ANALIZA PROCESU PĘKANIA WYBRANYCH STOPÓW ODLEWNICZYCH W PRÓBIE UDAROWEGO ZGINANIA

Transkrypt

1 20/12 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2004, Rocznik 4, Nr 12 Archives of Foundry Year 2004, Volume 4, Book 12 PAN Katowice PL ISSN ANALIZA PROCESU PĘKANIA WYBRANYCH STOPÓW ODLEWNICZYCH W PRÓBIE UDAROWEGO ZGINANIA STRESZCZENIE J.SADOWSKI 1 Katedra Mechaniki Stosowanej, Akademia Techniczno- Rolnicza, ul. Kaliskiego 7, Bydgoszcz W pracy przedstawiono możliwości wykorzystania oprzyrządowanej próby udarowego zginania, dla dokładnej analizy procesu pękania stopów odlewniczych poprzez analizę rozdziału globalnej pracy łamania K na poszczególne składowe prac: K z - zapoczątkowania, K r - rozwoju, K h - hamowania pęknięcia. Głębsza analiza tych wielkości pozwoliła na ocenę żywotności resztkowej wybranych stopów odlewniczych dla różnych rodzajów karbów karbu, w różnych stadiach obróbki technologicznej. Key words: impact bend, cracking process of casting alloyes. 1. WSTĘP Podwyższenie jakości i trwałości wytwarzanych stopów odlewniczych, można ocenić na podstawie przeprowadzanych także na wysokim poziomie badań materiałowych. Jedną z takich nowoczesnych metod badawczych mogą być badania procesu dynamicznego pękania materiałów, przeprowadzane na oprzyrządowanych młotach udarowych Charpy ego wg systemu CAI (Computer Aided Instrumented Charpy Impact Testing). System taki umożliwia rejestrację, zapis oraz matematyczną obróbkę dynamicznych przebiegów: siła-czas F(t), siła-ugięcie F(f) lub ugięcie-czas f(t) w czasie procesu udarowego zginania badanej próbki udarnościowej. Tak prowadzone rozszerzone badania udarnościowe umożliwiają: - ocenę podstawowych parametrów dynamicznej odporności na pękanie tj. krytycznej wartości dynamicznego współczynnika intensywności naprężeń K d I 1 dr inż. J.Sadowski, sadjan@mail.atr.bydgoszcz.pl

2 d lub krytycznej wartości dynamicznej całki Rice a - J I w oparciu o kryteria wynikające z dynamicznej mechaniki pękania, na próbkach typu Charpy V z karbem zmęczeniowym [1,2,3], - dokładny pomiar udarności oraz głębszą analizę wpływu np. czynników metalurgicznych, sposobu obróbki cieplnej, wpływu temperatury itp. na odporność materiału na inicjację i propagację pękania [4,5], - analizę wpływu technologii nanoszenia karbu oraz własności plastycznych materiału na wartość energii potrzebnej do zainicjowania pękania materiału [4,6], - dokładną ocenę procesu niszczenia badanego materiału poprzez rozdział globalnej pracy łamania K na składowe tej pracy tj.: K z - pracy na zapoczątkowanie pęknięcia, K r - pracy na rozwój pęknięcia, K h - pracy hamowania pęknięcia,w poszczególnych etapach niszczenia próbki [4,5,6]. Dwa ostatnie punkty są tematem niniejszego artykułu w zastosowaniu do wybranych stopów odlewniczych. 2. CHARAKTERYSTYKA PROCESU PĘKANIA W PRÓBIE UDAROWEGO ZGINANIA Dotychczas jedyną znormalizowaną próbą oceny własności metali, i stopów odlewniczych przy obciążeniu udarowym jest próba udarowego zginania (ISO 148-1, ISO 14556, PN-79/H-04370) zwana próbą udarności. Zgodnie z obowiązującą w kraju procedurą badania udarności materiałów, energia kinetyczna bijaka wahadła młota udarowego zostaje częściowo zamieniona na pracę łamania K, odpowiadającą energii zużytej na złamanie zginanej udarowo próbki: R cos cos J K mg, (1) gdzie: m - masa wahadła młota, kg, R - odległość od osi wahadła młota do środka próbki na podporach, mm, g - przyspieszenie ziemskie, ms -2, - kąt spadania wahadła młota, deg, - kąt wychylenia wahadła młota po złamaniu próbki, deg. 168

3 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Wartość energii łamania K odniesiona do powierzchni początkowej próbki S w miejscu usytuowania karbu lub bez karbu określa parametr KC, zwany udarnością. Ocena tego parametru jako jakościowego, pozwala przewidywać zachowanie się materiału w czasie eksploatacji szczególnie gdy dotyczy to ustalenia tzw. temperatury zerowej kruchości NDT. Nie pozwala natomiast na ocenę mechanizmu niszczen ia w przypadku np. dwóch materiałów wykazujących tę samą udarność KC. Zdejmując w trakcie oprzyrządowanej próby udarności szybkozmienne przebiegi dynamicznego łamania zginanej udarowo próbki np. F(t) oraz poddając je matematycznej obróbce i różniczkowaniu np. programem FRACDYNA [7] możemy znaleźć na przebiegu F(t) charakterystyczne punkty niezbędne do rozdziału całkowitej pracy łamania K na jej poszczególne składowe, co pokazano przykładowo na rysunku 1. Ponadto z przebiegu F(t) można określić charakterys tyczne punkty określające dynamiczną granicę sprężystości (pkt.1), dynamiczną granicę plastyczności (pkt.2) a także punkt inicjacji pękania (pkt.3), który posłużyć może do oceny parametrów dynamicznej odporności na pękanie [1,2,3]. Całkowita praca łamania K z rys.1 jest sumą poszczególnych prac składowych, którą można określić wzorem: K K z Kr Kh, J (2) gdzie: - praca potrzebna do zapoczątkowania pęknięcia, K r - praca potrzebna na rozwój pęknięcia, K h - praca hamowania pęknięcia. Rys.1. Wyznaczanie punktów charakterystycznych procesu pękania łamanej udarowo próbki na podstawie różniczkowania zdjętego przebiegu F(t). Fig.1. Determination of characteristic points of cracking process of the impact fracture of test bar on the grounds the differentation of potted load curve no the time F(t). 169

4 Praca K z jest pracą potrzebną na sprężyste i plastyczne odkształcenie związane z powstaniem (zainicjowaniem) pęknięcia i jego stabilnym powiększeniem się aż do osiągnięcia długości krytycznej (nie związana z charakterem otrzymanego przełomu). Problem wyeliminowania (zmniejszenia) wartości pracy K z, do którego należy dążyć, wiążę się z obecnością takiego karbu którego promień dna r 0 a długość wady jest w danej chwili krytyczna. Praca K r jako praca rozprzestrzeniania się pęknięcia, uwzględnia tę część pracy zużytej na pokonanie plastycznych odkształceń w sąsiedztwie wierzchołka niestabilnie rozwijającego się pęknięcia. Na podstawie stosunku K z /K r można przewidzieć charakter zniszczenia materiału. Praca K h powstaje tylko wówczas, gdy otrzymany przełom nie ma charakteru płaskiego (nie jest kruchy) i część otrzymanego przełomu powstaje w wyniku ścinania. Suma prac K r i K h wyraża zdolność przeciwdziałania materiału rozwijającemu się pęknięciu i nie zależy od ostrości karbu. Opierając się na przebiegu F(t) (rys.1) i wyznaczonych punktach charakterystycznych, poszczególne składowe prac można policzyć programem FRACDYNA [2,7]. Ze względu na duże sprzeczności związane z oceną pun któw charakterystycznych na przebiegach F(t), niezbędnych dla dokonania rozdziału pracy łamania K na obszar stabilnego pękania (praca zapoczątkowania pęknięcia K z ) niestabilnego pękania (praca rozwoju pęknięcia K r ) a także obszaru hamowania pęknięcia (praca hamowania pęknięcia K h ), należy dążyć do dalszych udoskonaleń metodyk badawczych dotyczących ich oceny. Poszczególne składowe pracy łamania K, bardzo dobrze charakteryzują proces dekohezji niszczonego w sposób udarowy materiału oraz stanowić mogą podstawę do głębszej analizy sprężysto-plastycznych cech materiału a szczególnie jego resztkowej żywotności eksploatacyjnej. Miernikiem oceny plastyczności materiału oraz jego użytkowych cech eksploatacyjnych może być wskaźnik współczynnika zapasu żywotności resztkowej materiału z, który można ocenić wzorem. K r K h z, 0 z 1 (3) K Wartość tego współczynnika wyraża stosunek prac związanych z rozwojem i hamowaniem pęknięcia (K r +K h ) do całkowitej pracy łamania próbki K. Im wartość tego współczynnika będzie wyższa tym materiał wykazuje większą ciągliwość a żywotność resztkowa w zakresie niestabilnego rozwoju istniejącego pęknięcia w warunkach eksploatowania danej konstrukcji, np. odlewu będzie z dużym prawdopodobieństwem dobrze zachowana. Przy projektowaniu stopów odlewniczych, należy dążyć więc do sytuacji w której K z 0 a K r +K h max. 170

5 ARCHIWUM ODLEWNICTWA 3. BADANIA WŁASNE 3.1. Wyniki badań Dla oceny procesu pękania przy wykorzystaniu oprzyrządowanej próby udarowego zginania przeprowadzono udarowe badania dla kilku stopów odlewniczych na oprzyrządowanym młocie PSd 300 z wykorzystaniem komputerowego programu obróbki zdjętych przebiegów F(t) FRACDYNA [7], szczególnie jego modułu IV. Moduł ten służył do rozdziału i obliczeń globalnej pracy łamania K i jej składowy ch K z, K r, K h na podstawie zdjętych przebiegów F(t) i ich późniejszym różniczkowaniu, co umożliwiło znalezienie punktów charakterystycznych, dla badanych stopów odlewniczych (zgodnie z rys.1). Badania wykonano na wybranych stopach odlewniczych tj. stopie AK12, staliwie L20G oraz żeliwie sferoidalnym. Stop odlewniczy AK12 posiadał skład chemiczny: 11,5% Si, 0,8% Cu oraz 0,9% Mg. Niszczono próbki udarnościowe dla różnych rodzajów karbu. W tabeli 1 przedstawiono rozdział pracy łamania K dla tego stopu, wraz z oceną współczynnika z, a na rysunku 2 przedstawiono przykładowo zdjęte przebiegi F(t) łamanych próbek z karbem U (typu Mesnager) oraz z karbem V pogłębionym szczeliną zmęczeniową. Tabela 1. Rozdział globalnej pracy łamania K na składowe oraz wartości współczynnika zapasu żywotności resztkowej z dla badanego stopu aluminium AK12. Table 1. Distribution of global breaking work K in the components and the values of margin coefficient of the residual life z for the alloy AK12. Stop odlewniczy Rodzaj karbu Rozdział pracy łamania, J współczynnik z K K z K r K h AK12 U 21,7 8,4 11,1 2,2 0,61 V 18,5 4,6 10,7 3,2 0,75 V+Zm 8,1 1,6 5,9 0,6 0,81 171

6 a) b) Rys.2. Przebiegi F(t) i df/dt zginanej udarowo próbki wykonanej ze stopu AK12, a) z karbem U, b) z karbem V pogłębionym szczeliną zmęczeniową. Fig.2. Load curve no the time F(t) and its time derivative df(t)/dt of the impact bending test bar mode from the alloy AK12, a) with the notch U, b) with the deeping notch V by the fatigue crack. Staliwo niskowęglowe L20G posiadało skład chemiczny: 0,25%C, 0,47% Si, 1,38% Mn, 0,0025% P oraz 0,020% S. Wcześniej poddane było normalizowaniu w temperaturze 850 o C w czasie 4h a następnie wyżarzaniu w temperaturze 600 o C w czasie 2h. Próbki udarnościowe łamano z różnych temperatur wychładzania przy różnych rodzajach naciętego karbu. W tabeli 2 przedstawiono rozdział pracy łamania K na składowe dla staliwa wraz z oceną współczynnika zapasu żywotności resztkowej z, a na rysunku 3 przedstawiono przykładowo zdjęte przebiegi F(t) łamanych próbek z karbem V oraz z karbem V zakończonym pęknięciem zmęczeniowym. 172

7 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Tabela 2. Rozdział globalnej pracy łamania K na składowe oraz wartości współczynnika zapasu żywotności resztkowej z dla badanego staliwa. L20G. Table 2. Distribution of total breaking work K in the components and the values of margin coefficient of the residual life z for the cast steel L20G. Stop odlewniczy Rodzaj karbu Temp. badania Rozdział pracy łamania, J współ. z o C K K z K r K h 20 88,7 54,7 25,1 8,9 0, ,3 38,8 12,3 3,2 0,29 L20G U ,4 28,1 11,7 2,6 0, ,5 24,9 10,5 1,1 0, ,1 19,5 10,6 -- 0, ,4 30,4 32,0 6,0 0, ,5 13,3 14,5 8,7 0,63 L20G V ,8 17,4 7,4-0, ,7 15,1 3,6-0, ,8 12,5 3,3-0, ,7 12,7 16,2 10,8 0, ,2 6,5 10,3 4,4 0,69 L20G V+Zm ,3 4,9 7,6 1,8 0, ,5 3,1 5,4-0, ,3 2,4 3,9-0,62 Badane żeliwo sferoidalne posiadało skład chemiczny: 3,28% C, 2,39% Si, 0,43% Mn, 0,08% P oraz 0,014% S. Próbki udarnościowe po różnych obróbkach cieplnych łamano bez karbu. W tabeli 3 przedstawiono rozdział globalnej pracy łamania K na składowe dla badanego żeliwa w różnych stadiach obróbki cieplnej wraz z oceną współczynnika z. 173

8 a) b) Rys.3. Przebiegi F(t) i df/dt zginanej udarowo próbki wykonanej ze staliwa L20G w temperaturze 20 o C, a) z karbem V, b) z karbem V pogłębionym szczeliną zmęczeniową. Fig.3. Load diagram no the time F(t) and its time derivative df/dt of the impact bending test bar made from the cast steel L2OG in temperature 20 O C, a) with the notch V, b) with the deepening notch V by the fatigue crack. Tabela 3. Rozdział globalnej pracy łamania K na składowe oraz wartości współczynnika zapasu żywotności resztkowej z dla badanego żeliwa sferoidalnego. Table 3. Distribution of total breaking work K in the components and the values of margin coefficient of the residual life z for the spheroidal cast iron. Stop Rodzaj odlewniczy obróbki Rozdział pracy łamania, J cieplnej K K z K r K h żeliwo stan surowy 15,9 10,5 5,4-0,33 sferoidalne normalizowanie 8,9 5,8 3,1-0,34 grafityzacja 37,6 18,5 11,2 7,9 0,51 sferoidyzacja 21,6 10,3 8,5 2,8 0,52 współczynnik z Wyżarzanie normalizujące żeliwa przeprowadzono w temperaturze 900 o C w czasie 6h. Wyżarzanie grafityzujące żeliwa polegało na jego nagrzaniu do temperatury 975 o C wygrzaniu przez 1h, następnie podchłodzeniu wolno w piecu do temperatury 720 o C, wygrzaniu w tej temperaturze w czasie 6h i dalszym chłodzeniu w powietrzu. Wyżarzanie sferoidyzujące żeliwa przebiegało dwuoperacyjnie tj. nagrzewanie do temperatury 950 o C wygrzanie przez 2h i chłodzenie w powietrzu, następnie nagrzewanie do temperatury 700 o C, wygrzewanie w tej temperaturze przez czas 4h i następnie chłodzenie w powietrzu. Przedstawione tabelach 1,2 i 3 wyniki badań są średnimi z trzech łamanych próbek. 174

9 ARCHIWUM ODLEWNICTWA 3.2. Analiza wyników badań Z otrzymanych wyników badań wybranych stopów odlewniczych zawartych w tabeli 1,2, i 3 wynika, że analiza pracy łamania K i jej składowych K z, K r, K h na podstawie zdjętych przebiegów F(t), umożliwia głębszą ocenę procesu pękania badanych stopów, oraz ich odporności na inicjację i propagację rozwijającego się pęknięcia w warunkach obciążeń udarowych, aniżeli zwykła próba udarności. Z otrzymanych w tabeli 1 wyników dla badanego stopu aluminium AK12 obserwuje się, iż największa wartość pracy łamania K zostaje zużyta na złamanie próbek z karbami U i V a główną jej składową jest praca zużyta na zapoczątkowanie pęknięcia K z. Natomiast w próbkach z karbem V pogłębionych pęknięciem zmęczeniowym, główną składową pracy łamania K jest praca zużyta na rozwój pęknięcia K r. Z analizy zmian współczynnika zapasu żywotności resztkowej z dla różnych karbów, wynika, że próbki z pęknięciem zmęczeniowym osiągają lepszą żywotność resztkową aniżeli próbki z karbem U i V. Wprowadzony karb zmęczeniowy wywołuje jak wiadomo koncentrację naprężeń i umiejscowienie odkształcenia plastycznego w bardzo wąs kim obszarze pęknięcia. Praca łamania K ulega więc zmniejszenie i to znacznie im bardziej ostre i głębsze jest nacięcie karbu. Ogólna, wysoka wartość współczynnika zapasu żywotności resztkowej z, potwierdza, że stopy aluminium tego gatunku cechuje duża ciągliwość, która kwalifikuje te materiały w stronę materiałów pękających w sposób plastyczny. Z analizy wyników zawartych w tabeli 2 wynika, że dla badanego staliwa L20G obserwuje się, iż największa wartość pracy łamania K zostaje zużyta na złamanie próbek z karbem U i V a główną jej składową jest praca zużyta na zapoczątkowanie pęknięcia K z. Z otrzymanych wyników widać wyraźnie jej tendencję malejącą w miarę obniżania temperatury wychładzania. Natomiast w próbkach z karbem V pogłębionych pęknięciem zmęczeniowym, dominującą składową pracy łamania jest praca na rozwój pęknięcia K r, której wartości również maleją w miarę obniżania temperatury wychładzania staliwa. Zauważyć można również, że w wyższych temperaturach wychładzania, pojawia się dość znaczna wartość pracy hamowania pęknięcia K h, natomiast w obniżonych temperaturach szczególnie w zakresie 40 o C - 60 o C pracy tej nie ujawniono, co świadczyć może o kruchym pękaniu staliwa w ostatniej fazie łamania próbki w tych temperaturach. Analiza współczynnika zapasu żywotności resztkowej z, wykazuje dla wszystkich rodzajów karbu, obniżanie jego wartości w miarę obniżania temperatury wychładzania, co świadczy o zmniejszeniu własności plastycznych w niskich temperaturach, niemniej wartości tego współczynnika są zawsze wyższe dla łamanych próbek z pogłębionym pęknięciem zmęczeniowym aniżeli dla próbek z typowymi karbami U czy V. 175

10 Wysoka wartość tego współczynnika, wskazuje jednak na dużą ciągliwość i dobrze zachowany zapas żywotności resztkowej staliwa, nawet w obniżonych temperaturach. Z analizy wyników zamieszczonych w tabeli 3 dla badanego żeliwa sferoidalnego niszczonego bez karbu wynika, że sposób obróbki cieplnej istotnie wpływa na przebieg procesu pękania przy obciążeniach udarowych żeliwa. Dla wszystkich rodzajów obróbki obserwuje się, że dominującą składową globalnej pracy łamania K, jest praca na zapoczątkowanie pękania K z. Najniższą wartość osiąga ona dla żeliwa normalizowanego a najwyższą po grafityzowaniu. Również podczas wyżarzania grafityzującego żeliwa obserwuje się najwyższą wartości pracy rozwoju K r i hamowania pęknięcia K h. Można zauważyć brak pracy hamowania pęknięcia K h, próbek łamanych w stanie surowym i po normalizowaniu. Świadczy to o kruchym pękaniu żeliwa w ostatnim stadium niszczenia tych próbek. Z analizy wskaźnika zapasu żywotności resztkowej z wynika, że żeliwo po grafityzowaniu oraz po sferoidyzowaniu posiada wyraźnie wyższą wartość wskaźnika zapasu żywotności resztkowej od żeliwa w stanie surowym czy po wyżarzaniu normalizującym. Kwalifikuje to wyżarzanie grafityzujące i sferoidyzujące jako obróbki cieplne, zwiększające wyraźnie ciągliwość (żywotność resztkową) a także gwarantujące zachowany zapas żywotności resztkowej w warunkach np. późniejszej eksploatacji odlewów pracujących przy obciążeniach szczególnie udarowych (dynamicznych). Z analizy przedstawionych wyników badań można stwierdzić, iż dokładne badania procesu pękania mogą stanowić jedną z metod oceny jakości zastosowanej technologii wytwarzania odlewów (stopów odlewniczych). Od odlewów wymaga się nie tylko dobrych cech wytrzymałościowych ale także wysokiej udarności, niekiedy w temperaturach obniżonych, przy zachowaniu jednocześnie dobrych własności plastycznych. Umożliwia to głębsza analiza prac składowych niszczenia (K z, K r, K h ) oraz ocena współczynnika zapasu żywotności resztkowej z. Poprzez wprowadzenie zmian (innowacji) w technologii wytwarzania odlewów np. zmiany składu chemicznego, obróbki cieplnej itp. można tą drogą badań ocenić i uzyskać żądane własności technologiczne i wytrzymałościowe wytwarzanych odlewów. 4. WNIOSKI 1) Rozdział globalnej pracy łamania K na poszczególne składowe prac: K z - zapoczątkowania, K r - rozwoju, K h - hamowania pęknięcia oraz ocena współczynnika zapasu żywotności resztkowej z przy zastosowaniu oprzyrządowanej i skomputeryzowanej próby udarowego zginania wnosi dodatkowe informacje dotyczące ilościowego opisu procesu pękania badanych stopów odlewniczych podczas udarowego niszczenia w stosunku do zwykłej próbki udarności 2) Zaproponowany w pracy współczynnik zapasu żywotności resztkowej z jako miara oporu przeciw rozwijającemu się pęknięciu, może stanowić ilościową 176

11 ARCHIWUM ODLEWNICTWA ocenę ciągliwości badanych stopów odlewniczych i jego cech użytkowych związanych z późniejszą eksploatacją w warunkach działania udarowych obciążeń. 3) Przedstawiona metodyka i wyniki badań rozdziału globalnej pracy łamania K na składowe: K z, K r, K h mogą być podstawą do kontynuowania dalszych badań mających na celu określenie optymalnego wpływu różnych czynników takich jak: temperatura wychładzania, szybkość odkształcenia, wpływu obróbki cieplnej, sposobu nanoszenia karbu itp., na charakter zmiany pracy łamania K i jej składowych K z, K r, K h a więc sterowania stosunkiem tych wielkości. Umożliwia to optymalizowanie procesów eksploatacyjnych i technologicznych, a także optymalne projektowanie stopów odlewniczych celem osiągnięcia jak najwyższych wskaźników zapasu żywotności resztkowej z. 4) Przedstawiony w pracy współczynnik zapasu żywotności resztkowej z może być jednym z mierników ilościowej oceny jakości wytwarzanych stopów odlewniczych. LITERATURA [1] T. Kobayashi, M. Nijnomi: Introduction of a New Dynamic Fracture Toughness Evaluation System. Journal of Testing and Evaluation Vol. 21, No 3, s.145, (1993) [2] J.Sadowski, T.Szykowny: Determination of the dynamic fracture resistance parameters of metallic materials. Acta Metallurgica Slovaca 7, (1/2), s.454 (2001) [3] J.Sadowski, T. Szykowny : Assessment of cracking for a casting materials in aspect of the criteria of fracture mechanics. Acta Metallurgica Slovaca 8 (1/2), s.42, (2002) [4] M.Biel-Gołaska: Metoda wyznaczania dynamicznej odporności na pękanie staliwa na podstawie wyników prób udarności. Materiały IV Konf. Mechaniki Pękania, Kielce, s.27, (1993) [5] M.Holzmann: Aplikace mechaniky lomu pro hodnoceni lite oceli a litiny. Slevarenstvi. Vol. 34, No 5, s.194, (1996) [6] W.Kemker: Die Kerbschlagiegeprüfung zur Beurteilung von Schweissverbindungen und Werkstoffverhalten bei tiefen Temperaturen. Blech Rohre Prof, Vol.32, No 8, s.501, (1985) [7] E.Ranatowski, J.Sadowski: Modelowanie i ocena podstawowych parametrów odporności na pękanie w próbie udarowego zginania ze wspomaganiem komputerowym. ZN ATR, Bydgoszcz, Mechanika 40, s.135, (1996) 177

12 ANALYSIS OF CRACKING PROCESS CHOICE CASTING ALLOYES SUBJECTED A IMPACT BEND TEST SUMMARY This paper presents possibilities an application of the instrumentation of the impact bend test for accuracy analysis of cracking process of materials through an assessment of separation the global breaking K in particular components work: K z initiation, K r - evolution, K h -inhibition of cracking. In the detail analysis above mentioned quantities enable on assessment a remainder life of the choice casting alloyes for various notch type and in different stages of the technological treatment. Recenzował: prof. dr hab. inż. Jan Szajnar 178