Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Międzyrzec Podlaski

Transkrypt

1 Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Międzyrzec Podlaski

2 Spis treści I. Wstęp... 2 II. Diagnoza obszaru Położenie Mieszkańcy Edukacja Rynek pracy Przedsiębiorczość Rolnictwo Gospodarstwa domowe Infrastruktura sieciowa Walory turystyczne Opieka społeczna Budżet gminy Promocja gminy III. Cele strategiczne i operacyjne IV. Uwarunkowania zewnętrzne V. Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi, regionalnymi i powiatowymi VI. System wdrażania strategii VII. Wskaźniki monitoringu strategii VIII. Źródła finansowania Strategii Spis wykresów Spis rysunków Spis tabel Spis map Bibliografia

3 I. Wstęp Strategia rozwoju jest kluczowym elementem planowania rozwoju lokalnego. Jest to dokument, którego celem jest wskazanie wizji oraz strategicznych kierunków rozwoju gminy. Strategia jest podstawowym instrumentem długofalowego zarządzania gminą. Pozwala na zapewnienie ciągłości i trwałości w realizacji przyjętych priorytetów rozwojowych, niezależnie od zmieniających się uwarunkowań politycznych. Strategia umożliwia również efektywne gospodarowanie własnymi, zwykle ograniczonymi zasobami, takimi jak: mienie komunalne, zasoby ludzkie, infrastruktura czy też środki finansowe. Z punktu widzenia rozwoju lokalnego szczególne znaczenie wydaje się mieć problematyka form wydatkowania. Gmina ma bowiem możliwość finansowania zadań za pośrednictwem własnych jednostek organizacyjnych, powoływanych spółek, bądź też innych podmiotów spoza sektora publicznego (np. przedsiębiorców, organizacji pożytku publicznego). Z każdym z tych wariantów wiąże się inny system (tryb, zasady) rozdysponowywania środków i uzyskiwanych efektów. Niebagatelne znaczenie ma przy tym dobór formy finansowania pod kątem rodzaju zadań. Każda z form realizacji wydatków wiąże się - poprzez dokonywanie zasilenia finansowego na rzecz realizującego zadanie - z wyborem nie tylko ekonomicznym, ale równocześnie z poparciem dla istnienia danej instytucjonalizacji podmiotów. Zatem od organizacji finansowania wydatków w danej gminie zależy m.in. kondycja i rozwój danych kategorii przedsiębiorstw, organizacji non-profit, czy innych podmiotów. To zaś przekłada się bezpośrednio na ocenę jednego z kryteriów rozwoju lokalnego. Podejmowanie przez gminy działań prorozwojowych wymaga stosownego potencjału konkurencyjnoinnowacyjnego, co nie jest łatwe z uwagi na ograniczoność zasobów własnych. Stąd też ważne jest pozyskiwanie środków zewnętrznych finansujących takie działania. Mają one odmienny od instrumentów dochodowych charakter i nie powinny ich zastępować. Generalnie zewnętrzne źródła finansowania można podzielić na dwie kategorie zwrotne (kredyty, pożyczki, obligacje) i bezzwrotne. Ważne jest ich uzyskiwanie z jak najmniejszym udziałem kosztów własnych. Dlatego gminy powinny skupić się przede wszystkim na pozyskiwaniu bezzwrotnych środków zagranicznych (głównie z UE), które pokrywają znaczącą część kosztów zadań. Ubieganie się o tego typu finansowanie i korzystanie z niego to obecnie jeden z fundamentów rozwoju gmin. Konieczność optymalizacji wydatków i ich efektów w czasie wymaga podejmowania decyzji w ramach określonej strategii. W odniesieniu do finansów chodzi tu przede wszystkim o wytyczne formułowane w planach o krótko- i długookresowych, tj. m.in. w budżecie, wieloletniej prognozie finansowej, wieloletnich programach inwestycyjnych. Istotny związek z zarządzaniem rozwojem ma także wewnętrzny system kontroli finansowej. Jest to narzędzie wspomagające kierowanie jednostką, które wprawdzie ma ograniczoną skuteczność, niemniej przy jego pomocy można uzyskać pewien stopień prawdopodobieństwa, że jednostka osiągnie swoje cele. 2

4 W niniejszym opracowaniu przyjęto, że zaktualizowana strategia będzie dokumentem średniookresowym, a okres jej realizacji przypadnie na lata Przyjęcie takiego horyzontu czasowego jest zgodne z zaleceniami planistycznymi oraz pozwala na dostosowanie strategii do wymogów wynikających z obowiązującej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata Z uwagi na dość długi okres obowiązywania strategii, założono, że musi to być dokument uniwersalny, koncentrujący się na rozwiązaniu najważniejszych problemów rozwojowych gminy i jej mieszkańców. Niniejsza strategia składa się z następujących części: 1. Diagnoza obszaru (najważniejsze, strategiczne aspekty mające wpływ na wysokość wydatków budżetu gminy) 2. Cele strategiczne i operacyjne 3. Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi, regionalnymi i powiatowymi 4. System wdrażania strategii, w tym potencjalne źródła finansowania 5. Wskaźniki monitoringu strategii Przy opracowaniu strategii przyjęto metodę ekspercką. Niniejszy dokument wymaga przeprowadzenia procesu konsultacji oraz przygotowania dokumentu operacyjnego planu projektów realizujących cele strategiczne zgłoszone przez urząd gminy, jednostki organizacyjne gminy oraz partnerów społeczno-gospodarczych. Przy przygotowaniu diagnozy kluczową rolę odgrywają dane statystyczne Banku Danych Lokalnych GUS. Pomimo znacznych rozbieżności pomiędzy danymi statystycznymi a danymi w posiadaniu gminy posłużono się tymi pierwszymi w celu zachowania standardów porównań danych gminnych do danych powiatowych, regionalnych bądź krajowych. Ze względu na przejrzystość analiz, w dokumencie zastosowano podsumowanie mocnych, słabych stron, szans i zagrożeń w postaci analiz SWOT po każdym z podrozdziałów diagnozy obszaru. Celowo nie wyodrębniono podrozdziału uwarunkowania zewnętrzne, zaznaczając takie aspekty w strategicznych punktach styczności z elementami diagnozy obszaru. Dodatkowo, ze względu na brak aktualizacji dokumentów o charakterze strategicznym dla powiatu bialskiego oraz gmin ościennych w odniesieniu do dokumentów strategicznych odnoszono się głównie do dokumentów krajowych i regionalnych. Niezwykle istotną barierą w trakcie przygotowania niniejszego opracowania jest brak zatwierdzonych przez Komisję Europejską programów operacyjnych na lata W trakcie przygotowania podrozdziału System wdrażania strategii posiłkowano się głównie Umową partnerstwa (maj 2014) oraz projektami programów operacyjnych. 3

5 II. Diagnoza obszaru 1. Położenie Gmina Międzyrzec Podlaski położona jest w północnej części województwa lubelskiego, w zachodniej części powiatu bialskiego. Jest gminą wiejską prawie w pełni otaczającą miasto Międzyrzec Podlaski. Rysunek 1 Położenie gminy Międzyrzec Podlaski w województwie lubelskim i w powiecie bialskim Źródło: oraz Wzdłuż gminy przebiegają najważniejsze szlaki komunikacyjne Europy: kolejowa magistrala Berlin - Moskwa oraz międzynarodowa droga łącząca Europę zachodnią z Moskwą. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe (2 i 19) oraz dwie drogi wojewódzkie (806 i 813). Mapa 1Mapa gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: geo-system.com.pl Powierzchnia gminy wynosząca 262 km 2 plasuje gminę Międzyrzec Podlaski w rankingu pod względem powierzchni gmin na czwartym miejscu w województwie lubelskim. Na terenie gminy znajduje się 35 miejscowości, z czego 33 z nich to sołectwa. 4

6 2. Mieszkańcy Gminę Międzyrzec Podlaski zamieszkuje ponad mieszkańców (por. wykres 1). W porównaniu do powierzchni gminy, jest to stosunkowo mała liczba. Uwzględniając ranking gęstości zaludnienia, z wynikiem 40,1 osób na km 2 wynik gminy plasuje ją na 154 miejscu (dane za 2013r.). Gmina wiejska okalająca miasto ma potencjał rozwojowy wynikający z możliwości semiurbanizacji 1. Obserwując krzywą populacji można zauważyć wyraźny wzrost liczby ludności gminy w 2010 r. Od tego jednak czasu ludność gminy spada średnio o 20 osób. W planach rozwojowych gminy konieczne jest podjęcie działań zmierzających do zatrzymania i odwrócenia tej tendencji. Wykres 1 Ludność gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Wśród mieszkańców gminy, kobiety stanowią mniejszość. Sytuacja jest raczej nietypowa, gdyż średnio w powiecie, województwie i kraju liczba kobiet przewyższa liczbę mężczyzn. Według rankingu gmin w województwie lubelskim, 49,71% udział kobiet w populacji (por. wykres 2), plasuje gminę Międzyrzec Podlaski na 169 miejscu. Na wykresie 3 wskazano piramidę wiekową ludności gminy w podziale na płeć. Jak wynika z danych liczebność kobiet przekracza liczebność mężczyzn dopiero w grupie wiekowej 65 i więcej lat. Kształt piramidy wskazuje na stacjonarny (zastojowy) tryb społeczeństwa przejściową fazę pomiędzy społeczeństwem młodym a starym. 1 Semiurbanizacja proces umiastowienia wsi. Teren wiejski zaczyna przypominać miasto, również pod względem warunków społeczno-bytowych. Następuje podniesienie poziomu życia (pozytywny skutek), jak i upowszechnienie się miejskiego stylu bycia (negatywny skutek). Takie procesy można zaobserwować szczególnie często w południowej Polsce. Źródło: 5

7 Wykres 2 Ludność wg płci, rozkład procentowy Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Wykres 3 Piramida wieku mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski dane za 2012 r. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, W roku 2012 udział ludności w wieku produkcyjnym (por. wykres 4) wyniósł prawie 61%, czyli mniej niż średnia dla województwa lubelskiego (63%). Pozytywnym trendem jest spadek liczby osób w 6

8 wieku poprodukcyjnym (średni dla województwa wynosi 18,9%), jednak niepokojący jest fakt spadku liczby osób w wieku przedprodukcyjnym (chociaż wskaźnik ten jest wciąż wyższy niż średni dla województwa 18,6%). Wykres 4 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Wysoki wskaźnik ludności w wieku produkcyjnym powinien być utrzymywany, przy równoczesnym zapewnieniu stabilności rynku pracy. Pozytywne uwarunkowania będą miały wpływ zarówno na przyrost naturalny (w gminie notuje się tendencje zmienne) jak i saldo migracji (przez ostatnie lata naprzemiennie notowało się saldo ujemne z dodatnim). Wykres 5 Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Z danych statystycznych wynika dosyć dobra sytuacja demograficzna w gminie Międzyrzec Podlaski: - spada wskaźnik obciążenia demograficznego (wykres 6), - liczba osób w wieku przedprodukcyjnym w gminie jest wyższa niż średnia dla województwa, - maleje udział osób w wieku poprodukcyjnym. 7

9 Sytuacja ekonomiczna mieszkańców zależy jednak od rynku pracy oraz gospodarki gminy, które będą omawiane w kolejnych rozdziałach niniejszej strategii. Wykres 6 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Mocne strony -liczba osób w wieku przedprodukcyjnym w gminie jest wyższa niż średnia dla województwa -maleje udział osób w wieku poprodukcyjnym Szanse - semiurbanizacja terenów wiejskich w związku z naturalnymi procesami rozwoju miast (w tym wzrost ludności, poprawa warunków społecznobytowych) Słabe strony -niestabilny trend migracji oraz przyrostu naturalnego Zagrożenia - nasilające się trendy migracji ludności z terenu gminy, - spadek przyrostu naturalnego 8

10 3. Edukacja Zgodnie z organizacją sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski funkcjonuje 17 oddziałów przedszkolnych, 8 szkół podstawowych (w tym 7 prowadzonych przez gminę) i 3 gimnazja (w tym jedna szkoła podstawowa i jedno gimnazjum tworzące Zespół Szkół). Tabela 1 Sieć oddziałów przedszkolnych zorganizowanych w szkołach podstawowych w Gminie Międzyrzec Podlaski Lp. Nazwa szkoły przy której zorganizowano oddziały Adres przedszkolne Publiczna Szkoła Podstawowa Halasy 41, Międzyrzec Podlaski im. Henryka Sienkiewicza w Halasach 2 Publiczna Szkoła Podstawowa Kożuszki 37, Międzyrzec Podlaski im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kożuszkach 3 Publiczna Szkoła Podstawowa Misie 118, Międzyrzec Podlaski im. Marii Konopnickiej w Misiach 4 Publiczna Szkoła Podstawowa Strzakły 89A, Międzyrzec Podlaski im. Marii Konopnickiej w Misiach Oddziały zamiejscowe Szkoły Podstawowej w Strzakłach 5 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy Rogoźnica 96, Międzyrzec Podlaski 6 Publiczna Szkoła Podstawowa Rudniki 2, Międzyrzec Podlaski im. Karola Krysińskiego w Rudnikach 7 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Rzeczycy Rzeczyca ul. Gościniec 74, Międzyrzec Podlaski 8 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Tłuśćcu Tłuściec 112, Międzyrzec Podlaski 9 Publiczna Szkoła Podstawowa w Tuliłowie Tuliłów ul. Łukowska 61a, Międzyrzec Podlaski Źródło: Uchwała nr XLIX/321/14 Rady Gminy Międzyrzec Podlaski z 29 sierpnia 2014 r. w sprawie ustalenia sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski Od 2010 roku do oddziałów przedszkolnych uczęszczają również dzieci 3 i 4 letnie. (por. wykres 8) W grupie trzylatków tylko niecałe 20% wszystkich dzieci objętych jest opieką przedszkolną. Wśród grupy czterolatków udział objętych opieką przedszkolną wynosi około 40%. Oznacza to, że 80% trzylatków oraz 60% czterolatków może uczęszczać do przedszkoli w innych gminach (np. w mieście Międzyrzec Podlaski) lub pozostaje w domu pod opieką członków rodziny lub opiekunek. Oznacza to, że w gminie istnieje popyt na nowe przedszkola zwłaszcza, że po nowelizacji ustawy przedszkolnej 2 nowe przepisy nakładają na gminy m.in. obowiązek zapewnienia miejsca realizacji wychowania przedszkolnego każdemu dziecku 4-letniemu (od dnia 1 września 2015 r.) i 3-letniemu (od dnia 1 września 2017 r.). Wspomniana wyżej ustawa nakłada na gminy również obowiązek: - umożliwienia realizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w innych formach wychowania przedszkolnego, oraz - umożliwienia szkołom niepublicznym oraz szkołom publicznym prowadzonym przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne udziału w programach 22 Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 827), 9

11 rządowych umożliwiających rozwijanie kompetencji, zainteresowań i uzdolnień dzieci i młodzieży oraz innych grup społecznych. Oznacza to konieczność wprowadzania innowacyjnych metod pobudzania i rozwoju kreatywności i kreowania postaw przedsiębiorczych dzieci. Gmina powinna nawiązywać współpracę z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi w celu wprowadzania takich metod zgodnie ze sprawdzonymi w Stanach Zjednoczonych i krajach Unii Europejskiej metodami uczenia kreatywnego myślenia (creativethinking). Wykres 7Rozkład dzieci w oddziałach przedszkolnych wg wieku (w 2012r.) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Wykres 8Udział dzieci w oddziałach przedszkolnych w odniesieniu do liczby dzieci w danym wieku w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Zgodnie z Ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U nr 95 poz. 425 z późn. zm), gmina jest organem prowadzącym publicznych szkół podstawowych i gimnazjalnych (za wyjątkiem szkół specjalnych). W gminie Międzyrzec Podlaski jest 8 publicznych szkół podstawowych i 3 gimnazja (tabela nr 2). Tabela 2 Sieć publicznych szkół i gimnazjów w Gminie Międzyrzec Podlaski 10

12 Źródło: Uchwała nr XLIX/321/14 Rady Gminy Międzyrzec Podlaski z 29 sierpnia 2014 r. w sprawie ustalenia sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski Lp Nazwa szkoły Adres Granice obwodu szkoły Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Halasach Halasy 41, Międzyrzec Podlaski wsie: Halasy, Dołhołęka, Łukowisko 2 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach 3 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach Oddziały Zamiejscowe Szkoły Podstawowej w Strzakłach 4 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kożuszkach 5 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy Publiczna Szkoła Podstawowa 6 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Karola Krysińskiego w Rudnikach 7 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Rzeczycy 8 Publiczna Szkoła Podstawowa w Tuliłowie Misie 118, Międzyrzec Podlaski Strzakły 89A, Międzyrzec Podlaski Kożuszki 37, Międzyrzec Podlaski Rogoźnica 96, Międzyrzec Podlaski Rudniki 2, Międzyrzec Podlaski Rzeczyca ul. Gościniec 74, Międzyrzec Podlaski Tuliłów, ul. Łukowska 61a, Międzyrzec Podlaski wsie: Misie, Przychody, Jelnica, Sawki, Strzakły wieś: Strzakły wsie: Kożuszki, Łuby, Łuniew, Krzewica wsie: Rogoźnica, Kolonia Rogoźnica, Rogoźniczka, Koszeliki, Zawadki, Manie, Przyłuki, Zasiadki, Zaścianki wsie: Wysokie, Rudniki, Sitno, Puchacze, Utrówka wsie: Rzeczyca, Bereza wsie: Tuliłów, Pościsze Stare, Pościsze Nowe 9 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Tłuśćcu 10 Publiczne Gimnazjum Nr 1 im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Jelnicy Tłuściec 112, Międzyrzec Podlaski Jelnica 84, Międzyrzec Podlaski wsie: Tłuściec, Żabce, Wólka Krzymowska, Kolonia Wolańska, Krzymoszyce wsie: Misie, Przychody, Sawki, Strzakły, Jelnica, Rzeczyca, Bereza 11 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy Publiczne Gimnazjum Nr 3 12 Publiczne Gimnazjum Nr 2 im. Adama Mickiewicza w Krzewicy Rogoźnica 96, Międzyrzec Podlaski Krzewica 44, Międzyrzec Podlaski wsie: Rogoźnica, Manie, Przyłuki, Zasiadki, Koszeliki, Zaścianki, Sitno, Rudniki, Wysokie, Puchacze, Kolonia Rogoźnica, Rogoźniczka, Utrówka, Zawadki wsie: Krzewica, Łuniew, Kożuszki, Łuby, Tłuściec, Żabce, Halasy, Łukowisko, Dołhołęka, Wólka Krzymowska, Krzymoszyce, Kolonia Wolańska, Pościsze Stare, Pościsze Nowe, Tuliłów W 9 szkołach podstawowych w 2012 roku, w 53 oddziałach uczyło się 709 uczniów (652 w szkołach prowadzonych przez samorząd i 57 w szkole społecznej), z czego 118 uczniów zostało absolwentami szkół podstawowych (z czego 3 uczyło się w szkole prywatnej). Wyniki nauczania w szkołach podstawowych kształtują się na średnim poziomie. Na 40 punktów możliwych do zdobycia podczas testu szóstoklasistów, średni wynik 127 uczniów w gminie, którzy przystąpili do testu plasował się w 2013 roku na poziomie 22,7 pkt (na terenie powiatu najwyższy wynik osiągnęli uczniowie z gminie Konstantynów 24,8 a najmniejszy w gminie Tuczna 18,8). Według rankingu Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie na 127 uczniów, tylko 20 zdało test na 11

13 poziomie wysokim, 66 na poziomie średnim i 41 na poziomie niskim. Na podstawie wyników z testów 7 szkół zakwalifikowano na poziomie średnim, 1 na niskim i żadnej na poziomie wysokim. 3 W 3 gimnazjach w roku 2012, w 18 oddziałach uczyło się 383 uczniów, z czego 147 ukończyło szkołę. W 2013 roku do egzaminu gimnazjalnego przystąpiło 118 uczniów, z czego 41 absolwentów przystąpiło do egzaminu gimnazjalnego w Publicznym Gimnazjum nr 3 w Rogoźnicy, również 41 w Publicznym Gimnazjum nr 1 w Jelnicy oraz 36 w Publicznym Gimnazjum nr 2 w Krzewicy. Tabela 3Wyniki egzaminu gimnazjalnego w gminie Międzyrzec Podlaski. uczniowie uczniowie z dysleksją wyniki część humanistyczna wyniki matematyka wyniki j. angielski podstawowy wyniki j. angielski rozszerzony wyniki j. rosyjski podstawowy wyniki j. rosyjski rozszerzony gimnazjum nr ,50% 48% 80,20% 39,20% 59,60% - gimnazjum nr % 37,80% 47,10% 52,90% 70% 37,90% gimnazjum nr ,50% 40,30% 60% 26,30% 61,50% 28,90% Źródło: Wyniki uczniów i szkół podstawowych w gminach w 2013 roku, Wydział Badań i Analiz OKE w Krakowie. Na podstawie wyników z egzaminów OKE w Krakowie zakwalifikowała wszystkie gimnazja w gminie na poziomie średnim. Mapa 2Rozkład placówek oświatowych w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: google.maps.pl Zgodnie z priorytetami dokumentu Edukacja i szkolenie 2020 przyjętego przez Radę UE ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury w maju 2009 roku: 1. uczenie się przez całe życie i mobilność w celach edukacyjnych; 2. poprawa jakości i wyników kształcenia oraz skuteczności oferty; 3. promowanie sprawiedliwości i aktywnej postawy obywatelskiej; 4. zwiększanie innowacji i kreatywności na wszystkich poziomach kształcenia; szkoły w gminie Międzyrzec Podlaski powinny wprowadzić powyższe zalecenia organizując w trakcie godzin dodatkowych oraz programowych innowacyjne metody nauczania opracowane podczas projektów innowacyjnych w latach , szczególnie w dziedzinach zwiększania kreatywności uczniów, kształtowania postaw przedsiębiorczych i obywatelskich, podniesienie kompetencji czytania ze zrozumieniem oraz przetwarzania informacji i wnioskowania. 3 Wyniki uczniów i szkół podstawowych w gminach w 2013 roku, Wydział Badań i Analiz OKE w Krakowie. 12

14 Elementami wspierającymi edukacje są technologie i narzędzia informatyczno-komunikacyjne. Każda ze szkół posiada pracownie komputerową. W szkołach podstawowych 709 uczniów w 2012 roku miało dostęp do 147 komputerów (5 uczniów na komputer) w tym 142 komputery z dostępem do internetu (w tym 96 z dostępem do szerokopasmowego internetu). Podobnie w gimnazjach 383 uczniów miało dostęp do 63 komputerów (6 uczniów na 1 komputer) w tym wszystkie z dostępem do internetu (w tym 52 z dostępem do szerokopasmowego internetu). Mocne strony - przestrzenne dopasowanie sieci szkół, - istnienie oddziałów przedszkolnych dla dzieci młodszych niż 5 letnie w każdej szkole podstawowej - dobry stan ilościowy wyposażenia w komputery -wysoki udział komputerów z dostępem do szerokopasmowego internetu Szanse - wykorzystanie wyników projektów innowacyjnych zrealizowanych w latach (baza projektów - mobilność nauczycieli (podnoszenie kwalifikacji oraz wymiany międzynarodowe w ramach projektu ERASMUS) - wzmocnienie współpracy z organizacjami pozarządowymi wspomagającymi edukację obywatelską, kreatywną i nakierowaną na rozwój postaw przedsiębiorczych, - rozwój platform edukacyjnych umożliwiającym uczniom e-learning. Słabe strony -brak samodzielnych żłobków i przedszkoli - średnie i niskie oceny z testu szóstoklasistów oraz egzaminu gimnazjalnego Zagrożenia - brak miejsc w oddziałach przedszkolnych dla dzieci 3 i 4 letnich, -konieczność pokrycia kosztów edukacji przedszkolnej dzieci 3 i 4 letnich uczęszczających do przedszkoli w innych gminach - utrzymujący się średni poziom edukacji absolwentów szkół podstawowych i gimnazjum zmniejszający ich szanse na dorównanie poziomu rówieśnikom w szkołach ponadgimnazjalnych 4. Rynek pracy 13

15 Rynek pracy to obszar geograficzny, w obrębie którego występuje wyraźna specyfika określonych przestrzennie możliwości zatrudnienia, dostępnych pracownikom, bez konieczności zmiany miejsca zamieszkania. Sytuacja na rynku pracy w znacznym stopniu jest konsekwencją uwarunkowań gospodarczych oraz kondycji ekonomicznej nie tylko danego obszaru, ale również uwarunkowań zewnętrznych. Międzyrzec jest częścią powiatu bialskiego, w którym stopa bezrobocia (14,1) jest wyższa niż średnia województwa (12,4). Rysunek 2 Bezrobocie w powiatach stan na koniec września 2014r. Źródło: Na koniec czerwca 2014r. w gminie jako bezrobotne zarejestrowanych było 543 osoby (w tym 261 kobiet), z czego 145 osób to długotrwale bezrobotni i tylko 45 osób jest uprawnionych do zasiłku. Według danych GUS w 2013 roku pracujący (852 osoby) stanowili 0,81% ogółu mieszkańców. Od 2007 roku jest to najwyższa wartość, chociaż w porównaniu ze średnią dla województwa i powiatu jest to niski wynik. (por. Wykres nr 9) Wykres 9 Pracujący na 1000 ludności 14

16 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Niski udział pracujących na 1000 osób może wynikać z rolniczego charakteru gminy. Według danych sprzed 12 lat (Spis Powszechny 2012) tylko 22% mieszkańców utrzymywało się z pracy poza rolnictwem. Wykres 10Główne źródła utrzymania mieszkańców (dane Spisu Powszechnego 2002) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Na własny rachunek w 2013 roku pracowało w gminie 460 osób prowadzących działalność gospodarczą. Jest to najwyższy wskaźnik od lat. Mocne strony Słabe strony - wzrost samozatrudnienia -wysoki odsetek osób długotrwale 15

17 - zróżnicowanie źródeł utrzymania podobny odsetek osób utrzymujących się z pracy jak z rolnictwa Szanse - rozwój przedsiębiorczości, - utrzymanie tendencji wzrostowej liczby osób prowadzących działalność gospodarczą (samozatrudnienie) bezrobotnych, - mała liczba potencjalnych pracodawców (16 małych przedsiębiorstw i 1 duże), - brak informacji o zatrudnieniu w szarej strefie (tzw. Umowy śmieciowe) Zagrożenia - wyludnianie się gminy na skutek migracji za pracą 16

18 5. Przedsiębiorczość Główną dziedziną gospodarki gminy jest rolnictwo (głównie produkcja pasz i hodowla bydła domowego). Rozwija się tutaj także uprawa warzyw i owoców oraz chów trzody chlewnej i drobiu. W ostatnich latach wzrasta liczba osób prowadzących działalność gospodarczą. Wykres 11Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Pomimo wzrostu przedsiębiorczości w gminie Międzyrzec Podlaski, wskaźniki gminne są nieco niższe niż średnia powiatu i znacząco niższe niż średnia województwa (por. wykresy 12, 13, 14). Wykres 12 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa ródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Ź 17

19 Wykres 13 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Wykres 14 Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (460 w roku 2013) stanowią ponad 83% wszystkich podmiotów gospodarki narodowej w gminie Międzyrzec Podlaski. Sektor publiczny ma 2% udział w rynku (12 podmiotów, z czego 11 to państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego). Niewiele więcej (16 podmiotów) udziału w rynku mają spółki handlowe (w tym jedna z udziałem kapitału zagranicznego). Ponadto na terenie gminy działają 2 spółdzielnie, 1 fundacja i 36 stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Tabela 4 Podmioty gospodarki narodowej w gminie Międzyrzec Podlaski w latach podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny - ogółem sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność

20 gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Największy udział w rynku mają przedsiębiorstwa sekcji G (handel hurtowy i detaliczny). Takich przedsiębiorstw w gminie jest ponad 140. Co czwarte przedsiębiorstwo w gminie to przedsiębiorstwo nastawione na handel. Kolejne miejsce zajmują przedsiębiorstwa w sekcji budownictwo (19%), rolnictwo (15%) oraz transport i gospodarka magazynowa (12%). (por. wykres 14). Przedsiębiorstwa w gminie Międzyrzec Podlaski nie charakteryzują się wysokim poziomem innowacyjności, tym bardziej, że sekcje G oraz sekcje A były wyłączone ze wsparcia na projekty innowacyjne w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata Wśród istniejących przedsiębiorstw tylko nieliczne pozyskały dofinansowanie na podniesienie konkurencyjności swoich przedsiębiorstw. W latach przedsiębiorstwa z terenu gminy pozyskały dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata na następujące projekty: - Zakup koparki gąsienicowej oraz zestawu komputerowego wraz z oprogramowaniem w celu wprowadzenia nowych usług, ulepszenia dotychczas świadczonych usług oraz poprawy zarządzania firmą. (Halasy, "MIKPOL" Karol Michaluk; dofinansowanie z Unii Europejskiej ,3zł); - Wzrost konkurencyjności poprzez zakup nowoczesnej betonowni w celu poszerzenia palety produktów i poprawy jakości dotychczas świadczonych usług. (Halasy, "MIKPOL" Karol Michaluk; dofinansowanie z Unii Europejskiej zł); - Wzrost konkurencyjności firmy MIKPOL poprzez zakup nowoczesnej pompo gruszki (Halasy, "MIKPOL" Karol Michaluk; dofinansowanie z Unii Europejskiej ,47 zł) - "Budowa hotelu przy Wiejskim Zajeździe nowym obiektem na mapie turystycznej w Powiecie Bialskim" (Rogoźniczka, BARK s.c Krzysztof Filipek, Władysława Filipek; dofinansowanie z Unii Europejskiej ,92zł); - Nowoczesny zakład obsługi pojazdów samochodowych (Żabce, Zakład Usług Transportowych Wiesław Nowiński, dofinansowanie z Unii Europejskiej ,65zł); - Podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie innowacji produktowych, procesowych i organizacyjnych (Zaścianki, Przedsiębiorstwo Wydobywczo - Produkcyjne "KRUSZ- BUD" Elżbieta Michaluk, dofinansowanie z Unii Europejskiej ,3 zł). 5 4 Zestawienie rodzajów działalności gospodarczej wyłączonych ze wsparcia w ramach RPO WL według kodów PKD, Zarząd Województwa Lubelskiego Zestawienie podpisanych umów, SIMIK, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju Regionalnego 19

21 Wykres 15 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD dane za 2012 r. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, W gminie planowana jest strefa przedsiębiorczości (mapa 3). Strefa (68 ha) jest uzbrojona w energię elektryczną (WN 110 kv), sieć wodociągową (420 m3/d), sieć gazową (ø 700 mm) oraz linię telefoniczną (1 linia analogowa, 5 łączy ISDN). Walorem strefy jest m.in. bliskie sąsiedztwo od Międzyrzeca Podlaskiego - ośrodka gospodarczego specjalizującego się w produkcji przemysłowej (branże spożywcza, drzewna, odzieżowa, meblarska, metalowa i budowlana), obsłudze transgranicznej i obsłudze turystyki. 6 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; B Górnictwo i wydobywanie; C Przetwórstwo przemysłowe; D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; E Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; F Budownictwo; G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H Transport i gospodarka magazynowa; I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J Informacja i komunikacja; K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; P Edukacja; Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; S Pozostała działalność usługowa; T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; U Organizacje i zespoły eksterytorialne 20

22 Mapa 3 Planowana strefa przedsiębiorczości w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Uchwała Nr CXCVIII/4048/2013 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 10 września 2013 r. w sprawie przyjęcia opracowania "Zmiana Katalogu Stref Przedsiębiorczości w Województwie Lubelskim". 21

23 Mocne strony - wzrastająca liczba przedsiębiorstw (w tym liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą) Szanse - sieciowanie i wzmocnienie powiązań dostawców i odbiorców usług - pozyskanie dotacji oraz pożyczek na rozwój działalności - możliwość pozyskania inwestora w uruchamianej strefie przedsiębiorczości - możliwość skorzystania z dotacji na podniesienie kwalifikacji kadry zarządzającej przedsiębiorstwami Słabe strony -rozdrobnienie przedsiębiorstw konkurujących ze sobą - brak przedsiębiorstw średniej wielkości (od 50 do 249 pracowników), - mała konkurencyjność większości przedsiębiorstw na rynku lokalnym i regionalnym Zagrożenia - konkurencja - niskie możliwości inwestycyjne mikro przedsiębiorstw - niskie zdolności zarządzające do zapewnienia i utrzymania sprawności biznesowej firm mikro - 22

24 6. Rolnictwo Rolnictwo jest podstawową dziedziną gospodarki gminy. Z uwagi na niewysokie w większości klasy bonitacyjne gleb, w gminie notuje się wysoki udział użytków zielonych, na których wypasa się bydło. Użytki rolne opierają się na glebach IV - V klasy. Jedynie w północnej części gminy, w okolicach wsi Halasy występuje niewielki fragment gleb II i III klasy. W gminie w 2010 roku (Spis rolny 2010) zanotowano 2070 gospodarstw rolnych, z czego 2054 prowadzi działalność rolniczą. Wykres 16 Liczba gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw (dane za 2010r.) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Najwięcej w gminie jest średnich gospodarstw (od 1 do 10 ha). Prawie 500 gospodarstw ma ponad 10ha z czego 213 to gospodarstwa duże (ponad 15 ha). Średnia wielkość gospodarstwa wynosi ponad 8ha, z których średnio 7,3 ha to użytki rolne. Wykres 17Powierzchnia gospodarstw rolnych (ha) wg użytkowania Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Z 18387,88 ha powierzchni ponad 11 tys. ha to obszar pod zasiewami, ponad 3 tys. ha to łąki i pastwiska, prawie 300 ha stanowią sady. Lasy w gospodarstwach rolnych w gminie zajmują prawie 2,5 tys. ha. Łącznie w gospodarstwach i poza nimi lasy zajmują prawie 7,3 tys. ha (27% powierzchni 23

25 gminy). Największy kompleks leśny tworzą Lasy Międzyrzeckie, na pozostałym obszarze gminy lasy są w miarę równomiernie rozdrobnione. Wykres 18 Powierzchnia zasiewów (ha). Dane ze Spisu Rolnego 2010 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Największy areał upraw w gminie stanowią zboża. Marginalnie uprawia się buraki cukrowe, warzywa gruntowe, rzepak i rzepik oraz uprawy przemysłowe. Tabela 5 Pogłowie zwierząt hodowlanych liczba gospodarstw pogłowie średnie pogłowie na gospodarstwo bydło razem ,8 drób ogółem razem ,3 trzoda chlewna razem ,8 konie ,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, W gminie hodowane są kury, trzoda chlewna, bydło oraz konie. W przeliczeniu pogłowia na ha wskaźniki w gminie są wyższe nić średnia dla województwa. Takie warunki sprzyjają rozwojowi przedsiębiorstw przetwórstwa żywności oraz magazynów. Niskie klasy bonitacyjne gleb wymagają używania nawozów sztucznych, których rocznie zużywa się ponad 2,6 ton. W porównaniu jednak do średniej wartości stosowania nawozów w województwie zużycie nawozów w gminie jest znacząco mniejsze. 24

26 Tabela 6 Zużycie nawozów (w kg) na 1 ha powierzchni (dane Spisu Rolnego 2010) Zużycie nawozów (w kg) na 1 ha powierzchni Gmina województwo mineralne 75,7 103,8 azotowe 44,2 56,7 fosforowe 14,9 22,7 potasowe 16,6 24,5 wapniowe 21,6 27,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Rolnictwo jest dobrze zmechanizowane. W 1276 gospodarstwach jest ponad 1700 ciągników. Mocne strony - wzrastająca liczba przedsiębiorstw (w tym liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą) - wysoki udział areału gospodarstw rolnych w powierzchni ogółem (prawie 50%) Szanse - sieciowanie i wzmocnienie powiązań grup producenckich - rozwój przetwórstwa (zatrzymanie w gminie łańcucha wartości dodanej: rolnictwo-> przetwórstwo spożywcze -> dystrybucja) Słabe strony -niskie klasy bonitacyjne gleb, - konieczność nawożenia upraw, Zagrożenia - niskie możliwości prowadzenia rolnictwa ekologicznego w związku z praktyką stosowania nawozów sztucznych 25

27 7. Gospodarstwa domowe Gmina Międzyrzec Podlaski okala miasto Międzyrzec Podlaski, którego odsetek mieszkańców z związku z procesem suburbanizacji przenosi się z miast na obszary podmiejskie. Suburbanizacja to naturalne zjawisko związane z rozwojem miast oraz realokacji z miast miejsc zamieszkania oraz usług i pracy. Na terenach gminy dominuje zabudowa jednorodzinna. Przeważają wsie zwarte. Drugim rodzajem wsi pod względem liczby ludności są miejscowości o luźnej zabudowie. Do trzeciej grupy należy zaliczyć wsie o zabudowie rozproszonej nieregularnie oraz o zabudowie kolonijnej. Wykres 19Mieszkania w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Z 2845 budynków mieszkalnych do sieci wodociągowej przyłączonych jest budynków. Na terenie gminy brakuje systemu kanalizacji. Do jednej oczyszczalni biologicznej dowożone są ścieki z przydomowych szamb (2026 zbiorników bezodpływowych). Ponadto na terenie gminy jest 378 przydomowych oczyszczalni. W miejscowym planie zagospodarowania należy przewidzieć minimalną powierzchnię zabudowy jednorodzinnej oraz konieczność instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach o zabudowie rozproszonej. Dla obszarów o zabudowie zwartej należy zaplanować realizację inwestycji kanalizacyjnych. Wykres 20 Mieszkania wyposażone w instalacje (w procentach mieszkań ogółem) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Kwestie związane z gospodarką komunalną opisano szerzej w Planie Zagospodarowania Odpadami Powiatu Bialskiego. 26

28 8. Infrastruktura sieciowa Gmina Międzyrzec Podlaski położona jest w środkowo-zachodniej części województwa lubelskiego. Leży w dorzeczu rzek: Krzna, Krzna Północna, Piszczka i Złota Krzywula. Największa wśród nich - Krzna - obejmuje swoim zasięgiem centralną część równinnego, miejscami pofałdowanego lekko terenu gminy. Na obszarze gminy krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne: linia kolejowa Moskwa-Warszawa-Berlin i droga międzynarodowa K-2 Berlin-Moskwa. Istniejący system transportowy gminy Międzyrzec Podlaski zapewnia możliwości zewnętrznych powiązań komunikacyjnych (kolejowych i drogowych) obszaru gminy poprzez przebiegającą równoleżnikowo linię kolejową relacji Warszawa - Terespol oraz układ dróg krajowych (nr 2 i nr 19)i wojewódzkich (806 i 813). Obsługę lokalną i powiązania bliskie zapewnia układ dróg powiatowych i gminnych. Rysunek 3 Powiązania komunikacyjne gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: Zmiana Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Uwarunkowania zewnętrzne - SYNTEZA Lokalne powiązania odległych obszarów gminy oraz bliskie powiązania z obszarami otaczającymi stanowią przede wszystkim drogi powiatowe. 27

29 Przez obszar gminy przebiegają następujące drogi powiatowe lub ich odcinki: Droga nr (odcinek) relacji: Olszanka - Korczówka - Krzewica - Krzymoszyce, Droga nr (odcinek) relacji: Próchenki - Mostów - Huszlew, Droga nr relacji: Międzyrzec Podlaski - Huszlew - Łuzki, Droga nr relacji: Halsy - Żabce, Droga nr (część) relacji: Rogoźnica - Kownaty, Droga nr relacji: Rogoźnica - Zasiadki, Droga nr (odcinek) relacji: Zawadki - do drogi nr 02131, Droga nr (dwa odcinki) relacji: Rogoźnica - Żerocin, Droga nr (odcinek) relacji: Zahajki - Żerocin - Witoroż - Korczówka, Droga nr relacji: Wysokie - Sitno - Szachy, Droga nr relacji: Międzyrzec Podlaski - Krzymoszyce, Droga nr relacji: Pościsze - Jelnica - Misie Lipinki, Droga nr relacji: Międzyrzec Podlaski - Brzozowica Mała, Droga nr (odcinek) relacji: Międzyrzec Podlaski - Szóstka Bezwola, Droga nr (odcinek) relacji: Rzeczyca - Wygnanka, Droga nr (odcinek) relacji: Dębowierzchy - Strzakły - Pościsze, Droga nr relacji: Łuniew - Łukowisko - Manie. Przez obszar gminy przebiega linia kolejowa z zachodu (Warszawa) w kierunku wschodniej granicy kraju (Terespol). Przewozy pasażerskie i towarowe mogą być realizowane pośrednio poprzez stację kolejową położoną w obszarze miasta Międzyrzeca Podlaskiego. Obsługa ruchu pasażerskiego w zakresie bliskich powiązań odbywa się poprzez dwa przystanki kolejowe położone w obszarze gminy, są to: przystanek Misie w zachodniej części gminy oraz Sitno, położony na wschód od miasta Międzyrzec Podlaski. Niewielkie obszary gminy, przy zachodniej i wschodniej jej granicy mogą być obsługiwane przez przystanki położone poza granicą gminy, w bezpośrednim jej sąsiedztwie, tj. Brzozowica na zachodzie i Szachy na wschodzie. Linia kolejowa stanowi element dzielący obszar, utrudniający powiązania drogowe części północnej z niniejszymi enklawami południowymi. W zakresie przewozów pasażerskich, zasadniczym środkiem dla bliskich i dalekich powiązań zewnętrznych jest sieć linii autobusowych przebiegających przez obszar gminy, łączących go z miastem Międzyrzec Podlaski, gdzie znajduje się siedziba władz gminnych oraz z sąsiednimi miastami powiatowymi: Radzyń Podlaski, Łuków, Siedlce, Łosice, a przede wszystkim z Białą Podlaską - siedzibą powiatu, do którego należy gmina. Dworzec autobusowy znajduje się w Międzyrzecu Podlaskim, a przystanki autobusowe rozmieszczone są w rejonach skupisk sieci osadniczej gminy. Najbliższa stacja kolejowa jest w mieście Międzyrzec Podlaski a najbliższe lotnisko w Świdniku (odl. ok. 114 km). Gmina została dobrze wyposażona w infrastrukturę techniczną. Przez jej teren przebiega linia wysokiego napięcia 110 kv, linia światłowodowa oraz magistrala gazownicza O 600 wysokiego i niskiego ciśnienia. Gmina ma też wysokie tempo kompleksowej telefonizacji sięgający blisko 100%. Obszar pokryty jest również siecią telefonii komórkowej. 28

30 Tabela 7 Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej długość czynnej sieci kanalizacyjnej długość czynnej sieci gazowej przesyłowej Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, ,8 174,7 175,9 175,0 175,0 175,0 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 11, Na terytorium gminy możliwy jest rozwój hydroenergetyki. Zgodnie z zapisami dokumentu Stan i perspektywy rozwoju hydroenergetyki w województwie lubelskim z 2012 (BPP w Lublinie) jednym z obiektów do potencjalnego wykorzystania na cele energetyczne jest jaz Puchacze na rzece Krzna o wysokości 2 m. Mapa 4 Perspektywy rozwoju hydroenergetyki budowle piętrzące możliwe do wykorzystania energetycznego Źródło: Stan i perspektywy rozwoju hydroenergetyki w województwie lubelskim, BPP w Lublinie, Lublin 2012 Mocne strony - dobre wyposażenie w infrastrukturę techniczną, - wysokie tempo kompleksowej telefonizacji sięgający blisko 100%. Słabe strony -Drogi zaliczone do układu dróg krajowych nie posiadają jeszcze wymaganych dla nich parametrów. Dodatkowe utrudnienia stanowią: kolizyjne skrzyżowania z drogami podrzędnymi oraz występujące odcinki obudowane, stanowiące bezpośrednią obsługę ciągnącej się wzdłuż nich zabudowy. Sytuację łagodzi fakt, że drogi te nie są jeszcze nadmiernie obciążone ruchem. Układ dróg powiatowych generalnie ma charakter układu promienistego, wychodzącego z obszaru miasta Międzyrzeca Podlaskiego. W układzie tym brak powiązań na kierunku wschód - zachód, szczególnie w północnej części gminy. Parametry techniczne i stan nawierzchni dróg powiatowych i gminnych w wielu przypadkach wymaga poprawy. 29

31 Szanse - przeprowadzenie dróg układu krajowego w sposób gwarantujący uzyskanie właściwych im parametrów technicznych oraz zabezpieczenia przed zagospodarowaniem terenów z nimi sąsiadujących, pogarszającym warunki eksploatacji dróg, a także właściwe powiązanie ich z układem dróg niższych klas - sprawne powiązanie obszaru gminy ze stanowiącym jej centrum usługowo - administracyjne miastem Międzyrzec Podlaski oraz sąsiednimi miastami powiatowymi: Białą Podlaską, Łukowem, Radzyniem Podlaskim, Siedlcami i Łosicami - skomunikowanie obszaru gminy z jednostkami układu osadniczego w gminach sąsiednich - powiązania drogowe pomiędzy poszczególnymi obszarami gminy i bezpośrednią obsługę komunikacyjną terenów zabudowy zagrodowej oraz potencjalnych zespołów zabudowy mieszkaniowej i usługowo - produkcyjnej - możliwość rozwoju hydroenergetyki Kolej nie może być wykorzystywana przez mieszkańców jako środek codziennych dojazdów z uwagi na oddalenie skupisk zabudowy od przystanków kolejowych. Zagrożenia - brak środków finansowych na modernizację układu drogowego (zwłaszcza współfinansowania ze środków unijnych), 30

32 9. Walory turystyczne Główne urozmaicenie równinnego krajobrazu gminy stanowi mozaika lasów i pasma dolin rzecznych. Jest to obszar typowo rolniczy, mało skażony, odpowiedni dla agroturystyki. Główną rzeką na obszarze gminy jest Krzna, która w zachodniej części płynie jeszcze w rozdzieleniu na Krznę Północną i Krznę Południową, łączy się też z Kanałem Wieprz - Krzna. Trzy mniejsze cieki wodne: Krzymoszka, Piszczka i Złota Krzywula płyną z północy i wpadają do Krzny. Szczególną atrakcją jest obszar po eksploatowanych niegdyś złożach żwiru na południowych krańcach miasta i akweny po wyrobiskach przystosowane na kąpieliska. Liczne zbiorniki wodne są zarybiane wieloma gatunkami ryb przez lokalne koło wędkarskie. Stanowią prawdziwy raj dla wędkarzy. 7 Duże powierzchnie leśne obfitują jesienią w grzyby. Na terenie gminy działają cztery koła myśliwskie obejmujące swym zasięgiem ha terenu. Na terenie gminy występują następujące cenne przyrodniczo kompleksy leśne: - "Las Woroniec" - zlewnia bezimiennego cieku spod wsi Swory, lewostronnego dopływu Krzny; chociaż w obszar gminy wchodzi skrawkiem, ma istotne znaczenie dla stabilizacji stosunków wodnych i walorów przyrody żywej związanych z ekosystemem leśnym, z udziałem środowisk wodno - bagienno - torfowiskowych. Dla ochrony walorów przyrodniczych i roli obszaru w strukturze przyrodniczej wskazana jest dominacja funkcji leśnej. - "Las Dubicz" - zwarty kompleks leśny, który pełni rolę wodochronną w zlewni Piszczki i Krzny. Cenne przyrodniczo i hydrograficznie torfowiska. Podstawowa funkcja to leśnictwo, uzupełnione rekreacją. - "Las Dębina" - podstawowy dla PSG węzeł ekologiczny; kompleks leśny o charakterze wodochronnym, projektowany rezerwat przyrody "Dębina Halastowska". Dominująca funkcja ekologiczna i ochrony stosunków wodnych. - "Las Zabirów" - położony w strefie źródliskowej strug zasilających Krzymoszę. Ważna rola regulacyjna w procesie krążenia wody i zasilania systemu przyrodniczego w gatunki leśne. Należy utrzymać te funkcje terenu. - "Las Okopy - Rezy" - o roli i znaczeniu podobnym do przedstawionego wyżej. Funkcja ochronna w zlewni Krzny Północnej skorelowana z leśną. 8 Tereny leśne, szczególnie w wyznaczonych rejonach rekreacyjnych wzdłuż doliny Krzny i Lasy Międzyrzeckie, powinny pełnić ważne funkcje rekreacyjne, ograniczone jednak ilościowo i jakościowo względami ochrony lasów. W rejonie Międzyrzecczyzny znajduje się wiele pomników przyrody: są to dęby, sosny, świerki, wiąz, kasztanowiec, jesion, modrzew europejski, jałowiec pospolity oraz głazy narzutowe: granit, gnejs, pegmatyt. Na szczególną uwagę zasługuje dąb szypułkowy rosnący w Leśnictwie Zahajki, o obwodzie pnia 510 cm oraz dwa głazy o obwodach 11,50 i 12 m. Akweny wodne, zwłaszcza w okolicach wsi Berezy, dolina Krzny i jej dopływów mogą stanowić dogodne warunki do rozwoju turystyki i rekreacji zwłaszcza codziennej i weekendowej. Na obszarze gminy występują tereny o wysokich walorach przyrodniczych, malownicza dolina Krzny i paru mniejszych cieków wraz z naddolinnym osadnictwem wiejskim Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Międzyrzec Podlaski, Lublin, czerwiec

33 Projektowany jest Bialskopodlaski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmujący swym zasięgiem łąki położone właśnie w dolinie Krzny i lasów międzyrzeckich. Obszar tej doliny na całym odcinku stanowi korytarz ekologiczny o randze krajowej w systemie ECONET Polska. Znajdują się tu również dwa projektowane rezerwaty przyrody: starodrzew dębowy Dębina Halasowska i gatunki wodnotorfowiskowe Starorzecze Krzny. Występują również lasy chronione w rejonie rezerwatu LISKI (przy granicy gminy). Region ten wykorzystując sprzyjające warunki ma szansę rozwinąć turystykę kwalifikowaną (kajakarstwo, żeglarstwo) oraz specjalistyczną (myślistwo). Utworzona jest zlewnia chroniona Piszczki dla zachowania stosunków wodnych, głównie zasobów i jakości wód podziemnych. Rzeki i ich doliny są obszarami o szczególnym znaczeniu ekologicznym i krajoznawczym. Możliwość przebywania w środowisku, gdzie nadal jest obecna architektura drewniana chat wiejskich, budowle sakralne oraz kultywowane są zwyczaje i obrzędy ludowe, podnosi atrakcyjność oferty gminy. Serdeczność i otwartość mieszkańców wsi stwarza klimat psychicznego komfortu, który sprzyja odprężeniu i wypoczynkowi. Ważniejsze obiekty zabytkowe: w Krzymoszycach: kaplica św. Antoniego Padewskiego, murowana, z końca XIX w. w Rogoźnicy: zespół dworski z XIX w. (dwór, stodoła, pozostałości parku krajobrazowego) w Zawadkach Zespół Dworski, w tym dwór drewniany i budynek gospodarczy z przełomu XIX i XX w. w Żabcach: kaplica pw. św. Andrzeja Boboli z 1858r. w Wólce Krzymowskiej: kaplica pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1907r. kuźnia drewniana z 1926 r. w Misiach: drewniana plebania w Łukowisku, z końca XIX w. Poza tym: cmentarz w Maniach z okresu Powstania Listopadowego 1831 r. cmentarz wojenny w Tuliłowie grodzisko Przyłuki cmentarz choleryczny w Pściszach z 1873 r. - założony był poza wsią, pod lasem na Starowsi, cmentarz choleryczny w Utrówce krzyż na cmentarzu cholerycznym z 1873 r. w Rzeczycy kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Maniach, kościół Matki Bożej Szkaplerznej w Krzewicy oraz kościół Niepokalanego Poczęcia w Kożuszkach kapliczka z 1851 r. i krzyż z 1942 w Maniach pomnik z 1915 r. w Zasiadkach 32

34 Mocne strony -malownicze tereny brzegów rzek Krzna, Piszczka - współpraca z innymi JST w ramach stowarzyszeń (np. Bialskopodlaska Lokalna Grupa Działania) mająca na celu turystyczne -wykorzystanie doliny Krzny - bliskość wód powierzchownych - bliskość większych lasów - piękny krajobraz - zdrowe środowisko - atrakcje kulturowe - bliskość ewentualnych zabytków Szanse - Możliwość rozwoju agroturystyki - Możliwość zagospodarowania obszarów nadrzecznych na obszary rekreacyjne Słabe strony - nisko poziom rozwoju infrastruktury turystyki i rekreacji - niewypromowane walory turystyczne gminy Zagrożenia - zabudowa cennych przyrodniczo dolin rzecznych, - zanieczyszczenie rzek z powodu niewłaściwej gospodarki ściekowej - niewykorzystanie szans rozwojowych związanych z biernością w pozyskiwaniu dotacji na projekty inwestycyjne z zakresu rekreacji 33