Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls ycia autorstwa Anny Zdziennickiej

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls ycia autorstwa Anny Zdziennickiej 1. Czym jest genetyka? wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów wyjania, e jego podobiestwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech definiuje pojcia genetyka oraz zmienno organizmów rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne omawia zastosowania genetyki w rónych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii uzasadnia wystpowanie zmiennoci wród ludzi wskazuje rónice midzy cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech wyjania, z czego wynika podobiestwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnaania płciowego i bezpłciowego wymienia ródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech dowodzi, e cechy organizmów kształtuj si dziki materiałowi genetycznemu oraz s wynikiem wpływu rodowiska wykonuje portfolio ukazujce jego podobiestwo do dziadków i rodziców I. Genetyka Nonik informacji DNA Przekazywanie materiału genetycznego wskazuje miejsca wystpowania DNA wylicza elementy budujce DNA okrela rol DNA jako nonika informacji wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych podaje liczb chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka przedstawia budow nukleotydu wymienia nazwy zasad azotowych wyjania reguł komplementarnoci zasad definiuje pojcia: gen i genom przedstawia budow chromosomu definiuje pojcie kariotyp omawia proces replikacji porównuje budow DNA z budow RNA rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA definiuje pojcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne, komórki diploidalne szacuje liczb chromosomów w komórce haploidalnej, znajc liczb chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu omawia znaczenie mitozy i mejozy wykazuje konieczno zwizania DNA przez białka i powstania chromatyny w jdrze komórkowym wyjania, z czego wynika komplementarno zasad okrela rónice midzy genem a genomem omawia przebieg mitozy i mejozy omawia rónice midzy mitoz a mejoz przedstawia graficznie reguł komplementarnoci zasad azotowych wykonuje model DNA uzasadnia konieczno zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki wyjania znaczenie rekombinacji planuje i wykonuje dowoln technik model podziału komórki 4. Odczytywanie informacji wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA wyjania pojcia: kod genetyczny, gen, kodon omawia znaczenie kodu genetycznego omawia budow kodonu i genu wykazuje uniwersalno kodu genetycznego omawia biosyntez białek na podstawie ilustracji odczytuje kolejno aminokwasów kodowanych przez dany fragment mrna z tabeli kodu genetycznego interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego 5. Dziedziczenie cech rozpoznaje u ludzi cechy dominujce i recesywne omawia badania Mendla zapisuje genotypy homozygoty dominujcej i recesywnej oraz heterozygoty na schemacie krzyówki rozpoznaje genotyp oraz okrela fenotyp rodziców i pokolenia potomnego wykonuje krzyówki genetyczne dotyczce dziedziczenia jednego genu ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki interpretuje krzyówki genetyczne, uywajc okrele homozygota, heterozygota, cecha dominujca, cecha recesywna omawia prawo czystoci gamet przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystoci gamet tworzy krzyówki genetyczne dotyczce dziedziczenia okrelonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa

2 6. Dziedziczenie płci u człowieka podaje liczb chromosomów wystpujcych w komórce diploidalnej człowieka rozpoznaje kariogram człowieka wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci wyjania zasad dziedziczenia płci wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzonych z płci okrela cechy chromosomów X i Y wyjania mechanizm ujawniania si cech recesywnych sprzonych z płci wykonuje krzyówk genetyczn dotyczc dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu interpretuje krzyówk genetyczn dotyczc dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA I. Genetyka Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka Mutacje wymienia cztery główne grupy krwi wystpujce u ludzi okrela konsekwencje wystpienia konfliktu serologicznego wyjania pojcie mutacja wylicza czynniki mutagenne rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób omawia sposób dziedziczenia grup krwi omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh wymienia przykłady cech zalenych od wielu genów oraz od rodowiska wyjania, w jaki sposób rodowisko wpływa na rozwój osobowoci rozrónia mutacje genowe i chromosomowe omawia skutki wybranych mutacji genowych wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) charakteryzuje wybrane choroby genetyczne ustala grupy krwi dzieci, znajc grupy krwi ich rodziców wykonuje krzyówk genetyczn dotyczc dziedziczenia grup krwi okrela moliwo wystpienia konfliktu serologicznego uzasadnia, e mutacje s podstawowym czynnikiem zmiennoci organizmów omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych ocenia wpływ rodowiska na kształtowanie si cech przewiduje wpływ prowadzenia okrelonego trybu ycia na powstawanie chorób genetycznych dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniajcego si rodowiska ocenia znaczenie bada prenatalnych dla człowieka II. Ewolucja ycia Ewolucja i jej dowody Mechanizmy ewolucji definiuje pojcie ewolucja wymienia dowody ewolucji wskazuje przykłady narzdów szcztkowych w organizmie człowieka omawia ide walki o byt wymienia przykłady rónych rodzajów skamieniałoci omawia etapy powstawania skamieniałoci definiuje pojcie relikt wymienia przykłady reliktów definiuje pojcia: struktury homologiczne, struktury analogiczne, konwergencja wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych omawia główne załoenia teorii ewolucji Darwina definiuje pojcie endemit wymienia przykłady endemitów wyjania, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego klasyfikuje dowody ewolucji rozpoznaje rodzaje skamieniałoci rozpoznaje ogniwa porednie wskazuje u form porednich cechy dwóch rónych grup systematycznych omawia przykłady potwierdzajce jedno budowy i funkcjonowania organizmów okrela rol doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków omawia rónice pomidzy doborem naturalnym a doborem sztucznym ocenia korzyci człowieka z zastosowania doboru sztucznego okrela warunki powstawania skamieniałoci przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałoci ocenia rol struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji wyjania, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków omawia współczesne spojrzenie na ewolucj syntetyczn teori ewolucji

3 20 Wymagania edukacyjne II. Ewolucja ycia 11. Pochodzenie człowieka wymienia przykłady organizmów nalecych do rzdu naczelnych okrela na przykładzie szympansa rónice pomidzy człowiekiem a innymi naczelnymi wymienia cechy człowieka rozumnego wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczła si ewolucja naczelnych wymienia cechy człowieka, które pozwalaj zaklasyfikowa go do poszczególnych jednostek systematycznych wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi okrela stanowisko systematyczne człowieka wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucj człowieka opisuje przebieg ewolucji człowieka porównuje róne formy człowiekowatych 12. Czym zajmuje si ekologia? wyjania, czym zajmuje si ekologia wymienia czynniki ograniczajce wystpowanie gatunków w rónych rodowiskach wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku definiuje pojcie nisza ekologiczna okrela wpływ wybranych czynników rodowiska na funkcjonowanie organizmu odczytuje z wykresu dane dotyczce zakresu tolerancji okrela właciwoci rodowiska wodnego porównuje warunki ycia w wodzie i na ldzie rozrónia siedlisko i nisz ekologiczn omawia na przykładzie wpływ rodowiska na wygld organizmu omawia rónice midzy ekologi a ochron przyrody i ochron rodowiska interpretuje wykres przedstawiajcy zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku planuje dowiadczenie sprawdzajce wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu wykazuje zaleno midzy cechami rodowiska a wystpujcymi w nim organizmami 13. Cechy populacji definiuje pojcia: populacja, gatunek wymienia cechy populacji wymienia czynniki wpływajce na liczebno populacji wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji wymienia przykłady zwierzt yjcych w stadzie okrela przyczyny migracji omawia zmiany liczebnoci populacji ilustruje róne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób okrela wady i zalety rónych typów rozmieszczenia populacji charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach odnajduje w terenie populacje rónych gatunków okrela wpływ migracji na zagszczenie i liczebno populacji wyjania, jaki jest zwizek wdrówek zwierzt z porami roku opisuje wpływ hierarchii panujcej w stadzie na ycie poszczególnych jego członków odczytuje dane z piramid wieku oblicza zagszczenie populacji, majc dane dotyczce liczebnoci populacji i zajmowanej przez ni powierzchni przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej 14. Konkurencja wylicza zalenoci midzygatunkowe definiuje pojcie konkurencja wymienia czynniki, o które konkuruj organizmy klasyfikuje dodatnie i ujemne zalenoci midzygatunkowe opisuje działania, które pozwalaj zwycia w konkurencji omawia przyczyny i skutki konkurencji midzygatunkowej i wewntrzgatunkowej charakteryzuje ujemne zalenoci wewntrzgatunkowe porównuje konkurencj wewntrzgatunkow z konkurencj midzygatunkow uzasadnia, e konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego 15. Rolinoerno wymienia przykłady rolinoerców okrela znaczenia rolinoerców w przyrodzie omawia adaptacje rolinoerców do zjadania pokarmu rolinnego wyjania, w jaki sposób roliny i rolinoercy wzajemnie reguluj swoj liczebno charakteryzuje sposoby obrony rolin przed zjadaniem analizuje wykresy przedstawiajce wzajemn regulacj liczebnoci populacji rolin i rolinoerców

4 16. Drapienictwo wymienia przykłady drapieników i ich ofiar omawia przystosowania organizmów do drapienictwa wyjania na wybranych przykładach, na czym polega drapienictwo wymienia charakterystyczne cechy drapienika i jego ofiary wymienia przykłady rolin drapienych omawia róne strategie polowa stosowanych przez drapieniki opisuje sposoby obrony organizmów przed drapienikami okrela rol drapieników w przyrodzie jako regulatorów liczebnoci ofiar omawia przystosowania rolin drapienych do zdobywania pokarmu wykazuje zalenoci midzy liczebnoci populacji drapienika a liczebnoci populacji jego ofiary 17. Pasoytnictwo wymienia przykłady pasoytów zewntrznych i wewntrznych wyjania, na czym polega pasoytnictwo klasyfikuje pasoyty na zewntrzne i wewntrzne wymienia przykłady pasoytnictwa u rolin charakteryzuje przystosowania organizmów do pasoytniczego trybu ycia wyjania znaczenie pasoytnictwa w regulacji zagszczenia populacji ofiar Nieantagonistyczne zalenoci midzy gatunkami Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie wylicza nieantagonistyczne zalenoci midzygatunkowe wymienia przykłady oragizmów, które łczy zaleno nieantagonistyczna wymienia pi przykładowych ekosystemów przedstawia składniki biotopu i biocenozy rozrónia ekosystemy sztuczne i naturalne wymienia pitra lasu okrela warunki współpracy midzy gatunkami definiuje pojcia: mutualizm, komensalizm omawia budow korzeni rolin motylkowatych wskazuje w terenie biotop i biocenoz wybranego ekosystemu wyjania, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej wymienia przykłady gatunków yjcych w poszczególnych pitrach lasu omawia rónice midzy komensalizmem a mutualizmem charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu charakteryzuje relacj midzygatunkow midzy rolin motylkow a bakteriami brodawkowymi analizuje zalenoci midzy biotopem a biocenoz omawia rónice midzy ekosystemami naturalnymi a sztucznymi charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej okrela warunki wystpowania dodatnich relacji midzy organizmami rónych gatunków ocenia znaczenie bakterii azotowych wystpujcych w glebie wyjania znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy wykazuje zaleno midzy warunkami, w których powstał dany las a jego struktur pitrow omawia czynniki, które zakłócaj równowag ekosystemu 20. Materia i energia w ekosystemie wymienia nazwy ogniw łacucha pokarmowego przyporzdkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łacucha pokarmowego rysuje schematy prostych łacuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach podaje przykład pierwiastka krcego w ekosystemie wyjania przyczyny istnienia łacuchów pokarmowych wskazuje rónice midzy producentami a konsumentami rysuje schemat prostej sieci pokarmowej omawia na podstawie ilustracji piramid ekologiczn wykazuje, e materia kry w ekosystemie wykazuje, e energia przepływa przez ekosystem wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniajce si do krenia materii analizuje przykłady powiza pokarmowych we wskazanym ekosystemie charakteryzuje role poszczególnych ogniw łacucha pokarmowego porównuje liczb organizmów w sieci zalenoci pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym interpretuje zalenoci midzy poziomem pokarmowym a biomas i liczebnoci populacji planuje i wykonuje model łacucha lub sieci pokarmowej przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginicie okrelonego ogniwa we wskazanym łacuchu pokarmowym analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej omawia schemat obiegu wgla w ekosystemie

5 22 Wymagania edukacyjne 21. Rónorodno biologiczna wylicza czynniki wpływajce na stan ekosystemów wymienia poziomy rónorodnoci definiuje termin rónorodno biologiczna wymienia przykłady działalnoci człowieka przyczyniajcej si do spadku rónorodnoci wyjania rónice pomidzy dwoma poziomami rónorodnoci uzasadnia konieczno zachowania rónorodnoci wskazuje działalno człowieka jako przyczyn spadku rónorodnoci charakteryzuje poziomy rónorodnoci porównuje poziomy rónorodnoci przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych IV. Człowiek i rodowisko Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery Wpływ człowieka na stan czystoci wód Zagroenia i ochrona gleb wymienia czynniki wpływajce na zanieczyszczenie atmosfery wskazuje ródła zanieczyszczenia powietrza w najbliszej okolicy wymienia ródła zanieczyszczenia wód słodkich wylicza klasy czystoci wód wymienia przyczyny zanieczyszcze wód słonych wymienia funkcje gleby w ekosystemie wylicza czynniki wpływajce na degradacj gleby wymienia przykłady czynników prowadzcych do wyjałowienia gleby podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalnoci ludzi zanieczyszcze atmosfery omawia wpływ kwanych opadów na rodowisko omawia warunki tworzenia si kwanych opadów, dziury ozonowej i smogu omawia przyczyny ocieplania si klimatu podaje metody oczyszczania wód omawia sposoby ochrony wód charakteryzuje metody oczyszczania cieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach wyjania, dlaczego próchnica jest wanym elementem gleby omawia metody rekultywacji gleby analizuje czynniki wpływajce na zanieczyszczenie atmosfery klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalnoci ludzi wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery wyjania rol porostów w ocenie czystoci powietrza okrela sposób wykorzystania wody w zalenoci od klasy jej czystoci wyjania wpływ zakwitów na stan wód opisuje metody oczyszczania wód uzasadnia, e gleba ma due znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu charakteryzuje proces powstawania próchnicy omawia czynniki degradujce gleb przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomoc skali porostowej dowodzi zwizku rozwoju gospodarki na wiecie z globalnym ociepleniem przewiduje skutki globalnego ocieplenia ocenia znaczenie regulacji rzek analizuje i komentuje stan czystoci rzek w Polsce na podstawie wykresu wykazuje zwizek midzy zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych dowodzi, e wypalanie łk i pól jest szkodliwe dla gleby planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliszej okolicy 25. Ochrona rodowiska na co dzie rozpoznaje surowce wtórne wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów przyporzdkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji okrela czas biodegradacji wskazanego produktu wyjania pojcie recykling analizuje problem dzikich wysypisk uzasadnia konieczno rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowa wielokrotnego uytku ocenia wpływ rónych metod unieszkodliwiania odpadów na rodowisko ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych prezentuje postaw wiadomego konsumenta planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczcy ochrony rodowiska na co dzie