Wymagania edukacyjne Puls Ziemi 3

Transkrypt

1 Dział program u Położen ie oraz środowi sko przyrod nicze Lp. Wymagania edukacyjne Puls Ziemi 3 Temat lekcji 1. Położenie i granice Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający Uczeń poprawnie: wskazuje Polskę na mapie Europy wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje te państwa na mapie wymienia cechy położenia wymienia zalety położenia wymienia korzyści wynikające z nadmorskiego położenia Uczeń poprawnie: charakteryzuje na podstawie map położenie na świecie i w Europie wymienia nazwy skrajnych punktów i wskazuje je na mapie opisuje przebieg granicy lądowej na podstawie mapy opisuje granicę morską na mapie Uczeń poprawnie: opisuje położenie fizycznogeograficzne, polityczne i matematyczne korzystając z mapy, mapy Europy i mapy świata opisuje położenie własnego regionu na podstawie mapy opisuje wody wewnętrzne, morze terytorialne oraz wyłączna strefę ekonomiczną na podstawie schematu i mapy opisuje granice na podstawie mapy i danych statystycznych Uczeń poprawnie: wyjaśnia zależności między miejscowym czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym na podstawie mapy stref czasowych określa położenie matematyczne na podstawie mapy oblicza rozciągłość równoleżnikową i południkową na podstawie mapy oblicza różnice czasu słonecznego między skrajnymi punktami Uczeń poprawnie: ocenia położenie w Europie i na świecie wykazuje korzyści wynikające z położenia

2 2. Budowa geologiczna 3. Zlodowacenia na obszarze 4. Ukształtowanie powierzchni 5. Skały i surowce mineralne wymienia nazwy głównych jednostek tektonicznych i wskazuje je na mapie geologicznej wymienia nazwy er, w których wystąpiły ruchy górotwórcze wymienia nazwy górotworów kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie wymienia nazwy zlodowaceń i wskazuje ich zasięg na mapie rozpoznaje górskie formy polodowcowe na schematach wymienia czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na ukształtowanie powierzchni wymienia cechy rzeźby powierzchni wymienia nazwy punktów najwyżej i najniżej położonych i wskazuje te punkty na mapie rozróżnia przedstawione na ilustracjach formy rzeźby terenu wymienia nazwy skał występujących klasyfikuje surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie wymienia przykłady wykorzystania surowców mineralnych i skał w różnych dziedzinach życia człowieka wymienia nazwy skał i surowców mineralnych występujących w regionie swojego zamieszkania 6. Klimat wymienia geograficzne czynniki wpływające na klimat wymienia nazwy mas powietrza napływających nad Polskę odczytuje informacje przedstawione na klimatogramach wymienia nazwy termicznych pór roku wymienia nazwy wiatrów lokalnych i miejsce ich opisuje na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne na terenie opisuje proces powstania węgla kamiennego rozpoznaje formy polodowcowe na schematach i wskazuje obszary ich występowania na mapie omawia cechy rzeźby powierzchni na podstawie mapy hipsometrycznej wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni i wskazuje je na mapie charakteryzuje poszczególne pasy ukształtowania powierzchni odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości względne i bezwzględne wymienia nazwy regionów geograficznych w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni i wskazuje te regiony na mapie rozpoznaje na podstawie fotografii lub okazów główne rodzaje skał występujących w regionie i obszary występowania surowców mineralnych odczytuje na mapach klimatycznych przestrzenny rozkład temperatury powietrza i opadów atmosferycznych opisuje cechy klimatu oraz swojego regionu opisuje cechy klimatu przejściowego odczytuje z mapy długość przyporządkowuje nazwy pasm górskich do nazw orogenez, w których te góry powstawały rozpoznaje rodzaje węgla i charakteryzuje warunki, w których powstawał węgiel kamienny omawia uwarunkowania zlodowaceń opisuje warunki powstania form polodowcowych opisuje na podstawie krzywej hipsograficznej udział nizin, wyżyn i gór w powierzchni charakteryzuje na podstawie mapy hipsometrycznej cechy rzeźby powierzchni oblicza różnice wysokości bezwzględnej, korzystając z mapy hipsometrycznej opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie skał powierzchniowych opisuje na podstawie mapy tematycznej rozmieszczenie surowców mineralnych klasyfikuje skały występujące ze względu na ich pochodzenie wykazuje znaczenie gospodarcze surowców mineralnych wyjaśnia wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu analizuje przebieg izoterm lipca i stycznia na mapach klimatycznych opisuje pogodę kształtowaną przez poszczególne masy powietrza napływające nad Polskę charakteryzuje główne jednostki tektoniczne wykazuje związki między budową geologiczną a dziejami geologicznymi wyjaśnia genezę form polodowcowych wykazuje pasowość ukształtowania powierzchni wyjaśnia wpływ przeszłości geologicznej na ukształtowanie powierzchni wyjaśnia wpływ współczesnych procesów geologicznych na ukształtowanie powierzchni wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą a wybranymi wydarzeniami geologicznymi opisuje i ocenia na podstawie danych statystycznych zasoby surowców mineralnych analizuje wpływ wydobycia surowców mineralnych na środowisko wykazuje związek między geograficznymi czynnikami kształtującymi klimat a cechami klimatu przestrzennego zróżnicowania temperatury powietrza oraz opadów atmosferycznych wykazuje wpływ mas powietrza analizuje uwarunkowania powstawania gór analizuje i porównuje cechy krajobrazu peryglacjalnego i młodoglacjalnego porównuje cechy oraz genezę rzeźby terenu poszczególnych pasów ukształtowania powierzchni wykazuje związek między budową geologiczną a występowaniem surowców mineralnych porównuje klimat z klimatem innych krajów Europy

3 7. Wody powierzchniowe i podziemne występowania klasyfikuje wody występujące wymienia nazwy głównych rzek oraz ich dopływów i opisuje ich rozmieszczenie na mapie wymienia nazwy wód występujących we własnym regionie porównuje powierzchnie i głębokości wybranych jezior klasyfikuje wody podziemne opisuje gospodarcze wykorzystanie wód podziemnych 8. Morze Bałtyckie wymienia nazwy największych zatok, wysp, cieśnin oraz głębi Morza Bałtyckiego i wskazuje je na mapie wymienia na podstawie mapy cechy geograficzne Morza Bałtyckiego przedstawia właściwości fizyczne wód Bałtyku omawia znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego 9. Gleby wymienia czynniki glebotwórcze klasyfikuje gleby wymienia nazwy gleb występujących we własnym regionie gospodarcze gleb 10. Roślinność i świat zwierzęcy wymienia nazwy formacji roślinnych występujących rozpoznaje typy zbiorowisk roślinnych rozpoznaje wybrane gatunki roślin i zwierząt przedstawione na fotografiach okresu wegetacyjnego kreśli klimatogramy na podstawie danych liczbowych opisuje rozmieszczenie kanałów na podstawie mapy wymienia nazwy głównych kanałów i wskazuje te kanały na mapie wymienia nazwy wybranych jezior i wskazuje te jeziora na mapie wyróżnia typy genetyczne jezior opisuje rozmieszczenie rejonów eksploatacji i wykorzystanie gospodarcze wód podziemnych opisuje wody powierzchniowe swojego regionu opisuje na podstawie mapy Europy położenie Morza Bałtyckiego omawia główne cechy położenia Morza Bałtyckiego opisuje rozmieszczenie największych jego zatok, wysp, cieśnin oraz głębi na podstawie mapy przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku opisuje za pomocą mapy gleb rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb rozróżnia typy gleb ze względu na ich żyzność opisuje gleby w regionie zamieszkania określa na podstawie diagramu skład gatunkowy lasów opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie kompleksów leśnych opisuje funkcje lasów opisuje świat roślin i zwierząt w Polsce i swoim regionie wyjaśnia występowanie termicznych pór roku wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego w górach i bryzy morskiej nad Bałtykiem opisuje zagrożenia wynikające ze zmian klimatu opisuje cechy sieci rzecznej opisuje genezę mis jeziornych występujących opisuje funkcje sztucznych jezior zaporowych gospodarcze wód powierzchniowych wykazuje znaczenie wód leczniczych przedstawia sposoby wykorzystania wód podziemnych opisuje rozmieszczenie rejonów eksploatacji i wykorzystanie wód mineralnych omawia genezę Morza Bałtyckiego omawia cechy fizyczne wód Morza Bałtyckiego degradacji wód Morza Bałtyckiego charakteryzuje typy genetyczne gleb występujących opisuje cechy gleb występujących wyjaśnia zależności między klimatem a szatą roślinną opisuje zasięg lasów na terenie na podstawie mapy tematycznej porównuje zbiorowiska leśne na obszarach nizinnych i w górach charakteryzuje na podstawie schematu typy zbiorowisk leśnych w zależności od podłoża napływających nad obszar na kształtowanie się pogody wykazuje przejściowość klimatyczną zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego wykazuje asymetrię dorzecza Wisły i Odry i wyjaśnia przyczyny jej powstania wykazuje znaczenie gospodarcze kanałów ocenia stopień i sposoby wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych wyjaśnia zróżnicowanie zasolenia i temperatury wody Bałtyku wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego degradacji gleb i wymienia sposoby jej zapobiegania ocenia wartość użytkową gleb ocenia lesistość na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych wykazuje związki między budową geologiczną, rzeźbą powierzchni, klimatem i stosunkami wodnymi proponuje sposoby ochrony wód Bałtyku analizuje profile glebowe wykazuje zależności między składem gatunkowym lasów a warunkami klimatycznymi i glebowymi

4 Obszar, ludność i urbani zacja w Polsc e 11. Od gminy po województwo terminów: powiat grodzki, powiat ziemski, gmina, wojewoda, prezydent, burmistrz, starosta, wójt wymienia nazwy województw oraz ich stolice i wskazuje je na mapie administracyjnej 12. Ilu nas jest? terminów: demografia, przyrost naturalny, przyrost rzeczywisty, średnia długość życia, struktura wiekowa społeczeństwa wymienia czynniki wpływające na zmiany liczby ludności wymienia nazwy regionów o dodatnim i ujemnym przyroście naturalnym wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego 13. Rozmieszczenie ludności 14. Wewnętrzne i zagraniczne migracje Polaków terminu gęstość zaludnienia wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia i wskazuje te obszary na mapie omawia średnią gęstość zaludnienia w swoim regionie wymienia atrakcje i bariery osadnicze terminu migracja migracji wewnętrznych opisuje przyczyny migracji poszczególnych grup ludności wymienia przyczyny rozwoju terenów podmiejskich wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy i wskazuje je na mapie opisuje podział administracyjny wymienia zadania poszczególnych szczebli administracji samorządowej opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności po 1946 roku opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności porównuje na podstawie danych liczbowych długość życia z długością życia w innych krajach opisuje strukturę płci i wieku na podstawie danych statystycznych oraz piramidy płci i wieku ludności odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego) dane dotyczące: liczby ludności, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego omawia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności i zamieszkiwanym regionie omawia przyczyny migracji wewnętrznych opisuje główne kierunki migracji Polaków po II wojnie światowej odczytuje z danych statystycznych wielkość migracji z i do opisuje dawne i współczesne kierunki migracji wewnętrznych wzrostu przyrostu rzeczywistego w Polsce w ostatnich latach wyjaśnia trójstopniowy podział władz administracyjnych wykazuje zmiany przyrostu naturalnego od zakończenia II wojny światowej do dziś na podstawie danych statystycznych wykazuje przyczyny i skutki spadku przyrostu naturalnego w ostatnich latach porównuje na podstawie danych statystycznych współczynnik przyrostu naturalnego w miastach i wsiach analizuje piramidę płci i wieku ludności porównuje gęstość zaludnienia w swoim regionie z gęstością zaludnienia innych regionów porównuje czynniki decydujące o rozwoju osadnictwa dawniej i współcześnie opisuje skutki migracji z i do opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności omawia przyczyny ujemnego salda migracji ze wsi do miast omawia przyczyny ujemnego salda migracji zewnętrznych głównych kierunków współczesnych migracji zewnętrznych Polaków opisuje kompetencje poszczególnych szczebli administracji samorządowej analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego analizuje okresy wyżu i niżu demograficznego oraz formułuje wnioski oblicza współczynniki przyrostu naturalnego i rzeczywistego charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice, uwzględniając czynniki przyrodnicze, historyczne i społeczno-ekonomiczne ocenia atrakcje i bariery osadnicze oblicza saldo migracji opisuje skutki migracji zewnętrznych z punktu widzenia interesów ocenia wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby i rozmieszczenie ludności analizuje znaczenie podziału administracyjnego prognozuje zmiany liczby ludności analizuje przyczyny i skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w wybranym regionie oblicza przyrost rzeczywisty ludności 15. Struktura narodowościowa i wyznaniowa terminów: naród, państwo wielonarodowościowe, państwo wyjaśnia, dlaczego Polska jest krajem niemal jednolitym narodowościowo wyszukuje informacje o dorobku kulturowym wybranych mniejszości etnicznych wykazuje zróżnicowanie struktury narodowościowej przed II wojną światową i obecnie przedstawia konteksty wielokulturowości

5 Rolnict wo w Polsce 16. Struktura zatrudnienia 17. Urbanizacja 18. Czynniki rozwoju rolnictwa jednolite narodowościowo, mniejszość narodowa, mniejszość etniczna, społeczność etniczna wymienia nazwy mniejszości narodowych zamieszkujących Polskę wymienia nazwy mniejszości etnicznych i opisuje ich rozmieszczenie na mapie wymienia nazwy województw o najwyższym zatrudnieniu w usługach oraz wskazuje je na mapie wymienia przyczyny i skutki bezrobocia emigracji zarobkowej Polaków wymienia główne, aktualne problemy rynku pracy i w zamieszkiwanym regionie wymienia cechy miast polskich wymienia czynniki, które miały wpływ na intensywność urbanizacji odczytuje z danych statystycznych wskaźniki urbanizacji dla wybranych województw wymienia nazwy obszarów najbardziej zurbanizowanych i wskazuje te obszary na mapie opisuje miasta według grup wielkościowych rozróżnia typy aglomeracji wymienia nazwy aglomeracji miejskich i wskazuje je na mapie terminów: struktura użytkowania ziemi, użytki rolne, grunty orne wymienia nazwy obszarów o najkorzystniejszych warunkach przyrodniczych rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe i wskazuje je na mapie opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę wyznaniową ludności opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany w strukturze zatrudnienia ludności omawia strukturę zatrudnienia w wybranych województwach opisuje główne, aktualne problemy rynku pracy i w zamieszkiwanym regionie opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych województwach i porównuje je ze swoim województwem opisuje procesy urbanizacyjne na podstawie danych statystycznych omawia na podstawie danych statystycznych wskaźnik urbanizacji w latach rozwoju wielkich miast opisuje funkcje miast na wybranych przykładach porównuje rozmieszczenie i wielkość miast oraz zamieszkiwanym regionie wyjaśnia różnicę między miastem a wsią opisuje na podstawie map tematycznych warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa przedstawia warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa wyróżnia na podstawie danych statystycznych główne cechy struktury użytkowania ziemi oraz wielkości i własności gospodarstw rolnych zmian struktury zatrudnienia ludności wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności i we własnym regionie i skutki bezrobocia oraz migracji zarobkowej wybranych grup zawodowych analizuje stopę bezrobocia w wybranych województwach oraz swoim regionie i formułuje wnioski porównuje wskaźnik urbanizacji zamieszkiwanego województwa ze wskaźnikiem urbanizacji w wybranym województwie i formułuje wnioski opisuje przyczyny zróżnicowania urbanizacji w wybranych regionach wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a aglomeracją policentryczną omawia problemy mieszkańców dużych miast przestrzennego zróżnicowania wielkości gospodarstw rolnych przedstawia skutki rozdrobnienia gospodarstw rolnych ukazuje zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu do Unii Europejskiej analizuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia mniejszości narodowych opisuje zróżnicowanie narodowościowe i etniczne wybranych regionów charakteryzuje dorobek kulturowy, gospodarczy i naukowy wybranych grup etnicznych wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia w latach porównuje strukturę zatrudnienia w swoim województwie oraz innych województwach i formułuje wnioski omawia przyczyny zróżnicowania struktury zatrudnienia w wybranych województwach ocenia stopę bezrobocia w swoim województwie ocenia wpływ migracji ludności ze wsi do miast na proces urbanizacji porównuje wskaźnik urbanizacji oraz innych krajach i wymienia przyczyny jego zróżnicowania analizuje i ocenia na podstawie mapy rozmieszczenie dużych miast i zamieszkiwanym regionie ocenia warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa ocenia warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa ocenia strukturę użytkowania ziemi i porównuje ją ze strukturą w innych krajach Europy oblicza stopę bezrobocia prognozuje zmiany w strukturze zatrudnienia oblicza wskaźnik urbanizacji wybranych obszarów i interpretuje go porównuje warunki rozwoju rolnictwa z warunkami w województwie, w którym mieszka, i formułuje wnioski

6 Przemy sł 19. Produkcja roślinna terminów: struktura upraw, plony, zbiory, areał wymienia nazwy głównych roślin uprawnych wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw 20. Hodowla zwierząt 21. Zmiany w polskim przemyśle terminów: hodowla zwierząt, pogłowie, obsada wymienia cele hodowli zwierząt opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej omawia cele hodowli zwierząt wskazuje przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych przedstawia funkcje przemysłu dokonuje podziału przemysu na sekcje i działy wymienia czynniki lokalizacji zakładów przemysłowych opisuje na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu opisuje znaczenie inwestycji zagranicznych opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa wyjaśnia wpływ polityki rolnej państwa na poziom rolnictwa omawia strukturę powierzchni zasiewów na podstawie danych statystycznych wyróżnia główne cechy struktury zasiewów na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych omawia na podstawie map tematycznych rozmieszczenie wybranych roślin uprawnych wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i wskazuje je na mapie tematycznej wyróżnia główne cechy struktury hodowli na podstawie analizy map, wykresów i danych liczbowych opisuje pogłowie bydła i trzody chlewnej w wybranych latach omawia znaczenie hodowli drobiu, koni i owiec wymienia nazwy obszarów hodowli wybranych zwierząt i wskazuje te obszary na mapie przedstawia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji przemysłu przedstawia przemiany w strukturze produkcji wymienia najlepiej rozwijające się obecnie działy produkcji przemysłowej i zamieszkiwanym regionie wymienia nazwy okręgów przemysłowych i wskazuje te okręgi na mapie największej koncentracji przemysłu na południu wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych produkcji roślinnej w wyżywieniu ludności kraju zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) produkcji zwierzęcej w wyżywieniu ludności kraju wymienia przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu hodowli bydła i trzody chlewnej spadku pogłowia zwierząt hodowlanych omawia cele tworzenia specjalnych stref ekonomicznych przestrzennego zróżnicowania lokalizacji okręgów przemysłowych omawia korzyści i negatywne skutki koncentracji przemysłu zmian zachodzących w przemyśle i w zamieszkiwanym regionie wyjaśnia związek między żyznością gleb a rodzajem upraw uzasadnia zróżnicowanie natężenia upraw roślin w wybranych rejonach ocenia strukturę hodowli zwierząt gospodarskich ocenia towarowość polskiego rolnictwa analizuje przyczyny i skutki prywatyzacji oraz restrukturyzacji przemysłu wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim ocenia społeczne i gospodarcze korzyści utworzenia specjalnych stref ekonomicznych uzasadnia potrzebę rozwijania nowoczesnych działów produkcji przemysłu porównuje plony i zbiory wybranych roślin i innych krajach na podstawie danych statystycznych oraz formułuje wnioski uzasadnia potrzebę rozwoju gospodarstw ekologicznych uzasadnia potrzebę restrukturyzacji przemysłu w wybranych okręgach przemysłowych ocenia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji i prywatyzacji przemysłu 22. Górnictwo terminów: górnictwo, okręg przemysłowy, infrastruktura przemysłowa wymienia nazwy obszarów wydobywania wybranych surowców mineralnych i wskazuje te obszary na mapie gospodarcze surowców mineralnych analizuje strukturę wydobycia wybranych surowców ocenia zasoby surowców mineralnych na podstawie danych statystycznych porównuje wielkość wydobycia wykazuje zależności między lokalizacją kopalni a rozmieszczeniem zakładów przetwarzających wydobywane

7 klasyfikuje surowce mineralne kreśli diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców mineralnych wymienia przyczyny spadku wydobycia węgla kamiennego 23. Energetyka klasyfikuje elektrownie wymienia nazwy źródeł energii wykorzystywanych opisuje czynniki lokalizacji wybranych elektrowni wymienia wady i zalety poszczególnych rodzajów elektrowni wymienia nazwy alternatywnych źródeł energii wykorzystywanych Usługi 24. Usługi i transport lądowy 25. Transport wodny i lotniczy terminów: usługi, komunikacja, transport, obwodnica klasyfikuje usługi wymienia nazwy usług rozwijających się w zamieszkiwanym regionie wymienia przykłady działów usług rozwijających się i zanikających rozróżnia rodzaje transportu główne szlaki transportu lądowego terminów: nośność, ładunki masowe wymienia nazwy morskich handlowych i pasażerskich portów i wskazuje te porty na mapie wymienia nazwy głównych szlaków transportu śródlądowego i wskazuje je na mapie wymienia nazwy polskich miast mających swoje lotniska i wskazuje te miasta na mapie odczytuje z danych statystycznych wielkość wydobycia wybranych surowców gospodarcze wybranych surowców mineralnych przedstawia na podstawie różnych źródeł informacji strukturę wykorzystania źródeł energii odczytuje z danych statystycznych i diagramów wielkość produkcji energii elektrycznej opisuje strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni wymienia nazwy wybranych elektrowni cieplnych i wodnych oraz wskazuje te elektrownie na gospodarczej mapie opisuje znaczenie usług we współczesnej gospodarce i swojego regionu opisuje znaczenie poszczególnych działów transportu lądowego w gospodarce kraju i swojego regionu uzasadnia konieczność modernizacji transportu lądowego opisuje przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i dróg kołowych wymienia przyczyny wzrostu znaczenia transportu samochodowego i przesyłowego transportu morskiego, śródlądowego i lotniczego w gospodarce kraju wymienia cechy transportu wodnego i lotniczego przedstawia wielkość polskiej floty transportowej na podstawie danych statystycznych szybkiego rozwoju transportu lotniczego mineralnych analizuje diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców i skutki dominacji energetyki cieplnej opisuje wykorzystanie wód płynących do produkcji energii elektrycznej wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii przedstawia i ocenia wpływ przemysłu energetycznego na stan środowiska przyrodniczego opisuje zmiany na rynku usług wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług i zamieszkiwanym regionie wyjaśnia zróżnicowanie gęstości oraz jakości sieci transportu samochodowego i kolejowego na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wyjaśnia potrzebę budowy nowoczesnych autostrad wykazuje wady i zalety transportu morskiego, śródlądowego i lotniczego omawia znaczenie kanałów śródlądowych charakteryzuje handlowe porty morskie ze względu na wielkości przeładunków wykazuje wpływ transportu wodnego i lotniczego na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej poszczególnych surowców mineralnych z wielkością wydobycia w innych krajach wykazuje potrzebę racjonalnego wykorzystania surowców mineralnych ocenia strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni i formułuje wnioski wykazuje znaczenie usług w tworzeniu PKB analizuje przewóz ładunków i pasażerów według rodzajów transportu opisuje bariery rozwoju transportu samochodowego i kolejowego wykazuje wpływ gęstości oraz jakości sieci dróg kołowych i kolejowych na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej omawia na przykładach znaczenie transportu morskiego, śródlądowego i lotniczego omawia międzynarodowy ruch pasażerski w polskich portach morskich surowce mineralne wykazuje korzyści z wykorzystywania alternatywnych źródeł energii wykazuje związki między rozwojem gospodarczym a usługami porównuje odległości oraz koszty przewozu towarów i pasażerów różnymi środkami transportu

8 Degrada cja 26. Łączność wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność wymienia czynniki wpływające na rozwój telefonii komórkowej i internetu 27. Turystyka terminów: turystyka, walory turystyczne, infrastruktura turystyczna klasyfikuje turystykę ze względu na cel wyjazdów wzrostu ruchu turystycznego po 1989 roku wymienia przykłady walorów turystycznych wymienia atrakcje turystyczne wybranego regionu turystycznego 28. Handel zagraniczny 29. Zanieczyszczenie środowiska terminów: handel zagraniczny, import, eksport, saldo bilansu handlu zagranicznego wymienia przykłady towarów pochodzących z importu, z których korzysta w życiu codziennym terminów utylizacja, rekultywacja łączności w gospodarce i swojego regionu określa przyczyny dynamicznego rozwoju internetu i telefonii komórkowej porównuje liczbę abonentów telefonicznych z liczbą abonentów w innych krajach Europy porównuje liczbę użytkowników internetu z liczbą użytkowników internetu w innych krajach Europy turystyki w gospodarce i swojego regionu rozwoju turystyki wymienia cele przyjazdów turystów zagranicznych do wymienia nazwy regionów oraz ośrodków turystycznych o wysokich walorach turystycznych i wskazuje je na mapie opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO i wskazuje je na mapie wymienia nazwy regionów najczęściej odwiedzanych przez Polaków i wskazuje te regiony na mapie świata handlu zagranicznego dla gospodarki wykazuje korzyści handlu zagranicznego wymienia nazwy państw będących głównymi partnerami handlowymi i wskazuje je na mapie politycznej świata wymienia nazwy towarów eksportowanych z wymienia nazwy towarów importowanych do ujemnego salda bilansu handlu zagranicznego powstawania kwaśnych opadów porównuje na podstawie danych statystycznych i mapy poziom rozwoju internetu i telefonii komórkowej na tle wybranych krajów Europy analizuje ruch turystyczny na podstawie danych statystycznych porównuje przyjazdy turystów i wpływy z turystyki i wybranych krajach Europy wykazuje na przykładach walory przyrodnicze i kulturowe na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej przedstawia przyczyny turystyki zagranicznej Polaków omawia na podstawie danych statystycznych bilans handlu zagranicznego opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę towarową handlu zagranicznego ocenia znaczenie handlu zagranicznego w życiu codziennym opisuje skutki kwaśnych opadów poprawy wykazuje wpływ internetu i telefonii komórkowej na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej ocenia dostęp do internetu w swoim województwie i wybranych województwach ocenia przyczyny i skutki rozwoju technologii informacyjnej wykazuje znaczenie rozbudowy infrastruktury turystycznej dla rozwoju turystyki ocenia walory turystyczne wybranych regionów turystyki krajowej jako źródła dochodu regionu i państwa analizuje dane liczbowe dotyczące bilansu handlu zagranicznego w ostatnich latach i formułuje wnioski wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego wykazuje związki między rozwojem gospodarczym i łącznością wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych proponuje sposoby uzyskania przez Polskę dodatniego bilansu handlowego proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska

9 i ochron a środowi ska przyrod niczego przyrodniczego 30. Ochrona środowiska przyrodniczego wymienia nazwy źródeł zanieczyszczenia powietrza wymienia sposoby ograniczenia emisji gazów i pyłów do atmosfery wymienia źródła wytwarzania odpadów wymienia źródła zanieczyszczania wód rozróżnia formy ochrony przyrody rozpoznaje i wymienia nazwy gatunków roślin i zwierząt prawnie chronionych segregacji śmieci opisuje zagrożenia wynikające ze składowania śmieci opisuje klasy czystości wód wyjaśnia uwarunkowania zmniejszenia zanieczyszczenia wód wymienia nazwy parków narodowych i wskazuje je na mapie podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody we własnym regionie stanu czystości wód w ostatnich latach opisuje zróżnicowanie regionalne zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego opisuje zadania form prawnej ochrony przyrody opisuje osobliwości wybranych parków narodowych opisuje cele programu Człowiek i Biosfera i kulturowego proponuje sposoby zmniejszenia zanieczyszczania środowiska odpadami wytwarzanymi przez człowieka uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin i zwierząt uzasadnia konieczność ochrony przyrody i krajobrazu wymienia polskie organizacje działające na rzecz ochrony przyrody i opisuje ich zadania przyrodniczego we własnym regionie proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego i we własnym regionie współpracy międzynarodowej na rzecz ochrony przyrody Charakt erystyka regionó w fizyczno geografi cznych 31. Pobrzeża wymienia nazwy i wskazuje główne regiony geograficzne na mapie wymienia nazwy regionów geograficznych pobrzeży i wskazuje je na mapie wymienia nazwy najważniejszych miast pobrzeży i wskazuje je na mapie wymienia atrakcje turystyczne pobrzeży opisuje na podstawie mapy położenie pobrzeży opisuje elementy krajobrazu pobrzeży opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki pobrzeży oraz ich związek z warunkami charakteryzuje wybrane miasta pobrzeży charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych pobrzeży wyjaśnia genezę Mierzei Wiślanej i Żuław Wiślanych opisuje genezę wybrzeża klifowego opisuje krajobraz Żuław Wiślanych oraz gospodarcze wykorzystanie tego regionu opisuje wpływ zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni pobrzeży wykazuje związki między cechami gospodarki pobrzeży a warunkami projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie pasa pobrzeży ocenia możliwości rozwoju gospodarczego pobrzeży 32. Pojezierza wymienia nazwy regionów geograficznych pojezierzy i wskazuje je na mapie wymienia nazwy elementów krajobrazu pojezierzy wymienia nazwy największych kompleksów leśnych pojezierzy i wskazuje te kompleksy na mapie określa walory obszarów leśnych pojezierzy określa atrakcje turystyczne pasa pojezierzy wymienia nazwy najważniejszych miast pojezierzy i wskazuje je na mapie opisuje na podstawie mapy położenie pojezierzy omawia cechy krajobrazu młodoglacjalnego opisuje cechy klimatu pojezierzy na podstawie klimatogramów opisuje gleby pojezierzy wymienia nazwy surowców mineralnych występujących na pojezierzach charakteryzuje główne miasta pojezierzy opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki pojezierzy oraz ich związek z warunkami charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze pojezierzy wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego i jego wpływ na klimat pojezierzy przedstawia wpływ warunków naturalnych na rozwój turystyki w pasie pojezierzy charakteryzuje czynniki rzeźbotwórcze pojezierzy wyjaśnia zróżnicowanie krajobrazu w pasie pojezierzy wykazuje związki miedzy cechami gospodarki pojezierzy a warunkami projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie pojezierzy ocenia możliwości rozwoju gospodarczego pojezierzy 33. Niziny Środkowopolskie wymienia nazwy regionów geograficznych Nizin Środkowopolskich i wskazuje je na mapie opisuje na podstawie mapy położenie Nizin Środkowopolskich charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze Nizin Środkowopolskich charakteryzuje czynniki rzeźbotwórcze Nizin Środkowopolskich wykazuje związki między ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Nizin Środkowopolskich

10 wymienia nazwy elementów krajobrazu nizin wymienia nazwy największych kompleksów leśnych nizin i wskazuje je na mapie wymienia walory przyrodnicze parków narodowych położonych na nizinach wymienia nazwy miast Nizin Środkowopolskich i wskazuje te miasta na mapie określa atrakcje turystyczne Nizin Środkowopolskich 34. Wyżyny wymienia nazwy regionów geograficznych wyżyn i wskazuje je na mapie wymienia nazwy elementów krajobrazu wyżyn wymienia nazwy form krasowych występujących na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej wymienia nazwy najważniejszych miast Wyżyn ch i wskazuje te miasta na mapie określa atrakcje turystyczne Wyżyn ch omawia cechy krajobrazu staroglacjalnego opisuje cechy klimatu nizin na podstawie klimatogramów charakteryzuje główne miasta Nizin Środkowopolskich uzasadnia, że Warszawa jest ważnym ośrodkiem gospodarczym wymienia nazwy surowców mineralnych występujących na nizinach i wskazuje na mapie rejony ich występowania opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki Nizin Środkowopolskich oraz ich związek z warunkami opisuje na podstawie mapy położenie wyżyn opisuje uwarunkowania rozwoju przemysłu na Wyżynie Śląskiej opisuje atrakcje przyrodnicze i kulturowe Wyżyny Krakowsko- -Częstochowskiej charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe Wyżyny Sandomierskiej opisuje atrakcje turystyczne Wyżyny Kieleckiej przedstawia cechy krajobrazu Wyżyny Lubelskiej i Roztocza charakteryzuje wybrane miasta wyżyn opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki pasa wyżyn oraz ich związek z warunkami charakteryzuje warunki glebowe na nizinach letnich wezbrań na Odrze wyjaśnia uwarunkowania sadownictwa na nizinach przedstawia rolę Warszawy w rozwoju gospodarczym charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze wyżyn opisuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej omawia związki między wydobyciem surowców mineralnych a lokalizacją przemysłu w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym przedstawia genezę rzeźby powierzchni Wyżyny Krakowsko- -Częstochowskiej opisuje genezę rzeźby powierzchni Wyżyny Małopolskiej wyjaśnia genezę wąwozów cechami gospodarki Nizin Środkowopolskich a warunkami projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie nizin opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni wyżyn wyjaśnia zróżnicowanie krajobrazu Wyżyn ch na podstawie map tematycznych wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Wyżyn ch a warunkami wykazuje negatywny wpływ koncentracji ludności i przemysłu na środowisko przyrodnicze Wyżyny Śląskiej wykazuje zróżnicowanie rzeźby powierzchni Wyżyny Małopolskiej projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie wyżyn ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Wyżyn ch proponuje sposoby zagospodarowania terenów zdegradowanych na skutek działalności gospodarczej człowieka 35. Kotliny Podkarpackie wymienia nazwy regionów geograficznych kotlin i wskazuje je na mapie wymienia nazwy elementów krajobrazu Kotlin Podkarpackich wymienia nazwy głównych form terenu KotlinyPodkarpackich wymienia nazwy kompleksów leśnych Kotlin Podkarpackich i wskazuje te kompleksy na mapie opisuje na podstawie mapy położenie Kotlin Podkarpackich charakteryzuje klimat Kotlin Podkarpackich wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Kotlinach Podkarpackich i wskazuje rejony ich wydobycia na mapie opisuje na podstawie map wyjaśnia genezę Kotlin Podkarpackich wyjaśnia rolę rzek w kształtowaniu krajobrazu Kotlin Podkarpackich charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze kotlin charakteryzuje gleby Kotlin Podkarpackich szlaków handlowych w Kotlinach opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni kotlin opisuje uwarunkowania powstania złóż surowców mineralnych Kotlin Podkarpackich wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Kotlin Podkarpackich a warunkami ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Kotlin Podkarpackich

11 omawia atrakcje turystyczne Kotlin Podkarpackich wymienia nazwy najważniejszych miast Kotlin Podkarpackich i wskazuje te miasta na mapie 36. Karpaty wymienia nazwy regionów geograficznych Karpat i wskazuje je na mapie wymienia nazwy elementów krajobrazu Karpat wymienia atrakcje turystyczne Karpat wymienia nazwy najważniejszych miast Karpat oraz wskazuje te miasta na mapie uzasadnia atrakcyjność turystyczną Tatr wymienia nazwy ośrodków turystycznych Karpat i wskazuje te ośrodki na mapie 37. Sudety wymienia nazwy regionów geograficznych Sudetów i wskazuje je na mapie wymienia nazwy elementów krajobrazu Sudetów wymienia nazwy miast Sudetów i wskazuje je na mapie opisuje atrakcje turystyczne Sudetów 38. Mój region, moja mała ojczyzna wymienia nazwę regionu geograficznego, w którym mieszka i wskazuje go na mapie przedstawia źródła informacji o swoim regionie omawia tradycje regionu zamieszkania tematycznych najważniejsze cechy gospodarki kotlin oraz ich związek z warunkami przedstawia funkcje Krakowa jako centrum kulturowego opisuje na podstawie mapy położenie Karpat wyróżnia Karpaty Zewnętrzne i Karpaty Wewnętrzne i wskazuje je na mapie opisuje położenie Tatr na podstawie mapy omawia na podstawie map klimatycznych i klimatogramów cechy klimatu górskiego przedstawia walory turystyczne Tatr opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki Karpat oraz ich związek z warunkami przedstawia funkcje i znaczenie Zakopanego w rozwoju regionu opisuje położenie Sudetów na podstawie mapy opisuje formy krajobrazu Sudetów opisuje na podstawie map tematycznych cechy krajobrazu Sudetów omawia funkcje i znaczenie Karpacza w regionie wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Sudetach i wskazuje rejony ich występowania na mapie opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki Sudetów oraz ich związek z warunkami opisuje na podstawie mapy położenie swojego regionu wymienia przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka wymienia główne rodzaje zasobów własnego regionu Podkarpackich charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze Karpat opisuje klimat i wody Karpat Wewnętrznych ukazuje zróżnicowanie krajobrazu Karpat Zewnętrznych i Wewnętrznych opisuje na podstawie ilustracji cechy rzeźby wysokogórskiej Tatr charakteryzuje poszczególne piętra klimatyczno-roślinne Tatr wykazuje konieczność tworzenia parków narodowych na terenie Karpat omawia proces powstawania Sudetów wyjaśnia genezę rzeźby Sudetów charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze Sudetów charakteryzuje Karkonosze opisuje zagrożenia środowiska przyrodniczego powstające w wyniku działalności gospodarczej człowieka charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko geograficzne własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i wskazuje na mapie projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie Kotlin Podkarpackich opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni Karpat ukazuje zależności między budową geologiczną i cechami rzeźby Tatr wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Karpat a warunkami projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie Karpat opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni Sudetów wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Sudetów a warunkami projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie Sudetów ocenia warunki i możliwości produkcji rolnej i przemysłowej w regionie zamieszkania analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w zamieszkiwanym regionie wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności we własnym ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Karpat ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Sudetów wykazuje indywidualne cechy swojego regionu

12 Polska w świecie 39. Miejsce w świecie odczytuje dane statystyczne dotyczące zagadnień m.in. społecznych i gospodarczych swojego regionu opisuje atrakcje turystyczne regionu zamieszkania wymienia nazwy światowych organizacji politycznych i gospodarczych, których członkiem jest Polska wymienia przykłady międzynarodowej współpracy geograficznego: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych oraz, korzystając z mapy, opisuje ich rozmieszczenie opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki własnego regionu geograficznego oraz ich związek z warunkami określa znaczenie gospodarcze zasobów naturalnych własnego regionu zmian zachodzących w przemyśle we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie działy produkcji przemysłowej wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług we własnym regionie przedstawia w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne własnego regionu geograficznego ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych najważniejsze obszary ich występowania charakteryzuje na podstawie map tematycznych zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego własnego regionu geograficznego wymienia korzyści wynikające przedstawia zadania, które z przynależności do realizuje Polska w ramach międzynarodowych organizacji międzynarodowych organizacji przedstawia na podstawie przedstawia korzyści wynikające danych statystycznych miejsce ze współpracy międzynarodowej w gospodarce światowej wymienia nazwy euroregionów i wskazuje je na mapie politycznej Europy GEOGRAFIA WYMAGANIA EDUKACYJNE regionie opisuje formy ochrony środowiska przyrodniczego oraz proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie projektuje i opisuje na podstawie różnych źródeł (także własnych obserwacji terenowych) trasę wycieczki po zamieszkiwanym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe tego regionu wykazuje potrzebę współpracy z innymi krajami i udziału w różnych organizacjach międzynarodowych ocenia skutki integracji ze strukturami Unii Europejskiej i NATO charakteryzuje wybrany euroregion I. Afryka Rozdzi ał PULS ZIEMI 2 L p. Temat 1. Po obu stronach równika środowisko przyrodnicze Afryki Poziomy wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający Uczeń: wskazuje Afrykę na mapie świata wymienia nazwy stref klimatyczno-roślinno- -glebowych Afryki Uczeń: terminu pustynnienie określa położenie geograficzne Afryki podaje cechy linii brzegowej Afryki Uczeń: określa położenie matematyczno- -geograficzne Afryki określa cechy ukształtowania powierzchni Afryki Uczeń: porównuje linię brzegową Afryki z linią brzegową innych kontynentów wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek pomiędzy formami Uczeń: symetrycznego układu stref klimatyczno- -roślinno-glebowych w Afryce uzasadnia potrzebę

13 Afryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich nazwy wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Afryki przyporządkowuje strefom klimatycznym Afryki odpowiednie formacje roślinne i typy gleb opisuje występowanie wód powierzchniowych w Afryce omawia wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat Afryki gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody proponuje działania mające na celu zahamowanie procesu pustynnienia w strefie Sahelu opisuje sposoby gospodarowania w strefie Sahelu wyjaśnia występowanie stref klimatyczno- -roślinno-glebowych charakteryzuje klimat, formacje roślinne oraz gleby w poszczególnych strefach klimatyczno- -roślinno-glebowych Afryki oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Afryki 2. Problemy mieszkańców Afryki terminu gęstość zaludnienia podaje liczbę ludności Afryki wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę wymienia przyczyny ubóstwa państw Afryki wymienia nazwy najgęściej i najsłabiej zaludnionych obszarów w Afryce wymienia problemy mieszkańców Afryki terminów: eksplozja demograficzna, przyrost naturalny, współczynnik przyrostu naturalnego, produkt krajowy brutto (PKB), wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) omawia zróżnicowanie ludności Afryki opisuje zmiany liczby ludności w Afryce omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Afryce opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludności w Afryce identyfikuje przyczyny ubóstwa społeczeństwa Afryki omawia wartość HDI w wybranych krajach na podstawie mapy tematycznej ocenia wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności wymienia przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych trwających w Afryce oblicza współczynnik przyrostu naturalnego i skutki wysokiego przyrostu naturalnego w Afryce analizuje przyczyny i skutki głodu w Afryce analizuje przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych trwających w Afryce określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest najbiedniejszym kontynentem świata proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki (głodu, konfliktów zbrojnych, niedostatku wody pitnej, AIDS)

14 opisuje problemy mieszkańców Afryki ka Amery 3. Najlepiej rozwinięte gospodarczo państwa Afryki 4. Od bieguna do bieguna środowisko przyrodnicze Ameryki wskazuje Egipt i RPA na mapie świata, podaje nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Egiptu i RPA wymienia nazwy obszarów gęsto zaludnionych w Egipcie wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Egipcie i w RPA wymienia najważniejsze cechy gospodarki RPA Kanału Sueskiego wskazuje Amerykę na mapie świata terminów: Ameryka Łacińska, Ameryka Środkowa wskazuje wybrane elementy linii brzegowej Ameryki na mapie oraz podaje ich nazwy wymienia czynniki charakteryzuje położenie geograficzne oraz środowisko przyrodnicze Egiptu i RPA analizuje gęstość zaludnienia i współczynnik przyrostu naturalnego w Egipcie omawia czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności w RPA opisuje warunki sprzyjające rozwojowi gospodarki w Egipcie opisuje wybrane atrakcje turystyczne Egiptu przedstawia pozytywne i negatywne skutki budowy tamy w Asuanie przedstawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego RPA opisuje warunki życia na terenach uprzemysłowionych w RPA określa położenie geograficzne Ameryki opisuje przebieg granicy między Ameryką Północną a Południową analizuje znaczenie Kanału Panamskiego opisuje linię brzegową Ameryki opisuje, na podstawie mapy gospodarczej, czynniki warunkujące rozmieszczenie obszarów koncentracji przemysłu i rolnictwa w Egipcie i RPA wykazuje znaczenie turystyki dla gospodarki Egiptu analizuje zmiany w środowisku przyrodniczym Doliny Nilu po wybudowaniu zapory i zbiornika pod Asuanem analizuje udział i miejsce RPA w światowym wydobyciu surowców mineralnych wykazuje rolę surowców mineralnych w kształtowaniu gospodarki RPA określa położenie matematyczno- -geograficzne Ameryki wykazuje wpływ rzeźby terenu na cechy klimatu Ameryki opisuje cechy klimatu Ameryki wykazuje związki między warunkami a rozwojem gospodarki Egiptu i RPA analizuje dane statystyczne dotyczące struktury eksportu RPA i formułuje wnioski wykazuje zależności między warunkami a rozmieszczeniem ludności w Egipcie i RPA oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Ameryki porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Ameryki z linią brzegową oraz ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów omawia skutki wykazuje, że Egipt jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się państw Afryki wykazuje korzyści wynikające ze strategicznego położenia Egiptu wykazuje, że RPA jest najbogatszym krajem Afryki wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki wyjaśnia mechanizm powstawania tornad

15 geograficzne kształtujące klimat Ameryki najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Ameryki Północnej i Południowej oraz podaje ich nazwy przyporządkowuje strefom klimatycznym charakterystyczną dla nich roślinność oraz nazywa obszary aktywne sejsmicznie i wulkanicznie w Ameryce Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów oraz mapy klimatycznej południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności w Ameryce 5. Mozaika społeczna Ameryki wymienia nazwy rdzennych mieszkańców Ameryki oraz odmian ludzkich zamieszkujących Amerykę terminów: imigracja, emigracja zróżnicowania ludności Ameryki obszary gęsto i słabo zaludnione oraz podaje ich nazwy największe miasta Ameryki i wymienia ich nazwy terminu saldo migracji wyjaśnia pochodzenie ludności Ameryki opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki wykazuje zróżnicowanie ludności Ameryki analizuje saldo migracji opisuje pochodzenie ludności Ameryki wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce wykazuje wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat Ameryki analizuje przyczyny i kierunki migracji ludności do Ameryki wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie kulturowe i etniczne ludności Ameryki porównuje strukturę etniczną w wybranych krajach Ameryki i formułuje wnioski wyróżnia główne cechy i podaje przyczyny zróżnicowania kulturowego oraz wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w Ameryce wyjaśnia, dlaczego Ameryka określana jest mianem tygla kultur oblicza saldo migracji i formułuje wnioski analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany