Na tropie elektroodpadów poradnik nauczyciela. Pakiet scenariuszy zajęć dla nauczycieli powstał w ramach projektu Szkoły na tropie elektroodpadów

Transkrypt

1 Na tropie elektroodpadów poradnik nauczyciela Pakiet scenariuszy zajęć dla nauczycieli powstał w ramach projektu Szkoły na tropie elektroodpadów

2

3 Na tropie elektroodpadów poradnik nauczyciela Pakiet scenariuszy zajęć dla nauczycieli powstał w ramach projektu Szkoły na tropie elektroodpadów

4 Opracowanie merytoryczne: Skład i opracowanie graficzne: Tomasz Biderman Korekta: Paulina Brągiel Zdjęcia: Zdjęcia zamieszczone w niniejszej książce pochodzą z portalu

5 Spis Treści WSTĘP podstawowe informacje i dane statystyczne o elektroodpadach 7 Słownik pojęć związanych z elektroodpadami 13 ZAJĘCIA 1 Elektroodpady co to takiego, co w sobie kryją i dlaczego mogą być niebezpieczne dla środowiska 15 ZAJĘCIA 2 Historia z życia gadżetu czyli odpowiedzialny wybór i użytkowanie Urządzeń elektronicznych i elektrycznych 27 ZAJĘCIA 3 Jak postępować z elektroodpadami? Jaka będzie ich dalsza droga? 35 PRZYDATNE LINKI 45 5

6

7 Wstęp Na tropie elektroodpadów - Poradnik Nauczyciela podstawowe informacje i dane statystyczne o elektroodpadach DEFINICJA Urządzenie elektryczne lub elektroniczne, którego prawidłowe działanie jest uzależnione od dopływu prądu elektrycznego lub od obecności pól elektromagnetycznych oraz mogące służyć do wytwarzania, przesyłu lub pomiaru prądu elektrycznego lub pól elektromagnetycznych i zaprojektowane do użytku przy napięciu elektrycznym, nieprzekraczającym 1000 V dla prądu przemiennego oraz V dla prądu stałego, zaliczone do grup sprzętu określonych w załączniku nr 1 do ustawy. PODSTAWY PRAWNE Dyrektywa Dyrektywa Nr 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. [link ] Ustawa o ZSEiE Ustawa z dn. 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz o zmianie niektórych innych ustaw. (Dz. U nr 180, poz z późn. zm.) [link ] CO TO SĄ ELEKTROODPADY? 1. Wielkogabarytowe urządzenia AGD: chłodziarki, lodówki, zamrażarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, kuchenki elektryczne, płyty grzejne, mikrofalówki, piekarniki, grzejniki elektryczne oraz klimatyzatory i wentylatory 2. Małogabarytowe urządzenia AGD: odkurzacze, maszyny dziewiarskie, eklektyczne maszyny do szycia, żelazka, maglownice, tostery, frytkownice, rozdrabniacze, miksery, młynki do kawy, noże elektryczne, suszarki, depilatory, golarki, zegarki, wagi, eklektyczne szczoteczki do zębów. 3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny: komputery, myszy, klawiatury, drukarki, laptopy, kopiarki, skanery, kalkulatory, faksy, terminale, aparaty telefoniczne - tradycyjne i komórkowe, elektroniczne maszyny do pisania, kalkulatory, krótkofalówki. 4. Sprzęt RTV: radioodbiorniki, telewizory, dyktafony, magnetofony, kamery, video, dvd, sprzęty hi-fi, wzmacniacze i instrumenty muzyczne. 5. Sprzęt oświetleniowy: świetlówki, żarówki energooszczędne, lampy wyładowcze oraz żyrandole, 6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne: wiertarki, elektryczne piły, maszyny do szycia, narzędzia do obróbki drewna i metalu, narzędzia do nitowania, skręcania, spawania, lutowania, rozpylania oraz kosiarki 7. Zabawki, sprzęt relaksacyjny i sportowy: kolejki elektryczne, tory wyścigowe, konsole do gier video, gry video, kieszonkowe gierki, komputerowo sterowane urządzenia do ćwiczeń sportowych, automaty na żetony, zabawki na baterie lub podłączane do prądu. 8. Przyrządy medyczne: sprzęt do dializoterapii, radioterapii, badań kardiologicznych, wentylacji płuc, zamrażarki laboratoryjne, testery płodności, analizatory, i inne elektryczne urządzenia medyczne do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia przebiegu choroby, urazów lub niepełnosprawności 9. Przyrządy do kontroli: czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty, urządzenia pomiarowe i panele kontrolne, panele sterowania. 10. Automaty do wydawania: napojów, słodyczy oraz bankomaty 7

8 Prawa i obowiązki Konsumentów v v Konsument nie może wyrzucać zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami. Za pozostawienie tego typu sprzętu w miejscu do tego nie przeznaczonym (np. wyrzucenie do śmietnika, wystawienie przed blok czy porzucenie w lesie) grozi kara grzywny od 20 do 5000 zł. Zobowiązany jest oddawać zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zbierającemu taki sprzęt. Zbierającym zużyty sprzęt określa się (art.3 ust. 16 ustawy o ZSEE): prowadzącego punkt zbierania zużytego sprzętu, w tym punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, punkt skupu złomu (mający pozwolenie na działalność oraz zarejestrowany w GIOŚ) lub zakład przetwarzania, gminną jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych i przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych, prowadzącego punkt serwisowy, sprzedawcę detalicznego i hurtowego. Konsument ma prawo nieodpłatnie oddać zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny w punkcie zbierania. Informacje obejmujące adresy punktów zbierania zużytego sprzętu, które działają na terenie danej gminy, znajdują się na stronie internetowej danej gminy lub są podawane do wiadomości w inny zwyczajowo przyjęty sposób, np. w gablotach informacyjnych. (art.3 ust. 2 pkt.6a ustawy UCiPwG) Konsument ma prawo do nieodpłatnego oddania swojego zużytego sprzętu elektrycznego lub elektronicznego w sklepie, który przyjmuje zużyty sprzęt w ilości nie większej niż sprzedawany nowy sprzęt na zasadzie 1 za 1, czyli lodówka za lodówkę, telewizor za telewizor, suszarka do włosów za suszarkę, świetlówka za świetlówkę itp. Konsument ma prawo do nieodpłatnego oddania zużytego sprzętu elektrycznego lub elektronicznego w punkcie serwisowym, jeżeli naprawa sprzętu nie jest możliwa lub jest nieopłacalna. Konsument ma prawo do informacji o wysokości Kosztów Gospodarowania Odpadami. Jakie obowiązki ma gmina, aby wywiązać się z obowiązków dotyczących gospodarowania ZSEE wynikających z ustawy? Utworzyć punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, który będzie przyjmował ZSEE - jeżeli na terenie gminy nie zostały już utworzone takie miejsca; Zawrzeć w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy zapis nakładający obowiązek dostarczania ZSEE do wskazanych przez gminę punktów; W uchwale w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę, zawrzeć zapisy o prawie do nieodpłatnego przekazywaniu ZSEE do punktów selektywnego zbierania; Umieścić na stronie internetowej gminy informacje na temat ZSEE; Przeprowadzić kampanię edukacyjną na temat selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym ZSEE pochodzącego z gospodarstw domowych. Dlaczego nie należy wyrzucać elektrośmieci do kosza? Sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz baterie zawierają liczne substancje niebezpieczne, takie jak np. rtęć, ołów, kadm, brom, chrom, PCB, nikiel, freon. Te odpady wyrzucone do kosza lub porzucone w miejscu do tego nieprzeznaczonym i niezabezpieczonym ulegają dalszemu niszczeniu, co wcześniej czy później, prowadzi do uwalniania się ich zawartości i grozi przedostaniem się ich do gleby i wody. Tą drogą niebezpieczne substancje zawarte w ZSEE i bateriach włączają się w łańcuchy pokarmowe roślin, zwierząt i człowieka, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia i życia. 8

9 Gdzie można oddać Zużyty Sprzęt Elektryczny i Elektroniczny? Elektroodpady, należy oddawać w miejsca, z których zostaną zabrane i przekazane do prawidłowego odzysku, przetwarzania i recyklingu. Od lipca 2013 r., gminy będą miały obowiązek zapewnić swoim mieszkańcom specjalne punkty zbiórki, gdzie każdy, za darmo będzie mógł oddać swój zużyty sprzęt. Jednak już dzisiaj punkty sprzedaży sprzętu elektrycznego i elektronicznego mają obowiązek bezpłatnie przyjmować elektroodpady tego samego rodzaju i w takiej ilości, co nowo zakupiony w danym sklepie sprzęt. Gdy zdecydujemy się na naprawę zużytego sprzętu elektrycznego i elektrycznego, lecz okaże się, że jego naprawa jest niemożliwa, lub gdy jego naprawa przekracza jego wartość, możemy taki sprzęt zostawić w punkcie naprawczym. W wielu miastach i miejscowościach coraz częściej organizowane są cykliczne zbiórki elektrośmieci podczas różnych akcji ekologicznych. Punkty, w których można oddawać taki sprzęt znajdują się również często w odwiedzanych przez nas miejscach, jak np. hipermarkety czy zakłady pracy. Zużyty Sprzęt Elektryczny i Elektroniczny w Polsce i na Świecie Tempo wzrostu ilości e-śmieci wynosi obecnie w Europie trzy do pięciu procent rocznie i jest niemal trzy razy większe niż tempo wzrostu łącznej ilości produkowanych odpadów. Statystyczny Brytyjczyk w ciągu swojego życia wytwarza 4 tony złomu elektrycznego i elektronicznego. Według szacunków Komisji Europejskiej w 2009 roku powstało na terenie UE 8,3 mln ton elektroodpadów w ciągu roku i do roku 2020 wielkość ta wzrośnie do 12,3 mln ton. Odpady elektroniczne stanowią obecnie pięć procent wszystkich stałych odpadów produkowanych przez człowieka. W 2010 r. ponad 4.6 mln ton ZSEE w USA skończyło na wysypisku. CZY WIESZ, ŻE? Telefony komórkowe w krajach rozwiniętych mają cykl życia krótszy niż 2 lata 183 mln komputerów zostało sprzedanych w % więcej niż mln telefonów komórkowych sprzedano w % więcej niż w 2003 v v Szacowano, że w 2010 powinno być 716 mln nowych komputerów w użyciu w tym 178 mln w Chinach i 80 mln w Indiach 9

10 Co można odzyskać z ZSEE? Sprzęt elektryczny i elektroniczny zawiera różne ilości cennych materiałów. Większość cennych substancji znajduje się w obwodach drukowanych, które w odpowiednich ilościach występują głównie w urządzeniach biurowych, komunikacyjnych, jak również w sprzęcie z dziedziny rozrywki i elektroniki domowej. Jakie cenne surowce znajdują się W urządzeniach elektrycznych i elektronicznych? Poza dobrze znanymi nam metalami szlachetnymi, takimi jak złoto, srebro, platyna i pallad, w nowych technologiach coraz większe zastosowanie znajdują rzadkie materiały takie jak ind i gal, wykorzystywane m.in. do produkcji płaskich ekranów, czy fotowoltaiki. Z 1 miliona telefonów komórkowych odzyskano około: 34 kg złota 350 kg srebra 15 kg palladu 15,87 ton miedzi Ze zużytego komputera i monitora o wadze 27 kg można odzyskać: 6,8 kg szkła 6,2 kg tworzywa sztucznego ok. 5,6 kg stali ok. 3,8 kg aluminium ok. 1,9 kg miedzi 1,7 kg ołowiu Skład w oparciu o komputer osobisty z typowym monitorem, ~ 27 kg wagi Poniższa tabela przedstawia częściowy skład komputera stacjonarnego razem z ekranem CRT w 1996 roku. Więcej niż 80% masy składa się z krzemionki (szkło), z tworzywa sztucznego, aluminium i żelaza. Metale szlachetne i rzadkie materiały stanowią niewielki procent całkowitej masy. Jednak stężenie tych metali, np. złota, jest wyższa w komputerze stacjonarnym niż znaleziono w naturalnie występujących rudach. Źródło: [link ] Nazwa materiału Zawartość (w % całkowitej wagi) Masy materiału w komputerze (kg) Zastosowanie Tworzywa sztuczne 22,9907 6,26 Izolacja Ołów 6,2988 1,72 Metal łączenia Aluminium 14,1723 3,86 Struktura, przewodność Żelazo 20,4712 5,58 Struktura, części magnetyczne Cyna 1,0078 0,27 Metal łączenia Miedź 6,9287 1,91 Przewodność Nikiel 0,8503 0,23 Struktura, części magnetyczne Cynk 2,2046 0,6 Bateria, Krzemionka 24,8803 6,8 Szkło, urządzenia półprzewodnikowe Złoto 0,0016 <0,1 Łączniki, przewodność Kobalt 0,0157 <0,1 Struktura, części magnetyczne 10

11 Na tropie elektroodpadów - Poradnik Nauczyciela Do czego te surowce mogą zostać wykorzystane? Zmielone tworzywo sztuczne ze starej lodówki nadaje się np. do produkcji kołpaków samochodowych. Materiały ze zużytych telefonów komórkowych: złoto, platynę, srebro, miedź, można wykorzystać do wytwarzania czajników, plomb dentystycznych lub instrumentów muzycznych. W procesach odzysku otrzymuje się wiele cennych surowców: szkło, aluminiowe końcówki i metaliczną rtęć. 90% zużytej świetlówki można wykorzystać do produkcji nowej. Wiele elektroodpadów trafia do wtórnego obiegu, np. są eksportowane do krajów rozwijających się. Substancje szkodliwe w ZSEE Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych. Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik. Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne. Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią. Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia, powodując deformację szkieletu kostnego.. R-12, czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu. Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu międzybłoniaka opłucnej. 11

12

13 SŁOWNIK POJĘĆ ZWIĄZANYCH Z ELEKTROODPADAMI KGO Koszt Gospodarowania Odpadami kwota w całości przeznaczona na budowę systemu zbierania i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Stanowi ona część ceny produktu. Zwana jest często opłatą recyklingową bądź podatkiem ekologicznym. KPO Karta Przekazania Odpadu dokument wystawiany w celu potwierdzenia rodzaju i masy przekazanego odpadu. Każde przekazanie odpadu innemu posiadaczowi musi być poświadczone takim dokumentem. Rozporządzenie MOŚ z dnia Odbierający Firmy/instytucje posiadające zezwolenie na transport odpadów, które odbierają i załadowują w punkcie zbierania, a następnie przewożą i rozładowują w zakładzie przetwarzania zużyty sprzęt elektryczny. Często funkcję tę spełniają same zakłady przetwarzania. Odbiór ZSEE Transport, załadunek i rozładunek ZSEE z punktu zbierania do zakładu przetwarzania Organizacja Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego To spółka stworzona przez wprowadzających sprzęt lub reprezentujące ich związki pracodawców lub izby gospodarcze. Przejmuje ona od przedsiębiorców wprowadzających na rynek sprzęt elektryczny i elektroniczny obowiązki określone ustawą o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. W konsekwencji w ich imieniu organizuje ona zbieranie, odbieranie, przetwarzanie, odzysk, recykling i unieszkodliwianie zużytego sprzętu, rozliczając jednocześnie wykonanie tychże obowiązków przed Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska poprzez składanie stosownych sprawozdań. Przetwarzający Zakłady przetwarzania, posiadające odpowiednie zezwolenia środowiskowe, w których zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest demontowany i usuwane są z niego składniki niebezpieczne i inne materiały oraz części składowe wymagające specjalnego traktowania. Przetwarzanie ZSEE Demontaż zużytego sprzętu elektrycznego w celu usunięcia z niego składników niebezpiecznych i innych materiałów i części składowych wymagających specjalnego traktowania. Recykler Podmiot prowadzący działalność w zakresie odzysku zajmuje się utylizacją elementów powstałych po demontażu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, m.in. neutralizuje odpady niebezpieczne i odzyskuje substancje lub materiały, które nadają się do powtórnego użycia. Przykładowi recyklerzy to np. huty, zakłady przeróbki plastiku, etc. Wprowadzający Przedsiębiorcy, którzy: produkują i sprzedają pod własnym oznaczeniem sprzęt elektryczny i elektroniczny, sprzedają pod własnym oznaczeniem sprzęt wyprodukowany przez innego przedsiębiorcę, prowadzą działalność związaną z importem lub nabyciem sprzętu w jednym z krajów Unii Europejskiej. WEEE skrót z ang. Waste Electrical and Electronic Equipment, czyli zużyty sprzęty elektryczny i elektroniczn. ZSEE Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Zbierający Prowadzący punkt zbierania sprzętu elektrycznego i elektronicznego: sprzedawcy detaliczni i hurtowi, gminne punkty zbiórki odpadów komunalnych, przedsiębiorcy prowadzący działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych, np. MPO. 13

14

15 ZAJĘCIA 1 Elektroodpady co to takiego, co w sobie kryją i dlaczego mogą być niebezpieczne dla środowiska 15

16 PRZEDSZKOLE - 30 min Czas 2min Czynności Usiądźcie w kole, połóż na środku drukarkę (ew. inny przyniesiony sprzęt elektryczny/elektroniczny) Potrzebne materiały zepsuta lub działająca drukarka z możliwością odsłonięcia kartridżów, toneru Uwagi 3min 5 min 2 min 3 min Zapytaj dzieci: Jak myślicie, co jest w środku tej drukarki? Po kilku odpowiedziach zaproponuj, że sprawdzicie co jest w środku, odsłaniając kartridż z tuszem lub toner - pozwól dzieciom przyjrzeć się różnym elementom wnętrza drukarki. Zapytaj: A jak myślicie, z czego zrobiona jest drukarka? Po pierwszych wypowiedziach kontynuuj - Czy widzicie tu więcej materiałów czy tylko jeden? (np.plastik, metal), a gdzie znajduje się tusz, który drukuje kartki? Zapytaj: Co można zrobić z tymi częściami? Powiedz, że w takich urządzeniach na prąd, jak drukarka, nie wolno nam samodzielnie oddzielać plastiku od metali czy innych materiałów - jest to dla nas niebezpieczne - drukarki i inny sprzęt na prąd oprócz materiałów, które już znamy i segregujemy na co dzień, zawierają też inne elementy i substancje, które mogą być niebezpieczne dla środowiska (np. dla ziemi, wody, zwierząt i roślin) oraz dla naszego zdrowia. Powiedz, że ta (lub inna) drukarka się zepsuła i w serwisie powiedzieli, że niestety nie będzie już działała zapytaj: Co powinno się zrobić z taką drukarką? Pokaż dzieciom wzór oznakowania sprzętu elektrycznego i elektronicznego (Załącznik) - Powiedz, że ten znak powinien się znajdować na każdym sprzęcie (lub jego instrukcji) na prąd lub baterie - poszukajcie go na waszej drukarce lub w jej instrukcji - jeśli już znajdziecie - zapytaj: Co może oznaczać ten symbol? Zapytaj: Czy możemy wyrzucić drukarkę do śmietnika, albo zostawić koło kosza (lub np. w lesie?) Podsumuj wypowiedzi dzieci i wyjaśnij, że znak ten pokazuje nam, że nie możemy wyrzucać drukarek, komputerów, telefonów, czy zabawek na baterie do kosza, ani tym bardziej wyrzucać ich w lesie - powinniśmy je oddać do PUNKTU ZBIÓRKI ELEKTROŚMIECI, który powinien być również w Waszej okolicy, elektrośmieci można oddawać bezpiecznie również w sklepie, w którym kupujemy nowy sprzęt, w niektórych hipermarketach, czy też w trakcie cyklicznych zbiórek podczas akcji/festiwali ekologicznych w mieście. Możesz wykorzystać również zdjęcie wnętrza drukarki, laptopa Załącznik wydrukowany lub przerysowany na szarym papierze, instrukcja użytkowania drukarki Pozwól dzieciom na swobodne odpowiedzi Możesz poprosić dzieci, aby zapytały rodziców w domu, czy wiedzą, co zrobić z zepsuta drukarką, czy telewizorem? 15 min Rozdaj wszystkim kartki papieru i kredki - poproś, żeby dzieci narysowały plakat, który będzie informował o tym, gdzie nie powinniśmy wyrzucać elektrośmieci. kartki papieru 16

17 Załącznik 17

18 SZKOŁA PODSTAWOWA 45 min Czas 10 min 5min 10 min 5 min Czynności Powiedz, że spróbujecie się dowiedzieć dzisiaj, czym są elektroodpady i czy mogą być dla nas zagrożeniem. Rozdaj każdemu uczniowi Załącznik nr 1 Elektrośmieciowe BINGO i powiedz, że mają teraz 5 minut żeby znaleźć wśród kolegów i koleżanek z klasy osobę, która ma w domu jeden z wymienionych na liście zużytych, zepsutych lub niepotrzebnych sprzętów. Kto zapełni całą listę mówi: BINGO, wtedy kończycie zadanie, ew. po 5 minutach przerywasz i podsumowujecie Czy jest ktoś komu brakuje 1, 2 odpowiedzi? Czy łatwo było wykonać to zadanie, które elektroodpady udało się znaleźć od razu, a które zostały bez odpowiedzi? Zapytaj uczniów: Czy potrafią po tej grze określić czym są ELEKTROŚMIECI? Wyjaśnijcie wspólnie to pojęcie. Zapytaj, gdzie jeszcze oprócz naszych domów można spotkać elektrośmieci (wskaż tu na problem nielegalnych wysypisk, wyrzucanie ZSEE do odpadów komunalnych). Urządźcie krótką dyskusję na temat: Czy przechowywane w domu lub wyrzucane elektroodpady mogą być niebezpieczne i dlaczego? Podsumuj wypowiedzi uczniów, możesz podać krótką informację o niebezpiecznych substancjach zawartych w ZSEE wg Załącznika 2 Poproś każdą z grup o zaprezentowanie wyników poszukiwania informacji. Podziękuj uczniom za zaangażowanie i zapowiedz temat kolejnego spotkania. Na podstawie zebranych informacji możecie również opracować plakaty informacyjne do zawieszenia na ścianach waszej szkoły. Potrzebne materiały Załącznik nr 1 wydrukowany dla każdego z uczniów Arkusz szarego papieru/tablica, flamastry do zapisywania odpowiedzi uczniów Uwagi Jedną osobę można przyporządkować tylko do jednego elektroodpadu, wygrywa ten, kto najszybciej zapełni listę przyporządkowanymi imionami. ELEKTROŚMIECI - to wszystkie zepsute, zużyte lub zwyczajnie przestarzałe i niepotrzebne nam sprzęty elektryczne lub elektroniczne - czyli takie, które działanie uzależniają od prądu, baterii. Możesz wykorzystać Załącznik nr 2 podczas podsumowania wypowiedzi uczniów Wyniki poszukiwań w Internecie zapiszcie w jednym pliku na komputerze możesz go rozesłać em po zajęciach do wszystkich uczniów. 18

19 Załącznik nr 1 - ELEKTRODPADOWE BINGO Elektrośmieć Imię osoby, która ma w domu taki zużyty lub zepsuty sprzęt Sokowirówka Telefon komórkowy Młynek do kawy Zabawkowy samochód na baterie Komputer stacjonarny Wiertarka Radio Magnetowid Suszarka Lodówka Świetlówka energooszczędna 19

20 Załącznik nr 2 ELEKTROŚMIECI substancje w nich zawarte i ich wpływ na zdrowie człowieka Arsen Arsen jest obecny w diodach świecących to trujący pierwiastek, ekspozycja na arsen może prowadzić do różnych chorób skóry oraz zmniejszenia szybkości przewodzenia nerwów. Przewlekła ekspozycja arsenu może powodować raka płuc. Arsen 74,921 As 33 Kadm 112,411 Cd 48 Kadm Znajduje się w Bateriach-akumulatorkach NiCd, ekranach kineskopowych (CRT), tuszach i tonerach do drukarek, kserokopiarkach. Komponenty kadmu mogą mieć poważny wpływ na nerki. Kadm jest wchłaniany przez oddychanie, ale przenosi się również do żywności. Narażenie na opary kadmu powoduje grypopodobne objawy - osłabienie, gorączka, ból głowy, dreszcze, pocenie się i ból mięśni. Podstawowe zagrożenia dla zdrowia długotrwałego narażenia to rak płuc i uszkodzenie nerek. Uważa się, że może również powodować rozedmę płuc i choroby kości. Ołów Ołów jest piątym najczęściej używanym metalem po żelazie, aluminium, miedzi i cynku. Jest on powszechnie stosowany w przemyśle elektrycznym i elektronicznym, w akumulatorach, podzespołach elektronicznych, poszyciu kabli, czy w szkle kineskopowym CRT. Krótkotrwałe narażenie na wysokie stężenie ołowiu mogą powodować wymioty, biegunkę, drgawki, śpiączkę lub nawet śmierć. Inne objawy to: utrata apetytu, ból brzucha, zaparcia, zmęczenie, bezsenność, drażliwość i bóle głowy. Nadmierna ekspozycja, jak np. w przemysłowej okolicy, może mieć wpływ na nerki. Jest to szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci, gdyż może to spowodować uszkodzenie połączeń nerwowych i powodować zaburzenia układu krwionośnego i pracy mózgu. Ołów 207,2 Pb ,59 80 Rtęć Hg Rtęć Rtęć jest jednym z najbardziej toksycznych metali stosowanych jeszcze w produkcji urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Jest to toksyczny metal ciężki, który jest bioakumulowany (odkładany w tkankach), powodując uszkodzenie mózgu i wątroby w przypadku połknięcia lub wdychania. W elektronice i urządzeniach elektrycznych, rtęć jest silnie skoncentrowana w bateriach, niektórych przełącznikach i termostatach oraz w świetlówkach. 20

21 GIMNAZJUM / SZKOŁA PONADGIMNAZJALNA - 45 min Czas Czynności Potrzebne materiały Uwagi 10 min ELEKTROŚMIECI - czyli co? - wykorzystaj metodę KULI ŚNIEŻNEJ - poproś, aby każdy z uczniów postarał się napisać jednym zdaniem co to są elektrośmieci? Kiedy odpowiedzi będą gotowe, poproś żeby uczniowie porównali swoje definicje w parach i uzupełnili je - uzgodnili jedną wersję - następnie każde dwie pary wspólnie porównują swoje odpowiedzi - i tak aż w klasie powstaną dwie grupy - poproś, aby każda z nich zaprezentowała jak udało im się wspólnie określić pojęcie elektrośmieci. Podsumujcie obie odpowiedzi, podaj na koniec również pojęcie wg zamieszczonej obok definicji. kartki, długopisy ELEKTROŚMIECI - to wszystkie zepsute, zużyte lub zwyczajnie przestarzałe i niepotrzebne nam sprzęty elektryczne lub elektroniczne - czyli takie, które działanie uzależniają od prądu, baterii 5min Zapytaj uczniów, czy elektrośmieci mogą wpływać na nasze zdrowie i środowisko? A jeśli tak, to w jaki sposób? 15min 5 min Podziel uczniów na 2 grupy - poleć, aby w swoich grupach zapoznali się z informacjami zawartymi na rozdanym materiale - gr. 1 -Załącznik nr 1, gr.2 - Załącznik nr 2. Powiedz, żeby każda z grup przygotowała plakat na temat informacji zawartych na otrzymanym dokumencie a następnie zaprezentowała go drugiej grupie. Poproś liderów grup o zaprezentowanie wyników pracy - omówcie je i podsumujcie. Podziękuj za spotkanie i powiedz, czego dowiecie się na kolejnych zajęciach. Załącznik nr 1 oraz Załącznik nr 2 arkusze szarego papieru, flamastry Praca w dwóch grupach Możesz wykorzystać Załącznik nr 3 - w celu uzupełnienia, dodania innych pomysłów 21

22 Na tropie elektroodpadów - Poradnik Nauczyciela Załącznik nr 1 LODÓWKA W lodówkach starszego typu stosowano FREON (R-12), który po przedostaniu się do atmosfery wpływa na powiększenie się dziury ozonowej. Ozon atmosferyczny chroni nas przed szkodliwym wpływem promieniowania ultrafioletowego Słońca, które może uszkadzać komórki, a nawet powodować zmiany w materiale genetycznym organizmów. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, następcą FREONU R-12 jako cieczy chłodniczej jest R-134a (Tetrafluoroetan) Jednak nawet w lodówkach najnowszej generacji zawarte są szkodliwe gazy - np. izopentan, który ma znacznie gorszy wpływ na powstawanie efektu cieplarnianego niż CO2. BATERIA Baterie - wg ustawy o ZSEE (zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym) nie zaliczamy ich do elektrośmieci, ale również są bardzo szkodliwe dla środowiska i nie można wyrzucać ich do odpadów komunalnych. Wiele punktów zbierania elektroodpadów przyjmuje również baterie, na pewno spotkaliście się również ze zbiórkami baterii w sklepach, czy szkole. Polacy wyrzucają rocznie ok. 240 mln baterii. Prawie wszystkie zawierają metale ciężkie (ołów, kadm, nikiel, cynk oraz rtęć) i inne szkodliwe substancje np. lit i mangan. Gdy przedostaną się one do wody i gleby, zagrażają organizmom żywym. 1 bateria z zegarka może zanieczyścić 1m3 gleby lub 400 litrów wody. 1m3 wody waży ok kg a 400 litrów wody (ok. 3 pełne wanny) wypijasz w ciągu 9 miesięcy. 22

23 Załącznik nr 2 Na tropie elektroodpadów - Poradnik Nauczyciela Substancja szkodliwa Występowanie Negatywny wpływ na środowisko i człowieka Rtęć np. świetlówki, żarówki energooszczędne może spowodować zaburzenia wzorku, słuchu, mowy, koordynacji ruchów, żucia i połykania Związki bromu komputery powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne PCB (polichlorowane bifenyle) używane w klimatyzatorach, transformatorach, jako składniki farb drukarskich, dodatki w preparatach owadobójczych, dodatki do klejów i tworzyw sztucznych, jako materiały izolacyjne do przewodów elektrycznych powoduje uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne a także opóźnienia w rozwoju niemowląt Kadm baterie powoduje zaburzenia czynności nerek, chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia, powodując deformację szkieletu i zaburza funkcje rozrodcze Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik R-12 czyli freon klimatyzatory i lodówki przyczynia się do rozpadu ozonu atmosferycznego powodując powstawanie dziury ozonowej, Azbest używany w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne wywołuje min. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu międzybłoniaka opłucnej 23

24 Załącznik nr 3 Na tropie elektroodpadów - Poradnik Nauczyciela POMYSŁY NA PRZEPROWADZENIE DZIAŁAŃ W RAMACH KAMPANII EDUKACYJNEJ - dot. ELEKTROODPADÓW Przeprowadzenia warsztatów z elektronikiem v v W warsztatach biorą udział zarówno uczniowie, jak i nauczyciele, rodzice/członkowie rodziny. Podczas spotkania elektronik /osoba kompetentna pokazuje jakie elementy tworzą dany sprzęt, np.: komputer. Uczestnicy biorą udział w samodzielnym rozłożeniu, złożeniu danego urządzenia. Spotkanie z osobą reprezentującą firmę zajmującą się utylizacją elektroodpadów. Przybliżenie tematyki związanej z elektroodpadami uczestnikom spotkania. Odpowiedź na pytania: gdzie trafiają elektrośmieci, co się z nimi dalej dzieje? Jakie surowce są odzyskiwane? Itp. Zorganizowanie wycieczki grupy szkolnej do zakładu recyklingowego. W ten sposób uczniowie mają możliwość zobaczenia, poznania, jak wygląda taki zakład od środka. Przeprowadzenie przez uczniów zwiadu, gdzie w najbliższej okolicy, na terenie miasta, gminy, powiatu, jest możliwe oddanie ZSEE? Przeprowadzenie inwentaryzacji dzikich wysypisk elektrośmieci na terenie miasta, gminy. Efektem przeprowadzonych przez uczniów poszukiwań będzie stworzenie mapki danego obszaru, przedstawiającej lokalizację tych miejsc. Mapa może zostać opracowana w wersji papierowej/plakatowej oraz w wersji elektronicznej (z wykorzystaniem Google) Przygotowanie petycji do władz samorządu lokalnego. Uczniowie opracowują petycję do władz samorządu lokalnego w sprawie likwidacji dzikich wysypisk elektroodpdów. Zorganizowanie spotkania z przedstawicielem samorządu lokalnego odpowiadającego za gospodarkę odpadami. Przekazanie petycji. W spotkaniu biorą udział uczniowie reprezentujący szkołę oraz nauczyciel. Przeprowadzenie inwentaryzacji ZSEE w gospodarstwach domowych. Uczniowie szkół przeprowadzają inwentaryzację ZSEE w swoich gospodarstwach domowych. Do dokonywaniu prac inwentaryzacyjnych posłużyć może narzędzie elektroniczne udostępnione przez Fundację. Uczniowie wspólnie w szkole przeprowadzają inwentaryzację ZSEE.. Konkurs na opracowanie kampanii promującej akcję (np. na plakat, hasło reklamowe, opracowanie ulotki). Możliwość zorganizowania konkursów, np. recytatorskich, oratorskich itp. Organizacja imprezy/wydarzenia podsumowującego przebieg akcji: rozpowszechnianie informacji poprzez ulotki, plakaty, lokalne media. Objęcie patronatem przez media zarówno całości kampanii, jak i jednego wydarzenia. Uczniowie prowadzą monitoring podejmowanych działań. Prowadzą ich dokumentację, np. fotograficzną. Z przebiegu kampanii promocyjnej mogą powstawać filmiki obrazujące przebieg poszczególnych działań. Ogłoszenie konkursu dla uczniów na najciekawszy materiał filmowy. Uczniowie mogą tworzyć również blogi/fotoblogi związane z realizowanym programem. 24