Materiały metalowe. Stopy Miedzi Cu. Struktura, własnoci i zastosowanie stopów miedzi Copyright by L.A. Dobrzaski, IMIiB, Gliwice 2007

Transkrypt

1 Stopy Miedzi Cu

2 Mied Mied stopowa Stopy Cu-Sn Stopy Cu-Al Stopy Cu-Si Stopy Cu-Mn Stopy Cu-Be Stopy Cu-Ni Stopy Cu-Zn Spis treci

3 Mied Mied ma liczb atomow równ 29 a jej masa atomowa wynosi 63,5463. Cu nie wykazuje odmian alotropowych i krystalizuje w sieci ciennie centrowanej układu regularnego A1 o parametrze sieci równym 0,3617 nm. Temperatura topienia tego metalu wynosi C a jego gsto w 20 0 C wynosi 8,93 g/cm 3. Własnoci miedzi : bardzo du przewodno elektryczn i dua przewodno cieplna. Dziki duej przewodnoci cieplnej mied daje si lutowa i spawa.

4 Budowa krystaliczna miedzi (sie A1)

5 Wan własnoci miedzi jest jej dua odporno na korozj. Mied dziki pokrywaniu si zasadowym wglanem miedziowym tzw. patyn jest odporna na korozj atmosferyczn i działanie wody. Na mied silnie działaj take: chlor, chlorek amonu, chlorek glinu, chlorek elaza, fluorek amonu, kwas siarkowy (w wyszych temperaturach), siarkowodór oraz acetylen, chlorek sodowy, chlorowodór, wapno bielce i zaprawa murarska. Utleniona mied po wyarzeniu jej w temperaturze C lub wyszej w atmosferze redukujcej, zawierajcej wodór, traci zdolno do obróbki plastycznej. Zjawisko to nosi nazw choroby wodorowej miedzi.

6 Czysta mied jest do mikka i charakteryzuje si du plastycznoci. Jedynym sposobem na umocnienie miedzi jest przeróbka plastyczna na zimno. W miar wzrostu zgniotu wszystkie własnoci wytrzymałociowe wzrastaj za własnoci plastyczne malej. Pierwiastki wystpujce w miedzi, traktowane jako zanieczyszczenia, wywieraj duy wpływ na własnoci wytrzymałociowe. Niekorzystnie na własnoci plastyczne wpływaj: antymon, arsen, fosfor. Fosfor wpływa take negatywnie na własnoci wytrzymałociowe. Nieznaczne podwyszenie własnoci wytrzymałociowych powoduje elazo oraz arsen w steniu nie wikszym ni 0,2%.

7 Własnoci mechaniczne czystej miedzi.

8 Własnoci mechaniczne miedzi w zalenoci od stopnia zgniotu. R m wytrzymało na rozciganie, R e granica plastycznoci, Z przewenie, A wydłuenie całkowite, A wydłuenie równomierne, A wydłuenie przeweniowe, HB twardo Brinella.

9 Zastosowanie Miedzi Cu: -elektrotechnika (produkcja kabli i przewodów) - przemysł chemiczny i energetyczny (wyrobu chłodnic, aparatów chemicznych oraz wymienników ciepła) - budownictwo (pokrywanie dachów oraz produkcja rur wykorzystywanych do wykonywania instalacji ciepłej i zimnej wody, centralnego ogrzewania oraz instalacji sanitarnych)

10 Kabel wykonany z miedzi Radiatory wykonane z miedzi

11 Miedziane blachy pokryciowe Rurki miedziane wykorzystywane w budownictwie

12 Mied stopowa Stopy o zawartoci niewielkich iloci (do 2% wag.) pierwiastków stopowych takich jak srebro, arsen, fosfor, cyna, chrom, nikiel, mangan, kadm, cyrkon, tellur, krzem nosz nazw miedzi stopowej. Mied stopowa posiada znacznie wysze własnoci mechaniczne ni czysta mied. W praktyce stosowane jest nazewnictwo wywodzce si z zastosowanego pierwiastka stopowego, i tak wyrónia si: mied srebrow, arsenow, fosforow, cynow, chromow, niklow, manganow, kadmow, krzemowo-manganow, cyrkonow i tellurow.

13 Stopy miedzi, w zalenoci od tego, czy oprócz głównego dodatku stopowego posiadaj jeszcze inne pierwiastki stopowe, podzieli mona na: stopy dwuskładnikowe (proste), stopy wieloskładnikowe (złoone). Stopy miedzi z poszczególnymi dodatkami (wyłczajc cynk i nikiel jako główne pierwiastki stopowe) wystpujcymi w steniu co najmniej 2% tradycyjnie nosz nazw brzów. Stopy miedzi i cynku nazywane s tradycyjnie mosidzami. Spiami nazywane s stopy miedzi z cyn i cynkiem, za miedzioniklami nazywane s stopy miedzi, w których głównych pierwiastkiem stopowym jest nikiel.

14 W obecnie stosowanych normach nie s uywane tradycyjne nazwy stopów, podawane s jedynie okrelenia zwizane ze składem chemicznym stopów np. stopy miedzi z cyn lub stopy miedzi z berylem. Stopy miedzi mona podzieli take na: - stopy do przeróbki plastycznej, o bardziej złoonym składzie chemicznym i ograniczonej zawartoci domieszek, - stopy odlewnicze, o podobnym składzie lecz przewanie z wiksz dopuszczaln zawartoci domieszek.

15 Wyróniamy nastpujce grupy stopów Cu: - z cynkiem -- z cynkiem i ołowiem -- z cynkiem i niklem -- z niklem -- z cyn -- z aluminium -- z innymi pierwiastkami stopowymi, których łczne stenie przekracza 5% -- niskostopwe - stenie pierwiastków stopowych mniejsze ni 5%

16 Stopy Cu-Sn (brzy cynowe) Brzy cynowe wykazuj dobr odporno na korozj w rodowisku atmosfery przemysłowej i wody morskiej. Struktura cynowych brzów technicznych w temperaturze otoczenia jest nierównowagowa. Do zawartoci cyny około 4% stopy wykazuj struktur jednofazow a powyej tej zawartoci w strukturze stopów wystpuj ziarna fazy oraz eutektoidu +. Struktura brzów cynowych zaley w duej mierze od szybkoci chłodzenia. Dua rónica pomidzy temperatur likwidusu a temperatur solidusu jest powodem wystpowania mikrosegregacji dendrytycznej cyny, gdzie rdze dendrytu jest bogatszy w mied ni strefa zewntrzna. Zjawisko to jest bardzo niekorzystne z punktu widzenia obróbki plastycznej. Prowadzi ono do nierównomiernych własnoci plastycznych, co powoduje pkanie brzu podczas odkształcania.

17 Układ równowagi Cu-Sn

18 Mikrosegregacja dendrytyczna stopów Cu-Sn, narastajce dendryty fazy oraz eutektoid + w przestrzeniach midzydendrytycznych (szary kolor).

19 Własnoci fizyczne, takie jak przewodno cieplna i elektryczna malej wraz ze zwikszaniem zawartoci cyny. Maksymalne wydłuenie posiadaj stopy o zawartoci cyny w przyblieniu równej granicznej rozpuszczalnoci. Natomiast wytrzymało stopów ronie do zawartoci cyny około 25% a nastpnie maleje. Własnoci wytrzymałociowe zale od szybkoci chłodzenia. Zwikszenie zawartoci cyny w brzach odlewanych do form piaskowych zwiksza wytrzymało i twardo stopów za zmniejsza ich wydłuenie. W brzach odlewanych do form metalowych wpływ cyny na własnoci wytrzymałociowe jest zmienny. Wzrost zawartoci cyny zwiksza take lejno, obnia skurcz oraz rozpuszczalno wodoru.

20 Skład chemiczny stopów Cu-Sn, do przeróbki plastycznej Skład chemiczny wieloskładnikowych stopów Cu-Sn, do przeróbki plastycznej.

21 Mikrostruktura stopu CuSn10-C w stanie lanym; widoczne dendryty fazy oraz w przestrzeniach midzydendrytycznych eutektoid + (zielone wtrcenia) (Zdjcia pochodz z serwisu

22 Stopy Cu-Al (brzy aluminiowe) Stopy miedzi z aluminium dziel si na stopy proste, oraz na stopy złoone, które zawieraj oddzielnie lub łcznie takie pierwiastki jak: Fe, Mn, Ni. Stopy o niszych zawartociach Al cechuj si struktur jednofazow a stopy o wikszej zawartoci Al posiadaj struktur dwufazow. Zastosowanie techniczne maj stopy o zawartoci Al do 11%. Powan wad stopów miedzi z aluminium jest ich dua skłonno do gruboziarnistoci przy powolnym stygniciu, zjawisko to nasila si szczególnie w przypadku stopów z du zawartoci aluminium. Struktura gruboziarnista znaczco wpływa na obnienie własnoci mechanicznych.

23 W celu zmniejszenia rozrostu ziarn stosuje si szybkie chłodzenie odlewu, wprowadzanie do stopu składników wpływajcych na rozdrobnienie struktury, a take jeli to moliwe stosuje si odlewanie do kokili metalowej zamiast odlewania do form piaskowych. Stopy miedzi z aluminium odznaczaj si dobrymi własnociami wytrzymałociowymi. Dodatek aluminium podwysza twardo i wytrzymało miedzi. Przy zawartoci 10% Al stop posiada dwukrotnie wiksze własnoci wytrzymałociowe ni czysta mied. Stopy zawierajce do 8% Al maj dobre własnoci plastyczne i moliwa jest ich obróbka plastyczna na zimno i gorco. Stopy o zawartoci do 10% Al obrabia si plastycznie na gorco po ogrzaniu stopu do temperatury wystpowania fazy.

24 Układ równowagi Cu-Al

25 Wpływ Al na własnoci stopów Cu-Al

26 Skład chemiczny stopów Cu-Al, do obróbki plastycznej Skład chemiczny odlewniczych stopów Cu-Al

27 Stopy posiadajce zawarto Al od 8,6 do 11,8% mog by poddawane obróbce cieplnej składajcej si z hartowania i odpuszczania. Obróbk ciepln umoliwia wystpowanie w tych stopach przemiany martenzytycznej. Przemiana martenzytyczna zachodzca w stopach miedzi z aluminium, w przeciwie stwie do przemiany martenzytycznej wystpujcej w stalach, jest odwracalna. Obróbka cieplna stosowana jest głównie do stopów wieloskładnikowych, znacznie rzadziej do stopów dwuskładnikowych. Stenie aluminium w brzach wpływa na temperatur rozpoczcia i zako czenia przemiany martenzytycznej. Wraz ze wzrostem stenia aluminium temperatura M s oraz temperatura M f malej. Obróbka cieplna powoduje znaczne polepszenie własnoci wytrzymałociowych stopów.

28 Wpływ stenia aluminium na temperatur M s i M f w stopach Cu-Al

29 Mikrostruktura stopu CuAl8Fe3 wyciskanego i cignionego na zimno 10%; widoczna faza bogata w elazo (niebieskie pola) (Zdjcia pochodz z serwisu

30 Stopy Cu-Si (brzy krzemowe) Stopy miedzi z krzemem zwane brzami krzemowymi zawieraj od 3 do 4% krzemu. Brzy krzemowe mona podzieli na proste, dwuskładnikowe oraz na złoone, wieloskładnikowe. Stopy podwójne nie znalazły zastosowania w technice ze wzgldu na niskie własnoci mechaniczne. Szersze zastosowanie znalazły wieloskładnikowe stopy miedzi z krzemem z dodatkiem takich pierwiastków jak mangan, elazo, cynk oraz nikiel. Stopy Cu-Si mog zastpowa stopy Cu-Sn, co pozwala na redukcj zuycia bardzo drogiej cyny. Dodatek krzemu powoduje wzrost twardoci i wytrzymałoci, oraz obnienie plastycznoci stopu. Ponadto krzem działa w miedzi jako silny odtleniacz, przez co polepsza własnoci odlewnicze, a uzyskane odlewy posiadaj gładk i czyst powierzchni.

31 Układ równowagi Cu-Si

32 Skład chemiczny stopów Cu-Si, do obróbki plastycznej Stopy Cu-Si charakteryzuj si dobrymi własnociami mechanicznymi w temperaturze pokojowej i w temperaturze podwyszonej do około C, a take du wytrzymałoci zmczeniow i dobrymi własnociami lizgowymi, a take dua odpornoci na korozj oraz dobr lejnoci i skrawalnoci.

33 Stopy Cu-Mn (brzy manganowe) Stopy miedzi z manganem, zwane brzami manganowymi, s to stopy zawierajce najczciej 5-6% Mn lub 12-15% Mn. Stopy te do zawartoci 30% Mn mona obrabia plastycznie na gorco, a stopy o mniejszej zawartoci Mn 5-6% mona take obrabia plastycznie na zimno. Dodatek Mn powoduje wzrost wytrzymałoci na rozciganie i zmniejszenie wydłuenia. Odlewy o zawartoci Mn do 20% maja struktur roztworu stałego, a powyej tej zawartoci stopy posiadaj struktur +. Roztwór jest roztworem do plastycznym i mikkim, natomiast roztwór jest nieco twardszy. Dodatek manganu powoduje znaczne obnienie przewodnoci elektrycznej. Ze wzgldu na duy skurcz odlewniczy oraz mał lejno wykonywanie odlewów z tego typu stopów jest utrudnione.

34 Układ równowagi Cu-Mn

35 Najpopularniejszymi stopami Cu-Mn s: - Stop zwany Manganinem, stop miedzi z manganem i niklem wyróniajcy si mał sił termoelektryczn wzgldem miedzi i bardzo małym współczynnikiem cieplnym oporu. - Stop Izabelin, stop miedzi z manganem i aluminium. Stop ten jest ognioodporny i charakteryzuje si stałymi własnociami mechanicznymi do temperatury C. - Stop Heuslera, stop o zawartoci Mn powyej 20% i Al powyej 9%, który posiada silne własnoci ferromagnetyczne. - Stop Isima, stop miedzi z manganem i krzemem, posiadajcy wysokie własnoci wytrzymałociowe zarówno w stanie lanym jak i w stanie walcowanym.

36 Stopy Cu-Be (brzy berylowe) Stopy miedzi z berylem zwane brzami berylowymi zawieraj około 2,1% berylu i s przeznaczone głównie do obróbki plastycznej. Oprócz berylu stopy te mog zawiera take dodatki niklu, kobaltu oraz cynku tworzc wieloskładnikowe stopy miedzi z berylem. Stopy te łcz zalety miedzi, a wic łatw obrabialno, odporno na korozj, na wysokie temperatury i na cieranie, a take wysokie przewodnictwo cieplne i elektryczne, z zaletami stali, czyli wytrzymałoci i twardoci. Techniczne zastosowanie maj stopy miedzi z berylem o zawartoci berylu do 2,5%. Stopy te posiadaj take dobr lejno i niewielki skurcz odlewniczy wynoszcy 1,2-1,5%.

37 Układ równowagi Cu-Be

38 Zmienna rozpuszczalno berylu w miedzi umoliwia stosowanie obróbki cieplnej. Na proces obróbki cieplnej składa si przesycanie i starzenie stopów. W wyniku utwardzania wydzieleniowego stopy Cu-Be posiadaj budow dwufazow, składajc si z roztworu stałego oraz fazy, gdzie faz utwardzajc jest faza. Przesycanie stopów miedzi z berylem przeprowadza si w temperaturze od 720 do C. Po przesycaniu uzyskuje si struktur jednorodn złoon z roztworu. Starzenie w temperaturze C powoduje wydzielenie umacniajcej fazy. Czas starzenia zaley od temperatury tego procesu. Moliwe jest take umacnianie zgniotowe przez obróbk plastyczn. Bardzo wan własnoci stopów Cu-Be jest brak iskrzenia przy tarciu i przy uderzeniu. Wad tych stopów jest ich bardzo wysoka cena oraz toksyczno zwizków i par berylu wydzielajcych si podczas topienia i szlifowania.

39 Skład chemiczny stopów Cu-Be, do obróbki plastycznej Stop Cu-Be moe by poddany krótkotrwałemu ogrzaniu do temperatury około C, bez znacznego zmniejszenia własnoci wytrzymałociowych. Spowodowane jest to wydzielaniem w stopach faz umacniajcych, które najintensywniej zachodzi w temperaturach C. W przypadku dłuszego ogrzewania w strukturze stopów dochodzi do koagulacji faz umacniajcych i pogorszenia własnoci wytrzymałociowych

40 Stopy Cu-Ni (miedzionikle) Stopy miedzi z niklem zwane take miedzioniklami s to stopy w których głównym pierwiastkiem stopowym jest nikiel. Zawarto niklu w tych stopach dochodzi maksymalnie do 40%, zawieraj take 1-2% Si, Al, Fe lub Mn. Stopy miedzi z niklem posiadaj dobre własnoci wytrzymałociowe, wysok plastyczno i odporno na korozj. Miedzionikle posiadaj niekorzystne własnoci odlewnicze. Ich temperatura odlewania siga C, ponadto stopy te wykazuj du skłonno do absorbowania gazów, szczególnie H 2 oraz zwizków C i S, a take do rozpuszczania duych iloci O 2.

41 Mona wyróni dwie grupy miedzionikli: - odporne na korozj (CuNi30Mn1Fe zwany melchiorem, CuNi6Al2 zwany kunialem, CuNi3si1Mn, CuNi19 zwany nikielin), - oporowe (CuNi44Mn1 zwany konstantanem).

42 Skład chemiczny stopów Cu-Ni, do obróbki plastycznej

43 Mikrostruktura stopu CuNi10Fe1Mn wyarzanego (Zdjcia pochodz z serwisu

44 Stopy Cu-Zn (mosidze) Mosidze s to stopy miedzi w których głównym pierwiastkiem stopowym jest cynk. Mosidze zawierajce 5 do 20% Zn s nazywane tombakami. Ze wzgldu na bardzo szeroki zakres własnoci mechanicznych oraz niskie koszty i łatwo wytwarzania stopy te stanowi bardzo liczn grup stopów miedzi stosowanych w technice.

45 Układ równowagi Cu-Zn

46 W zalenoci od przyjtego kryterium stopy Cu-Zn moemy podzieli: - ze wzgldu na ilo składników wyróniamy stopy dwuskładnikowe i wieloskładnikowe, - ze wzgldu na struktur stopów wyróniamy stopy jednofazowe ( od 2 do 39% Zn) oraz dwufazowe ( od 39 do 45% Zn), - ze wzgldu na sposób wytwarzania gotowych wyrobów wyróniamy stopy odlewnicze oraz stopy do przeróbki plastycznej.

47 Znaczenie techniczne znalazły stopy o strukturze roztworu stałego lub +, czyli stopy o zawartoci cynku do około 45%. Powyej tej zawartoci wystpuje faza, która powoduje krucho stopów, co w znaczny sposób ogranicza moliwo stosowania takich stopów na odlewy i do przeróbki plastycznej. Stopy zawierajce do 39% Zn posiadaj struktur jednofazow i dziki temu posiadaj dobr plastyczno w temperaturze pokojowej oraz nieco gorsz w zakresie temperatur C. Z tego powodu stopy o strukturze jednofazowej obrabiane s plastycznie na zimno. Stopy zawierajce od 39 do 45% Zn maj struktur dwufazow +. Faza ma du wytrzymało lecz posiada o wiele mniejsz plastyczno ni faza. Dlatego mosidze o strukturze dwufazowej obrabia si zwykle na gorco w temperaturze, w której wykazuj one struktur jednofazow.

48 Skład chemiczny dwuskładnikowych stopów Cu-Zn, do obróbki plastycznej

49 Stopy Cu-Zn charakteryzuj si dobr odpornoci na korozj, która maleje wraz ze zwikszaniem zawartoci cynku. Najgroniejszymi rodzajami korozji, którym ulegaj mosidze s odcynkowanie i pkanie sezonowe. Odcynkowanie zachodzi w stopach jedno oraz dwufazowych zawierajcych powyej 20% Zn, które s naraone na działanie chloru lub elektrolitu zawierajcego chlor. W rodowisku takim dochodzi do przejcia miedzi i cynku do roztworu ciekłego, z którego wytrca si czciowo mied w postaci gbczastej, co dodatkowo wzmaga korozj. Odcynkowanie nie powoduje zmian kształtu korodujcego przedmiotu ale powoduje znaczne obnienie własnoci wytrzymałociowych stopu. W celu wyeliminowania odcynkowania naley doda do stopu kilka setnych procent arsenu, antymonu lub fosforu.

50 Pkanie sezonowe jest to midzykrystaliczna korozja napreniowa wystpujca zarówno w stopach jednofazowych jak i w dwufazowych, poddanych obróbce plastycznej na zimno i działaniu orodka zawierajcego amoniak. Skłonno stopów do pkania sezonowego moe zosta ograniczona poprzez zastosowanie wyarzania odprajcego przedmiotów w temperaturze C. Podatno mosidzów na pkanie sezonowe mona zbada za pomoc próby amoniakalnej i próby rtciowej.

51 Schemat odcynkowania

52 Schemat pkania sezonowego

53 Stopy Cu-Ni-Zn (mosidze wysokoniklowe nowe srebra) Nikiel powoduje zwikszenie wydłuenia, udarnoci, wytrzymałoci w podwyszonych temperaturach oraz twardoci, zmniejsza take skłonno stopu do odcynkowania. Nikiel utrwala mikrostruktur jednofazow. Stopy zawierajce nikiel posiadaj du odporno na korozj wody morskiej i kwasów. W przypadku mosidzów niklowych wykonywanie odlewów jest utrudnione ze wzgldu na skłonno tych stopów do powstawania wad skurczowych, porowatoci oraz zaule. Mosidze wysokoniklowe posiadaj bardzo dobre własnoci wytrzymałociowe a take dobr podatno na obróbk plastyczna na zimno i na gorco.

54 Skład chemiczny mosidzów wieloskładnikowych do obróbki plastycznej

55 Skład chemiczny wieloskładnikowych mosidzów odlewniczych

56 Zastosowanie stopów miedzi Stopy miedzi z cyn znalazły zastosowanie głównie w przemyle chemicznym, papierniczym i okrtowym na elementy spryste, na elementy aparatury kontrolno pomiarowej, siatki, spryny, tulejki, łoyska lizgowe, limacznice i limaki a take na diafragmy, zaciski bezpieczników i armatur parow, wodn oraz do wyrobu czci maszyn naraonych na korozj niektórych kwasów, ze stopów tych wytwarzane s take rurki Bourdona stosowane w manometrach. W przeszłoci stopy te stosowane były do wytwarzania broni i przedmiotów domowego uytku. Wieloskładnikowe stopy Cu-Sn stosowane s głównie na panewki łoyskowe i spryny.

57 Membrany wykonane ze stopu Cu-Sn

58 Stopy miedzi z aluminium stosuje si na elementy maszyn naraonych jednoczenie na due obcienia mechaniczne, cieranie, korozj i podwyszon temperatur. Ze stopów tych wykonywane s panewki, łoyska lizgowe, koła zbate, oraz dna sitowe, armatura parowa i chemiczna. Stopy miedzi z krzemem stosowane s na elementy aparatury w przemysłach maszynowym, chemicznym, chłodniczym w tym na siatki, spryny, łoyska, elementy samochodowe oraz panewki, wirniki pomp, koła cierne i przekładnie limakowe. Stopy miedzi z manganem znalazły zastosowanie na czci maszyn i urzdze pracujcych w podwyszonych temperaturach. Stop o nazwie Manganin uywany jest do wyrobu oporników wzorcowych, a stop Isima stosowny jest do wyrobu łopatek turbin.

59 Panewki wykonane z brzu

60 Stopy miedzi z berylem znalazły zastosowanie do wyrobu spryn, czci pomp, narzdzi chirurgicznych a take na szczotki silników elektrycznych, przewody trakcji elektrycznej, elektrody i przewody spawalnicze, formy szklarskie, wkładki do kokili i form cinieniowych. Brzy berylowe nadaj si take do produkcji wysoko obcionych czci, które musz by niemagnetyczne, a ze wzgldu na brak iskrzenia przy uderzeniu i tarciu stosowane s do wytwarzania narzdzi dla górnictwa i przemysłu chemicznego.

61 Spryny wykonane ze stopu Cu-Be Odlew artystyczny wykonany z brzu

62 Stopy miedzi z niklem stosowane s do odlewania armatury i czci dla przemysłu okrtowego. Stop CuNi25 znalazł zastosowanie do wyrobu monet. Ponadto stopy Cu-Ni stosuje si do wytwarzania płytek kondensatorów, spryn, rub, nitów, tabliczek znamionowych a take czci zegarków i aparatów fotograficznych. Ze wzgldu na duy opór elektryczny stopy te wykorzystuje si na elementy oporowe Stop CuNi10 stosuje si do pokrywania kadłubów statków. Popularne stopy CuNi20Fe20 i CuNi21Co29 stosowane s do wyrobu magnesów trwałych, za nowe srebra, czyli stopy Cu-Ni-Zn stosowane s głównie jako luty. Szczególnie znane s stopy o nazwie Nikielina i Konstantan. Nikielin stosuje si do platerowania oraz do wyrobów wytłaczanych i cignionych. Konstantan uywa si do produkcji termopar.

63 Moneta cz zewntrzna wykonana ze stopu Cu75Ni25, cz wewntrzna wykonana ze stopu CuZn20Ni5 Termopara wykonana ze stopu konstantan

64 Jednofazowe stopy Cu-Zn stosowane s do wyrobu czci współpracujcych w ruchu obrotowym, a take na kształtowniki i armatur w przemyle budowlanym. Tego typu mosidze bardzo czsto stosowane s do wyrobów artystycznych. Ponadto z mosidzów jednofazowych wytwarzane s czci stosowane w przemyle komunikacyjnym, maszynowym, okrtowym i chemicznym, a take rurki kapilarne i chłodnicowe, wownice, instrumenty muzyczne oraz elementy otrzymywane przez głbokie tłoczenie. Dwufazowe stopy Cu-Zn stosowane s do produkcji elementów lizgowych a take w przemyle okrtowym. Stopy te nadaj si do wykonywania nieskomplikowanych i duych odlewów czci maszyn i pojazdów, a take do produkcji rub okrtowych.

65 Wyroby artystyczne wykonane z mosidzu