Zmiana zeznań świadków w procesie karnym. Marzanna Anna Piekarska-Drążek

Transkrypt

1 Zmiana zeznań świadków w procesie karnym Marzanna Anna Piekarska-Drążek 1

2 Tematyka rozprawy Warstwa kryminalistyczna Warstwa procesowa - Psychologia zeznań świadka - Formowanie się zeznań oraz błędy w zeznaniach -Ogólna i szczególna taktyka przesłuchania -Ocena wiarygodności zmienionych zeznań -Psychologiczne metody oceny zeznań -Przyczyny zmiany zeznań -Historia dowodu z zeznań świadka -Świadek we współczesnym procesie polskim -- Prawa i obowiązki świadka -- Przesłuchanie świadka na rozprawie sądowej a problem zmiany zeznań -- Zasada bezpośredniości na tle zasad polskiego procesu karnego -- istota zasady bezpośredniości --odstępstwa od zasady bezpośredniości i warunki ujawnienia zeznań świadka na podstawie art kpk -- pojęcie zeznań odmiennych 2

3 Część badawcza rozprawy (badania z lat ) : I. Badania akt 340 spraw karnych, następnie 120 spraw karnych II. Badania 158 ankiet : 51 sędziów i 107 prokuratorów 3

4 Główne cele badań to ustalenie : jak często świadkowie przed sądem zmieniają zeznania, jakie są powody zmiany zeznań, jaką taktykę przesłuchania tychże świadków stosuje sąd, jaki wpływ wywierają zmienione zeznania na rozstrzygnięcie sprawy, na czym, opiera się umiejętność oceny zmienionych zeznań? 4

5 POJĘCIE ODMIENNYCH ZEZNAŃ Świadek zeznaje odmiennie niż poprzednio, to jest inaczej niż poprzednio przedstawia okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięci sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dn.7 marca 1996r II KRN 2 12\ 95, wokanda 1996r Nr 5, poz.17) Świadek zeznaje odmiennie zwłaszcza wtedy, gdy zmienia wcześniejszą, istotną dla rozstrzygnięcia sprawy, treść swojej wypowiedzi, określając inaczej podane przedtem fakty, opisując je nie tak jak poprzednio. ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1987 r., IV KR 220/87, OSNKW 1988 r., Nr 5 6, poz. 42) 5

6 ZEZNNIA ODMIENNE całkowicie odmienne - czyli sprzeczne z poprzednimi częściowo odmienne zmiana fragmentów zeznań powodująca,iż odtworzenie przebiegu zdarzenia staje się bardzo trudne 6

7 Pojęcie zeznań odmiennych w polskiej procedurze karnej : kodeks z 1928 r. art kpk : świadek stawiwszy się zeznawał inaczej kodeks z 1969r. - art kpk : zeznaje odmiennie kodeks z 1997r. - art kpk : zeznaje wyraźnie odmiennie kodeks z 2003r. - art kpk : zeznaje odmiennie 7

8 Postępowanie sądu w przypadku art.391 1kpk (w rozdziale 45- Przewód sądowy ):.jeżeli świadek zeznaje odmiennie niż poprzednio. wolno odczytywać w odpowiednim zakresie protokoły złożonych poprzednio zeznań w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem w tej lub innej sprawie albo w innym postępowaniu przewidzianym na ustawę art wolno również odczytywać na rozprawie protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w charakterze oskarżonego. 8

9 ETAPY PRZESŁUCHNIA Przygotowanie do przesłuchania I Etap wstępny II Etap zeznania spontanicznego III Etap pytań - pytania uzupełniające - pytania wyjaśniające - pytania kontrolujące 9

10 Zeznania odmienne można podzielić na: zamierzone; czyli świadomie i celowo przedstawiające inaczej istotne dla sprawy fakty, niezamierzone; czyli nieświadomie zmieniające ważne dla sprawy elementy poprzednich relacji lub w ogóle niezależne od świadka. 10

11 Swobodna ocena dowodów art. 7kpk doświadczenie życiowe wiedza prawnicza, psychologiczna i ogólna doświadczenie zawodowe wysoki poziom intelektualny i moralny opanowanie rozwaga bezstronność odpowiedzialność 11

12 Motywy odmiennych zeznań nieszczerych: 1. Obawa świadka przed współodpowiedzialnością karną 2. Obawa świadka przed oskarżonym, jego środowiskiem lub rodziną 3. Ochrona oskarżonego Związki świadków z oskarżonymi opierają się na : solidarności grup przestępczych solidarności koleżeńskiej porozumienie świadka z oskarżonym więzach rodzinnych porozumieniu świadka z oskarżonym 4. Porozumienie świadka z oskarżonym przeproszenie świadka przez oskarżonego naprawienie szkody i zadośćuczynienie przekupstwo 12

13 Niezamierzone przyczyny zmiany zeznań oraz powody niezależne od świadka: 1. Zapomnienie faktów 2. Omyłka i błąd świadka 3. Pobudzenie pamięci na rozprawie 4. Patologiczne zmiany w psychice świadka 5. Wpływ używek i leków. 6. Nieprawidłowe przeprowadzenie przesłuchania wadliwe zaprotokołowanie zeznań świadka w postępowaniu przygotowawczym 13

14 Przyczyny zeznań odmiennych ustalone dzięki badaniom polskim z 1977 roku (359akt ) Zdaniem prawników następujące okoliczności wpływają na zmianę zeznań przez świadków na rozprawie w porównaniu z zeznaniami złożonymi poprzednio : wpływ oskarżonego lub osób z nim powiązanych 33% upływ czasu-15,4 % wadliwe przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym -13,3 % współczucie dla oskarżonego lub solidaryzowanie się z nim -11% obawa przed zemstą -7,8 5 sposób prowadzenia rozprawy -6,7 % inne -10 % trudno powiedzieć -2,8 % 14

15 Przyczyny zeznań odmiennych ustalone dzięki badaniom polskim z 1977 roku Świadkowie podali następujące przyczyny zeznań odmiennych : świadkowie bali się w postępowaniu przygotowawczym -20 % zabiegały o to strony procesowe ( chyba pieniądze to robią, rozmowy z rodzina oskarżonego, naciski ze strony rodziny i znajomych, działają na nich pobudki materialne płynące różnymi kanałami. 18,4% mieli czas na dokładniejsze przemyślenie sprawy -14,4 % w postępowaniu przygotowawczym pamiętali lepiej -13,9 % są zdenerwowani na rozprawie ( obecność oskarżonego i publiczności, zmiana atmosfery ) -5 % poprzednio byli zmuszeni do złożenia zeznań 1,3 % inne przyczyny 31,5 % 15

16 POLSKIE BADANIA DOTYCZACE MOTYWÓW FAŁSZYWYCH obawa przed zemstą stron, obawa powstania ujemnej opinii o świadku, obawa współodpowiedzialności karnej, współczucie dla stron, solidaryzowanie się ze stroną, chęć zemsty na stronie, chęć zysku, dążenie do wytworzenia dodatniej opinii o świadku 16

17 BADANIA AKT SPRAW KARNYCH ŁĄCZNE ZESTAWIENIE BADANYCH SPRAW Liczba zbadanych spraw Sprawę rozpoznano Liczba spraw w których nie odczytano zeznań Liczba spraw, w których odczytano zeznania Na rozprawie Na posiedzeniu ,1 % ogółu 65% ogółu 38% ogółu ,9 % ogółu Istotne rozbieżności 12,4 % ogółu 37,5% odczytanych Nieistotne rozbieżnośc i 70 20,6% ogółu 62,5 % odczytanych 17

18 Wpływ istotnie zmienionych zeznań na treść wyroku 19,0% 9,6% 64,3% 7,1% Uniewinnienie Umorzenie Łagodniejsza kwalifkacja Brak wpływu zmiany zeznań na treść wyroku 18

19 Wpływ istotnie zmienionych zeznań na treść wyroku W zbiorze 42 spraw, w których świadkowie zeznawali wyraźnie odmiennie, zeznania zmienione wywarły istotny wpływ na treść wyroku w 15 sprawach, czyli w 35,7 %. Wśród tych 15 spraw: w 8 sprawach(19 %) uniewinniono oskarżonych; w 4 sprawach(9,6 %) umorzono postępowanie ze względu na znikomą społeczną szkodliwość czynu; w 3 sprawach(7,1 %) zmieniono kwalifikację prawną czynu przez skazanie z łagodniejszego przepisu, np.: akt oskarżenia zarzucał rozbój, skazano za pobicie lub kradzież. W pozostałych 27 sprawach(64,3 %) nie ujawniono wpływu zmienionych zeznań na treść rozstrzygnięcia. 19

20 PRZYCZYNY ZMIANY ZEZNAŃ W SPRAWACH W KTÓRYCH RÓŻNICE W ZEZNANIACH BYŁY WYRAŹNE LP Przyczyny zmiany zeznań % 1 Ochrona oskarżonego 30% 2 Utrata pamięci 26% 3 Pozorna utrata pamięci 14,3 % 4 Obawa zemsty 9 % 5 Porozumienie z oskarżonym 9 % 6 Choroba psychiczna 2,6% 7 Obawa współodpowiedzialności 2,6 % 8 Inne : ( odwet świadka na oskarżonym, uporządkowanie zeznań, stan nietrzeźwości, zawstydzenie postępowaniem świadka, złe warunki obserwacyjne) 6,5 % 100% 20

21 PRZYCZYNY ODCZYTANIA ZEZNAŃ WEDŁUG PROTOKOŁU ROZPRAWY ( 70 SPRAW -135 SWIADKÓW ) LP Powód odczytania zeznań Liczba świadków % Inne uwagi 1 Wobec niepamięci świadka 49 36,3 ¼ rzeczywista niepamięć w tym zeznania 10 policjantów 2 Wobec częściowej niepamięci świadka 28 20,7 1/2rzeczywista niepamięć 3 Odczytano bez podania żadnej przyczyny 23 17,0 skrajna nieprawidłowość 4 Na podstawie art dkpk lub 391 1kpk 13 w tym 1 wobec śmierci świadka 9,6 zbyt ogólnikowe 5 Na wniosek świadka 10 7,4 nieprawidłowe, gdyż świadkowie ci nie złożyli żadnych spontanicznych zeznań 6 Wobec odmienności zeznań 8 5,9 nie było rozbieżności 7 Wobec częściowej odmienności zeznań Razem ,1 nieznaczne rozbieżności 21

22 Podsumowanie wyników badań aktowych Analiza 340 akt spraw karnych pod kątem problemu zmiany zeznań świadków, przyczyn zmiany zeznań oraz postępowania w przypadku zmiany zeznań przez świadków, pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków: Zeznania przesłuchiwanym na rozprawie świadkom, odczytuje się często : - w co trzeciej sprawie, w stosunku do ogółu rozpoznawanych spraw. -w stosunku do spraw rozpoznawanych na rozprawie(221), zeznania odczytuje się w co drugiej sprawie(112). W sprawach, w których odczytywano poprzednie zeznania, co najmniej jednemu z przesłuchiwanych świadków ( 112 spraw), w większości tych spraw ( 70 ) odczytywano zeznania pomimo braku istotnych różnic. Zaledwie w 42 sprawach ( 37,5 %) odczytywanie zeznań było uzasadnione faktem stwierdzenia przez sąd odmienności ( wyraźnych). Główną przyczyną zmiany zeznań świadków w badanych sprawach jest motyw ochrony oskarżonego w procesie karnym ( 30 % świadków). Drugą przyczyną zmiany zeznań jest rzeczywista utrata pamięci przez świadków( 26%), zaś trzecią pozorna niepamięć (14%) 22

23 Podsumowanie wyników badań akt Sąd odczytując zeznania nie w pełni zachowuje rygory art kpk. Podczas ujawniania poprzednich zeznań świadków, stwierdza się nieścisłości i nieprawidłowości w uzasadnianiu decyzji o odczytaniu zeznań. Brak dostatecznej dbałości o szczegółowość zapisu rozprawy i niedoskonałość protokółu sprawia, że rzadko można stwierdzić odnotowane konkretne pytania do świadka i odczytać na tej podstawie całą taktykę przesłuchania przyjętą przez sąd, Zmiana zeznań istotnych świadków (pokrzywdzeni i świadkowie naoczni) wywiera istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Badania nie wykazały, aby złożenie przez świadka przyrzeczenia wpłynęło na wiarygodność jego zeznań. Względy moralne, etyczne, czy religijne nie powstrzymują świadków przed składaniem kłamliwych lub zmyślonych zeznań. Zaledwie w 5 sprawach spośród 42,w których świadkowie zmienili zeznania sąd przesłał do prokuratury wnioski o wszczęcie postępowania karnego przeciw świadkom w kierunku złożenia przez nich fałszywych zeznań. 23

24 DRUGIE BADANIA AKT SPRAW KARNYCH -120 Pierwsze i drugie badania aktowe wykazały, że zjawisko rzeczywistej zmiany zeznań dotyczy około 1/3 spraw karnych i około 1/3 świadków przesłuchiwanych na rozprawach 24

25 ZMIANA ZEZNAŃ W ODNIESIENIU DO LICZBY ŚWIADKÓW Liczba świadków % ogółu świadków ogólna liczba wezwanych świadków % liczba przesłuchiwanych świadków ,26% liczba świadków, którym ujawniono zeznania 75 24,67% liczba świadków, którzy zmienili zeznania przed sądem liczba świadków, których zeznania ujawniono pomimo braku istotnych różnić 33 10,8% 40 13,15% 25

26 Zmiana zeznań świadków w świetle badań ankietowych Ankiety wypełniło 158 osób, w tym: 51 sędziów 107 prokuratorów. Granice wieku respondentów to: 27 i 64 lata. Minimalny staż pracy wynosił 1 miesiąc, zaś maksymalny 45 lat. Przeciętna ankietowana osoba jest sędzią -lub prokuratorem w wieku 36 lat, o stażu pracy 10 lat. 26

27 1.Częstotliwość zmiany zeznań procent odpowiedzi 70, , Zmiana zeznań świadków przed sądem 60, , , zawsze często rzadko bardzo rzadko nigdy wersje odpowiedzi Świadkowie często zmieniają zeznania przed sądem, na co wskazało ponad 60% ankietowanych. 27

28 procent odpowiedzi 2.Świadoma czy nieświadoma zmiana 80,00 60,00 40,00 20,00 0 zeznań świadków Zmiana zeznań świadków przed sądem -sposoby zmian 70,25 12,03 17,72 zamierzenie nieswiadomie trudno powiedzieć wersje odpowiedzi Według oceny ponad 70% ankietowanych, świadkowie zmieniając zeznania czynią to głównie w sposób świadomy i zamierzony. 28

29 Przyczyny zmiany zeznań Najczęstszymi przyczynami zmiany zeznań są motywy zamierzone, głównie : ochrona oskarżonego( 28,3 %) obawa świadków przed oskarżonym (18%) porozumienie świadka z oskarżonym (14 %) 29

30 Najczęstsze przyczyny zmiany zeznań procent odpowiedzi 30,00 15,00 0 7,41 9,02 ochrona oskarzonego pozorna obawa zemsty utrata pamięci ze strony oskarzonego lub jego otoczenia rzeczywista utrata pamięci Najczęstsze przyczyny zmiany zeznań 28,26 18,04 14,03 zaburzenia psychiczne świadka wywazenie chęć odwetu zeznań oskarzonym,opanowanie emocji,uporzadkowanie faktów obawa wspołodpowidzialności karnej ugoda porozumienie z oskarzonym 8,62 3,41 1,00 1,20 3,81 2,40 1,00 1,80 zeznania zmyślone nieprawidłowe prowadzenie przesłuchania zle sporządzon odurzenie (alkocholem,narkotykami, środ farmakol. zawstydzenie naiwnością,biernością świadka wersje odpowiedzi 30

31 procent odpowiedzi 50,00 37,50 25,00 12, Częstotliwość występowania czynności odczytywania zeznań przesłuchiwanym 17,09 zawsze Odczytwanie zeznań na rozprawie przez Sąd 42,41 39,24 1,27 częstow większości przypadkówrzadko wersje odpowiedzi Sąd często odczytuje zeznania przesłuchiwanym świadkom, co potwierdziło 42,4 % ankietowanych, a prawie 40 % uznało, że sąd czyni to w większości przypadków zmiany zeznań świadków na rozprawie. Znaczna liczba ankietowanych uznała ze sad zawsze odczytuje zeznania przesłuchiwanych świadków -17,1 % 31

32 procent odpowiedzi 5.Powody odczytania zeznań wskazane w 0 10,00 20,00 30,00 40,00 wobec niepamięci wobec odmienności protokole rozprawy wobec cześć.niepamieci lub odmienności na podst.art391par1kpk Odczytwanie zeznań na rozprawie przez Sąd-przyczyny odczytywania 30,33 28,00 26,67 10,00 3,00 0,33 1,67 na wniosek świadka brak przyczyny inne sformułowania wersje odpowiedzi Sąd uzasadnia odczytanie wcześniejszych zeznań przesłuchiwanych świadków głównie : niepamięcią świadków (30,3 %), odmiennością zeznań ( 28%), częściową niepamięcią świadków i odmiennością zeznań ( 26,7%). 32

33 6.Odczytywanie zeznań odmiennych procent odpowiedzi 60,00 45,00 30,00 15, ,95 Spełnienie normy art. 391par 1kpk 55,21 14,72 14,11 zawsze w większości przypadkówrzadko doczytuje się w obawie przed uchleniem wyroku wersje odpowiedzi W kwestii ujawniania na rozprawie różniących się zeznań w 2/3 przypadków, sąd zachowuje zasady art kpk, w 1/3 odczytuje zeznania z naruszeniem tych zasad. 33

34 procent odpowiedzi 80,00 60,00 40,00 20, Ustalanie powodu zmiany zeznań Dociekanie powodu zmian zeznań przed Sądem 72,15 26,58 1,27 zawsze często rzadko nigdy wersje odpowiedzi 0 Sąd prawie zawsze docieka powodu zmiany zeznań,gdyż 98,7 % ankietowanych łącznie stwierdziło, że sąd czyni tak zawsze albo często. 34

35 procent odpowiedzi 0 17,50 35,00 8. Sposoby ustalania powodu zmiany pytaniami obserwacją zachowania świadka odwołaniem się do odpowiedzialnosci karnej odebraniem przyrzeczenia zeznań posoby 52,50 w jaki 62,15 sąd docieka 13,15 powodu zmian 20,72 zeznań oraz 1,59 wpływania 1,20 na świadka 1,20 by zeznał prawdę 70,00 wersje odpowiedzi odwołaniem się do moralnosci,religii,etyki odwołaniem się do poczucia sprawiedliwości Sąd ustala powody zmiany zeznań głównie : pytaniami do świadka (62,3%)i odwołaniem się do odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań( 20,7%) 35

36 9.Pytania o przyczynę zmiany zeznań anie w protokole pytania o przyczynę zmiany zeznań, nienaturalnego wyglądu,zachowania ś 73,42 procent odpowiedzi 80,00 60,00 40,00 20,00 0 tak 26,58 nie wersje odpowiedzi Według ankietowanych w 2/3 spraw, protokóły rozpraw zawierają pytania do przesłuchiwanych przed sądem świadków. 36

37 10.Przygotowanie do rozprawy - znajomość materiału dowodowego procent odpowiedzi Zapoznawanie się z zeznaniami świadków złożonymi wcześniej 40,00 30,00 20,00 10, ,28 24,26 38,46 zawsze tylko w i w odniesieniu całości tylko do istotnych w trudniejszych świadków sprawach wersje odpowiedzi Sędziowie i prokuratorzy zapoznają się poprzednimi zeznaniami świadka w trudniejszych sprawach (38,5%)i w odniesieniu do istotnych świadków(24,3%). Niewiele ponad 1/3 ankietowanych stwierdziła, że zawsze i w całości 37 zapoznaje się z zeznaniami świadków złożonymi przed rozprawą.

38 procent odpowiedzi 11.Wpływ zmienionych zeznań na treść wyroku Wpływ zmiany zeznań świadków na treść wyroku 60,00 51,90 44,94 45,00 30,00 15,00 3,16 0 zawsze często rzadko wersje odpowiedzi Zmiana zeznań świadków często wpływa na treść wyroku- uznało tak ponad połowa ankietowanych, ale prawie 45 % stwierdziło, że z m i e n i o n e p r z e d s ą d e m z e z n a n i a r z a d k o w p ł y w a j ą n a rozstrzygnięcie sprawy. 38

39 Reakcja sądu na fałszywe zeznania świadków Sąd zawiadamia prokuraturę o podejrzeniu złożenia fałszywych zeznań tylko wówczas,gdy świadkowie na rozprawie skrajnie zmienili zeznania zeznania wyraźnie odmienne sprzeczne z pozostałym materiałem dowodowym w przypadku oczywistego kłamstwa nie w każdych sytuacjach, chyba jak świadek zdenerwuje sąd bardzo rzadko, przyczyny nieznane sąd postępuje w ten sposób tylko wówczas, gdy jest wyraźnie zdenerwowany postawą świadka w skrajnych sytuacjach sąd czyni to bardzo rzadko, a z inicjatywą występuje prokurator jeśli w oparciu o inne dowody materialne można uznać dowody za fałszywe 39

40 procent odpowiedzi 0 13.Źródła umiejętności oceniania zeznań 7,50 15,00 22,50 30,00 przygotowanie uniwersyteckie aplikację sądową indywidalne kształcenie w zakresie psychologii osobiste doswiadczenie życiowe Umiejętność rozpoznawania świadków mówiących prawdę od pozostałych opiera się na : 2,57 4,57 3,14 28,86 doświadczenie wieloletniej pracyzawodowej 24,86 wersje odpowiedzi dobre przygotowanie się do rozprawy 18,86 intuicję 14,86 inne sposoby 2,29 Umiejętność oceny wiarygodności zeznań sędziowie i prokuratorzy opierają głównie na: doświadczeniu osobistym( 28,9 %), doświadczeniu zawodowym (24,9%), znajomości materiału dowodowego(18,9%) intuicji (14,9%). 40

41 Przeprowadzone w latach badania akt spraw karnych i ankiet 1. Świadkowie często zmieniają zeznania na rozprawie przed sądem karnym; 2. Zjawisko odczytywania wcześniejszych zeznań przesłuchiwanych świadków jest częstsze niż rzeczywista zmiana zeznań; 3. Nie w każdym przypadku sąd przestrzega zasad ujawniania poprzednich zeznań przesłuchiwanych świadków zawartych w art k.p.k., skoro w 60,2 % badanych spraw, w których sąd odczytywał zeznania obecnych na rozprawie świadków różnice w tych zeznaniach były niewielkie lub w ogóle nie istniały; 4. Ocena wyrażona przez sędziów i prokuratorów w kwestii uzasadniania przez sądy decyzji o ujawnieniu zeznań świadków na podstawie art k.p.k. jest bliższa założeniom tego przepisu, niż wykazały badania 5. Świadkowie zmieniający zeznania przed sądem czynią to w większości przypadków zamierzenie 41

42 6. Wszystkie badania zgodnie wykazały, że głównym motywem zmiany zeznań jest ochrona oskarżonego przed skazaniem go, skazaniem za poważniejsze przestępstwo lub przed surowym wymiarem kary; Dalszymi istotnymi przyczynami zmiany zeznań są : rzeczywista utrata pamięci świadków pozorna utrata pamięci świadków obawa zemsty ze strony oskarżonego porozumienie świadka z oskarżonym 42

43 Przeprowadzone w latach badania akt spraw karnych i ankiet wykazały, że: 7. Wyraźna zmiana zeznań świadków wywiera istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy 8. Sąd zawiadamia prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa fałszywych zeznań w nielicznych przypadkach skrajnej zmiany zeznań : 9. Zasadniczo sąd docieka powodu zmiany zeznań przez świadków, choć ankietowani są o tym silniej przekonani niż wskazują na to protokóły rozpraw. 10. Powód zmiany zeznań świadków ustalany jest głównie pytaniami sądu i stron do świadka (62,2%) oraz obserwacją jego zachowania na rozprawie(13,2 %); 43

44 Przeprowadzone w latach badania akt spraw karnych i ankiet wykazały, że: 11. Odnośnie do innych elementów taktyki przesłuchiwania świadków zmieniających zeznania na rozprawie ; - dłuższy czas przesłuchania - liczniejsze pytania -brak wpływu przyrzeczenia i uprzedzenia o odpowiedzialności karnej na prawdomówność świadków - niepełne przygotowanie do przesłuchania - nieuzasadnione odczytanie zeznań 44

45 Przeprowadzone w latach badania akt spraw karnych i ankiet wykazały, że: 12. Umiejętność oceny wiarygodności zeznań sędziowie i prokuratorzy kształtują w oparciu o: - osobiste doświadczenie życiowe( 28,9 %), - doświadczenie wieloletniej pracy zawodowej (29,9%) -dobre przygotowanie do rozprawy(18,9 45