(Dz. U. L 142/1). 2 Ibidem.

Transkrypt

1 53 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y I Wprowadzenie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz. Urz. UE L 142 z ) została uchwalona na podstawie art. 82 u. 2 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej 1 jako element polityki utrzymania i rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Wprowadza ona minimalne normy dotyczące postępowania karnego w celu umożliwienia wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, dla którego niezbędne jest aby sądy Państw Członkowskich oraz uczestnicy procesu karnego, dzięki harmonizacji prawa w tym zakresie, zyskali zaufanie do wyroków wydawanych w sądach innych Państw Członkowskich i traktowali te wyroki jak wyroki sądów własnego państwa 1. 1 Osiągnięcie tego celu wymaga zaufania nie tylko do odpowiedniości przepisów, ale również prawidłowości ich stosowania. 2 Omawiana dyrektywa jest elementem szerszego procesu legislacyjnego zmierzającego do realizacji powyższych celów. Trzeba też podkreślić, że wyznacza ona jedynie minimalny poziom ochrony, poszczególne państwa mogą przyznać uczestnikom procesu karnego szersze prawa. Prawo do informacji, którego ona dotyczy, było obecne w ustawodawstwie Państw Członkowskich, a także w wiążących je umowach międzynarodowych takich jak Europejska Konwencja Praw Człowieka oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych na długo przed jej wejściem w życie. Dyrektywa jednak, zawiera dużo bardziej szczegółową regulację niż wymienione umowy. Zawiera też zastrzeżenie stanowiące, iż wszystkie jej przepisy odpowiadające prawom gwarantowanym przez Konwencję powinny być interpretowane i wdrażane w sposób spójny z tymi prawami i orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 3 W niniejszym artykule omówione zostaną najpierw najważniejsze przepisy polskiego kodeksu postępowania karnego z 1997 roku oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka dotyczące prawa do informacji, a w następnej kolejności przepisy dyrektywy 2012/13/UE. II Prawo do informacji w polskim ustawodawstwie oraz w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Prawo do informacji wynika z jednego najbardziej fundamentalnych praw przysługujących oskarżonemu, czyli prawa do obrony. To ostatnie oznacza możliwość podejmowania czynności procesowych w ramach uprawnień przewidzianych dla stron procesowych zmierzających do odparcia oskarżenia. 4 Oskarżonemu lub podejrzanemu, który nie został stosownie pouczony o przysługujących mu w procesie uprawnianiach dużo trudniej jest realizować prawo do obrony, w szczególności jeżeli nie korzysta on z pomocy obrońcy. Polskie przepisy procesowe gwarantują cały szereg uprawnień składających się na prawo do informacji. Podstawowym z nich jest art kodeksu postępowania karnego, który stanowi, że jeżeli organ procesowy jest zobowiązany do poinformowania uczestników postępowania o ich prawach i obowiązkach, to nieudzielenie lub błędne udzielenie informacji przez organ nie może pociągać za sobą ujemnych skutków dla tych uczestników lub innych osób, których to dotyczy. Ponadto, 2 tego przepisu nakłada na organ obowiązek informowania w miarę potrzeby uczestników o ich prawach i obowiązkach nawet wtedy, gdy ustawa wyraźnie tego od organu nie wymaga. Brak pouczenia lub mylne pouczenie w takim przypadku ma takie same skutki jak wtedy gdy ustawa wprost pouczenia wymagała, jeżeli tylko w świetle okoliczności sprawy było ono nieodzowne. 1 Pkt4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz. U. L 142/1). 2 Ibidem. 3 Pkt 42 dyrektywy 2012/13/UE. 4 P. Wiliński, Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym, Kraków, 2006, s. 36.

2 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 54 Przepis ten jest wyrazem zasady informowania uczestników procesu o ich obowiązkach i uprawnieniach, która czasem jest też uznawana za element bardziej podstawowych zasad: zasady lojalności organów procesowych lub zasady rzetelnego (uczciwego) procesu 5. Występuje ona w dwóch postaciach: bezwzględnej ( 1 - sytuacje, w których ustawa wprost wymaga pouczenia) oraz względnej ( 2 - sytuacje, w których organ powinien informować uczestników w miarę potrzeby). W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że uchybienie procesowe uczestnika postępowania mające wpływ na wynik sprawy i będące skutkiem braku pouczenia lub błędnego pouczenia jest względną przyczyną odwoławczą. Ponadto uznaje się, że pouczenie niepełne ma taki sam skutek jak pouczenie błędne lub całkowity brak pouczenia. W konsekwencji można uznać, że zasada informowania uczestników procesu przełamuje w tym konkretnym wypadku zasadę, zgodnie z którą nieznajomość prawa szkodzi (ignorantia iuris nocet) 6. Trzeba podkreślić, że obecność tej zasady w polskim prawodawstwie ma już długą historię, art. 16 obecnego kodeksu jest prawie dosłownie przeniesionym art. 10 kodeksu postępowania karnego z 1969 roku. 7 Do najważniejszych przepisów k.p.k wprost nakładających na organy procesowe obowiązek pouczenia oskarżonego lub podejrzanego należą m.in.: art. 6 (prawo do obrony, a w szczególności do korzystania z usług obrońcy), art zd. 2 (prawo do składania lub odmowy składania wyjaśnień i odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania), art (prawa wymienione w poprzednim przepisie oraz prawo do składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia; przepis ten ma zastosowanie wyłącznie gdy oskarżony bierze udział w rozprawie głównej). Najszerszy katalog uprawnień, o których należy pouczyć oskarżonego zawiera art k.p.k. Przepis ten wymienia następujące prawa, o których pouczyć podejrzanego należy jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem: do składania lub odmowy składania wyjaśnień, do odmowy odpowiedzi na pytania, do informacji o treści zarzutów i ich zmianach, do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, do skorzystania z pomocy obrońcy, do wystąpienia o obrońcę z urzędu, do końcowego zapoznania z materiałami postępowania przygotowawczego, do skorzystania z pomocy tłumacza, do bycia przesłuchanym w obecności obrońcy oraz o prawach związanych z możliwością konsensualnego zakończenia postępowania karnego (podejrzanego należy też poinformować o możliwości przeprowadzenia mediacji). W odniesieniu do osoby zatrzymanej prawo do informacji gwarantuje art k.p.k., który nakazuje organom procesowym poinformować taką osoba o przyczynach zatrzymania oraz pouczyć o przysługujących jej prawach m.in. o prawie do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (które zostało wprowadzone w efekcie implementacji Dyrektywy 2010/64/UE). Paragraf piąty tego artykułu upoważnia Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia określającego wzór takiego pouczenia (przepis ten realizuje szczegółowe wymogi Dyrektywy, opisane niżej). Prawo do informacji jest też jednym z elementów prawa do rzetelnego procesu w rozumieniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Art. 6 Konwencji, dotyczący tego prawa, w ustępie trzecim wymienia minimalne prawa osoby oskarżonej o popełnienie czynu zagrożonego karą. Pkt a gwarantuje oskarżonemu prawo do szczegółowej informacji o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia. Informacja ta musi być udzielona niezwłocznie i w języku dla oskarżonego zrozumiałym. Pkt b przyznaje oskarżonemu prawo do posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony. Wprawdzie prawo oskarżonego do bycia poinformowanym o przysługujących prawach nie jest zapisane wprost, jednak jest ono częścią przyznanego w pkt. b prawa do obrony 8 oraz prawa do rzetelnego procesu. Należy zatem uznać, że Konwencja wymaga od swoich państw-stron zagwarantowania ich w swoich porządkach prawnych. Konwencja gwarantuje prawo do informacji również osobom zatrzymanym za sprawą art. 5 u. 2. Stanowi on, że osoba zatrzymana musi być niezwłocznie poinformowana o przyczynach zatrzymania i stawianych zarzutach, w zrozumiałym dla niej języku. III Dyrektywa 2012/13/UE Artykuł 82 Traktatu ustala ramy współpracy wymiarów sprawiedliwości Państw Członkowskich Unii Europejskiej w sprawach karnych. Jego wprowadzenie, pozwalające na harmonizowanie prawodawstw Państw Członkowskich za pomocą dyrektyw, rozpoczyna zupełnie nowy rozdział europejskiej polityki karnej. Przed wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego była ona prowadzona w ramach III filaru w drodze wydawania decyzji ramowych. W konsekwencji braku bezpośredniego skutku decyzji ramowych oraz mniejszych możliwości wywierania nacisku na Państwa Członkowskie uchylające się od ich wykonania, skuteczność decyzji ramowych była znacznie mniejsza. 5 Z. Gostyński, Obowiązek informowania uczestników postępowania o ich obowiązkach i uprawnieniach jako przejaw zasady uczciwego (rzetelnego) procesu, [w;] Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci prof. S. Waltosia, Warszawa, 2000, s L. Paprzycki, J, Grajewski, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego, t. I. Komentarz do art , Warszawa, 2013, komentarz do art Z. Gostyński, Obowiązek informowania, s P. Hofmański, Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń, 1995, s.255.

3 55 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Art. 82 przewiduje, że współpraca ta opierać się będzie na wzajemnym uznawaniu orzeczeń oraz zbliżaniu ustawodawstwa oraz przepisów wykonawczych w dziedzinach wymienionych w ustępie drugim tego artykułu oraz artykułu kolejnego. Ustęp drugi upoważnia Radę do stanowienia wspólnie z Parlamentem Europejskim zgodnie ze zwykłą procedura ustawodawczą dyrektyw ustanawiających minimalne normy w zakresie niezbędnym dla ułatwienia wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych, jak również współpracy policyjnej i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych o wymiarze transgranicznym. 9 Bezpośrednio określa on trzy dziedziny, których te minimalne normy mają dotyczyć: wzajemne dopuszczanie dowodów pomiędzy Państwami Członkowskimi, prawa jednostek w postępowaniu karnym oraz prawa ofiar przestępstw. Oprócz określenia tych trzech dziedzin, przepis ten przewiduje możliwość wydawania jednomyślnie przez Radę decyzji za zgodą Parlamentu Europejskiego określających inne szczególne aspekty postępowania karnego, w których normy minimalne, o których mowa wyżej, mogą być stanowione poprzez dyrektywy. Prawodawstwo Unii Europejskiej dotyczące harmonizacji praw jednostki w postępowaniu karnym jest elementem wspólnej polityki kryminalnej. Dokumentem, który określa aktualne kierunki jej rozwoju jest Rezolucja Rady z dnia 30 listopada 2009 r. dotycząca harmonogramu działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym (Dz.U. C 295z ) 10. W rezolucji tej stwierdza się, że na szczeblu Unii Europejskiej należy podjąć działania mające na celu umocnienie praw osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym. Załącznikiem do tej Rezolucji jest Harmonogram działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym, który przewiduje sześć środków, które powinny zostać wdrożone: A. Prawo do tłumaczenia pisemnego i ustnego B. Prawo do informacji o prawach i informacji o zarzutach C. Prawo do porady prawnej i pomocy prawnej D. Prawo do kontaktu z krewnymi, pracodawcami i organami konsularnymi E. Prawo do specjalnego zabezpieczenia dla osób podejrzanych lub oskarżonych wymagających szczególnego traktowania F. Zielona księga w sprawie tymczasowego aresztowania Dyrektywa 2012/13/UE wdraża środek B, dotyczy prawa podejrzanych i oskarżonych (od momentu, w którym osoby te zostaną poinformowane o podejrzeniu lub oskarżeniu o popełnienie przestępstwa) do informacji o przysługujących im prawach w postępowaniu karnym oraz do informacji o oskarżeniu skierowanym przeciwko nim. Dyrektywa stanowi również o prawach osób, wobec których zastosowano Europejski Nakaz Aresztowania. Jak zostało to już zaznaczone we wprowadzeniu, Dyrektywa 2012/13/UE jest elementem szerszego procesu legislacyjnego realizującego politykę utrzymania i rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Środek A został wdrożony Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym (jeszcze sprzed uchwalenia omawianej w artykule dyrektywy), natomiast środki C oraz D częściowo wdrożono 11 Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności. Kluczowym przepisem omawianej Dyrektywy jest art. 3, który przewiduje prawo do informacji osoby podejrzanej lub oskarżonej o następujących przysługujących jej na podstawie prawa Państwa Członkowskiego prawach: a) prawie dostępu do obrońcy; b) prawie do bezpłatnej porady prawnej i warunkach jej uzyskania; c) prawie do informacji dotyczących oskarżenia; d) prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego; e) prawie do odmowy składania wyjaśnień 12. Podejrzany lub oskarżony powinni być o powyższych prawach poinformowani ustnie lub pisemnie, prostym i przystępnym językiem, w sposób uwzględniający szczególne potrzeby podejrzanego lub oskarżonego wymagających szczególnego traktowania. Ponadto, oskarżony lub podejrzany ma prawo do otrzymania niezwłocznie informacji o czynie zabronionym, o dokonanie którego jest oskarżony lub podejrzewany. Informacja o czynie zabronionym musi być na 9 Art. 82 u. 2 dyrektywy 2012/13/UE. 10 A. Górski, M. Toruński, Zmiany w treści prawa do tłumaczenia w postępowaniu karnym według Dyrektywy Komisji I Rady 2010/64/UE, Białostockie Studia Prawnicze 2014, nr 15, s A. Gajda, Umocnienie praw jednostki w postępowaniu karnym w Unii Europejskiej a Dyrektywa w sprawie dostępu do adwokata, Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace 2014, nr 1, s Art. 3 u. 1 Dyrektywy 2012/13/UE.

4 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 56 tyle szczegółowa, aby zagwarantować rzetelność postępowania karnego oraz skuteczność wykonywania prawa do obrony. 13 Art. 6 u.3 rozszerza to prawo zobowiązując Państwa Członkowskie, aby osobom podejrzanym najpóźniej w chwili przekazania podstawy oskarżenia do oceny sądu udostępniono szczegółowe informacje na temat oskarżenia. W szczególności, informacje te powinny obejmować określenie rodzaju przestępstwa, jego kwalifikację prawną oraz charakter udziału osoby oskarżonej. Osobom podejrzanym lub oskarżonym, które dodatkowo zostały zatrzymane, prawa wymienione w art. 3 u. 1 powinny zostać zakomunikowane w sposób pisemny, poprzez wręczenie im pouczenia o prawach (przykładowy wzór takiego pouczenia zawiera załącznik do dyrektywy). Osoby te mają prawo nie tylko do zapoznania się z tym pouczeniem o prawach, ale również do zatrzymania go w posiadaniu przez cały okres trwania zatrzymania. Dodatkowo art. 4 u.2 nakazuje, aby pouczenie o prawach zawierało informację o następujących prawach przysługujących osobie zatrzymanej: a) o prawie dostępu do materiałów sprawy (nieodpłatnego); b) o prawie do poinformowania władz konsularnych oraz jednej osoby; c) o prawie do dostępu do pilnej pomocy medycznej. Pouczenie musi też zawierać informację o maksymalnej liczbie godzin lub dni, podczas których osoba podejrzana lub oskarżona może być pozbawiona wolności, zanim zostanie postawiona przed organem sądowym 14. Oprócz powyższych, pouczenie powinno zawierać informację o wszelkich prawnie dostępnych dla osoby aresztowanej środkach zakwestionowania zgodności z prawem decyzji o aresztowaniu, oceny jej zasadności oraz możliwości ubiegania się o tymczasowe zwolnienie. Pisemne pouczenie o prawach powinno być sporządzone w języku zrozumiałym dla osoby podejrzanej lub oskarżonej. Gdy takowe nie jest dostępne, należy tę osobę poinformować ustnie w zrozumiałym dla niej języku, a pisemne pouczenie w zrozumiałym języku przekazać bez nieuzasadnionej zwłoki. Gdy jest to konieczne dla zapewnienia rzetelności postępowania, osoby podejrzane lub oskarżone powinny być informowane o wszelkich zmianach informacji, do podania których zobowiązuje art. 6 dyrektywy (czyli informacji o czynie zabronionym, szczegółowych informacji na temat oskarżenia oraz informacji o powodach zatrzymania lub aresztowania) Oprócz zagwarantowania prawa do informacji o oskarżeniu, Dyrektywa zobowiązuje też Państwa Członkowskie do zapewnienia dostępu do materiałów sprawy. Art. 7 u. 2 gwarantuje osobie oskarżonej lub podejrzanej nieodpłatny dostęp do całego materiału dowodowego będącego w posiadaniu właściwych organów w celu zagwarantowania rzetelnego postępowania i możliwości przygotowania do obrony. Dotyczy to zarówno materiału dowodowego świadczącego na korzyść, jak i tego świadczącego na niekorzyść osoby podejrzewanej lub oskarżonej. Dostęp do tego materiału musi być zapewniony w czasie, który pozwoli na wykonywanie prawa do obrony. W żadnym jednak wypadku nie może się to stać później niż w momencie rozpoczęcia postępowania sądowego (przekazania podstawy oskarżenia do oceny sądu). Powyższe uprawnienia przysługują wszystkim osobom podejrzewanym lub oskarżonym, niezależnie od tego czy zostały one pozbawione wolności czy też nie. Tym spośród nich, które zostaną zatrzymane, przysługuje ponadto prawo dostępu do dokumentów (również nieodpłatnego), będących w posiadaniu właściwych organów, które są związane z konkretną sprawą i mają istotne znaczenie dla zakwestionowania legalności ich zatrzymania lub aresztowania. W art. 7 u. 3 zastrzega się też, że uprawnienie osoby zatrzymanej do dostępu do tych dokumentów nie może zostać naruszone przez opóźnienie dostępu do materiału dowodowego, o którym mowa w poprzednim akapicie. Oznacza to, że nawet gdy przepisy krajowe dopuszczają zgodnie z Dyrektywą ograniczenie dostępu do materiału dowodowego, to nie mogą ograniczyć dostępu do tych jego elementów, które jednocześnie stanowią związane ze sprawą dokumenty mające znaczenie dla zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania. Wprawdzie prawo dostępu do materiałów sprawy jest jedną z kluczowych gwarancji procesowych, Dyrektywa pozwala Państwom Członkowskim w ściśle określonych wypadkach je ograniczyć. Art. 7 u.4 przewiduje wyjątki od uprawnień sformułowanych w poprzednich ustępach tego artykułu. Stanowi on, iż prawa dostępu do materiałów sprawy można odmówić w następujących wypadkach, gdy odmowa ta nie narusza prawa do rzetelnego procesu: a) gdy dostęp taki może doprowadzić do poważnego zagrożenia dla życia lub praw podstawowych innej osoby ; b) gdy odmowa jest bezwzględnie konieczna dla ochrony ważnego interesu publicznego. Przykładami konieczności motywowanej ochroną ważnego interesu publicznego wskazywanymi przez sam przepis dyrektywy są szkoda dla trwającego dochodzenia i bezpieczeństwo narodowe Państwa Członkowskiego, w którym toczy się postępowanie karne. Z uwagi na to, iż nie jest to enumeratywne wyliczenie, prawo krajowe może przewidywać inne przypadki, w których ważny interes publiczny uzasadni odmowę dostępu do materiałów sprawy lub odmawiać 13 Art. 6 u. 1. Dyrektywy 2012/13/UE. 14 Art. 6 u. 2 Dyrektywy 2012/13/UE.

5 57 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y prawa dostępu w sposób ogólny, we wszystkich sytuacjach, w których naruszony jest ważny interes publiczny. Dyrektywa zastrzega jednak, że decyzja o takiej odmowie musi być podejmowana przez organ sądowy albo, jeśli wydaje ją organ innego typu, to powinna przynajmniej podlegać sądowej kontroli. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że Dyrektywa nie przewiduje analogicznych wyjątków od prawa dostępu osób zatrzymanych lub aresztowanych do dokumentów mających związek z konkretną sprawą i mających znaczenie dla skutecznego zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania. Oprócz powyżej opisanej ogólnej regulacji dotyczącej wszystkich osób zatrzymanych lub aresztowanych, Dyrektywa zawiera też unormowania dotyczące prawa do informacji osób zatrzymanych w związku z wystawieniem Europejskiego Nakazu Aresztowania. Oprócz informacji, do których uprawnieni są wszyscy zatrzymani osoby takie powinny zostać pouczone o prawach przysługujących im na mocy przepisów prawa krajowego wdrażających decyzję ramową 2002/584/WSiSW. IV Podsumowanie Państwa Członkowskie były zobligowane do transpozycji dyrektywy 2012/13/UE do dnia 2 czerwca 2014 roku. Większość gwarantowanych przez nią uprawnień znajdowała się już wcześniej w ich prawodawstwach. Prawa: dostępu do materiałów sprawy, do informacji o możliwości skorzystania z pomocy prawnej czy do odmowy składania zeznań stanowią wspólny i dobrze zakorzeniony element tradycji prawnych wielu Państw Członkowskich. Jak jednak wskazuje się w literaturze, nie wszędzie każde z tych praw jest w równym stopniu chronione, zarówno z powodu braku odpowiedniej regulacji jak i nieodpowiedniej praktyki stosowania prawa. Rozmaite prawa składające się na prawo do informacji znajdowały się nie tylko w krajowych porządkach prawnych, ale były również gwarantowane na szczeblu międzynarodowym. Szczególnie istotne jest w tym względzie orzecznictwo ETPCz, który interpretując Konwencję, przede wszystkim art. 6 gwarantujący prawo do rzetelnego procesu, przyznawał podejrzanym i oskarżonym różne formy prawa do informacji, pomimo tego, iż nie jest ono wyrażone wprost w konwencji. Biorąc jednak pod uwagę niejednolitość orzecznictwa strasburskiego oraz fakt, iż nawet najbardziej utrwalona linia orzecznicza nie ma charakteru formalnie obowiązującego źródła prawa, orzecznictwo ETPCz, nie mogło w wystarczającym stopniu pełnić funkcji zbliżającej niejednorodne ustawodawstwa poszczególnych krajów europejskich. Z powyższych względów uchwalenie omawianej dyrektywy było prawdopodobnie środkiem niezbędnym dla realizacji założeń unijnej polityki kryminalnej, zakładającej potrzebę obowiązywania podobnych minimalnych standardów ochrony praw procesowych podejrzanych i oskarżonych. Dyrektywa jest bowiem czynnikiem silniej wpływającym na ustawodawstwo oraz praktykę stosowania prawa Państw Członkowskich UE niż orzecznictwo ETPCz, m.in. z uwagi na przewidziane w prawie pierwotnym sankcje za nieprawidłową transpozycję. Ponadto, Dyrektywa 2012/13/UE staje się przedmiotem wiążącej wykładni dokonywanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 15. Jego orzecznictwo stanowi zatem kolejny czynnik zbliżający do siebie standardy prawne Państw Członkowskich w przedmiotowej materii. W konsekwencji uznać należy, że Dyrektywa nie narusza fundamentalnej dla unijnego prawodawstwa zasady pomocniczości wyrażonej w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Na marginesie można zauważyć, że w praktyce Dyrektywa oprócz realizacji polityki karnej UE może również pozytywnie wpływać na realizację prawa do rzetelnego procesu gwarantowanego przez EKPC (poziom ochrony przewidziany w ustawodawstwach krajowych nie powinien być niższy niż ten wynikający z Konwencji 16 ). Trzeba też dodać, że w Polsce potrzeba zagwarantowania prawa do informacji w stopniu szerszym niż dotychczas wynikała nie tylko z konieczności implementacji Dyrektywy, ale również ze zdecydowanego przesunięcia polskiej procedury karnej w stronę kontradyktoryjności. Skuteczne realizowanie prawa do obrony w ramach kontradyktoryjnego modelu procesu nie jest możliwe, jeśli podejrzany lub oskarżony nie mają dostatecznej wiedzy o przysługujących im na poszczególnych etapach postępowania uprawnieniach oraz nie są zaznajomieni z treścią stawianych im zarzutów i materiałem dowodowym. Z uwagi na powyższe, ustawodawca nowelizując omawiane przepisy k.p.k. musiał wziąć pod uwagę nie tylko cele stawiane przez Dyrektywę, ale również spójność z całością reformy polskiego postępowania karnego. *** 15 A. Gajda, Umocnienie praw jednostki, s Ibidem.

6 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 58 Directive 2012/13 / EU of the European Parliament and of the Council of 22 May 2012 on the right to information in criminal proceedings (Acts. Office. EU L 142, ) was enacted pursuant to art. 82 in. 2 of the Treaty on the Functioning of the European Union, in order to prescribe minimum standards for criminal proceedings. The right to information to which it relates, was present in the legislation of the Member States, as well as international agreements such as the European Convention on Human Rights and the International Covenant on Civil and Political Rights, long before enactment of the Directive. However, the Directive contains far more detailed regulation than mentioned international agreements. The article is focused on discussion of the provisions of Directive 2012/13 / EU in the light of provisions of the Polish Code of Criminal Procedure and European Convention on Human Rights concerning the right to information.