PROGRAM HODOWLI KONI RASY HUCULSKIEJ. Opracowanie: 1. Komisja Księgi Stadnej koni rasy huculskiej 2. Biuro Polskiego Związku Hodowców Koni

Transkrypt

1 PROGRAM HODOWLI KONI RASY HUCULSKIEJ Opracowanie: 1. Komisja Księgi Stadnej koni rasy huculskiej 2. Biuro Polskiego Związku Hodowców Koni WARSZAWA 2018

2 Spis treści I. WPROWADZENIE... 3 II. CEL HODOWLANY... 5 III. WZORZEC RASY... 6 IV. OBSZAR GEOGRAFICZNY REALIZACJI PROGRAMU... 8 V. SYSTEM IDENTYFIKACJI... 8 VI. SYSTEM EWIDENCJONOWANIA RODOWODÓW... 8 VII. REGULAMIN WPISU DO KSIĄG STADNYCH... 9 VIII. TRYB I SPOSÓB WPISU DO KSIĄG STADNYCH IX. ROZRÓD X. ZASADY UCZESTNICTWA W PROGRAMIE XI. METODY SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW PROGRAMU W ZAKRESIE SELEKCJI I HODOWLI XII. OCENA EFEKTYWNOŚCI DZIAŁANIA PROGRAMU ZAŁĄCZNIK NR 1. METODYKA OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ ZAŁĄCZNIK NR 2. ZASADY KATEGORYZACJI OGIERÓW ZAŁĄCZNIK NR 3. ZASADY KATEGORYZACJI KLACZY ZAŁĄCZNIK NR 4. WSKAŹNIKI LICZBOWE POGŁOWIA KONI HODOWLANYCH ZAŁĄCZNIK NR 5. WYKAZ PODMIOTÓW, KTÓRYM POLSKI ZWIĄZEK HODOWCÓW KONI ZLECA ZADANIA ZAŁĄCZNIK NR 6. PRZEPISY ANTYDOPINGOWE

3 I. WPROWADZENIE Hucuły niewielkie, prymitywne konie górskie są jedną z najstarszych polskich ras o skonsolidowanym genotypie. Wytworzone zostały na terenie Karpat Wschodnich tzw. Karpat Lesistych, w rejonie Huculszczyzny i Bukowiny, w górnym biegu Czeremoszu, Prutu, Putilli, Mołdawy, Suszawy i Tissy. Huculszczyzna od 1349 r. po włączeniu przez króla Kazimierza Wielkiego do Korony Rusi Halicko-Włodzimierskiej znajdowała się pod polską administracją, również w czasie zaborów, gdyż władze prowincji Galicja i Lodomeria były rekrutowane w Monarchii Austro-Węgierskiej spośród Polaków. Po I wojnie w 1925 r. powstał w Kosowie na terenach ziem polskich pierwszy na świecie Zwiazek Hodowcow Koni Huculskich, a tereny Huculszczyzny do chwili ustanowienia po konferencji w Poczdamie w 1945 r. nowych granic państwowych należały do Polski. Hodowla na Huculszczyźnie prowadzona była zawsze bardzo prymitywnie. Konie przez większą część roku przebywały na połoninach i tylko w czasie dużych mrozów i śniegów chroniły się w szałasach górskich lub brano je do stajenek przy zagrodach. W lecie żywiły się trawą, w zimie natomiast wypuszczano je do stogów siana poustawianych na połoninach, przy których pozostawały dniem i nocą. Tylko wyjątkowo w okresach ciężkiej pracy dokarmiane były owsem i kukurydzą. Bytowanie w surowych warunkach górskich, stale pod gołym niebem, ciągły ruch w terenach górzystych oraz dalekie marsze pod ciężkimi jukami - wszystko to hartowało konie przez całe pokolenia i wyrobiło w nich zdrowie, odporność, niewybredność i wielką żywotność. Konie huculskie pomimo ich niewątpliwych zalet przez całe dziesięciolecia nie wzbudzały poza terenem Huculszczyzny większego zainteresowania. Czasem wręcz władze utrudniały hodowlę koni tej rasy, nakazując kastrację wszystkich ogierów. Dopiero w końcu XIX wieku Krakowskie Towarzystwo Rolnicze i Galicyjskie Towarzystwo Gospodarcze zainteresowały się tą rasą, a to umożliwiło uchronienie pewnej liczby osobników przed przekrzyżowaniem. W 1979 roku zadecydowano o konieczności utrzymania polskiego hucuła na zasadzie zachowania dorobku kultury narodowej, 3

4 ochrony ginącego reliktu przyrody oraz zabezpieczenia wartościowych cech genetycznych właściwych tej rasie. Obserwuje się stały wzrost zainteresowania hodowlą koni huculskich. Najbardziej zbliżonym do pierwotnego terenem występowania tej rasy jest region Polski Południowej, niemniej konie huculskie są hodowane na terenie całego kraju. (Załącznik Nr 4. Wskaźniki liczbowe pogłowia koni.) Duże znaczenie, jak w każdej hodowli, mają czynniki niebędące przedmiotem rozważań w niniejszym programie, do których należą: właściwe żywienie i pojenie, odpowiednie pomieszczenia, prawidłowa pielęgnacja ze szczególnym uwzględnieniem kopyt, opieka lekarsko-weterynaryjna i zapewnienie właściwego wychowu. Proponowany program hodowli koni huculskich, a zwłaszcza planowany system kojarzeń zastosowany w praktyce, pozwoli uniknąć pojawienia się depresji inbredowej i pozwoli na rozwój hodowli koni tej rasy, pod warunkiem, że będzie on przez hodowców rygorystycznie przestrzegany. Obecna populacja liczy około 1500 klaczy oraz 180 ogierów (wg danych za 2017 r.). Rocznie wpis do sekcji głównej księgi uzyskuje około 150 klaczy oraz ogierów. Polska jest krajem macierzystym dla tej rasy. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na wniosek Polskiego Związku Hodowców Koni w Warszawie, podjęło działania w sprawie uznania Księgi Stadnej Koni Rasy Huculskiej za księgę pochodzenia koni rasy huculskiej. Wobec braku dowodów na istnienie księgi hodowlanej pochodzenia koni rasy huculskiej w innych państwach członkowskich UE, w 2004 r. Księga Stadna Koni Rasy Huculskiej, w świetle decyzji Komisji Europejskiej nr 92/353/EWG z 11 czerwca 1992, została uznana za księgę pochodzenia tej rasy, której zasady ustala Polski Związek Hodowców Koni. Pomimo tendencji wzrostowej, liczebność koni rasy huculskiej klasyfikuje tę rasę jako zagrożoną. 4

5 II. CEL HODOWLANY 2.1. Program hodowli koni rasy huculskiej ma na celu zachowanie rasy, a w szczególności: cech pierwotnych w obecnym pogłowiu; unikalnego genotypu i zdolności przekazywania na potomstwo cech rasowych tj.: a. pokrój zgodny ze wzorcem rasy, b. sucha konstytucja, c. łagodny charakter, d. zrównoważony temperament, e. odporność na niekorzystne warunki środowiska, f. małe wymagania paszowe, g. doskonałe zdrowie, h. długowieczność, i. wysoka płodność, j. dobre cechy mateczne, k. wytrwałość w pracy, l. wszechstronna użytkowość Istotne jest również utrzymywanie tej rasy w odpowiednich dla niej warunkach żywieniowych i biotopie. Będąc bowiem koniem górskim, nieprzywykłym do wygód, koń huculski sprowadzony na równiny maksymalnie wykorzystując bogactwo pasz może tracić swe pierwotne właściwości, przekraczać pożądaną miarę i tracić suchość Należy utrzymać standard biometryczny koni huculskich w dotychczasowych granicach, z uwagi m.in. na niebezpieczeństwa zmiany typu. 5

6 III. WZORZEC RASY W oparciu o analizę obecnie hodowanego w Polsce pogłowia koni huculskich został opracowany model konia rasy huculskiej. Uwzględnia on charakterystykę najczęściej występujących typów rasowych, wzorzec pokrojowy ze szczególnym uwzględnieniem podstawowych wymiarów, maści i użytkowości koni. Głowa dość ciężka o różnym profilu, szerokim czole, ale sucha, szyja średnio długa, raczej gruba, nieosadzona wysoko, tułów silny, długi, szeroki, o długich i wyjątkowo dobrze wysklepionych żebrach, kłąb niewysoki, ale wyraźnie zarysowany i dobrze umięśniony. Grzbiet długi, prosty lub nieco wklęsły, ale mocny, lędźwie długawe, szerokie i mocne, zad zaokrąglony lub nieco ścięty, bardzo mocny, często przebudowany. Pierś szeroka, łopatka ustawiona stromo, nogi krótkie, kościste bardzo mocne, o dobrze wykształconym nadgarstku i często występującej szablastości. Stawy skokowe szerokie i mocne, sprawiające przez to wrażenie dużych, kopyta o bardzo twardym i elastycznym rogu, ale niewielkie. Uzębienie mocne, wolno ścierające się. Zarówno ogiery, jak i klacze odznaczają się mocną i jędrną konstytucją, żywym temperamentem i łagodnym usposobieniem. Ruch koni tej rasy, w stępie i kłusie, powinien charakteryzować się dużą dynamiką, umiarkowaną posuwistością, prawidłową kadencją. Pewne skrócenie chodów wynikające z budowy anatomicznej i warunków użytkowania, nie jest traktowane jako wada Wzorzec biometryczny rasy Wysokość w kłębie ogiery 135 do 145 cm, klacze 132 do 143 cm (mierzone laską zoometryczną) Obwód klatki piersiowej większy o co najmniej 30 cm od wysokości w kłębie, zarówno dla ogierów, jak i klaczy Obwód nadpęcia mierzony na lewej przedniej kończynie pod stawem nadgarstkowym w jej najcieńszym miejscu ogiery 17 do 20 cm, klacze 16 do 19 cm (z dokładnością do 0,25 cm). 6

7 3.2. Wzorzec umaszczenia rasy Konie rasy huculskiej powinny być maści gniadej, karej, myszatej lub bułanej, ewentualnie połączonej ze wzorem srokatotobiano. Mogą mieć również minimalny wzór srokatotobiano potwierdzony badaniem genetycznym. U klaczy dopuszczalne jest umaszczenie kasztanowate i czerwonobułane pod warunkiem występowania typowych cech rasowych, w tym rudego pręgowania i braku odmian. U koni maści gniadej i karej pożądane jest występowanie pręgowania - pręgi grzbietowej, pręg na łopatkach i pręg na kończynach, tak jak zawsze ma to miejsce przy umaszczeniu myszatym, bułanym i czerwonobułanym. Odmiany u ogierów są niedopuszczalne z wyjątkiem siwizny na czole, a u klaczy są niepożądane Użytkowość Konie huculskie charakteryzują się dużą inteligencją i wytrwałością w pracy. Nigdy nie traciły kontaktu z człowiekiem, co niewątpliwie przyczyniło się do uformowania ich charakteru i wykształciło, rzadką u innych ras, autentyczną potrzebę i chęć kontaktu z człowiekiem. Z reguły są to łagodne i pojętne zwierzęta. Dobrze traktowane szybko potrafią to docenić i tym samym odpłacić. W przeciwnym wypadku mogą stać się nerwowe, a nawet złośliwe. Konie huculskie chętnie poruszają się kłusem, dorównując w tym dużym koniom. Są doskonałymi stępakami pod wierzch. Zwoliński pisze o wybitnej użytkowości hucuła jako konia wierzchowego i jucznego:...objuczone kg spokojnie przechodzą nad przepaściami, przez rwące potoki..., mają wrodzoną zdolność do przeskakiwania naturalnych przeszkód, w czasie zadymki śnieżnej kładą się i spokojnie czekają na przejaśnienie, a drewnianą kładkę na potoku sprawdzają, uderzając w nią kopytem. Wykazują dużą odwagę i samodzielność, a wysoki stopień inteligencji pozwala im na pokonanie każdej przeszkody (przeskoczenie, obejście, przeczołganie się) W przypadku osobników cennych genetycznie, wyraźnie zwiększających różnorodność genetyczną tej rasy koni, Komisja Księgi Stadnej może odstąpić od niektórych wymogów dotyczących wzorca rasowego, pod warunkiem, że wszystkie inne wymagania związane z wpisem do sekcji głównej ksiąg klaczy lub ogierów są spełnione. 7

8 IV. OBSZAR GEOGRAFICZNY REALIZACJI PROGRAMU 4.1. Program hodowli koni rasy huculskiej realizowany jest na terytorium Polski. V. SYSTEM IDENTYFIKACJI 5.1. Do celów wpisu do księgi hodowlanej źrebię musi zostać zidentyfikowane zgodnie z obowiązującymi przepisami Unii Europejskiej i ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U Nr 91 poz. 872 z późniejszymi zmianami) W przypadku źrebiąt identyfikowanych nie później niż 12 miesięcy od daty urodzenia, przed opuszczeniem na stałe gospodarstwa urodzenia, właściciel źrebięcia musi przedstawić Świadectwo pokrycia klaczy lub wynik badania markerów genetycznych DNA potwierdzający pochodzenie po wskazanych rodzicach W każdym przypadku przekroczenia ww. terminu identyfikacji lub opuszczenia na stałe gospodarstwa urodzenia bez matki, pochodzenie źrebięcia musi być potwierdzone badaniami markerów genetycznych DNA. VI. SYSTEM EWIDENCJONOWANIA RODOWODÓW 6.1. PZHK prowadzi elektroniczną bazę danych koni. Baza danych zawiera rodowody koni od pierwszego znanego przodka. W dokumentacji hodowlanej podaje się 3 pokolenia przodków, a w dokumentach identyfikacyjnych liczba pokoleń przodków wynosi 4. 8

9 VII. REGULAMIN WPISU DO KSIĄG STADNYCH 7.1. Zasady wpisu do ksiąg stadnych koni rasy huculskiej Dla koni rasy huculskiej prowadzi się wyłącznie sekcję główną księgi stadnej, która jest księgą zamkniętą Sekcja główna księgi prowadzona jest z podziałem na następujące klasy, wyodrębnione ze względu na płeć: a. klasa ogierów, zwana dalej księgą główną ogierów (GO), b. klasa klaczy, zwaną dalej księgą główną klaczy (GK) W sekcji głównej księgi stadnej wyróżnia się również klasę podstawową koni (w tym źrebiąt), zwaną dalej księgą główną źrebiąt (GŹ) Do ksiąg stadnych koni rasy huculskiej (GO, GK, GŹ) wpisuje się konie, pochodzące od przodków wpisanych do polskiej księgi stadnej koni rasy huculskiej lub odpowiedniej księgi zagranicznej i wywodzące się od jednej z uznanych linii męskich i uznanej linii żeńskiej W wyjątkowych sytuacjach sprawy sporne rozstrzygane będą zgodnie z regulaminem, o którym mowa w Zał. I, cz. 1 B, pkt. 1 b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2016/1012 z dnia 8 czerwca 2016 r. zwanego "rozporządzeniem w sprawie hodowli zwierząt" Zasady wpisu do księgi głównej ogierów (GO) Do księgi głównej ogierów (GO) wpisuje się ogiery, które: a. wykazują typ i inne cechy charakterystyczne przyjęte we wzorcu rasy, b. spełniają przedstawione poniżej warunki rodowodowe: pochodzą po ogierach wpisanych do księgi głównej ogierów (GO), pochodzą od klaczy wpisanych do księgi głównej klaczy (GK), c. wykazują się zdrowiem, prawidłową budową i rozwojem, d. ukończyły 36 miesięcy (w dniu oceny min. 33 miesiące), e. uzyskały w ocenie bonitacyjnej co najmniej 78 pkt., f. zostały poddane ocenie wartości użytkowej i zaliczyły próbę użytkowości, zgodnie z zapisami Załącznika nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej, 9

10 7.2.1.g. mają wykonane badanie markerów genetycznych DNA potwierdzające pochodzenie ogiera po wskazanych w rodowodzie rodzicach Do księgi głównej ogierów (GO) nie mogą być wpisane ogiery, u których stwierdzono: a. obustronną ślepotę, b. nieprawidłowy zgryz (tzw. karpiowaty lub szczupaczy w nasileniu powodującym całkowity brak kontaktu siekaczy górnych i dolnych), c. jedno lub obustronne wnętrostwo, d. szpat kostny, e. zajęczaka, oraz: f. ogiery maści innej niż gniada, kara, myszata, bułana, srokatotobiano, g. ogiery z odmianami innymi niż siwizna na czole, h. ogiery urodzone w wyniku stanowienia klaczy, która w momencie pokrycia nie ukończyła 36 miesięcy, i. ogiery urodzone z krycia klaczy blisko spokrewnionymi ogierami (tj. ojcami, synami, braćmi, półbraćmi), j. ogiery urodzone po ojcu lub od matki, które w wymaganym terminie nie zaliczyły zasadniczej próby dzielności, k. ogiery, które uzyskały w ocenie bonitacyjnej mniej niż połowę maksymalnej liczby punktów przy ocenie kończyn przednich, kończyn tylnych, kopyt lub ruchu. O dyskwalifikacji decyduje przyznanie mniej niż połowy punktów nawet za jeden z ww. elementów oceny Zasady wpisu do księgi głównej klaczy (GK) Do księgi głównej klaczy (GK) wpisuje się klacze, które: a b c d. wykazują typ i inne cechy charakterystyczne przyjęte we wzorcu rasy, spełniają przedstawione poniżej warunki rodowodowe: pochodzą po ogierach wpisanych do księgi głównej ogierów (GO), pochodzą od klaczy wpisanych do księgi głównej klaczy (GK), wykazują się zdrowiem, prawidłową budową i rozwojem, ukończyły 36 miesięcy (w dniu oceny min. 33 miesiące), 10

11 7.3.1.e. są pokryte (w wieku min. 36 miesięcy) lub urodziły jedno zidentyfikowane źrebię, f. uzyskały w ocenie bonitacyjnej co najmniej 76 pkt., g. zostały poddane ocenie wartości użytkowej i zaliczyły próbę użytkowości, zgodnie z zapisami Załącznika nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej, h. mają wykonane badanie markerów genetycznych DNA potwierdzające pochodzenie klaczy po wskazanych w rodowodzie rodzicach Do księgi głównej klaczy (GK) nie mogą być wpisane klacze, u których stwierdzono: a. obustronną ślepotę, b. nieprawidłowy zgryz (tzw. karpiowaty lub szczupaczy w nasileniu powodującym całkowity brak kontaktu siekaczy górnych i dolnych), c. szpat kostny, d. zajęczaka, oraz: e. klacze maści innej niż gniada, kara, myszata, bułana, srokatotobiano, kasztanowata (z rudym pręgowaniem i bez odmian), czerwonobułana (z rudym pręgowaniem i bez odmian), f. klacze urodzone w wyniku stanowienia klaczy, która w momencie pokrycia nie ukończyła 36 miesięcy, g. klacze urodzone z krycia klaczy blisko spokrewnionymi ogierami (tj. ojcami, synami, braćmi, półbraćmi), h. klacze 8-letnie i starsze, które nie zaliczyły zasadniczej próby dzielności, i. klacze urodzone po ojcu lub od matki, które w wymaganym terminie nie zaliczyły zasadniczej próby dzielności, j. klacze, które uzyskały w ocenie bonitacyjnej mniej niż połowę maksymalnej liczby punktów przy ocenie kończyn przednich, kończyn tylnych, kopyt lub ruchu. O dyskwalifikacji decyduje przyznanie mniej niż połowy punktów nawet za jeden z ww. elementów oceny. 11

12 7.4. Zasady wpisu do księgi głównej źrebiąt (GŹ) Do księgi głównej źrebiąt (GŹ) wpisuje się konie (w tym źrebięta) spełniające wymagania, o których mowa w Zał. II, cz. I, rozdział I, pkt. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2016/1012 z dnia 8 czerwca 2016 r. zwanego "rozporządzeniem w sprawie hodowli zwierząt", tzn.: a. ogierki spełniają wymagania rodowodowe wymienione w pkt b), b. klaczki spełniają wymagania rodowodowe wymienione w pkt b), c. są zidentyfikowane zgodnie z zasadami określonymi w rozdziale V Konie spełniające ww. wymagania są wpisywane do księgi głównej źrebiąt (GŹ) pod swoimi matkami Numer UELN (Uniwersalny Przyżyciowy Numer Konia) jest tożsamy z numerem wpisu do księgi głównej źrebiąt (GŹ) Klacze i ogiery, które wcześniej zostały wpisane do księgi głównej źrebiąt (GŹ), w wieku dorosłym są wpisywane do księgi głównej klaczy (GK) lub księgi głównej ogierów (GO). Ogiery i klacze wpisane zgodnie z programem hodowli, obowiązującym do dnia r., do głównej księgi stadnej należy obecnie uważać za wpisane do księgi głównej ogierów (GO) lub księgi głównej klaczy (GK) Ogiery wpisane do księgi głównej ogierów (GO) oraz klacze wpisane do księgi głównej klaczy (GK) uczestnicząc w programie hodowli służą zachowaniu rasy huculskiej Ogiery i klacze sprowadzone z zagranicy powinny: być przydatne do osiągnięcia celu hodowlanego, spełnić wymogi dotyczące warunków wpisu do polskiej księgi koni rasy huculskiej. VIII. TRYB I SPOSÓB WPISU DO KSIĄG STADNYCH 8.1. Wpisu ogierów i klaczy do ksiąg dokonuje się na pisemny wniosek właściciela, z deklaracją, iż właściciel akceptuje zasady tego programu. 12

13 8.2. Wpisu ogierów i klaczy do ksiąg dokonuje specjalista posiadający upoważnienie wydane przez prowadzącego księgę Ogiery w celu wpisania do księgi ocenia komisja powołana przez prowadzącego księgę. Ocena młodych ogierów w celu wpisu do księgi stadnej odbywa się na corocznie organizowanych przeglądach. Terminy i miejsca kwalifikacji ogierów ustala i zatwierdza Komisja Księgi Stadnej. W skład Komisji Oceny wchodzi co najmniej 2 członków Komisji Księgi Stadnej. Minimalna liczba ogierów przedstawionych do kwalifikacji 5 sztuk. Docelowo należy dążyć do komisyjnej kwalifikacji klaczy na zorganizowanych przeglądach Przed wpisem konia do księgi GO lub GK należy: sprawdzić tożsamość konia (identyfikacja) w celu potwierdzenia zgodności danych zawartych w dokumencie identyfikacyjnym, szczególnie numeru wszczepionego transpondera, opisu maści, odmian, innych znaków szczególnych ze stanem faktycznym, sprawdzić, czy wywodzi się od jednej z uznanych linii żeńskich oraz od jednej z uznanych linii męskich, sprawdzić prawidłowość rozwoju konia i stwierdzić brak objawów chorobowych oraz wad uniemożliwiających wpis do księgi, w przypadku wątpliwości właściciel konia jest zobowiązany przedstawić wynik badania wykluczającego chorobę lub wadę, wykonanego przez lekarza weterynarii wskazanego przez prowadzącego księgę, wykonać podstawowe pomiary konia, przeprowadzić ocenę bonitacyjną, w przypadku pokrytych klaczy sprawdzić prawidłowość danych zawartych w Świadectwie pokrycia / zaświadczeniu unasienniania klaczy, poddać konia wstępnej próbie użytkowości, sprawdzić wynik badania markerów genetycznych DNA, nadać numer wpisu do właściwej księgi Wniosek o wpis do księgi klaczy lub ogiera hodowli zagranicznej bądź o zgodę na dopuszczenie sztucznego unasienniania w rasie huculskiej musi zostać złożony przez właściciela do prowadzącego księgę. Zgodę na dopuszczenie sztucznego unasienniania wydaje Komisja Księgi Stadnej. Właściciel jest zobowiązany załączyć 13

14 do wniosku dokument identyfikacyjny wraz z aktualnym świadectwem zootechnicznym Dokumentację hodowlaną stanowią: dokumenty związane z prowadzeniem ksiąg: a. dokument identyfikacyjny konia, b. zaświadczenie o wpisie ogiera do księgi głównej ogierów (GO), c. zaświadczenie o wpisie klaczy do księgi głównej klaczy (GK), d. kartoteka ogiera wpisanego do księgi głównej ogierów (GO), która może być zapisana na informatycznym nośniku danych, e. kartoteka klaczy wpisanej do księgi głównej klaczy (GK), która może być zapisana na informatycznym nośniku danych, f. świadectwo zootechniczne; dokumenty związane z rozrodem koni: a. świadectwo pokrycia/zaświadczenie unasienniania klaczy, b. zaświadczenie o przeniesieniu zarodka, c. świadectwo zootechniczne; dokumenty wydawane właścicielowi konia: a. świadectwo pokrycia/zaświadczenie unasienniania klaczy, b. zaświadczenie o przeniesieniu zarodka, c. dokument identyfikacyjny konia, d. zaświadczenie o wpisie ogiera do księgi głównej ogierów (GO), e. zaświadczenie o wpisie klaczy do księgi głównej klaczy (GK), f. świadectwo zootechniczne Księga jest prowadzona systemem kartotekowym. Kartoteka zawiera co najmniej: numer wpisu do księgi głównej ogierów (GO) lub księgi głównej klaczy (GK), rasę, płeć, nazwę konia, datę urodzenia, numer transpondera, maść zasadniczą, wymiary, rodowód (minimum trzy pokolenia), numer badania markerów genetycznych DNA, dane dotyczące hodowcy i właściciela, wyniki oceny wartości użytkowej Po dokonaniu wpisu do księgi głównej ogierów (GO) lub księgi głównej klaczy (GK) należy założyć kartotekę i nadać numer księgi. Kartotekę podpisuje specjalista upoważniony przez prowadzącego księgę. 14

15 8.9. Kartoteki muszą być przechowywane w archiwum prowadzącego księgę wieczyście. Kartoteki mogą być przechowywane na informatycznych nośnikach danych Numeracja koni w księgach (GO, GK) jest oddzielna dla ogierów i klaczy Księgi stadne mogą być wydawane drukiem lub w formie elektronicznej Dokument identyfikacyjny konia jest podstawowym dokumentem stwierdzającym pochodzenie konia, wydawanym przez prowadzącego księgę na podstawie Zgłoszenia koniowatego do rejestru z załączonym Świadectwem pokrycia / zaświadczeniem unasienniania klaczy Świadectwo pokrycia / zaświadczenie unasienniania klaczy źródłowy dokument hodowlany musi być wypełnione zgodnie z obowiązującymi przepisami i zaleceniami prowadzącego księgę Zasady wydawania świadectw pokrycia /zaświadczeń unasienniania klaczy: druki świadectw pokrycia /zaświadczeń unasienniania klaczy wydawane są właścicielowi ogiera/nasienia przez prowadzącego księgę, oryginał świadectwa pokrycia /zaświadczenia unasienniania klaczy wypełnia właściciel ogiera/dokonujący zabiegu sztucznego unasienniania bezpośrednio po kryciu/unasiennieniu klaczy i przekazuje właścicielowi klaczy odpowiednią część, w przypadku kolejnych pokryć klaczy, właściciel ogiera prowadzący punkt kopulacyjny uzupełnia daty kolejnych skoków na obydwu częściach świadectwa pokrycia klaczy, w przypadku ponownego zabiegu sztucznego unasienniania dokonujący zabiegu każdorazowo wypełnia nowy druk i przekazuje właścicielowi klaczy odpowiednią część, część świadectwa pokrycia /zaświadczenia unasienniania klaczy przeznaczona dla prowadzącego księgę musi być przekazana prowadzącemu księgę do dnia 15 stycznia roku następującego po sezonie krycia, w przypadku utraty/zagubienia oryginału świadectwa pokrycia /zaświadczenia unasiennienia klaczy duplikat wydaje prowadzący księgę/dokonujący zabiegu sztucznego unasienniania. Może być wydany tylko jeden duplikat. 15

16 8.15. Przy wystawianiu dokumentu identyfikacyjnego konia przyjmuje się zasadę, że pierwsza litera nazwy źrebięcia jest taka sama jak litera przypisana linii żeńskiej, z której pochodzi matka nazywanego konia, według schematu: A - Agatka B - Bajkałka C - Czeremcha F - Wrona G - Gurgul J - Jagoda (Góralka nowosądecka) L - Laliszka N - Nakoneczna O - Wołga P - Polanka S - Sroczka T - Sekunda W - Wydra Z - Reda, dla koni sprowadzanych z zagranicy: D - konie z linii wywodzących się z Czech, K - konie z linii wywodzących się ze Słowacji, M - konie z linii wywodzących się z Węgier, R - konie z linii wywodzących się z Rumunii, U - konie z linii wywodzących się z Ukrainy Nazwy koni huculskich są dwuczłonowe. Drugi człon nazwy, będący określeniem przynależności źrebięcia do linii męskiej, podawany jest w nawiasie Nazwa konia nie może powtarzać się wcześniej niż po upływie 20 lat i nie może być zbieżna z nazwą założycieli linii męskich i linii żeńskich Istnieje możliwość ubiegania się o nadanie danej hodowli przydomka. Wnioski w tej sprawie należy składać do Komisji Księgi Stadnej. Lista aktualnie zatwierdzonych przydomków dostępna jest w biurze PZHK W przypadku zniszczenia lub zagubienia wydanych właścicielowi dokumentów hodowlanych prowadzący księgę może na pisemny wniosek właściciela wydać duplikat. Zasady wydawania duplikatów Dokumentu identyfikacyjnego konia określone są w odrębnych przepisach, o których mowa w rozdziale V. Informacja o wydaniu duplikatu musi być zamieszczona w bazie danych. 16

17 8.20. Badania markerów genetycznych DNA wykonywane są w laboratoriach wskazanych przez prowadzącego księgę. Prowadzący księgę może podjąć decyzję o dofinansowaniu kosztów takiego badania W celu potwierdzenia pochodzenia konia lub jego identyfikacji, prowadzący księgę może zażądać wykonania badań grup krwi lub innych markerów genetycznych, na koszt właściciela, w laboratorium wskazanym przez prowadzącego księgę. W przypadku zgodności pochodzenia prowadzący księgę refunduje właścicielowi koszty badania W przypadku uzasadnionych podejrzeń, prowadzący księgę może nakazać powtórne zbadanie wszystkich koni zgłaszanych do wpisu, związanych z danym przypadkiem. Koszty badań ponosi właściciel konia, a w przypadku zgodności pochodzenia prowadzący księgę refunduje właścicielowi koszty badań. IX. ROZRÓD 9.1. W hodowli koni rasy huculskiej mogą być stosowane następujące techniki rozrodu: krycie naturalne, sztuczne unasiennianie nasieniem świeżym, schłodzonym lub mrożonym, przenoszenie zarodków Ograniczenia w zakresie wykorzystania technik rozrodu w hodowli koni rasy huculskiej na podstawie art. 21 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/1012 są następujące: sztuczne unasiennianie nasieniem świeżym, schłodzonym lub mrożonym dopuszczalne tylko po uzyskaniu zgody Komisji Księgi Stadnej, przenoszenie zarodków dopuszczalne tylko po uzyskaniu zgody Komisji Księgi Stadnej Ograniczenia w zakresie wykorzystania zwierząt hodowlanych czystorasowych i ich materiału biologicznego w hodowli koni rasy huculskiej na podstawie art. 21 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/1012 są następujące: w kryciu naturalnym mogą być użyte ogiery wpisane do księgi głównej ogierów (GO) rasy huculskiej, 17

18 w sztucznym unasiennianiu nasieniem świeżym, schłodzonym, mrożonym może być użyte nasienie ogierów wpisanych do księgi głównej ogierów (GO) rasy huculskiej, w technikach rozrodu, o których mowa w pkt. 1, nie mogą być używane: a. ogiery i klacze maści innej niż gniada, kara, myszata, bułana, srokatotobiano, b. ogiery i klacze, które nie ukończyły 36 miesięcy, c. ogiery blisko spokrewnione z krytymi klaczami (tj. ich ojcowie, synowie, bracia, półbracia), d. ogiery i klacze, które nie zdały w wymaganym terminie zasadniczej próby dzielności, e. ogiery o wzroście powyżej 145 cm oraz klacze o wzroście powyżej 143 cm Materiał biologiczny wykorzystywany w sztucznym unasienianiu oraz transferze zarodków jest pozyskiwany, produkowany, przetwarzany i przechowywany w centrum pozyskiwania lub przechowywania nasienia lub przez zespół pozyskiwania lub produkcji zarodków zatwierdzony do celów wewnątrzunijnego handlu materiałem biologicznym zgodnie z prawem krajowym i unijnym dotyczącym zdrowia zwierząt. X. ZASADY UCZESTNICTWA W PROGRAMIE W programie mogą uczestniczyć tylko konie wpisane do sekcji głównej księgi, w odniesieniu do których przestrzegano zasad rozrodu, określonych w rozdziale IX Ogiery i klacze wpisane do księgi głównej ogierów (GO) lub księgi głównej klaczy (GK) mają utrwalać określony wzorzec rasy oraz służyć do oceny efektywności działania programu Zagraniczne księgi stadne, z których konie dopuszcza się do doskonalenia rasy huculskiej muszą być prowadzone przez związek hodowców uznany na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2016/1012, lub podmiot zajmujący się hodowlą uwzględniony w wykazie prowadzonym przez KE 18

19 na podstawie art. 34 ww. rozporządzenia, lub prowadzone w państwie wymienionym w akcie wykonawczym, o którym mowa w art. 35 tego rozporządzenia. XI. METODY SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW PROGRAMU W ZAKRESIE SELEKCJI I HODOWLI Dla osiągnięcia celów hodowlanych wskazanych w rozdziale II., realizowane będą następujące elementy pracy hodowlanej wynikające z uczestnictwa ogierów i klaczy w programie hodowli koni rasy huculskiej: Ocena wartości użytkowej Wartość użytkową ocenia się na podstawie następujących elementów: a. oceny rodowodu pod kątem wartości użytkowej jego przodków, b. oceny typu, budowy i rozwoju konia, c. oceny temperamentu i charakteru dokonanej w trakcie przeprowadzania wstępnej próby użytkowości, d. oceny wartości rozpłodowej uwzględniającej: daty pokryć, daty wyźrebień lub poronień, płeć urodzonych źrebiąt, liczbę urodzonych źrebiąt po ogierze, liczbę urodzonych źrebiąt od klaczy, e. oceny jakości potomstwa uwzględniającej: jakość źrebiąt przy matkach (typ rasowy, budowa i rozwój, zdrowie, ruch), jakość młodzieży hodowlanej (typ, pokrój, ruch w stępie, ruch w kłusie, kondycja i pielęgnacja), liczbę potomstwa wpisanego do ksiąg rasy huculskiej, wyniki potomstwa, uzyskiwane w próbach użytkowości określonych w Załączniku nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej, 19

20 f. ocena na podstawie wyników własnych konia, uzyskiwanych w próbach użytkowości określonych w Załączniku nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej Na ocenę typu, budowy i rozwoju konia składa się wynik trzech pomiarów (wysokość w kłębie, obwód klatki piersiowej, obwód nadpęcia przedniego), ich wzajemny stosunek oraz ocena pokroju i ruchu wyrażona w punktach bonitacyjnych, według poniższej skali: typ głowa i szyja kłoda kończyny przednie kończyny tylne kopyta ruch w stępie ruch w kłusie wrażenie ogólne do 15 pkt. do 5 pkt. do 15 pkt. do 10 pkt. do 10 pkt. do 10 pkt. do 10 pkt. do 10 pkt. do 15 pkt. Razem maksymalnie 100 pkt Po ukończeniu 5. roku życia konie wpisane do księgi głównej ogierów (GO) oraz klacze wpisane do księgi głównej klaczy (GK) podlegają obowiązkowej weryfikacji wymiarów i oceny bonitacyjnej, których wyniki należy zamieścić w dokumentacji hodowlanej i bazie danych Minimalne wymagania dotyczące próby dzielności warunkujące wpis ogiera i klaczy do księgi: a. warunkiem wpisania klaczy do księgi klaczy lub ogiera do księgi ogierów jest zaliczenie co najmniej wstępnej próby polowej (wierzchowej lub zaprzęgowej), b. ogiery po zaliczeniu wstępnej próby polowej (wierzchowej lub zaprzęgowej) są wpisywane do księgi, ale muszą obligatoryjnie do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 5 lat, zaliczyć z wynikiem pozytywnym zasadniczą polową próbę dzielności zgodnie z Załącznikiem Nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej (ocena płytowa oraz ścieżka lub zaprzęg). Niezaliczenie próby w ww. czasie spowoduje pozbawienie ogiera od tego momentu prawa użytkowania 20

21 w rozrodzie i wpisu jego potomstwa do księgi głównej ogierów lub księgi głównej klaczy rasy huculskiej. Do momentu zdania próby zasadniczej dopuszcza się krycie przez takiego ogiera maks. 3 klaczy huculskich w sezonie, c. klacze po zaliczeniu wstępnej próby polowej (wierzchowej lub zaprzęgowej) są wpisywane do księgi, ale muszą obligatoryjnie do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 7 lat, zaliczyć z wynikiem pozytywnym zasadniczą polową próbę dzielności zgodnie z Załącznikiem Nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej (ocena płytowa oraz ścieżka lub zaprzęg). Niezaliczenie próby w ww. czasie spowoduje pozbawienie możliwości wpisu potomstwa klaczy do księgi głównej ogierów lub księgi głównej klaczy rasy huculskiej. W przypadku wpisu do księgi klaczy 8-letniej lub starszej, warunkiem wpisu jest zaliczenie zasadniczej próby użytkowości Zgodnie z Regulaminem prób antydopingowych (Załącznik nr 6) można wyznaczyć danego konia lub konie do przeprowadzenia badań antydopingowych System selekcji Selekcja powinna być prowadzona konsekwentnie i zmierzać do podstawowego celu, jakim jest remont klaczy matek oraz wyhodowanie ogierów czołowych. Najodpowiedniejsza dla koni huculskich jest metoda niezależnych poziomów brakowania polegająca na równoczesnym, lecz niezależnym selekcjonowaniu pod kątem każdej właściwości z osobna Selekcja prowadzona będzie indywidualnie dla każdego osobnika w trzech etapach: a. analiza rodowodowa, b. selekcja na podstawie cech eksterierowych, rozwoju fizycznego i oceny charakteru. Szczególnie trudna jest selekcja źrebiąt huculskich, które w czasie swojego rozwoju zmieniają proporcje i czasami bardzo słaby źrebak może okazać się doskonałym koniem i na odwrót. Wynika to z faktu, że konie huculskie są rasą późno dojrzewającą i trzeba w tym względzie zachować dużą ostrożność. W dużych ośrodkach hodowli koni huculskich zaleca się organizowanie wiosną lub jesienią 21

22 przeglądów koni, w czasie których przeprowadzana będzie selekcja i brakowanie. W hodowli wielkostadnej wskazane jest, aby odbywały się one dwa razy do roku. Za organizację i przygotowanie przeglądu odpowiedzialny będzie właściciel ośrodka. Selekcji dokonuje podmiot prowadzący księgę, c. selekcja na podstawie wyników wartości użytkowej. Próby dzielności będą odbywać się w miejscach uznanych przez prowadzącego księgę zgodnie z warunkami określonymi w Załączniku nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej Prowadząc selekcję, uwzględniać się będzie następujące cechy: a. typ i pokrój (w 100-pkt. skali bonitacyjnej przy wpisie do księgi klaczy lub księgi ogierów oraz po ukończeniu 5. roku życia), b. pomiary biometryczne (zgodne z wzorcem rasowym, przy wpisie do księgi klaczy lub księgi ogierów oraz po ukończeniu 5. roku życia), c. temperament i charakter zachowanie się w odniesieniu do ludzi, w czasie pielęgnacji, względem innych koni, podczas użytkowania, d. zdrowie, e. płodność, f. klacze wartości macierzyńskie, g. ogiery wartość rozpłodowa, h. wartość użytkowa wyniki prób dzielności przeprowadzonych zgodnie z Załącznikiem nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej Ogiery rasy huculskiej są poddawane 6-stopniowej selekcji, uwzględniającej następujące cechy: a. ocena źrebiąt przy matkach: typ, budowa i rozwój, zdrowie, ruch (maks. po 5 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt), b. ocena roczniaków: typ, pokrój, ruch w stępie, ruch w kłusie, kondycja i pielęgnacja (maks. po 10 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) na zorganizowanych przeglądach, typ, budowa i rozwój, zdrowie, ruch (maks. po 5 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) u hodowcy / właściciela, 22

23 c. ocena dwulatków: typ, pokrój, ruch w stępie, ruch w kłusie, kondycja i pielęgnacja (maks. po 10 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) na zorganizowanych przeglądach, typ, budowa i rozwój, zdrowie, ruch (maks. po 5 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) u hodowcy / właściciela, d. komisyjna kwalifikacja ogierów do wpisu do księgi stadnej zgodnie z pkt. 8.4, e. wstępna próba dzielności zgodnie z Załącznikiem nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej, f. zasadnicza próba dzielności zgodnie z Załącznikiem nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej Klacze rasy huculskiej są poddawane 6-stopniowej selekcji, uwzględniającej następujące cechy: a. ocena źrebiąt przy matkach: typ, budowa i rozwój, zdrowie, ruch (maks. po 5 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt), b. ocena roczniaków: typ, pokrój, ruch w stępie, ruch w kłusie, kondycja i pielęgnacja (maks. po 10 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) na zorganizowanych przeglądach, typ, budowa i rozwój, zdrowie, ruch (maks. po 5 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) u hodowcy / właściciela, c. ocena dwulatków: typ, pokrój, ruch w stępie, ruch w kłusie, kondycja i pielęgnacja (maks. po 10 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) na zorganizowanych przeglądach, typ, budowa i rozwój, zdrowie, ruch (maks. po 5 pkt. za każdą cechę, z dokładnością do 0,5 pkt) u hodowcy / właściciela, d. wstępna próba dzielności zgodnie z Załącznikiem nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej, e. wpis do księgi stadnej zgodnie z pkt. 8.4, 23

24 f. zasadnicza próba dzielności zgodnie z Załącznikiem nr 1. Metodyka oceny wartości użytkowej System kojarzeń Hodowla koni huculskich w Polsce prowadzona jest w oparciu o 7 głównych linii męskich: (Po) Polana, (Gu) Gurgula, (Go) Górala, (Hr) Hrobego, (Ou) Ousora, (Pt) Pietrosu i (Pr) Prislopa oraz 14 linii żeńskich (rodzin): (A) Agatki, (B) Bajkałki, (C) Czeremchy, (F) Wrony, (G) Gurgul, (J) Jagody (Góralki nowosądeckiej), (L) Laliszki, (N) Nakonecznej, (O) Wołgi, (P) Polanki, (S) Sroczki, (T) Sekundy, (W) Wydry, (Z) Redy. W przypadku koni huculskich podczas doboru do rozpłodu można zastosować tylko metodę hodowli w czystości rasy. Ze względu na małą populację tych koni dobór musi być tak prowadzony, by nie dopuścić do depresji inbredowej. Priorytetowym zadaniem jest zachowanie zrównoważonego stanu ilościowego istniejących linii męskich i rodzin żeńskich. W połowie poprzedniego stulecia było 17 rodzin żeńskich: obecnie w pełni reprezentowanych jest 12, dwie rodziny są zagrożone, natomiast pozostałe trzy rodziny przestały istnieć. Konieczne zatem jest podjęcie aktywnych działań w celu ciągłej kontroli liczebności i jakości populacji. Wiele względów przemawia za tym, aby hodowla zarodowa prowadzona była w większych stadninach. Konieczne jest zachowanie ciągłości wszystkich linii męskich. Przy dokonywaniu wyboru ogiera z danej linii należy uwzględnić rodzinę żeńską, z której pochodzi matka ogiera, a także ocenę jego wartości użytkowej i ewentualnie jego potomstwa. Tak samo należy dążyć do utrzymania wszystkich rodzin żeńskich. XII. OCENA EFEKTYWNOŚCI DZIAŁANIA PROGRAMU Oceny efektywności działania programu dokonuje Komisja Księgi Stadnej koni rasy huculskiej, która jest powoływana i działa zgodnie z regulaminem prowadzącego księgę Ocena efektywności działania programu dokonywana jest poprzez: monitorowanie liczebności populacji, 24

25 sprawdzanie prawidłowości prowadzenia oceny wartości użytkowej, analizę wyników prób użytkowości, analizę jakości potomstwa. 25

26 ZAŁĄCZNIK NR 1. METODYKA OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ Regulamin próby dzielności Do próby dzielności mogą przystąpić ogiery i klacze rasy huculskiej spełniające warunki wpisu do księgi rasy huculskiej. 1. Wstępna polowa próba dzielności dla koni rasy huculskiej - wierzchowa lub zaprzęgowa 1.1. Warunkiem wpisu ogiera i klaczy do księgi rasy huculskiej jest zaliczenie co najmniej wstępnej polowej próby dzielności Minimalny wiek ogiera i klaczy rasy huculskiej dopuszczający do przystąpienia do wstępnej próby polowej to ukończone 33 miesięcy życia Zalecana minimalna liczba koni wymagana do przeprowadzenia próby to minimum 3 sztuki ogierów lub klaczy poddawanych próbie Próba polowa wstępna może być przeprowadzana pod siodłem lub w zaprzęgu. Ogier lub klacz poddawane próbie są siodłane, kiełznane lub zaprzęgane w obecności komisji przeprowadzającej próbę. Próba polowa wstępna zaprzęgowa przeprowadzana jest w lekkim ogumionym pojeździe z dwoma dyszelkami o wadze, wraz z powożącym, od 100 do 150% masy ciała ocenianego konia. Pomoce (palcat, bat) dopuszczone tylko w minimalnym zakresie. Ostrogi niedozwolone. Jeździec obowiązkowo musi mieć twarde ochronne nakrycie głowy z trzypunktowym zapięciem i buty z obcasem. Przy zakładaniu siodła lub oprzęganiu wymagana jest obecność drugiej osoby W próbie polowej wstępnej przeprowadzanej zarówno pod siodłem, jak i w zaprzęgu, koń dwukrotnie pokonuje dystans około m, po trasie o naturalnym podłożu (ziemnym lub trawiastym): stępem, a następnie w drugim nawrocie kłusem. Komisja ocenia również zachowanie podczas siodłania lub odprzęgania oraz podczas wsiadania na konia lub pojazd, stanie w miejscu, sposób ruszania i zatrzymania oraz sposób reakcji konia na wodze lub lejce, jego posłuszeństwo, temperament i charakter. 26

27 1.6. Ze względów bezpieczeństwa na trasie podczas oceny może znajdować się tylko jeden koń Zachowanie się konia podczas całego przebiegu próby, zarówno przeprowadzanej pod siodłem, jak i w zaprzęgu, oceniane jest, w zależności od wykonywania wymaganych próbą czynności, w skali 10-punktowej oddzielnie dla stępa, kłusa oraz posłuszeństwa podczas próby Wynikiem końcowym są trzy oceny: pierwsza za przebieg próby w stępie, druga za przebieg próby w kłusie, a trzecia za posłuszeństwo, temperament, charakter oraz współpracę z człowiekiem, biorąc pod uwagę następujące wymiary temperamentu i charakteru: Temperament - zespół cech psychicznych, w przeważającej części dziedzicznych, ujawniający się już od pierwszych dni życia źrebięcia i względnie trwały przez całe życie. Określany jako forma, styl zachowania, silnie uwarunkowany biologicznie. Posiada charakter ilościowy odpowiada na pytanie jak szybko, jak długo, jak intensywnie zwierzę reaguje. Na temperament mają wpływ takie czynniki jak temperatura otoczenia, proces starzenia się, kondycja organizmu czy stan zdrowia. Pożądane wymiary temperamentu: energiczność wrodzona łatwość i lekkość ruchu, chęć do ruchu na przód, łatwość w przechodzeniu do wyższych chodów i utrzymaniu tempa, niepłochliwość pod uwagę brane są tylko reakcje wobec nieznanych przedmiotów oraz reakcje w niespodziewanych sytuacjach, ocenie podlega dynamika reakcji (bezruch vs ucieczka), jej nasilenie i czas utrzymywania się, koń powinien rzadko się płoszyć, w przypadku spłoszenia reagować niezbyt intensywnie i szybko przełamywać strach, eksplorując nowe miejsca i podchodząc z zaciekawieniem do nieznanych przedmiotów, wrażliwość wysoka wrażliwość zmysłów oraz zainteresowanie otoczeniem, szybka wyraźna reakcja na subtelne sygnały i pomoce, zarówno popędzające jak i wstrzymujące, adaptacyjność odporność na stres, duża szybkość uczenia się, zdolność do koncentracji i zapamiętywania, cierpliwość, bezproblemowe 27

28 dostosowywanie się do zmiennych warunków (elastyczność zachowania), zdolność do odpoczynku i regeneracji po pracy (spokojne zachowanie w boksie, brak stereotypii) Charakter zespół cech psychicznych, w przeważającej części nabytych, kształtujący się w największym stopniu na drodze interakcji ze środowiskiem poprzez procesy uczenia się. Rozwija się od pierwszych chwil życia na bazie wrodzonych zachowań instynktownych i cech temperamentu, jednak kluczową rolę odgrywa nabywane doświadczenie. Posiada charakter jakościowy i określany jest jako treść zachowania - odpowiada na pytanie w jaki sposób zwierzę zinterpretuje daną sytuację i na które zachowanie się zdecyduje. Nasilenie cech charakteru jest uzależnione od wcześniejszych doświadczeń, kontekstu społecznego i sytuacyjnego, może ulegać radykalnym zmianom w ciągu życia. Pożądane wymiary charakteru: podporządkowanie podporządkowanie wobec człowieka, brak tendencji do buntu, podporządkowanie podczas prowadzenia w ręku, obsługi i pracy. O braku podporządkowania można mówić tylko wtedy, gdy koń ignoruje polecenie mimo, że rozumie je i jest w stanie je wykonać. brak agresji brane są pod uwagę zachowania agresywne o różnym nasileniu wobec człowieka i innych koni, również pchanie się, tulenie uszu czy grożenie zadem, koń powinien być uważny i łagodny wobec ludzi, chęć kontaktu dążenie do kontaktu z człowiekiem, zainteresowanie i podchodzenie do człowieka, łatwość łapania, chęć przebywania w towarzystwie człowieka, samodzielność niezależność od innych koni i opiekuna, koń jest spokojny gdy zostaje sam, samodzielność w trudnych sytuacjach oraz aktywne strategie radzenia sobie, np. metodą prób i błędów (vs zależność socjalna oraz bierne strategie, np. wyuczona bezradność). 28

29 1.9. Stosowana skala ocen za przebieg prób w ruchu: 10 pkt - z łatwością, bezbłędnie, w sposób płynny, w linii prostej po wytyczonej trasie, 9 pkt - z łatwością, z drobnymi błędami, w sposób płynny, ale zdarza się nieregularność chodów, 8 pkt - z drobnymi zahamowaniami, mniej płynnie, trudności w utrzymaniu linii prostej, 7 pkt - reakcja na wodze i lejce z oporami, ale zadanie wykonane w całości, 6 pkt - z trudnościami, po 1-2 nieudanych próbach, ale wykonane w całości, 5 pkt - dużymi oporami, po 3 próbach, wykonane w całości, 4 pkt - z dużymi oporami, po więcej niż 3 nieudanych próbach, konieczna pomoc drugiej osoby, 3 pkt - z dużymi oporami, po więcej niż 3 nieudanych próbach, konieczna pomoc drugiej osoby, zadanie niewykonane w całości, 2 pkt - z dużymi oporami, po więcej niż 3 nieudanych próbach, mimo pomocy drugiej osoby niewykonanie zadania, 1 pkt - niemożliwe do wykonania wskutek oporu lub niebezpiecznych reakcji konia Stosowana skala ocen za przebieg próby posłuszeństwa: 10 pkt koń z łatwością akceptuje wykonywane czynności, wykazuje spokój i posłuszeństwo przy siodłaniu lub zaprzęganiu oraz wsiadaniu i ruszaniu, 9 pkt koń łatwo przyjmuje siodło lub uprząż, ale wykazuje pewien niepokój lub usztywnienie przy wsiadaniu i ruszaniu, 8 pkt koń wykazuje niepokój przy zakładaniu siodła lub uprzęży, nerwowość przy ruszaniu, 7 pkt koń niespokojny, z lekkimi oporami daje sobie założyć siodło lub uprząż, wykazuje nerwowość i brak płynności przy ruszaniu, 6 pkt koń z pewnymi trudnościami wykonuje wszystkie czynności (po 1-2 próbach), 29

30 5 pkt koń z wyraźnymi oporami wykonuje poszczególne czynności (po maksymalnie 3 próbach), 4 pkt koń wykazuje duży opór przy każdej czynności, po więcej niż 3 próbach konieczna pomoc drugiej osoby przy ruszaniu, 3 pkt koń wykazuje duży opór i brak posłuszeństwa, wielokrotne próby każdej czynności, pomimo pomocy osoby drugiej zadanie niewykonane, 2 pkt koń wykazuje duży opór, podjęte zostały wielokrotne próby wykonania zadania, kontynuowanie zadania niemożliwe, 1 pkt zadanie niemożliwe do wykonania wskutek zdecydowanego oporu i niebezpiecznych reakcji konia Warunkiem zaliczenia próby wstępnej jest uzyskanie wyniku co najmniej 18 pkt, przy czym za żaden element koń nie może otrzymać mniej niż 5 pkt. Próbę można powtórzyć jednokrotnie, po co najmniej jednomiesięcznym ponownym przygotowaniu konia We wstępnej próbie dzielności stosuje się następujące oceny słowne: ocena wybitna ocena bardzo dobra ocena dobra ocena dostateczna ocena niedostateczna pkt pkt pkt pkt poniżej 18 pkt 30

31 Schemat trasy wstępnej polowej próby dzielności pod jeźdźcem lub w zaprzęgu - stęp Trasa przebiegu próby - łącznie m w II odcinkach Koń z jeźdźcem lub z zaprzęgiem - początek trasy, pozycja stój Komisja 1 2 Pozycja stój Stęp Ocena rozpoczyna się na sygnał sędziego z pozycji stój (1). Koń rusza stępem (2), przed końcem I odcinka trasy ( m) zatrzymuje się - pozycja stój (1). Następnie ponownie rusza stępem (2), zawraca i powtórnie zatrzymuje się - pozycja stój (1). Kolejny raz rusza stępem (2). Ocena w stępie kończy się zatrzymaniem na końcu II odcinka trasy na wprost - pozycja stój (1). Koń zawraca stępem i zatrzymuje się, czekając na sygnał sędziego do rozpoczęcia oceny w kłusie. Schemat trasy wstępnej polowej próby dzielności pod jeźdźcem lub w zaprzęgu - kłus Trasa przebiegu próby - łącznie m w II odcinkach Koń z jeźdźcem lub z zaprzęgiem - początek trasy, pozycja stój Komisja Pozycja stój Stęp Kłus Ocena rozpoczyna się na sygnał sędziego z pozycji stój (1). Koń po krótkim odcinku stępa przechodzi do kłusa (3), przed końcem I odcinka trasy ( m) zatrzymuje się - pozycja stój (1). Następnie rusza stępem (2), zawraca i ponownie zatrzymuje się - pozycja stój (1). Po krótkim odcinku stępa znów przechodzi do kłusa (3). Ocena kończy się spokojnym zatrzymaniem na końcu II odcinka trasy na wprost - pozycja stój (1). 31

32 2. Zasadnicza polowa próba dzielności dla koni rasy huculskiej - wierzchowa lub zaprzęgowa 2.1. Minimalny wymagany wiek koni rasy huculskiej (ogierów i klaczy) przystępujących do zasadniczej polowej próby dzielności - ukończone 36 miesięcy życia. Ogólny stan zdrowia oceniany jest przez lekarza weterynarii i on decyduje o dopuszczeniu konia do udziału w próbach Minimalna liczba koni (ogierów, klaczy, wałachów) potrzebna do przeprowadzenia próby dzielności - 5 szt Próba polowa zasadnicza może być przeprowadzana pod siodłem lub w zaprzęgu. W skład zasadniczej polowej próby wierzchowej wchodzą: ocena eksterieru i próba terenowa - ścieżka huculska, natomiast w skład zasadniczej polowej próby zaprzęgowej wchodzą: ocena eksterieru i alternatywna dla ścieżki huculskiej polowa próba zaprzęgowa Ocena eksterieru - ocena typu, budowy, ruchu i ogólnego wrażenia. Maksymalna liczba punktów bonif. możliwych do zdobycia w tej konkurencji to Ścieżka huculska - jako sprawdzian umiejętności pokonywania naturalnych i sztucznych przeszkód terenowych, odwagi, zdolności, posłuszeństwa i treningu konia. Dla zawodnika jest to próba jazdy w zadanym tempie i umiejętności prowadzenia konia w trudnym terenie. Maksymalna liczba punktów bonifikacyjnych możliwych do zdobycia w tej konkurencji to Polowa próba zaprzęgowa - próba alternatywna dla ścieżki huculskiej. Sprawdzian posłuszeństwa, zręczności i sprawności konia oraz umiejętności powożącego. Maksymalna liczba punktów bonifikacyjnych możliwych do zdobycia w tej konkurencji to Organizator jest zobowiązany uzyskać zgodę prowadzącego księgę (PZHK) na przeprowadzenie próby dzielności Komisja Sędziowska (min. 3 osoby) jest powoływana i zatwierdzana przez prowadzącego księgę w porozumieniu z organizatorem Organizator jest zobowiązany do przygotowania trasy i przeszkód zgodnie z regulaminem oraz do zapewnienia bezpieczeństwa koniom i jeźdźcom podczas przebiegu próby dzielności. 32