Temat: O czym milczy legenda? Opowieść małżonki świętego Aleksego. (czas realizacji 2 lekcje)

Transkrypt

1 Autor: Teresa Renk Temat: O czym milczy legenda? Opowieść małżonki świętego Aleksego. (czas realizacji 2 lekcje) Cele szczegółowe: doskonalenie umiejętności dostrzegania różnic i podobieństw w realizacji tego samego tematu doskonalenie umiejętności redagowania tekstów użytkowych doskonalenie umiejętności wykorzystywania wiadomości o średniowieczu w pracy z tekstem współczesnym doskonalenie umiejętności rozpoznawania wartości etycznych Materiały: podręcznik: Niezwykły żywot świętego Aleksego. Streszczenie, s. 91 K. Iłłakowiczówna, Opowieść małżonki św. Aleksego, s Przygotowanie: Przypomnienie wiadomości o funkcjach znaków interpunkcyjnych: kropki, wielokropka, wykrzyknika itp. Tok lekcji: 1. Przypomnienie pojęcia aluzja literacka. Odszukiwanie w Opowieści... związków treściowych z Legendą o św. Aleksym. Pracę rozpoczynamy od cichej, a następnie głośnej lektury tekstu. Po niej należy wykonać zadanie 2/96 (uwzględniając streszczenie ze s. 91), np. Zdarzenia przejęte z Legendy o św. Aleksym dotyczące: Famijany wyjmuje list z ręki trupa i stąd dowiaduje się, że to Aleksy Aleksego: zamieszkuje w pobliżu rodziców i żony przed śmiercią spisuje historię swojego żebraczego życia jego śmierci towarzyszą niezwykłe wydarzenia m.in. bicie dzwonów, przybycie papieża i cesarza Zdarzenia dopisane przez Iłłakowiczównę dotyczące: Famijany: nie jest przygotowana na odejście męża, nic nie wie o jego planach przez wiele lat i na wiele sposobów poszukuje męża kocha męża i szaleńczo rozpacza z powodu rozłąki z nim widzi to, czego inni nie widzą (anioły stojące na ciele Aleksego, snop światła) w trupie rozpoznaje swojego męża Aleksego: Aleksy nie uprzedza żony o życiu, jakie wybrał, i porzuca ją bez wyjawienia planów

2 Tekst Iłłakowiczówny nawiązuje do średniowiecznej Legendy o św. Aleksym umieszczonym na początku wiersza Objaśnieniem, ale także swoją treścią i formą. Świadome i czytelne odwoływanie się do innego utworu nazywamy aluzją literacką. 2. Określenie celów lekcji. Przypominamy, że dążenie ku świętości było jednym z idealnych wzorów propagowanym przez średniowieczną literaturę parenetyczną. Do tej postawy nawiązuje autorka wiersza. Tłumaczymy uczniom, że istotą tej części zajęć będzie próba odtworzenia przeżyć Famijany, którą mąż porzucił w imię świętości. Jednak celem całej lekcji ma być próba odpowiedzi na pytanie, co Famijana straciła lub zyskała, wiodąc takie życie, jak opisała je Iłłakowiczówna. 3. Redakcja tekstu użytkowego, stwarzanie kontekstu interpretacyjnego. Praca w grupach. Dzielimy klasę na kilkuosobowe grupy. Polecamy uczniom, by sporządzili linię czasu obrazującą życie małżonki św. Aleksego i zaznaczyli na niej przybliżony moment ślubu Famijany ( młoda, piękna, pachnąca ) 1. Następnie prosimy, by napisali następujące teksty, pamiętając, że Famijana jest zakochana w Aleksym (Ja miłująca cię): list z życzeniami ślubnymi jednego z gości weselnych fragment listu pisanego do Famijany przez jej przyszłych teściów fragment z pamiętnika Famijany spisany w przeddzień ślubu. Po odczytaniu i porównaniu prac kilku grup prawdopodobnie wyłoni się obraz Famijany pełnej szczęścia, optymizmu, wiary w pomyślność losu i szczęście małżeńskie, której wszyscy życzą nieustającej miłości małżeńskiej, długich lat życia w dostatku, beztrosce, dobrego zdrowia itp. Podkreślamy, że są to tylko domysły, ale z braku bardziej wiarygodnych danych będziemy operować założeniami. 4. Praca z tekstem, próba odtworzenia przeżyć Famijany. Zwracamy uczniom uwagę, że Famijana cofa się w swym monologu właśnie do chwili, w której wchodzi na nową drogę życia. Analizę tekstu można rozpocząć od przyjrzenia się początkowi wiersza: Zostawiona sama śród nocy Zostawiona to imiesłów przymiotnikowy bierny bohaterka jest zostawiona, wbrew sobie, bez przyzwolenia z jej strony (to tak jakby porzucona, pozostawiona). Słowo to wywołuje takie skojarzenia jak: być zostawionym samemu sobie; zostawić coś na pastwę losu, na pożarcie. Sama to zaimek przymiotnikowy wskazujący, wyrażający i podkreślający pojedynczość, istnienie samotne, bez udziału innych. Połączenie tych słów z okolicznikami śród nocy wywołuje niepokój i strach. Wynik analizy incipitu może stać się pretekstem do tego, by uczniowie skonfrontowali oczekiwania Famijany (które udało się ustalić w czasie pisania pamiętnika, listu itp.) z wnioskami wynikającymi z ćwiczenia, np. 1 Wykonując to ćwiczenie, należy kierować się zdrowym rozsądkiem. Tekst nie podaje, ile lat miała Famijana, wychodząc za mąż.

3 Opuszczenie Famijany przez Aleksego następuje bez jej wiedzy i zgody. Zamiast rozpocząć życie u boku męża, rozpoczyna oczekiwanie. Pierwszej nocy Famijana czeka na męża do rana. Jeszcze nic nie zapowiada tego, że jej oczekiwanie na Aleksego będzie trwało latami. Prosimy, by uczniowie w grupach jak poprzednio na linii życia podmiotu lirycznego zaznaczyli moment, w którym znajduje się Famijana, opowiadając swoją historię, a następnie odszukali w tekście partie, które: obrazują upływ czasu (uczniowie ustalają również funkcję zastosowanych środków artystycznego wyrazu), np. Młoda, piękna, pachnąca potem zimna, twarda, ze zeschłą, pomarszczoną skórą Upływ czasu zaznaczono tu w dwojaki sposób. Po pierwsze użyto zaimka potem, który bezpośrednio wskazuje następstwo czasu. Po drugie świeżości jakby owocu przeciwstawiono zwiędłość (młoda, pachnąca ze zeschłą, pomarszczoną skórą). Pierwsza część frazy to wyliczenie rzeczowników o pozytywnych konotacjach. Druga część frazy (również wyliczenie) nie jest prostym zaprzeczeniem czy przeciwstawieniem pierwszej (wówczas byłoby: młoda, piękna, pachnąca stara, brzydka, śmierdząca), ale treścią niedopowiedzianą, np. skoro potem zimna, to znaczy, że wcześniej była gorąca, namiętna; potem twarda, to wcześniej była uległa, przystępna. Famijana starzeje się w sposób nieubłagany. Mijający czas niszczy jej fizyczną atrakcyjność. I zagasła mi twoja twarz i tysiączne miałeś dla mnie lica Spójnik i nie tylko łączy dwa zdania, ale przez to, że został on w wersie powtórzony, osiągnięto wrażenie sumowania się zdarzeń, co uwydatnia i podkreśla skutek długiej rozłąki. Zacieranie się w pamięci Famijany obrazu Aleksego, to zaakcentowanie upływu czasu. Zwraca uwagę fakt, że bohaterka przywiązuje wagę do wyglądu, fizyczności, zarówno swojej, jak i męża. Cielesność nie jest jej obojętna. wskazują na zachowanie się Famijany zanim nadeszła wieść o świętości Aleksego, np. Czekałam (...), wysyłałam (...) sług i wysyłałam (...) okręty Czynności te wskazują na racjonalne działanie Famijany. wskazują na zachowanie się Famijany po tym, gdy nadeszła wieść o świętości Aleksego, np. Nagromadzenie czasowników w stronie czynnej chwytałam, biegałam, szukałam wskazuje na natężenie działań i aktywność bohaterki, jednak dookreślenie tych czynności (chwytałam się nadziei, biegałam do wróżbitów, szukałam znaków, biłam głową o mur) pokazuje nieracjonalność i rozpaczliwość jej zachowań. Ale Famijana nie szuka duchowego kontaktu z mężem, lecz potrzebuje bliskości męża, jego fizycznej obecności. Po wykonaniu tego ćwiczenia należy ponownie skonfrontować oczekiwania Famijany z rzeczywistością wykreowaną w wierszu.

4 Cała aktywność Famijany skierowana jest na poszukiwanie Aleksego. Nie korzysta z przywilejów, jakie daje jej młodość, uroda, pozycja społeczna. Nie zaznaje szczęścia małżeńskiego (puste posłanie), nie korzysta z prawa, jakie jej daje małżeństwo nie ma rodziny, męża, dzieci. Wraz z odejściem Aleksego odeszła wesołość, kobiecość Famijany (zimna, twarda), a nastały lata oczekiwania, niepewności (wieść głosiła), tęsknoty za ukochanym, rozpaczliwej niemocy. Aby wyraźniej uzmysłowić powody, dla których Famijana ma prawo czuć się nieszczęśliwa, prosimy, by uczniowie w grupach jak poprzednio na linii życia podmiotu lirycznego zakreślili czas, jaki upłynął od dnia ślubu do dnia opowieści (Czekałam na ciebie lat dziesięć, i dwadzieścia i trzydzieści z górą) i przeprowadzili następującą spekulację: Czy trzydzieści lat życia ludzkiego to dużo czy mało? Czy trzydzieści lat oczekiwania na kogoś to dużo czy mało? Czy trzydzieści lat życia bez osoby, która się kocha, to dużo czy mało? Proponujemy, by uczniowie zwrócili uwagę na refreniczność oraz interpunkcję ostatnich wersów każdej strofy. Po krótkim przypomnieniu funkcji, jakie pełnią znaki interpunkcyjne, należy głośno, z właściwą modulacją, przeczytać kilka zwrotek wiersza. Pomoże to odczytać treści emocjonalne wyrażone za pomocą znaków graficznych i w ten sposób dopełni się opis przeżyć Famijany, np. Czwarty wers zawsze jest bezpośrednio skierowany do Aleksego, który jest adresatem monologu. Famijana czuje potrzebę opowiedzenia mu swego losu, momentami wyrażenia pretensji, skargi, chce się wyżalić. Ażeby zamknąć i uogólnić ten etap lekcji, należy postawić pytanie, które będzie jednocześnie tematem lekcji: O czym milczy legenda o świętym Aleksym? Legenda skupia się na opisie drogi Aleksego do świętości, jego cierpieniu, wyrzeczeniu, poświeceniu. Nie wspomina, że wybór, jakiego dokonuje Aleksy, być może krzywdzi innych, że choć cierpi w samotności, nie cierpi sam. Tekst Iłłakowiczówny nie kwestionuje cierpień i poświęcenia Aleksego, ale eksponuje równie niezwykłe, dramatyczne i przepełnione bólem poświęcenie jego żony. 5. Próba ocenienia zysków i strat Famijany. Aby uniknąć porównywania i rozstrzygania, kto bardziej cierpiał Aleksy czy jego żona, można przeprowadzić następujące ćwiczenie (dobrze byłoby, gdyby stało się kontrapunktem w ocenie losów Famijany). Każda z grup zapisuje na kartce jedno pytanie, które zadałaby Famijanie, gdyby ta stanęła przed nimi. Grupa A przekazuje kartkę z pytaniem grupie B, ta swoją kartkę grupie C itd. Następnie każda z grup odpowiada na pytanie, które otrzymała od sąsiadów, posługując się tekstem (cytatem) i interpretując go. Np. na pytanie: Czemu nie rozwiodłaś się z Aleksym? można dać odpowiedź: Ujrzałam na ciele umarłego stojące rzędem anioły... Dzięki temu, że Famijana poświęciła swoje życie i była wierna mężowi, zobaczyła to, co było niedostępne dla innych. Ofiara, jaką poniosła, będąc mu wierną, spowodowała, że część świętości Aleksego spłynęła także i na nią.

5 Wynik tego ćwiczenia prawdopodobnie uświadomi uczniom, że choć Famijana nie zaznała szczęścia, którego mogła oczekiwać, jej cierpienie i poczucie krzywdy zostaje w pewien sposób wynagrodzone. Choć nie dążyła do świętości, dzięki swemu cierpieniu dotyka jej. 6. Praca domowa. Wykonaj zadanie 6/96. *...moje serce rozdarte, rozdarte, ciężkie, ciężkie jak ołów... Napisz monolog, w którym osobie nieznającej średniowiecznych systemów wartości objaśnisz sens przytoczonych słów Famijany. *Gwiazdka oznaczono materiał z poziomu rozszerzonego.