Świadomość studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce
|
|
- Bożena Pawlik
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Kowalczyk Anna, Kozłowska Ewelina, Pacian Anna, Skórzyńska Hanna. Świadomość studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce = Student s awareness about appearance and feeding of ticks in Poland. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(9): ISSN DOI /zenodo Formerly Journal of Health Sciences. ISSN / X. Archives Deklaracja. Specyfika i zawartość merytoryczna czasopisma nie ulega zmianie. Zgodnie z informacją MNiSW z dnia 2 czerwca 2014 r., że w roku 2014 nie będzie przeprowadzana ocena czasopism naukowych; czasopismo o zmienionym tytule otrzymuje tyle samo punktów co na wykazie czasopism naukowych z dnia 31 grudnia 2014 r. The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2015; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland and Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper. Received: Revised Accepted: Świadomość studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce Student s awareness about appearance and feeding of ticks in Poland Anna Kowalczyk 1, Ewelina Kozłowska 2, Anna Pacian 3, Hanna Skórzyńska 3 1. Studenckie Koło Naukowe Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2. Samodzielna Pracownia Epidemiologii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 3. Katedra Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Autor do korespondencji / Author for correspondence lic. Anna Kowalczyk annakowalczyklublin@gmail.com Streszczenie Wprowadzenie. Kleszcze to jedne z najbardziej niebezpiecznych zewnętrznych pasożytów człowieka. Bytują one głównie w lasach liściastych i mieszanych lub otaczających je miejscach o bogatej roślinności. Pod wpływem zachodzących zmian obszar ich występowania uległ znacznemu poszerzeniu. Wędrując w kierunku potencjalnych żywicieli dotarły i zaklimatyzowały się nie tylko na terenach wiejskich, ale także w miejskich parkach, ogrodach czy skwerach. Cel badań. Zbadanie świadomości studentów kierunków przyrodniczych na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce. Materiał i metoda. Badanie przeprowadzono wśród 184 studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, w okresie od V VI 2014 roku. Zastosowaną metodą badawczą był sondaż diagnostyczny przeprowadzony techniką ankietowania. Wyniki. Zaledwie co piąty student wiedział, iż najwięcej kleszczy w lesie występuje w okolicach ścieżek. Aby mogły przeżyć potrzebują krwi żywiciela, wiedziało o tym ponad 78% ankietowanych. Jedynie 22% studentów było świadomych tego, iż każda forma rozwojowa kleszczy stanowi potencjalne zagrożenie dla człowieka. Prawidłowe postępowanie w przypadku ukąszenia przez kleszcza potrafiło opisać 58% ankietowanych. 469
2 Wnioski. Świadomość studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce kształtuje się na średnim poziomie. Nakazuje to zarówno kontynuowanie istniejących działań edukacyjnych w zakresie środowiskowych zagrożeń zdrowia, jak i podejmowanie nowych inicjatyw w celu kształtowania kompleksowej wiedzy i umiejętności niezbędnych do ochrony przed zagrożeniami. Słowa kluczowe: studenci, świadomość, zagrożenia środowiskowe, kleszcze. Abstract Introduction. Ticks are the most dangerous human external parasites. They live mainly in deciduous and mixed coniferous forests or in places surrounded by rich flora. Under the influence of changes their area of appearance significantly expanded. Wandering towards potential hosts they reached and acclimatized not only on country areas, but also in municipal parks, gardens and squares. Research Aim. An aim of research is to examine student s awareness from the faculty of sciences about appearance and feeding of ticks in Poland. Material and Method. Examination was conducted amongst 184 students of the University of Life Sciences in Lublin, in a period of Diagnostic survey method was conducted surveys technique. Results. Only every fifth student knew that most ticks in the forest can be found in surroundings of paths. Over 78% of respondents knew that ticks in order to survive need a blood of the host. Only 22% of students were aware of the fact that every developmental form of ticks creates a threat to the man. Proper behavior in case of tick bite was able to describe 58% of respondents. Conclusions. Student s awareness about appearance and feeding of ticks in Poland develops on an average level. This requires both the continuation of existing educational activities in the field of environmental health threats, and new initiatives in order to gain a comprehensive knowledge and essential abilities to protection against threats. Key words: students, awareness, enviromental risks, ticks. WPROWADZENIE Kleszcze to jedne z najbardziej niebezpiecznych zewnętrznych pasożytów człowieka. Stawonogi te należą do gromady pajęczaków Arachnida i podgromady roztoczy Acari [1]. Wśród kleszczy wyróżniamy kleszcze właściwe Ixodidae oraz kleszcze obrzeżkowate Argasidae [2]. Wśród pierwszych w Polsce największe znaczenie medyczne odgrywają kleszcze pospolite Ixodes ricinus. Bytują one głównie w lasach liściastych i mieszanych lub otaczających je miejscach o bogatej roślinności. Pod wpływem zachodzących zmian obszar ich występowania uległ znacznemu poszerzeniu. Wędrując w kierunku potencjalnych żywicieli dotarły i zaklimatyzowały się nie tylko na terenach wiejskich ale także w miejskich 470
3 parkach, ogrodach czy skwerach [3-5]. Z uwagi na możliwość przenoszenia podczas żerowania bakterii Borrelia burgdorferi, Anaplasma phagocytophilum, pierwotniaków Babesia spp., wirusów kleszczowego zapalenia mózgu czy riketsji gorączek plamistych miejsca ich występowania stanowią duże zagrożenie epidemiologiczne [6]. Aktywność kleszczy właściwych rozpoczyna się wraz z osiągnięciem temperatury otoczenia na poziomie powyżej 5-7 o C. Standardowo okres ten trwa od wiosny do jesieni. Obserwowany w ostatnich latach brak rozgraniczenia astronomicznych pór roku sprawił, iż do ukąszenia może dojść także w okresie zimowym. Długi okres żerowania sprzyja wysokiej rozrodczości i zwiększa tempo rozprzestrzeniania się kleszczy [3,7]. Ixodidae przechodzą trzy aktywne stadia rozwojowe: od larw, poprzez nimfy do postaci dorosłych. W każdym z przeobrażeń potrzebują po jednym żywicielu. Im kleszcze osiągną wyższe stadium rozwojowe tym żerują dłużej i pobierają więcej krwi. Gdy zgromadzą w swym organizmie zapas pożywienia odpadają i ulegają dalszemu przeobrażeniu. Wśród przedstawicieli kleszczy z rodziny obrzeżkowatych Argasidae w Polsce najczęściej bytują obrzeżki gołębie Argas ref lexus. Przebywają tam, gdzie ich żywiciele gołębie m.in. na strychach, poddaszach. W odróżnieniu do kleszczy właściwych przechodzą więcej stadiów nimfalnych, a będąc w postaci dorosłej mogą żerować kilkukrotnie [2]. W Polsce endemicznymi obszarami występowania kleszczy są Białowieża, województwo podlaskie, regiony Mazur i Suwałk [5]. Zakaźność kleszczy w danej części kraju można szacować na podstawie częstości występowania przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi we krwi lokalnych mieszkańców bądź pracowników podejmujących pracę w danym regionie. Badania przeprowadzone wśród leśników ujawniły największe ryzyko zarażenia boreliozą w południowo wschodniej Polsce (43% leśników), na Dolnym Śląsku (66,7%) oraz w województwie zachodniopomorskim (35-62%)[8]. W odniesieniu do kleszczowego zapalenia mózgu 90% przypadków zachorowań wśród Polaków stanowią zachorowania osób mieszkających w północnowschodniej części kraju. Seropozytywność wśród zawodowo narażonych osób z terenów endemicznych waha się w granicach 25-81% [9]. CEL PRACY Praca miała na celu zbadanie świadomości studentów kierunków przyrodniczych na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce. 471
4 MATERIAŁ I METODA Badanie przeprowadzono wśród 184 studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, w okresie od V VI 2014 roku. Zastosowaną metodą badawczą był sondaż diagnostyczny przeprowadzony techniką ankietowania. Narzędzie stanowił autorski kwestionariusz ankiety skonstruowany specjalnie na potrzeby niniejszego badania. Składał się z dwóch części. Pierwszą stanowił test wiedzy w skład, którego weszło 8 pytań testowych z czteroma wariantami odpowiedzi w tym jedną poprawną oraz 5 pytań skonstruowanych w formie prawda fałsz. Test wiedzy zawierał pytania m.in. o liczebność kleszczy w Polsce, ich różnorodność gatunkową, okres i miejsca największej aktywności, właściwego postępowania w przypadku ukąszenia oraz dostępnych środków ochrony indywidualnej. Uzyskana wiedza oceniana była w skali od 1 do 13 pkt. Za każde pytanie można było otrzymać 1 pkt. Na podstawie ilości zdobytych punktów studentów podzielono na 3 grupy: o niskim, średnim lub wysokim poziomie świadomości na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce. Druga część ankiety zawierała pytanie o zmienne jakościowe, które mogą mieć wpływ na poziom znajomości omawianego problemu. W niniejszym badaniu przyjęto następujące zmienne grupujące: płeć, wiek, kierunek i poziom studiów, występowanie bądź nie choroby odkleszczowej w rodzinie, doświadczenie zawodowe związane z obecnym kierunkiem kształcenia, główne źródło wiedzy na temat zagrożeń / chorób odkleszczowych oraz subiektywna ocena studentów na temat tego czy zajęcia objęte programem nauczania dostatecznie wyczerpują tematykę zagrożeń odkleszczowych. Rozkład ilościowy grupy badanej ze względu na poszczególne zmienne grupujące przedstawiono w tab.1. Zgromadzony materiał badawczy zakodowano w programie Excel, a opracowanie statystyczne przeprowadzono w oparciu o program Statistica. Analizę zależności poziomu wiedzy od przyjętych zmiennych jakościowych wykonano nieparametrycznym testem χ 2 Pearsona. W przypadku, gdy liczebność oczekiwana, którejkolwiek z grup w obrębie zmiennej jakościowej była mniejsza niż 5 zastosowano test χ 2 z poprawką Yatesa, a gdy liczebność ta była mniejsza niż 10 użyto testu V-kwadrat. Zgodnie z przyjętymi standardami naukowymi prawdopodobieństwo testowania na poziomie p<0,05 uznawano za istotne statystycznie [10]. WYNIKI Pierwsze pytanie dotyczyło liczebności kleszczy w Polsce. Większość studentów wiedziało o tym, że na przestrzeni ubiegłych lat liczebność ta systematycznie rośnie (N=151; 82,07%). Dużo słabiej studenci poradzili sobie z określeniem ilości gatunków kleszczy 472
5 występujących w Polsce. Niespełna 16% ankietowanych słusznie określiło, iż jest ich 21 (N=29; 15,76%). Ankietowani częściej wybierali warianty odpowiedzi wskazujące na mniejsze od rzeczywistego zróżnicowanie gatunkowe kleszczy w obrębie naszego kraju. Najczęściej padała odpowiedź, że jest ich 8 (N=67, 36,41%). W dalsze części badania poproszono studentów o wskazanie, które formy rozwojowe kleszczy pospolitych mogą żerować na człowieku. Jedynie 41 studentów (22,28%) było świadomych tego, iż każda forma rozwojowa kleszczy stanowi potencjalne zagrożenie dla człowieka. Dokładnie połowa studentów błędnie sądziła, iż ukąsić mogą tylko postaci dorosłe samca i samicy, a ponad 26% (N=48) badanych, że do ukąszenia może dojść wyłącznie za sprawą postaci dorosłej samicy. Kolejne pytanie miało na celu sprawdzenie, czy studenci są świadomi tego, iż to zmysł węchu pozwala komarom lokalizować swego żywiciela. Większość studentów odpowiedziało prawidłowo (N=135, 73,37%). Wiedza ta była zależna od rodzaju źródła z jakiego pochodzi (χ 2 =51,16; p=0,001). Najlepiej wypadli studenci, którzy wiedzę o zagrożeniach odkleszczowych czerpią z zajęć lekcyjnych (88,24%), najsłabiej studenci, którzy wiedzę tę czerpią z przekazów radiowych nikt z pośród nich nie udzielił poprawnej odpowiedzi. Istotna okazała się również zależność ze zmienną kierunek kształcenia (χ 2 =42,36, p=0,03). Wszyscy studenci z kierunku biologia odpowiedzieli prawidłowo. Najrzadziej poprawną odpowiedź wybierali studenci kierunku turystyka i rekreacja (41,18%). Ostatnią zależność, którą udało się wykazać w obrębie tego pytania była zależność ze zmienną wiek (χ 2 =8,09; p=0,04). Studenci ze starszej grupy wiekowej (22 lata i więcej) wykazali się lepszą znajomością omawianego zagadnienia od swych młodszych kolegów (do 21 lat) (82,43% vs 67,27%). Studentów poproszono o wskazanie prawidłowego postępowania w przypadku ukąszenia przez kleszcza. Większość studentów wybrało dobrą odpowiedź, tj. usunąć kleszcza pęsetą, zdezynfekować i obserwować miejsce ukłucia (N=107; 58,15%). Dość często wskazywano także odpowiedź bezzwłocznie udać się do lekarza (N=63; 34,24%). Pozostałe warianty odpowiedzi wśród poszczególnych czynności posiadały informację o potrzebie posmarowania miejsca ukłucia kremem. Jest to często powielany w społeczeństwie mit, który nie należy do właściwych czynności wykonywanych po ukąszeniu przez kleszcza. Następne pytanie miało na celu sprawdzenie, czy studenci wiedzą w jakim okresie roku najczęściej dochodzi do zakażeń wywołanych przez chorobotwórcze patogeny, których wektorem są kleszcze. Słusznie, że jest to okres letni zauważyło 108 studentów (58,70%). W 473
6 dalszej kolejności wskazywano na okres wiosenny (N=61; 33,15%), rzadziej jesienny (N=15; 8,15%). Nikt nie wybrał okresu zimowego. Kolejne dwa pytania sprawdzały wiedzę studentów na temat miejsca występowania kleszczy w obrębie lasu. Zaledwie co piąty student wiedział, że gromadzą się one w okolicach ścieżek (N=39, 21,20%). Najczęściej wybierano odpowiedź, iż nie można wyodrębnić takowych miejsc (N=131; 71,20%). Sporadycznie padała odpowiedź w rzadko uczęszczanych miejscach w głębi lasu (N=10; 5,43%) oraz odpowiedź wokół powalonych konarów drzew (N=4; 2,17%). Wykazano istotną statystycznie zależność między częstością zaznaczania poprawnej odpowiedzi a oceną programu nauczania pod kątem ilości zagadnień odnoszących się do zagrożeń odkleszczowych (χ 2 =34,78; p=0,0005). Z tym pytaniem najlepiej poradziły sobie osoby oceniające, iż program nauczania raczej nie lub zdecydowanie nie wyczerpuje tematyki zagrożeń odkleszczowych (odpowiednio 27,54% oraz 25,00%). Istotne różnice zaobserwowano także względem płci badanych (χ 2 =9,41; p=0,02). Większą wiedzą w tym zakresie wykazali się mężczyźni niż kobiety (odpowiednio 29,79% oraz 18,25%). Świadomość studentów na temat zróżnicowania występowania kleszczy w obrębie poszczególnych warstw lasu była nieco większa. Kleszcze bytują w runie leśnym. Wiedziało o tym 49 studentów (26,63%). Podobnie jak w poprzednim pytaniu, większość ankietowanych uznało, iż występowanie kleszczy nie różnicuje się w zależności od warstwy lasu (N=95; 51,63%). Co czwarty student zaznaczył, iż występują one na konarach drzew (N=25; 13,59%). Wiedza ta okazała się zależna od kierunku studiów uczestników badania (χ 2 =34,78; p=0,01). Poprawną odpowiedź najczęściej wybierali studenci zgrupowani w obrębie pozostałych kierunków (38,46%) oraz studenci kierunku ogrodnictwo (38,10%), najrzadziej zaś studenci kierunku turystyka i rekreacja (11,76%). Pozostałych 5 pytań skontrowano w formie prawda fałsz. Stwierdzenie Kleszcz żyje średnio 3 miesiące jest błędne. Wiedziało o tym 99 studentów (53,80%). Prawdą jest natomiast, że Zdobycie krwi dla kleszczy jest niezbędne do ich przeżycia. Świadomość studentów w tym względzie okazała się większa (N=144, 78,26%). Jeszcze lepiej studenci poradzili sobie ze stwierdzeniem Kleszcze najczęściej lokalizują się u człowieka na łydkach. O tym, że jest to fałsz wiedziało aż 168 studentów (91,30%). Ostatnie dwa stwierdzenia odnosiły się do odzieży dostępnej w Polsce chroniącej przed kleszczami. Oba były zgodne z prawdą. Na pytanie pierwsze: Podczas narażenia na kontakt z kleszczami zaleca się stosowanie ubioru ściśle przylegającego do ciała, dobrze odpowiedziało
7 studentów (73,91%). Drugie sformułowanie brzmiało następująco: Na rynku dostępna jest odzież ochronna, w skład której wchodzą substancje kleszczobójcze. Świadomych dostępności takiej ochrony było zaledwie 66 studentów (35,87%). Za każde pytanie w teście wiedzy można było otrzymać 1 pkt. Łącznie do zdobycia było 13 pkt. W celu oceny poziomu świadomości studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce przyjęto następującą punktację: 1-6 pkt. świadomość na niskim poziomie 7-9 pkt. świadomość na średnim poziomie pkt. świadomość na wysokim poziomie. Ryc. 1 Świadomość studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce. Na podstawie powyższych kryteriów dokonano oceny, z której wynika iż wśród studentów objętych badaniem dominuje średni poziom świadomości (N=89; 48,37%). Nieco rzadziej pojawiał się niski wynik (N=78; 42,39%). Rozkład poszczególnych wyników przedstawia ryc. 1. Studenci zdobyli średnio 6,91±1,78 pkt. Wynik minimalny to 2 pkt., zaś maksymalny 11pkt. Ilość zdobytych punktów była zależna jedynie od rodzaju źródła wiedzy z jakiego studenci czerpią informacje na temat zagrożeń/ chorób odkleszczowych (χ 2 =163,09; p=0,000000). Najwyższą średnią punktów otrzymali studenci, którzy za główne źródło wiedzy uznali internet (x=7,25), najniższą zaś studenci, którzy o takowych zagrożeniach słyszeli głównie z radia (x=5,00). Rozkład wyników w obrębie poszczególnych zmiennych grupujących przedstawiono w tab
8 Tab. 1 Wyniki testu wiedzy a zmienne jakościowe. Zmienna Grupa N Wynik testu wiedzy Minimum (średnia ilość pkt.) maksimum (pkt.) Płeć Kobiety 137 6, Mężczyźni 47 6, Wiek Młodsi (do 21 lat) 110 6, Starsi (22 lata i więcej) 74 6, Rolnictwo 20 7, Leśnictwo 20 6, Ogrodnictwo 21 7, Turystyka i rekreacja 17 6, Gospodarka przestrzenna 16 6, Kierunek studiów Biologia 19 7, Architektura krajobrazu 29 7, Ochrona roślin i kontrola fitosanitarna 19 7, Geodezja i kartografia 10 6, Pozostałe kierunki 13 6, Poziom studiów I stopień 163 6, II stopień 21 6, Internet 102 7, Książki 8 5, Czasopisma naukowe 5 6, Główne źródło wiedzy Telewizja 25 6, na temat zagrożeń/ Radio 2 5, chorób Prasa 4 6, odkleszczowych Zajęcia objęte programem nauczania 17 6, Personel medyczny 13 6, Inne 8 7, Zdecydowanie tak 7 5, Czy zajęcia objęte Raczej tak 36 7, programem nauczania Raczej nie 69 7, wyczerpują tematykę Zdecydowanie nie 32 6, zagrożeń Nigdy nie omawiano tego odkleszczowych? 40 6, problemu Choroba odkleszczowa Tak 21 7, w rodzinie Nie 163 6, Doświadczenie Tak 49 6, zawodowe Nie 135 7, N liczebność grupy; p poziom istotności p 0,61 0,18 0,57 0,11 0, ,46 0,40 0,53 476
9 DYSKUSJA Szacunkowo na całym świecie istnieje ok. 877 gatunków kleszczy, z czego 21 rodzimie występuje w Polsce [11]. Tak duże zróżnicowanie gatunkowe w obrębie kraju jest mało znane jego mieszkańcom. Poprawnej odpowiedzi udzieliło zaledwie 16% ankietowanych. Z reguły wskazywano, iż liczba ta jest dużo mniejsza. Niekorzystny jest również fakt, iż w wyniku globalnego ocieplenia klimatu oraz nasilającej się antropopresji dochodzi do poszerzania obszarów zasiedlanych przez kleszcze oraz zwiększania ich liczebności [3,7]. Świadomych tego faktu było 82% studentów uczestniczących w badaniu. Kleszcze w okresie wiosennym po wybudzeniu potrzebują żywiciela by móc przeżyć. Stają się bardzo aktywne również jesienią, gdy potrzebują pokarmu by przejść w kolejną formę rozwojową. Mimo to najczęściej do zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi za ich pośrednictwem dochodzi w okresie letnim [12]. Większość studentów (59%) udzieliła w tym względzie właściwej odpowiedzi. Okres letni sprzyja wypoczynkowi na świeżym powietrzu, wzrasta wówczas ekspozycja na zagrożenia zdrowia o charakterze środowiskowym. Jako jeden z czynników wzrostu zachorowalności m.in. na boreliozę wskazuje się rozwój turystyki i rekreacji na obszarach leśnych [13]. Badania Kośmidera, Greczuk przeprowadzone wśród uczniów szkół podstawowych klas V-VI na terenie Polesia Podlaskiego wskazują, że 15% dzieci podczas zajęć terenowych z edukacji leśnej za minus nauki i odpoczynku w lesie uważa obecność w nim komarów i kleszczy [14]. Natomiast badania Sławskiego, Sławskiej, którymi objęto rodziców dzieci uczęszczających do Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Rogowie wskazują, że 30% rodziców za czynnik zakłócający odpoczynek w lesie uznało także obecność komarów i kleszczy. Jest to dokładnie dwa razy większy odsetek niż badania przeprowadzone wśród dzieci [15]. W podobnych badaniach Dąbrowskiego, Zbuckiego przeprowadzone wśród studentów Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, aż 57% kobiet i 36% mężczyzn jako najczęstsze ograniczenie udziału w czasie wolnym na obszarach leśnych wskazywało obawę przed kontaktem ze zwierzyną lub kleszczami [16]. W społeczeństwie istnieje zatem lęk przed kontaktem z kleszczami, zwłaszcza na terenach leśnych. Na chwilę obecną brakuje skutecznych metod chemicznych i biologicznych, które mogłyby ograniczyć populację kleszczy w środowisku bytowania człowieka. Pozostaje zatem profilaktyka indywidualna. Jednym ze sposobów ochrony przed kleszczami jest stosowanie ubioru ściśle przylegającego do ciała, wówczas gdy wybieramy się w miejsca wzmożonej ich 477
10 aktywności. W badaniach własnych znajomością takiej formy ochrony wykazało się blisko 74% ankietowanych. Na podstawie badań Król, Kiewry, Rydzanicz przeprowadzonych wśród mieszkańców Dolnego Śląska można stwierdzić, iż sposób ten należy do najczęściej wybieranych. W owym badaniu stosuje go 44% ogółu respondentów, w dalszej kolejności popularnością cieszy się używanie repelentów (28%) [17]. Nieco inaczej przedstawiają się wyniki badań Bartosik, Kubraka, Olszewskiego, Jung i wsp. przeprowadzone wśród mieszkańców południowo wschodniej Polski. Tym razem najpopularniejszą formą ochrony okazało się stosowanie repelentów (38% badanych), a nieco rzadziej noszenie odpowiedniego ubrania (35%) [18]. Do zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi może dojść również w miejscu pracy. Także wtedy niezbędna jest skuteczna ochrona. Badania Cisak, Zwolińskiego, Chmielewskiej Badory, Dutkiewicza i wsp. przeprowadzone wśród pracowników eksploatacji lasu z nadleśnictw podległych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie wykazały, że w przypadku osób zawodowo narażonych na kontakt z kleszczami stosowane są kolejno następujące metody profilaktyki: kontrola ciała w ciągu 24-h od pobytu w lesie (92%), badania profilaktyczne w kierunku chorób odkleszczowych (90%), szczepienia ochronne (81%), stosowanie repelentów na skórę (76%), stosowanie repelentów na ubranie (59%), chowanie nogawek w skarpetki, buty (53%), stosowanie przyrządów do usuwania kleszczy (47%) i najrzadziej noszenie obcisłej, jasnej odzieży (39%) [19]. Porównując wyniki przytoczonych badań uwidacznia się zróżnicowanie popularności poszczególnych metod ochrony jak również częstotliwość korzystania z nich. Osoby zawodowo narażone stosują częściej i więcej ochron. Wynika to zapewne z przepisów prawa nakładających na pracodawcach obowiązek ochrony zdrowia i życia osób zatrudnionych. Osoby narażone na kontakt z kleszczami w środowisku życia i odpoczynku najczęściej chronią się przed potencjalnym zagrożeniem stosując repelenty lub nosząc odpowiednie ubranie. Dlatego też opracowano i wprowadzono na rynek polski odzież ochronną, w skład której wchodzą substancje kleszczobójcze. Jest to wspaniałe połączenie metod ochronnych cieszących się największą popularnością wśród mieszkańców kraju. Zważywszy na fakt, iż najrzadziej stosowaną ochroną wśród pracowników leśnych są ubrania ochronne, jest to również ciekawa propozycja dla osób zawodowo narażonych na kontakt z kleszczami. Warto zatem poznać pełną ofertę dostępnych środków ochrony indywidualnej. Badania własne wykazały, iż na chwilę obecną świadomość ta wśród studentów jest dość niska. Zaledwie 36% studentów wiedziało, iż dostępna jest odzież impregnowana repelentami. 478
11 WNIOSKI 1. Świadomość studentów na temat występowania i żerowania kleszczy w Polsce kształtuje się na średnim poziomie. 2. Nakazuje to kontynuowanie istniejących działań edukacyjnych w zakresie środowiskowych zagrożeń zdrowia, głównie w środowisku nauczania i wychowania. 3. Wskazanym jest inicjowanie także nowych działań w celu umożliwienia zdobycia kompleksowej wiedzy i umiejętności niezbędnych do ochrony przed zagrożeniami. PIŚMIENNICTWO 1. Tryjanowski P., Dudek K. Niebezpieczne kleszcze. Przegląd Komunalny 2015; 7: Buczek A. Biologia Medyczna. Koliber 2008, s Gray JS, Dautel H, Esterada-Pena A, Kahl O, Lingrren E. Effects of climate change on ticks and tick-borne diseases in Europe. Interdisciplinary Perspectives on Infectious Diseases. 2009: Mucha D, Zielazny P, Karakiewicz B. Choroby przenoszone przez kleszcze sytuacja epidemiologiczna w województwie pomorskim. Med Og Nauk Zdr. 2012; 18(2): Lewandowska A, Kruba Z, Filip R. Epidemiology of Lyme disease among workers of forest inspectorates in Poland. Ann Agric Environ Med. 2013; 20(2): Bartosik K., Szymańska J., Buczek S., Buczek A. Przebieg żerowania kleszczy Ixodes ricinus (Ixodida: Ixodidae) w odniesieniu do transmisji patogenów. Zdr Publ 2011;121(4): Oczko Grzesik B., Kępa L. Próba usprawnienia profilaktyki chorób odkleszczowych z zastosowaniem uniwersalnego pojemnika na haczyki do usuwania kleszczy (Tick Twister Kleszczołapki). Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, 16(4): Wójcik Fatla A, Szymańska J, Buczek A. Diseases transmitted by ticks. Pathogens Borrelia burgdorferi, Anaplasma phagocytophilum, Babesia microti. Public Health 2009; 119(2): Backgrounder_tereny_endemiczne_epidemiologia.pdf (dostęp: ) 10. Kwasiborski P. J., Sobol M. Test niezależności chi-kwadrat i jego zastosowanie w interpretacji wyników badań klinicznych. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2011; 4: Siński E., Welc-Faleciak R. Ryzyko zakażeń przenoszonych przez kleszcze w ekosystemach leśnych Polski, w: Zarzadzanie ochrona przyrody w lasach, tom VI, redakcja 479
12 Kannenberg K., Szramka H., Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi, Tuchola, 2012, str Paradowska Stankiewicz I., Chrześcijańska I. Borelioza w Polsce w 2012 roku. Przegl Epidemiol 2014; 68: Lewandowki D., Urbanowicz A., Figlerowicz M. Molekularne podłoże oddziaływań pomiędzy Borrelia Burgdorferi, kleszczem i kręgowcem. Post Mikrobiol 2013; 52,1: Kośmider J., Greczuk M. Las jako miejsce odpoczynku, rekreacji oraz edukacji. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R ; 34,1: Sławski M., Sławska M. Las jako miejsce wypoczynku i rekreacji analiza oczekiwań społecznych na przykładzie gminy Rogów. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R ; 4,23: Dąbrowski D., Zbucki Ł. Uwarunkowania czasu wolnego spędzanego na terenach leśnych przez studentów Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej. Studia Periegetica 2014; 11,1: Król N., Kiewra D., Rydzanicz K. Profilaktyka chorób odkleszczowych na Dolnym Śląsku. Środowisko Dolnego Śląska oczami przyrodnika. 2014, s Bartosik K., Kubrak T., Olszewski T. i wsp. Prevention of tick bites and protection against tick-borne diseases in south-eastern Poland. Ann Agric Environ Med 2008; 15: Cisak E., Zwoliński J., Chmielewska Badora J. i wsp. Analiza stanu wiedzy i świadomości z zakresu chorób przenoszonych przez kleszcze u osób z grupy ryzyka zawodowego. Zdr Publ 2011, 121(1):
Epidemiologia wirusowego zapalenia wątroby typy C w Polsce w latach
Kowalska Marta Estera, Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula, Zdolska Wioleta. Epidemiologia wirusowego zapalenia wątroby typy C w Polsce w latach 2010-2014 = Epidemiology of hepatitis C in Poland in 2010-2014.
Bardziej szczegółowoSTRUKTURA DEMOGRAFICZNA GMINY BIAŁE BŁOTA W LATACH Demographic structure of Białe Błota municipality in the years
Barwińska Sylwia, Jóźwiak Patrycja. Struktura demograficzna gminy Białe Błota w latach 1988-2013 = Demographic structure of Białe Błota municipality in the years 1988-2013. Journal of Health Sciences.
Bardziej szczegółowoNAPŁYW LUDNOŚCI NA TEREN GMINY BIAŁE BŁOTA W LATACH Inflow of population into Białe Błota municipality in the years
Barwińska Sylwia, Jóźwiak Patrycja. Napływ ludności na teren gminy Białe Błota w latach 1988-2013 = Inflow of population into Białe Błota municipality in the years 1988-2013. Journal of Health Sciences.
Bardziej szczegółowoDane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi:
Dane zastane: Dane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi: Metody i techniki badawcze Badania zakażenia kleszczy B. burgdorferi zbadanych metodą PCR w
Bardziej szczegółowoAktywność fizyczna osób z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C
Kowalska Marta Estera, Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula. Aktywność fizyczna osób z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C = Physical activity of people with chronic hepatitis C. Journal of
Bardziej szczegółowoInfluence of socio-demographic changes on health behavior in the field of breast cancer prevention among women work in lubelskie macro-region
Bojakowska Urszula, Kalinowski Paweł. Wpływ wybranych cech społeczno demograficznych na zachowania zdrowotne w zakresie profilaktyki raka piersi w populacji kobiet pracujących z makroregionu lubelskiego
Bardziej szczegółowoPreferences outgoing students of the University of the Third Age in Wabrzezno
Zielińska Maria Eliza, Barwińska-Szczutkowska Gabriela, Barwińska Sylwia. Preferences outgoing students of the University of the Third Age in Wabrzezno. Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(10):894-899.
Bardziej szczegółowoPoddawanie się badaniom profilaktycznym przez osoby z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C
Kowalska Marta Estera, Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula. Poddawanie się badaniom profilaktycznym przez osoby z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C = Submission to preventive examinations
Bardziej szczegółowoOpodatkowanie sportowców
Szwajdler Paweł, Klimczyk Mariusz, Klimczyk Agata. Opodatkowanie sportowców = Taxation of Sportsmen. Journal of Health Sciences. 2014;04(04):011-016. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. The journal has had 5 points
Bardziej szczegółowoTurystyka młodzieży szkolnej. Tourism of school children
Dąbrowska Aneta, Batyk Iwona, Kujawski Marian. Turystyka młodzieży szkolnej = Tourism of school children. Journal of Health Sciences. 2014;04(03):097-104. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. The journal has had
Bardziej szczegółowoSZACOWANIE PRĘDKOŚCI POJAZDÓW NA PODSTAWIE OBRAZU Z KAMERY ESTIMATING VEHICLE SPEED BASED ON IMAGE FROM CAMERA
Rajs Arkadiusz, Goździewska-Nowicka Agnieszka, Banaszak-Piechowska Agnieszka, Gospodarczyk Jacek. Szacowanie prędkości pojazdów na podstawie obrazu z kamery = Estimating vehicle speed based on image from
Bardziej szczegółowoAnaliza porównawcza poziomu rozwoju cech motorycznych uczniów klasy sportowej z klasą ogólną w Szkole Podstawowej nr 18 w Toruniu
Klimczyk Mariusz, Słoma Piotr. Analiza porównawcza poziomu rozwoju cech motorycznych uczniów klasy sportowej z klasą ogólną w Szkole Podstawowej nr 18 w Toruniu = Comparative analysis of the level of development
Bardziej szczegółowoKoncepcja Społeczeństwa wychowującego i ciągłej edukacji w realiach współczesnej szkoły
Rogozińska Arleta Magdalena, Karwowska Małgorzata, Rybicka Justyna, Klimczyk Mariusz. Koncepcja Społeczeństwa wychowującego i ciągłej edukacji w realiach współczesnej szkoły = The idea of upbringing society
Bardziej szczegółowoUWARUNKOWANIA SPOŁECZNE ABSENCJI WYBORCZEJ POLAKÓW W PIERWSZYCH DZIESIĘCIU LATACH DEMOKRACJI
Barwińska Sylwia. Uwarunkowania społeczne absencji wyborczej polaków w pierwszych dziesięciu latach demokracji = Social conditions of election absenteeism by Poles in the first ten years of democracy.
Bardziej szczegółowodr hab. Katarzyna Rajs, prof. nadzw. Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy ul. Słowackiego 7, Bydgoszcz,
Rajs Arkadiusz, Rajs Katarzyna. Ograniczenia ekstrakcji częstotliwości podstawowej dźwięku ortepianu w oparciu o analizę cepstrum = Limit the extraction o undamental requency sound o the piano based on
Bardziej szczegółowoPatient safety when practicing a physiotherapist. Bezpieczeństwo pacjenta przy wykonywaniu zawodu fizjoterapeuty
Mikos Marcin, Curyło Mateusz, Juszczyk Grzegorz, Czerw Aleksandra. Patient safety when practicing a physiotherapist. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(7):500-504. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.835573
Bardziej szczegółowoJustyna Gierczak. SKN Ochrony Środowiska, Sekcja Higieny pracy Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Gierczak Justyna. Porównanie oceny obciążenia statycznego przedstawicieli handlowych różnych firm = Comparison evaluation of static load of sales representatives from different companies. Journal of Education,
Bardziej szczegółowoOkoliczności rozpoznania zakażenia HCV wśród osób z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C
Kowalska Marta Estera, Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula. Okoliczności rozpoznania zakażenia HCV wśród osób z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C = The circumstances of diagnosis of HCV
Bardziej szczegółowoMotywacja jako czynnik uprawiania sportu wśród studentów Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Kotecka Klaudia, Cieślicka Mirosława, Zukow Walery. Motywacja jako czynnik uprawiania sportu wśród studentów Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy = Motivation as a factor in sports among the
Bardziej szczegółowoPorównanie obciążeń treningowych w dwuletnim makrocyklu szkoleniowym w biegach krótkich
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (10): 253-260 The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683. TheAuthor (s) 2013; This article
Bardziej szczegółowoŚwiadomość osób żeglujących na temat udzielania pierwszej pomocy i używania AED. Mariusz Czarnecki
Czarnecki Mariusz. Awareness of sailors on first aid and the use of AED. Journal of Education, Health and Sport. 217;7(8):181-195. eissn 2391-836. DOI http://dx.doi.org/1.5281/zenodo.845617 http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/4714
Bardziej szczegółowoOcena poziomu wiedzy pacjentów z chorobą nadciśnieniową w zakresie profilaktyki i powikłań nadciśnienia tętniczego
Sawicka Katarzyna, Szczepańska Justyna, Łuczyk Robert, Wawryniuk Agnieszka, Prasał Marek. Ocena poziomu wiedzy pacjentów z chorobą nadciśnieniową w zakresie profilaktyki i powikłań nadciśnienia tętniczego
Bardziej szczegółowoWspieranie sportu przez organy władzy publicznej według ustawy o sporcie
Klimczyk Agata, Klimczyk Mariusz, Szwajdler Paweł. Wspieranie sportu przez organy władzy publicznej według ustawy o sporcie = Promoting sport by the government and self-government in Poland. Journal of
Bardziej szczegółowoEfektywność systemu ochrony zdrowia w Polsce Effectiveness of the health care system in Poland
Bogdan Magdalena, Drop Bartłomiej, Barańska Agnieszka, Firlej Ewelina, Bartczak Krzysztof, Janiszewska Mariola. Effectiveness of the health care system in Poland. Journal of Education, Health and Sport.
Bardziej szczegółowoZagospodarowanie odpadów komunalnych w środowisku studenckim
Beata Ślaska-Grzywna 1, Dariusz Andrejko 2, Katarzyna Zabielska 3, Marek Szmigielski 4 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Zagospodarowanie odpadów komunalnych w środowisku studenckim Wstęp W Polsce odpady
Bardziej szczegółowoConflict of interest: None declared. Received: Revised: Accepted:
Mirosław Więcław, Roczna i wieloletnia zmienność częstości występowania mas powietrza w Bydgoszczy. Annual and long-term variability of frequency of air masses in Bydgoszcz. JOURNAL OF HEALTH SCIENCES.
Bardziej szczegółowoOCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH NA TEMAT DODATKÓW DO ŻYWNOŚCI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 1055 1059 Aneta Kościołek 1, Magdalena Hartman 2, Katarzyna Spiołek 1, Justyna Kania 1, Katarzyna Pawłowska-Góral 1 OCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH
Bardziej szczegółowoPracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego. Szanowni Państwo,
Pracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego Szanowni Państwo, Mimo ciągłego postępu medycyny w walce z chorobami zakaźnymi, przenoszonymi przez kleszcze, nadal budzą one ogromny lęk zarówno wśród
Bardziej szczegółowoGwiździel Diana, Mirosława Cieślicka, Walery Zukow. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Gwiździel Diana, Cieślicka Mirosława, Zukow Walery. Wytrzymałość biegowa i pływacka studentów UKW Bydgoszcz = Speeding and swimming endurance of students UKW Bydgoszcz. Journal of Education, Health and
Bardziej szczegółowoSłowa kluczowe: rak piersi, zachowania zdrowotne, profilaktyka Key words: brest cancer, health behaviors, prophylaxis
Bojakowska Urszula, Kalinowski Paweł, Kowalska Marta Estera. Ocena wybranych zachowań zdrowotnych przez i po zdiagnozowaniu choroby wśród kobiet z nowotworem piersi w oparciu o Inwentarz Zachowań Zdrowotnych
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp faktów o boreliozie, które powinieneś znać Najbardziej charakterystyczne objawów boreliozy... 8
Spis treści 01 Wstęp........................................................ 3 02 10 faktów o boreliozie, które powinieneś znać.................. 5 03 Najbardziej charakterystyczne objawów boreliozy.............
Bardziej szczegółowoRozwój cech morfologicznych i sprawności fizycznej 10-11 letnich dzieci ze wsi i z miasta ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Tucholi i w Legbądzie
Klimczyk Mariusz, Krygowski Dariusz. Rozwój cech morfologicznych i sprawności fizycznej 1-11 letnich dzieci ze wsi i z miasta ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Tucholi i w Legbądzie = Development of morphological
Bardziej szczegółowoUwaga KLESZCZE!!!!! Występuje na różnych wysokościach nad ziemią:
Uwaga KLESZCZE!!!!! Kleszcze żyją zazwyczaj w środowisku lekko wilgotnym, obfitym w roślinność: w lasach i na ich skraju, w zagajnikach, zaroślach, na łąkach, pastwiskach i leśnych polanach, na obszarach
Bardziej szczegółowoZmiana skoczności i mocy u tancerzy po dwuletnim cyklu szkoleniowym Change of jumping abilities and power in dancers after two years of training
Tomaszewski K., Szulc A., Buśko K. Change of jumping abilities and power in dancers after two years of training. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(8):39-45 eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.841771
Bardziej szczegółowoPoziom wiedzy pacjentów oddziałów pulmonologicznych na temat czynników ryzyka chorób układu oddechowego
Dejneka Justyna, Bartoszek Agnieszka, Rząca Marcin. Poziom wiedzy pacjentów oddziałów pulmonologicznych na temat czynników ryzyka chorób układu oddechowego = The level of knowledge of patients of pulmonary
Bardziej szczegółowoInstytut Badawczy Leśnictwa
Instytut Badawczy Leśnictwa www.ibles.pl ANALIZA POZIOMU WIEDZY SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ NA TEMAT STANU PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ Miłosz Mielcarek Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi Instytut Badawczy Leśnictwa
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne studentów Fizjoterapii Health behaviors of students of Physiotherapy
Baumgart Mariusz, Weber-Rajek Magdalena, Radzimińska Agnieszka, Goch Aleksander, Zukow Walery. Zachowania zdrowotne studentów Fizjoterapii = Health behaviors of students of Physiotherapy. Journal of Education,
Bardziej szczegółowoFormy zatrudnienia osób niepełnosprawnych wybrane aspekty Forms of employment of people with disabilities - some aspects
Warchoł Martyna. Forms of employment of people with disabilities - some aspects. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(3):322-331. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.321901
Bardziej szczegółowoInspekcja sanitarna nie prowadzi badań kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów
Uwaga kleszcze! 21.04.2016 Inspekcja sanitarna nie prowadzi badań kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Żyrardowie w ślad za Państwowym Wojewódzkim
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoOcena wiedzy młodzieży akademickiej na temat boreliozy i innych chorób odkleszczowych
Kowalczyk Hygeia Public A i Health wsp. Ocena 2016, wiedzy 51(2): młodzieży 171-178 akademickiej na temat boreliozy i innych chorób odkleszczowych 171 Ocena wiedzy młodzieży akademickiej na temat boreliozy
Bardziej szczegółowoZWYCZAJE ŻYWIENIOWE WŚRÓD MŁODZIEŻY. Eating habits among young people
Journal of Health Sciences (J Health Sci) 2012; (2)5: 7 13 The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. List B item 667. Open Access Open Journal
Bardziej szczegółowo616 Wyzwania kultury fizycznej
616 Wyzwania kultury fizycznej Mędrak Anna, Rżany Michał, Otremba Barbara, Brodowska Elwira, Szynal Magdalena, Alcer Magdalena, Górecka Anna, Stefaniak Tomasz, Suszyński Krzysztof, Górka Dariusz. Akademickie
Bardziej szczegółowoKORELACJE CECH SOMATYCZNYCH I ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH 16- LETNICH BYDGOSKICH GIMNAZJALISTÓW
Napierała Marek, Szark-Eckardt Mirosława, Zukow Walery. Korelacje cech somatycznych i zdolności motorycznych 16-letnich bydgoskich gimnazjalistów = Correlations of somatic features and motor skills 16-year-old
Bardziej szczegółowoWiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne.
Michał Nowakowski Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny Instytut Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Luiza Nowakowska Samodzielna Pracownia Socjologii Medycyny Katedra Nauk Humanistycznych Wydziału
Bardziej szczegółowoOCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT ZAWODU FIZJOTERAPEUTY WŚRÓD STUDENTÓW NAUK TECHNICZNYCH ORAZ OSÓB PO 60 ROKU ŻYCIA
Kocjan Janusz. Assessment of the knowledge level on profession of physiotherapist among students of technical science and elderly persons. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(4):167-175. eissn
Bardziej szczegółowoAgnieszka Rzońca, Adam Fronczak. Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Rzońca Agnieszka, Fronczak Adam. The impact of breast reconstruction on the quality of life of women after mastectomy. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(4):481-488. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.546417
Bardziej szczegółowoDeskrypcja długości pięciu łuków podłużnych stóp kobiet w wieku od 4 do 18 lat w świetle mory projekcyjnej
Mrozkowiak Mirosław. Deskrypcja długości pięciu łuków podłużnych stóp kobiet w wieku od 4 do 18 lat w świetle mory projekcyjnej = Length description of five longitudinal arches of foot burdened with its
Bardziej szczegółowoKoncepcja alfabetyzmu zdrowotnego w promocji zdrowia The concept of health literacy in health promotion
Kowalska Marta Estera, Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula. The concept of health literacy in health promotion. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(9):430-438. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.1001789
Bardziej szczegółowoOcena postaw mieszkańców Krosna w stosunku do inwestycji planowanych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej - Krośnieński Holding
Ocena postaw mieszkańców Krosna w stosunku do inwestycji planowanych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej - Krośnieński Holding Komunalny Sp. z o.o. w Krośnie Rzeszów, czerwiec 2016 Autorzy
Bardziej szczegółowoIntegracja międzypokoleniowa przedszkolaków z seniorami cz. II. Opinie rodziców dzieci w wieku przedszkolnym
Chrzan Agnieszka, Bąk Jadwiga, Świrszcz Anna, Pietraszek Agata, Charzyńska-Gula Marianna, Kachaniuk Hanna, Łuczyk Marta. Integracja międzypokoleniowa przedszkolaków z seniorami cz. II. Opinie rodziców
Bardziej szczegółowoFormularz recenzji magazynu. Journal of Corporate Responsibility and Leadership Review Form
Formularz recenzji magazynu Review Form Identyfikator magazynu/ Journal identification number: Tytuł artykułu/ Paper title: Recenzent/ Reviewer: (imię i nazwisko, stopień naukowy/name and surname, academic
Bardziej szczegółowoStreszczenie. Abstract
Strojek Katarzyna, Witkowska Agnieszka, Radzimińska Agnieszka, Kaźmierczak Urszula, Piekorz Zuzanna, Bułatowicz Irena, Goch Aleksander, Zukow Walery. Analiza przyczyn i konsekwencji upadków u chorych z
Bardziej szczegółowoWPŁYW ZAPROPONOWANEJ METODYKI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO NA STAN FUNKCJONALNY STUDENTÓW
Journal of Health Sciences. 2013; 3 (9): 417-426 The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683. TheAuthor (s) 2013; This article
Bardziej szczegółowoKamil Barański 1, Ewelina Szuba 2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz 3, Jerzy Chudek 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE
Czynniki socjodemograficzne wpływające na poziom wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się zakażenia w kontaktach niezwiązanych z procedurami medycznymi wśród pacjentów z WZW typu C Kamil Barański 1, Ewelina
Bardziej szczegółowoConflict of interest: None declared. Received: Revised: Accepted:
Kazimierz Harłoziński, Gabriela Barwińska-Szczutkowska, Problem bezrobocia w Bydgoszczy w latach 2005-, Problems of unemployment in Bydgoszcz in years 2005 -. Journal of Health Sciences. 2013;3(14), 248-260.
Bardziej szczegółowoAtrakcyjność turystyczna Wenecji w powiecie żnińskim. Tourist attractiveness of Venice in Żnin district
Gotowski Rafał, Parzych Krzysztof. Tourist attractiveness of Venice in Żnin district. Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(10):714-720. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.225143
Bardziej szczegółowoKleszcze mają dwa szczyty aktywności dobowej? poranny od ok. 8? 9 do 11? 12 oraz popołudniowy od godziny do zmroku.
W ostatnich latach na terenie całego kraju coraz bardziej wzrasta zagrożenie kleszczami. Są już nie tylko w lasach i na łąkach, ale również tam, gdzie dotychczas nie występowały. Można spotkać je w parkach
Bardziej szczegółowoSłowa kluczowe: palenie tytoniu, spożycie alkoholu, młodzież szkolna, szkoła ponadgimnazjalna.
Pluta Agnieszka, Jaczek-Kierzenkowska Jolanta, Faleńczyk Kamila, Budnik-Szymoniuk Maria, Basińska-Drozd Halina, Marzec Alicja. Palenie tytoniu i spożywanie alkoholu przez młodzieży ponadgimnazjalną Zespołu
Bardziej szczegółowoWPŁYW POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH ORAZ WYKSZTAŁCENIA WŁAŚCICIELA NA SPOSOBY POZYSKIWANIA INFORMACJI W WYBRANYCH GOSPODARSTWACH MAŁOPOLSKI
Inżynieria Rolnicza 4(102)/2008 WPŁYW POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH ORAZ WYKSZTAŁCENIA WŁAŚCICIELA NA SPOSOBY POZYSKIWANIA INFORMACJI W WYBRANYCH GOSPODARSTWACH MAŁOPOLSKI Michał Cupiał, Anna Szeląg-Sikora
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 318 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 318 SECTIO D 2005 Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie Academy of Physical Education, Krakow URSZULA MIĄZEK, MIROSŁAW
Bardziej szczegółowo= 2015;5(1):151-162. ISSN 2391-8306. DOI:
Lisiak Dorota, Napierała Marek, Pezala Małgorzata, Zukow Walery. Znaczenie aktywności fizycznej dla człowieka w samoocenie uczestników zajęć w klubie Maximus w Bydgoszczy = The importance of physical activity
Bardziej szczegółowoŹródło: opracowanie własne 49,1 50,5 0,4. liczba. tak nie brak odpowiedzi
242 3.2. Doświadczenia badanych uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Miasta Rzeszowa ze środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, legalnymi i nielegalnymi Poprzednia grupa zagadnień
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne studentów Dietetyki. Health behaviors of students of Dietetics
Weber-Rajek Magdalena, Radzimińska Agnieszka, Kalisz Zdzisława, Hoffmann Magdalena, Juraszek Karolina, Goch Aleksander, Zukow Walery. Zachowania zdrowotne studentów Dietetyki = Health behaviors of students
Bardziej szczegółowoRAPORT Z BADANIA SATYSFAKCJI KLIENTÓW KORZYSTAJĄCYCH Z USŁUG ŚWIADCZONYCH PRZEZ URZĄD MIASTA RZESZOWA
RAPORT Z BADANIA SATYSFAKCJI KLIENTÓW KORZYSTAJĄCYCH Z USŁUG ŚWIADCZONYCH PRZEZ URZĄD MIASTA RZESZOWA Rzeszów, sierpień 2016 r. Spis treści 1 PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA ORAZ CEL BADAŃ... 3 2 METODOLOGIA... 5
Bardziej szczegółowoKontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1
Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1 Relacje między nauczycielami i rodzicami mogą być czynnikiem pośrednio wspierającym jakość nauczania uczniów, na co zwracają uwagę zarówno
Bardziej szczegółowoAnaliza wyników ankiety
Analiza wyników ankiety przeprowadzonej wśród uczniów i nauczycieli Zespołu Szkół w Baniosze W pierwszej połowie listopada 2015 roku wśród uczniów i nauczycieli Zespołu Szkół w Baniosze została przeprowadzona
Bardziej szczegółowomgr Dorota Lasota Wpływ alkoholu etylowego na ciężkość obrażeń ofiar wypadków komunikacyjnych Streszczenie Wstęp
mgr Dorota Lasota Wpływ alkoholu etylowego na ciężkość obrażeń ofiar wypadków komunikacyjnych Streszczenie Wstęp Wypadki komunikacyjne są istotnym problemem cywilizacyjnym, społecznym i medycznym. Są jedną
Bardziej szczegółowo1 AWFiS Gdańsk 2 UKW Bydgoszcz
Piątek Mirosław, Byzdra Krzysztof, Kamrowska-Nowak Maria, Mikołajczyk Janusz, Stępniak Robert. Struktura obciążeń treningowych w cyklu przed olimpijskim Londyn 2012 - zawodnika klasy MM w rzucie oszczepem
Bardziej szczegółowoCzynniki wpływające na wybór studiów technicznych przez kobiety
Ireneusz ZAWŁOCKI, Krzysztof NIEWIADOMSKI, Ewa NIEROBA Politechnika Częstochowska, Polska Czynniki wpływające na wybór studiów technicznych przez kobiety Wprowadzenie W roku 2006, jak podaje Bank Danych
Bardziej szczegółowoWesół Krzysztof, Cieślicka Mirosława, Zukow Walery. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Wesół Krzysztof, Cieślicka Mirosława, Zukow Walery. Ocena sprawności specjalnej piłkarzy nożnych Ośrodka Szkolenia Sportowego Młodzieży w Bydgoszczy = Evaluation of the special efficiency foot players
Bardziej szczegółowoZadania samorządów gminnych województwa lubelskiego w zakresie ochrony zdrowia The tasks of local governments Lublin province about Healthcare
Warchoł Martyna, Furtak-Niczyporuk Marzena. Zadania samorządów gminnych województwa lubelskiego w zakresie ochrony zdrowia = The tasks of local governments Lublin province about Healthcare. Journal of
Bardziej szczegółowoEGZAMIN GIMNAZJALNY 2012 W SZKOŁACH DLA DOROSŁYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM. sesja wiosenna
EGZAMIN GIMNAZJALNY 2012 W SZKOŁACH DLA DOROSŁYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM sesja wiosenna Jaworzno 2012 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE... 3 2. WYNIKI SŁUCHACZY GIMNAZJÓW DLA DOROSŁYCH DOTYCZĄCE STANDARDOWYCH
Bardziej szczegółowoOCENA WYKORZYSTANIA TECHNOLOGII INFORMACYJNYCH W PROCESIE KSZTAŁCENIA STUDENTÓW
Inżynieria Rolnicza 7(125)/2010 OCENA WYKORZYSTANIA TECHNOLOGII INFORMACYJNYCH W PROCESIE KSZTAŁCENIA STUDENTÓW Edmund Lorencowicz, Sławomir Kocira Katedra Eksploatacji Maszyn i Zarządzania w Inżynierii
Bardziej szczegółowoZastosowanie Nordic Walking w turnusie rehabilitacyjnym osób po usunięciu krtani
Hamerlińska Latecka Agnieszka. Zastosowanie Nordic Walking w turnusie rehabilitacyjnym osób po usunięciu krtani = Use of Nordic Walking in a rehabilitation of the people after total laryngectomy. Journal
Bardziej szczegółowoMarcin Mikos (1), Grzegorz Juszczyk (2), Aleksandra Czerw(2)
Mikos Marcin, Juszczyk Grzegorz, Czerw Aleksandra. Nowe prawa i obowiązki ratowników medycznych w świetle nowelizacji ustawy o PRM = New rights and duties of paramedics according to the updated Law on
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoSzanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 25 czerwca br., znak: SPS /14, przy którym przekazano interpelację poseł Beaty
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 25 czerwca br., znak: SPS-023-26988/14, przy którym przekazano interpelację poseł Beaty Małeckiej-Libery w sprawie boreliozy i chorób odkleszczowych,
Bardziej szczegółowoIndependent Epidemiology Unit, Medical University of Lublin
Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula, Kowalska Marta. Porównawcza analiza poziomu wiedzy z zakresu epidemiologii raka piersi w grupie studentek i kobiet pracujących = Comparative analysis of the level
Bardziej szczegółowoZNAJOMOŚĆ TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ WŚRÓD PORTUGALCZYKÓW
ZNAJOMOŚĆ TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ WŚRÓD PORTUGALCZYKÓW BUŁKA Beata KOŚ Justyna, PL Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki badań na temat znajomości technologii informacyjnej wśród Portugalczyków.
Bardziej szczegółowoWiedza studentów na temat odnawialnych źródeł energii Knowledge of students about renewable energy sources
Babula Mateusz, Warchoł Martyna. Wiedza studentów na temat odnawialnych źródeł energii = Knowledge of students about renewable energy sources. Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(8):135-144.
Bardziej szczegółowoZmiana równowagi ciała u tancerzy po dwuletnim cyklu szkoleniowym
Tomaszewski P., Szulc A., Buśko K. Change of body balance in dancers during two years training. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(8):39-45 eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.841775
Bardziej szczegółowoWyzwania kultury fizycznej 669
Wyzwania kultury fizycznej 669 Socha Paulina, Przybyła Katarzyna. Jakość prowadzenia zajęć przez nauczycieli akademickich w ocenie studentów Akademii Wychowania Fizycznego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego
Bardziej szczegółowoWPŁYW MASY CIAŁA NA CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI EFFECT OF WEIGHT IN BLOOD PRESSURE PATIENTS
Nalepa Dorota, Weber Dorota, Rogala Renata, Charzyńska Gula Marianna. Wpływ masy ciała na ciśnienie tętnicze krwi = Effect of weight in blood pressure patients. Journal of Education, Health and Sport.
Bardziej szczegółowoChłopiec z rozszczepem wargi i wyrostka zębodołowego z późno zdiagnozowaną hiperdoncją - opis przypadku
Osica Piotr, Janas Anna, Janeczek Karolina. Chłopiec z rozszczepem wargi i wyrostka zębodołowego z późno zdiagnozowaną hiperdoncją - opis przypadku = A boy with lip and alveolar bone cleft with late diagnosis
Bardziej szczegółowoWnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym
Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym zrealizowanego w roku szkolnym 2013/2014 1 Wnioski Celem badania ewaluacyjnego jest
Bardziej szczegółowoJustyna Zych 1, Joanna Skonieczna 2, Dominik Olejniczak 2, Karolina Zakrzewska 3,4
Zych Justyna, Skonieczna Joanna, Olejniczak Dominik, Zakrzewska Karolina. Ocena stopnia poinformowania oraz wiedzy pacjentów na temat badania elektroencefalograficznego = Evaluation level of information
Bardziej szczegółowoKariera dwutorowa: sportowiec-student i sportowiec-pracownik. Double path career: sportsman-student and sportsman-employee.
Kostyra Agnieszka. Kariera dwutorowa: sportowiec-student i sportowiec-pracownik = Double path career: sportsman-student and sportsman-employee. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(7):11-25.
Bardziej szczegółowoAkademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu Groclin S.A. Streszczenie
Brdak Marek Jan, Sulżycka Monika. Wolontariat na dużych imprezach sportowych. Charakterystyka społeczno demograficzna oraz funkcje pełnione przez wolontariuszy podczas UEFA EURO 2012 w Poznaniu = Volunteering
Bardziej szczegółowoZnaczenie semestralnego rozkładu zajęć w prawidłowym żywieniu studentów
Kozłowska Ewelina, Kowalczyk Anna, Wołoszynek Eliza, Dąbska Olga, Bojakowska Urszula, Kalinowski Paweł, Podstawka Danuta, Makara-Studzińska Marta. Znaczenie semestralnego rozkładu zajęć w prawidłowym żywieniu
Bardziej szczegółowoWśród ankietowanych aż 73,5% stanowiły kobiety. Świadczyć to może o większym zainteresowaniu niezależną modą i dizajnem wśród kobiet.
Podsumowanie ankiety przeprowadzonej podczas targów SILESIA BAZAAR vol.3 opracowanej przez organizację PRogress przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach Spis treści 1. Pytania o płeć... 2 2. Pytanie
Bardziej szczegółowoUczestnictwo w lekcjach wychowania fizycznego a rozwój kultury fizycznej po zakończeniu etapu edukacyjnego
Kozłowska Ewelina, Kowalczyk Anna, Rząca Marcin, Kocka Katarzyna. Uczestnictwo w lekcjach wychowania fizycznego a rozwój kultury fizycznej po zakończeniu etapu edukacyjnego = Participation in physical
Bardziej szczegółowoPREFERENCJE TURYSTYCZNE STUDENTÓW AKADEMII IM. JANA DŁUGOSZA W CZĘSTOCHOWIE TOURIST PREFERENCES OF JAN DŁUGOSZ ACADEMY STUDENT S
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Maria Pyzik, Joanna Rodziewicz-Gruhn, Karol Pilis, Cezary Michalski Instytut Kultury Fizycznej Akademii im. Jana Długosza
Bardziej szczegółowoBardzo ciepłe i gorące noce w północno-zachodniej Polsce Very warm and hot nights in north-western Poland
Więcław Mirosław. Bardzo ciepłe i gorące noce w północno-zachodniej Polsce = Very warm and hot nights in north-western Poland. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(12):31-40. ISSN 2391-8306.
Bardziej szczegółowoProfilaktyka wirusowego zapalenia wątroby typu B Prevention of hepatitis B. Samodzielna Pracownia Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Kowalska Marta Estera, Kalinowski Paweł, Bojakowska Urszula. Prevention of hepatitis B. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(7):315-321. eissn 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.831803
Bardziej szczegółowoZadania inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego województwa lubelskiego w zakresie ochrony zdrowia
Warchoł Martyna, Furtak-Niczyporuk Marzena, Pachuta Małgorzata. Zadania inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego województwa lubelskiego w zakresie ochrony zdrowia = Investment projects of local
Bardziej szczegółowoZdrowotnej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie. Lublinie
Bieniak Monika, Chałdaś-Majdańska Justyna, Rząca Marcin, Kocka Katarzyna. The influence of the Regulation of the Minister of Health on food product groups designated for sale in educational establishments
Bardziej szczegółowo