Polska poetów i malarzy Z dziejów

Transkrypt

1 Polska poetów i malarzy Z dziejów w alki o tożsamość narodu w czasach niewoli

2 Spis treści Służyć ojczyźnie. Przedmowa 9 Znasz-li ten kraj? 15 W obliczu narodowej katastrofy 39 Relikwiarzem cała ziemia wasza 57, Polski dom 123 i Nie zapomnieć mowy ojców Polska Wigilia 209 Królowa Korony Polskiej 267 Poeci - żołnierze 317 Zakończenie - czyli o nadziei, która nie umiera 431 Bibliografia 454 Spis ilustracji 464 Indeks osób 474 Indeks tytułów 480

3 s. 12 Teofil Kwiatkowski, Polonez Chopina (Bal w Hotel Lambert w Paryżu), ok ; akwarela na papierze, 53,5 x 119 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 17 Henryk Siemiradzki, Sielanka rzymska - Przed kąpielą, ok ; olej na płótnie, 153 X 91 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s.21 Aleksander Gierymski, Villa Borghese w Rzymie, ok. 1900; olej na płótnie, 34,5 X 51,5 cm;, depozyt s. 23 Józef Chełmoński, Droga w polu, 1889; olej na płótnie, 45,5 X 55 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s.25 Władysław Malecki, Sejm bociani, ok. 1879; olej na płótnie, 144 x 188 cm; s. 27 Jan Stanisławski, Słoneczniki (Sieniawa), 1903; olej na tekturze, 32 x 23 cm; s. 29 Jan Stanisławski, Topole nad wodą, 1900; olej na płótnie, 145 x 80,5 cm; Muzeum s. 31 Józef Chełmoński, Krzyż w zadymce, 1907; olej na płótnie, 137 x 106 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s.33 Józef Chełmoński, Kurhan, 1912; olej na płótnie, 111 x 189 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s. 37 Jan Stanisławski, Obłok nad Dnieprem, 1903; olej na tekturze, 24 x 32,3 cm; s.41 Juliusz Kossak, Portret Tadeusza Kościuszki na koniu, 1879; akwarela 78 X 63 cm, Muzeum Zamku w Łańcucie; fot. M. Kosior, M. Szewczuk s.43 Franciszek Smuglewicz, Kościuszko ratujący Polskę przed grobem, 1794 (?); olej na płótnie, 40,3 x 57,3 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s.47 Jan Gałuszkiewicz, Książę Adam Jerzy Czartoryski w młodym wieku w polskim stroju przy szabli, 1867; olej na płótnie, 85 x 67 cm; Fundacja Książąt Czartoryskich w Krakowie s.49 Jan Matejko, Wernyhora (Lirnik, Wieszczba ukraińskiego lirnika), ; olej na płótnie, 290 X 204 cm; s. 51 L. [?] Raut, Tu była Polska (Scena alegoryczna), 1842; olej na papierze, 17 X 12,5 cm; s.53 Nicolas Noel le Mirę, wg Jeane'a-Michela Moreau le Jeune, Kołacz królewski, 1773; miedzioryt, papier żeberkowy z filigranem, 30,0 X 20,5 cm; Zamek Królewski w Warszawie; fot. A. Ring, B. Tropiło

4 Spis ilustracji s. 55 Zygmunt Andrzej Pachniewski, Rok Polska, 1916; olej na płótnie, 11 x 40 cm; Muzeum Wojska Polskiego s. 59 Wojciech Gerson, Droga nad potokiem, 1854; olej na płótnie, 53 x 64 cm; s. 61 Józef Szermentowski, Droga do wsi, 1872; olej na płótnie, 59 x 80,5 cm; Muzeum Narodowe w Kielcach s. 63 La mort de Chopin; heliograwiura wykonana u Brauna&Cie z obrazu olejnego F. J. Barrisa, 1885; fototeka NIFC s. 65 Jan Styka, Mickiewicz jako pielgrzym, 1894; olej na płótnie 113 X 88 cm; s. 69 Autor nieustalony, Pożegnanie z Ojczyzną, po 1831; litografia barwna, 24,3 X 30,5 cm; Muzeum Historyczne m.st. Warszawy s. 71 Aleksander Kotsis, Śmierć na zesłaniu, 1864; olej na tekturze, 31 x 47 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński' s. 73 Józef Brandt, Bogurodzica, 1909; olej na płótnie, 160 x 132 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 77 Artur Grottger, Modlitwa wieczorna rolnika, 1865; olej na płótnie, 45 x 55 cm; s. 79 Marian Zarembski, Siewca, 1888; olej na płótnie, 82 X 138 cm; Kolekcja Smólska s. 81 Ferdynand Ruszczyc, Ziemia, 1898; olej na płótnie, 171 x 219 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 85 Jan Styka, Polonia, 1891; olej na płótnie, 300 X 595 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 87 Jan Stanisławski, Pole w Biatocerkwi, 1890; olej na tekturze, 20,2 x 30,3 cm; s. 89 Jan Stanisławski, Stodoły w Pustowarni, ok. 1898; olej na płótnie, 24 X 32,5 cm; s. 91 Jan Stanisławski, Step, 1900; olej na tekturze, 23,8 X 32,4 cm; Muzeum s. 93 Jan Stanisławski, Ule na Ukrainie, 1895; olej na płótnie, 19 x 29 cm; Muzeum s. 95 Witold Pruszkowski, Sielanka, 1880; olej na płótnie, 251 X 160 cm; Muzeum

5 s. 97 Wojciech Gerson, Cmentarz w górach, 1894; olej na płótnie, 67 x 100 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 99 Witold Pruszkowski, Kurhany w nocy, ok. 1886; olej na płótnie, 36 X 65 cm; Muzeum Sztuki w Łodzi; fot. P. Tomczyk s. 101 Artur Grottger, Pojednanie, 1866; rysunek, s. 103 Artur Grottger, Puszcza, 1864; z cyklu Lithuania , czarna i biała kredka na papierze kremowym, 56,5 X 43 cm; s. 107 Jan Lorenowicz, Rzeź galicyjska, 1851; olej na płótnie 112,5 x 152,5 cm; Muzeum Okręgowe w Tarnowie; fot. R. Moździerz s. 109 Artur Grottger, Ludzie czy szakale, 1868; z cyklu Wojna, kredka na papierze, 48 X 61,5 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 111 Aleksander Kotsis, Ostatnia chudoba, 1870; olej na płótnie, 64 x 85,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 113 Józef Szermentowski, Pogrzeb chłopski (Pogrzeb biednego), 1862; olej na płótnie, 79,5 x 105,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P Ligier s. 115 Leon Wyczółkowski, Orka na Ukrainie, 1892; olej na płótnie, 73 x 121,5 cm; s. 117 Władysław Podkowiński, Łubin w słońcu, 1891; olej na płótnie, 50,5 X 61,5 cm; s. 121 Józef Szermentowski, Polska wioska, ok. 1868; olej na płótnie, 46 x 55 cm; Muzeum s. 125 Włodzimierz Tetmajer, Dworek w Bronowicach, po 1903; olej na tekturze, 34 x 53,5 cm; s. 127 Stanisław Kamocki, Dworek jesienią, 1909; olej na płótnie, 101 x 124 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 129 Józef Szermentowski, Pasowanie na rycerza przez dziadunia (Stary żołnierz i dziecko w parku), 1868; olej na płótnie, 46 X 55,5 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 131 Ferdynand Ruszczyc, Stary dom, 1903; olej na płótnie, 93,5 x 83 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 133 Józef Chełmoński, Willa w ogrodzie - Kuklówka, po 1889; olej na płótnie i na tekturze, 31 X 49 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 135 Bronisława Rychter-Janowska, Dwór w Prusach, ok. 1929; olej na płótnie, 41 x 72 cm;

6 Spis ilustracji s. 137 Artur Grottger, Znak, 1865; z cyklu Lithuania , czarna i biała kredka na papierze kremowym, 56,5 x 43,3 cm; s. 139 Włodzimierz Tetmajer, Różaniec, ok. 1905; olej na płótnie, 95 X 150 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 141 Johan Gottlob Schuman wg rys. Zygmunta Vogla, Widok świątyni Sybilli w Puławach, 1807; akwaforta, miedzioryt, 40,1 X 27,2 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s. 143 Ferdynand Ruszczyc, Malwy {Wnętrze pokoju w Bohdanowie), 1905; olej na tekturze, 34,2 x 51 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s. 145 Jan Stanisławski, Wnętrze chaty, karta ze szkicownika, ok ; ołówek, akwarela na papierze, 11 X 19,5 cm; s. 149 Aleksander Gryglewski, Wnętrze pałacu w Podhorcach, ok. 1871; olej na płótnie, 68 x 102,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 151 Jan Matejko, Portret Piotra Moszyńskiego, 1874; olej na płótnie, 190 x 123 cm; s. 153 Juliusz Kossak, Czarniecki pod Koldyngą, 1880; sepia i rysunek na tekturze, 54,4 X 43,5; Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku; fot. Z. Suliga s. 157 Julian Maszyński, Gwiazdka Bożego Narodzenia, drzeworyt ilustracyjny, Kłosy" 1876, nr 599 s. 159 Jacek Malczewski, Powrót w rodzinne strony, ok. 1911; olej na tekturze, 99 X 137 cm; s. 161 Stanisław Kamocki, Dwór w Modłnicy zimą, 1905; olej na płótnie, 103 x 128 cm; s. 163 Artur Grottger, Schronisko rannych, 1888; plansza 5 z cyklu Polonia, heliograwiura na papierze, 23,1 X 27,8 cm; plansza wykonana przez V. Angerera, J. Blechingera, zakład heliograficzny w Wiedniu, nakładca F. Bondy; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s. 167 Artur Grottger, Po odejściu wroga (Spustoszenie), 1888; heliograwiura na papierze (odbitka kaszerowana), 23,8 x 28,7 cm; plansza wykonana przez C. Angerera, w zakładzie fotochemigraficznym w Wiedniu, nakładca F. Bondy; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s. 171 Autor nieznany, Zamek na Wawelu od północnego wschodu, 1848; olej na płótnie, 14 x 18,5 cm; s. 173 Franciszek Ksawery Siemianowski, Widok Krakowa z Krzemionek Podgórskich, 1845; akwarela 36 x 48 cm;

7 s. 175 Stanisław Wyspiański, Chaty w Grębowie (Zagroda w Konarach), 1900; pastel na papierze, 24 X 31; s. 177 Włodzimierz Tetrhajer, Święcone w Bronowicach, 1897; olej na płótnie, 134 X 248 cm; s. 179 Wojciech Kossak, Rugi pruskie, 1.909; z cyklu Duch pruski, olej na płótnie, 85 x 133 cm; Muzeum Okręgowe w Toruniu; fot. A. R. Skowroński s. 181 Ferdynand Ruszczyc, Dom w Bohdanowie, 1901; olej na płótnie, 43 x 50 cm; Muzeum Lubelskie w Lubliniel.4 s. 227 Michał Elwiro Andriolli, Jasełka, 1874; drzeworyt ilustracyjny, 19,5 X 28 cm; Tygodnik Ilustrowany" s. 231 Franciszek Streitt, Choinka ubogich, b.d.; olej na płótnie, 77,5 X 143,2 cm; Muzeum Okręgowe w Lesznie s. 233 Ksawery Pilati, Andrzej Zajkowski, Wigiłia sieroty, 2 poł. XIX wieku; drzeworyt, 23,7 x 16,8 cm; s. 235 Andrzej Zajkowski, Opłakana wigilia, 2 poł. XIX wieku; drzeworyt ilustracyjny, 18,9 x 21,1 cm; s. 237 Juliusz Kossak, Wigilia, 1876; drzeworyt ilustracyjny, 39 X 28,7 cm; Muzeum s. 241 Wojciech Kossak, Gwiazdka Legionistów, 1915; olej na płótnie, 82 x 72 cm; Muzeum Wojska Polskiego s. 243 Stanisław Janowski, Rafajlowa, ok. 1916/1917; olej na płótnie, 106 x 180 cm; s. 247 Jan Piotr Norblin, jasełka w Polszcze, 2 poł. XVIII wieku; akwaforta na papierze, 41 x 30,2 cm; s. 251 Aleksander Sochaczewski, W drodze na katorgę, Poranek w kopalni, przed 1897; olej na płótnie, 104 X 193 cm; Muzeum Niepodległości w Warszawie s. 253 Witold Pruszkowski, Eloe, 1892; pastel na papierze, tektura, 56,8 x 104 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 257 Aleksander Sochaczewski, Pożegnanie z Europą, przed 1895; olej na płótnie, 320 X 732 cm; Muzeum Niepodległości w Warszawie s. 259 Jacek Malczewski, Wigilia na Syberii, 1892; olej na płótnie, 81 x 126 cm; Muzeum s. 261 Ludwik Stasiak, W Betlejem (Pokłon pasterzy), 1890; olej na płótnie, 97,5 X 1.47 cm; Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu; fot. A. Cieślawski

8 Spis ilustracji s. 265 Aleksander Gryglewski, Wnętrze kościoła Panny Marii w Krakowie, 1858; olej na płótnie, 83 x 65,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 269 Jan Matejko, Śluby Jana Kazimierza, 1889; olej na desce, 47,5 x 26 cm; Muzeum s. 273 Józef Chełmoński, Kazimierz Pułaski pod Częstochową, 1875; olej na płótnie, 87 X 144 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by T. Żółtowska- -Huszcza s. 275 January Suchodolski, Obrona Częstochowy, 1896; olej na płótnie, 124 X 164 cm; s. 277 Józef Tadeusz Polkowski, Portret księdza Augustyna Kordeckiego, po 1875; olej na płótnie, 42 x 31,5 cm; s. 279 Ludwik Stasiak, Matka Boska na Jasnej Górze unosząca się nad klasztorem podczas oblężenia Szwedów, zbiory oo. Paulinów na Jasnej Górze s. 281 Witold Pruszkowski, Wizja,1890; olej na płótnie, 80,5 x 116,5 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 283 Jan Matejko, Matka Boska na Jasnej Górze jako królowa Polski unosząca się nad klasztorem podczas oblężenia przez Szwedów, ok. 1885; olej na desce, 47,5 x 41,5 cm; zbiory oo. Paulinów na Jasnej Górze s. 287 Stanisław Wyspiański, Caritas {Madonna z Dzieciątkiem), replika autorska projektu witraża do katedry rzymskokatolickiej we Lwowie, 1904; pastel na papierze, 199 x 82,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie s. 325 Wojciech Kossak, Bitwa pod Raszynem, 1913; olej na płótnie, 189,5 x 398 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 329 Juliusz Kossak, Potyczka, ok. 1860; akwarela na papierze, 24,5 x32 cm; Muzeum s. 333 Juliusz Kossak, Ułani 2. Pułku w r na zwiadach z przewodnikiem, 1.897; akwarela na papierze, 26,1 x 41 cm; s. 335 Juliusz Kossak, Potyczka, ok. 1890; akwarela na papierze, 26,5 x 36,5 cm; s. 339 Władysław Malecki, Kawaleria powstańcza we mgle porannej, 1877; olej na płótnie, 67 x 126 cm; Kolekcja Smólska s. 341 Jan Rosen, Powstańcy 1863 roku, 1880; olej na płótnie, 95 x 176 cm; Muzeum s. 343 Alfred Wierusz-Kowalski, Patrol powstańczy, ok. 1880; olej na desce, 30 x 24,5 cm; Kolekcja Smólska

9 s. 345 Jacek Malczewski, Nike Legionów, 1916; olej na dykcie, 196 X 99 cm; s. 349 Artur Grottger, Pochód na Sybir, 1867; kredka na kartonie, 75 x 126 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 351 Kazimierz Alchimowicz, Pogrzeb na Uralu, 1873; olej na płótnie, 76 x 107 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 355 Jacek Malczewski, Niedziela w kopalni, 1882; olej na płótnie, 118 X 180 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 359 Jacek Malczewski, Śmierć na etapie, 1891; olej na płótnie, 53 x 101 cm; Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 363 Artur Grottger, Pochód na Sybir, 1866; olej na płótnie, 45 x 55 cm; Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie s. 367 Jacek Malczewski, Sybiracy, 1891; olej na kartonie, 18x31 cm; Muzeum Narodowew Krakowie s. 369 Artur Grottger, Zamknięcie kościołów, 1861; z cyklu Warszawa 1, kredka na papierze, 34,5 x 25 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 371 Artur Grottger, Więzienie księdza, 1862; z cyklu: Warszawa II, repr. za: M. Treter, Nieznany cykl Artura Grottgera Warszawa II, Lwów-Warszawa", 1926; papier, karton; 30,7 X 24,6 cm (okładka); Muzeum Narodowe w Warszawie s. 373 Artur Grottger, Obraz symboliczny Polski, z cyklu Polonia, 1888; heliograwiura na papierze, 27,7 x 27,8 cm; plansza wykonana przez V Angerera i J. Blechingera, w zakładzie heliograficznym w Wiedniu, nakładca F. Bondy; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by K. Wilczyński s. 375 Józef Szermentowski, Strącone gniazda, 1865; olej na płótnie, 42 x 53,5 cm; Muzeum Narodowe w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 377 Franciszek Faliński, Przejście Polaków przez pruską granicę, po 1831; olej na płótnie, 92 X 123 cm; s. 381 Juliusz Kossak, Zmiana pozycji artyleryjskiej w bitwie pod Wawrem, 1872; akwarela na papierze, 61 X 94 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie s. 385 Antoine-Jean Gros, Portret Juliana Ursyna Niemcewicza, ; olej na płótnie, 128 x 98 cm; Fundacja Książąt Czartoryskich s. 387 Artysta nieznany, Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego; kopia obrazu Horace Verneta, Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego z ok. 1817; olej na płótnie, 85 x 84 cm;

10 Spis ilustracji s. 391 Ary Scheffer, Polonia, 1831; akwarela i gwasz na papierze, 496 X 390 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie s. 395 Artur Grottger, Wdowa, 1861; z cyklu Warszawa I, kredka na papierze, 34,8 X 25,2 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 397 Artur Grottger, Powitanie, 1866; olej na desce, 52,7 x 40,6 cm; Muzeum s. 401 Józef Chełmoński, Kozak, 1882; olej na desce, 25,5 X 16,5 cm; Muzeum s. 405 Maksymilian Gierymski, Powstaniec z 1863 roku, ok. 1869; olej na desce, 31 X 24 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by E. Gawryszewska s. 409 Wojciech Kossak, Szwoleżer w wąwozie Samosierry, 1907; olej na płótnie, 80 X 57 cm; Kolekcja Smólska s. 413 Juliusz Kossak, Patrol (Rekonesans), 1875; olej na tekturze, 21,2 x 26,5 cm; s. 415 Juliusz Kossak, Portret Wincentego Pola, 1864; olej na płótnie, 47,5 X 38,5 cm; s. 417 Juliusz Kossak, Franciszek Wodzicki jako oficer pułku Krakusów, 1876; akwarela na papierze, 58,5 x 47,5 cm; s. 419 Juliusz Kossak, Mohort, ok. 1855; akwarela na papierze, 26 X 32,5 cm; Muzeum s. 423 Juliusz Kossak, Mohort prezentujący stadninę księciu Józefowi [Poniatowskiemu], 1855; olej na płótnie, 55 X 80,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by P. Ligier s. 427 Czesław Wasilewski (Ignacy Zygmuntowicz), Podróż nocą, 1925; olej na płótnie, 91,5 x 133,5 cm; Kolekcja Smólska s. 429 Stanisław Wyspiański, Polonia [projekt górnej części kartonu do witraża katedry lwowskiej z przedstawieniem Ślubów Jana Kazimierza], 1893; rysunek węglem na papierze, 111 x 74 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu s. 433 Wojciech Kossak, Wizja żołnierska, 1935; olej na płótnie, 54 x 100 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie s. 437 Jacek Malczewski, Polonia, 1918; olej na tekturze; 100 X 72,5 cm; Muzeum Narodowe w Kielcach s. 439 Jan Matejko, Polonia (Zakuwana Polska, Rok 1863), 1863; olej na płótnie, 158 X 232 cm; Fundacja Książąt Czartoryskich

11 s. 441 Juliusz Kossak, Scena historyczna pod Wawelem, 1883; akwarela na papierze, 62,8 X 96 cm; Kolekcja Smólska s. 443 Jacek Malczewski, Melancholia, 1894; olej na płótnie, 139,5 X 240 cm; Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu; fot. A. Cieślawski s. 447 Jacek Malczewski, Pytia, 1917; olej na płótnie, 210 x 110 cm; Muzeum s. 449 Wojciech Kossak, Szarża pod Rokitną, 1934; olej na płótnie, 101 x 140 cm; Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie s. 451 Witold Wojtkiewicz, Zerwane kajdany (Alegoria Polski), 1905; piórko, tusz na papierze, 22 X 14,5 cm; Muzeum Narodowe w Warszawie; Copyright by E Ligier s. 452 Stanisław Masłowski, Wschód księżyca, 1884; olej na płótnie, 124 x 220 cm;