Cele postępowania przygotowawczego: Zgodnie z art pkt 1-5 k.p.k. do celów postępowania przygotowawczego należy:

Transkrypt

1 Cele postępowania przygotowawczego: Zgodnie z art pkt 1-5 k.p.k. do celów postępowania przygotowawczego należy: ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo; wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy; zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 (dane osobopoznawcze oskarżonego, o karalności, z wywiadu środowiskowego) wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody; zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu. Cele postępowania przygotowawczego z art. 297 k.p.k. należy postrzegać również przez pryzmat celów postępowania karnego (art. 2 1 k.p.k.). Stosownie do treści art. 2 1 pkt 1-4 k.p.k. przepisy k.p.k. mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby: sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności (vide: art pkt 1-3, 5 k.p.k.) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego; zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności (vide: art pkt 4 k.p.k.) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. 1

2 Postępowanie przygotowawcze Śledztwo Dochodzenie Postępowanie przygotowawcze W sprawie (ad rem) Przeciwko osobie (ad personam) art. 313 k.p.k. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną (art. 303 k.p.k.) art. 325g 2 k.p.k. art k.p.k. Probalizm procesowy 2

3 Zatrzymanie (art. 244 k.p.k.) (uzasadnione przypuszczenie) Wszczęcie postępowania ad rem (art. 303 k.p.k.) (uzasadnione podejrzenie) Wszczęcie postępowania ad personam (art. 313 k.p.k.) (dostateczne podejrzenie) Zastosowanie środków zapobiegawczych (art. 249 k.p.k.) (duże prawdopodobieństwo) z urzędu (ex officio) Zainicjowanie postępowania przygotowawczego na skutek impulsu (zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa) Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa Społeczny obowiązek Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (art zd. pierwsze k.p.k.)., ale I. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa (art k.p.k.). II. Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118 (ludobójstwo), art. 118a (zbrodnia przeciwko ludzkości), art , art. 127 (zamach stanu), art

4 (zamach na konstytucyjny organ RP), art. 130 (szpiegostwo), art. 134 (zamach na życie prezydenta RP), art. 140, art. 148 (zabójstwo), art. 156 (ciężki uszczerbek na zdrowiu), art. 163 (sprowadzenie zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach), art. 166, art. 189 (bezprawne pozbawienie wolności), art lub 4, art. 198, art. 200 (seksualne wykorzystanie małoletniego poniżej 15 lat), art. 252 (wzięcie zakładnika) lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (art k.p.k.). Formy zawiadomienia: 1. Ustne Sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej; w protokole tym można również zamieścić wniosek o ściganie (art. 304a k.p.k.). 2. pisemne Czy zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa jest pismem procesowym w rozumieniu ustawy karnoprocesowej??? Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa czy też o możliwości popełnienia przestępstwa (vide: art. 234 i 238 k.k.)?? Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 234 k.k.). Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 238 k.k.). Sam fakt zawiadomienia o przestępstwie co do zasady nie nosi cech bezprawności. Każdy kto uznaje, że popełnione zostało przestępstwo ścigane z urzędu ma nie tylko prawo, lecz społeczny obowiązek zawiadomienia o tym organy ścigania (art k.p.k.). Tylko więc 4

5 zawiadomienie, które nie jest realizacją tego obowiązku, a wykorzystaniem wspomnianej instytucji do szkodzenia innej osobie, mogłoby zostać uznane za bezprawne (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 września 2017 r., I ACa 270/17, LEX nr ). Zarówno zawiadomienie o przestępstwie, jak i wskazanie osoby podejrzanej mieszczą się w granicach prawa. Mogłyby przekraczać je wyłącznie wówczas, gdyby takie zawiadomienie i wskazanie konkretnej osoby podejrzanej dokonane było oczywiście z złym zamiarem i pełną świadomością nieprawdy takiego twierdzenia (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 1998 r., I ACa 1004/98, LEX nr 38033). Protokół z przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie Sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej; w protokole tym można również zamieścić wniosek o ściganie (art. 304a k.p.k.). Zawiadomienie przesłuchanie w charakterze świadka złożenie wniosku o ściganie w przypadku przestępstw wnioskowych. Na wniosek pokrzywdzonego składającego zawiadomienie o przestępstwie wydaje mu się potwierdzenie złożenia zawiadomienia, zawierające datę oraz miejsce jego przyjęcia, wskazanie organu przyjmującego wraz z danymi do kontaktu, sygnaturę sprawy, dane określające tożsamość pokrzywdzonego, czas i miejsce popełnienia czynu, którego dotyczy zawiadomienie, oraz zwięzły opis czynu i wyrządzonej szkody. O prawie tym należy pokrzywdzonego pouczyć (art. 304 b k.p.k.). 5

6 Przykładowo: Łódź, dnia 15 marca 2019 r. Prokuratura Rejonowa Łódź Widzew ul. Dąbrowskiego 40a Łódź Janina Nowak ul. Zmyślona Łódź Reprezentowana przez pełnomocnika: Adwokata Jana Skutecznego ul. Praworządna 11/ Łódź ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA / O MOŻLIWOŚCI POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA Działając w imieniu mojej mocodawczyni Janiny Nowak (pełnomocnictwo w załączeniu) na podstawie art k.p.k. zawiadamiam o możliwości popełnienia przestępstwa/o popełnieniu przestępstwa, przez Adama Nowaka zamieszkałego przy ul. Zmyślonej Łódź, (vide: art pkt 1 k.p.k.) polegającego na (vide: art pkt 2 k.p.k.) Opis czynu [tzw. konkluzja] (najlepiej opierać się o ustawowy zespół znamion) tj. o czyn z art. XYZ zabraniu w celu przywłaszczenia rzeczy ruchomej roweru górskiego marki XYZ o wartości 1200 zł na szkodę pokrzywdzonej Janiny Nowak tj. o czyn z art k.k. 6

7 zabraniu w celu przywłaszczenia rzeczy ruchomej roweru górskiego marki XYZ o wartości 1200 zł na szkodę pokrzywdzonej Janiny Nowak po uprzednim pokonaniu zabezpieczenia polegającym na przecięciu kłódki drzwi do piwnicy. tj. o czyn z art k.k. Mając na uwadze wnoszę o wszczęcie i przeprowadzenia postępowania karnego. Jednocześnie w imieniu pokrzywdzonej na podstawie art. 12 k.p.k. w zw. z art k.k./ art k.k. składam wniosek o ściganie w/w przestępstw. Jednocześnie wnoszę o: przeprowadzenie dowodu z. na okoliczność tego, że. UZASADNIENIE XXXXXXXXXXXXX Załączniki: Własnoręczny podpis Prawny obowiązek wszczęcia/ odmowy wszczęcia Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa (art k.p.k.). O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego - z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach (art k.p.k.). Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie (art k.p.k.). 7

8 Czynności sprawdzające/ postępowania sprawdzające (art. 307 k.p.k.). Ratio legis: - weryfikacja zawiadomienia pod kątem jego zasadności (przeciwdziałanie pieniactwu sądowemu); - uzupełnienie danych zawartym w zawiadomieniu (np k.p.k.) Postępowanie sprawdzające toczy się przed formalnym wszczęciem postępowania. Wszczęcie i przeprowadzenie czynności wyjaśniających nie rozpoczynają postępowania przygotowawczego. Czynności tego rodzaju występują niejako na przedpolu procesu karnego. Jeżeli zachodzi potrzeba, można zażądać uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie. W tym wypadku postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o odmowie wszczęcia należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia (art k.p.k.). Jaki jest charakter prawny w/w terminu? W postępowaniu sprawdzającym zgodnie z art k.p.k. nie przeprowadza się: dowodu z opinii biegłego; czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka. Skoro nie przeprowadza się tzw. czynności protokołowanych w jaki sposób dokumentuje się czynności sprawdzające? W świetle art i 2 k.p.k. wynika, że obowiązek sporządzenia protokołu wynika zawsze z przepisów prawa albo gdy jest to uzasadnione (tj. przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne), chyba, że ustawa wprowadza zakaz protokołowania. Sytuacja taka ma miejsce na gruncie czynności sprawdzających. Prokurator może objąć nadzorem postępowanie, o którym mowa w art. 307 k.p.k. (art k.p.k.). W obecnym stanie prawnym prokurator często nawet nie wie, że Policja prowadzi czynności sprawdzające. Policja nie ma bowiem obowiązku poinformowania o tym prokuratora (Przepis art k.p.k. jest uchylony od dnia 1 lipca 2003 r.). 8

9 Przykłady czynności sprawdzających: tzw. rozpytanie policyjne (najczęściej), odebranie dokumentów (np. umowy sprzedaży, faktur VAT itp.). Czynność rozpytania osoby, która w przyszłości może uzyskać status podejrzanego, nie narusza art k.p.k., gdyż na takiej osobie nie ciąży prawny obowiązek udzielania na żądanie organów ścigania informacji dotyczących jakichkolwiek okoliczności przestępstwa. Czynność rozpytania nie narusza także art k.p.k., gdyż prawo do milczenia odnosi się do osoby, której postawiono zarzut popełnienia przestępstwa. Z charakteru czynności rozpytania wynika, że osoba, która potencjalnie może stać się podejrzaną, nie ma obowiązku udzielania informacji, a nawet, jak w przypadku osoby, która następnie uzyska status świadka, może ona w sposób bezkarny złożyć fałszywe oświadczenie (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 maja 2016 r., III KK 334/15, LEX nr ). Czynności w niezbędnym zakresie art. 308 k.p.k. Ratio legis: Zabezpieczenie śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem. Chodzi o stan niecierpiący zwłoki. Chodzi o tzw. czynności niepowtarzalne. Mają miejsce przed formalnym wszczęciem postępowania. Mogą trwać tylko 5 dni (art k.p.k.). Z chwilą wszczęcia czynności w niezbędnym zakresie następuje faktyczne uruchomienie postępowania karnego (art k.p.k.). To jedna z kluczowych różnic pomiędzy czynnościami sprawdzającymi (art. 307 k.p.k.) a czynnościami w niezbędnym zakresie (art. 308 k.p.k.). Lista czynności procesowych w ramach postępowania w niezbędnym w zakresie nie ma charakteru zamkniętego. W ich ramach można zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu (art k.p.k. zd. 1 in fine). Powyższe czynności wymagają protokołowania. W toku czynności można przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu (art k.p.k.). W sprawach, w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, najpóźniej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania wydaje się postanowienie o 9

10 przedstawieniu zarzutów albo, w razie braku warunków do jego sporządzenia, umarza się postępowanie w stosunku do osoby przesłuchanej (art k.p.k.). Okoliczność, czy w konkretnej sytuacji zachodzi "wypadek niecierpiący zwłoki" (art k.p.k.) jest sprawą ocenną, przy czym ocena, czy taki wypadek zachodzi, należy do organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, który musi brać pod uwagę m.in. możliwość wcześniejszego kontaktowania się osoby, która będzie przesłuchana, ze świadkami lub innymi osobami uczestniczącymi w popełnieniu przestępstwa, co może grozić porozumieniem się tych osób i utrudnieniem w ten sposób dotarcia do prawdy (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2012 r., II KK 313/11, LEX nr ). W wypadkach niecierpiących zwłoki (art. 308 k.p.k.) powołanie biegłego może nastąpić w innej formie niż pisemne postanowienie, także np. w rozmowie telefonicznej, choć musi ono być w dalszym toku postępowania potwierdzone we właściwej formie (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2009 r., V KK 379/08, LEX nr ). Strony postępowania W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami (art k.p.k.). Z jakim momentem pokrzywdzony oraz podejrzany stają się stronami? Forma przedstawienia zarzutów Śledztwo Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju (art k.p.k.) Akt promulgacji: 1. Wydanie postanowienia 2. Ogłoszenie postanowienia 3. Pouczenie (art k.p.k.) 4. Przesłuchanie Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej (art k.p.k.). 10

11 Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni (art k.p.k.). W uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów (art k.p.k.) Przesłuchanie z udziałem obrońcy Na żądanie podejrzanego należy przesłuchać go z udziałem ustanowionego obrońcy. Niestawiennictwo obrońcy nie tamuje przesłuchania (art. 301 k.p.k.). Doktryna Salduz Brak obrońcy podczas pierwszego przesłuchania podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym (art. 300 i 301 k.p.k.) nie stanowi sam przez się - ze względu na treść art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 lit. c Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r. - przeszkody do wykorzystania na rozprawie złożonych w takich warunkach jego wyjaśnień, o ile nie wystąpiła obiektywnie istniejąca podatność podejrzanego na pokrzywdzenie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2013 r., III KK 327/12, LEX nr ). Są to okoliczności związane ze sprawcą i jego właściwościami, warunkami osobistymi (wiekiem, stanu rozwoju intelektualnego, destrukcyjnym spożywaniem alkoholu (tzw. picie szkodliwe) lub środków odurzających. Przykładowe wyroki ETPCz: Salduz vs Turcja z dnia 27 listopada 2008 r., skarga nr 36391/02; Płonka vs Polska z dnia 31 marca 2009 r., skarga nr 20310/02. Zmiana/ uzupełnienie zarzutów (art. 314 k.p.k.) Jeżeli w toku śledztwa okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, że czyn zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu, wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu oraz przesłuchuje się go. Przepis art i 4 stosuje się odpowiednio. 11

12 Jest oczywiste, że w wypadku zaistnienia sytuacji oznaczonej powyżej pkt 1), uprzednio przedstawiony zarzut nie traci na aktualności, co oznacza, że dalsze postępowanie toczy się zarówno w zakresie zarzutów przedstawionych uprzednio, jak i zarzutów objętych postanowieniem wydanym na podstawie art. 314 k.p.k. Jeżeli natomiast zachodzi sytuacja określona w pkt 2) lub 3), wydanie postanowienia w trybie art. 314 k.p.k. dezaktualizuje uprzednio przedstawiony zarzut(-ty) lub dotychczasową kwalifikację prawną zarzuconego czynu, zaś dalsze postępowanie toczy się już tylko w zakresie zarzutu przedstawionego w trybie określonym w art. 314 k.p.k. (wyrok SN z dnia 30 września 2009 r., I KZP 1/09, LEX nr ) Dochodzenie Przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania. Osobę tę od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się za podejrzanego (art. 325g 2 k.p.k.). Należy pamiętać także o treści art k.p.k. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym Przewidzianych w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym dokonuje na posiedzeniu sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art k.p.k.). Sąd dokonuje czynności jednoosobowo także wtedy, gdy rozpoznaje zażalenie na czynności postępowania przygotowawczego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art k.p.k.). Zgodnie z art k.p.k. w czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony. Przykłady czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym: wydanie zezwolenia na przesłuchanie osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej (art k.p.k.). przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w warunkach określonych w art. 185a k.p.k. oraz małoletniego świadka (art. 185b k.p.k.). skierowanie na obserwację sądowo-psychiatryczną (art k.p.k.); 12

13 zarządzenie kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego przestępstwa (art k.p.k.); zastosowanie tymczasowego aresztowania (art k.p.k.); przepadek przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia (art k.p.k.); stosowanie kary porządkowej aresztu (art k.p.k.); nałożenie kary porządkowej (pieniężnej) na obrońcę lub pełnomocnika (art a k.p.k.); wydanie listu żelaznego (art. 281 i n. k.p.k.); przesłuchanie świadka (tzw. czynności niepowtarzalne; niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie- art k.p.k.); rozpoznanie zażalenia na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym (art. 159 k.p.k.); rozpoznanie zażalenia na postanowienie dotyczące przeszukania, zatrzymania rzeczy i w przedmiocie dowodów rzeczowych oraz na inne czynności przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone; zażalenie na postanowienie wydane lub czynność dokonaną w postępowaniu przygotowawczym (art k.p.k.); rozpoznanie zażalenia w przedmiocie zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania (art k.p.k.); rozpoznanie zażalenia na a postanowienie w przedmiocie nieizolacyjnego środka zapobiegawczego (art k.p.k.). Podmioty prowadzące postępowanie przygotowawcze Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom (art k.p.k.). W świetle art. 312 k.p.k. uprawnienia Policji przysługują także: 1) organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej, w zakresie ich właściwości; 2) innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych. 13

14 Śledztwo Śledztwo prowadzi prokurator (art k.p.k.). Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa; w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 (z uwagi na osobę podejrzaną) można powierzyć Policji jedynie dokonanie poszczególnych czynności śledztwa (art k.p.k.). Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa, a w szczególności czynności wymagające postanowienia (art k.p.k.). W świetle art k.p.k. czynności związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz zamknięciem śledztwa należą do dyskrecjonalnej władzy prokuratora (może jednak mieć zastosowanie art k.p.k.). Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja; postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator (art k.p.k.). Organy uprawnione: policja (organy wskazane w art. 312 k.p.k.), prokurator; podmioty wskazane w rozporządzeniu MS; podmioty wskazane w ustawach szczególnych. Dochodzenie Dochodzenie prowadzi Policja lub organy, o których mowa w art. 312, chyba że prowadzi je prokurator (art. 325a 1 k.p.k.). Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z właściwymi ministrami określi, w drodze rozporządzenia, organy uprawnione obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organy uprawnione do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, jak również 14

15 zakres spraw zleconych tym organom, mając na uwadze określony przez ustawę zakres kompetencji tych organów (art. 325d k.p.k.). Obecnie katalog podmiotów wynika z Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2015 r. w sprawie organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, jak również zakresu spraw zleconych tym organom. Są to: organy Inspekcji Handlowej; organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej; Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej; Organy Straży Granicznej; Naczelnik urzędu celno-skarbowego - w sprawach z zakresu kontroli celnoskarbowej; Naczelnik urzędu skarbowego - w pozostałych sprawach; Z mocy przepisu szczególnego: Strażnicy leśni mają prawo do prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktów oskarżenia, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drzewo lub drewno pochodzące z lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego; (art. 47 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U t.j.); Strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej przy wykonywaniu zadań mają prawo do prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktu oskarżenia, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna, w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego (art. 39 ust. 2 pkt. 7 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U t.j.) Postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu wydaje prowadzący postępowanie (art. 325e 1 k.p.k.). W/w postanowienia z wyjątkiem postanowienia o wszczęciu dochodzenia 15

16 oraz umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, zatwierdza prokurator (art. 325e 2 k.p.k.). Zasadą jest, że dochodzenie nadzoruje prokurator. Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi (art zd. 1 k.p.k.). Prokurator jest obowiązany czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem całego nadzorowanego przez siebie postępowania (art k.p.k.). W świetle art pkt 1-4 k.p.k. z tytułu sprawowanego nadzoru prokurator może w szczególności: zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia; żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania; uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia; wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie. Zakres przedmiotowy: Śledztwo Zgodnie z art. 309 pkt 1-5 k.p.k. śledztwo prowadzi się w sprawach: w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego; występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Ochrony Państwa, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego; występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych; 16

17 Dochodzenie występki, w których nie prowadzi się dochodzenia; o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy. W świetle art. 325b 1 k.p.k. dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza zł; Spośród spraw o przestępstwa wymienione w 1 pkt 1 nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w art. 155 (nieumyślne spowodowanie śmierci), art (nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), art. 157a 1 (uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu), art (nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach), art. 168, art , art. 175, art , art. 186, art. 201, art i 3, art (niezawiadomienie o popełnieniu przestępstwa), art. 250a 1-3, art oraz w rozdziale XXXVI (przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu), z wyjątkiem art. 297 i art. 300, i rozdziale XXXVII k.k. (przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi). przewidziane w art. 159 (bójka albo pobicie z użyciem broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu), art. 254a (zabór, zniszczenie, uszkodzenie, uczynienie niezdatnym do użytku urządzenia infrastruktury) i art k.k, (ograbienie zwłok, grobu, miejsca spoczynku zmarłego); przewidziane w art (kradzież z włamaniem), art i 2 (oszustwo, żądanie korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy) oraz w art k.k. (zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia w typie kwalifikowanym), jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza zł. 17

18 Czas trwania postępowania Śledztwo Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy (art k.p.k.). W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony (art k.p.k.) Rzeczą prokuratury jest tak zorganizować postępowanie przygotowawcze, by zostało ono zakończone w rozsądnym terminie. Podejrzany nie może ponosić konsekwencji sporządzania opinii biegłych przez bardzo długi czas. Trzeba podkreślić, że nawet po otrzymaniu rok temu opinii biegłych, czynności śledcze były nadal opieszałe (postanowienie SA w Krakowie z dnia 10 września 2009 r., II S 17/09, LEX nr ). Dochodzenie Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych - na dalszy czas oznaczony (art. 325i 1 k.p.k.). Dochodzenie ma charakter odformalizowany: I. Postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu wydaje prowadzący postępowanie. Mogą one zostać zamieszczone w protokole, o którym mowa w art. 304a, i nie wymagają uzasadnienia. Na wniosek strony organ prowadzący dochodzenie podaje ustnie najważniejsze powody rozstrzygnięcia (art. 325e 1 k.p.k.). ale W przypadku gdy zawiadomienie o przestępstwie zostało złożone przez inspektora pracy lub Najwyższą Izbę Kontroli, uzasadnienie postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia oraz umorzeniu dochodzenia sporządza się na ich wniosek (art. 325e 1a zd. pierwsze k.p.k.). II. Nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany (art. 325g 1 k.p.k.). 18

19 III. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania (art. 325 h zd. pierwsze k.p.k.). Należy jednak (wymóg prawny): przedstawić zarzuty oraz przesłuchać osobę podejrzaną w charakterze podejrzanego (art. 325g 2 k.p.k.). przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć. Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności; dokonać końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałem postępowania (art k.p.k.) Umorzenie rejestrowe (typowe jedynie dla dochodzenia) Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art , lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw (art. 325f 1 k.p.k.). Brak podstaw do wykrycia sprawcy + Warunek konieczny: przeprowadzenie czynności w niezbędnym zakresie albo prowadzenie dochodzenia przez okres co najmniej 5 dni. Brak podstaw do wykrycia sprawcy wydanie postanowienia o umorzeniu rejestrowym. prowadzenie czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów na podstawie odrębnych przepisów [vide: ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U t.j.)] W przypadku ujawnienia danych pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia (art. 325f 3 zd. pierwsze k.p.k.). Udział stron w postępowaniu przygotowawczym: 1. możliwość składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa/ dochodzenia (art k.p.k.). Stronie, która złożyła wniosek, oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają (art zd. 19

20 pierwsze k.p.k.). Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wtedy, gdy zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu; 2. możliwość wzięcia udziału w czynnościach niepowtarzalnych, chyba że: o zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki o albo podejrzany jest pozbawiony wolności a zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu (art i 2 k.p.k.); 3. możliwość wzięcia udziału w innych czynnościach postępowania (tzn. innych niż wnioskowane przez strony oraz innych niż niepowtarzalne). Strony, a obrońcę lub pełnomocnika, gdy są już w sprawie ustanowieni, należy także na żądanie dopuścić do udziału w innych czynnościach śledztwa (art k.p.k.). W szczególnie uzasadnionym wypadku prokurator może postanowieniem odmówić dopuszczenia do udziału w czynności ze względu na ważny interes śledztwa albo odmówić sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności (art k.p.k.). Chybione są zarzuty obrońcy skarżącego postanowienie o przedłużenia aresztowania podejrzanego, że ograniczone przez tajemnicę śledztwa przytoczenie dowodów sprawstwa narusza zasadę równości broni. Śledztwo jest z natury inkwizycyjne, a prawo do obrony nie jest w nim w pełni realizowane, co przejawia się choćby w swobodzie prokuratora co do udostępnienia akt obrońcy (postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 października 2005 r., II AKz 366/05, LEX nr ) 4. możliwość wzięcia udziału w przesłuchaniu biegłych oraz zapoznania się z opinią, jeżeli została złożona na piśmie (art. 318 k.p.k.). Przepis art. 318 k.p.k. stanowi, że stronom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych oraz na zapoznanie się z opinią, jeżeli została złożona na piśmie, z czego nie wynika, że prowadzący postępowanie jest obowiązany do zawiadomienia stron o przesłuchaniu biegłych lub do doręczenia im odpisów opinii, a jedynie w przypadku zgłoszenia przez strony takiej potrzeby, nie może temu odmówić (Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 listopada 2003 r., II AKz 947/03, LEX nr ). 20

21 Wygaśnięcie skargi publicznej oraz sposoby na jej odzyskanie Podjęcie postępowania Umorzone postępowanie przygotowawcze może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Przepis ten stosuje się odpowiednio w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Wznowienie Prawomocnie umorzone postępowanie przygotowawcze wznawia się postępowania przeciwko osobie, która występowała w charakterze podejrzanego, na mocy postanowienia prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, tylko wtedy, gdy: ujawnią się nowe istotne fakty lub dowody nie znane w poprzednim postępowaniu albo gdy zachodzi okoliczność określona w art Postępowanie umorzone absorpcyjnie można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone. Konsumpcja skargi publicznej: Po wniesieniu aktu oskarżenia sąd umarza postępowanie, jeżeli stwierdzi, że postępowanie przygotowawcze wznowiono mimo braku podstaw (art k.p.k.). Uchylenie postanowienia o umorzeniu przez Prokuratora Generalnego Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowała w charakterze podejrzanego (ad personam), jeżeli stwierdzi, że umorzenie postępowania było niezasadne. Nie dotyczy to wypadku, w którym sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu (art k.p.k.). Po upływie roku od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego (art k.p.k.). 21

22 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2008 r., V KK 252/08, LEX nr Samo wszczęcie postępowania w sprawie, a następnie umorzenie go po przeprowadzeniu czynności nie wykraczających poza fazę in rem, których wyniki nie stwarzały jeszcze przesłanek do postawienia zarzutów konkretnej osobie, nie powoduje stanu powagi rzeczy osądzonej. Postępowanie umorzone w tym stadium może bowiem zostać podjęte w każdym czasie, co wprost wynika z dyspozycji art k.p.k. Podjęcie postępowania przygotowawczego na nowo nie następuje ani w wyniku czynności przedstawienia podejrzanemu zarzutu i przesłuchaniu go w charakterze podejrzanego, ani w wyniku samych intencji prokuratora, wyrażających się wniesieniem aktu oskarżenia. Norma ustawowa, regulująca zasady powrotu do postępowania prawomocnie umorzonego w fazie in rem, jest bardzo wyraźna i nie pozostawia w tym względzie żadnych wątpliwości. Jedyną przewidzianą przez ustawę formą ponownego otwarcia tak umorzonego procesu jest wydanie postanowienia o podjęciu na nowo takiego postępowania przez prokuratora (art k.p.k.). Po prawomocnym umorzeniu postępowania w fazie in rem akcja publiczna może odżyć w sposób procesowo poprawny i skuteczny jedynie przy zachowaniu warunków i wymagań określonych w ustawie. Po prawomocnym umorzeniu postępowania przygotowawczego prokurator - bez zastosowania instytucji przewidzianych w art i 2 k.p.k. oraz art. 328 k.p.k. - nie dysponuje prawem do skargi publicznej i nie może go odzyskać w sposób dorozumiany w drodze kontynuowania czynności procesowych w ramach dotychczasowego postępowania lub ich przeprowadzenia w innym postępowaniu. W sytuacji, gdy brak jest decyzji procesowej stosownej do stadium, w którym wcześniej umorzono postępowanie, a przewidzianej w ww. przepisach, wniesiony przez prokuratora akt oskarżenia trzeba traktować jako pochodzący od osoby, która skutecznie wyzbyła się swego uprawnienia. Zamknięcie śledztwa/dochodzenia: Końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania zamknięcie śledztwa/dochodzenia Jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa/dochodzenia, na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia, pouczając ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub 22

23 zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy. W celu przejrzenia akt prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej (art k.p.k.). Termin zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od daty doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni (art k.p.k.). W czynnościach zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć obrońca (art k.p.k.). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego lub jego obrońcy nie tamuje dalszego postępowania (art k.p.k.). Możliwość składania wniosków dowodowych W terminie 3 dni od daty zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania strony mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa (art k.p.k.). Formalne zamknięcie śledztwa (w formie postanowienia) Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o jego treści zawiadamia się podejrzanego oraz jego obrońcę (art k.p.k.). Co w przypadku braku zaznajomienia podejrzanego z materiałem postępowania? Jest to naruszenie przepisów postępowania, ale w apelacji zarzut co do zasady nie będzie skuteczny, gdyż skarżący musi wykazać wpływ uchybienia na treść rozstrzygnięcia stosownie do art. 438 pkt 2 k.p.k. Oczywiste jest, że naruszenie art. 321 k.p.k. wobec szerokiej możliwości zapoznawania się oskarżonego i obrońcy ze zgromadzonym materiałem dowodowym na etapie postępowania sądowego, a także wobec możliwości składania przed sądem wniosków dowodowych, tylko wyjątkowo może mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia sądu I lub II instancji (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2014 r., III KK 466/13, LEX nr ). 23