Wymagania edukacyjne z geografii - klasa I

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne z geografii - klasa Dział programu. O B M Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający Uczeń: Uczeń: Uczeń: wyjaśnia, czym zajmuje się geografia wyjaśnia różnice między zna imiona bądź nazwiska uczonych i fizyczna, społeczno-ekonomiczna i elipsoidą a geoidą ich dokonania w zakresie poznania regionalna kształtu i wymiarów iemi podaje wymiary iemi oraz główne cechy jej kształtu Uczeń: wymienia źródła informacji geograficznej wyróżnia dyscypliny geografii geografia wskazuje na mapie lub na globusie równik, południk 0 oraz półkulę południową, północną, wschodnią i zachodnią wyjaśnia terminy: skala, siatka kartograficzna wymienia rodzaje skal oraz podaje ich przykłady określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie i globusie wymienia cechy południków i równoleżników wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe wyjaśnia terminy: długość geograficzna, szerokość geograficzna podaje różnice między planem a mapą dokonuje podziału map ze względu na ich skalę oraz treść podaje różnice między siatką kartograficzną a geograficzną posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie określa położenie matematycznogeograficzne punktów i obszarów na globusie oraz na mapie odszukuje obiekty na mapie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie przekształca postacie skali posługuje się w terenie planem miasta oblicza odległość (rozciągłość południkową) między dwoma punktami na mapie, korzystając z zależności 1 111,2 km stosuje ze zrozumieniem pojęcia: długość geograficzna, szerokość geograficzna oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą między obiektami przedstawionymi na mapie Uczeń: omawia historię poznawania kształtu i wymiarów iemi podaje wartość azymutu geograficznego podaje zasady działania oraz możliwości wykorzystania odbiornika GPS wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy oraz uzasadnia jej przydatność wymienia metody przedstawiania zjawisk na mapach wyjaśnia terminy: wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym odczytuje wysokość bezwzględną oblicza wysokość względną wybranych punktów oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej charakteryzuje wybrane metody przedstawiania zjawisk na mapach stosuje ze zrozumieniem terminy: wysokość względna, wysokość bezwzględna charakteryzuje sposoby przedstawiania rzeźby terenu na mapach analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty posługuje się w terenie planem oraz mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych przeprowadza prostą interpolację, np. wykreśla poziomice

2 . M W W S C H Ś W C. T M O S F wymienia ciał niebieskich znajdujących się w Układzie Słonecznym wyjaśnia terminy: ruch obiegowy iemi, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie wymienia daty dni rozpoczynających pory roku wyjaśnia terminy: ruch obrotowy iemi, południe, północ, doba, górowanie Słońca, południk miejscowy, gnomon wyjaśnia terminy: czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy wyjaśnia terminy: atmosfera, troposfera podaje skład chemiczny powietrza atmosferycznego wymienia planet Układu Słonecznego, zaczynając od planety znajdującej się najbliżej Słońca podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego iemi korzystając z danych liczbowych, porównuje planety Układu Słonecznego podaje cechy ruchu obiegowego iemi podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego iemi podaje kierunek i czas obrotu iemi dookoła własnej osi podaje cechy ruchu obrotowego iemi wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty wymienia rodzaje kalendarzy i podaje ich cechy wymienia warstw atmosfery, zaczynając od tej warstwy, która znajduje się najbliżej powierzchni iemi omawia na podstawie schematu zmiany temperatury powietrza w poszczególnych warstwach atmosfery rozpoznaje i nazywa ciała niebieskie przedstawione na ilustracji podaje daty przesileń i równonocy na podstawie ilustracji przedstawiających oświetlenie iemi w ciągu roku podaje różnicę między teorią geocentryczną i heliocentryczną przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu iemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku opisuje dzienną wędrówkę Słońca po sklepieniu niebieskim, posługując się ilustracją lub planszą posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na iemi oblicza kąt, o jaki obraca się iemia w określonym czasie charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem lub spadkiem wysokości charakteryzuje wybrane ciała niebieskie: planety, planetoidy, gwiazdy, satelity, meteory i meteoryty posługując się rysunkiem, wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca charakteryzuje strefy oświetlenia iemi wyjaśnia przyczyny występowania dnia i nocy polarnej charakteryzuje dwa rodzaje prędkości iemi omawia zastosowanie gnomonu posługuje się ze zrozumieniem pojęciem ruch obrotowy oblicza czas słoneczny i strefowy danego miejsca na podstawie jego położenia matematyczno-geograficznego charakteryzuje czas słoneczny, strefowy, uniwersalny i urzędowy stosuje ze zrozumieniem pojęcia: czas słoneczny, czas strefowy, czas uniwersalny i czas urzędowy charakteryzuje zjawisko inwersji temperatury powietrza omawia rolę lotów kosmicznych w poznaniu wszechświata oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem omawia ruch obrotowy iemi, posługując się tellurium lub globusem ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty omawia wpływ człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego

3 wyjaśnia termin izoterma podaje czynniki wpływające na temperaturę powietrza na iemi analizuje temperaturę powietrza w wybranych miejscach na podstawie map klimatycznych lub wykresu przebiegu temperatury powietrza oblicza średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz średnią roczną temperaturę powietrza sporządza wykres przedstawiający przebieg temperatury powietrza omawia zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych wymienia czynniki klimatotwórcze oraz wyjaśnia na przykładach ich wpływ na zróżnicowanie temperatury powietrza na iemi charakteryzuje skale (Celsjusza, Fahrenheita i Kelvina), wykorzystywane do określania wartości temperatury powietrza wyjaśnia pojęcia: ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych oraz lokalnych, występujących na kuli ziemskiej wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru sporządza schemat wyżu i niżu barycznego wskazuje na mapie świata obszary występowania różnych rodzajów wiatrów charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji stosuje ze zrozumieniem pojęcia: niż baryczny, wyż baryczny wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne, charakteryzuje je i podaje ich przykłady wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych wyjaśnia terminy: wilgotność powietrza, wilgotność względna, resublimacja analizuje występowanie opadów na kuli ziemskiej na podstawie mapy stref klimatycznych podaje przykłady obszarów charakteryzujących się nadmiarem lub niedoborem opadów atmosferycznych wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych ze względu na sposób powstania omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na iemi rozpoznaje przedstawione na ilustracji opady i osady atmosferyczne wyjaśnia na podstawie schematu procesy powstawania chmur, opadów i osadów atmosferycznych na kuli ziemskiej charakteryzuje rodzaje chmur, a także opadów i osadów atmosferycznych

4 wyjaśnia terminy: pogoda, klimat wymienia czynniki klimatotwórcze wykazuje zróżnicowanie klimatyczne iemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na iemi wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza podaje różnice między klimatem a pogodą charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych, położonych w różnych strefach klimatycznych stosuje ze zrozumieniem terminy: pogoda, klimat charakteryzuje klimat górski podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia iemi a strefami klimatycznymi charakteryzuje strefy klimatyczne pod względem warunków sprzyjających działalności człowieka V. W O D Y M wymienia oceanów i wskazuje te oceany na mapie świata podaje przykłady ruchów wody morskiej wyjaśnia terminy: kondensacja, parowanie, morze, zatoka, cieśnina wyjaśnia terminy: rzeka główna, dopływ, zlewisko, dorzecze, dział wodny wskazuje na mapie świata najdłuższe rzeki omawia na podstawie schematu zasoby wodne iemi wskazuje na mapie świata wybrane prądy morskie oraz wymienia ich wymienia stany skupienia wody w przyrodzie i podaje przykłady ich występowania wyjaśnia termin przepływ zaznacza na ilustracji dorzecze, dział wodny i zlewisko wymienia elementy dorzecza omawia obieg wody w przyrodzie na podstawie schematu dostrzega i wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi a zasoleniem wody morskiej wymienia rodzaje i podaje przykłady zasilania rzek podaje przykłady gospodarczego wykorzystania rzek analizuje wykresy długości rzek i ich przepływu charakteryzuje przyczyny i skutki ruchów wody morskiej wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi, a rodzajem zasilania rzek stosuje ze zrozumieniem pojęcia: rzeka główna, dopływ, zlewisko, dorzecze, dział wodny charakteryzuje zjawisko l Nino charakteryzuje powodzie i podaje ich przykłady wyjaśnia terminy: jezioro, bagno, wieloletnia zmarzlina wymienia różne typy genetyczne jezior nazywa i wskazuje na mapie różne typy genetyczne jezior oraz obszary bagienne podaje przykłady gospodarczego wykorzystania stawów i sztucznych zbiorników wodnych omawia warunki powstawania bagien charakteryzuje różne typy genetyczne jezior i podaje ich przykłady

5 V. W N Ę T M wyjaśnia terminy: wody podziemne, źródło, wody artezyjskie, gejzer wymienia warstwy wnętrza iemi w kolejności od warstwy znajdującej się najgłębiej wymienia wybranych skał i minerałów wyjaśnia terminy: skała, minerał określa wiek iemi wymienia er, zaczynając od najstarszej wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni iemi wyjaśnia terminy: wulkan, lawa, magma, hipocentrum, epicentrum, Ognisty Pierścień Pacyfiku wymienia produkty erupcji wulkanicznej wymienia rodzaje wód podziemnych analizuje budowę niecki artezyjskiej na podstawie ilustracji wymienia metody badania wnętrza iemi podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską wskazuje różnice między minerałem a skałą omawia na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej iemi podaje przykłady skamieniałości przewodnich podaje główne cechy płytowej budowy litosfery wskazuje na mapie świata obszary aktywne sejsmicznie wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych wskazuje na mapie świata obszary występowania wód artezyjskich i gejzerów omawia na podstawie schematu budowę wnętrza iemi wyjaśnia termin prądy konwekcyjne podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał podaje przykłady minerałów skałotwórczych wyjaśnia rolę skamieniałości przewodnich w odtwarzaniu dziejów iemi przedstawia hipotezy wyginięcia dinozaurów omawia skutki wulkanizmu i trzęsień ziemi omawia procesy prowadzące do aktywności gejzeru charakteryzuje wybrane rodzaje wód podziemnych charakteryzuje metody badania wnętrza iemi i podaje ich zastosowanie rozpoznaje skały i określa ich rodzaj dostrzega zmiany w świecie organicznym w dziejach iemi wymienia okresów geologicznych wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu charakteryzuje niebezpieczeństwa związane z zanieczyszczeniem wód podziemnych charakteryzuje warstwy wnętrza iemi omawia zróżnicowanie temperatury wnętrza iemi charakteryzuje wybrane skały i warunki ich powstawania omawia najważniejsze wydarzenia w poszczególnych erach dziejów iemi stosuje ze zrozumieniem terminy: hipocentrum, epicentrum, orogeneza V. wymienia orogenez i rodzaje gór wyjaśnia terminy: ruchy górotwórcze, góry fałdowe, góry zrębowe wymienia wielkich form ukształtowania powierzchni iemi wyjaśnia terminy: wietrzenie, erozja wymienia rodzaje wietrzenia wskazuje na mapie świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni iemi omawia różnice między górami fałdowymi a zrębowymi określa na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów charakteryzuje rodzaje wietrzenia i formy terenu powstałe w jego wyniku charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni iemi rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe w wyniku wietrzenia charakteryzuje na podstawie schematów mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych charakteryzuje wybrane rodzaje ruchów masowych

6 Ź B wyjaśnia terminy: krasowienie, erozja podaje rodzaje skał, które ulegają krasowieniu podaje przykłady form krasowych występujących na powierzchni i w głębi iemi wskazuje na mapie regiony, w których występują zjawiska krasowe charakteryzuje na podstawie ilustracji budowę jaskini oraz występujące w niej formy krasowe posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: wietrzenie, erozja omawia procesy krasowe i wyjaśnia, w jaki sposób powstają formy krasowe posługuje się ze zrozumieniem terminami: krasowienie, erozja rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania procesów krasowych zapisuje reakcję chemiczną rozpuszczania skały wapiennej P O W C H N M wymienia rodzaje ujść rzecznych wyjaśnia terminy: erozja wgłębna, erozja boczna, akumulacja wyjaśnia pojęcie: granica wiecznego śniegu wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów wyjaśnia terminy: korazja, niecka deflacyjna, wydma paraboliczna, barchan, grzyb skalny wskazuje na mapie świata przykłady rzek posiadających ujście deltowe lub lejkowate podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na iemi wskazuje na mapie wybrane pustynie wymienia rodzaje pustyń ze wzg. na budowę i położenie wyjaśnia proces powstawania meandrów omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru wskazuje różnice między barchanem i wydmą paraboliczną przedstawia rzeźbotwórczą rolę rzeki w jej górnym, środkowym i dolnym odcinku rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności rzeki przedstawia rzeźbotwórczą rolę lodowców górskich i lądolodów stosuje ze zrozumieniem pojęcie: granica wiecznego śniegu rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru określa genezę wybranych pustyń rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru stosuje ze zrozumieniem pojęcia spadek rzeki oraz oblicza średni spadek rzeki wyjaśnia wpływ zmian klimatycznych na zmiany powierzchni pokrywy lodowej omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru wskazuje na mapie świata obszary zagrożone pustynnieniem wyjaśnia termin abrazja podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza wymienia najważniejsze typy wybrzeży morskich wskazuje na mapie świata typy wybrzeży omawia na podstawie ilustracji proces powstawania klifu i mierzei wyjaśnia genezę poszczególnych typów wybrzeży morskich rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności morza wyjaśnia pojęcia: rewa, wał burzowy, ripplemarki V. wyjaśnia terminy: gleba, żyzność gleby wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na iemi nazywa główne strefy roślinne na kuli ziemskiej i wskazuje je na charakteryzuje poziomy glebowe charakteryzuje poszczególne strefy uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami

7 T J M N C F Y K N T U Y wymienia czynniki glebotwórcze wskazuje frykę na mapie świata wymienia stref klimatyczno-roślinno- -glebowych fryki wskazuje na mapie ogólnogeograficznej fryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich gęstość zaludnienia podaje liczbę ludności fryki wymienia odmian ludzkich zamieszkujących frykę wymienia przyczyny ubóstwa państw fryki wymienia najgęściej i najsłabiej zaludnionych obszarów w fryce wymienia problemy mieszkańców fryki wskazuje i nazywa poziomy glebowe na profilu glebowym pustynnienie określa położenie geograficzne fryki podaje cechy linii brzegowej fryki wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat fryki przyporządkowuje strefom klimatycznym fryki odpowiednie formacje roślinne i typy gleb opisuje występowanie wód powierzchniowych w fryce opisuje sposoby gospodarowania w strefie Sahelu mapie świata określa położenie matematyczno- -geograficzne fryki określa cechy ukształtowania powierzchni fryki omawia wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat fryki wyjaśnia występowanie stref klimatyczno- -roślinno-glebowych charakteryzuje klimat, formacje roślinne oraz gleby w poszczególnych strefach klimatyczno- -roślinno-glebowych fryki oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową fryki wyjaśnia znaczenie terminów: identyfikuje przyczyny ubóstwa eksplozja demograficzna, przyrost społeczeństwa fryki naturalny, współczynnik przyrostu omawia wartość HD naturalnego, produkt krajowy brutto w wybranych krajach (PKB), wskaźnik rozwoju na podstawie mapy tematycznej społecznego (HD) ocenia wpływ warunków omawia zróżnicowanie ludności naturalnych fryki na rozmieszczenie ludności opisuje zmiany liczby ludności w wymienia przyczyny fryce i skutki konfliktów zbrojnych omawia przyczyny eksplozji trwających demograficznej w fryce w fryce opisuje, na podstawie mapy, oblicza współczynnik przyrostu rozmieszczenie ludności w fryce naturalnego opisuje problemy mieszkańców fryki roślinne występujące na iemi wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na iemi porównuje linię brzegową fryki z linią brzegową innych kontynentów wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w fryce wyjaśnia przyczyny i skutki wysokiego przyrostu naturalnego w fryce analizuje przyczyny i skutki głodu w fryce analizuje przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych trwających w fryce określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach fryki położonych na południe od Sahary wyjaśnia przyczyny symetrycznego układu stref klimatyczno- -roślinno-glebowych w fryce uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody proponuje działania mające na celu zahamowanie procesu pustynnienia w strefie Sahelu uzasadnia twierdzenie, że fryka jest najbiedniejszym kontynentem świata proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców fryki (głodu, konfliktów zbrojnych, niedostatku wody pitnej, DS) wskazuje gipt i P na mapie charakteryzuje położenie opisuje, na podstawie mapy wykazuje związki między wykazuje, że gipt jest jednym

8 M Y K świata, podaje ich stolic oraz państw sąsiadujących z tymi krajami wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego giptu i P wymienia obszarów gęsto zaludnionych w gipcie wymienia surowców mineralnych występujących w gipcie i w P wymienia najważniejsze cechy gospodarki P wyjaśnia znaczenie Kanału Sueskiego wskazuje merykę na mapie świata wyjaśnia znaczenie terminów: meryka Łacińska, meryka Środkowa wskazuje wybrane elementy linii brzegowej meryki na mapie oraz podaje ich wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat meryki wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora meryki i Południowej oraz podaje ich wymienia rdzennych mieszkańców meryki oraz odmian ludzkich zamieszkujących merykę wyjaśnia znaczenie terminów: imigracja, emigracja wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności meryki wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione oraz geograficzne oraz środowisko przyrodnicze giptu i P analizuje gęstość zaludnienia i współczynnik przyrostu naturalnego w gipcie omawia czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności w P opisuje warunki sprzyjające rozwojowi gospodarki w gipcie opisuje wybrane atrakcje turystyczne giptu przedstawia pozytywne i negatywne skutki budowy tamy w suanie przedstawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego P opisuje warunki życia na terenach uprzemysłowionych w P określa położenie geograficzne meryki opisuje przebieg granicy między meryką Północną a Południową analizuje znaczenie Kanału Panamskiego opisuje linię brzegową meryki przyporządkowuje strefom klimatycznym charakterystyczną dla nich roślinność wskazuje na mapie oraz nazywa obszary aktywne sejsmicznie i wulkanicznie w meryce saldo migracji wyjaśnia pochodzenie ludności meryki opisuje wielkie migracje w dziejach meryki wykazuje zróżnicowanie ludności meryki analizuje saldo migracji gospodarczej, czynniki warunkujące rozmieszczenie obszarów koncentracji przemysłu i rolnictwa w gipcie i P wykazuje znaczenie turystyki dla gospodarki giptu analizuje zmiany w środowisku przyrodniczym Doliny Nilu po wybudowaniu zapory i zbiornika pod suanem analizuje udział i miejsce P w światowym wydobyciu surowców mineralnych wykazuje rolę surowców mineralnych w kształtowaniu gospodarki P określa położenie matematyczno- -geograficzne meryki wykazuje wpływ rzeźby terenu na cechy klimatu meryki opisuje cechy klimatu meryki i Południowej na podstawie klimatogramów oraz mapy klimatycznej wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w meryce wykazuje wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat meryki analizuje przyczyny i kierunki migracji ludności do meryki wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie kulturowe i etniczne ludności meryki porównuje strukturę etniczną w wybranych krajach meryki warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarki giptu i P analizuje dane statystyczne dotyczące struktury eksportu P wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w gipcie i P oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową meryki porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni meryki z linią brzegową oraz ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w meryce i Południowej wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności w meryce wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w meryce wyjaśnia, dlaczego meryka określana jest mianem tygla kultur oblicza saldo migracji z najdynamiczniej rozwijających się państw fryki wykazuje korzyści wynikające ze strategicznego położenia giptu wykazuje, że P jest najbogatszym krajem fryki wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym meryki wyjaśnia mechanizm powstawania tornad analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności meryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany

9 podaje ich wskazuje na mapie największe miasta meryki i wymienia ich opisuje pochodzenie ludności meryki wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności meryki opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności meryki i Południowej porównuje liczbę ludności w wybranych krajach meryki wyróżnia główne cechy i podaje przyczyny zróżnicowania kulturowego oraz etnicznego meryki i Południowej analizuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludności w meryce i Południowej wskazuje na mapie świata Stany jednoczone, podaje nazwę ich stolicy i państw sąsiadujących wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Stanów jednoczonych wymienia najważniejszych surowców mineralnych wydobywanych w Stanach jednoczonych przedstawia najważniejsze cechy gospodarki Stanów jednoczonych wymienia głównych roślin uprawianych na terenie Stanów jednoczonych wymienia regionów gospodarczych Stanów jednoczonych wyjaśnia znaczenie terminów: megalopolis, technopolia wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę jej stolicy wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Brazylii oraz wymienia ich wskazuje na mapie największe miasta Brazylii i wymienia ich określa położenie geograficzne Stanów jednoczonych omawia cechy ukształtowania powierzchni Stanów jednoczonych wyjaśnia uwarunkowania wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego Stanów jednoczonych opisuje cechy rolnictwa Stanów jednoczonych wskazuje na mapie Stanów jednoczonych obszary rolnicze oraz wymienia ich wskazuje na mapie oraz charakteryzuje regiony gospodarcze Stanów jednoczonych opisuje zróżnicowanie ludności Stanów jednoczonych wskazuje na mapie największe aglomeracje Stanów jednoczonych oraz wymienia ich wskazuje na mapie regiony o największej gęstości zaludnienia w Stanach jednoczonych oraz podaje ich określa położenie geograficzne Brazylii opisuje portugalskie korzenie ludności Brazylii wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu urbanizacji w Brazylii określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast Brazylii analizuje strukturę PKB Stanów jednoczonych ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa charakteryzuje dominujący typ gospodarki rolnej w Stanach jednoczonych analizuje strukturę użytkowania ziemi w Stanach jednoczonych porównuje ruch pasażerski w portach lotniczych Stanów jednoczonych i innych państw oraz formułuje wnioski określa rolę Stanów jednoczonych w gospodarce światowej charakteryzuje oraz wskazuje na mapie megalopolis wschodniego wybrzeża uzasadnia, że Stany jednoczone są krajem imigrantów analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Brazylii opisuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Brazylii analizuje przyczyny i skutki migracji ludności ze analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii wykazuje wysoki poziom rozwoju gospodarczego Stanów jednoczonych wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu w Stanach jednoczonych wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów jednoczonych analizuje zmiany poziomu urbanizacji w Brazylii analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla puszczy amazońskiej wykazuje wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie udowadnia, że Stany jednoczone są potęga gospodarczą świata analizuje problem nielegalnej imigracji do Stanów jednoczonych przedstawia problemy ndian

10 U S T L K T Y K i wymienia problemy wielkich miast Brazylii wymienia skutki wylesiania mazonii wskazuje na mapie świata ustralię i Oceanię wymienia osobliwości przyrodniczych ustralii endemit wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne ustralii: rzeki, jeziora i krainy geograficzne oraz podaje ich wskazuje na mapie ustralii obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane wskazuje na mapie największe miasta ustralii oraz wymienia ich wymienia główne cechy gospodarki wiązku ustralijskiego omawia rozmieszczenie basenów artezyjskich w ustralii wyjaśnia znaczenie terminów: rktyka, ntarktyka wskazuje na mapie świata rktykę i ntarktykę wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego rktyki i ntarktyki ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu charakteryzuje rozmieszczenie ludności Brazylii fawele omawia działania podejmowane przez mieszkańców Brazylii w celu zagospodarowania interioru opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania mazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem określa położenie geograficzne ustralii i Oceanii opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe ustralii charakteryzuje cechy klimatu oraz specyfikę świata roślin i zwierząt ustralii na podstawie map klimatycznych i klimatogramów wyjaśnia znaczenie terminów: basen artezyjski, studnia artezyjska opisuje rdzennych mieszkańców ustralii wyjaśnia uwarunkowania rozwoju hodowli owiec w wiązku ustralijskim dokonuje podziału geograficznego Oceanii na podstawie mapy ogólnogeograficznej przedstawia cechy położenia rktyki i ntarktyki na podstawie mapy świata wyjaśnia uwarunkowania cech środowiska przyrodniczego ntarktyki i rktyki opisuje działalność człowieka w rktyce i ntarktyce wsi do miast wykazuje problemy wielkich miast Brazylii analizuje przyczyny i skutki wylesiania mazonii wykazuje przyczyny i skutki ubóstwa wód powierzchniowych w ustralii ocenia znaczenie wód artezyjskich analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności w ustralii i Oceanii omawia wybrane zagadnienia gospodarcze ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa i rolnictwa przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki wiązku ustralijskiego na tle warunków naturalnych opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych wyjaśnia występowanie pokrywy lodowej na obszarach okołobiegunowych omawia sytuację prawną ntarktyki ludności Brazylii oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową ustralii analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych ocenia warunki środowiska przyrodniczego ustralii z punktu widzenia warunków życia i gospodarki ludzi wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego ustralii a sposobami gospodarowania w rolnictwie charakteryzuje badania prowadzone przez naukowców w ntarktyce i rktyce porównuje środowisko przyrodnicze rktyki i ntarktyki porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze ustralii ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów wykazuje zależność między symetrycznym położeniem ustralii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi proponuje działania mające na celu zahamowanie niekorzystnych zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych

11 N T K T D J wyjaśnia znaczenie terminów: góra lodowa, pak lodowy wymienia najważniejsze zmiany obserwowane w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych urazja wskazuje na mapie świata urazję i zję wymienia przykłady kontrastów geograficznych zji wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej zji i podaje ich wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat zji wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora zji oraz wymienia ich monsun odróżnia monsun letni od monsunu zimowego wskazuje na mapie obszary występowania monsunu tarasy wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych wymienia dwóch polskich polarnych stacji badawczych określa położenie geograficzne urazji i zji charakteryzuje ukształtowanie powierzchni zji opisuje cechy klimatu zji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej charakteryzuje wybrane strefy roślinne zji opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w zji na podstawie mapy przedstawia kontrasty geograficzne zji opisuje, na podstawie mapy, granicę między zją a uropą oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową zji omawia, na podstawie schematu, cyrkulację monsunową w zji Południowej i Południowo- -Wschodniej porównuje, na podstawie diagramu, wielkość produkcji ryżu w wybranych krajach wskazuje na mapie obszary odznaczające się intensywną uprawą ryżu i podaje ich opisuje wymagania klimatycznoglebowe ryżu wykazuje konieczność ochrony przyrody obszarów okołobiegunowych omawia wkład Polaków w badania obszarów polarnych omawia geograficzne czynniki warunkujące klimat zji wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna zji wyjaśnia przyczyny i skutki wysychania Jeziora ralskiego wyjaśnia, na czym polega promienisty układ wielkich systemów rzecznych zji przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje wykazuje znaczenie tarasowania stoków wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i kulturą ryżu a cechami klimatu monsunowego w zji Południowej i Południowo- -Wschodniej opisuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki zaburzenia rytmu cyrkulacji monsunowej porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni zji z linią brzegową i ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów wykazuje, na podstawie map tematycznych, że zja jest kontynentem wielkich geograficznych kontrastów analizuje wpływ cyrkulacji monsunowej w zji Południowej i Południowo-Wschodniej na życie codzienne i gospodarowanie mieszkańców tych regionów porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze zji ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów opisuje osiągnięcia najstarszych cywilizacji azjatyckich wykazuje znaczenie ryżu dla kultury społeczeństwa azjatyckiego wskazuje na mapie Chiny, podaje nazwę ich stolicy oraz państw sąsiadujących określa położenie geograficzne oraz cechy środowiska przyrodniczego Chin analizuje wykresy i dane dotyczące liczby ludności i współczynnika przyrostu wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarczym Chin omawia kontrasty przyrodnicze Chin wykazuje wpływ Chin na światową

12 wskazuje na mapie krainy wyjaśnia zjawisko zachwiania geograficzne oraz najważniejsze równowagi płci rzeki opisuje uwarunkowania rozwoju w Chinach oraz wymienia ich rolnictwa w Chinach podaje liczbę ludności Chin wyjaśnia zależność między opisuje bariery osadnicze w Chinach warunkami przyrodniczymi achodnich a rozmieszczeniem ludności Chin wymienia bogactw opisuje uwarunkowania rozwoju mineralnych Chin gospodarczego Chin wskazuje najdynamiczniej określa miejsce Chin rozwijające się działy gospodarki w światowej wymianie towarowej w Chinach wskazuje na mapie oraz nazywa wymienia głównych roślin obszary uprawnych o dużej koncentracji przemysłu w wymienia najważniejsze cechy Chinach gospodarki Chin wskazuje na mapie świata Japonię i podaje nazwę jej stolicy wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Japonii opisuje skutki trzęsień ziemi, tajfunów i tsunami wymienia działania umożliwiające życie i gospodarowanie w trudnych warunkach przyrodniczych wymienia japońskie produkty znane na całym świecie wymienia głównych roślin uprawnych przedstawia znaczenie rybołówstwa dla gospodarki Japonii podaje liczbę mieszkańców Japonii wskazuje na mapie wielkie miasta Japonii i wymienia ich wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki opisuje położenie geograficzne Japonii na podstawie mapy ogólnogeograficznej omawia cechy środowiska przyrodniczego Japonii charakteryzuje klimat Japonii wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju Japonii po wojnie światowej wyjaśnia znaczenie dużych nakładów finansowych na oświatę i badania naukowe opisuje udział usług w strukturze PKB wyjaśnia znaczenie transportu dla gospodarki Japonii opisuje czynniki pozaprzyrodnicze sprzyjające rozwojowi rolnictwa w Japonii marikultura naturalnego w Chinach wyjaśnia, na czym polega chiński program kontroli urodzeń określa cele i skutki programu kontroli urodzeń porównuje wartość PKB Chin z wartością PKB innych krajów wyjaśnia kierunki rozwoju gospodarczego Chin wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej wykazuje przyczyny migracji ludności Chin ze wsi do miast charakteryzuje geograficzne czynniki kształtujące klimat Japonii wyjaśnia wpływ cyrkulacji monsunowej na klimat Japonii wykazuje znaczenie czynników społeczno- -kulturowych dla tworzenia nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego analizuje strukturę eksportu Japonii wyjaśnia, dlaczego główne ośrodki gospodarcze Japonii skoncentrowane są na wybrzeżach tego kraju przedstawia przyczyny dużej gęstości zaludnienia na wyspie Honsiu analizuje przyczyny szybkiego rozwoju gospodarczego Chin w ostatnich latach opisuje skutki położenia Japonii w strefie aktywności wulkanicznej i sejsmicznej wykazuje przyczyny i znaczenie działań umożliwiających życie w trudnych warunkach przyrodniczych wykazuje, że Japonia jest potęgą gospodarczą opisuje znaczenie marikultury dla gospodarki Japonii gospodarkę wykazuje przyczyny i skutki spowolnienia gospodarczego Japonii wskazuje na mapie ndie, podaje nazwę ich stolicy oraz państw sąsiadujących wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i rzeki ndii oraz określa położenie geograficzne ndii omawia cechy środowiska przyrodniczego ndii omawia prognozy wzrostu liczby ludności ndii analizuje diagram ilustrujący zmiany liczby ludności w XX i XX wieku wykazuje problemy związane ze stale zwiększającą się liczbą analizuje poziom rozwoju gospodarczego ndii analizuje cechy indyjskiego rolnictwa przewiduje społeczno- -gospodarcze skutki eksplozji demograficznej w ndiach wykazuje wpływ hinduizmu na życie

13 U O P wymienia ich podaje liczbę ludności ndii przedstawia uwarunkowania wysokiego przyrostu naturalnego w ndiach wymienia głównych roślin uprawnych wymienia bogactw mineralnych ndii wymienia najważniejsze cechy gospodarki ndii opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w ndiach Bliski Wschód wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa należące do regionu Bliskiego Wschodu wymienia cechy środowiska przyrodniczego i gospodarki Bliskiego Wschodu wymienia państw, na których obszarze znajdują się najbogatsze złoża ropy naftowej OPC opisuje cechy kultury islamskiej wskazuje na mapie świata uropę wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej uropy i wymienia ich wskazuje na mapie wybrane niziny, wyżyny i góry uropy oraz zielona rewolucja opisuje poziom rozwoju rolnictwa ndii charakteryzuje uwarunkowania rolnictwa ndii wyjaśnia, dlaczego w ndiach występuje duże pogłowie bydła przedstawia czynniki rozwoju przemysłu w ndiach wskazuje na mapie gospodarczej ndii wybrane ośrodki przemysłu high-tech opisuje położenie geograficzne Bliskiego Wschodu wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa Bliskiego Wschodu i ich stolice oraz podaje ich opisuje warunki naturalne Bliskiego Wschodu charakteryzuje zasoby ropy naftowej na Bliskim Wschodzie charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego przedstawia działania państw Bliskiego Wschodu mające na celu uniezależnienie się od wydobycia ropy naftowej charakteryzuje gospodarkę krajów Bliskiego Wschodu, w których nie wydobywa się ropy naftowej wskazuje na mapie i wymienia obszarów na Bliskim Wschodzie objętych konfliktami zbrojnymi określa położenie geograficzne uropy na podstawie mapy ogólnogeograficznej charakteryzuje linię brzegową uropy na podstawie mapy ludności ndii wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii w ndiach opisuje system kastowy społeczeństwa ndii wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju nowoczesnych usług w ndiach wskazuje warunki przyrodnicze wykazuje korzyści gospodarcze i Bliskiego Wschodu niekorzystne społeczne wynikające z eksportu dla działalności gospodarczej ropy naftowej oraz produktów człowieka powstałych analizuje rozmieszczenie, zasoby i w wyniku jej przetworzenia wydobycie ropy naftowej na porównuje wydobycie ropy naftowej Bliskim Wschodzie na podstawie z wartością PKB na jednego map tematycznych mieszkańca i danych statystycznych w poszczególnych krajach Bliskiego analizuje udział państw Wschodu Bliskiego Wschodu opisuje wpływ religii na gospodarkę w światowym wydobyciu ropy krajów Bliskiego Wschodu i życie naftowej muzułmanów analizuje wartość PKB analizuje skutki konfliktów na Bliskim w przeliczeniu na jednego Wschodzie mieszkańca porównuje poziom życia w wybranych krajach Bliskiego mieszkańców poszczególnych Wschodu krajów Bliskiego Wschodu charakteryzuje Bliski Wschód pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego opisuje położenie geograficzne i granice uropy z innymi kontynentami na mapie ogólnogeograficznej świata porównuje linię brzegową uropy z linią brzegową innych oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową uropy przedstawia genezę powstawania gór w uropie wykazuje wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu i działalność ludzi uzasadnia lokalizację okręgów przemysłowych w ndiach uzasadnia tezę, że konflikty na Bliskim Wschodzie mają wpływ na globalną gospodarkę wykazuje następstwa południkowej i równoleżnikowej rozciągłości uropy

14 wymienia ich wymienia cechy ukształtowania powierzchni uropy na podstawie mapy wskazuje na mapie wybrane europejskie rzeki i jeziora oraz wymienia ich omawia przemiany polityczne w uropie po 1989 roku wymienia wybranych krajów uropy terytorium zależne wskazuje najmniejsze i największe państwa uropy pod względem powierzchni i liczby ludności na mapie politycznej uropy podaje liczbę ludności uropy wymienia przyczyny niskiego przyrostu naturalnego wymienia krajów o najniższym i najwyższym współczynniku przyrostu naturalnego w uropie wymienia krajów, które zamieszkuje ludność o największej średniej długości życia wymienia czynniki wpływające na długość życia w uropie porównuje średnią wysokość uropy ze średnią wysokością innych kontynentów wykazuje typowo nizinny charakter ukształtowania powierzchni uropy na podstawie mapy przedstawia czynniki geograficzne wpływające na klimat uropy opisuje klimat uropy na podstawie mapy kontynentalizm klimatu charakteryzuje wybrane strefy roślinne uropy opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w uropie na podstawie mapy wyjaśnia przyczyny zmian na mapie politycznej uropy po 1989 roku wyjaśnia skutki rozpadu S wymienia wybranych krajów uropy i ich stolic wskazuje na mapie kraje położone zarówno w uropie, jak i w zji oraz wymienia ich opisuje liczbę ludności uropy na tle liczby ludności świata przedstawia zmiany liczby ludności w uropie w latach analizuje przyczyny i skutki niskiego przyrostu naturalnego porównuje współczynnik przyrostu naturalnego w wybranych krajach uropy porównuje udział ludności powyżej 65 roku życia w strukturze wiekowej wybranych państw uropy porównuje strukturę wiekową ludności uropy i fryki kontynentów porównuje ukształtowanie powierzchni uropy z ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów wyjaśnia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni uropy wyjaśnia zależności między typem klimatu a występowaniem formacji roślinnych wyjaśnia wpływ działalności rzek na rzeźbę powierzchni uropy wyjaśnia genezę wybranych europejskich jezior przedstawia terytoria zależne wybranych krajów suwerenność wykazuje, że tempo wzrostu liczby ludności w uropie jest najniższe na świecie analizuje piramidę płci i wieku porównuje wartość współczynnika przyrostu naturalnego z odsetkiem ludności powyżej 65 roku życia i formułuje wnioski wyjaśnia przyczyny starzenia się europejskich społeczeństw wykazuje konsekwencje starzenia się społeczeństw europejskich uropy wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym uropy wykazuje znaczenie procesów integracyjnych zachodzących w uropie opisuje cele i zadania Unii uropejskiej analizuje prognozy zmian demograficznych w uropie uzasadnia twierdzenie, że społeczeństwo europejskie się starzeje wyjaśnia przyczyny i skutki wydłużania się średniej długości życia analizuje przyczyny rozpadu S i Jugosławii wyróżnia regiony geopolityczne uropy i uzasadnia ich powstanie analizuje problemy demograficzne uropy

15 opisuje różnice w wyglądzie osób pochodzących z różnych części uropy wymienia odmiany człowieka zamieszkujące uropę wymienia rodzin językowych, do których należą języki europejskie wymienia państw, w których obowiązuje więcej niż jeden język urzędowy wymienia przykłady zróżnicowania kulturowego mieszkańców uropy wskazuje na mapie obszary o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia w uropie oraz wymienia ich wskazuje na mapie największe miasta uropy oraz wymienia ich opisuje, na podstawie mapy, położenie Londynu kraje skandynawskie wskazuje kraje uropy na mapie i wymienia ich wymienia warunki przyrodnicze uropy niesprzyjające działalności człowieka wymienia cechy środowiska przyrodniczego uropy sprzyjające działalności człowieka wymienia głównych bogactw naturalnych krajów skandynawskich przedstawia główne działy przemysłu dynamicznie rozwijające się w krajach uropy opisuje, na podstawie mapy, wielokulturowość przedstawia zróżnicowanie językowe mieszkańców uropy opisuje strukturę wyznaniową mieszkańców uropy opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej uropy opisuje rozmieszczenie ludności w uropie na podstawie mapy omawia przyczyny wysokiego wskaźnika urbanizacji w uropie metropolia i wymienia przykłady europejskich metropolii wyjaśnia, dlaczego Londyn jest nazywany miastem świata opisuje położenie państw uropy opisuje warunki przyrodnicze uropy wyjaśnia łagodzący wpływ prądu morskiego na cechy klimatu uropy okres wegetacyjny charakteryzuje rolnictwo uropy omawia znaczenie upraw roślin w specjalnie ogrzewanych i doświetlanych szklarniach wykazuje znaczenie położenia Skandynawii i omawia sposoby wykorzystania mórz analizuje wielkość połowów ryb w wybranych krajach świata i krajach uropy porównuje strukturę wyznaniową ludności w wybranych państwach uropy opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludów uropy opisuje przyczyny i konsekwencje zróżnicowania ludności uropy omawia położenie oraz układ przestrzenny Londynu przedstawia znaczenie Londynu jako światowej metropolii charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów uropy wyjaśnia, dlaczego porty morskie położone za kołem podbiegunowym nie zamarzają wykazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typową roślinnością krajów uropy analizuje i ocenia strukturę użytkowania ziemi w uropie ocenia poziom życia mieszkańców uropy wykazuje wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności w uropie wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między wykazuje wielokulturowość uropy wykazuje skutki wielokulturowości mieszkańców uropy wyjaśnia przyczyny warunkujące rozmieszczenie ludności w uropie wykazuje niekorzystny wpływ warunków środowiska przyrodniczego uropy na działalność gospodarczą człowieka porównuje środowisko przyrodnicze krajów uropy uzasadnia, że uropa charakteryzuje się warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi korzystnymi dla osadnictwa analizuje zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w wybranych krajach uropy charakteryzuje zjawisko odpływu ludności z obszarów północnej Skandynawii przedstawia walory turystyczne krajów uropy

16 rozmieszczenie głównych ośrodków miejskich w uropie przedstawia wykorzystanie surowców odnawialnych w produkcji energii głównymi cechami środowiska przyrodniczego uropy a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego omawia położenie krajów alpejskich kraje alpejskie na podstawie mapy wskazuje kraje alpejskie na mapie ogólnogeograficznej ogólnogeograficznej, wymienia opisuje warunki klimatyczne w tych państw oraz ich lpach stolic wyjaśnia występowanie źródeł wielu rzek europejskich w lpach granica wiecznego śniegu charakteryzuje piętra klimatycznoroślinne wymienia czynniki decydujące o występowaniu lodowców górskich w lpach w lpach opisuje rzeźbę lp wymienia wiodące działy opisuje główne kierunki rozwoju gospodarki krajów alpejskich gospodarczego krajów alpejskich opisuje specyfikę rozmieszczenia charakteryzuje strukturę przemysłu ludności w lpach krajów alpejskich wskazuje największe miasta ocenia warunki rozwoju alpejskie na mapie i wymienia ich hydroenergetyki w krajach alpejskich opisuje rozmieszczenie miast i gęstość zaludnienia w krajach alpejskich kraje śródziemnomorskie wskazuje na mapie kraje uropy Południowej i wymienia ich stolic przedstawia turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego wskazuje na mapie wyspy położone na Morzu Śródziemnym i wymienia ich wskazuje na mapie góry znajdujące się na obszarze południowej uropy i wymienia ich makia wymienia przykłady atrakcji omawia położenie geograficzne krajów śródziemnomorskich na podstawie mapy ogólnogeograficznej opisuje warunki środowiska przyrodniczego krajów śródziemnomorskich charakteryzuje warunki klimatyczne i roślinność krajów śródziemnomorskich na podstawie map tematycznych charakteryzuje walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze krajów uropy Południowej opisuje, na podstawie mapy tematycznej, rozmieszczenie najważniejszych ośrodków turystycznych uropy Południowej charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów alpejskich wykazuje wpływ gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich analizuje strukturę użytkowania ziemi w krajach alpejskich wykazuje, że kraje alpejskie należą do państw wysoko rozwiniętych wykazuje turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego opisuje wybrane atrakcje turystyczne regionu analizuje infrastrukturę turystyczną i jej znaczenie dla rozwoju turystyki uropy Południowej wykazuje niekorzystny wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze ukazuje dziedzictwo kulturowe krajów śródziemnomorskich charakteryzuje czynniki decydujące o wykształceniu pięter klimatycznoroślinnych w lpach wykazuje znaczenie sektora usług turystycznych i finansowych dla gospodarki krajów alpejskich wykazuje odrębność kulturową mieszkańców gór wykazuje atrakcyjność przyrodniczą uropy Południowej wykazuje związki między rozwojem turystyki a warunkami przyrodniczymi i dziedzictwem kulturowym ocenia rolę turystyki w rozwoju gospodarczym krajów uropy Południowej charakteryzuje genezę rzeźby alpejskiej analizuje czynniki decydujące o rozwoju sektora finansowego w Szwajcarii wykazuje zależności miedzy wielkością ruchu turystycznego a przychodami wybranych krajów