Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wybranych użytków ekologicznych Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą

Transkrypt

1 Acta entomologica silesiana Vol. 23 (online 026): 1 20 ISSN , ISSN (online) Bytom, November 10, 2015 Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wybranych użytków ekologicznych Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą Dariusz Świerczewski 1*, Jakub Błaszczyk 1**, Adam Stroiński 2 1 Zakład Zoologii i Ekologii Zwierząt, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Armii Krajowej 13/15, Częstochowa, *dswier@ajd.czest.pl, **j.blaszczyk@ajd.czest.pl 2 Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Wilcza 64, Warszawa, adam@miiz.waw.pl ABSTRACT. Planthoppers and leafhoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) of selected ecological sites of Lasy nad Górną Liswartą Landscape Park. This paper is a result of faunistic investigations on planthoppers and leafhoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) carried out in in four ecological sites located within Lasy nad Górną Liswartą Landscape Park. The total number of 74 species have been recorded. All species were characterized in terms of chorology and ecology. KEY WORDS: Insecta, Hemiptera, Fulgoromorpha, Cicadomorpha, planthoppers, leafhoppers, Lasy nad Górną Liswartą Landscape Park, Poland. WSTĘP Piewiki to grupa fitofagów ssących obejmująca dwa podrzędy Fulgoromorpha i Cicadomorpha w obrębie rzędu pluskwiaków (Hemiptera). Są ważnym składnikiem większości ekosystemów lądowych, w których tworzą bogate i charakterystyczne gatunkowo zgrupowania o złożonej strukturze i dynamice liczebności występowania (Nickel & Hildebrandt 2003). Szczególnie cenne przyrodniczo są zgrupowania piewików ekosystemów zagrożonych antropopresją muraw kserotermicznych, łęgów, wilgotnych łąk czy torfowisk (Świerczewski & Gębicki 2002). Znaczną część piewików stanowią mono- i oligofagi, związane głównie z różnymi gatunkami roślin naczyniowych. Najwięcej gatunków opisano z tropików i subtropików. W Europie wykazano dotychczas 2081 gatunków piewików (Hoch 2013), natomiast na obszarze Polski znaleziono 544 gatunki (Gębicki et al. 2013), co stanowi nieco ponad 26 % europejskiej cykadofauny. W Polsce jak dotąd niewiele jest kompleksowych opracowań dotyczących fauny piewików związanej ze zbiorowiskami roślinnymi terenów podmokłych (Klimaszewski et al. 1980, Szwedo et al. 1998). Pierwszy etap badań obejmował faunę piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wilgotnych lasów, łąk i torfowisk zlokalizowanych na obszarze południowej części Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej (Świerczewski & Błaszczyk 2011). Przedstawiona praca jest ich kontynuacją i obejmuje faunę piewików związaną z torfowiskami, wilgotnymi łąkami i roślinnością nadwodną czterech użytków ekologicznych zlokalizowanych na obszarze Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą i jego otuliny. 1

2 OBSZAR BADAŃ Obiekty przyrodnicze, gdzie prowadzono badania, położone są na obszarze Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą (obiekt 1, 3 i 4) i jego otuliny (obiekt 2), w obrębie południowej części makroregionu Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, w górnej zlewni rzeki Liswarty (Ryc. 1). Powierzchnia parku wynosi ha, zaś powierzchnia otuliny ha. Administracyjnie obszar badań znajduje się w północnej części województwa śląskiego. Na terenie parku występują głównie skały mezozoiczne triasowe i jurajskie, wykształcone jako wapienie, piaskowce, margle i iły. W wyniku procesów niszczących na wychodniach skał odpornych powstały progi (kuesty), a na wychodniach skał małoodpornych obniżenia (Dulias & Hibszer 2004). W rzeźbie terenu zaznaczają się dwa pasma wzniesień Próg Woźnicki i Próg Herbski rozdzielone Obniżeniem Liswarty- Prosny. Dominujące w krajobrazie powierzchnie leśne stanowią głównie bory (85%), z dominacją suboceanicznego boru świeżego i kontynentalnego boru mieszanego. Do najcenniejszych siedlisk leśnych należy jednak kontynentalny bór bagienny, rozwijający się w sąsiedztwie torfowisk wysokich. Spośród ważnych krajobrazowo zbiorowisk nieleśnych warto odnotować wilgotne łąki oraz zespoły roślinności wysokotorfowiskowej Ryc. 1. Rozmieszczenie badanych użytków ekologicznych na obszarze Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą i jego otuliny. Fig. 1. Distribution of investigated ecological sites in the area of Lasy nad Górną Liswartą Landscape Park and its buffer zone. 2

3 rozwijające się wokół zbiorników wodnych. Istotnym elementem omawianego obszaru są stawy hodowlane, ekstensywnie użytkowane, co sprzyja rozwojowi roślinności szuwarowej (Broda & Mastaj 2003, Bartocha 2004). W pracy przyjęto granice regionów zoogeograficznych na podstawie Katalogu Fauny Polski (Burakowski et al. 1973) oraz podział fizycznogeograficzny Polski wg Kondrackiego (2011). [1] Użytek ekologiczny Brzoza Lubockie, gm. Kochanowice KFP: Górny Śląsk; RFG: makroregion Wyżyna Woźnicko-Wieluńska, mezoregion Obniżenie Liswarty, m n. p m.; UTM: CB32. Użytek położony jest 2 km na północ od miejscowości Lubockie (gmina Kochanowice) i obejmuje obszar śródleśnego zbiornika wodnego Nowa Brzoza (użytkowany staw rybny) o powierzchni ponad 52 ha w oddz leśnictwa Lubockie (Rozporządzenie nr 33/2007 Wojewody śląskiego z ). Brzeg zbiornika otacza pas roślinności szuwarowej, wśród której stwierdzono rzadki w regionie gatunek bagienny, charakterystyczny dla szuwarów właściwych ze związku Phragmition Koch 1926 łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus (Hereźniak 2005). Spośród szuwarów właściwych występuje tu m.in. szuwar: oczeretu jeziornego Scirpetum lacustris (Allorge 1922) Chouard 1924, jeżogłówki gałęzistej Sparganietum erecti Roll 1938, trzciny pospolitej Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939, pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae Soó 1927 oraz manny mielec Glycerietum maximae Hueck Odkryto tu także po raz pierwszy w tym rejonie stanowisko rzadkiej paproci wodnej salwini pływającej Salvinia natans. [2] Użytek ekologiczny Dzicze Bagno Kalej, gm. Kłobuck KFP: Wyżyna Krakowsko-Wieluńska; RFG: makroregion Wyżyna Woźnicko- Wieluńska, mezoregion Obniżenie Krzepickie, m n. p m.; UTM: CB53. Użytek ten o pow. 12,30 ha został powołany na mocy Rozporządzenia nr 7/2002 Wojewody śląskiego z r. Obiekt położony jest ok. 1,5 km na północ od wsi Kalej (gm. Kłobuck) i otoczony lasami Nadleśnictwa Kłobuck (Leśnictwo Pierzchno oddz. 298-g, 299-c, 300-b, 301-a). Omawiany obszar to podmokła część źródliskowa prawego dopływu Białej Okszy reprezentująca torfowisko niskie z klasy Scheuchzerio- Caricetea nigrae (Nordh. 1937) R.Tx ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin ( [3] Użytek ekologiczny Bagienko w Pietrzakach Pietrzaki, gm. Herby KFP: Górny Śląsk; RFG: makroregion Wyżyna Woźnicko-Wieluńska, mezoregion Próg Herbski, m n. p m.; UTM: CB 52. Użytek ten o pow. 0,94 ha został powołany na mocy Rozporządzenia nr 9/2002 Wojewody śląskiego z r. Obiekt ten położony jest na południowy zachód od wsi Pietrzaki, na południe od torów kolejowych PKP i drogi nr 46, pomiędzy Herbami a Trzepizurami, przy wschodniej granicy gm. Herby. Należy do lasów państwowych (Nadleśnictwo Herby, leśnictwo Trzepizury, oddz. 205b), przy czym klasyfikowany jest jako grunt nieleśny (nieużytek bagno). Omawiany obszar stanowi śródleśne bagienko, przez które okresowo sączy swe wody strumyk leśny, wpadający poprzez 3

4 sieć pośrednich strumyków do rzeki Stradomki. To naturalne obniżenie wypełnione jest roślinnością torfowiskowo-bagienną z klasy Phragmitetea R.Tx. et Prsg 1942 (związek Magnocaricion Koch 1926) oraz klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae (Nordh. 1937) R.Tx (związek Caricion nigrae Koch 1926 em. Klika 1934), z dominującą rolą turzyc: turzycy dzióbkowatej Carex rostrata, turzycy siwej Carex canescens i turzycy gwiazdkowatej Carex echinata oraz situ rozpierzchłego Juncus effusus. Część torfowiskowo-bagienna otoczona jest resztkami sosnowego boru bagiennego Vaccinio uliginosi-pinetum Kleist 1929, z udziałem prawnie chronionego bagna zwyczajnego Ledum palustre, a także borówki bagiennej Vaccinium uliginosum, wełnianki pochwowatej Eriophorum vaginatum, żurawiny błotnej Oxycoccus palustris, trzęślicy modrej Molinia caerulea i in. (Hereźniak 2005). [4] Obszar Natura 2000 Bagno w Korzonku Korzonek, gm. Konopiska KFP: Górny Śląsk; RFG: makroregion Wyżyna Woźnicko-Wieluńska, mezoregion Obniżenie Liswarty, m n. p m.; UTM: CB 51. Obszar ten utworzony w 2011 roku (PLH240029) o powierzchni ponad 12 ha obejmuje utworzony w 2002 roku użytek ekologiczny Jeziorko o pow. 2,5 ha (Rozporządzenie nr 12/2002 Wojewody śląskiego z ). Położony jest przy zachodniej granicy powiatu częstochowskiego w gm. Konopiska, w odległości 1 km od wsi Leśniaki i ok. 2 km w kierunku północno-zachodnim od wsi Korzonek (Hereźniak 2005). Użytek ten zajmuje 2 pododdziały 240g i 249b leśnictwa Hutki, należącego do obrębu i nadleśnictwa Herby. Stanowią go 2 stosunkowo duże zbiorniki wodne, o pow. około 0,5 ha, powstałe w wyniku eksploatacji torfu otoczone systemem torfowisk wysokich z klasy Oxycocco- Sphagnetea Br.-Bl. et R.Tx. 1943, mozaiką borów bagiennych Vaccinio uliginosi- Pinetum Kleist 1929 i siedlisk szuwarowych. Objęte ochroną siedliska przyrodnicze należy uznać za dobrze wykształcone i właściwie zachowane oraz odpowiednio izolowane przez sąsiadujące rozległe lasy (głównie bory sosnowe). Cenna roślinność bagienna reprezentowana jest przede wszystkim przez licznie występującą rosiczkę okrągłolistną Drosera rotundifolia, modrzewnicę zwyczajną Andromeda polifolia, żurawinę błotną Oxycoccus palustris, borówkę bagienną Vaccinium uliginosum, przygiełkę białą Rhynchospora alba, wełniankę wąskolistną Eriophorum angustifolium i pochwowatą Eriophorum vaginatum oraz mchy torfowce. Masowo i w dużych płatach wśród sosen występuje bagno zwyczajne Ledum palustre. Z ptaków objętych Dyrektywą Ptasią gnieżdżą się tu żuraw Grus grus i brodziec samotny Tringa ochropus (Plaza 2012). MATERIAŁ I METODY Badania jakościowe prowadzono w sezonach wegetacyjnych od 2012 do 2015 roku. Badania polegały na czerpakowaniu roślinności runa i drzew w przypadku zbiorowisk leśnych oraz warstwy zielnej w przypadku zbiorowisk trawiastych. Materiał zbierano za pomocą standardowego czerpaka entomologicznego (Ø = 30 cm) a następnie owady wybierano z czerpaka przy pomocy ekshaustora. W niektórych przypadkach cały zebrany materiał przesypywano do plastikowego worka ze środkiem usypiającym i segregowano w laboratorium. Próby pobierano w dni suche i słoneczne, przy braku lub niewielkim wietrze, między godziną a W przypadku niektórych gatunków zastosowano także metodę odłowu na upatrzonego. 4

5 Przy oznaczaniu większości gatunków konieczne było wypreparowanie bloku genitalnego samca oraz wykonanie glicerynowych preparatów mikroskopowych, zgodnie z procedurą opisaną przez Knighta (1965), w celu dokładnego obejrzenia poszczególnych elementów aparatu kopulacyjnego. Zebrany materiał entomologiczny (osobniki dorosłe) oznaczono do gatunku za pomocą kluczy opracowanych przez takich autorów, jak: Ossiannilsson 1978, 1981, 1983, Holzinger et al. 2003, Biedermann & Niedringhaus Szczegółowy podział systematyczny i nazewnictwo naukowe gatunków oraz dane chorologiczne i bionomiczne przyjęto za opracowaniem Planthoppers and Leafhoppers of Poland (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha): Systematics Check-list Bionomy. The Monograph (Gębicki et al. 2013). Nazewnictwo roślin naczyniowych podano według Mirka et al. (2002), natomiast typologię zbiorowisk roślinnych przyjęto za Matuszkiewiczem (2001). Zebrane okazy piewików przechowywane są w Zakładzie Zoologii i Ekologii Zwierząt Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie w postaci spreparowanego zbioru, jako luźne okazy w probówkach szklanych oraz jako materiał zakonserwowany w 96% etanolu. WYKAZ GATUNKÓW Poniżej zamieszczono szczegółowe informacje o 74 gatunkach piewików odnotowanych na poszczególnych obiektach przyrodniczych (liczba samców i samic wraz z datą odłowu). Dla każdego gatunku podano także syntetyczną charakterystykę obejmującą: element chorologiczny/rozprzestrzenienie w Polsce/preferencje wilgotnościowe/trofizm rośliny żywicielskie/stadium zimowania/liczba pokoleń/ preferencje siedliskowe. Fulgoromorpha Evans, 1946 Delphacidae Leach, 1815 Kelisia vittipennis (J. Sahlberg, 1868) [4]: 33, ; 6, ; 29, ; 32, ; 8, Zachodniopalearktyczny/lokalny/higrofil(tyrfofil)/monofag Eriophorum/jajo/1 gen./ bory, torfowiska, łąki ostrożeniowe. Stenocranus major (Kirschbaum, 1868) [1]: 10, ; [2]: 7, ; ; 1, [4]: ; Zachodniopalearktyczny/pospolity/higrofil/monofag Phalaris arundinacea/imago/1 gen./ łęgi, torfowiska, łąki, murawy, ugory, roślinność zieleni miejskiej, zbiorowiska roślinności ruderalnej. Stenocranus minutus (Fabricius, 1787) [1]: 7, Zachodniopalearktyczny/lokalny/higrofil/monofag Dactylis/imago/1 gen./bory trzcinnikowe, bory sosnowe, lasy mieszane, łąki, pastwiska. 5

6 Conomelus anceps (Germar, 1821) [1]: 3, ; 2, ; [2]: 3, ; ; 1, [3]: ; ; Europejski/pospolity/higrofil/monofag Juncus/jajo/1 gen./bory sosnowe, świerkowe i mieszane, torfowiska niskie, łąki wilgotne, łąki świeże, zbiorowiska zieleni miejskiej. Stiroma bicarinata (Herrich-Schäffer, 1835) [1]: ; Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/oligofag Poaceae/nimfa/1 gen./ bory sosnowe, torfowiska, łaki wilgotne, łąki świeże, pastwiska. Laodelphax striatella (Fallén, 1826) [1]: ; [2]: ; [3]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/polifag/nimfa/2 gen./bory sosnowe i mieszane, łąki, zbiorowiska murawowe, uprawy zbóż, plantacje ziół, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska zieleni miejskiej. Muellerianella fairmairei (Perris, 1857) [2]: Palearktyczny/pospolity/higrofil/monofag Holcus lanatus, H. mollis/jajo/2 gen./bory sosnowe i mieszane, bory wilgotne, wilgotne łąki. Nothodelphax distincta (Flor, 1861) [4]: 6, Północnoeuropejski/lokalny/higrofil(tyrfofil)/monofag Eriophorum vaginatum/nimfa/1-2 gen./torfowiska. Dicranotropis hamata (Boheman, 1847) [2]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae/nimfa/2 gen./łęgi, grądy, bory mieszane, parki miejskie, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska roślinności ruderalnej, zbiorowiska zieleni miejskiej, trawniki osiedlowe, ogródki działkowe. Struebingianella lugubrina (Boheman, 1847) [1]: ; [3]: Europejski/pospolity/higrofil/monofag Glyceria maxima, G. fluitans/nimfa/2 gen./olsy, łąki wilgotne, zbiorowiska roślinności ruderalnej. Paradelphacodes paludosa (Flor, 1861) [2]: Palearktyczny/pospolity/higrofil/monofag Carex/nimfa/1-2 gen./torfowiska wysokie, torfowiska niskie, wilgotne łąki. Criomorphus albomarginatus Curtis, 1833 [1]: Europejski/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae/nimfa/1 gen./bory sosnowe, bory mieszane, łąki wilgotne, roślinność ruderalna, roślinność zieleni miejskiej. Javesella dubia (Kirschbaum, 1868) [3]: 2,

7 Palearktyczny/pospolity/higrofil/oligofag Poaceae/nimfa/2 gen./bory sosnowe i mieszane, podmokłe bory trzcinnikowe, torfowiska, łąki, pastwiska, parki miejskie, zbiorowiska rudealne, uprawy okopowe, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Javesella obscurella (Boheman, 1847) [1]: Palearktyczny/pospolity/higrofil/oligofag Poaceae, Cyperaceae?/nimfa/2 gen./ bory sosnowe, torfowiska niskie, łąki wilgotne, łąki świeże, pastwiska, roślinność zieleni miejskiej, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Javesella pellucida (Fabricius, 1794) [1]: 81, ; ; [2]: 3, ; [3]: 5, [4]: ; 5, Palearktyczny/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae, Cyperaceae/nimfa/2 gen./łęgi, olsy, grądy, bory sosnowe, świerkowe i mieszane, torfowiska, łąki podmokłe o charakterze bagiennym, zbiorowiska murawowe, parki miejskie, sady owocowe, zbiorowiska roślinności ruderalnej. Ribautodelphax albostriata (Fieber, 1866) [2]: Zachodniopalearktyczny/pospolity/mezofil/monofag Poa pratensis/nimfa/2 gen./bory sosnowe, młodniki sosnowe, zbiorowiska porębowe w borach mieszanych, łąki rajgrasowe, pastwiska, murawy psammofilne i kserotermiczne, zieleń osiedlowa, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Caliscelidae Amyot et Serville, 1843 Ommatidiotus dissimilis (Fallén, 1806) [4]: ; 3, ; Eurosyberyjski/lokalny/mezofil/oligofag Eriophorum vaginatum, Carex/jajo/1 gen./ torfowiska, podmokłe łąki. Cicadomorpha Evans, 1946 Cercopidae Leach, 1815 Cercopis vulnerata (Rossi, 1807) [2]: ; 2, Europejski/pospolity/mezofil/polifag/nimfa/1 gen./torfowiska, łąki. Aphrophoridae Amyot et Serville, 1843 Aphrophora alni (Fallén, 1805) [1]: ; ; ; 2, [2]: 2, ; ; (Salix fragilis); [3]: ; [4]: 3, ; 1,

8 Palearktyczny/pospolity/mezofil/polifag/jajo/1 gen./łęgi, bory, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska bagienne, zieleń miejska, pola uprawne, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Aphrophora pectoralis Matsumura, 1903 [1]: (Salix sp.); 3, [2]: 1, ; 3, (Salix fragilis); (Salix caprea L.). Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/monofag Salix, głównie S. cinerea, S. pentandra, S. purpurea/jajo/1 gen./ łęgi nadrzeczne, grądy, bory mieszane, parki miejskie. Philaenus spumarius (Linnaeus, 1758) [1]: 3, ; ; 1, [2]: ; ; [3]: ; 5, Holoarktyczny/pospolity/ubikwist/polifag/jajo/1 gen./grądy, buczyny, bory, podmokłe bory trzcinnikowe, torfowiska, łąki, pastwiska, ugory, pola uprawne, zbiorowiska ruderalne i segetalne, zieleń miejska. Neophilaenus lineatus (Linnaeus, 1758) [2]: [4]: 6, ; ; 6, ; 4, ; 2, ; 13, ; 44, ; 38, ; 9, Palearktyczny/pospolity/mezofil/polifag/jajo/1 gen./olsy, bory, torfowiska, łąki trzęślicowe, pastwiska, pola uprawne, zbiorowiska zieleni miejskiej, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Membracidae Amyot et Serville, 1843 Centrotus cornutus (Linnaeus, 1758) [1]: Eurosyberyjski/pospolity/mezofil/polifag/nimfa/1-2 gen./bory sosnowe, grądy, zbiorowiska powyrębowe. Cicadellidae Latreille, 1825 Macropsinae Evans, 1935 Oncopsis carpini (J. Sahlberg, 1871) [3]: 1, Europejski/pospolity/mezofil/monofag Carpinus betulus/jajo/1 gen./grądy, lasy mieszane, zbiorowiska zieleni miejskiej. Macropsis fuscula (Zetterstedt, 1828) [3]: 2, Palearktyczny/pospolity/mezofil/monofag Rubus/jajo/1 gen./lasy, zarośla, ogrody. Macropsis infuscata (J. Sahlberg, 1871) [2]: ; (Salix caprea); Eurosyberyjski/pospolity/mezofil/monofag Salix caprea/jajo/1 gen./bory sosnowe, zarośla nadrzeczne, łąki, parki miejskie, zbiorowiska hałd i zwałowisk. 8

9 Macropsis marginata (Herrich-Schäffer, 1836) [1]: Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/monofag Salix purpurea/jajo/1 gen./łęgi, lasy mieszane, łąki, zieleń miejska. Agalliinae Kirkaldy, 1901 Agallia brachyptera (Boheman, 1847) [2]: ; ; Zachodniopalearktyczny/pospolity/mezofil/oligofag głównie Asteraceae i Fabaceae/jajo/ /1 gen./olsy, torfowiska, wilgotne łąki, pastwiska, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne. Idiocerinae Baker, 1915 Idiocerus herrichii Kirschbaum, 1868 [1]: Zachodniopalearktyczny/pospolity/higrofil/monofag Salix alba, S. fragilis/imago/1 gen./ grądy, łęgi. Idiocerus lituratus (Fallén, 1806) [1]: [2]: Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/monofag Salix cinerea, S. aurita, S. caprea, S. repens/jajo/1 gen./łęgi wierzbowe, grądy, bory trzcinnikowe, bory mieszane, zbiorowiska zaroślowe, torfowiska, plantacje wierzby, roślinność zieleni miejskiej. Populicerus populi (Linnaeus, 1761) [1]: [2]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/monofag Populus tremula/jajo/1 gen./bory sosnowe, bory świerkowe, bory mieszane, młodniki sosnowe, zarośla na obrzeżach lasów, zbiorowiska muraw kserotermicznych, łąki, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Cicadellinae Latreille, 1825 Cicadella viridis (Linnaeus, 1758) [1]: 20, ; 16, ; 6, [2]: 5, ; ; 7, ; ; 1, [3]: 14, , [4]: 7, ; 5, ; ; ; ; 5, ; ; Palearktyczny/pospolity/higrofil/polifag/jajo/1 gen./łęgi, bory sosnowe i mieszane, torfowiska, zbiorowiska szuwarowo-bagienne, podmokłe łąki, zbiorowiska murawowe, pola uprawne, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne. 9

10 Evacanthinae Crumb, 1911 Evacanthus acuminatus (Fabricius, 1794) [3]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/polifag głównie na Lamiaceae/jajo/1 gen./łęgi, grądy, bory mieszane, podmokłe bory trzcinnikowe, podmokłe łąki, zbiorowiska murawowe, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne. Typhlocybinae Kirschbaum, 1868 Forcipata citrinella (Zetterstedt, 1828) [1]: ; 1, [4]: , Holoarktyczny/pospolity/higrofil/monofag Carex/jajo/2 gen./łęgi, wilgotne bory sosnowe, łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, pola uprawne, zbiorowiska ruderalne. Forcipata forcipata (Flor, 1861) [3]: 2, Eurosyberyjski/rzadki/higrofil/polifag dość często na Carex/jajo/2 gen./olsy, bory sosnowe, torfowiska, zbiorowiska murawowe, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne. Notus flavipennis (Zetterstedt, 1828) [1]: [2]: 2, ; 3, Holoarktyczny/pospolity/higrofil/oligofag dość częsty na Carex/jajo/2 gen./łęgi, lasy mieszane, torfowiska, łąki, pastwiska, zieleń miejska. Kybos rufescens Melichar, 1896 [1]: 6, Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/monofag Salix purpurea/jajo/2 gen./łęgi nadrzeczne. Empoasca vitis (Göthe, 1875) [1]: [3]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/polifag/imago/1 gen./łęgi, olsy, buczyny, bory sosnowe, torfowiska, łąki, pastwiska, ciepłolubne zarośla, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Edwardsiana flavescens (Fabricius, 1794) [3]: 2, Europejski/pospolity/mezofil/oligofag/jajo/2 gen./łęgi, buczyny, grądy, zarośla ciepłolubne, roślinność zieleni miejskiej. Linnavuoriana sexmaculata (Hardy, 1850) [3]: Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/monofag Salix/jajo?/1 gen./łęgi nadrzeczne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Eurhadina pulchella (Fallén, 1806) [3]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/monofag Quercus robur, Q. petraea/jajo/1 gen./łęgi, bory mieszany, buczyny, grądy, zarośla ciepłolubne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. 10

11 Eupteryx aurata (Linnaeus, 1758) [1]: Europejski/pospolity/higrofil?/polifag głównie Lamiaceae i Urtica/jajo/2 gen./łęgi, grądy, bory sosnowe, zbiorowiska zaroślowe, murawy kserotermiczne, roślinność zieleni miejskiej, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Eupteryx calcarata Ossiannilsson, 1936 [3]: Zachodniopalearktyczny/pospolity/kserofil/monofag Urtica dioica/jajo/2 gen./grądy, murawy bliźniczkowe, roślinność ruderalna, roślinność zieleni miejskiej. Eupteryx cyclops Matsumura 1906 [1]: 2, ; 2, Eurosyberyjski/pospolity/higrofil?/monofag Urtica dioica/jajo/2 gen./łęgi, bory sosnowe, zbiorowiska zaroślowe, torfowiska niskie, wilgotne łąki, ugory, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Aphrodinae Haupt, 1927 Aphrodes bicincta (Schrank, 1776) [1]: 3, ; [2]: ; ; Eurosyberyjski/pospolity/kserofil?/oligofag? Fabaceae/jajo/1 gen./bory sosnowe, łąki świeże, pastwiska, murawy piaskowe, roślinność segetalna, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Aphrodes diminuta Ribaut, 1952 [1]: [2]: Europejski/rzadki/mezofil/oligofag Fabaceae/jajo/1 gen./wilgotne łąki, pastwiska. Aphrodes makarovi (Zachvatkin, 1948) [2]: Europejski/pospolity/higrofil/polifag/jajo/1 gen./łęgi, grądy, bory sosnowe i mieszane, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, ugory, zbiorowiska ruderalne, zieleń miejska, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Stroggylocephalus livens (Zetterstedt, 1840) [4]: Palearktyczny?/lokalny/higrofil(tyrfofil)/oligofag Cyperaceae/imago/1 gen./torfowiska. Deltocephalinae Fieber, 1869 Fieberiella septentrionalis Wagner, 1963 [3]: Zachodniopalearktyczny/pospolity/kserofil/polifag/jajo/1 gen./bory mieszane, łąki świeże, murawy kserotermiczne, roślinność zieleni miejskiej, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Balclutha calamagrostis Ossiannilsson, 1961 [2]: ; ; Północnoeuropejski/lokalny/kserofil/monofag Calamagrostis/imago/1 gen./lasy mieszane, torfowiska, zbiorowiska murawowe. 11

12 Balclutha punctata (Fabricius, 1775) sensu Wagner (1939) [1]: ; ; [3]: 2, ; ; 4, [4]: Holoarktyczny/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae/imago/1 gen./łęgi, grądy, bory sosnowe, świerkowe i mieszane, podmokłe bory trzcinnikowe, torfowiska, podmokłe łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, ugory, pola uprawne, zieleń miejska, ogródki działkowe, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Macrosteles laevis (Ribaut, 1927) [1]: ; 2, ; 9, ; 15, [2]: 2, ; ; [3]: 14, [4]: ; Holoarktyczny/pospolity/mezofil/polifag/jajo/2 gen./łęgi, bory sosnowe i mieszane, łąki świeże, uprawy, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Macrosteles viridigriseus (Edwards, 1922) [1]: 1, [3]: 3, Europejski/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae, Cyperaceae?/jajo/2 gen./bory sosnowe, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, zieleń miejska, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Speudotettix subfusculus (Fallén, 1806) [1]: [4]: 1, Palearktyczny/pospolity/mezofil/polifag/nimfa/1 gen./łęgi, olsy, grądy, bory sosnowe, bory mieszane, roślinność zieleni miejskiej. Thamnotettix dilutior (Kirschbaum, 1868) [3]: [4]: Europejski/lokalny/mezofil/polifag nimfy na Poaceae, imago na Quercus/nimfa/1 gen./ dąbrowy, bory mieszane. Macustus grisescenes (Zetterstedt, 1828) [1]: 1, Eurosyberyjski/pospolity/higrofil/oligofag Poaceae, Carex/nimfa/1 gen./olsy, bory sosnowe i mieszane, torfowiska, łąki, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne. Doliotettix lunulatus (Zetterstedt, 1838) [1]: 4, ; [3]: Północnoeuropejski/lokalny/higrofil/monofag Agrostis stolonifera/nimfa/1 gen./bory mieszane, podmokłe bory trzcinnikowe, łąki, zbiorowiska murawowe, zieleń miejska. Athysanus argentarius Metcalf, 1955 [1]: 2, [2]: ; ; ; 2, [3]: , Zachodniopalearktyczny/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae/jajo/1 gen./bory sosnowe, 12

13 torfowiska, łąki trzęślicowe, łąki świeże, zbiorowiska murawowe, uprawy traw nasiennych, ugory, zbiorowiska ruderalne i segetalne, zieleń miejska, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Athysanus quadrum Boheman, 1845 [2]: Północnoeuropejski?/pospolity/higrofil/oligofag?/jajo/1 gen./bory sosnowe, łąki, zbiorowiska murawowe. Conosanus obsoletus (Kirschbaum, 1858) [2]: ; Europejski/pospolity/higrofil/oligofag Poaceae, Juncus/jajo/1 gen./bory mieszane, torfowiska, łąki, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Streptanus sordidus (Zetterstedt, 1828) [1]: Europejski/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae, głównie na Agrostis/jajo/2 gen./grądy, bory sosnowe, łąki wilgotne, łąki świeże, murawy kserotermiczne, zieleń miejska, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Cicadula frontalis (Herrich-Schäffer, 1835) [4]: Eurosyberyjski/rzadki/mezofil/monofag Carex, głównie C. acutiformis i C. riparia/jajo/1 gen./torfowiska niskie i wysokie, wilgotne łąki. Cicadula quadrinotata (Fabricius, 1794) [1]: 2, ; 11, ; ; 13, ; [2]: ; [3]: , Palearktyczny/pospolity/higrofil/monofag Carex/jajo/2 gen./bory sosnowe i mieszane, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, uprawy traw nasiennych, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Elymana sulphurella (Zetterstedt, 1828) [1]: 12, ; [2]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae/jajo/1 gen./olsy, łęgi, bory sosnowe, podmokłe bory trzcinnikowe, torfowiska, łąki świeże, pastwiska, zbiorowiska murawowe, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne. Rhopalopyx adumbrata (C. Sahlberg, 1842) [2]: Eurosyberyjski/pospolity/mezofil/monofag Festuca rubra, F. ovina/jajo/1 gen./łęgi, bory sosnowe i mieszane, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, zieleń miejska, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Rhopalopyx preyssleri (Herrich-Schäffer, 1838) [4]: Eurosyberyjski/pospolity/kserofil/monofag Poa pratensis/jajo/1 gen./łąki wilgotne i świeże, murawy kserotermiczne, murawy piaskowe, roślinność ruderalna, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Doratura exilis Horváth, 1903 [2]: 1,

14 Zachodniopalearktyczny/pospolity/kserofil/monofag Festuca ovina/jajo/1 gen./torfowiska, murawy piaskowe, murawy kserotermiczne, roślinność zieleni miejskiej. Doratura stylata (Boheman, 1847) [1]: [2]: 5, Palearktyczny/pospolity/kserofil/oligofag Poaceae, głównie Festuca rubra, Nardus stricta i Agrostis/jajo/1 gen./bory sosnowe, torfowiska, łąki świeże, pastwiska, zbiorowiska murawowe, uprawy zbóż i traw nasiennych, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Psammotettix alienus (Dahlbom, 1850) [2]: 3, ; 2, [3]: Palearktyczny/pospolity/ubikwist/oligofag Poaceae/jajo/2 gen./bory sosnowe, bory mieszane, torfowiska, łąki, zbiorowiska murawowe, pola uprawne, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Errastanus ocellaris (Fallén, 1806) [1]: [2]: [3]: Palearktyczny/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae, głównie Holcus, Calamagrostis, Elymus i Dactylis/jajo/2 gen./łęgi, bory sosnowe, podmokłe bory trzcinnikowe, torfowiska, wilgotne łąki, zbiorowiska murawowe, pola uprawne, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne i segetalne. Turrutus socialis (Flor, 1861) [2]: Eurosyberyjski/pospolity/kserofil/oligofag Poaceae, głównie Festuca rubra, Bromus erectus i Brachypodium pinnatum/jajo/2 gen./łąki wilgotne, pastwiska, murawy kserotermiczne, roślinność ruderalna, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Arthaldeus pascuellus (Fallén, 1826) [1]: 1, ; 1, ; ; ; 3, [2]: ; [3]: Eurosyberyjski/pospolity/mezofil/oligofag Poaceae/jajo/2 gen./łęgi, olsy, bory mieszane, torfowiska, łąki, pastwiska, zbiorowiska murawowe, pola uprawne, ugory, zieleń miejska, zbiorowiska ruderalne, zbiorowiska hałd i zwałowisk. Sorhoanus assimilis (Fallén, 1806) [1]: [2]: [4]: Eurosyberyjski/rzadki/higrofil/monofag Carex/jajo/1 gen./wilgotne bory sosnowe, torfowiska, wilgotne łąki. Sorhoanus xanthonervus (Fieber, 1869) [4]: ; ; Eurosyberyjski/rzadki/higrofil/monofag Eriophorum vaginatum/jajo/1 gen./torfowiska. 14

15 WYNIKI I DYSKUSJA W wyniku badań prowadzonych na czterech obiektach przyrodniczych Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą odnotowano 74 gatunki reprezentowane przez 1482 okazy (Tab. 1). Najwięcej gatunków odnotowano na użytku ekologicznym Brzoza (40), najmniej gatunków odnotowano na Obszarze Natura 2000 Bagno w Korzonku (18). Najliczniej na całym terenie badań reprezentowane są gatunki należące do elementów o szerokim rozprzestrzenieniu palearktycznego, eurosyberyjskiego, europejskiego i zachodniopalearktycznego. Przez kilka gatunków reprezentowany jest element holarktyczny i północnoeuropejski (Tab. 2). Biorąc pod uwagę preferencje wilgotnościowe, na badanych obiektach największy udział mają higrofile i mezofile, znacznie mniej jest kserofili i elementów ubikwistycznych (Tab. 3). Analizując strukturę troficzną stwierdzono, że w faunie zbadanych użytków ekologicznych dominują gatunki oligofagiczne i monofagiczne, z wyjątkiem Bagienka w Pietrzakach gdzie najwięcej jest polifagów. Analizując formę zimowania, najwięcej gatunków przetrzymuje zimę w formie jaja, znacznie mniej jest tych zimujących jako nimfa i imago. Pod względem liczby wydawanych pokoleń, dominują gatunki jednopokoleniowe, znacznie mniej jest dwupokoleniowych. Powyższe wyniki są w większości zgodne z obserwacjami Szwedo et al. (1998), którzy badali faunę piewików związaną z 5 torfowiskami wysokimi z klasy Oxycocco-Sphagnetea i 5 torfowiskami niskimi z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Stwierdzili oni wysoki udział gatunków reprezentujących szeroki element zasięgowy, tj. holarktyczny, palearktyczny i eurosyberyjski, form mezohigrofilnych i higrofilnych, uniwoltynnych i zimujących w formie jaja. Jedyną różnicą jest wysoki w tej pracy udział form polifagicznych, co może być jednak związane z niedostatecznym poznaniem powiązań troficznych piewików w tamtym czasie. Również podobne wyniki uzyskali Świerczewski & Błaszczyk (2011) badając m.in. torfowiska i wilgotne łąki w południowej części Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. W związku z tym, iż torfowiska i wilgotne łąki są siedliskami co raz rzadszymi naszym krajobrazie, konieczne jest prowadzenie dalszych badań nad fauną piewików tych ekosystemów, zarówno w aspekcie jakościowym jak i ilościowym, z uwzględnieniem dominacji i wierności poszczególnych gatunków. Tabela 1. Liczba poszczególnych gatunków piewików odnotowanych na badanych użytkach ekologicznych. Table 1. Number of planthopper (Fulgoromorpha) and leafhopper (Cicadomorpha) species collected in particular ecological sites. Obiekty przyrodnicze Gatunek Research sites Suma species Brzoza Dzicze Bagno Bagienko w Pietrzakach Bagno w Korzonku Total Kelisia vittipennis Stenocranus major Stenocranus minutus

16 Gatunek species Brzoza Obiekty przyrodnicze Dzicze Bagno Research sites Bagienko w Pietrzakach Bagno w Korzonku Conomelus anceps Stiroma bicarinata 2 2 Laodelphax striatella Muellerianella fairmairei 1 1 Nothodelphax distincta Dicranotropis hamata 1 1 Struebingianella lugubrina Paradelphacodes paludosa 1 1 Criomorphus albomarginatus Suma 1 1 Javesella dubia 3 3 Javesella obscurella 1 1 Javesella pellucida Ribautodelphax albostriata 1 1 Ommatidiotus dissimilis Cercopis vulnerata 6 6 Aphrophora alni Aphrophora pectoralis Philaenus spumarius Neophilaenus lineatus Centrotus cornutus 5 5 Oncopsis carpini 2 2 Macropsis fuscula 3 3 Macropsis infuscata 4 4 Macropsis marginata 1 1 Agallia brachyptera 3 3 Idiocerus lituratus Populicerus populi Cicadella viridis Evacanthus acuminatus 1 1 Forcipata citrinella Forcipata forcipata 4 4 Notus flavipennis Total 16

17 Gatunek species Brzoza Obiekty przyrodnicze Dzicze Bagno Research sites Bagienko w Pietrzakach Bagno w Korzonku Kybos rufescens Empoasca vitis Edwardsiana flavescens 3 3 Linnavuoriana sexmaculata 1 1 Eurhadina pulchella 1 1 Eupteryx aurata 2 2 Eupteryx calcarata 1 1 Eupteryx cyclops Aphrodes bicincta Aphrodes diminuta Aphrodes makarovi 1 1 Stroggylocephalus livens 1 1 Fieberiella septentrionalis 1 1 Balclutha calamagrostis 4 4 Balclutha punctata Macrosteles laevis Macrosteles viridigriseus Speudotettix subfusculus Thamnotettix dilutior Macustus grisescenes 2 2 Doliotettix lunulatus Athysanus argentarius Athysanus quadrum 2 2 Conosanus obsoletus 3 3 Streptanus sordidus 1 1 Cicadula frontalis 1 1 Cicadula quadrinotata Elymana sulphurella Rhopalopyx adumbrata 1 1 Rhopalopyx preyssleri 1 1 Doratura exilis 6 6 Doratura stylata Suma Total 17

18 Gatunek species Brzoza Obiekty przyrodnicze Dzicze Bagno Research sites Bagienko w Pietrzakach Bagno w Korzonku Psammotettix alienus Errastanus ocellaris Turrutus socialis 1 1 Arthaldeus pascuellus Sorhoanus assimilis Sorhoanus xanthonervus 3 3 Suma Total Liczba okazów Number of specimens Liczba gatunków Number of species Tabela 2. Liczba i udział procentowy poszczególnych elementów chorologicznych w faunie piewików zasiedlających badany obszar. Table 2. Number and percentage ratio of chorological elements in the fauna of planthoppers and leafhoppers inhabiting the investigated area. Element chorologiczny Chorological element Liczba gatunków Number of species Procent Ratio Holarktyczny Holarctic 5 6,76 Palearktyczny Palaearctic 22 29,77 Zachodniopalearktyczny Western Palaearctic 10 13,51 Eurosyberyjski Euro-Siberian 20 27,03 Europejski European 13 17,57 Północnoeuropejski Northern European 4 5,41 Tabela 3. Liczba i udział procentowy poszczególnych elementów ekologicznych w faunie piewików badanych użytków ekologicznych. Table 3. Number and percentage ratio of ecological elements in the fauna of planthoppers and leafhoppers inhabiting the investigated ecological sites. Brzoza Obiekty przyrodnicze Dzicze Bagno Research sites Bagienko w Pietrzakach Bagno w Korzonku Wilgotność Moisture Higrofil Higrophilous 20/50,00 13/35,14 8/28,57 9/50,00 Mezofil Mesophilous 17/42,50 17/45,95 17/60,71 8/44,44 18

19 Brzoza Obiekty przyrodnicze Dzicze Bagno Research sites Bagienko w Pietrzakach Bagno w Korzonku Kserofil Xerophilous 2/5,00 5/13,51 1/3,57 1/5,56 Ubikwist Eurytopic 1/2,50 2/5,41 2/7,14 -/- Trofizm Trophic relations Monofag Monophagous 15/37,50 14/37,84 9/32,14 8/44,44 Oligofag Oligophagous 16/40,00 15/40,54 9/32,14 4/22,22 Polifag Poliphagous 9/22,50 8/21,62 10/35,71 6/33,33 uniwoltynne (1) Univoltine Liczba pokoleń Number of generations 25/62,50 25/67,57 15/53,57 15/83,33 biwoltynne (2) Bivoltine 15/37,50 12/32,43 13/46,43 3/16,67 Stadium zimowania Overwintering stage Jajo Egg 25/62,50 29/78,38 20/71,43 11/61,11 Nimfa Nymph 10/25,00 6/16,22 6/21,43 4/22,22 Imago Imago 5/12,50 2/5,41 2/7,14 3/16,67 PIŚMIENNICTWO Bartocha K Obszary wodno-błotne na terenie Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą. Informator. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Będzin: 28 pp. Biedermann R., Niedringhaus R Die Zikaden Deutschlands. Wissenschaftlich Akademischer Buchvertrieb-Fründ, Scheeßel: 409 pp. Broda M., Mastaj J Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą. Informator. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Będzin: 28 pp. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J Chrząszcze Coleoptera. Biegaczowate Carabidae, część 1. Katalog fauny Polski 23(2): Dulias R., Hibszer A Województwo Śląskie. Przyroda. Gospodarka. Dziedzictwo kulturowe. Wydawnictwo Kubajak, Krzeszowice: 224 pp. Gębicki C., Świerczewski D., Szwedo J Planthoppers and Leafhoppers of Poland (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha). Systematics Check-list Bionomy. The Monograph. Annals of the Upper Silesian Museum in Bytom Entomology 20 21: 259 pp. Hereźniak J Świat roślin w istniejących i projektowanych obiektach ochrony przyrody Parku Krajobrazowego Lasy Nad Górną Liswartą. Ziemia Częstochowska 32: Hoch H Fauna Europaea: Hemiptera: Fulgoromorpha & Cicadomorpha. Version 2.6.2, updated 29 August 2013, accessed 29 October Holzinger W.-E., Kammerlander I., Nickel H The Auchenorrhyncha of Central Europe I. Brill Academic Publishers, Leiden Boston: 673 pp. Klimaszewski S.-M., Wojciechowski W., Gębicki C., Czylok A., Jasińska J., Głowacka E Ugrupowania owadów ssących (Homoptera i Heteroptera) zbiorowisk trawiastych i zielnych w rejonie huty Katowice. Acta Biologica. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 8: Knight W.-J Techniques for use in the identification of leafhoppers (Homoptera: Cicadellidae). Entomologist s Gazette 16: Kondracki J Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 440 pp. 19

20 Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 537 pp. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków: 442 pp. Nickel H., Hildebrandt J Auchenorrhyncha communities as indicators of disturbance in grasslands (Insecta, Hemiptera) a case study from the Elbe flood plains (northern Germany). Agriculture, Ecosystems and Environment 98: Ossiannilsson F The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Danmark. Part 1. Fauna Entomologica Scandinavica 7: Ossiannilsson F The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Danmark. Part 2. Fauna Entomologica Scandinavica 7: Ossiannilsson F The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Danmark. Part 3. Fauna Entomologica Scandinavica 7: Plaza M Bagno w Korzonku jeden z obszarów Natura 2000 w województwie śląskim. Przyroda Górnego Śląska 69: 12. Szwedo J., Gębicki C., Węgierek P Leafhopper communities (Homoptera, Auchenorrhyncha) of selected peat-bogs in Poland. Rocznik Muzeum Górnośląskiego (Przyroda) 15: Świerczewski D., Błaszczyk J Fauna piewików (Hemiptera: Fulgoromorpha et Cicadomorpha) wilgotnych lasów, łąk i torfowisk w południowej części Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Ziemia Częstochowska 37: Świerczewski D., Gębicki C Różnorodność gatunkowa piewików w Polsce i jej ochrona (Hemiptera, Auchenorrhyncha). Acta entomologica silesiana 9 10: Accepted: 19 October 2015; published: 10 November 2015 Licensed under a Creative Commons Attribution License 20