Dział IX. Postępowanie odwoławcze

Transkrypt

1 Dział IX. Postępowanie odwoławcze Literatura: A. Bojańczyk, O prawnej podstawie i procesowym zasięgu oddziaływania bezwzględnych przyczyn odwoławczych w procesie karnym (art KPK) w kwestii programu kontroli odwoławczej w sprawach o strukturze wielopodmiotowej, KPPubl. 2006, Nr 4; tenże, Obrońca i prawo do obrony. Uwagi na tle wyroku SN z 14 stycznia 2005 r., V KK 309/04, cz. I i II, Pal. 2006, Nr 1 2, 3 4; J. Brylak, Orzekanie wbrew kierunkowi środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, Prok. i Pr. 2006, Nr 7; K. Cebula, Skutki cofnięcia środka odwoławczego, Prok. i Pr. 2010, Nr 11; A. Czapigo, Osoba podejrzana jako podmiot uprawniony do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, WPP 2009, Nr 2; Z. Doda, Zażalenie w procesie karnym, Warszawa 1985; Z. Doda, A. Gaberle, Kontrola odwoławcza w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz, t. II, Warszawa 1997; D. Drajewicz, Zaskarżalność postanowień sądu w przedmiocie kontroli operacyjnej, WPP 2009, Nr 3; W. Gontarski, System automatycznego przydzielenia spraw sędziemu z art k.p.k. w świetle standardów Rady Europy, PPK 2004, Nr 23; T. Grzegorczyk, Ku usprawnieniu postępowania apelacyjnego i szerszemu reformatoryjnemu orzekaniu przez sąd odwoławczy, w: P. Hofmański (red.), Fiat iustitia pereat mundus. Księga jubileuszowa poświęcona sędziemu Sądu Najwyższego Stanisławowi Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, Warszawa 2014; tenże, Wybrane zagadnienia najnowszej nowelizacji procedury karnej, PiP 2003, Nr 8; tenże, Zażalenie w postępowaniu przygotowawczym po nowelizacji k.p.k., Prok. i Pr. 2008, Nr 3; W. Grzeszczyk, Główne kierunki zmia n kodeksu postępowania karnego, cz. I, Prok. i Pr. 2003, Nr 5; tenże, Postępowanie dowodowe na rozprawie odwoławczej, Prok. i Pr. 2008, Nr 3; tenże, Praktyczne aspekty gravamen w procesie karnym, Prok. i Pr. 2008, Nr 11; tenże, Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego, Prok. i Pr. 2008, Nr 6; P. Hofmański, Częściowa prawomocność wyroków w procesie karnym, PPK, t. 17, Katowice 1991; tenże, Horyzontalna prawomocność części wyroku w procesie karnym, PS 1984, Nr 4; tenże, Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń 1995; tenże, Postępowanie dowodowe na rozprawie odwoławczej, Prok. i Pr. 2008, Nr 3; tenże, Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego, Katowice 1988; tenże, Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego, Prok. i Pr. 2008, Nr 6; W. Hermeliński, B. Nita, Orzekanie reformatoryjne na podstawie nowych ustaleń faktycznych w postępowaniu karnym, PiP 2009, Nr 4; A. Hordyńska, Skutki naruszenia przepisów o składzie sądu w polskim procesie karnym, Prok. i Pr. 2003, Nr 3; J. Izydorczyk, Granice orzekania sądu odwoławczego w polskiej procedurze karnej, Łódź 2010; M. Jankowski, A. Ważny, Podstawy odwoławcze w praktyce sądowej, materiały IWS, Warszawa 2006; W. Jasiński, Zaskarżalność rozstrzygnięć w przedmiocie skargi na przewlekłość postępowania karnego, PiP 2010, Nr 6; A. Jaskuła, Zaskarżalność postanowień w przedmiocie dowodów rzeczowych, Prok. i Pr. 2009, Nr 9; M. Klejnowska, Dowodzenie co do meritum w sprawie karnej w postępowaniu apelacyjnym, RPEiS 2007, Nr 1; taż, Przeprowadzanie dowodów w procesie karnym w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z 27 września 2013 r., w: A. Lach (red.), Postępowanie dowodowe w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, Toruń 2014; R. Kmiecik, Z problematyki dowodu ścisłego i swobodnego w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym, Prok. i Pr. 2003, Nr 1; W. Kociubiński, Możliwości orzekania przez sąd odwoławczy surowszej kary pozbawienia wolności (art k.p.k.), Prok. i Pr. 2006, Nr 7 8; tenże, Orzekanie przez sąd odwoławczy w wypadku zmodyfikowanego środka odwoławczego, Prok. i Pr. 2003, Nr 5; tenże, Ponowne rozpatrzenie sprawy przez sąd pierwszej instancji, Prok. i Pr. 2009, Nr 2; tenże, Własne ustalenia sądu odwoławczego i ich wpływ na treść rozstrzygnięcia w postępowaniu odwoławczym, PS 2003, Nr 7 8; tenże, Wyłączenie stosowania zakazu reformationis in peius w wypadkach określonych w art i 4 kodeksu karnego oraz art. 343 lub 387 kodeksu postępowania karnego, Prok. i Pr. 2004, Nr 10; tenże, Zakres orzekania sądu odwoławczego w świetle ustawy z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Wrocławskie Studia Sądowe 2014, Nr 1; T. Kotiuk, Niestawiennictwo obrońcy na rozprawie głównej jako przyczyna odroczenia rozprawy w postępowaniu karnym, PS 2005, Nr 7 8; M. Kondracki, Rola zarzutów odwoławczych w procesie karnym, Pal. 2009, Nr 3 4; C. Kulesza, R. Starzyńska, Obowiązek uzasadniania orzeczeń sądowych a prawo do obrony, Prok. i Pr. 2010, Nr 5; K. Łojewski, Apelacja karna, Warszawa 2005; W. Marcinkowski, Nowelizacja trybu dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnej, WPP 2003, Nr 2; tenże Naruszenie uzgodnionych warunków skazania jako podstawa zaskarżenia wyroku konsensualnego, WPP 2010, Nr 2; K. Marszał, Reguły ne peius w postępowaniu apelacyjnym w sprawach karnych, w: L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda (red.), W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Lublin 2005; tenże, Względna dewolutywność zażalenia w postę- 898 Boratyńska/Sakowicz

2 Rozdział 48. Przepisy ogólne Art. 425 powaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2003, Nr 9; tenże, W sprawie merytorycznego wyrokowania przez sąd I instancji poza rozprawą w sprawach karnych, Prok. i Pr. 2010, Nr 1 2; I. Nowikowski, Odwoływalność czynności procesowych stron w polskim procesie karnym, Lublin 2001; tenże Cofnięcie środka odwoławczego w procesie karnym, Prok. i Pr. 1998, Nr 5; Z. Muras, Bezwzględne przyczyny odwoławcze w polskim procesie karnym, Toruń 2004; P. Piszczek, Problematyka udziału oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawie odwoławczej w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Prok. i Pr. 2002, Nr 7 8; P. Pratkowiecki, Kierunek środka odwoławczego wniesionego w sprawie karnej, PS 2008, Nr 7 8; tenże, Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego (art k.p.k.), PS 2008, Nr 3; tenże, Zaskarżanie orzeczeń sądu odwoławczego w sprawach karnych, PS 2003, Nr 2; M. Rogalski, Tożsamość czynu w procesie karnym, PiP 2005, Nr 6; S. Rutkowski, Nieważność orzeczeń sądowych w nowym kodeksie postępowania karnego, Prok. i Pr. 1998, Nr 9; A. Sakowicz, Wyłączenie stosowania zakazu reformationis in peius w przypadkach określonych w art. 343 lub 387 k.p.k. a konstytucyjny standard prawa do obrony, w: C. Kulesza (red.), Ocena funkcjonowania porozumień procesowych w praktyce wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2009; S. Stachowiak, Rozprawa główna prowadzona pod nieobecność oskarżonego w polskim procesie karnym, Prok. i Pr. 1999, Nr 4; S. Steinborn, Konwalidacja wadliwej rozprawy oraz częściowe uchylenie wyroku w świetle bezwzględnych przyczyn odwoławczych z art k.p.k. (na marginesie wyroku Sądu Najwyższego z r., III KKN 81/01, Pal. 2003, Nr 5 6; tenże, Ograniczenie zaskarżalności wyroku wydanego w I instancji jako środek uproszenia procesu karnego w świetle prawa do dwuinstancyjnego postępowania (uwagi de lege lata i de lege ferenda), GSP 2005, t. XIII; tenże, Orzekanie przez sąd odwoławczy niezależnie od kierunku środka odwoławczego, GSP 2003, t. XI; tenże, Postępowanie dowodowe w instancji apelacyjnej w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, Prok. i Pr. 2015, Nr 1 2; M. Syta, Gravamen jako przesłanka zażalenia w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2004, Nr 4; taż, Zażalenia na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, podejmowane w toku postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2006, Nr 1; Świecki, Apelacja w postępowaniu karnym, Warszawa 2011; tenże, Reformatoryjne orzekanie w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z 2013 r., PS 2014, Nr 10; W. Wassermann, Zasady formułowania zarzutów apelacyjnych w obowiązującej procedurze karnej, Prok. i Pr. 2010, Nr 6; A. Wąsek, Prawo oskarżonego pozbawionego wolności do udziału w rozprawie odwoławczej, w: A. Gaberle, S. Waltoś (red.), Środki zaskarżania w procesie karnym. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Zbigniewa Dody, Kraków 2003; M. Wąsek-Wiaderek, Rzetelność postępowania odwoławczego w polskiej procedurze karnej w świetle orzecznictwa Trybunału Europejskiego, Prok. i Pr. 1998, Nr 11 12; S. Włodyka, Przesłanki dopuszczalności pytań prawnych do Sądu Najwyższego, NP 1971, Nr 2; S. Zabłocki, Ograniczenie zakazu reformationis in peius, Pal. 2003, Nr 7 8; tenże, Postępowanie odwoławcze w kodeksie postępowania karnego po nowelizacji, Warszawa 2003; tenże, Procesowe aspekty instrumentalnych zachowań tzw. małego świadka koronnego ze szczególnym uwzględnieniem zakazu reformationis in peius, w: P. Hofmański, K. Zgryzek (red.), Współczesne problemy procesu karnego i wymiaru sprawiedliwości. Księga ku czci Profesora Kazimierza Marszała, Katowice 2003; tenże, Postępowanie odwoławcze, kasacyjne i wznowieniowe w procesie karnym, Warszawa 1999; A.M. Tęcza-Paciorek, K. Wróblewski, Ciężar dowodu w procesie karnym, czyli jaka jest, a jaka będzie rola sądu (sędziego), PS 2014, Nr 11 12; A. Zachuta, Horyzontalna pozioma prawomocność przedmiotowej części wyroku, Prok. i Pr. 2006, Nr 9; tenże, Skorzystanie z cudzej skargi odwoławczej art. 435 k.p.k., Prok. i Pr. 2006, Nr 11; tenże, Zaskarżalność orzeczeń sądu odwoławczego, Prok. i Pr. 2005, Nr 2. Rozdział 48. Przepisy ogólne Art [Zakres zaskarżania] Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy stronom oraz innym osobom wskazanym w przepisach ustawy. 2. Orzeczenie można zaskarżyć w całości lub w części. Można także zaskarżyć samo uzasadnienie orzeczenia. 3. Odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego. 4. Oskarżyciel publiczny ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego. 483 Art w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247), która wchodzi w życie r. Boratyńska 899

3 Art Kodeks postępowania karnego Spis treści I. Istota środków odwoławczych Istota nowelizacji z r. i z r. w zakresie przepisów ogólnych postępowania odwoławczego Podstawy do wniesienia środków odwoławczych Podmioty uprawnione do wniesienia środka odwoławczego Zakres zaskarżenia II. Istota gravamen Gravamen jako interes prawny Skutki braku gravamen III. Kierunek środka odwoławczego Kierunek środka odwoławczego I. Istota środków odwoławczych 1 1. Istota nowelizacji z r. i z r. w zakresie przepisów ogólnych postępowania odwoławczego. Zmiany w postępowaniu odwoławczym są wynikiem przeformułowania postępowania pierwszoinstancyjnego na bardziej kontradyktoryjne zwiększenie w nim dyspozycyjności działań stron. Od r. to właśnie strony przeprowadzają dowody, po ich uprzednim dopuszczeniu przez przewodniczącego lub sąd. Sąd czyni to zaś w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach (zob. uwagi do art. 167). W uzasadnieniu do ustawy z r. podkreślono, że aktualnie obowiązujący model postępowania odwoławczego, w szczególności w odniesieniu do rozpoznawania środków odwoławczych wnoszonych od orzeczeń zapadających w głównym przedmiocie procesu, jest dysfunkcjonalny przede wszystkim z uwagi na dominację w nim elementów kasatoryjności nad elementami klasycznej apelacyjności. Jednym z głównych celów nowelizacji było zatem poszerzenie możliwości reformatoryjnego orzekania przez sąd odwoławczy, z zapewnieniem jednak stosownych gwarancji, zwiększających możliwości bezpośredniego zetknięcia się przez sąd ad quem z dowodami (T. Grzegorczyk, Podstawowe kierunki projektowanych zmian procedury karnej, PiP 2012, Nr 11, s. 26; A. Sakowicz, Postępowanie dowodowe w postępowaniu apelacyjnym. Zarys problematyki, w: P. Wiliński (red.), Obrońca i pełnomocnik w procesie karnym, Warszawa 2015, s ) Podstawy do wniesienia środków odwoławczych. Prawo do wniesienia środków odwoławczych, o których mowa w 1 komentowanego przepisu, jest realizacją zapisów konstytucyjnych. Po pierwsze, art. 176 Konstytucji RP przewiduje dwuinstancyjność postępowania sądowego. Ponadto art. 78 Konstytucji RP stanowi, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a więc wszelkich orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, w tym także wydanych przez prokuratora lub organ dochodzeniowy (art. 93 3, Grzegorczyk, Komentarz). W doktrynie zwraca się uwagę na to, że prawo do zaskarżenia dotyczy wszystkich rozstrzygnięć sądów pierwszej instancji dotyczących odpowiedzialności karnej oskarżonego, a więc głównego przedmiotu procesu karnego. Jednakowoż można ograniczać możliwość wniesienia środka zaskarżenia od innych orzeczeń zapadających w toku procesu karnego (zob. K.T. Boratyńska, Ł. Chojniak, W. Jasiński, Postępowanie karne, Warszawa 2012, s. 326). Pojęcie środków zaskarżenia obejmuje tzw. zwyczajne środki zaskarżenia, które służą od nieprawomocnych orzeczeń oraz nadzwyczajne środki zaskarżenia służące od orzeczeń prawomocnych, czyli kasacja (art. 518) oraz wniosek o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania (art. 540). Środki odwoławcze wymienione w 1 komentowanego przepisu to zwyczajne środki zaskarżenia, do których zalicza się apelację i zażalenie (zob. uwagi do art. 459). Apelacja przysługuje od wyroków wydanych w pierwszej instancji i charakteryzuje się bezwzględną dewolutywnością i suspensywnością, czyli co do meritum rozpatruje ją sąd wyższego rzędu nad tym, który wydał zaskarżony wyrok, a jej wniesienie wstrzymuje wykonanie zaskarżonego wyroku. Poza środkami odwoławczymi zwykłe środki zaskarżenia obejmują: sprzeciwy (art. 93a, art ), quasi-sprzeciwy (np. art , art ) oraz odwołanie (art. 373) Podmioty uprawnione do wniesienia środka odwoławczego. Środek odwoławczy przysługuje stronom. Stronami są podejrzany i pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym, 900 Boratyńska

4 Rozdział 48. Przepisy ogólne 4 Art. 425 a w postępowaniu sądowym oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, oskarżony oraz reprezentanci procesowi stron, czyli obrońcy bądź pełnomocnicy (art oraz art. 87 1), także osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika (art. 87 2). Środek odwoławczy mogą wnieść także osoby uprawnione do dokonywania czynności na korzyść oskarżonego, jeśli jest on nieletni lub ubezwłasnowolniony, czyli jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje (art. 76). Środki odwoławcze może wnosić także przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego albo osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 2), w sytuacji gdy pokrzywdzony jest małoletni lub ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, a występuje w postępowaniu jako strona. Środki odwoławcze mogą wnosić także osoby uprawnione do wykonywania uprawnień stron (np. osoby najbliższe, które wstąpiły w prawa zmarłego pokrzywdzonego, czyli strony zastępcze oraz strony nowe w razie śmierci oskarżyciela posiłkowego art. 58 1, oskarżyciela prywatnego art. 61 1). W art ustawodawca przewidział jeszcze jedną kategorię osób mających uprawnienia do wnoszenia środków odwoławczych są to inne osoby wskazane w ustawie, np. pokrzywdzony wnoszący apelację od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu (art. 444), czy też przedstawiciel podmiotu zbiorowego (art. 21a ust. 1 ustawy z r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary; tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.). Dodatkowo przepisy KPK wskazują jeszcze inne podmioty, które mimo że nie należą do kręgu podmiotów wymienionych w art mogą zaskarżyć orzeczenie wydane w pierwszej instancji, np. możliwość zaskarżenia zażaleniem przez osoby niebędące stronami zawartego w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie rozstrzygnięcia co do dowodów rzeczowych (art i 4 w zw. z art ). Przedstawiciel społeczny, jako że nie jest stroną, nie ma uprawnień do wnoszenia środków odwoławczych. Nie mają również uprawnienia do zaskarżania wyroków sądów pierwszej instancji organy określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z r. (Dz.U. Nr 108, poz ze zm.; zob. także uchw. SN z r., VI KZP 44/70, OSNKW 1970, Nr 12, poz. 166). 4. Zakres zaskarżenia. Orzeczenie można zaskarżyć w całości lub w części bądź można 4 zaskarżyć wyłącznie uzasadnienie. Odwołujący się powinien, wskazać, w jakim zakresie skarży orzeczenie (wyr. SN z r., I KR 120/84, OSNKW 1985, Nr 3 4, poz. 33, z uwagami aprobującymi F. Prusaka, Przegląd, NP 1986, Nr 7 8, s. 169). Określenie zakresu zaskarżenia mianem w całości pociąga za sobą ustawowy obowiązek sformułowania zarzutów co do wszystkich części zaskarżonego orzeczenia (wyr. SA w Łodzi z r., II AKa 134/06, OSProk. i Pr. 2008, Nr 6, poz. 43). Jest to istotne dla określenia granic środka odwoławczego. Dopuszczalne jest także zaskarżenie części orzeczenia wyodrębnianych na zasadzie podziału horyzontalnego. Odnosi się to do sytuacji, w których wyrok jest prawomocny w części dotyczącej winy i kary, a nie jest prawomocny, np. w części dotyczącej kosztów postępowania lub też jest prawomocny w części winy, ale już nie w części co do kary (zob. P. Hofmański, Częściowa, s. 13; tenże, Horyzontalna, s. 18). Uchylenie wyroku przez sąd odwoławczy w części dotyczącej orzeczenia o karze i przekazanie sprawy tylko w tym zakresie do ponownego rozpoznania stwarza prawomocność wyroku w zakresie orzeczenia o winie. Powstała w ten sposób tzw. horyzontalna prawomocność części wyroku sprawia, że sąd, któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania, jest w zasadzie związany rozstrzygnięciem w kwestii winy, ustaleń faktycznych i wykładni prawa zawartymi w prawomocnej części wyroku, a jedynie w wyjątkowych sytuacjach może wyjść poza granice rozpoznawanej sprawy i uniewinnić oskarżonego lub umorzyć postępowanie (wyr. SA w Warszawie z r., II AKa 522/01, OSA 2002, Nr 6, poz. 47; zob. także A. Zachuta, Horyzontalna, s. 115 i n.). W konsekwencji, ponowny wyrok sądu pierwszej instancji może być zaskarżony tylko w części orzeczenia odnoszącej się do wymiaru kary i w takim też tylko zakresie dopuszczalne jest rozpoznanie apelacji przez sąd odwoławczy (wyr. SA w Warszawie z r., II AKa 87/03, OSA 2003, Nr 12, poz. 119). Niedopuszczalna jest zaś kasacja od orzeczenia o winie skazanego, w sytuacji gdy toczy się ponowne postępowanie na skutek uchylenia orzeczenia o karze (post. SN z r., III KK 46/06, OSNKW 2008, Nr 4, poz. 24, z glosą krytyczną M. Kondrackiego, Pal. 2010, Nr 5 6, s. 275, Boratyńska 901

5 Art Kodeks postępowania karnego glosą częściowo krytyczną, W. Kociubińskiego, PS 2010, Nr 7 8, s. 197 oraz glosą aprobującą K. Woźniewskiego, PO GSP 2008, Nr 2, s. 121). Kodeks postępowania karnego nie reguluje podstaw, na których można zaskarżyć wyłącznie uzasadnienie orzeczenia. Stąd też nie jest jasne, czy można kwestionować ustalenia faktyczne będące podstawą rozstrzygnięcia, czy tylko styl, w jakim uzasadnienie zostało napisane oraz poszczególne użyte w nim sformułowania znajdujące się poza obszarem ustaleń faktycznych, będących podstawą rozstrzygnięcia i wykładni prawa (zob. Hofmański i in., Komentarz, t. II, s. 517). W doktrynie podnosi się, że zaskarżenie uzasadnienia wymaga, aby uzasadnienie szkodziło interesom lub naruszało prawa skarżącego, czyli skarżąc tylko uzasadnienie powinien mieć on w tym interes prawny. Zaskarżenie uzasadnienia nie musi opierać się na przesłankach odwoławczych z art. 438, gdyż sąd kontrolujący uzasadnienie dokonuje jedynie jego korekty. Wątpliwości budzi forma rozstrzygnięcia w zakresie rozpoznania apelacji od uzasadnienia. W tym zakresie spotkać się można z dwoma stanowiskami. Według pierwszego sąd w momencie potwierdzenia zarzutów podnoszonych powinien dokonać korekty uzasadnienia w wyroku po przeprowadzeniu rozprawy. Wynika to z uznania, że choć uzasadnienie nie jest częścią składową wyroku i stanowi odrębny akt procesowy, to jednak ściśle powiązany z orzeczeniem (uchw. SN z r., I KZP 33/99, OSNKW 1999, Nr 11 12, poz. 71; zob. więcej Hofmański i in., Komentarz, s ; D. Świecki, Apelacja, s ; S. Steinborn, Glosa do uchw. SN z r., I KZP 33/99, OSNKW 1999, Nr 11 12, poz. 71, OSP 2000, Nr 7 8, s. 120). Kolejne zaś stanowisko podzielane przez orzecznictwo i część przedstawicieli doktryny rozstrzygnięcie merytoryczne apelacji od uzasadnienia wyroku zapada po przeprowadzeniu rozprawy w formie postanowienia (post. SN z r., SNO 28/11, Legalis; uchw. SN z r., I KZP 15/04, OSNKW- -R 2004, Nr 1, poz. 1468; uchw. SN z r., I KZP 33/99, OSNKW 1999, Nr 11 12, poz. 71, z glosą aprobującą A. Murzynowskiego, OSP 2000, Nr 7 8, s. 120). Zgodnie z art. 455a nie można uchylić wyroku z tego powodu, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 424 (zob. uwagi do art. 455a). II. Istota gravamen 5 1. Gravamen jako interes prawny. Według 3 odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom, w więc musi mieć interes prawny w zaskarżeniu rozstrzygnięcia gravamen (zob. Z. Doda, A. Gaberle, Kontrola, s. 68; C. Kulesza, w: Kruszyński, Wykład, s. 403; M. Syta, Gravamen, s. 37 i n.; zob. także post. SA w Krakowie z r., II AKz 2/00, KZS 2000, Nr 2, poz. 28; post. SN z r., I KZP 13/10, OSNKW 2010, Nr 9, poz. 79; wyr. SN z r., II KK 127/05, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 238; wyr. SA w Krakowie z r., II AKa 132/07, KZS 2007, Nr 12, poz. 54; post. SN z r., IV KO 14/07 OSNwSK 2007, Nr 1, poz. 676). Dodać należy, że wykazania gravamen wymaga także zaskarżenie wyłącznie uzasadnienia, a więc wskazania że uzasadnienie narusza prawa lub szkodzi interesom odwołującego się (post. SN z r., SNO 28/11, Legalis). Dodatkowo interes prawny powinien wiązać się bezpośrednio z określonym rozstrzygnięciem, a nie z innymi orzeczeniami będącymi konsekwencją procesową, jakie może lub mogło ono wywołać bądź wywołało (post. SN z r., IV KZ 72/10, OSNwSK 2010, Nr 1, poz. 2531). Naruszenie prawa oznacza naruszenie prawa materialnego i procesowego przez wadliwe albo niezasadne niezastosowanie określonych przepisów. Naruszenie prawa musi charakteryzować się bezpośredniością, nie wystarczy więc tylko zagrożenie naruszenia praw odwołującego się. Szkodzenie interesom zaś odnosi się do niekorzystnego wpływu decyzji na interesy materialne czy procesowe skarżącego (zob. szerzej W. Grzeszczyk, Praktyczne, s. 5 i n.; D. Świecki, Apelacja, s. 115). W orzecznictwie wskazuje się, że instytucja gravamen może być oceniana nie tylko pod kątem całości środka odwoławczego, ale i poszczególnych podnoszonych w nim zarzutów (post. SN z r., I KZP 2/11, OSNKW 2011, Nr 6, poz. 47). Wymóg gravamen nie dotyczy prokuratora, stąd też może on wnieść środek odwoławczy również na korzyść oskarżonego. 902 Boratyńska

6 Rozdział 48. Przepisy ogólne 6 7 Art Skutki braku gravamen. Brak gravamen odbiera skarżącemu legitymację do wniesienia 6 środka odwoławczego, a wtedy jako środek odwoławczy pochodzący od osoby nieuprawnionej, zgodnie z art w zw. z art , prezes sądu pierwszej instancji powinien wydać zarządzenie o odmowie przyjęcia środka odwoławczego, natomiast sąd odwoławczy pozostawia go bez rozpoznania (post. SA w Gdańsku z r., II AKz 59/00, OSProk. i Pr. 2001, Nr 4, poz. 26). Stąd też oskarżyciel posiłkowy z powodu braku gravamen nie może zaskarżyć orzeczenia na korzyść oskarżonego (post. SN z r., I KZP 21/08, OSNKW 2008, Nr 10, poz. 80). Oskarżyciel posiłkowy może podejmować decyzje wyłącznie na niekorzyść oskarżonego (post. SN z r., II KZ 20/08, KZS 2008, Nr 7 8, poz. 31). Ponadto należy zaznaczyć, że kwestia istnienia gravamen podlega ocenie w czasie badania dopuszczalności, nie zaś zasadności środka odwoławczego (wyr. SN z r., VI KKN 326/96, OSNKW 1997, Nr 7 8, poz. 64). Nie jest dopuszczalne zaskarżenie przez skazanego postanowienia sądu o przyznaniu wynagrodzenia obrońcy z urzędu za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia kasacji. Wynika to z braku gravamen, który powstałby w sytuacji obciążenia wynagrodzenia skazanego, np. w postanowieniu o ustaleniu kosztów. Stąd też do momentu, kiedy skazanego nie dotknęły konsekwencje zasądzenia na rzecz obrońcy kwoty wynagrodzenia, nie ma możliwości złożenia zażalenia (post. SN z r., III KZ 20/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1355; post. SN z r., V KZ 59/05, OSNKW 2006, Nr 3, poz. 28; post. SN z r., IV KZ 34/10, OSNwSK 2010, Nr 1, poz. 1368). Obrońca z kolei nie jest uprawniony do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu przyznające innemu obrońcy od Skarbu Państwa wynagrodzenie za udzielenie nieopłaconej przez oskarżonego pomocy prawnej z urzędu (art pkt 11 KPK), gdyż takie rozstrzygnięcie samo przez się nie narusza praw i nie szkodzi interesom ani jego, ani strony, którą reprezentuje (art KPK). Gravamen w tym zakresie obrońca uzyska wówczas, gdy sąd orzeknie, że koszty obejmujące wydatki Skarbu Państwa z tego tytułu ponosi oskarżony (art i 2 KPK; post. SN z r., WZ 54/09, OSNKW 2010, Nr 7, poz. 59). W zażaleniu na postanowienie sądu uznające za nieważny wyrok skazujący wydany wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego, osoba ta nie może skarżyć zawartych w tymże postanowieniu ustaleń, które wprawdzie naruszają jej prawa lub szkodzą jej interesom, lecz stanowią jedynie powtórzenie wiążących ustaleń dokonanych w prawomocnym orzeczeniu o odtworzeniu zaginionych lub zniszczonych akt sprawy, zapadłym w odrębnym postępowaniu (post. SN z r., WZ 48/03, OSNKW 2004, Nr 2, poz. 18). III. Kierunek środka odwoławczego 1. Kierunek środka odwoławczego. Oskarżyciel publiczny, wnosząc środek odwoławczy, po- 7 winien wskazać kierunek zaskarżenia. Jednakże, jeśli tego nie zrobi, to wniesiony przez niego środek odwoławczy nie jest dotknięty brakiem formalnym, bowiem żaden przepis nie formułuje wymogu wskazania kierunku zaskarżenia. W takiej sytuacji kierunek zaskarżenia ustala się poprzez pryzmat zarzutów i wniosków odwoławczych (zob. P. Pratkowiecki, Kierunek, s. 157; Grzegorczyk, Tylman, Postępowanie, s. 787). Oskarżyciel publiczny może wnieść także dwukierunkowy środek odwoławczy, czyli zaskarżając wyrok w części na korzyść, a w części na niekorzyść oskarżonego. Niedopuszczalne jest wniesienie środka odwoławczego przez obrońcę na niekorzyść oskarżonego (wyr. SN z r., IV KKN 326/96, OSNKW 1997, Nr 7 8, poz. 64; zob. tezy do art. 86 oraz wyr. SA w Katowicach z r., II AKa 4/05, OSAK 2005, Nr 2, poz. 2). Jeśli chodzi o pełnomocnika strony czynnej, to zastrzeganie, że wnosi apelację na niekorzyść oskarżonych postrzegane jest w kategoriach superfluum, bowiem pełnomocnik, reprezentując stronę czynną procesu karnego, uprawniony jest do zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji wyłącznie na niekorzyść oskarżonego (por. wyr. SA w Gdańsku z r., II AKa 329/11, POSAG 2012, Nr 2, s ). Boratyńska 903

7 Art Kodeks postępowania karnego Art [Dwuinstancyjność; wewnętrzny tryb odwoławczy] Od orzeczeń sądu odwoławczego oraz od orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy nie przysługuje środek odwoławczy, chyba że ustawa stanowi inaczej Od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia, a także od wydanego w toku postępowania odwoławczego postanowienia o przeprowadzeniu obserwacji, zastosowaniu środka zapobiegawczego, nałożeniu kary porządkowej oraz w przedmiocie kosztów procesu, o których po raz pierwszy orzekł sąd odwoławczy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego. 1. Zasada dwiunstancyjności postępowania Zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu Zażalenie na postanowienie o przeprowadzeniu obserwacji, o zastosowaniu środka zapobiegawczego lub nałożeniu kary porządkowej Spis treści 4. Zażalenie na postanowienia w przedmiocie kosztów procesu Skutki wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia sądu odwoławczego, wydanego na skutek odwołania Zasada dwiunstancyjności postępowania. Komentowany przepis wpisuje się w zasadę dwuinstancyjności postępowania karnego i wskazuje, że niedopuszczalne jest wniesienie środka odwoławczego od orzeczeń wydanych przez sąd odwoławczy na skutek odwołania, jak i orzeczeń wydanych przez sąd w toku postępowania odwoławczego oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego. Jednakże art przewiduje od powyższej zasady wyjątki, i to nie tylko w odniesieniu do drugiej grupy orzeczeń, ale także w odniesieniu do orzeczeń wydanych na skutek odwołania. Wyjątek od reguły z art przewiduje także art Oznacza to, że na postanowienia wymienione w art przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego Zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. Pierwszy wyjątek wskazany w 2 komentowanego przepisu odnosi się do sytuacji, gdy sąd odwoławczy, rozpoznając zażalenie wniesione na niekorzyść oskarżonego na postanowienie o odmowie zastosowania tymczasowego aresztowania lub zastosowania innego środka zapobiegawczego, stosuje tymczasowe aresztowanie. W doktrynie wskazuje się, że to jedyny wyjątek od dwuinstancyjności postępowania tworzący trzecią instancję, skonstruowaną jako tzw. instancja pozioma. Rozwiązanie to dotyczy wyłącznie postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (zob. Hofmański i in., Komentarz, s ). Regulacja ta została wprowadzona ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 48, poz. 246), a weszła w życie r. Jest ona skutkiem zalecenia wskazanego w postanowieniu sygnalizacyjnym TK z r. (S 7/09, OTK-A 2009, Nr 10, poz. 154) wydanym w zw. z wyr. z r. (SK 46/08, OTK-A 2009, Nr 7, poz. 109, z krytyczną glosą Ł. Chojniaka, PiP 2010, Nr 7). Mimo że TK uznał, że przepis art i 2 w zakresie, w jakim umożliwia sądom odwoławczym stosowanie tymczasowego aresztowania w wyniku rozpoznawania zażaleń na wydane przez sądy pierwszej instancji postanowienia odmawiające zastosowania wymienionego środka zapobiegawczego, jest zgodny z art. 41 ust. 2 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, to podkreślił, że art. 41 ust. 2 Konstytucji RP nie wyłącza stosowania art. 45 oraz art. 78 Konstytucji RP. Przepisy art. 45 i 78 Konstytucji RP mają bowiem zastosowanie do rozpoznawania zażaleń, co oznacza, że każde 484 Art. 426 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 48, poz. 246), która wchodzi w życie r. 485 Zgodnie z wyrokiem Tryb. Konst. z dnia r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 290) art w brzmieniu nadanym przez z art. 1 ustawy z dnia r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 48, poz. 246), w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd odwoławczy, został uznany za niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Utrata mocy, w następującym zakresie nastąpi r. 486 Art w brzmieniu ustawy z dnia r. (Druk sejmowy Nr 2826), która wchodzi w życie 14 dni od opublikowania. 904 Boratyńska

8 Rozdział 48. Przepisy ogólne 3 5 Art. 426 orzeczenie sądu o tymczasowym aresztowaniu rodzi prawo oskarżonego do odwołania się do sądu wyższej instancji albo co najmniej do innego składu tego samego sądu. Wątek ten został rozwinięty w postanowieniu sygnalizacyjnym, w którym TK wskazał, że niezbędne jest skonstruowanie odpowiednich gwarancji dla osób, które zostały tymczasowo aresztowane wskutek rozstrzygnięcia sądu odwoławczego, wydanego w związku z zażaleniem prokuratora na postanowienie sądu rejonowego, proponując m.in. wprowadzenie kontroli takich postanowień w ramach tzw. instancji poziomej. 3. Zażalenie na postanowienie o przeprowadzeniu obserwacji, o zastosowaniu środka za- 3 pobiegawczego lub nałożeniu kary porządkowej. Ponadto zażalenie do innego równorzędnego składu odwoławczego przysługuje od wydanego w toku postępowania odwoławczego postanowienia o przeprowadzeniu obserwacji, o zastosowaniu środka zapobiegawczego lub nałożeniu kary porządkowej. W doktrynie przez postanowienie o przeprowadzeniu obserwacji w zakładzie leczniczym, o którym mowa w rozumie się postanowienie wydane po raz pierwszy na podstawie art , jak i postanowienie o przedłużeniu obserwacji na dalszy oznaczony czas na podstawie art (zob. Grajewski i in., Komentarz, t. II, s. 38). Nie jest zaskarżalne postanowienie sądu wydane w trybie art. 203 o nieuwzględnieniu wniosku o orzeczenie badań psychiatrycznych oskarżonego połączonych z obserwacją w zakładzie leczniczym, bądź o odmowie jej przedłużenia na dalszy czas oznaczony (post. SA w Lublinie z r., II AKz 214/08, KZS 2008, Nr 12, poz. 58; uchw. SN z r., I KZP 22/10, OSNKW 2010, Nr 12, poz. 10, z glosą aprobującą C. Kąkola, LEX/el. 2011). Użyte w art określenie o zastosowaniu środka zapobiegawczego dotyczy zarówno zastosowania w toku postępowania odwoławczego takiego środka po raz pierwszy, każdego kolejnego zastosowania środka zapobiegawczego, jak i zastosowania takiego środka na dalszy okres, jeśli z uwagi na charakter środka należy określić czas jego trwania (uchw. SN z r., I KZP 32/02, OSNKW 2002, Nr 11 12, poz. 97). Żaden przepis ustawy nie przewiduje jednak możliwości zaskarżenia postanowienia wydanego przez sąd w następstwie rozpoznania zażalenia na postanowienie prokuratora o umorzeniu śledztwa (post. SN z r., WZ 53/06, OSNKW-R 2007, poz. 96). W doktrynie słusznie podnosi się, że postanowienia wymienione w 2 przepisu nie będą podlegały zaskarżeniu, jeśli zostaną wydane przez SN w postępowaniu kasacyjnym (zob. Hofmański i in., Komentarz, t. II, s. 728; zob. także post. SN z r., II KK 168/03, OSNKW 2004, Nr 3, poz. 29, z glosą krytyczną A. Murzynowskiego; odmiennie S. Zabłocki, w: Bratoszewski i in., Komentarz, t. III, s. 32; Grzegorczyk, Komentarz, s. 901), jak również uchwała SN, w której SN uznaje za dopuszczalne zażalenie na postanowienie Sądu Najwyższego, wydane na podstawie art Rozpoznaje je równorzędny skład Sądu Najwyższego (uchw. SN z r., I KZP 1/09, OSNKW 2009, Nr 12, poz. 100). 4. Zażalenie na postanowienia w przedmiocie kosztów procesu. Wyrokiem z r. 4 (K 34/12, Dz.U. z 2015 r. poz. 290) Trybunał Konstytucyjny uznał, że art w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd odwoławczy, jest niezgodny z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten w powołanym zakresie traci moc obowiązującą z upływem 9 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z powyższym, ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego dokonano modyfikacji 2 komentowanego przepisu poprzez dodanie, że w przedmiocie kosztów procesu, o których po raz pierwszy orzekał sąd odwoławczy, przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego. 5. Skutki wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia sądu odwoławczego, wydanego 5 na skutek odwołania. Zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie wniesienie środka odwoławczego od orzeczenia sądu odwoławczego, wydanego na skutek odwołania (z wyjątkiem orzeczeń wymienionych w art ), nie wywołuje żadnych skutków prawnych, a zwłaszcza nie obliguje sądu do podjęcia jakichkolwiek czynności procesowych. Brak w szczególności podstawy prawnej do wydania zarządzenia o odmowie przyjęcia omawianego środka odwoławczego w trybie określonym w art przez prezesa sądu odwoławczego (albo przewodniczącego Boratyńska 905

9 Art Kodeks postępowania karnego wydziału lub upoważnionego sędziego sądu odwoławczego; zob. post. SN z r., V KZ 23/00, OSNKW 2000, Nr 5 6, poz. 52, z glosą częściowo aprobującą R. Kmiecika, OSP 2001, Nr 2, poz. 29 i M. Czekaja, Prok. i Pr. 2001, Nr 4, s. 105; także post. SN z r., III KZ 61/00, OSProk. i Pr. 2000, Nr 11, poz. 8; post. SN z r., II KZ 65/00, OSProk. i Pr. 2000, Nr 11, poz. 7; post. SA w Rzeszowie z r., II AKz 116/98, OSProk. i Pr. 1999, Nr 6, poz. 25; post. SN z r., III KZ 34/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 2270; post. SN z r., WZ 21/07, OSNwSK 2007, Nr 1, poz. 1776; post. SN z r., WZ 27/07, OSNwSK 2007, Nr 1, poz. 1808; post. SA w Krakowie z r., II AKz 379/07, KZS 2007, Nr 9, poz. 76). Należy zatem stwierdzić, że po wpłynięciu środka odwoławczego od orzeczenia sądu odwoławczego wydanego na skutek odwołania o ile orzeczenie to nie należy do postanowień wymienionych w art wystarczające jest poprzestanie na wydaniu przez przewodniczącego wydziału sądu odwoławczego stosownego zarządzenia o charakterze administracyjno-porządkowym (np. o załączeniu pisma do akt sprawy, zwróceniu nadawcy, przesłaniu innemu właściwemu organowi itp.) i poinformowaniu nadawcy o sposobie załatwienia pisma (post. SN z r., III KZ 30/00, Prok. i Pr. 2000, Nr 7 8, poz. 16). Orzeczenie sądu, który stwierdza swoją niewłaściwość do rozpoznania odwołania, nie jest orzeczeniem sądu wydanym na skutek odwołania. W związku z tym na postanowienie sądu, któremu przekazano środek odwoławczy, w kwestii właściwości tego sądu przysługuje zażalenie (post. SN z r., I KZP 9/05, OSNKW 2005, Nr 4, poz. 41). Z kolei zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego złożonego w trybie art KPW jest decyzją sądu odwoławczego, na którą zażalenie nie jest dopuszczalne z mocy ustawy (post. SN z r., III KZ 44/06, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 1633). Art [Treść środka odwoławczego] 1. Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, sformułować zarzuty stawiane rozstrzygnięciu lub ustaleniu, a także podać, czego się domaga. 2. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien ponadto zawierać uzasadnienie. 3. Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. 4. W postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, w środku odwoławczym nie można podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia przez sąd określonego dowodu, jeżeli strona nie składała w tym zakresie wniosku dowodowego, zarzutu przeprowadzenia dowodu pomimo braku wniosku strony w tym przedmiocie, ani też zarzutu naruszenia przepisów dotyczących aktywności sądu przy przeprowadzaniu dowodów, w tym również przeprowadzenia dowodu poza zakresem tezy dowodowej. 5. Przepisu 4 nie stosuje się, jeżeli przeprowadzenie dowodu jest obowiązkowe. Spis treści 1. Wymogi formalne środka odwoławczego Wymogi formalne środka odwoławczego składanego przez stronę Wymogi formalne środka odwoławczego składanego przez podmioty kwalifikowane Zarzuty odwoławcze Uzupełnianie zarzutów Modyfikacja zarzutów po terminie Nowe fakty lub dowody Ograniczenie w zakresie zarzutów Stosowanie art w postępowaniu kasacyjnym Wymogi formalne środka odwoławczego. Komentowany przepis różnicuje wymogi formalne środka odwoławczego w zależności od podmiotu, który je składa, a więc czy jest to 487 Art. 427 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. z 2013 r. poz ze zm. z Dz.U. z 2015 r. poz. 396), która wchodzi w życie r. 906 Boratyńska

10 Rozdział 48. Przepisy ogólne 2 4 Art. 427 strona, czy też podmiot kwalifikowany, któremu ustawodawca stawia wyższe wymogi przy składaniu środka odwoławczego, nakazując uzasadnienie środka odwoławczego. Każdy środek odwoławczy powinien wskazywać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie oraz żądanie (petitum), czyli to, czego odwołujący się domaga. Rozstrzygnięciem jest każda decyzja o zastosowaniu normy prawnej do ustalonego stanu faktycznego, zaś ustalenia są elementem rozstrzygnięcia w zakresie, w jakim temu rozstrzygnięciu dają podstawę faktyczną (zob. Hofmański i in., Komentarz, t. II, s. 729). Wskazanie w środku odwoławczym zaskarżonego rozstrzygnięcia bądź ustalenia jest istotne z punktu dopuszczalności środka odwoławczego, gdyż nie jest możliwe uchylenie orzeczenia wyłącznie w części, której to orzeczenie nie zawiera, a więc jeśli brakuje w nim orzeczenia w kwestii kary lub środka karnego. Konkretyzując przedmiotem apelacji musi być tylko rozstrzygnięcie a nie jego brak, bowiem nie można skarżyć czegoś co nie istnieje, ale można zaskarżyć bez przeszkód wyrok z powodu braku w nim rozstrzygnięcia w zakresie kary lub środka karnego (uchw. SN z r., I KZP 36/09, OSNKW 2010, Nr 5, poz. 40; zob. także D. Świecki, Apelacja, s. 129 i n.). 2. Wymogi formalne środka odwoławczego składanego przez stronę. Środek odwoławczy 2 złożony przez stronę powinien zawierać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie oraz petitum, czyli określenie, czego się odwołujący domaga. Ponadto ustawa nowelizująca z r. zrezygnowała z różnicowania w zakresie przedstawiania zarzutów strony i podmiotów kwalifikowanych. Obecnie strona jest również zobowiązana do wskazywania zarzutów odwoławczych. Nadal natomiast nie musi sporządzać uzasadnienia do środka odwoławczego. W doktrynie apelacja składana przez stronę w trybie art nazywa się rozluźnionym środkiem odwoławczym (zob. Waltoś, Proces, s. 547). Obowiązek formalny wskazania przez każdego skarżącego zarzutów w połączeniu z treścią art (obowiązek sądu odwoławczego rozpoznania sprawy w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, przy uwzględnieniu treści domniemań ustanowionych w art KPK, a w zakresie szerszym tylko w przypadkach wskazanych w art. 435, 439 1, art. 440 i 455 KPK) w zamierzeniu ustawodawcy miał zdezaktualizować poglądy wypowiadane de lege lata co do istnienia po stronie sądu odwoławczego w każdej sprawie obowiązku dokonania całościowej kontroli odwoławczej (zob. P. Hofmański, S. Zabłocki, Niektóre zagadnienia związane z granicami orzekania w instancji odwoławczej w procesie karnym, w: Problemy stosowania prawa sądowego. Księga ofiarowana Profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi, Lublin 2007, s. 180 i n.). 3. Wymogi formalne środka odwoławczego składanego przez podmioty kwalifikowane. 3 Podmioty kwalifikowane, czyli oskarżyciel publiczny, obrońca lub pełnomocnik (art ), oprócz elementów wskazywanych przez stronę muszą obowiązkowo uzasadnić środek odwoławczy co jak słusznie zauważa się w doktrynie nie jest wymaganiem czysto formalnym (zob. Hofmański i in., Komentarz, t. II, s. 733). W świetle orzecznictwa można stwierdzić, że od tego zależy środka odwoławczego. Warunkiem przyjęcia i merytorycznego rozpoznania środka odwoławczego, złożonego przez podmiot kwalifikowany, jest wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu i uzasadnienie ich oraz wskazanie wniosków odwoławczych. Ten minimalny warunek nie wystarcza jednak do uznania, że zarzucane uchybienia wystąpiły. W uzasadnieniu skargi uchybienia te muszą być wykazane. Nie ma innej drogi do ich stwierdzenia przez sąd odwoławczy (chyba że wystąpią przyczyny wzruszenia rozstrzygnięcia brane pod uwagę z urzędu). Z powyższego wynika, że inne przesłanki decydują o przyjęciu i rozpoznaniu środka odwoławczego, inne zaś o jego uwzględnieniu (wyr. SA w Łodzi z r., II AKa 171/00, OSProk. i Pr. 2001, Nr 9, poz. 26). Choć zarzuty apelacji powinny być sformułowane w petitum, to jednak umieszczenie ich w uzasadnieniu apelacji nie stoi na przeszkodzie ich rozpoznaniu i zastosowaniu art (wyr. SN z r., III KK 316/07, niepubl.). Jeżeli w uzasadnieniu do apelacji nie wskazano, w czym tkwi błędna ocena sądu pierwszej instancji zarówno co do zastosowania tylko w części absorpcji kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa, jak i co do braku pozytywnej prognozy penitencjarnej dotyczącej skazanego, to apelację uznaje się za bezzasadną (wyr. SA w Krakowie z r., II AKa 212/04, KZS 2004, Nr 12, poz. 35). 4. Zarzuty odwoławcze. W piśmiennictwie zarzuty odwoławcze definiuje się jako twierdzenia 4 skarżącego o uchybieniach dokonanych przez sąd orzekający w pierwszej instancji (zob. K. Mar- Boratyńska 907

11 Art Kodeks postępowania karnego szał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, Proces, s. 523). W środku odwoławczym można przedstawiać wiele zarzutów. Kolejność ich formułowania jest wyznaczona przez art Istotne jest jednak, aby każdy zarzut dotyczył innego uchybienia. W związku z tym według utrwalonej linii orzeczniczej nieprawidłowe jest postawienie w środku odwoławczym zarzutów naruszenia prawa materialnego i błędu w ustaleniach faktycznych, gdy skarżący zarzuca błędną kwalifikację prawną przypisanego przestępstwa (zob. post. SN z r., V KK 61/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 1412). W przypadku gdy zarzuty są niespójne lub niejasne, sąd na podstawie art powinien zinterpretować je według intencji skarżącego. Jeśli jednak ma trudności z odczytaniem intencji, powinien w trybie art wezwać skarżącego celem wyjaśnienia wątpliwości. W przypadku gdy podmiot fachowy nazwał wadliwie zarzut apelacji, nie zwalnia to sądu odwoławczego od merytorycznego odniesienia się do tego uchybienia, które stanowi istotę środka odwoławczego (wyr. SA w Lublinie z r., II AKa 121/06, KZS 2007, Nr 3, poz. 57). Zarzut podniesiony nie w petitum, ale dopiero w uzasadnieniu skargi odwoławczej, może być przedmiotem oceny, ponieważ granice odwołania wyznacza treść całego środka odwoławczego, jeżeli z niej wynika (bądź da się wywieść) zamiar skarżącego (wyr. SA w Krakowie z r.. II AKa 54/12, KZS 2012, Nr 6, poz. 33; wyr. SN z r., V KK 64/10, OSNKW 2011, Nr 2, poz. 14) Uzupełnianie zarzutów. Uzupełnienie środka odwoławczego po przekroczeniu terminu do jego wniesienia jest niedopuszczalne bez względu na kierunek środka odwoławczego (zob. S. Steinborn, Orzekanie, s. 323 i n.), chyba że chodzi o zarzuty, które sąd odwoławczy uwzględnia z urzędu (zob. wyr. SN z r., IV KK 423/07, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 533) Modyfikacja zarzutów po terminie. Nie można dokonywać modyfikacji zarzutów po upływie terminu do wniesienia środka odwoławczego bez względu na jego kierunek. Można tylko cofnąć środek odwoławczy bądź uzupełnić argumentację do zgłoszonych zarzutów albo sprecyzować żądania. Wynika to z tego, że zgodnie ze znowelizowanym art zd. 2 uwzględnienie środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego następuje wyłącznie w razie stwierdzenia uchybień w nim podniesionych. W związku z powyższym, jeżeli wniesiono odwołanie na niekorzyść oskarżonego tylko od wymiaru kary, to rozszerzenie zakresu środka na kwalifikację prawną dopiero w ustnym wystąpieniu podczas rozprawy jest niedopuszczalne. Zarzuty zgłoszone ustnie, poza zarzutami zawartymi w tekście środka odwoławczego, nie mogą być w ogóle przedmiotem rozpoznania sądu odwoławczego, chyba że dotyczą uchybień podlegających uwzględnieniu z urzędu. Niedopuszczalna jest zatem gruntowna zmiana apelacji oskarżyciela publicznego, dokonana na rozprawie odwoławczej, tycząca zarówno jej kierunku jak i granic oraz treści zarzutu, a w szczególności rezygnacji z oskarżenia o recydywę (bo uzasadniające ją skazania były zatarte) i odstąpienie od zarzutu niewspółmierności kary (wyr. SA we Wrocławiu z r., II AKa 375/00, OSA 2001, Nr 11, poz. 74; zob. także post. SN z r., V KK 352/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 2235; wyr. SA w Krakowie z r., II AKa 230/10, KZS 2011, Nr 4, poz. 47). Powyższe kryteria nie odnoszą się do wniosków odwoławczych. Biorąc pod uwagę fakt, że wniosek odwoławczy nie wiąże sądu, to skarżący może go modyfikować po upływie terminu na wniesienie apelacji. Jeżeli środek odwoławczy jest złożony na korzyść oskarżonego, to wnioski odwoławcze mogą zawierać żądanie wydania każdego orzeczenia wymienionego w art i 2. Natomiast w przypadku, gdy orzeczenie jest zaskarżone na niekorzyść, to wnioski odwoławcze muszą uwzględniać ograniczenia wskazane w art i Nowe fakty lub dowody. Składając środek odwoławczy, odwołujący może wskazać nowe fakty lub dowody, jeśli nie mógł ich powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji Obecne brzmienie 3 jest wynikiem nowelizacji z r. Stwarza się w ten sposób możliwość przeprowadzenia nowego dowodu w toczącym się procesie, bez konieczności oczekiwania na stan prawomocności orzeczenia, uprawniający do wszczęcia odrębnego postępowania wznowieniowego (zob. wyr. SN z r., V KKN 566/99, Legalis). Nowe dowody w rozumieniu art nie są tożsame z nowymi dowodami w rozumieniu art pkt 2. W tym pierwszym przepisie chodzi o dowody służące do wyjaśnienia okoliczności sprawy (znaczenie szerokie), natomiast w drugim przepisie mowa jest tylko o dowodach, które wskazują, że miała miejsce określona pomyłka sądowa znaczenie wąskie (wyr. SN z r., II KK 908 Boratyńska

12 Rozdział 48. Przepisy ogólne 8 Art /03, OSProk. i Pr. 2004, Nr 3, poz. 11). W literaturze przedmiotu wskazuje się, że art nie oznacza zakazu składania wniosku dowodowego przez stronę, która nie wnosiła środka odwoławczego, gdyż krąg osób mających prawo do wnoszenia wniosków dowodowych nie został w postępowaniu odwoławczym określony (zob. W. Grzeszczyk, Postępowanie, s. 16 i n.). Przepis art musi być odczytywany i interpretowany w kontekście art i art , które dotyczą postępowania odwoławczego. Z treści art wynika, że strony postępowania odwoławczego, a nie tylko ten uczestnik postępowania, który wniósł odwołanie od zaskarżonego orzeczenia, mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustnie lub na piśmie (post. SN z r., III KK 493/06, OSProk. i Pr. 2007, Nr 9, poz. 7). Określenie jeśli nie mógł ich powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji oznaczać może wypadki, w których odwołujący się nie mógł powołać określonych faktów lub dowodów w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji z braku wiedzy strony o określonym fakcie lub dowodzie, braku faktycznych możliwości sprecyzowania wniosku dowodowego w sposób umożliwiający jego skuteczne złożenie w postępowaniu, z uwagi na względne zakazy dowodowe (zob. S. Zabłocki, Między reformatoryjnością a kasatoryjnością, między apelacyjnością a rewizyjnością ku jakiemu modelowi zmierza postępowanie odwoławcze po zmianach kodeksowych z lat ?, w: P. Wiliński (red.), Obrońca i pełnomocnik w procesie karnym, Warszawa 2015, s ). Wnioski dowodowe strony innej niż sam odwołujący się, wykraczające poza zakres 3 komentowanego przepisu, powinny zostać oddalone na podstawie art pkt 2 (zob. S. Steinborn, Postępowanie dowodowe, s. 156; W. Kociubiński, Zakres orzekania, s. 43). W piśmiennictwie można spotkać się z poglądem, że z treści art można wywnioskować swoistą prekluzję dowodową, która pozwala na powołanie się w instancji odwoławczej na nowe fakty lub dowody jedynie wtedy, gdy zostały one wskazane w środku odwoławczym (zob. S. Steinborn, Postępowanie dowodowe, s. 155). Przyjąć jednak należy za S. Zabłockim (S. Zabłocki, Między, s. 420), że jest to pogląd nie do końca trafny, gdyż pozostawiający na marginesie sytuacje, w których skarżący może uzyskać informacje albo usunąć przeszkody w odniesieniu się do nich dopiero po wniesieniu środka odwoławczego. W takiej sytuacji odwołujący się powinien złożyć wniosek dowodowy do sądu odwoławczego, wykazując, że nie mógł ich powołać zarówno w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jak i w samym środku odwoławczym. Pominięcie tej czynności i próba podniesienia tych okoliczności we wniosku o nadzwyczajne wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania sądowego spowoduje bezskuteczność wniosku, gdyż nie zostanie spełniona przesłanka ujawnienia się nowych faktów lub dowodów po wydaniu orzeczenia (zob. S. Zabłocki, Nowe mechanizmy docierania do prawdy materialnej zawarte w projekcie zmian Kodeksu postępowania karnego, opracowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, w: J. Godyń, M. Hudzik, L.K. Paprzycki (red.), Współczesne wyzwania prawa i procesu karnego, Warszawa 2012, s ). 8. Ograniczenie w zakresie zarzutów. Nowelizacja z r. dodała do art. 427 dwa 8 nowe paragrafy: 4 i 5, które stanowią kwintesencję zmiany art Zgodnie z tymi regulacjami w postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, w środku odwoławczym nie można podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia przez sąd określonego dowodu, jeżeli strona nie składała w tym zakresie wniosku dowodowego, zarzutu przeprowadzenia dowodu pomimo braku wniosku strony w tym przedmiocie, ani też zarzutu naruszenia przepisów dotyczących aktywności sądu przy przeprowadzaniu dowodów, w tym również przeprowadzenia dowodu poza zakresem tezy dowodowej. Ograniczenia te nie obowiązują, gdy przeprowadzenie dowodu jest obowiązkowe. Analizując powyższe rozwiązanie należy przyjąć, że wskazany w komentowanym przepisie zakaz obejmuje sytuacje unormowane w art zd. 2 i 3. Oznacza to, że nadal będzie możliwe podniesienie zarzutu obrazy art , jak również zarzutu obrazy art w zw. z art ze względu na pominięcie przez sąd dowodu zawnioskowanego przez stronę, bez ustosunkowania się do zgłoszonego wniosku oraz zarzutu obrazy art. 170 we wszystkich tych wypadkach, w których strona uzna, że oddalenie wniosku dowodowego nastąpiło niezasadnie (zob. S. Zabłocki, Między, s ). Przyjąć także należy, że będzie można podnosić zarzut, gdy strona podczas procedowania przed sądem pierwszej instancji przeprowadzi dowód poza tezą, a następnie tak uzyskany materiał stanie Boratyńska 909