ZAMAWIAJĄCY WYKONAWCA. Urząd Gminy Augustów ul. Wojska Polskiego Augustów

Transkrypt

1 PLAN OCHRONY PRZED SZKODLIWOŚCIĄ AZBESTU I PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY AUGUSTÓW WYKONAWCA ZAMAWIAJĄCY EKOTON Sp. z o.o. ul. Św. Rocha 5 lok. 210 A Białystok tel./fax: (+48) Urząd Gminy Augustów ul. Wojska Polskiego Augustów Białystok 2008 r.

2 Załącznik do Uchwały Nr.. Rady Gminy Augustów z dnia. Plan Ochrony Przed Szkodliwością Azbestu i Program Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest z Terenu Gminy Augustów 2

3 Zamawiający: Urząd Gminy Augustów ul. Wojska Polskiego Augustów Wykonawca: ul. Św. Rocha 5 lok 210A, Białystok tel./fax (085) ; GSM: beata@ekoton.pl Zespół autorów: dr Grzegorz Chocian mgr inŝ. Beata Gładkowska Chocian mgr inŝ. Anna śabicka mgr inŝ. Agnieszka Zaleska 3

4 SPIS TREŚCI: I. CZĘŚĆ PODSTAWOWA...6 II. I.1. I.2. Wprowadzenie...6 Cel i zadanie Planu Ochrony Przed Szkodliwością Azbestu i Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest z Terenu Gminy Augustów na lata I.3. Charakterystyka wyrobów zawierających azbest oraz opis ich II.1. I.3.1. I.3.2. I.3.3. szkodliwego działania...9 Ogólna charakterystyka azbestu...9 Budowa i rodzaje azbestu...10 Fizyczne i chemiczne właściwości azbestu...12 I.3.4. Zastosowanie azbestu...13 I.3.5. Podział wyrobów zawierających azbest...17 I.3.6. Oddziaływanie azbestu na człowieka...18 I.3.7. Identyfikacja i ocena wyrobów zawierających azbest...19 I.3.8. Stan prawny...25 Ustawy...25 Rozporządzenia...26 Inne akty prawne...28 CZĘŚĆ PROGRAMOWO TECHNICZNA...30 Określenie i analiza aktualnego stanu wyrobów zawierających azbest...30 II.2. Zestawienie wyników badań inwentaryzacji azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Augustów...34 II.2.1. Charakterystyka Gminy Augustów...34 II.2.2. Metodyka i zestawienie wyników badań inwentaryzacji azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Augustów...35 II.3. Program usuwania azbestu z terenu Gminy Augustów...41 II.3.1. Wskazanie moŝliwości unieszkodliwiania odpadów azbestowych...42 II.3.2. II.3.3. Określenie niezbędnej pojemności składowisk w zaleŝności od ilości odpadów azbestowych przewidzianych do usunięcia z terenu Gminy Augustów wymagających składowania...45 Strategia usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Augustów

5 III. IV. PLAN OCHRONY PRZED SZKODLIWOŚCIĄ AZBESTU III.1. III.2. III.3. II.3.4. Harmonogram realizacji Planu ochrony przed szkodliwością azbestu i programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Augustów...49 II.3.5. Oddziaływanie Planu Ochrony Przed Szkodliwością Azbestu i Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest z Terenu Gminy Augustów na środowisko...51 Analiza i prognoza oddziaływania...51 Wnioski z oddziaływania Planu ochrony...52 CZĘŚĆ EKONOMICZNO FINANSOWA...53 Szacunkowe koszty usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Augustów...53 Harmonogram czasowo finansowy wdroŝenia Planu ochrony...54 Wskazanie moŝliwości dofinansowania działań słuŝących likwidacji materiałów zawierających azbest...58 III.4. Organizacja zarządzania Planem ochrony...64 III.4.1. III.4.2. Koncepcja i schemat zarządzania Planem ochrony...68 Monitoring systemu usuwania wyrobów zawierających azbest...69 PODSUMOWANIE I WNIOSKI...71 SPIS LITERATURY...73 SPIS TABEL...74 SPIS WYKRESÓW...75 SPIS RYSUNKÓW...75 SPIS SCHEMATÓW...75 SPIS MAP

6 I. CZĘŚĆ PODSTAWOWA I.1. WPROWADZENIE Azbest to grupa wielu minerałów krzemianowych występujących w przyrodzie w postaci wiązek włókien cechujących się wytrzymałością na rozciąganie, elastycznością i odpornością na działanie czynników chemicznych i fizycznych. Wyroby azbestowe, dzięki swym właściwościom znalazły szerokie zastosowanie w gospodarce światowej, przede wszystkim w takich dziedzinach jak: budownictwo, przemysł chemiczny i transport. Azbest obok PCB zakwalifikowany został przez ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 ze zm.) do substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska, w związku z czym powinien być on przemieszczany i eliminowany przy zachowaniu szczególnych środków ostroŝności. Wyroby zawierające azbest, które są usuwane traktować naleŝy jako odpady niebezpieczne. Zgodnie z polskimi uregulowaniami prawnymi azbest lub wyroby zawierające azbest dopuszczone są do uŝytkowania w instalacjach lub urządzeniach do 31 grudnia 2032 r. Szacuje się, Ŝe czas eksploatacji wyrobów azbestowych wynosi ok. 30 lat, przy czym trwałość płyt dachowych i elewacyjnych w głównej mierze uzaleŝniona jest od czynników atmosferycznych (kwaśne deszcze), biologicznych i mechanicznych. W miarę upływu czasu stan techniczny wyrobów azbestowych będzie się pogarszał. Zakłada się, Ŝe wraz ze wzrostem świadomości społeczeństwa o zagroŝeniu azbestu dla zdrowia i środowiska, a takŝe wraz z potrzebami podnoszenia estetyki wykończenia obiektów budowlanych wiązać się będzie konieczność usuwania pokryć azbestowo cementowych i wymiana ich na inne bezazbestowe. W 1997 r. w Polsce wprowadzono zakaz stosowania azbestu i wyrobów zawierających azbest (ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20). Ustawa ta zakazuje: wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu oraz wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest, obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. 6

7 Ustawa, weszła w Ŝycie 28 września 1997 r. i przedłuŝała o 12 miesięcy produkcję płyt falistych cementowo azbestowych dla budownictwa, zezwalając na import azbestu dla tej produkcji oraz obrót tymi płytami. Zgodnie z terminem ustawowym, produkcja płyt falistych została zakończona we wszystkich zakładach (4 zakłady) do 28 września 1998 r., a od 28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. W celu określenia warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest w maju 2002 r. Rada Ministrów przyjęła Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Program ten docelowo przyjmuje, iŝ okres usuwania wyrobów azbestowych z uwagi na skalę problemu i jego ogólnokrajowy zasięg wynosił będzie 30 lat. Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski do zadań samorządu gminnego naleŝą: Wypełnienie przez właścicieli obiektów budowlanych arkuszy oceny stanu i moŝliwości bezpiecznego uŝytkowania... zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649) i złoŝenia ich do właściwego urzędu. NaleŜy szczególną uwagę zwrócić na prawidłowy opis w arkuszach obiektów publicznych, jak na przykład: drogi, place, szkoły, przedszkola, Ŝłobki, szpitale, domy kultury i tym podobne obiekty, które będą w przyszłości mogły korzystać finansowo ze wsparcia z zewnątrz i których oczyszczenie z azbestu powinno nastąpić w pierwszej kolejności. Sporządzenie zbiorczego wykazu obiektów zawierających azbest, w układzie trzech grup pilności, jak w arkuszach ocen. Przekazanie zebranych informacji wraz z arkuszami ocen, do urzędu nadzoru budowlanego w powiecie. Gmina Augustów w celu rozwiązania problemu likwidacji azbestu przystąpiła do opracowania PLANU OCHRONY PRZED SZKODLIWOŚCIĄ AZBESTU I PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY AUGUSTÓW. Przy czym zakłada się, Ŝe proces oczyszczania obszaru gminy z azbestu będzie procesem długoterminowym, rozłoŝonym na lata Plan ten jest elementem i stanowi uściślenie zapisów zarówno Planu gospodarki odpadami dla Związku Komunalnego Biebrza na lata , jak i Programu ochrony środowiska Gminy Augustów do 2014 roku. 7

8 Zgodnie z Planem gospodarki odpadami dla Związku Komunalnego Biebrza podstawowym celem w zakresie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi jest zapewnienie bezpiecznego dla zdrowia ludzi usunięcia wyrobów zawierających azbest i zdeponowania ich na wyznaczonych składowiskach w sposób eliminujący ich negatywne oddziaływanie. Jednym z głównych priorytetów celu ekologicznego Nr 6 Gospodarka odpadami, określonego w Programie ochrony środowiska dla Gminy Augustów jest wymiana eternitowych pokryć dachowych zawierających azbest na materiały pokryciowe nie zawierające azbestu oraz bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych. Realizacja zapisów niniejszego Planu ochrony powinna przyczynić się do stworzenia właściwych zdrowotno sanitarnych warunków Ŝycia obecnych i przyszłych mieszkańców gminy oraz ochronę środowiska naturalnego. I.2. CEL I ZADANIE PLANU OCHRONY PRZED SZKODLIWOŚCIĄ AZBESTU I PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY AUGUSTÓW NA LATA Niniejszy Plan ochrony złoŝony jest z trzech głównych części: I CZĘŚĆ PODSTAWOWA, II CZĘŚĆ PROGRAMOWO TECHNICZNA, III CZĘŚĆ EKONOMICZNO FINANSOWA. Celem Planu jest: doprowadzenie do sukcesywnej likwidacji i oczyszczenia obszaru gminy z azbestu i wyrobów zawierających azbest, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie wymogami i przepisami prawnymi, wyeliminowanie negatywnego oddziaływania azbestu na środowisko, wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców gminy spowodowanych azbestem. Zadanie Planu to: określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Augustów. 8

9 W części podstawowej zawarto ogólne informacje wynikające z realizacji Krajowego programu usuwania azbestu, charakterystykę wyrobów zawierających azbest oraz aktualny stan prawny dotyczący uŝytkowania i usuwania wyrobów azbestowych, a takŝe procedury postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Część programowo techniczna zawiera charakterystykę ilościowo jakościową wyrobów azbestowych, ich rozmieszczenie na terenie Gminy Augustów (w podziale na poszczególne miejscowości) oraz program usuwania tych wyrobów. W części ekonomiczno finansowej oszacowano koszty wdroŝenia niniejszego Planu, w tym określono przybliŝone koszty demontaŝu, transportu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest (w tym pokrycia dachowe w postaci płyt azbestowo cementowych i rury azbestocementowe). W części tej dokonano takŝe obliczeń ilości i wielkości niezbędnych składowisk odpadów azbestowych, wskazano takŝe potencjalne źródła finansowania oraz pozyskiwania środków pozabudŝetowych na realizację zadań związanych z usuwaniem azbestu. Plan zawiera równieŝ podsumowanie i wnioski z przeprowadzonej analizy, podaje takŝe źródła informacji wykorzystane do opracowania niniejszego dokumentu. Dodatkowo w posiadaniu Gminy Augustów znajduje się wykaz gospodarstw, w których zewidencjonowano azbest, na podstawie którego oparto analizę zawartą w przedmiotowym opracowaniu. I.3. CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ OPIS ICH SZKODLIWEGO DZIAŁANIA I.3.1. Ogólna charakterystyka azbestu Azbest to grupa wielu minerałów, występujących w formie włóknistej z grupy serpentynów i amfiboli. Nazwa azbest" nie określa konkretnego minerału lecz dotyczy ogółu minerałów krzemianowych tworzących włókna. NiezaleŜnie od róŝnic chemicznych i budowy krystalicznej azbesty są minerałami naturalnie i dość powszechnie występującymi w przyrodzie. Azbest jest substancją kancerogenną a odpady zawierające azbest zaliczono do niebezpiecznych. 9

10 I.3.2. Budowa i rodzaje azbestu Pod względem chemicznym azbest naleŝy do uwodnionych krzemianów lub glinokrzemianów, głównie magnezu i Ŝelaza. Azbest moŝe występować z takimi minerałami jak mika, talk, kalcyt, dolomit, magnezyt, w jego skład mogą wchodzić takŝe metale, takie jak nikiel, chrom, wanad i inne. Część azbestów (zwłaszcza krokidolit) zawiera domieszki węglowodorów wielopierścieniowych. Barwa azbestu (biały, niebieski, brązowy) zaleŝy od zawartego w nim Ŝelaza. Azbest zbudowany jest nawet z kilku dziesięciu tysięcy włókien, które najczęściej zespolone są węglanem wapnia. Włókna azbestowe stanowią agregaty długich, cienkich i elastycznych włókien elementarnych, tzw. fibryli. W przypadku chryzotylu włókna te mogą osiągać średnice dochodzącą od 0,02 do 0,08 µm, dla amozytu: 0,06 0,35 µm, krokidolitu: 0,04 0,15 µm. Rozdrabnianie włókien chryzotylowych moŝe prowadzić do uzyskania oddzielnych, pojedynczych włókien, natomiast rozdrabnianie amfiboli moŝe zachodzić wzdłuŝ określonej płaszczyzny krystalograficznej włókna. Mechanizmy rozdrabniania amfiboli są waŝne ze względu na działanie biologiczne, gdyŝ wpływają na liczbę cząstek, ich powierzchnię właściwą i ogólną respirabilność, co jest szczególnie istotne w przypadku włókien krokidolitowych, które są najbardziej szkodliwą odmianą azbestu. Główną przyczyną aktywności kancerogennej azbestu jest wydłuŝony kształt jego cząstek, a więc kształt typu włókno. Krytyczne wymiary włókien respirabilnych azbestu to włókna o długości L>5 µm, średnicy d<3 µm i stosunku długości do średnicy włókien L/d 3:1. Kształt włóknisty azbestu moŝna uznać za czynnik rakotwórczy pod warunkiem, Ŝe włókno jest na tyle trwałe, iŝ moŝe istnieć w środowisku biologicznym przez długi okres (np. chryzotyl ulega częściowemu rozpuszczeniu w płynach fizjologicznych, natomiast krokidolit prawie nie ulega zmianom w środowiskach biologicznych). Pod względem mineralogicznym rozróŝnia się dwie grupy azbestów: grupa amfiboli: - Krokidolit Na 2 Fe 3 Fe 2 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, - Amozyt (Fe, Mg) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, - Antofyllit (Mg, Fe) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, - Tremolit Ca 2 Mg 5 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, - Aktynolit Ca 2 (Mg, [(OH)Si 4 O 11 ] 2, 10

11 grupa serpentynów: - Chryzotyl Mg 6 [(OH) 8 Si ], Wszystkie odmiany mineralne azbestu krystalizowały w postaci bardzo cienkich, wydłuŝonych monokryształów, o długości dochodzącej do kilkudziesięciu centymetrów, w czasie mierzonym okresami geologicznymi w szczelinach ultra zasadowych skał w wyniku oddziaływań hydrotermalnych. W handlu powszechnie stosowano: krokydolit azbest niebieski" wycofany z uŝytkowania najwcześniej, tj. amozyt azbest brązowy" chryzotyl "azbest biały" w latach 80 tych, jest on najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny, o szkodliwości pośredniej między krokidolitem i chryzotylem, nie spotykany w wyrobach produkcji polskiej, stosowany w wyrobach Europy Zachodniej, często w formie tynków i natrysków ogniochronnych, najczęściej stosowany w produkcji wyrobów azbestowo cementowych oraz wyrobów tkanych i przędz termoizolacyjnych. Na poniŝszych rysunkach przedstawiono zdjęcia obrazujące podstawowe odmiany azbestu oraz zdjęcia z mikroskopu ukazujące włókna azbestu chryzotylowego, azbestu amozytowego i krokidolitu. Rysunek Nr 1. Podstawowe odmiany azbestu Źródło: Opracowanie własne na podstawie 11

12 Rysunek Nr 2. Włókna chryzotylu, amozytu i krokidolitu Źródło: Opracowanie własne na podstawie i Azbest. Podręcznik dobrych praktyk wydany przez Starszych Inspektorów Pracy. I.3.3. Fizyczne i chemiczne właściwości azbestu Fizyczno chemiczne właściwości azbestu: odporność na wysokie temperatury (ogniotrwałość) temperatura rozkładu i topnienia ok C, odporność na działanie chemikaliów, kwasów, zasad, wody morskiej, właściwości termoizolacyjne, właściwości dźwiękochłonne, wytrzymałość na rozciąganie, ściskanie, elastyczność (moŝliwość przędzenia, tkania). 12

13 Tabela Nr 1. Wybrane właściwości fizyczno chemiczne azbestów Właściwości Grupa serpentynów Grupa amfiboli Chryzotyl Krokydolit Amozyt Antofyllit barwa biała niebieska brązowa biała ogólny wzór chemiczny 3MgO 2SiO 2 2H 2 O NaFe(SiO 3 ) 2FeSiO 3 H 2 O (FeMg) 7 SiO 2 2H 2 O (MgFe) 2 SiO 2 2H 2 O temperatura rozkładu ( 0 C) temperatura topnienia ( 0 C) gęstość (g / cm 3 ) 2,55 3,3 3,4 3,4 3,5 2,88 3,1 odporność na kwasy b. słaba dobra dość dobra b. dobra odporność na zasady b. dobra dobra dobra b. dobra wytrzymałość na rozciąganie (103 kg / cm 2 ) moduł Younga (103 kg / cm 2 ) włókno elastyczne twarde elastyczne łamliwe łamliwe łamliwe długość włókien (nm) 0, ,2 17 0, średnica włókna (nm) 0,03 0,08 0,06 1,2 0,15 1,5 0,25 2,5 powierzchnia (m 2 / mg) stabilność termiczna ( 0 C) twardość wg Mohsa 2,5 4,0 4 5,5 6 5,5 Źródło: Poradnik gospodarowania odpadami I.3.4. Zastosowanie azbestu Na podstawie wykopalisk z Finlandii szacuje się, iŝ azbest stosowany był juŝ około lat temu między innymi jako materiał do wyrobu knotów do świec, niepalnego papieru, skóry, sukna na płaszcze Ŝołnierskie. W latach 20 tych XIX wieku z azbestu wykonywano ogniotrwałe ubrania dla straŝaków oraz kurtyny teatralne. Rozkwit zastosowania azbestu przypada na erę silników parowych, gdzie zastosowanie znalazły azbestowo gumowe uszczelki. Pod koniec XIX wieku głównie w Kanadzie, Rosji i Afryce rozpoczęto wydobywanie azbestu na skalę przemysłową. 13

14 W latach 60 tych XIX wieku zaczęto stosować materiały budowlane w postaci pokryć dachowych z dodatkiem niepalnego azbestu. Na początku XX wieku zaczęto stosować lekkie, wytrzymałe, trwałe i niepalne płyty azbestowo cementowe zwane eternitem w postaci dachówek, okładzin ściennych, a takŝe paneli do dekoracji ścian i sufitów. Dzięki unikalnym właściwościom azbest był wykorzystywany jako surowiec w ponad technologii, m. in. w takich dziedzinach gospodarki jak: Budownictwo (82%): - płyty prasowane płaskie (typu Karo) stosowane na pokrycia dachowe, okładziny ścian zewnętrznych, obudowy kanałów wentylacyjnych i spalinowych, wykładziny sufitów w niektórych dziedzinach budownictwa przemysłowego, - eternit faliste płyty azbestowo cementowe stosowane jako pokrycia dachowe, - płyty azbestowo cementowe prasowane płaskie okładzinowe stosowane jako elewacje zewnętrzne budynków, obudowa filarków międzyokiennych, przegrody i drzwi przeciwogniowe, zabezpieczenia przeciwogniowe konstrukcji stalowych, ściany osłonowe, - rury azbestowo cementowe bezciśnieniowe stosowane w pionach kanalizacji zewnętrznej sanitarnej budownictwa mieszkaniowego, - rury azbestowo cementowe ciśnieniowe stosowane jako przewody wodociągowe ciśnieniowe, w kanalizacji zewnętrznej sanitarnej, w gazociągach wysokopręŝnych, - rynny spustowe zsypów na śmieci, szalunki przy budowie kolumn, - płaszcze azbestowo cementowe izolowanie przewodów cieplnych na zewnątrz budynków, - sznury azbestowe elastyczne uszczelnienia kanałów spalinowych, włazów do kotłów, - tektury azbestowe izolacja obszarów o duŝej temperaturze, - okładziny wentylatorów, okładziny elementów grzejnych, - farby, kity, tynki, plastyczne i tkane materiały izolacji termicznej i akustycznej, wyroby z gumy, masy plastyczne i tworzywa sztuczne. 14

15 Transport (5%): - do termoizolacji i izolacji elektrycznych urządzeń grzewczych w tramwajach, wagonach, metrze (maty azbestowe w grzejnikach i tablicach rozdzielni elektrycznych), - termoizolacja silników pojazdów mechanicznych, - uszczelki pod głowicą, - elementy kolektorów wydechowych, - elementy cierne sprzęgła, hamulce, - przemysł lotniczy, stoczniowy w statkach w miejscach naraŝonych na ogień, wymagających zwiększonej odporności na wysoką temperaturę. Przemysł chemiczny (12%): - do produkcji przepon w elektrolitycznej produkcji chloru, - w hutach szkła. Inne dziedziny gospodarki (1%). Powszechne stosowanie wyrobów zawierających azbest w Polsce było spowodowane przede wszystkim stosunkowo niską ceną, duŝą stabilnością termiczną, znaczną odpornością chemiczną a takŝe brakiem informacji o szkodliwości tego minerału. Na poniŝszym schemacie przedstawiono typowe lokalizacje materiałów zawierających azbest w budynku. Objaśnienia do Rysunku 3: 1. Dach / elewacja zewnętrzna: 1-1. Dachówki / blacha dachowa, 1-2. Okładzina, powłoka ścienna, 1-3. Orynnowanie / rury ściekowe, 1-4. Panele podsufitowe, 1-5. Deflektory kominowe, 1-6. Pilśń dachowa, 1-7. Panele podokienne, 2. Elewacja wewnętrzna: ściany / sufity: 2-1. Ściany działowe, 2-2. Panele urządzeń elektrycznych, grzewczych, kuchenki, łazienek, szafek, 2-3. Panele okładzinowe szybu, wyciągowe, 2-4. Panele dostępu do przewodu pionowego, obudowa przewodu pionowego, 2-5. Powłoki ozdobne, 2-6. Powłoki natryskowe elementów konstrukcyjnych, płytek sufitów zawieszonych, pasów przeciwpoŝarowych, izolacja strychu lub sufitu, Drzwi: 2-7. Panele, płyty, Podłoga: 2-8. Płytki, linoleum, okładzina podniesionych podłóg, 15

16 3. Ogrzewanie, wentylacja i urządzenia elektryczne: 3-1. Bojler / podgrzewacz wody: izolacja zewnętrzna i wewnętrzna, uszczelki, 3-2. Rurociągi: izolacja, uszczelki, okładzina papierowa, 3-3. Rura ogniowa i uszczelki, 3-4. Przewody: izolacja, uszczelki, okładzina wewnętrzna i mieszki ochronne przeciwogniowe, 3-5. Elektryczna aparatura rozdzielcza: elementy wewnętrzne, panele otaczające, 3-6. Urządzenia grzewcze: uszczelki, panele otaczające, 4. Pozostałe elementy: 4-1. Maty bitumiczne pod zlew, 4-2. Zbiorniki na wodę, 4-3. Zbiorniki na wodę i sedesy, 4-4. Brzeg stopnia schodów, 4-5. Koce przeciwpoŝarowe, 4-6. Okładzina hamulca / sprzęgło (samochód w garaŝu i silnik do wyciągów pionowych). Rysunek Nr 3. Typowe lokalizacje materiałów zawierających azbest w budynku Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Azbest. Podręcznik dobrych praktyk wydany przez Starszych Inspektorów Pracy. 16

17 I.3.5. Podział wyrobów zawierających azbest W zaleŝności od trwałości i ilości zastosowanego spoiwa wiąŝącego oraz gęstości objętościowej wyroby azbestowe dzielą się na dwie grupy (klasy): Klasa I obejmuje wyroby miękkie, o gęstości objętościowej mniejszej od kg/m 3, zawierające powyŝej 20% azbestu. Klasa II obejmuje wyroby twarde o gęstości objętościowej powyŝej kg/m 3, zawierające poniŝej 20% azbestu. Wyroby zaliczane do klasy I charakteryzują się duŝym udziałem procentowym azbestu (powyŝej 20%). Łatwo ulegają uszkodzeniom, powodując przez to duŝe emisje pyłu. Najczęściej spotykane są w obiektach przemysłowych (elektrociepłownie, huty, głównie w postaci sznurów, płaszczy, płyt azbestowo cementowe). Na oddziaływanie pyłów tych wyrobów naraŝeni są pracownicy wykonujący remonty izolacji lub uszczelnień urządzeń z udziałem azbestu. W wyrobach klasy II włókna azbestowe są mocno związane, przy czym najczęściej spoiwem wiąŝącym jest cement. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów, rozbijanie, zrzucanie). W grupie tej najbardziej rozpowszechnione są płyty azbestowo cementowe faliste oraz płyty karo" stosowane jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne. Rysunek Nr 4. Rodzaje wyrobów azbestowych miękkich i twardych Źródło: Opracowanie własne na podstawie 17

18 I.3.6. Oddziaływanie azbestu na człowieka Początkowo azbest nie był traktowany jako substancja szkodliwa, choć były liczne dowody świadczące o jego niekorzystnym oddziaływaniu na zdrowie i Ŝycie ludzi. Obserwowano występowanie chorób wśród górników i osób pracujących nad przetwarzaniem tego minerału. Zwolennicy wskazywali na jego liczne korzystne właściwości, przeciwnicy natomiast nie posiadali wystarczającej dokumentacji na temat jego szkodliwości. Dopiero lata doprowadziły do zajęcia zdecydowanego stanowiska w sprawie azbestu przez słuŝby ochrony środowiska i słuŝby sanitarne. Szacuje się, iŝ rocznie na świecie z powodu chorób wywołanych azbestem umiera ok. 100 tys. osób. Dlatego teŝ azbest uznano za jeden z najbardziej rakotwórczych czynników mających wpływ na organizm ludzki. Biologiczna agresywność uzaleŝniona jest od stopnia penetracji i liczby włókien azbestowych, które uległy retencji w płucach, jak równieŝ od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Włókna cienkie o średnicy < 3 µm przenoszone są łatwo i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, włókna o średnicy > 5 µm zatrzymywane są w górnych drogach oddechowych. Największe zagroŝenie dla organizmu ludzkiego stanowią jednak włókna respirabilne, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Włókna respirabilne są dłuŝsze od 5 µm, o grubości mniejszej od 3 µm, gdzie stosunek długości do grubości ma się jak 3 : 1. Pył azbestowy moŝe dostać się do organizmu wraz w wdychanym powietrzem lub drogą pokarmową (w znikomym stopniu). Włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego Ŝycia. Nagromadzone włókna azbestowe mogą przyczynić się do powstawania zmian chorobowych nawet po kilkudziesięciu latach od momentu ekspozycji. WyróŜnia się trzy rodzaje ekspozycji na pył azbestowy: ekspozycję zawodową związaną z pracą w warunkach naraŝenia na pył, ekspozycję pozazawodową dotyczącą mieszkańców obszarów sąsiadujących z kopalniami i zakładami przetwarzającymi azbest, a takŝe rodzin pracowników tych zakładów, ekspozycję środowiskową związaną z występowaniem pyłu w powietrzu, wodzie pitnej i artykułach spoŝywczych. 18

19 NaraŜenie na pył azbestowy moŝe być przyczyną następujących chorób układu oddechowego: pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucnych, raka płuc najpowszechniejszego nowotworu złośliwego wywołanego przez pył azbestu, międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej nowotworów o wysokiej złośliwości. Azbest groźny jest dla zdrowia wtedy, gdy jego elementarne włókna znajdują się w powietrzu, które wdychamy. Azbest zabezpieczony w sposób właściwy uniemoŝliwiający uwalnianie się włókien do powietrza nie stanowi zagroŝenia dla zdrowia. I.3.7. Identyfikacja i ocena wyrobów zawierających azbest Identyfikacja, lokalizacja i ocena stanu wyrobów zawierających azbest w obiektach budowlanych jest podstawowym warunkiem w celu podjęcia specjalistycznych działań zmniejszających wpływ azbestu na środowisko. Na wstępie niezbędna jest inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest a takŝe określenie rodzaju azbestu. Inwentaryzacji i identyfikacji wyrobów zawierających azbest powinien dokonać właściciel lub zarządca budynku a wyniki przeglądu powinny być udokumentowane w,,ocenie stanu i moŝliwości bezpiecznego uŝytkowania wyrobów zawierających azbest (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Dz. U. Nr 71, poz. 649). Ocena kończy się zsumowaniem przyjętej punktacji, o wyniku oceny decyduje m. in.: sposób zastosowania azbestu, rodzaj zastosowanego azbestu, struktura powierzchni wyrobu z azbestem, stan zewnętrznego wyrobu z azbestem, ryzyko uszkodzenia powierzchni wyrobu azbestowego, sposób wykorzystania budynku lub pomieszczenia, usytuowanie wyrobu. 19

20 Postępowanie z wyrobami zawierającymi azbest uzaleŝnione jest od wyniku oceny stanu technicznego i moŝliwości bezpiecznego uŝytkowania wyrobów z azbestem. Świadome nieprzeprowadzanie działań naprawczych występuje przy liczbie punktów 25 55, oznacza to, Ŝe wyroby azbestowe nie naleŝą do grupy wyrobów,,miękkich, zostały zamontowane zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz ich eksploatacja w normalnych warunkach nie powoduje emisji włókien do powietrza. Przy sumie punktów przekraczającej 60 występuje konieczność podjęcia działań naprawczych, do których zaliczamy: zabudowę zamknięcie przestrzeni, w której jest azbest przegrodą wykonaną ze ścianek gipsowych, cegły, blachy, pokrywanie wzmocnienie struktury wyrobów azbestowych głęboko penetrującymi środkami (farbami) wiąŝącymi azbest, usunięcie demontaŝ całości lub części materiałów wbudowanych. Rysunek Nr 5. Postępowanie z wyrobami zawierającymi azbest Źródło: Opracowanie własne na podstawie stron www W Polsce problematykę bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest regulują poniŝsze procedury: Grupa I procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami i urządzeniami zawierającymi wyroby azbestowe, 20

21 - Procedura 1 określa obowiązki w czasie uŝytkowania obiektów, instalacji i urządzeń, - Procedura 2 określa obowiązki przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. 21

22 Grupa II procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych. - Procedura 3 określa postępowanie przy pracach przygotowawczych do usunięcia wyrobów zawierających azbest, 22

23 - Procedura 4 dotyczy prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektu (terenu) instalacji. 23

24 Grupa III procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. - Procedura 5 określa przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. 24

25 Grupa IV procedura obowiązująca zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. - Procedura 6 dotyczy składowania odpadów na składowisku przeznaczonym do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest lub innym, spełniającym odpowiednie warunki techniczne. I.3.8. Stan prawny PoniŜej zamieszczono spis regulacji prawnych i zagadnień dotyczących usuwania i postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Ustawy Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 ze zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), 25

26 Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84 ze zm.), Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz ze zm.), Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 199, poz. 1671), Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz. 78), Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 ze zm.) Rozporządzenia Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2002 r. w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska (Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1439), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. z 2002 r. Nr 191, poz. 1595), Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. z 2003 r. Nr 61, poz. 549), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. z 2003 r. Nr 120, poz. 1126), 26

27 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2005 r. Nr 73, poz. 645), Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1876), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U r. Nr 280, poz. 2771), Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposaŝenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P r. Nr 19, poz. 231), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 19 grudnia 2002 roku w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 236 poz.1986), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. z 2003 r. Nr 66, poz. 620), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu i sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. z 2002 r. Nr 220, poz. 1858), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz. 2011), Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz. 1824) w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz program szkolenia w zakresie bezpiecznego uŝytkowania takich wyrobów. 27

28 Inne akty prawne Konwencja Nr 162 Konferencji Ogólnej Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 24 czerwca 1986 r. dotycząca bezpieczeństwa w stosowaniu azbestu, Zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 172 z dnia 24 czerwca 1986 r. dotyczące ochrony pracowników przed działaniem azbestu, Dyrektywa Rady Nr 80/1107/EWG z dnia 27 listopada 1980 r. w sprawie ochrony osób naraŝonych na ekspozycję szkodliwych substancji (ze zmianami wynikającymi z dyrektywy Nr 91/322/EWG z dnia 29 maja 1991 r.), Dyrektywa Rady Nr 83/477/EWG z dnia 19 września 1983 r. o ochronie pracowników przed zagroŝeniem związanym z naraŝeniem na działanie azbestu w pracy (znowelizowana Dyrektywą Rady Nr 91/382/EWG), Dyrektywa Rady Nr 90/394/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie ochrony pracowników przed naraŝeniem na z czynniki rakotwórcze w środowisku pracy (znowelizowana Dyrektywą Rady Nr 99/38/WE), Dyrektywa Rady Nr 91/382/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. o dopuszczalnym stęŝeniu włókien azbestu (uzupełnienie do Dyrektywy Nr 83/477/EWG), Dyrektywa Rady Nr 94/33/EWG z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony młodocianych w miejscu pracy, Dyrektywa Rady Nr 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, Dyrektywa Rady Nr 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zasad prawa, przepisów i środków administracyjnych krajów członkowskich Wspólnoty Europejskie, jak równieŝ odnoszących się do ograniczeń w zakresie handlu i stosowania substancji niebezpiecznych, Dyrektywa Rady Nr 83/478/EWG z dnia 19 września 1983 r. w sprawie ujednolicenia ustawodawstwa, przepisów i postanowień krajów członkowskich, Dyrektywa Rady Nr 85/610/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. jako uzupełnienie do Dyrektywy Nr 76/769/EWG, Dyrektywa Rady Nr 89/391/EWG a dnia 12 czerwca 1987 r. o ochronie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy, Dyrektywa Rady Nr 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczenia środowiska azbestem, Dyrektywa Rady Nr 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliŝania ustawodawstwa, przepisów i postanowień administracyjnych krajów członkowskich, dotyczących produktów budowlanych, 28

29 Dyrektywa Rady Nr 91/659/EWG z dnia 3 grudnia 1991 r. w sprawie zbliŝania ustawodawstwa, przepisów i postanowień administracyjnych krajów członkowskich, dotyczących wprowadzania ograniczeń w zakresie rozprowadzania na rynku i stosowania niebezpiecznych substancji i wyrobów technicznego zastosowania, Dyrektywa Rady Nr 84/360/EWG z dnia 28 czerwca 1984 r. w sprawie zanieczyszczeń środowiska przez zakłady przemysłowe, Dyrektywa Rady Nr 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed niebezpieczeństwem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy, Dyrektywa Rady 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów, Dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, Rozporządzenie Rady 259/93 z dnia l lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie Wspólnoty, do Wspólnoty i poza jej obszar, Dyrektywa Rady 97/11 /WE z dnia 3 marca 1997 r. nowelizująca Dyrektywę 85/337/EWG w sprawie oceny oddziaływania niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć na środowisko, Dyrektywa Rady 96/61 /WE z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny skutków oddziaływania na środowisku niektórych planów i programów, Dyrektywa Rady 91/692/WE z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie normalizacji i racjonalizacji sprawozdań dotyczących realizacji niektórych Dyrektyw Rady dotyczących środowiska, Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 maja 2002 r. 29

30 II. CZĘŚĆ PROGRAMOWO TECHNICZNA II.1. OKREŚLENIE I ANALIZA AKTUALNEGO STANU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Zakaz wprowadzania na polski obszar celny azbestu i wyrobów zawierających azbest, zakaz produkcji wyrobów zawierających azbest oraz zakaz obrotu azbestem i jego wyrobami obowiązuje w Polsce od 1997 r. tj. od dnia uchwalenia Ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz obowiązkiem przyjęcia jej uregulowań prawnych, obowiązuje w całej Unii, a więc i w Polsce generalny zakaz stosowania wszystkich rodzajów azbestu. Ustawa Prawo ochrony środowiska zawiera istotne regulacje dotyczące eliminacji azbestu z terytorium kraju. Zapisy tej ustawy obok zakazu wprowadzania do obrotu, zabraniają takŝe ponownego wykorzystania azbestu. Azbest (obok m.in. PCB, DDT) zakwalifikowano do grupy substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska. Substancje tej grupy podlegają sukcesywnej eliminacji przy zachowaniu szczególnych środków ostroŝności podczas usuwania, przemieszczania i dalszego wykorzystywania. Prowadzona jest takŝe szczegółowa ewidencja tych substancji. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta okresowo(do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy) przedkłada marszałkowi województwa informacje o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska. Marszałek województwa prowadzi rejestr rodzaju, ilości oraz miejsc występowania substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska. Podstawą do wypełnienia informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania azbestu jest inwentaryzacja zastosowanych wyrobów zawierających azbest. Inwentaryzację (poprzez spis z natury) powinien wykonać właściciel, zarządca lub uŝytkownik miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby z azbestem w terminie 6 miesięcy od wejścia w Ŝycie Rozporządzenia Ministra gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest 30

31 wykorzystywany azbest. Wyniki inwentaryzacji naleŝy aktualizować co roku, w terminie do 31 stycznia i przekazywać do właściwego organu administracji. Osoby fizyczne przekazują informacje odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, a osoby prawne bezpośrednio marszałkowi województwa. Wyroby zawierające azbest powinny być oznakowane specjalnym znakiem informującym o obecności w wyrobie lub w pomieszczeniu azbestu. Informacja powinna być sporządzana zarówno dla wyrobów nadal eksploatowanych, jak równieŝ dla wyrobów, których wykorzystanie zostało zakończone. W/w rozporządzenie w przypadku ujawnienia widocznych uszkodzeń lub zuŝycia, zobowiązuje właściciela lub osobę uŝytkującą obiekt do usunięcia wyrobu zawierającego azbest, zgodnie z wcześniej przygotowanym projektem technicznym i harmonogramem prac uwzględniającym pomiary stęŝenia pyłów azbestu zarówno przed, jak i po wykonaniu robót. Rysunek Nr 6. Oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest Źródło: Opracowanie własne na podstawie Dodatkowo, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, właściciel nieruchomości, uŝytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a takŝe obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów i przygotowuje tzw. ocenę stanu i moŝliwości bezpiecznego uŝytkowania wyrobów zawierających azbest (ocena wg 31

32 wzoru określonego w załączniku nr 1 do w/w Rozporządzenia). W formularzu tym określa się stopień pilności dokonania wymiany lub naprawy. Rozporządzenie określa trzy stopnie pilności: I wymagana bezzwłoczna wymiana lub naprawa, II ponowna ocena po roku, III ponowna ocena w terminie do pięciu lat. Ocena jest przekazywana właściwemu organowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni od jej sporządzenia. Pierwsza kontrola, o której mowa powyŝej, powinna była być wykonana w terminie do 6 miesięcy od dnia wejścia w Ŝycie w/w rozporządzenia, tj. do 6 listopada 2004 r. Usuwanie z budynków wyrobów zawierających azbest jest działalnością budowlaną i podlega przepisom ustawy Prawo budowlane, natomiast zdemontowane wyroby zawierające azbest traktowane są jako odpady niebezpieczne gospodarkę tymi odpadami reguluje Ustawa o odpadach, transport natomiast przepisy dotyczące przewozu towarów i odpadów niebezpiecznych. Sposoby postępowania z substancjami niebezpiecznymi, w tym z azbestem określa Ustawa z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach niebezpiecznych a ochrona zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracy z azbestem objęta jest regulacjami Ministerstwa Zdrowia. Rysunek Nr 7. Wykonywanie prac z azbestem Źródło: Opracowanie własne na podstawie Od przeszło stu lat stosowano azbest do produkcji wielu wyrobów przemysłowych w róŝnych gałęziach gospodarki światowej. Szacuje się, iŝ w latach osiemdziesiątych roczna produkcja azbestu wynosiła ponad 4 miliony ton, przy czym rocznie wytwarzano około 2,5 mld m 2 wyrobów azbestowych. Głównymi producentami azbestu były ZSRR i Kanada. W latach do Polski 32

33 sprowadzono ponad 2 mln ton azbestu, który posłuŝył do wyprodukowania ponad róŝnych wyrobów przemysłowych. Szacuje się, iŝ pod koniec lat siedemdziesiątych na terytorium Polski sprowadzano rocznie około ton azbestu. Przypuszcza się, iŝ około 85% azbestu znajduje się w wyrobach budowlanych. Do głównych odbiorców azbestu zaliczano: budownictwo wiejskie, miejskie budownictwo mieszkaniowe, budownictwo przemysłowe a takŝe energetykę (chłodnie kominowe). Określa się, Ŝe na dachach i elewacjach znajduje się ponad 15 mln ton płyt azbestowo cementowych płaskich i falistych. Do tego dochodzą takŝe rury azbestowo cementowe, uszczelki, sznury azbestowe uszczelniające, miękkie płyty i masy torketowe, masy uszczelniające, izolacje cieplne itp. Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski szacuje się, iŝ na terenie kraju znajduje się: około tys. ton wyrobów zawierających azbest, w tym: tys. ton płyt azbestowo cementowych ( tys. m 2 ), ton rur i innych wyrobów azbestowo cementowych. Największe nagromadzenie wyrobów azbestowych występuje na terenie: województwa mazowieckiego ok. 3 mln ton, województwa lubelskiego ok. 2 mln ton, województwa: opolskie i lubuskie poniŝej 330 tys. ton. Rysunek Nr 8. Nagromadzenie wyrobów zawierających azbest Źródło: Opracowanie własne na podstawie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. 33

34 II.2. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADAŃ INWENTARYZACJI AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY AUGUSTÓW II.2.1. Charakterystyka Gminy Augustów Gmina Augustów jest gminą wiejską, połoŝoną w Województwie Podlaskim, w Powiecie Augustowskim. Siedzibą gminy jest Miasto Augustów. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego analizowana gmina zajmuje powierzchnię równą 267 km 2, co stanowi ok. 16,09% powierzchni powiatu. W 2007 r. na analizowanym obszarze zameldowanych było osób. Gminę tworzą 43 miejscowości wiejskie otaczające Miasto Augustów w odległości nie przekraczającej 12 kilometrów. Gmina Augustów jest gminą typowo rolniczą uŝytki rolne stanowią ok. 60,5% powierzchni gminy, w tym: grunty orne stanowią ok. 61,5%, sady 0,5%, łąki 27,6%, pastwiska 10,4%. Lasy i grunty leśne na terenie Gminy Augustów zajmują powierzchnię ok ha, tj. ok. 32,4% powierzchni gminy. Pozostałe grunty i nieuŝytki ok. 7,1%. Na terenie gminy brakuje duŝego przemysłu. Głównymi gałęziami gospodarki jest rolnictwo i leśnictwo oraz towarzysząca im drobna działalność gospodarcza. Najczęściej jest to działalność handlowa, budowlana, transportowa, produkcyjna i usługowa. Dobre warunki naturalne oraz doskonale zachowane środowisko sprzyjają rozwojowi rolnictwa ekologicznego i turystyki. Atutem rolnictwa jest pielęgnowana w wielu gospodarstwach tradycyjna kultura rolna. Obszary prawnie chronione na terenie gminy zajmują powierzchnię równą ,5 ha, co stanowi ok. 56,1% powierzchni gminy. Na omawianym terenie powołano 21 pomników przyrody oraz dwa rezerwaty przyrody: Jezioro Kolno (rezerwat ornitologiczny z eutroficznym jeziorem, w którym występują miejsca lęgowe ptactwa, głównie łabędzia niemego) oraz Stara Ruda (rezerwat krajobrazowo florystyczny, na terenie którego znajdują się liczne źródliska i bory torfowcowe). Na terenie Gminy Augustów długość czynnej sieci rozdzielczej na koniec roku 2006 wynosiła 214,4 km, długość czynnej sieci kanalizacyjnej 6,3 km. Jednocześnie z sieci wodociągowej korzystało wówczas 5 264, tj. ok. 78,4% mieszkańców gminy, z siec kanalizacyjnej natomiast 351 osób, co stanowi zaledwie 5,2%. 34

35 Mapa Nr 1. Lokalizacja Gminy Augustów Źródło: II.2.2. Metodyka i zestawienie wyników badań inwentaryzacji azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Augustów Stan urządzeń zawierających azbest na terenie Gminy Augustów rozpoznano w 2005 r. Uzupełnień inwentaryzacji dokonano na przełomie sierpnia i września 2008 roku, w wyniku wyjazdów i spotkań pracowników Urzędu Gminy z właścicielami posesji. W wyniku przeprowadzonych prac oszacowano, iŝ na terenie Gminy Augustów znajduje się m 2 azbestu w postaci płyt dachowych azbestowo cementowych falistych i płaskich typu karo. Z uwagi na fakt, iŝ inwentaryzacja nie zawiera rozbicia na płyty azbestowo cementowe płaskie i faliste, załoŝono iŝ na terenie Gminy Augustów płyty faliste stanowią około 80% ogólnej ilości azbestu. Jednocześnie na analizowanym terenie stwierdzono obecność 105 metrów bieŝących rur azbestowo cementowych. Rury zlokalizowane są pomiędzy miejscowością Grabowo a Grabowo Kolonia. Stanowią one element nie eksploatowanego od około 15 lat wodociągu. Na terenie Gminy Augustów nie zinwentaryzowano występowania wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na obiektach uŝyteczności publicznej. PoniŜej przedstawiono charakterystykę azbestu i wyrobów zawierających azbest zewidencjonowanych na terenie Gminy Augustów w podziale na poszczególne miejscowości z terenu gminy. 35

36 Tabela Nr 2. Ilość wyrobów zawierających azbest wstępujących w poszczególnych miejscowościach Gminy Augustów L.p. Miejscowość Ilość azbestu [m 2 ] Udziały % wyrobów zawierających azbest w stosunku do łącznej ilości 1 Białobrzegi 512 0,8 2 Biernatki 230 0,4 3 Bór 900 1,4 4 Chomontowo ,7 5 Czarnucha 900 1,4 6 Gabowe Grądy 384 0,6 7 Gliniski ,6 8 Grabowo Wieś 112 0,2 9 Grabowo Kolonia ,6 10 Jabłońskie ,7 11 Janówka ,3 12 Jeziorki ,2 13 Kolnica ,4 14 Komaszówka ,4 15 Mazurki 110 0,2 16 Mikołajówek ,4 17 Netta Folwark ,5 18 Netta Druga ,3 19 Netta Pierwsza ,5 20 Osowy Grąd ,9 21 Ponizie ,5 22 Posielanie 134 0,2 23 Promiski ,4 36

37 L.p. Miejscowość Ilość azbestu [m 2 ] Udziały % wyrobów zawierających azbest w stosunku do łącznej ilości 24 Pruska Mała ,0 25 Pruska Wielka ,0 26 Rutki Nowe ,7 27 Rutki Stare ,9 28 Rzepiski 188 0,3 29 Świderek 652 1,0 30 Topiłówka ,2 31 Turówka ,0 32 Uścianki 88 0,1 33 śarnowo I ,5 34 śarnowo II 715 1,1 35 śarnowo III ,5 Łącznie na terenie gminy ,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Augustowie W wyniku przeprowadzonej analizy oszacowano, iŝ na terenie Gminy Augustów występuje m 2 azbestu w postaci pokryć dachowych azbestowo cementowych falistych i płaskich. Najwięcej wyrobów azbestowych zinwentaryzowano w miejscowościach: Jabłońskie m 2, Gliniski m 2, Promiski m 2 i Jeziorki m 2. Najmniej pokryć dachowych zawierających azbest odnotowano w miejscowościach: Uścianki 88 m 2, Mazurki 110 m 2, Grabowo Wieś 112 m 2, Posielanie 134 m 2 i Rzepiski 188 m 2. Szacuje się, iŝ ilość azbestu występującego w miejscowości Jabłońskie stanowi ok. 9,7% łącznej ilości wyrobów azbestowych zinwentaryzowanych na terenie gminy, natomiast w miejscowości Uścianki zaledwie 0,1%. Graficzną interpretację wyŝej opisanych wyników obrazuje wykres zamieszczony poniŝej. 37

38 Wykres Nr 1. Zestawienie ilości wyrobów azbestowych w poszczególnych miejscowościach Gminy Augustów Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Augustowie 38

39 W celu zobrazowania skali występowania wyrobów azbestowych na terenie Gminy Augustów dokonano podziału miejscowości w zaleŝności od ilości azbestu tam występującego zgodnie z następującymi przedziałami liczbowymi: m 2, m 2, m 2, m 2. Mapa Nr 2. Ilościowe rozmieszczenie azbestu na terenie Gminy Augustów Źródło: Opracowanie własne na podstawie 39