KURIER. Magazyn Bayer CropScience dla nowoczesnego rolnika 1/06. Od substancji czynnej do wytworzenia produktu o wszystkim decyduje formulacja

Transkrypt

1 KURIER Magazyn Bayer CropScience dla nowoczesnego rolnika 1/06 Od substancji czynnej do wytworzenia produktu o wszystkim decyduje formulacja

2 W numerze 3 AktualnoÊci 4 Od substancji czynnej do wytworzenia produktu o wszystkim decyduje formulacja 10 Chwast chwastowi nierówny 14 FUZARIOZY problem Êwiatowy 18 Eksperci radzà Szanowne Klientki i Klienci firmy Bayer CropScience, Po tegorocznej d ugiej i do ç ostrej zimie mo na ju nareszcie rozpoczåç pierwsze prace polowe. W tym roku firma Bayer CropScience chcia aby równie zaprezentowaç si Paμstwu jako godny zaufania i niezawodny partner w ochronie Paμstwa upraw. Wymagania stawiane polskiemu rolnictwu ulegajå ciåg ym zmianom. Stale wzrasta zapotrzebowanie na informacje ze strony profesjonalnych rolników. Dotyczå one nie tylko rolnictwa w Polsce, ale coraz cz ciej rolnictwa europejskiego. Chcemy na bie åco informowaç Paμstwa o nowych rozwiåzaniach w naszym sektorze. W zwiåzku z tym chcia bym zwróciç Paμstwa szczególnå uwag na artyku na temat mykotoksyn w zbo ach w odniesieniu do nowego prawodawstwa unijnego (lipiec 2006). BCS inwestuje stale w innowacyjne rozwiåzania dla rolnictwa na ca ym wiecie. Rozwój formulacji produktów ochrony ro lin oferuje Paμstwu praktyczne korzy ci w codziennej pracy na polu. Nowå generacj stanowiå oferowane wy åcznie przez BCS formulacje OD. Zach cam do zapoznania si z artyku em opisujåcym post p jaki dokona si w ostatnich latach w dziedzinie tworzenia nowych formulacji. Uwaga: Kurier Ochrony Ro lin jest pismem przeznaczonym dla rolnikøw w ca ej Europie. Zawiera informacje tak e o produktach dost pnych w innych paμstwach. Prosimy zatem naszych czytelnikøw o przestrzeganie wszelkich wskazøwek dotyczåcych stosowania i post powania ze rodkami ochrony ro lin. Kurier OR: wydawca Bayer Sp. z o.o., Bayer CropScience, Al. Jerozolimskie 158, Warszawa. ISSN Od 42 lat wydawany przez Bayer CropScience AG Monheim, Germany. Redakcja: Dr. Georg Priestel, Bernhard Grupp. Odpowiedzialni za tre ç wydania polskiego: Dariusz Przeradzki, Dorota Kasza. Uk ad graficzny/produkcja: Bernhard Grupp. Layout: Xpertise. Wszelkie uwagi i zapytania prosimy kierowaç do: Bayer Sp. z o.o., Dzia rodkøw Ochrony Ro lin, Al. Jerozolimskie 158, Warszawa, tel. 0(prefix) Informacje dotyczåce sytuacji w przysz o ci: Niniejsza informacja prasowa zawiera okre lone informacje dotyczåce sytuacji w przysz o ci, które zosta y podane w oparciu o aktualne za o enia i prognozy kierownictwa koncernu Bayer. Jednak ró ne znane i nieznane na razie zagro enia, wåtpliwo ci i inne czynniki mogå doprowadziç do sytuacji, kiedy faktyczne wyniki, sytuacja finansowa, rozwój czy sytuacja spó ki b då si znacznie ró ni y od przedstawionych tutaj szacunków. Te czynniki obejmujå tak e aspekty opisane w publicznych dokumentach przekazanych Frankfurckiej Gie dzie Papierów Warto ciowych (Frankfurter Wertpapierbörse) oraz amerykaμskim w adzom nadzorczym nad sektorem obrotu papierami warto ciowymi (w tym tak e na formularzu 20-F). Spó ka nie jest zatem w aden sposób zobowiåzana do ekstrapolowania tego rodzaju przysz o- ciowych informacji i do dostosowywania ich do przysz ych zdarzeμ czy tendencji. Chcia bym równie zwróciç Paμstwa uwag na cennå inicjatyw skierowanå do punktów handlowych. W wybranych placówkach na terenie ca ego kraju Bayer CropScience przeprowadzi w dniach 19. kwietnia maja spotkania doradcze dla klientów. Wi cej informacji na ten temat znajduje si w niniejszym wydaniu Kuriera. Dzi kujemy Paμstwu bardzo za lojalno ç wobec firmy Bayer CropScience. Prosimy zapoznaç si z atrakcyjnymi nowo ciami oferowanym przez nasz skuteczny program Kometa. BCS prowadzi ten program ju trzeci rok i, jak dowiedzieli my si na podstawie ankiet, jest on oceniany przez naszych licznych klientów jako niezwykle atrakcyjny. ycz du o przyjemno ci przy lekturze niniejszego wydania Kuriera. Sk adam równie Paμstwu i Paμstwa Najbli szym yczenia zdrowych i weso ych ƒwiåt Wielkanocnych. åcz serdeczne pozdrowienia, Peter Eilers Dyrektor Bayer CropScience w Polsce 2 KURIER 1/06

3 AKTUALNOSCI KOMETA rozpocz a ju trzeci rok dzia alnoêci Program promocyjny KOMETA, cieszåcy siæ ogromnym powodzeniem w ród uczestników, rozpoczåδ ju trzeci rok dziaδalno ci. Bioråce w nim udzia du e gospodarstwa oraz placówki handlowe rejestrujå na specjalnych kartach punkty, które otrzymujå za zakupy preparatów Bayer CropScience. Zgromadzone punkty så nastæpnie wymieniane na nagrody z katalogu. Asortyment nagród w tegorocznym katalogu zostaδ znacznie rozszerzony uczestnicy mogå wybieraç spo ród ponad 100 propozycji! Wiele nagród mo na teraz zamówiç z nowå, bardzo atrakcyjnå punktacjå. Zakupy oraz rejestracja punktów w ramach programu odbywa siæ w sieci terminali zlokalizowanych na terenie caδego kraju. Specjalnie zorganizowane Biuro ObsΔugi Programu czuwa nad jego sprawnym przebiegiem, realizuje zamówienia nagród oraz sδu y pomocå w sprawach zwiåzanych z promocjå. Informacje na temat programu mo na uzyskaç pod numerem bezpδatnej infolinii Urszula Filipecka, Koordynator Programu Kometa Kontakt: Urszula Filipecka Szef Serwisu Marketingowego urszula.filipecka@bayercropscience.com tel: 022 / tel: kom Skutecznie chroƒ swoje uprawy Tegorocznå nowo ciå w ramach wsparcia Partnerów Handlowych Bayer CropScience jest seria spotkaμ z ekspertami firmy w sklepach pod hasδem Skutecznie chroμ swoje uprawy. Akcjå promocyjnå, która rozpoczyna siæ 19 kwietnia, bædzie objætych ponad dwadzie cia sklepów z regionu centralnej Polski. Przez caδy miesiåc nasi doradcy bædå podpowiadaç skuteczne rozwiåzania ekonomicznej ochrony upraw. Dla odwiedzajåcych przygotowali my liczne promocje i niespodzianki. Lista punktów handlowych objætych akcjå, terminy i dodatkowe informacje dost pne så pod numerami tel lub Zapraszamy serdecznie. Beata Ptaszyμska Kontakt: Beata Ptaszyƒska Serwis Marketingowy Inicjatywy Rynkowe/Imprezy beata.ptaszynska@bayercropscience.com tel: 022 / tel: kom /06 KURIER 3

4 Od substancji czynnej do wytworzenia produktu o wszystkim decyduje formulacja Skuteczna ochrona ro lin polega nie tylko na zastosowaniu wδa ciwej substancji czynnej: bez wδa ciwej formulacji* nie mo na liczyç na sukces. 4 KURIER 1/06

5 Technika formulacji sprowadza substancj czynnå do postaci najbardziej praktycznej dla u ytkownika i dajåcej pewno ç, e niewielka ilo ç substancji czynnej b dzie mogδa zostaç równomiernie rozprowadzona na du ej powierzchni uprawy. Czynnikiem decydujåcym jest to, czy preparat ochrony ro lin powinien zostaç rozpylony, czy ro liny majå byç preparatem podlane, czy mo e nale y go rozsypaç, czy te zastosowanie mo e mieç miejsce zaprawianie nasion. W dalszej cz ci tekstu opisano czynniki, które nale y koniecznie uwzgl dniç podczas tworzenia formulacji substancji czynnej, przedstawimy tak e formulacje stworzone do najcz ciej stosowanej metody dokonywania zabiegów ochronnych, polegajåcej na opryskiwaniu ro lin. Roztwór, emulsja, zawiesina czy granulat Dla zawodowca stosujåcego w praktyce rodki ochrony ro lin w warunkach polowych, najwa niejszå rzeczå jest, aby mieszanka wytworzona z wody i rodka ochrony ro lin w zbiorniku opryskiwacza nie utraciδa swej stabilno ci. Stawia to przed technikå formulacji trudne zadanie, poniewa nie istniejå produkty bez reszty rozpuszczalne w wodzie. Formulacje majå cz sto postaç koncentratów emulsji lub zawiesin. W przypadku emulsji substancje czynne så zawieszone w wodzie w postaci mikroskopijnych kropelek. W przypadku zawiesin mamy do czynie- (efekt Tyndalla) taka mikroemulsja ma dla u ytkownika wyglåd przezroczystego roztworu, poniewa kropelki så niemo liwe do dostrze enia goδym okiem. Jednak e w przypadku wi kszo ci formulacji EC w trakcie rozcieμczania wodå tworzy si makroemulsja, o wielko ci kropelek od 0,1 do 10 mikronów. Ze wzgl du na fakt, e te wi ksze kropelki odbijajå wiatδo, emulsja ta wywiera na u ytkownikach wra enie typowej, mlecznobiaδej cieczy u ytkowej. Wszystko zale y od rozcieƒczalnika Tworzenie formulacji EC rozpoczyna si od poszukiwaμ odpowiedniego rodka rozcieμczajåcego lub mieszanki rozcieμ- Wysokie wymagania w stosunku do formulacji Metoda stosowania preparatu okre la dobór formulacji, podobnie jak same ro liny uprawne, stosowane w danym regionie metody uprawy oraz specjalne yczenia u ytkowników. Ró norodno ç typów formulacji wynika równie z ró norodno ci wδasno ci fizyko-chemicznych samych substancji czynnych. Wa ne czynniki decydujåce o formulacji stanowiå na przykδad: punkt topnienia, rozpuszczalno ç i stabilno ç chemiczna. Oprócz tego, jednym z najwa niejszych czynników jest to, czy substancja czynna wykazuje dziaδanie systemiczne czy kontaktowe. Nie bez znaczenia jest równie mo liwo ç poprawienia poprzez formulacj takich wδa ciwo ci jak: retencja, penetracja (wnikanie) i odporno ç na zmywanie przez deszcz. W trakcie caδego procesu tworzenia formulacji sprawdza si wa ne kryteria, np. czy ro liny dobrze tolerujå preparat, zachowanie preparatu w rodowisku oraz toksyczno ç preparatu. Nie bez znaczenia jest, aby preparat w formie produktu handlowego zachowaδ stabilno ç, a tym samym swoje wδa ciwo ci u ytkowe w rozmaitych warunkach skδadowania przez okres przynajmniej dwóch lat. Aby sprostaç tak ró norodnym wymaganiom mamy, do wyboru szereg typów formulacji jak EC, BW, SL, S.C., WG oraz w ostatnim okresie CS, SE i OD. Oprócz tego istniejå produkty specjalne jak granulat przeciwko limakom i kilka innych postaci u ytkowych, mogåcych znaleωç zastosowanie równie w ogródku dziaδkowym czy przydomowym. W trakcie rozcieμczania koncentratu emulsji z wodå (EC) powstaje emulsja. nia z drobinkami substancji czynnej w formie staδej, rozproszonymi w wodzie. Inne formulacje wyst pujå w postaci roztworów lub granulatów tworzåcych emulsje lub zawiesiny dopiero po rozcieμczeniu w zbiorniku opryskiwacza. Na przykδadzie postaci EC opiszemy wyczerpujåco proces tworzenia formulacji. Podstawowe problemy nasuwajåce si przy realizacji tego procesu mo na przenie ç na wszystkie inne typy formulacji. Koncentraty emusji (EC) Formulacja EC (na przykδad Proline ) stanowi do dnia dzisiejszego jeden z wa niejszych typów formulacji. Rolnik otrzymuje produkt, w którym wszystkie skδadniki formulacji tworzå homogenicznå (jednorodnå) ciecz. Dopiero w trakcie rozcieμczania wodå powstaje emulsja. Mo e ona staç si wtedy nawet mikroemulsjå o wielko ci kropel od 0,01 do 0,1 mikrona. Poza lekko bδ kitnawym poδyskiem, wywoδanym przez rozszczepianie wiatδa czajåcej. Taki rodek musi byç w wystarczajåcym stopniu nieszkodliwy pod wzgl dem toksykologicznym i ekologicznym oraz w miar mo liwo ci trudnopalny. W zale no ci od wymagaμ stawianych danej formulacji dodaje si do niej dalsze skδadniki, które np. poprawiajå zachowanie si cieczy roboczej pod wzgl dem zdolno ci zwil ania lub wnikania substancji czynnej w gδåb tkanek ro lin. Na koniec trzeba jeszcze znaleωç najbardziej odpowiedni system emulgatorów, aby emulsja w trakcie rozcieμczania jej wodå zachowaδa wystarczajåcå stabilno ç. StabilnoÊç jako wyzwanie Ciecz robocza w formie emulsji sporzådzana przez u ytkownika powinna zachowaç stabilno ç przez co najmniej 24 godziny, aby nie tworzyδy si rozwarstwienia, ko uch na powierzchni * Preparat okre lany tu jako formulacja stanowi produkt gotowy do sprzeda y. 1/06 KURIER 5

6 cieczy lub osad na dnie zbiornika. Nale y tak e bezwzgl dnie unikaç krystalizacji substancji czynnej w cieczy roboczej, poniewa prowadzi to do zatykania si dysz opryskujåcych lub filtra pompy. Krystalizacja, uchodzåca dawniej za mo liwå do przyj cia, jest nie do pomy lenia w przypadku nowoczesnej formulacji typu EC. Po pierwsze, wymagania u ytkowników znacznie wzrosδy. Po wtóre, nowoczesne urzådzenia do nanoszenia preparatów ochrony ro lin i sposoby aplikacji wymagajå emulsji lepszej jako ci, w celu homogenicznego rozprzestrzenienia preparatu ochrony ro lin na stanowisku uprawowym. Nie mniej wa ny jest równie wyraωny wzrost wymagaμ jako ciowych, stawianych nowym produktom ju w momencie ich rejestracji. Ostro nie z mieszankami! Nale y bezwzgl dnie przebadaç wszystkie typy formulacji pod wzgl dem ich zdolno ci do mieszania si z innymi preparatami ochrony ro lin, nawozami i substancjami dodatkowymi. Skuteczno ç biologiczna i dobra tolerancja preparatów przez ro liny musi zostaç zagwarantowana równie wtedy, gdy w wyniku przyj cia postaci elu, albo wytworzenia si w niej pδatków lub osadów. W praktyce oznacza to, e nale y bezwzgl dnie przestrzegaç zaleceμ dotyczåcych sprawdzonych i dopuszczonych do u ytku mieszanin preparatów. Koncentraty rozpuszczalne w wodzie (SL) Rozpuszczalne w wodzie, pδynne koncentraty np. Cerone 480 SL, zawierajå substancj czynnå w postaci rozpuszczonej, jak to ma miejsce w przypadku formulacji EC i EW. W odró nieniu od tych dwóch typów formulacji, wszystkie skδadniki formulacji SL znajdujå si w wodnym roztworze do opryskiwania. Ciecz do opryskiwania stanowi zawsze przejrzysty roztwór. Z tego wzgl du formulacje SL tworzy si wyδåcznie dla substancji czynnych o wystarczajåcej zdolno ci rozpuszczania si w wodzie. Dla formulacji SL zaleca si przewa nie minimalnå ilo ç cieczy do opryskiwania. Pomimo to podczas przygotowywania cieczy do oprysków mo e dochodziç do tworzenia si krysztaδów, ze wzgl du na miejscowo wysokie st enia preparatu. Rozcieμczanie wodå koncentratu rozpuszczalnego w wodzie (SL): Otrzymujemy przejrzysty roztwór. mamy do czynienia z mieszankami. Ka da formulacja stanowi system zrównowa ony sam w sobie. Mieszanie z innymi produktami w zbiorniku do opryskiwania prowadzi zawsze do mniej lub wi cej niekorzystnych oddziaδywaμ poszczególnych sk adnikøw formulacji. W najgorszym przypadku mo e doj ç do sytuacji, w której caδa ciecz do opryskiwania stanie si niezdatna do u ytku Emulsje na bazie wody (EW) W przypadku formulacji EW (np. Folicur ) chodzi o emulsje tworzone na bazie wody. Emulsja preparatu w postaci EW mo e skδadaç si z pδynnej substancji czynnej lub te z substancji czynnej rozpuszczonej z u yciem rozcieμczalnika. Z tego wzgl du w porównaniu do formulacji EC wraz z cieczå stosuje si o wiele mniej rozpuszczalnikøw. W przypadku Po rozmieszaniu koncentratu zawiesinowego (SC) w wod w zawiesinie jako substancja staδa rozproszona w postaci formulacji EW emulsja jest ju wytworzona i gotowa w samym produkcie handlowym i w trakcie przyrzådzania cieczy do opryskiwania dochodzi jedynie do jej rozcieμczenia. Zalet formulacji EW stanowi to, e takie preparaty majå mniejszå skδonno ç do tworzenia krysztaδów po rozcieμczeniu w cieczy roboczej lub te nie tworzå ich niemal wcale. W ród postaci EW mo na równie rozró niç makro- i mikroemulsje. Formulacje EW wyst pujå rzadko, ze wzgl du na fakt, e prawie nie istniejå pδynne albo bardzo dobrze rozpuszczalne substancje czynne. Koncentraty zawiesinowe (SC) W przypadku formulacji SC (np. Calypso ) substancja czynna jest obecna w preparacie w postaci mikroskopijnych czåsteczek substancji staδej. Czåsteczki substancji czynnej majå wielko ç 1-4 mikronów i så utrzymywane w stanie zawieszenia w rodowisku wodnym. Prowadzi to do wzajemnego odpychania si czåsteczek i w kombinacji z innymi substancjami rozbudowujåcymi struktury sieciowe, zapobiega tworzeniu si osadu na dnie. Dzi ki krystalicznej postaci czåsteczek substancji czynnej, formulacje SC så korzystne, zwδaszcza wtedy, gdy trzeba zapewniç wysokå skuteczno ç kontaktowå. Granulaty dyspergowane wodà (WG) Nierozpuszczalne substancje czynne byδy dawniej powszechnie stosowane jako proszki do opylania (WP), jednak e så one skδonne do wytwarzania pyδu, a ich dawkowanie nastr cza wiele trudno ci. Obecnie mo na obej ç te trudno ci tworzåc granulaty dajåce si rozpraszaç za pomocå wody. Formulacje WG 6 KURIER 1/06

7 zie powstaje zawiesina. Substancja czynna znajduje si mikroskopijnych czåsteczek. (np. Atlantis WG) mo na stosowaç w sposób pozwalajåcy uniknåç tworzenia si pyδu i umo liwiajå one wytwarzanie produktów o wysokiej zawarto ci sub- stancji czynnej. Z tego wzgl du formulacje WG nadajå si zwδaszcza do substancji czynnych wymagajåcych zastosowania w wi kszych ilo ciach. Formulacje WG så z reguδy bardzo dobrze tolerowane przez ro liny i bywajå cz sto stosowane w uprawach wra liwych, jak np. winoro l. Zawiesiny kapsu kowe (CS) Formulacje kapsuδkowe (Capsule Suspension) så korzystne wtedy, gdy substancja czynna wykazuje niekorzystny profil toksykologiczny, okazuje si maδo stabilna albo chcemy uzyskaç kontrolowane uwalnianie substancji czynnej. We wn trzu kapsuδki substancja czynna mo e znajdowaç si w postaci pδynnej: rozpuszczona lub rozproszona (zdyspergowana). Faz wewn trznå stanowi najcz ciej jaki rozpuszczalnik. KapsuΔka znajduje si w postaci zawiesiny zarówno w produkcie, jak w cieczy roboczej. Formulacja CS jest wytwarzana z emulsji zawierajåcej ju substancj czynnå. Na drugim etapie produkcji tworzy si cianka kapsuδki. Charakterystyczne wδa ciwo ci cianki kapsuδki så decydujåce dla kontrolowanego uwalniania substancji czynnej w przypadku formulacji CS. Emulsje zawiesinowe (SE) Podczas mieszania granulaty ulegajå rozproszeniu w wodzie. Emulsja zawiesinowa jest kombinacjå typów formulacji SC i EW. Faz ciek å stanowi przy tym woda. W wodzie znajdujå si w rozproszeniu czåsteczki staδe i kropelki emulsji. Ten typ formulacji jest stosowany przede wszystkim wtedy, gdy majå byç zastosowane w kombinacji dwie substancje czynne, wykazujåce bardzo zró nicowane typy rozpuszczalno ci, lub znacznie ró niåce si punkty topnienia. Poza tym faza emulsyjna mo e zawieraç substancje dodatkowe, wspomagajåce wδa ciwo ci systemiczne substancji czynnej. Dyspersje olejowe (OD) Formulacje (OD) przy zmieszaniu z wodå tworzå emulsje zawiesinowe. Liczne nowe substancje czynne o dziaδaniu systemicznym nie mogå zostaç sformuδowane w postaci EC ze wzgl du na swoje wδa ciwo ci. Bioråc pod uwag fakt, e w przypadku tych substancji czynnych w celu uzyskania optymalnej skuteczno ci nale y bezwzgl dnie zapewniç wδa ciwy transport substancji 1/06 KURIER 7

8 Technika opryskiwania czynnej we wn trzu ro liny, powstaje problem alternatywnych koncepcji w odniesieniu do takich formulacji, które b då wspomagaδy pobieranie substancji czynnej przez ro liny i rozprzestrzenianie si tej substancji w ich wn trzu. W dziale technologii formulacji firmy Bayer CropScience stworzono dyspersje olejowe (OD) w celu sprostania wymaganiom dotyczåcym dobrej skuteczno ci biologicznej i tolerancji ze strony ro lin uprawnych. W przypadku formulacji OD staδa substancja czynna stanowi zawiesin w oleju. Poza tym olej sδu y równie jako no nik substancji dodatkowych i ochraniajåcych (sejfner). W wyniku rozcieμczenia formulacji OD w wodzie mogå powstaç rozmaite formy cieczy roboczej. Je li sama substancja czynna jest rozpuszczalna w wodzie jak to ma miejsce w przypadku licznych herbicydów to powstanie emulsja. Je li natomiast substancja czynna z trudem rozpuszcza si w wodzie co ma miejsce w przypadku wielu insektycydów wtedy powstanie emulsja zawiesinowa. Podsumowanie W warunkach stale rosnåcych wymagaμ w stosunku do nowoczesnej ochrony ro lin powstanie konieczno ç tworzenia ciågle nowych, zoptymalizowanych wariantów znanych typów formulacji i nowych koncepcji rodkøw ochrony ro lin. Technologia formulacji firmy Bayer CropScience jest przygotowana do wykonywania takich zadaμ. Ta technologia stanowi interdyscyplinarnå dyscyplin naukowå w dziedzinie nauk przyrodniczych ze swymi dziaδami chemii koloidów i fizyki powierzchni granicznych, w których istotnå rol odgrywa równie chemia techniczna. 8 KURIER 1/06

9

10 CHWAST CHWASTO NIERÓWNY TECHNOLOGIA UPRAWY Kie kowanie i wschody chwastów jednoi dwuliêciennych w uprawach kukurydzy Ze wzgl du na stosunkowo póωny termin zasiewów, powolny wzrost mδodych ro lin oraz szerokie odst py mi dzy rz dami, jak równie ze wzgl du na dobrze zaopatrzone w skδadniki pokarmowe podδo e w porównaniu do innych upraw, kukurydza stwarza dobre warunki do rozwoju chwastów, zwδaszcza dla gatunków wiatδolubnych i ciepδolubnych. Zdolno ç ro lin kukurydzy do konkurowania z chwastami zwδaszcza we wczesnej fazie wzrostu jest bardzo ograniczona i dlatego wczesne zabiegi zwalczania chwastów stanowiå najwa niejsze dziaδanie ukierunkowane na zapewnienie wδa ciwych zbiorów. W przypadku rezygnacji ze zwalczania chwastów straty w dziedzinie zbiorów mogå wynie ç, w zale no ci od usytuowania uprawy i od warunków pogodowych w danym roku, od 30% do 70%. Z tego wzgl du kukurydza nale y u nas, wraz z burakiem cukrowym, do tych ro lin uprawnych, które nie mogå dawaç zadowalajåcych plonów bez efektywnych zabiegów zwalczania chwastów. Nasiona chwastów badajà swoje otoczenie ju przed kie kowaniem Chocia pozornie nasiona chwastów le å w glebie jak martwe, potrafiå dokδadnie obserwowaç warunki otaczajåcego je rodowiska. Rejestrujå wahania temperatury, stosunek tlenu i dwutlenku w gla powietrza znajdujåcego si w glebie, st enia rozmaitych jonów w skδadzie gleby oraz wilgotno ç. Stwierdzono ponadto, e niektóre gatunki potrafiå nawet analizowaç jako ç wiatδa pod 10 KURIER 1/06

11 WI wzgl dem jego intensywno ci i skδadu spektralnego. Jasnoczerwone wiatδo (okoδo 660 nm) wspiera kieδkowanie chwastów kieδkujåcych nad ziemiå, takich jak tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris), chwasty z rodziny zδo onych, jak rumianki i maruny (Matricaria spp.) oraz chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli). wiatδo ciemnoczerwone (okoδo 730 nm) hamuje ich kieδkowanie. W przypadku chwastów kieδkujåcych pod ziemiå sytuacja jest akurat odwrotna. Rozpatrujåc ten fenomen pod wzgl dem ekologicznym stwierdzono, e ten uzale niony od wiatδa mechanizm stanowi dziaδanie konieczne do prze ycia dla siewek, poniewa pod g stå pokrywå li ci innych ro lin zgin Δyby one z braku wiatδa lub wykieδkowaδyby na pró no ze zbyt du ej gδ boko ci. Bardzo maleμkie nasiona ro lin kieδkujåcych nad ziemiå posiadajå bowiem niewielkå ilo ç substancji rezerwowych. Wiå å si z tym równie wzmo one wschody okre lonych gatunków chwastów nast pujåce po wzruszeniu gleby w wyniku orki czy bronowania. Innym mechanizmem obronnym siewek jest powodowany przez zmiany temperatury stan wstrzymania wegetacji, chroniåcy przed uszkodzeniami przez wiosenne przymrozki gatunki wra liwe na mróz przy zbyt wczesnych wschodach. D ugoêç stanu letargu nasion jest rozmaita Z nielicznymi wyjåtkami nasiona wi kszo ci jednorocznych chwastów nie så zdolne do kieδkowania bezpo rednio po osiågni ciu dojrzaδo ci. Znajdujå si one w stanie letargu. W tym czasie znajdujåcy si w nasieniu embrion, cz sto jeszcze niezupeδnie dojrzaδy w chwili wysypania si nasion, osiåga peδnå dojrzaδo ç. Przyczyn stanu letargu nasion mogå stanowiç równie nieprzepuszczalne skorupki nasion i ró ne substancje hamujåce kieδkowanie. Chocia termin kieδkowania jest uwarunkowany genetycznie, to proces kieδkowania mo e ulegaç mniejszym lub wi kszym zmianom w wyniku wpδywu otaczajåcego rodowiska. Jest równie mo liwe, e gotowe do kieδkowania nasiona wstrzymujå si z kieδkowaniem, gdy warunki kieδkowania oka å si dla nasienia niekorzystne. Poza tym ju sama pozycja danego nasienia w momencie jego tworzenia si na ro linie matecznej okre la póωniejszå dδugo ç stanu letargu przed kieδkowaniem. Nasiona niektórych gatunków chwastów kieδkujå tylko podczas panowania zmiennej temperatury; niektóre potrzebujå nawet dziaδania mrozu, aby przerwaç stan letargu przed kieδkowaniem. W wi kszo ci gatunków zmiany temperatury prowadzå nast pnie w specyficznym dla danego gatunku minimum, wzgl dnie maksimum, do wi kszego odsetka kieδkowania. Ka dy chwast ma swoje przyzwyczajenia W odniesieniu do terminu kieδkowania chwastów rozró niamy chwasty kieδkujåce wiosnå, latem i jesieniå. Oprócz tego istniejå gatunki, które za wyjåtkiem okresów mroωnych kieδkujå przez caδy rok (patrz tabela). Chwasty ró niå si mi dzy sobå równie pod wzgl dem gδ boko ci, na której ma miejsce kieδkowanie, przy czym jest to w du ym stopniu uzale nione od pory roku oraz od rodzaju gleby. Spo ród okoδo 200 gatunków chwastów wyst pujåcych w uprawach kukurydzy przedstawiono tu najwa niejsze gatunki pod wzgl dem ich zachowania si podczas kieδkowania i wschodów. Komosa bia a i oboda roz o ysta W uprawach kukurydzy komosa biaδa stanowi w naszym kraju najcz ciej wyst pujåcy chwast. W porównaniu do Δobody rozδo ystej (Atriplex patula), z którå mo na komos pomyliç ze wzgl du na niezwykδe podobieμstwo, komosa jest stosunkowo maδo wymagajåca co do temperatury kieδkowania. Ze wzgl du na swój dδugi okres kieδkowania mo na jå spotkaç, w przeciwieμstwie do Δobody, nie tylko w uprawach jarych. Podczas gdy Δoboda rozδo ysta z reguδy pojawia si powoli dopiero póωnå wiosnå, mniej wi cej pod koniec maja, to w przypadku komosy biaδej mo na zauwa yç masowe wschody ju wkrótce po siewach kukurydzy w koμcu kwietnia/na poczåtku maja, przedδu ajåce si cz sto a do czerwca. GΔ boko ç kieδkowania wynosi okoδo 4 cm, podobnie jak w przypadku Δobody. Bioråc pod uwag fakt, e komosa biaδa jest bardzo konkurencyjna w stosunku do innych ro lin a poza tym wytwarza bardzo du o nasion (do nasion z ka dej ro liny), oraz fakt, e nasiona w glebie zachowujå bardzo dδugo zdolno ç do kieδkowania (do 50 lat), widzimy bardzo wyraωnie, jak wa ne jest efektywne zwalczanie chwastów w odpowiednim terminie. Chwasty z rodziny rdestowatych Spo ród chwastów z rodziny rdestowatych wyst pujåcych w uprawach kukurydzy czoδowe miejsce zajmujå rdestówka powojowata (Fallopia convolvus), rdest ptasi (Polygonum aviculare) oraz rdest plamisty (Polygonum persicaria). Rdestówka powojowata mo e zaczåç kieδkowaç ju stosunkowo wcze nie (od marca). Jednak e jej gδówny termin kieδkowania przypada mi dzy kwietniem a majem. Ze wzgl du na du y zapas skδadników pokarmowych (przede wszystkim skrobi) siewki mogå wzej ç bardzo szybko i w du ej ilo ci z gδ bi gleby i osiågnåç wysoko ç do 15 cm. Rdestówka powojo- 1/06 KURIER 11

12 wata kieδkuje tylko po przemro eniu, poniewa jej nasiona majå bardzo twardå skorupk. Chocia rdest ptasi jest gotów do kieδkowania ju w lutym, to równie najcz ciej kieδkuje w okresie mi dzy kwietniem a majem. GΔ boko ç kieδkowania rdestu wynosi z reguδy do 2 cm. Podobnie jak rdestówka zalicza si do ro lin kieδkujåcych po przemro eniu, potrzebujåcych zimna, aby mogδy przeδamaç stan letargu. MroΩne zimy mogå zatem prowadziç od czasu do czasu do prawdziwej inwazji chwastów rdestowatych. Optymalna temperatura kieδkowania rdestu plamistego ksztaδtuje si powy ej 30 C i jest o wiele wy sza ni w przypadku rdestówki i rdestu ptasiego (2-5 C), co tδumaczy, czemu zaczyna on kieδkowaç dopiero w maju. Chwastnica jednostronna i inne chwasty jednoliêcienne Wyst pujåce bardzo powszechnie w naszym kraju, przede wszystkim w uprawach kukurydzy chwasty jednoli ciennie (trawiaste) z najcz ciej spotykanå chwastnicå jednostronnå na czele, potrzebujå do kieδkowania wysokich temperatur gleby (20-30 C) i z tego wzgl du kieδkujå dopiero póωnå wiosnå (poδowa/koniec maja). Chwastnica jednostronna zalicza si wprawdzie, podobnie jak wiele innych chwastów jednoli ciennych, wyst pujåcych w uprawie kukurydzy do typowych ro lin kieδkujåcych pod wpδywem wiatδa i w cieple, lecz nie do obowiåzkowo kieδkujåcych nad ziemiå. GΔ boko ç kieδkowania chwastnicy jednostronnej wynosi nawet do 12 cm i jest to przyczyna, dla której skuteczno ç zastosowanych przed wschodami herbicydów nie zawsze okazuje si wystarczajåca. Ze wzgl du na fakt, e nasiona chwastnicy jednostronnej generalnie nie potrzebujå dziaδania mrozu, så gotowe do kieδkowania w ka dej chwili, w której zapanujå sprzyjajåce kieδkowaniu warunki. Wcze nie wykieδkowane ro liny rozkrzewiajå si z reguδy szybko i bardzo silnie i tworzå liczne li cie, zanim zacznå kwitnåç. Im póωniej ma miejsce kieδkowanie, tym bardziej ograniczony jest rozwój wegetacyjny ro lin. W takim przypadku ro liny pozostajå najcz ciej niewyro ni te, ale i tak så zdolne do wytworzenia nasion. W ród populacji chwastnicy jednostronnej coraz cz ciej si zdarza, e dzi ki wczesnemu terminowi zwalczania chwastów w uprawach kukurydzy zostajå wyselekcjonowane typy nasion kieδkujåcych póωniej, tak zwane biotypy. Ten trend zostaδ ju zaobserwowany w odniesieniu do wyczyμca polnego (Alopecurus myosuroides), przy czym w przypadku tego chwastu zadziaδaδ on odwrotnie. Jako typowy chwast kieδkujåcy jesieniå odgrywaδ on dawniej znaczåcå rol w uprawach zbó ozimych i z tego wzgl du zajmowaδ podrz dne miejsce w uprawach kukurydzy. Odkåd jednak zaczåδ pojawiaç si coraz cz ciej wiosnå, zyskaδ równie tutaj na znaczeniu. W ostatnich czasach wiosnå w uprawach kukurydzy wyst pujå równie wzmo one wschody takich chwastów jak wδo nica sina (Setaria pumila), wδo nica zielona (Setaria viridis), wδo nica okóδkowa (Setaria verticillata) oraz palusznik nitkowaty (Digitaria ischaemum) i palusznik krwawy (Digitaria sanguinalis). Psianka czarna, szar atowate i ó tlice Psianka czarna, szarδat (Amaranthus spp.) i óδtlice (Galinsoga spp.) så ro linami kieδkujåcymi bardzo póωno i ze wzgl du na wysokie wymagania w stosunku do temperatury zaliczajå si do chwastów charakterystycznych dla upraw kukurydzy. Psianka czarna (Solanum nigrum) potrzebuje do kieδkowania zmiennej temperatury, wahajåcej si mi dzy 10 C a 25 C. GΔówny okres kieδkowania przypada mi dzy koμcem maja a poczåtkiem czerwca. W tym okresie ro lina ta wschodzi z reguδy do ç szybko z niewiel- Terminy kie kowania chwastów jednoi dwuliêciennych wyst pujàcych najcz Êciej w uprawach kukurydzy Chwasty Luty Marzec Kwiecieƒ Maj Czerwiec Lipiec Sierpieƒ Wrzes. Paêdz. List. Komosa bia a Gwiazdnica pospolita Rdestówka powojowata Chwastnica jednostronna Maruny Bratki polne Rdest ptasi Jasnota purpurowa Przytulia czepna Psianka czarna Przetacznik perski Rdest plamisty oboda roz o ysta Szar atowate Wyczyniec polny ó tlice Paluszniki W oênice KURIER 1/06

13 kiej gδ boko ci (< 1 cm). Psianka czarna nale y wraz z jednorocznym chwastem o nazwie szczyr roczny (Mercurialis annua) i z chwastnicå jednostronnå do tych gatunków chwastów, które wschodzå niekiedy kilkoma falami. Chwasty, które wzeszδy po zabiegu odchwaszczania, powodujå silne ponowne zachwaszczenie. Wprawdzie te chwasty, które wzeszδy póωniej, nie konkurujå prawie wcale z zaawansowanå w mi dzyczasie pod wzgl dem wzrostu kukurydzå (wyδåczenie upraw!), niemniej jednak je li nie zostanå zniszczone, przyczyniå si do od wie enia zapasu nasion w glebie. SzarΔatowate wymagajå bardzo wysokiej temperatury, aby mogδo doj ç do kieδkowania (35 do 40 C). Zaliczajå si one do typowych ro lin kieδkujåcym przy udziale wiatδa i ciepδa. Moment wschodów jest porównywalny z psiankå czarnå (gδ boko ç kieδkowania 3 cm). DojrzaΔe ro liny szarδatu nale å oprócz tego do prawdziwych rekordzistów w dziedzinie wytwarzania nasion (do mliona). Zarówno óδtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora), jak óδtlica owδosiona (Galinsoga cilata) kieδkujå od koμca maja/poczåtku czerwca do póωnego lata. Ich rozwój jest bardzo szybki, co oznacza, e kwitnå ju po 4 8 tygodniach od wykieδkowania. GΔ boko ç wschodu wynosi do 2 cm. Zarówno nasiona psianki czarnej, jak wszystkich odmian óδtlicy i szarδatu mogå przele eç w glebie nawet kilkadziesiåt lat i zachowaç zdolno ç do kieδkowania. Z tego wzgl du jednorazowe zagnie d enie si tych gatunków prowadzi do dδugotrwaδego zachwaszczenia powierzchni uprawowych. Komosa biaδa Rdestówka powojowata Maruny Rdest ptasi Przytulia czepna Przetacznik perski Gwiazdnica pospolita Chwastnica jednostronna FioΔek polny Jasnota purpurowa Psianka czarna Rdest plamisty Gwiazdnica pospolita, maruna, fio ek polny i inne Ze wzgl du na ich wyraωnie ni sze wymagania w stosunku do wysoko ci temperatury wszystkie te ro liny nie zaliczajå si wprawdzie do chwastów charakterystycznych dla upraw kukurydzy, jednak cz sto im towarzyszå i dlatego nie mo na ich pod adnym pozorem pominåç. Za wyjåtkiem fioδka polnego (Viola arvensis), gwiazdnica pospolita (Stellaria media), odmiany maruny, jasnota purpurowa (Lamium purpureum), przytulia czepna (Galium aparine) oraz przetacznik perski (Veronica perlica) majå przynajmniej jednå cech wspólnå; kieδkujå poza sezonem mrozów przez caδy rok, nawet je li ich gδówny okres kieδkowania przypada na wiosn i jesieμ. ˆoboda rozδo ysta Wyczyniec polny Paluszniki SzarΔatowate óδtlice WΔo nice 1/06 KURIER 13

14 FUZARIOZY problem Êwiatowy Pora enie ró nych odmian zbó przez grzyby z rodzaju Fusarium zalicza si na caδym wiecie do najwa niejszych i najgroωniejszych chorób zbó, zwδaszcza w pszenicznych regionach USA, Kanady, Argentyny, Australii i Europy. Od poczåtku lat dziewi çdziesiåtych doszδo do znacznego wzrostu liczby pora eμ przez grzyby z rodzaju Fusarium. Ryzyko zagro enia wzrosδo jeszcze w wyniku zmian w dziedzinie metod produkcji, np. z powodu zredukowanej uprawy gleby. Do tego negatywnego rozwoju wypadków przyczyniδ si jeszcze zwi kszony udziaδ zbó w pδodozmianie oraz rozszerzenie obszarów upraw kukurydzy. Pora enia przez Fusarium mogå wyst powaç u podstawy Δodygi, na li ciach i na kδosach. O wiele wi ksze szkody wywo- Δujå przy tym grzyby Fusarium graminearum oraz F. culmorum ni paso ytujåce na kδosach szkodniki. Dzi ki swej zdolno ci do wytwarzania mykotoksyn mogå prowadziç do ograniczenia mo liwo ci wykor- zystania zebranego zbo a do produkcji ywno ci i pasz. Mykotoksyny sà szkodliwe dla ludzi i zwierzàt Fuzariozy kδosów prowadzå z jednej strony do redukcji wagi tysiåca ziaren przeci tnego ksztaδtu i wielko ci oraz do redukcji ilo ci ziaren w poszczególnych kδosach, jak równie do zmniejszenia siδy kieδkowania ziaren przeznaczonych do siewu. Rezultatem mogå byç straty plonów dochodzåce do 50%. Z drugiej strony w przypadku pszenicy pogarsza si jako ç wypieków, za w przypadku zbó przeznaczonych do produkcji piwa ich specyficzne browarniane wδa ciwo ci. Jeszcze wi ksze znaczenie ma zdolno ç grzybów z rodzaju Fusarium do wytwarzania mykotoksyn, tzn. produktów przemiany materii grzybów, które ju w niewielkich ilo ciach så trujåce dla czδowieka i zwierzåt i mogå wywoδaç w organizmie ci kie i nieuleczalne uszkodzenia. Do najwa niejszych, wytwarzanych na polu uprawnym w Δanie toksyn Fusarium, zaliczajå si nivalenol (NIV), deoxynivalenol (DON) - przede wszystkim na pszenicy i pszen ycie, oraz zearalenon (ZEA). Pszenica Durum jest szczególnie zagro ona, natomiast j czmieμ i yto nieco mniej. Objaw: Wyblak e k osy W wyniku pora enia przez F. graminearum oraz F. culmorum i ich 14 KURIER 1/06

15 rozprzestrzeniania si, pojedyncze kδosy i cz ci kδosów blednå. Na Δodydze kδosa mo na zauwa yç bråzowo-fioletowe przebarwienia. W zale no ci od warunków pogodowych u podstawy kδosa oraz na brzegach plewek tworzå si skupiska zarodników barwy pomaraμczowoczerwonej do ró owej. Objawy pora enia mogå ró niç si nieznacznie pod wzgl dem formy w zale no ci od zaatakowanego gatunku zbo a pszenicy, pszen yta, owsa, yta, j czmienia jarego i ozimego. Pora enia przez konidia i ascospory (zarodniki workowe) Grzyby zimujå na polu przede wszystkim w postaci konidiów i ascosporów na obumarδych, jeszcze nie rozδo onych resztkach ro lin, jak sδoma i ciernie. Oprócz zarodników konidialnych przenoszåcych si z li cia na li ç na rozbryzgach kropel deszczu i docierajåcych w ten sposób a do kδosów, znaczenie ma przede wszystkim bezpo rednie pora enie kδosów przez F. graminearum za po rednictwem przenoszonych przez wiatr ascosporów. Ascospory dojrzewajå w zarodniach zwanych workami (owocniami) na resztkach po niwnych pozostawionych na powierzchni gleby. Worki p kajå, za ascospory så wyrzucane na zewnåtrz i roznoszone przez wiatr. Na górnych li ciach po rozprzestrzenieniu si zarodników przy utrzymujåcej si chδodnej i deszczowej pogodzie mo e mieç miejsce bezobjawowe rozmna anie po rednie. Ze wzgl du na to, e zdolno ç ascosporów do lotu z wiatrem jest ograniczona, powstajåce pora enie pochodzi przede wszystkim z wδasnego pola. W momencie nalotu zarodników ro lina musi znajdowaç si we wra liwym na pora enie stadium kwitnienia, aby grzyb mógδ wniknåç do ro liny za pomocå swych kieδkujåcych witek zara ajåcych. Do najwa niejszych miejsc wnikania zarodników nale å pylniki w trakcie kwitnienia oraz szparki na wewn trznej stronie plewek. Po dokonanym pora eniu rozpoczyna si rozwój grzyba w kierunku Δodygi kδosa. W przypadku silnego pora enia zarodniki przemieszczajå si wewnåtrz tkanek przewodzåcych Δodygi wraz z sokiem komórkowym i wytwarzajåc rozbudowanå grzybni, doprowadzajå do zahamowania przenoszenia skδadników pokarmowych do wy szych cz ci kδosa. Dochodzi do cz ciowego lub caδkowitego zbledni cia kδosa lub kδos jest pusty. Warunki pogodowe oraz potencja dawki zaka ajàcej okreêlajà si pora enia Przedplon na danym stanowisku, sposoby uprawy gleby, dobór gatunków, warunki pogodowe oraz zastosowanie fungicydów stanowiå najwa niejsze czynniki majåce wpδyw na pora enie przez grzyby z rodzaju Fusarium. W tym zespole przedplon oraz sposób uprawy gleby wpδywajå bezpo rednio na wysoko ç potencjaδu dawki zaka ajåcej. Z czynników takich jak warunki pogodowe i potencjaδ dawki zaka ajåcej wynika nast pnie siδa i rozmiary infekcji, która mo e poraziç kδosy. Poza tym siδa infekcji zale y równie od wra liwo ci ro lin (stadium rozwoju/odporno ç) oraz oddziaδywania zastosowanych fungicydów. Istotny wpδyw wspierajåcy rozwój infekcji ma zmienna, wilgotna pogoda od momentu rozpocz cia kδoszenia si zbó. Do skutecznego pora enia groωne grzyby z rodzaju Fusarium potrzebujå przynajmniej godzinnego opadu deszczu przy temperaturze powy ej 20 C. Je li pszenica znajduje si akurat w fazie kwitnienia, to ju w przypadku opadów 3-5 mm na metr Rozprzestrzenianie si F. graminearum Rozprzestrzenianie si z udziaδem wiatru Rozprzestrzenianie si na dalsze odlegδo ci ƒciernisko kukurydziane Bezobjawowe rozmna anie po rednie kwadratowy i przy temperaturze od 16 do 18 C zachodzi bardzo wysokie ryzyko pora enia. Wymagania infekcyjne grzybów z rodzaju Fusarium ró niå si przede wszystkim w dziedzinie temperatur (F. culmorum: 16 do 18 C za F. graminearum: 20 do 22 C ). CiepΔe i wilgotne warunki pogodowe po kwitnieniu, a do dojrzewania zbó i przy opóωnionych niwach wspierajå rozprzestrzenianie si grzybów i wytwarzanie toksyn w ziarnach. G ówne êród o zaka enia resztki po niwne kukurydzy W zag szczonych pδodozmianach z du ym udziaδem zbó, zwδaszcza z kukurydzå, nast pujå po sobie uprawy, stanowiåce ulubionå po ywk dla grzybów z rodzaju Fusarium. Pozostawione na powierzchni gleby resztki po niwne, tzn. przede wszystkim powoli rozkδadajåca si sδoma kukurydziana, stanowiå przez caδy okres wegetacyjny potencjaδ zaka ajåcy i zwi kszajå ryzyko pora enia dla nast pnych upraw. Zredukowane sposoby uprawy gleby stwarzajå jeszcze wi ksze ryzyko pora enia, poniewa w zale no ci od zastosowanej technologii, wzgl dnie metody, Rozpryskiwanie przez deszcz Rozprzestrzenianie si na bliskie odlegδo ci Zarodniki konidialne Systemiczne zasiedlanie: Mo liwe lecz bardzo rzadkie 1/06 KURIER 15

16 Czynniki wpδywajåce na pora enie przez fuzariozy Przedplon Warunki pogodowe - opady - wilgotno ç powietrza - temperatura Zawarto ç mykotoksyn w zbo u i produktach zbo owych Uprawa gleby Oczyszczanie, skδadowanie, przerób Dawka zaka ajåca (zainfekowane resztki sδomy) SiΔa pora enia Zaka enie kδosów Zawarto ç mykotoksyn w ziarnie Opracowanie cierniska (orka) Wra liwo ç ro lin na zaka enie - rodzaj zbo a - odmiana (odporno ç) - stadium rozwoju - zastosowanie PS - inne Zastosowanie fungicydów - ilo ç preparatu - termin zabiegu - technika nanoszenia preparatu w warstwach gleby zbli onych do powierzchni lub na samej powierzchni gleby pozostajå liczne resztki po niwne. Analizy ziarna pszenicy pobranego we Francji wykazaδy po zastosowaniu metody wysiewu bezpo redniego metoda bezorkowa (pszenica po kukurydzy) czterokrotnie wy sze zawarto ci DON w zebranym ziarnie, ni po orce z zastosowaniem pδuga. W przypadku zredukowanych metody uprawy gleby próbki wykazywaδy jeszcze dwukrotnie wy sze zawarto ci DON. Obowiåzuje zasada: je li le åca na powierzchni sδoma zostanie w wyniku orki wprowadzona przez pδug do gδ bszych warstw gleby, to ryzyko pora enia ulega znacznej redukcji. Lecz równie nierozδo- one w wyniku braku dost pu powietrza resztki sδomy wydobyte w wyniku orki w nast pnym roku na powierzchni, zwδaszcza na glebach ci kich, stanowiå ΩródΔo infekcji. Najwi ksze ryzyko infekcji istnieje dla bezorkowych upraw pszenicy, na stanowisku po kukurydzy. Nast pna w kolejce jest, lecz z wyraωnie zredukowanym ryzykiem pora enia, uprawa bezorkowa pszenicy na stanowisku po pszenicy. KoniecznoÊç zastosowania kilku strategii jednoczeênie w celu zredukowania pora enia Rolnik mo e i musi, nie tylko ze wzgl du na zaostrzenie si problematyki mykotoksyn w postaci warto ci granicznych w zebranym ziarnie, ju w fazie uprawy zbo a podjåç dziaδania w celu ograniczenia fuzarioz. W zale no ci od sytuacji i umiejscowienia uprawy, aby zredukowaç pora enie przez grzyby z rodzaju Fusarium nale y stosowaç nast pujåce dzia ania: Ukierunkowane na cel zorganizowanie pδodozmianu: ograniczenie udziaδu kukurydzy lub udziaδu zbó w rozszerzonym pδodozmianie. Dobór odmian: Nale y uprawiaç odmiany mniej podatne na pora enie przez grzyby z rodzaju Fusarium. Obróbka gleby i cierniska: Orka z u yciem pδuga, w celu przyorania resztek po niwnych, redukuje ryzyko pora enia; przy zastosowaniu konserwujåcej obróbki gleby dodatkowe rozdrobnienie i równomierne rozmieszczenie resztek po niwnych w najwy szych warstwach gleby przyspiesza rozkδad mikrobiologiczny (ewentualnie nale y dodaç mocznik); zapobieganie tworzeniu si mat z organicznych substancji. Zapewnienie ro linom skδadników pokarmowych stosownie do ich zapotrzebowania: unikanie stanów osδabienia ro lin uprawnych, ograniczenie wylegania Δanów w wyniku zoptymalizowanego, zgodnego z zapotrzebowaniem dostarczania skδadników pokarmowych. W przeciwnym wypadku oba te czynniki mogå wpδywaç na wzmocnienie ryzyka pora enia. niwa, wzgl dnie okres po niwny: NiezwΔoczne przeprowadzenie niw po osiågni ciu przez ziarno optymalnego poziomu dojrzaδo ci i przy mo liwie niskiej wilgotno ci ziarna. Ochrona ro lin/stosowanie fungicydów: Zaprawianie materiaδu siewnego, opryski odpowiednimi preparatami grzybobójczymi stosowane na li cie i kδosy (substancje czynne: tebukonazol, protiokonazol) zmniejszajå siδ infekcji. 16 KURIER 1/06

17 Skuteczne fungicydy na wyciàgni cie r ki Niezale nie od wszystkich zabiegów agrotechnicznych, które nale y podjåç na samym wst pie przeciwko pora eniu przez grzyby z rodzaju Fusarium, zale no ç ryzyka wyståpienia lub niewyståpienia infekcji od warunków pogodowych istnieje w dalszym ciågu. Je li zatem wyståpiå korzystne dla pora enia warunki, to rolnik ma jeszcze tylko jednå mo liwo ç zredukowania intensywno ci pora enia za pomocå preparatów grzybobójczych, skutecznie zwalczajåcych grzyby z rodzaju Fusarium, a zwδaszcza zmniejszenia wytwarzania mykotoksyn. W przypadku utajonego pora enia przez grzyby z rodzaju Fusarium w momencie zabiegu na li ciach zaleca si zastosowanie takiego preparatu, który zawiera skδadnik skutecznie zwalczajåcy Fusarium. Taki zabieg wykazuje ju pewien okre lony efekt redukcji zarówno w odniesieniu do Fusarium, jak do mykotoksyn. Zabiegi na kδosach z zastosowaniem fungicydów azolowych (substancje czynne: tebukonazol lub protiokonazol) wykazujå wyraωnie, e zabiegi ochronne przeprowadzone we wδa ciwie dobranym terminie mogå przyczyniç si do znacznego ograniczenia pora enia i wytwarzania toksyn przez Fusarium kδosów. Prowadzone przez dδugie lata do wiadczenia polowe we Francji, Niemczech i Wielkiej Brytanii wykazywaδy u ponad poδowy odmian pszenicy poddawanej zabiegom z zastosowaniem preparatu Folicur Plus jednoznaczne dziaδanie redukujåce przeciwko grzybom z rodzaju Fusarium, oraz zmniejszenie zawarto ci DON w zebranym ziarnie przeci tnie równie o 50%. W trwajåcych przez kilka lat badaniach polowych na rozmaitych stanowiskach uprawowych testowano poza tym nowå Skuteczno ç zabiegów T2 w odniesieniu do wytwarzania mykotoksyn (Pszenica ozima 2004) Fusarium spp. (n=4) % skuteczno ci % uszkodzeμ Fluoksytrobina & Protiokonazol Protiokonazol & Trifloksystrobina grzybobójczå substancj czynnå, prothioconazol pod wzgl dem jej oddziaδywania na pora enie i plonowanie oraz zawarto ç myotoksyn w zebranym ziarnie. We wszystkich parametrach poddanych badaniu stwierdzono jeszcze lepszå skuteczno ç po zabiegach z u yciem prothioconazolu: redukcje cz stotliwo ci pora eμ dochodzåce do 90% w porównaniu do upraw kontrolnych, nie poddanych zabiegom ochronnym, siδy pora enia do 92% oraz wzrosty plonów o 70%. Wytwarzanie toksyn zostaδo równie zredukowane o 60%. Ustalanie w aêciwych terminów zabiegów ochronnych Protiokonazol & Spiroksamina Fluoksytrobina & Protiokonazol & Tebuconazol + zabieg T3 z zastosowaniem protiokonazolu & tebukonazolu Fluoksytrobina & Protiokonazol Protiokonazol & Trifloksystrobina Protiokonazol & Spiroksamina DON (n=5) (ppm) Ze wzgl du na zale ne od warunków pogodowych zachowanie Fusarium odno nie do siδy i zasi gu infekcji optymalny okres zastosowania zabiegów z u yciem preparatów grzybobójczych jest bardzo ograniczony. Po jednym do dwóch dni od zainfekowania przez grzyby nast puje optymalny moment do wykonania oprysków na kwiaty, tzn. po pierwszym od rozpocz cia kδoszenia opadzie deszczu przyspieszajåcym pora- enie (okoδo 30 40% kδosów wykδoszonych). Zabieg wykonany zbyt wcze nie zaledwie o kilka dni lub o kilka dni za póωno mo e ju skutkowaç bardzo du ym spadkiem skuteczno ci. W wyniku dδugoletnich do wiadczeμ polowych z zastosowaniem prothioconazolu wypo rodkowano optymalny dla tej substancji czynnej okres zabiegów så to trzy dni przed kwitnieniem, do trzech dni po kwitnieniu zbó. Warunkiem skutecznej minimalizacji pora enia przez fuzariozy pozostaje jednak w dalszym ciågu sytuacja, w której dalszy przebieg wegetacji b dzie dodatkowo wpδywaδ na ograniczenie mo liwo ci rozwoju grzybów z rodzaju Fusarium w wyniku suchego dojrzewania kδosów Skuteczno ç protiokonazolu w ograniczaniu zawarto ci mykotoksyn w pszenicy, Europa Redukcja zawarto ci mykotoksyn w % (1770)* (304)* (621)* Deoksyniwalenol Niwalenol Zearalenon n=55 n=9 n=5 Tebukonazole Protiokonazole *( ) = Warto ç rednia zawarto ci mykotoksyn (PPH) w uprawie kontrolnej, nie poddanej zabiegom ochronnym Termin zastosowania zabiegu z u yciem fungicydów % skuteczno ci l 10 l 5 zaka enie l + 5 l + 10 dni Zabieg: liczba dni przed zaka eniem / po zaka eniu 1/06 KURIER 17

18 EKSPERCI Eksperci RADZÅ radzà 1. Mam kilka hektarøw sadu jabδoniowego. W ostatnich latach czæsto zdarza mi siæ zaobserwowaç w przechowywanych jabδkach owoce zgniδe, pokryte puszystym nalotem grzyba. Spotykam po kilka zgniδych owoców razem. ChciaΔbym dowiedzieç siæ co to za choroba i jak jå zwalczaç bo zaczyna byç to u mnie w sadzie powa nym problemem. Z opisanych przez Pana objawów, my læ, e najprawdopodobniej mamy tu do czynienia z szarå ple niå. Szara ple μ atakuje kwiaty w okresie kwitnienia i opadania pδatków kwiatowych. Objawy natomiast mo emy zaobserwowaç w sadzie w postaci suchej zgnilizny przykielichowej lub miækkiej zgnilizny przykielichowej oraz w okresie przechowywania w postaci gniazd gnilnych dobrze opisanych przez Pana. Zwalczanie tej choroby nale y prowadziç w okresie kwitnienia jabδoni, wykonujåc opryskiwanie w czasie peδni kwitnienia i opadania pδatków kwiatowych i/lub w okresie przed zbiorami owoców. Jednym z najskuteczniejszych preparatów na szarå ple μ jest Euparen Multi 50 WG. Zastosowany w podanych terminach w dawce 2 kg/ha sadu daje znakomitå ochronæ przed szarå ple niå i parchem jabδoni oraz ogranicza populacjæ przædziorków. Parch jab oni 2. Mam du e gospodarstwo sadownicze. W ubiegδym sezonie mimo kilku opryskiwaμ miaδem du e problemy z przædziorkami. Proszæ o poradæ. Faktycznie ubiegδy rok byδ sezonem szkodnikowym. Obserwowali my bardzo liczne wystæpowanie mszyc i przædziorków. Prz dziorek Za to zjawisko mo emy obarczyç warunki pogodowe i pewne niekonsekwencje w stosowaniu prepartów przez sadowników. Podstawå ochrony przed przædziorkami jest lustracja sadu zgodnie z poni szå tabelå: termin lustracji sposób lustracji i wielko ç próg szkodliwo ci próby na 5 ha okres bezlistny 40 drzew przejrzeç po 2-3 brak lub pojedyncze jaja nie dwuletnie ga zie zwalczaç przed kwitnieniem ma e grupy jaj (0,5 cm) dokonaç lustracji w ró owym påku grupy jaj o rednicy > 0,5 cm niezb dny zabieg przed kwitnieniem ró owy påk 40 drzew przejrzeç po 1 rozetce 3 i wi cej form ruchomych koniec kwitnienia li cio-kwiatowej (ok. 200 li ci) (larw i doros ych) na 1 li ç druga po owa lipca 40 drzew przejrzeç po 5 li ci 7 i wi cej form ruchomych i póωniej z zewn trznej cz ci korony na 1 li ç 18 KURIER 1/06

19 EKSPERCI RADZÅ 3. Mam bardzo rzadki i nierówny rzepak. Kiedy nale y zdecydowaç si na zaoranie plantacji? O konieczno ci zaorania plantacji rzepaku decyduje wiosnå obsada oraz zdrowotno ç przezimowanych ro lin. Przyjæte jest w warunkach skrajnych pozostawianie plantacji o równomiernej obsadzie na poziomie ok. 25 zdrowych ro lin. Taka obsada pozwala jeszcze na uzyskanie plonu na poziomie 3 t/ha. Przy ocenie nale y szczególnie zwróciç uwagæ na równomierno ç rozmieszczenia ro lin na polu. Przy ocenie zdrowotno ci oglådamy gδównie korzeμ, gdy decyduje on w najwiækszym stopniu o mo liwo ciach regeneracyjnych ro liny. W przypadku mocno przemarzniætych ro lin nale y pamiætaç o tym, e uszkodzenia mrozowe w póωniejszym okresie stajå siæ bramå dla chorób i dlatego konieczny jest zabieg fungicydowy np. preparatem Horizon 250EW lub Proline Pak w fazie wyrastania w pæd. 4. Ze wzglædu na poδo enie pola, mam problemy z wczesnym zwalczaniem miotδy zbo owej w pszenicy. Praktycznie mogæ to zrobiç od poδowy maja. Bardzo czæsto póωniej nie pada i skuteczno ç zabiegów bywa sδaba. Czym najlepiej zwalczaç chwasty w tym czasie? Do skutecznego zwalczania miotδy zbo owej w tym okresie zalecamy Atlantis 04 WG. Preparat stosujemy wiosnå od momentu rozpoczæcia wegetacji do poczåtku strzelania w ΩdΩbΔo. W odró nieniu od dotychczas stosowanych standardów na bazie izoproturonu, Atlantis 04 WG jest mniej wra liwy na opóωnienie terminu zabiegu. Dziæki nalistnemu pobieraniu i zastosowaniu adjuwanta, stosowanie Atlantisu 04 WG w warunkach suszy nie skutkuje obni eniem skuteczno ci. Do zwalczania miotδy zbo owej zalecana jest dawka 150 g/ha. W póωniejszym okresie stosowania dawkæ podnosimy do 200 g/ha. Do peδnego zwalczenia chwastów dwuli ciennych zaleca siæ mieszanki zbiornikowe np. z Sekatorem, Mustangiem, Granstarem. 1/06 KURIER 19

20 Natura i Technika Nasiona klonu majå zwi zδy rdzeμ i lekkie skrzydeδka w ksztaδcie migieδ. Dysponujå one zatem wystarczajåcå powierzchniå lotnå, aby po oderwaniu si od drzewa daç si ponie ç z bocznym wiatrem nawet na znacznå odlegδo ç. Z tego wzgl du dojrzaδe nasiona klonu nie spadajå na ziemi ci ko, jak kamieμ. Opadajå raczej spokojnie, kr cåc si w kóδko ze znacznå szybko ciå. Rotacja ta wykorzystuje maksymalnie opór powietrza, za szybko ç opadania zostaje zredukowana, co zwi ksza szans nasienia na przeniesienie go o wiele dalej. Ludzie równie nauczyli si wykorzystywaç siδ wiatru dla swoich potrzeb. PrzykΔadem så mδyny wiatrakowe. Wiatr nap dza skrzydδa wiatraków, co w rezultacie umo liwia zmielenie ziarna na måk.