polski miały istotnie wyższą wartość hodowlaną w stosunku do ujemnej wartości hodowlanej koni z bloku niemieckiego. Grupa osobników z Holandii uzyskała dodatnią wartość hodowlaną. Tabela 15. Rozkład wartości hodowlanej w zależności od kraju pochodzenia konia Kraj N WH SD Blok Niemiecki 318-0,0001a 0,08 Holandia 130 0,0069 0,07 Polska 506 0,0136 b 0,08 a, b - wartości w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się wysoko istotnie p 0,05 Trend genetyczny Trend genetyczny średnich wartości hodowlanych na rok urodzenia oszacowano dla koni startujących w zawodach dyscypliny skoki przez przeszkody w latach Średnie wartości hodowlane w analizowanym okresie kształtowały się na różnym poziomie. Najniższa wartość średniej wartości hodowlanej dla cechy IWS została odnotowana w roku 1986 i 2003, a najwyższa w latach 1997 i Został zaobserwowany postęp hodowlany wynoszący 0,0023 i był istotny statystycznie. Linia trendu wykazała tendencję rosnącą. Rysunek 4. Trend genetyczny oszacowany na podstawie IWS w latach ,04 y IWS = -4,4991+0,0023*x R 2 =0,22 0,02 0,00 Średnia wartość hodowlana -0,02-0,04-0,06-0,08-0,10-0, Rok urodzenia