w składzie: Karolina Szlachciak Sylwia Szpyrka Marta Zaręba Konsultacje metodologiczne: dr hab. Piotr Jabkowski, Instytut Socjologii UAM w Poznaniu

Transkrypt

1

2 Ubóstwo w gminach województwa wielkopolskiego na podstawie syntetycznego miernika ubóstwa (SMU) 2017 opracował zespół Obserwatorium Integracji Społecznej, działający w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego, w składzie: Karolina Szlachciak Sylwia Szpyrka Marta Zaręba Konsultacje metodologiczne: dr hab. Piotr Jabkowski, Instytut Socjologii UAM w Poznaniu Wydruk finansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego i Samorząd Województwa Wielkopolskiego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Wymiary cząstkowe SMU Wymiar finansowy SMU Wymiar warunków życia SMU Wymiar sytuacji na rynku pracy Syntetyczny miernik ubóstwa Aneks Procedura wyznaczania syntetycznych mierników ubóstwa w gminach województwa wielkopolskiego Ranking wielkopolskich gmin pod względem syntetycznego miernika ubóstwa (SMU)

4 1. Wprowadzenie Niniejsze opracowanie bazuje na koncepcji wskaźnika syntetycznego ubóstwa, wypracowanej podczas badania Społeczno-ekonomiczne wymiary ubóstwa w perspektywie różnic terytorialnych w Wielkopolsce. Badanie to zrealizowane zostało w 2013 roku w ramach działalności Obserwatorium Integracji społecznej w Poznaniu. Procedura przyjęta w 2013 roku służyła do pozycjonowania gmin województwa wielkopolskiego w odniesieniu do trzech wymiarów oceny ubóstwa, tj. finansowego, warunków życia oraz sytuacji na rynku pracy. Każdy z tych wymiarów scharakteryzowano przy pomocy następujących szczegółowych wskaźników cząstkowych: 1. Wymiar finansowy: Wskaźnik 1: Dochód w gminie przypadający na jednego mieszkańca. Wskaźnik 2: Liczba osób, którym przyznano świadczenie (pieniężne/ niepieniężne) przypadająca na każde 1000 mieszkańców gminy. Wskaźnik 3: Odsetek osób długotrwale korzystających z pomocy z liczby wszystkich osób korzystających z pomocy. 2. Wymiar warunków życia: Wskaźnik 1: Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje. Wskaźnik 2: Powierzchnia użytkowa mieszkania w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminie. Wskaźnik 3: Odsetek mieszkań w zasobach gminnych, w których zaległość w opłatach wynosi ponad 3 miesiące, w stosunku do ogółu mieszkań gminnych, których mieszkańcy zalegają w opłatach. 3. Wymiar sytuacji na rynku pracy: Wskaźnik 1: Wskaźnik bezrobocia. Wskaźnik 2: Odsetek osób długotrwale bezrobotnych w liczbie wszystkich osób bezrobotnych. Powyższy katalog wskaźników został opracowany z uwzględnieniem trzech kryteriów przyjętych do statystycznego pomiaru ubóstwa, które zaakcentowane zostały w Strategii Europa 2020: Analizy dochodów gospodarstw domowych. Gospodarstwo domowe jest zagrożone ubóstwem, jeżeli jego dochód jest niższy niż 60% mediany dochodów w danym kraju. 4

5 Analizy pogłębionej deprywacji materialnej. Gospodarstwo domowe jest zagrożone ubóstwem, jeśli deklaruje niemoc zaspokojenia z powodów finansowych co najmniej czterech z dziewięciu podstawowych potrzeb 1. Analizy intensywności pracy. Gospodarstwo domowe jest zagrożone ubóstwem, jeżeli czas pracy członków gospodarstwa domowego jest niższy niż 20% pełnego rocznego czasu pracy. Powyższe kryteria służą obecnie analizie danych zbieranych na poziomie krajowym i międzynarodowym przez EUROSTAT w ramach europejskiego badania dochodów i warunków życia ludności (EU-SILC). Jednakże, ze względu na fakt, że obecnie nie są prowadzone statystyki pozwalające przeprowadzić analizę wymienionych kryteriów na poziomie lokalnym (powiatu lub gminy) w oparciu o dostępne dane ilościowe, każdej z trzech rodzajów analiz przypisane zostały wskaźniki uznane za najbardziej odpowiadające badanemu zagadnieniu. Podstawą do ich opracowania były dostępne raporty, dane GUS oraz rekomendacje ekspertów. Koncepcja wskaźnika syntetycznego ubóstwa została opracowana w odpowiedzi na potrzebę przeprowadzania w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Poznaniu cyklicznych pomiarów zjawiska ubóstwa w wielkopolskich gminach, które bazowałoby na ogólnodostępnych danych, bez konieczności przeprowadzania dodatkowych badań dedykowanych. Poziom analizy sprowadzony do gminy uzasadniony jest, z kolei, nierównomiernym rozwojem i lokalnymi uwarunkowaniami poszczególnych gmin, co uzewnętrznia się chociażby podczas analizy zjawiska deprywacji lokalnej 2. Charakteryzując to zjawisko należy rozpatrywać sytuację w powiatach poprzez zestawienie wskaźników gminnych, bowiem należące do tego samego powiatu gminy osiągają często dość znacznie zróżnicowane lokaty w rankingu wojewódzkim. Zachowanie tego stopnia szczegółowości pozwala też na bardziej precyzyjne planowanie działań w ramach prowadzonej polityki społecznej, zwłaszcza w ramach interwencji WRPO Szczegółowy opis procedury wyznaczania wartości SMU przygotowany przez dr hab. Piotra Jabkowskiego (Instytut Socjologii UAM w Poznaniu) dołączony został w aneksie niniejszej publikacji. W opracowaniu, ze względu na dostępność niezbędnych informacji wykorzystano dane dotyczące województwa wielkopolskiego za 2015 rok. 1 Ze względu na specyficzny charakter danych dotyczących deprywacji materialnej (deklaracja stopnia zaspokojenia potrzeb) mogą wystąpić trudności z ich pozyskaniem. 2 Ocena zasobów pomocy społecznej województwa wielkopolskiego za rok 2015, ROPS Poznań 2016, str. 39 5

6 2. Wymiary cząstkowe SMU 2.1. Wymiar finansowy SMU Na wymiar finansowy SMU składają się następujące wskaźniki: 1. Dochód w gminie przypadający na jednego mieszkańca Jest to jeden z podstawowych wskaźników stosowanych w badaniach nad ubóstwem. Wskaźnik dotyczący dochodu wskazuje, która gmina posiada najniższy, a która najwyższy dochód na 1 mieszkańca. W analizie uwzględniono dochód na jednego mieszkańca w gminie, zamiast dochodu gminy jako takiego. Powodem jest konieczność odnoszenia ubóstwa do konkretnej jednostki pomiarowej, w tym przypadku do jednej osoby. Ponadto, sam dochód gminy bez odniesienia do liczby mieszkańców nie będzie wskazywał na nierówności społeczne, np. w dostępie do środków pomocy społecznej. Przykładowo, gmina, która posiada znaczny dochód, ale posiada wielu mieszkańców może mieć większe trudności z zapewnieniem usług socjalnych dla swoich mieszkańców niż gmina posiadająca mniejszy dochód, ale także mniejszą ilość mieszkańców, korzystających z tego dochodu. 2. Liczba osób, którym przyznano świadczenie (pieniężne/niepieniężne) przypadająca na każde 1000 mieszkańców gminy Jednym z ważniejszych wskaźników ubóstwa na poziomie gminy jest liczba mieszkańców (poszczególnych członków rodzin), którym przyznano świadczenie, w stosunku do liczby mieszkańców gminy (tzw. wskaźnik deprywacji lokalnej). Wskaźnik ten ukazuje liczbę osób, która w danej gminie korzysta ze świadczeń pomocy społecznej na każde 1000 mieszkańców. Ze względu na fakt, że w przypadku zarówno świadczeń pieniężnych, jak i niepieniężnych warunkiem przyznania świadczenia jest dochód na osobę w gospodarstwie domowym, uznano, iż na potrzeby analiz należy brać pod uwagę przyznanie świadczenia bez względu na ich formę. W niniejszym wskaźniku uwzględniono osoby, które uzyskały pomoc i wsparcie w formie świadczeń bez względu na rodzaj, formę, liczbę świadczeń i źródło finansowania. 3. Osoby korzystające długotrwale z pomocy do ogólnej liczby korzystających (w %) Ostatnim wskaźnikiem składającym się na syntetyczny wskaźnik sytuacji finansowej mieszkańców gminy jest liczba osób korzystających długotrwale z pomocy społecznej do ogólnej liczby korzystających. Wskazuje na głębokość i trwałość ubóstwa na danym obszarze. 6

7 Zgodnie z objaśnieniami do Oceny Zasobów Pomocy Społecznej osoby długotrwale korzystające z pomocy społecznej definiowane są jako liczba osób, które w ciągu ostatnich 3 lat (36 miesięcy) były zarejestrowane w systemie świadczeń pomocy społecznej (POMOST), przez co najmniej 18 miesięcy. Analizując rozkład wartości wskaźnika cząstkowego obejmującego wymiar finansowy SMU w 2014 roku, można stwierdzić, że podobnie jak w roku ubiegłym niemal połowa wielkopolskich gmin należy do grupy III, a więc do grupy o relatywnie przeciętnym wskaźniku finansowym (42,5%), co trzecia gmina do grupy II, a więc do grupy o relatywnie niskim wskaźniku finansowym (31,9%), a grupa gmin najlepiej wypadających w tej kategorii o relatywnie wysokim wskaźniku finansowym (11,1%) jest liczebnie nieznacznie niższa niemal niż grupa osiągająca najniższe wskaźniki o relatywnie bardzo niskim wskaźniku finansowym (14,6%). W porównaniu do roku ubiegłego wskaźniki nieznacznie straciły na wartości. Wykres 1 Struktura wielkopolskich gmin pod względem wartości wymiaru finansowego SMU 11,1% 14,6% 42,5% 31,9% grupa I grupa II grupa III grupa IV Źródło: Opracowanie własne Wartości wskaźnika zbiorczego SMU w wymiarze finansowym uzyskały łącznie rozpiętość od 0,14 do 0,85, przy czym zaobserwować można coraz wyraźniejsze wyodrębnianie się grupy gmin o najwyższych i najniższych wartościach. W roku ubiegłym wartości były bardziej zgrupowane, choć osiągnęły większą rozpiętość, od 0,09 do 0,94. Średnia wartość SMU, analogicznie jak w roku poprzednim, wyniosła 0,45. 7

8 Wykres 2 Rozkład wartości wskaźnika zbiorczego w wymiarze finansowym SMU 0,90 0,80 0,85 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,14 0,00 Źródło: Opracowanie własne Analizując rozmieszczenie gmin znajdujących się w najgorszej sytuacji w województwie pod względem wymiaru finansowego, widać, że ich położenie jest rozproszone zwłaszcza na północnych oraz południowo-wschodnich krańcach województwa. Natomiast gminy o relatywnie najlepszej sytuacji finansowej skupione są w większości w pasie centralnym, wokół m. Poznania, a także w zachodnio-południowej części województwa (patrz Mapa nr 1). 8

9 Mapa 1 Zróżnicowanie wielkopolskich gmin pod względem wymiaru finansowego SMU Źródło: Opracowanie własne Najniższa wartość wskaźnika finansowego (0,14) wystąpiła na terenie gm. Jastrowie (p. złotowski). Wśród gmin o najniższych wartościach tego wskaźnika znalazły się również gminy należące do powiatów: jarocińskiego, kaliskiego, kościańskiego, pilskiego, tureckiego, konińskiego, leszczyńskiego i złotowskiego (3). 9

10 Gminy o najniższych wartościach wskaźnika finansowego SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Jastrowie miejsko-wiejska złotowski 0,14 2 Okonek miejsko-wiejska złotowski 0,16 3 Kotlin wiejska jarociński 0,17 4 Szczytniki wiejska kaliski 0,20 5 Kościan miejska kościański 0,20 6 Wysoka miejsko-wiejska pilski 0,21 7 Malanów wiejska turecki 0,24 8 Rychwał miejsko-wiejska koniński 0,26 9 Krzemieniewo wiejska leszczyński 0,26 10 Tarnówka wiejska złotowski 0,26 Gminą, którą osiagnęła najwyższą wartość wskaźnika finansowego SMU (0,85) była gm. Suchy Las (p.poznański). Wśród gmin o najwyższych wartościach tego wskaźnika znalazły się również gminy leżące na terenie: M. Konina, p. konińskiego, leszczyńskiego (2), poznańskiego (4), gnieźnieńskiego (2), szamotulskiego (2) i tureckiego. Gminy o najwyższych wartościach wskaźnika finansowego SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Suchy Las wiejska poznański 0,85 2 M. Konin miejska m. Konin 0,81 3 Kleczew miejsko-wiejska koniński 0,70 4 Wijewo wiejska leszczyński 0,69 5 Komorniki wiejska poznański 0,69 6 Łubowo wiejska gnieźnieński 0,64 7 Kórnik miejsko-wiejska poznański 0,64 8 Kiszkowo wiejska gnieźnieński 0,62 9 Obrzycko miejska szamotulski 0,62 10 Włoszakowice wiejska leszczyński 0,59 11 Czerwonak wiejska poznański 0,59 12 Pniewy miejsko-wiejska szamotulski 0,59 13 Przykona wiejska turecki 0,59 10

11 2.2. Wymiar warunków życia SMU Na wymiar warunków życia SMU składają się następujące wskaźniki: 1. Powierzchnia użytkowa mieszkania w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminie Drugą grupę wskaźników stanowią wskaźniki dotyczące warunków życia ludności. Konieczność przeprowadzania analizy w wymiarze jakości warunków życia została wskazana podczas panelu ekspertów, a warunki życiowe dostępne dla mieszkańców gmin (np. mieszkaniowe) uznano jako istotny wskaźnik wskazujący na problem ubóstwa. Eksperci więc z jednej strony zgadzają się, iż należy badać warunki życia, jednakże w innym ujęciu niż proponowane, np. w badaniu EU SILC. W związku z powyższym uznano, iż należy obiektywizować wymiar warunków życia do wskaźników ilościowych, które zostaną następnie zinterpretowane dzięki analizie jakościowej. Do analizy wybrano więc, m. in. rekomendowany przez ekspertów wskaźnik powierzchni użytkowej mieszkania na 1 mieszkańca w gminie. 2. Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje Istotnym wskaźnikiem warunków życia w zakresie mieszkaniowym jest także fakt wyposażenia mieszkań w instalacje: wodociągową, kanalizacyjną i centralnego ogrzewania. Są to podstawowe udogodnienia cywilizacyjne, które powinien posiadać każdy mieszkaniec gminy. Ponieważ dotyczą one zaspokojenia podstawowych potrzeb, nie mają zatem charakteru relatywnego (jak, np. fakt posiadania telefonu komórkowego czy telewizora). 3. Odsetek mieszkań w zasobach gminnych, w których zaległość w opłatach wynosi ponad 3 miesiące, w stosunku do ogółu mieszkań gminnych, których mieszkańcy zalegają w opłatach Ostatni wskaźnik, który posłużył do budowy syntetycznego wskaźnika ubóstwa w wymiarze warunków życia, bazuje na danych dotyczących zaległości w opłatach mieszkaniowych, które trwają ponad 3 miesiące, w stosunku do liczby mieszkań zalegających w opłatach w gminie. Zaproponowany wskaźnik umożliwia reprezentację swobody rozporządzania budżetem domowym przez mieszkańców gmin. Im wyższy procent mieszkań z zasobów gminnych, które zalegają w opłatach ponad 3 miesiące w stosunku do liczby mieszkań zalegających w opłatach, tym trudniejsza sytuacja mieszkańców gminy. Analizując rozkład wartości wskaźnika cząstkowego obejmującego wymiar warunków życia SMU można stwierdzić, że w porównaniu z wymiarem finansowym sytuacja mieszkańców wielkopolskich gmin wygląda tu gorzej. Większość gmin należy do grupy II, a więc do grupy o relatywnie niskim 11

12 wskaźniku warunków życia (32,7%), kolejne 27,9% należy do grupy III, a więc do grupy o relatywnie przeciętnym wskaźniku warunków życia, a grupa gmin najlepiej wypadających w tej kategorii o relatywnie wysokim wskaźniku warunków życia (18,6%) jest liczebnie nieznacznie niższa niż grupa osiągająca najniższe wartości o relatywnie bardzo niskim wskaźniku warunków życia (20,8%). W porównaniu z rokiem ubiegłym w powyższym rozkładzie nie zaszły istotne zmiany, zmniejszyła się jedynie liczebność grupy II (o 4.9 p. p.), natomiast zwiększyła pozostałych grup. Wykres 3 Struktura wielkopolskich gmin pod względem wartości wskaźnika warunków życia SMU 18,6% 20,8% 27,9% 32,7% grupa I grupa II grupa III grupa IV Źródło: Opracowanie własne Wartości wskaźnika zbiorczego SMU w wymiarze warunków życia uzyskały łącznie rozpiętość od 0,17 do 0,98, przy czym skrajnie odstaje tutaj wartość najniższa. W porównaniu z rokiem ubiegłym rozpiętość ta nieznacznie się zmniejszyła. Średnia wartość SMU spadła o 0,1 i wynosi 0,46. Wykres 4 Rozkład wartości wskaźnika zbiorczego w wymiarze warunków życia SMU 1,2 1 0,98 0,8 0,6 0,4 0,2 0,17 Źródło: Opracowanie własne 0 12

13 Analizując rozmieszczenie gmin przyporządkowanych do poszczególnych grup ze względu na osiągane wartości w wymiarze warunków życia, widać, że gminy znajdujące się w najlepszej sytuacji koncentrują się w centrum województwa, wokół m. Poznania, jednak mają swoją reprezentację również na wschodzie, południu, ale też północy województwa. Gminy należące do kategorii osiągającej najniższe wartości w tym wymiarze występują na terenie całego województwa, z pominięciem obszaru środkowego. Mapa 2 Zróżnicowanie wielkopolskich gmin pod względem wymiaru warunków życia SMU Źródło: Opracowanie własne 13

14 Najniższa wartość wskaźnika warunków życia SMU (0,17) wystąpiła, podobnie jak w roku ubiegłym, na terenie gm. Dąbie (p. kolski). Wśród gmin o najniższych wartościach tego wskaźnika znalazły się również gminy należace do powiatów: wągrowieckiego (2), gnieźnieńskiego (2), tureckiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, szamotulskiego, nowotomyskiego i ostrowskiego. Gminy o najniższych wartościach wskaźnika warunków życia SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Dąbie miejsko-wiejska kolski 0,17 2 Mieścisko wiejska wągrowiecki 0,17 3 Mieleszyn wiejska gnieźnieński 0,18 4 Malanów wiejska turecki 0,18 5 Drawsko wiejska czarnkowskotrzcianecki 0,22 6 Kłecko miejsko-wiejska gnieźnieński 0,23 7 Obrzycko wiejska szamotulski 0,23 8 Kuślin wiejska nowotomyski 0,24 9 Sieroszewice wiejska ostrowski 0,24 10 Damasławek wiejska wągrowiecki 0,25 Najwyższą wartość wskaźnika warunków życia SMU (0,98) osiagnęła gm. Dopiewo (p. poznański). Ta grupa zdominowana została przez gminy należące do p. poznańskiego (8), znalazły się w niej ponadto gminy z powiatów: konińskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego i leszczyńskiego. Gminy o najwyższych wartościach wskaźnika warunków życia SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Dopiewo wiejska poznański 0,98 2 Kleszczewo wiejska poznański 0,84 3 Tarnowo Podgórne wiejska poznański 0,82 4 Komorniki wiejska poznański 0,76 5 Puszczykowo miejska poznański 0,76 6 Stare Miasto wiejska koniński 0,74 7 Suchy Las wiejska poznański 0,73 8 Kórnik miejsko-wiejska poznański 0,71 9 Rokietnica wiejska poznański 0,71 10 Czarnków miejska czarnkowskotrzcianecki 0,70 11 Wijewo wiejska leszczyński 0,70 14

15 2.3. Wymiar sytuacji na rynku pracy Na wymiar sytuacji na rynku pracy SMU składają się następujące wskaźniki: 1. Wskaźnik bezrobocia W ramach wymiaru sytuacji na rynku pracy możliwej do oceny na poziomie gminy wskaźnik bezrobocia obliczono zestawiając odsetek liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych do liczby osób w wieku produkcyjnym zamieszkujących gminę. 2. Odsetek osób długotrwale bezrobotnych w liczbie wszystkich osób bezrobotnych Ostatnim wskaźnikiem w wymiarze sytuacji na rynku pracy jest odsetek osób długotrwale bezrobotnych do liczby wszystkich bezrobotnych w gminie. Dla opisu sytuacji ubóstwa istotny jest bowiem czas pozostawania bez pracy. Bezrobocie fluktuacyjne 3 jest zjawiskiem występującym w każdej gospodarce rynkowej, dopiero długotrwałe bezrobocie może prowadzić do ubóstwa. Zgodnie z przyjętą definicją, osoba długotrwale bezrobotna to taka, która pozostaje bez pracy przez okres co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Analizując rozkład wartości wskaźnika cząstkowego obejmującego wymiar sytuacji na rynku pracy SMU można stwierdzić, że większość wielkopolskich gmin należy do grupy III, a więc do grupy o relatywnie przeciętnym wskaźniku sytuacji na rynku pracy (37,2%), a kolejne 27,9% należy do grupy II, o relatywnie słabej sytuacji na rynku pracy. Grupa gmin najlepiej wypadających w tej kategorii o relatywnie najlepszej sytuacji na rynku pracy (17,7%) jest liczebnie nieznacznie wyższa niż grupa osiągająca najniższe wskaźniki o relatywnie najgorszej sytuacji na rynku pracy (17,3%). W porównaniu z ubiegłym rokiem zaobserwować można poprawę w tym wymiarze zwiększeniu uległa liczebność gmin w kategorii III (o 3,6 p. p.) oraz IV (o 0,3 p. p.), spadła za to w grupach w grupach osiągających słabsze wyniki, w grupie II o 3,1 p. p., a w grupie I o 0,8 p. p. 3 Związane z relatywnie krótkim (przejściowym) niedopasowaniem podaży do zmieniającego się popytu na pracę. 15

16 Wykres 5 Struktura wielkopolskich gmin pod względem wartości wskaźnika sytuacji na rynku pracy SMU 17,7% 17,3% 37,2% 27,9% I grupa II grupa III grupa IV grupa Źródło: Opracowanie własne Wartości wskaźnika zbiorczego SMU w wymiarze sytuacji na rynku pracy uzyskały łącznie rozpiętość od 0,00 do 0,95, przy czym wartości skrajne dość znacznie odstają od reszty grupy. Wartość najniższa 0,00 dotyczy gminy Chodów (p. kolski) ze względu na jej osiągnięcie w obu składowych wymiarach wskaźnika zbiorczego najniższych możliwych wartości. Średnia wartość SMU wyniosła 0,54 (wzrosła od ubiegłego roku o 0,3). Wykres 6 Rozkład wartości wskaźnika zbiorczego w wymiarze sytuacji na rynku pracy SMU 1,00 0,90 0,95 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 0,00 Źródło: Opracowanie własne 16

17 W przypadku klasyfikacji wielkopolskich gmin ze względu na wymiar sytuacji na rynku pracy, widać wyraźnie, że gminy o najwyższych wartościach tego wskaźnika koncentrują się wyraźnie wokół m. Poznania, a także w zachodniej części Wielkopolski. Wysokie wartości osiągają również gminy położone na południowym skraju, w p. kępińskim. W najgorszym położeniu znajdują się gminy zlokalizowane na wschodzie województwa, oddalone od większych miast, słabo zurbanizowane. Mapa 3 Zróżnicowanie wielkopolskich gmin pod względem wymiaru sytuacji na rynku pracy SMU Źródło: Opracowanie własne Najniższa wartość wskaźnika sytuacji na rynku pracy SMU (0,00) wystąpiła tak, jak w ubiegłym roku na terenie gm. Chodów (p. kolski), choć sytuacja tej gminy w omawianym wymiarze pogorszyła się, co obrazuje osiągnięcie w obu składowych wymiarach wskaźnika zbiorczego najniższe 17

18 w województwie wartości. Wśród gmin o najniższych wartościach tego wskaźnika znalazły się gminy należace do powiatów: konińskiego (5), chodzieskiego (2) i kolskiego (3). Gminy o najniższych wartościach wskaźnika sytuacji na rynku pracy SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Chodów wiejska kolski 0,0 2 Wilczyn wiejska koniński 0,1 3 Wierzbinek wiejska koniński 0,12 4 Sompolno miejsko-wiejska koniński 0,14 5 Szamocin miejsko-wiejska chodzieski 0,15 6 Skulsk wiejska koniński 0,18 7 Dąbie miejsko-wiejska kolski 0,19 8 Kramsk wiejska koniński 0,19 9 Przedecz miejsko-wiejska kolski 0,21 10 Margonin miejsko-wiejska chodzieski 0,22 Najwyższą wartość wskaźnika finansowego SMU (0,96) osiągnęła gm. Zbaszyń (p. nowotomyski). Wśród gmin o najwyższych wartościach tego wskaźnika znalazły się gminy należące do powiatu poznańskiego (3), nowotomyskiego (3), kępińskiego (3) i międzychodzkiego (2). Gminy o najwyższych wartościach wskaźnika sytuacji na rynku pracy SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Zbąszyń miejsko-wiejska nowotomyski 0,95 2 Kórnik miejsko-wiejska poznański 0,85 3 Nowy Tomyśl miejsko-wiejska nowotomyski 0,84 4 Opalenica miejsko-wiejska nowotomyski 0,84 5 Łęka Opatowska wiejska kępiński 0,81 6 Dopiewo wiejska poznański 0,81 7 Bralin wiejska kępiński 0,80 8 Sieraków miejsko-wiejska międzychodzki 0,80 9 Suchy Las wiejska poznański 0,80 10 Baranów wiejska kępiński 0,79 11 Chrzypsko Wielkie wiejska międzychodzki 0,79 18

19 3. Syntetyczny miernik ubóstwa Zgodnie z przyjętą metodologią syntetyczny zbiorczy miernik ubóstwa dla poszczególnych gmin Wielkopolski powstał w wyniku nałożenia na siebie 3 wymiarów ubóstwa sytuacji finansowej, warunków życia oraz sytuacji na rynku pracy. Dzięki takiemu działaniu uzyskano całościowy obraz ubóstwa na terenie województwa wielkopolskiego. Analizując rozkład wartości syntetycznego miernika ubóstwa SMU można stwierdzić, że większość wielkopolskich gmin należy do grupy III, a więc do grupy o relatywnie przeciętnym wskaźniku ubóstwa (38,1%), nieco mniej do grupy II, a więc do grupy o relatywnie wysokim wskaźniku ubóstwa (33,2%), a grupa gmin najlepiej wypadających w tej kategorii o relatywnie niskim wskaźniku ubóstwa (13,7%) jest liczebnie niższa niż grupa osiągająca najniższe wskaźniki o relatywnie bardzo wysokim wskaźniku ubóstwa (15,0%). W porównaniu z ubiegłym rokiem nieznacznie zmalała liczba gmin o najwyższych wartościach wskaźnika SMU (o 0,9 p. p.), zwiększyła się za to kategoria gmin o relatywnie przeciętnym wskaźniku ubóstwa (grupa III), o 1,8 p. p., która przejęła też część gmin należących dotąd do grupy II (spadek o 0,9, p. p.). Sytuacja w grupie gmin znajdujących się na dole rankingu pozostała bez zmian, nadal jest ich 15,0%. Wykres 7 Struktura wielkopolskich gmin pod względem wartości syntetycznego miernika ubóstwa SMU 13,7% 15,0% 38,1% 33,2% grupa I grupa II grupa III grupa IV Źródło: Opracowanie własne 19

20 Średnia wartość SMU wyniosła 0,48 (wzrosła o 0,1). Zdecydowanie najwyższe wartości osiągnięte zostały w wymiarze sytuacji na rynku pracy 0,54 (w porównaniu z rokiem ubiegłym średnia ta wzrosła jeszcze o 0,3 p. p.), nieznacznemu pogorszeniu uległa sytuacja w wymiarze warunków życia (o 0,1 p. p.), natomiast wartość średniej w wymiarze finansowym pozostała bez zmian (0,45). Wykres 8 Średnie wartości osiągnięte w poszczególnych wymiarach SMU (w roku 2017 i 2016) 0,6 0,5 0,45 0,46 0,54 0,48 0,4 0,3 0,2 0,1 0 średnia-wymiar finansowy średnia-wymiar warunków życia średnia-wymiar sytuacji na rynku pracy średnia SMU Źródło: Opracowanie własne Wartości syntetycznego miernika ubóstwa SMU uzyskały łącznie rozpiętość od 0,22 do 0,79 (mniejszą niż w ubiegłym roku), widoczna jest względna równowaga w liczebności gmin osiągających najwyższe i najniższe wyniki. Wykres 9 Rozkład wartości wskaźnika zbiorczego SMU 0,90 0,80 0,79 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,22 0,10 0,00 Źródło: Opracowanie własne 20

21 Analizując rozmieszczenie gmin przyporządkowanych do poszczególnych grup ze względu na przyjmowane wartości syntetycznego miernika ubóstwa SMU widać silną koncentrację gmin z grupy IV w pasie centralnym, skupionych wokół m. Poznania oraz liczne wystąpienia na zachodnim krańcu województwa. Gminy o relatywnie najwyższym poziomie ubóstwa położone są na północy i wschodzie województwa, zwłaszcza na terenie powiatów: konińskiego, kolskiego, słupeckiego, wągrowieckiego i złotowskiego. Mapa 4 Zróżnicowanie wielkopolskich gmin pod względem wartości syntetycznego miernika ubóstwa SMU Źródło: Opracowanie własne Najniższa wartość syntetycznego miernika ubóstwa SMU (0,22) wystąpiła, podobnie jak w roku ubiegłym, na terenie gm. Dąbie (p. kolski). Najniższe wartości tego wskaźnika wystąpiły w gminach 21

22 należących do powiatów: złotowskiego (2), konińskiego (2), jarocińskiego, kolskiego (2), gnieźnieńskiego i słupeckiego. wągrowieckiego, chodzieskiego, Gminy o najniższych wartościach syntetycznego miernika ubóstwa SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Dąbie miejsko-wiejska kolski 0,22 2 Jastrowie miejsko-wiejska złotowski 0,26 3 Rychwał miejsko-wiejska koniński 0,29 4 Mieścisko wiejska wągrowiecki 0,30 5 Okonek miejsko-wiejska złotowski 0,30 6 Margonin miejsko-wiejska chodzieski 0,31 7 Kotlin wiejska jarociński 0,31 8 Chodów wiejska kolski 0,31 9 Wilczyn wiejska koniński 0,31 10 Mieleszyn wiejska gnieźnieński 0,32 11 Lądek wiejska słupecki 0,32 Najwyższą wartość syntetycznego miernika ubóstwa SMU (0,79) osiągnęła, podobnie jak w roku ubiegłym, gm. Suchy Las (p. poznański). Grupa gmin o najwyższym wyniku SMU zdominowana została przez gminy należące do p. poznańskiego (8), tylko dwie pozycje zajęły gminy należące do innych powiatów, tj. leszczyńskiego i nowotomyskiego. Gminy o najwyższych wartościach syntetycznego miernika ubóstwa SMU: L.p. Gmina Typ gminy Powiat Wartość SMU 1 Suchy Las wiejska poznański 0,79 2 Dopiewo wiejska poznański 0,78 3 Komorniki wiejska poznański 0,73 4 Kleszczewo wiejska poznański 0,72 5 Kórnik miejsko-wiejska poznański 0,72 6 Tarnowo Podgórne wiejska poznański 0,71 7 Wijewo wiejska leszczyński 0,69 8 Puszczykowo miejska poznański 0,67 9 Swarzędz miejsko-wiejska poznański 0,67 10 Opalenica miejsko-wiejska nowotomyski 0,66 22

23 4. Aneks 4.1. Procedura wyznaczania syntetycznych mierników ubóstwa w gminach województwa wielkopolskiego dr hab. Piotr Jabkowski, Instytut Socjologii UAM w Poznaniu Zadaniem procedury SMU było w odniesieniu do każdego z wymiarów ubóstwa wyznaczenie jednej wartości miernika w taki sposób, by uwzględniała ona wartości każdego z poszczególnych wskaźników cząstkowych. Taki proces wyznaczania miar syntetycznych, poprzez agregację zmiennych należących do zbioru charakterystyk diagnostycznych lub eksploracyjnych opisujących badane zjawisko, pozwala na wielowymiarową analizę JST (gmin, powiatów, podregionów, województw, regionów) za pomocą jednej zagregowanej wielkości (miary syntetycznej). Przejście z opisu wielowymiarowego na jednowymiarowy skutkuje wprawdzie zubożeniem informacji o analizowanych obiektach (JST), ale jednocześnie pozwala na porównywanie oraz porządkowanie JST w oparciu o wartości jednej tylko miary. Unitaryzacja wartości w oparciu o standaryzację zmiennych: Ponieważ zmienne diagnostyczne wykorzystane do wyznaczenia wartości SMU różnią się jednostkami pomiaru, zróżnicowaniem wartości oraz charakterem wpływu na miernik ubóstwa (część zmiennych przyjmuje postać stymulant, a część destymulant), to zachodziła konieczność unitaryzacji wartości zmiennych, czyli ich ujednolicenia celem uzyskania porównywalności pomiaru. W procedurze przyjętej w 2013 roku proces unitaryzacji opierała się na procedurze standaryzacji zmiennych, tzn.: dla stymulant, oryginalne wartości k-tych wskaźników cząstkowych (zmiennych diagnostycznych) dla i-tej gminy zamieniano na wartości standaryzowane zgodnie ze wzorem: z ik = x ik X k S Xk z kolei dla destymulant, oryginalne wartości k-tych wskaźników cząstkowych (zmiennych diagnostycznych) dla i-tej gminy zamieniano na wartości standaryzowane z ik = x ik X k S Xk gdzie: x ik to wartość k-tej zmiennej diagnostycznej w i-tej gminie, z ik to standaryzowane wielkości k-tej zmiennej diagnostycznej w i-tej gminie, X k to średnia wartość k-tej zmiennej diagnostycznej; 23

24 S Xk to odchylenie standardowe z wartości k-tej zmiennej diagnostycznej. Przeprowadzona w ten sposób unitaryzacja, w oparciu o standaryzację wartości, zachowuje proporcje odległości obiektów (gmin) względem oryginalnych wartości zmiennych diagnostycznych 4. Wartość 0 oznacza, iż dana gmina osiąga wartość przeciętną dla wszystkich pozostałych gmin, wartości ujemne oznaczają pozycje poniżej przeciętnej, a wartości dodatnie powyżej przeciętnej dla wszystkich gmin. Pewną słabością takiego sposobu wyznaczania wartości jest jednak to, że nie da się ustalić progu maksymalnej oraz minimalnej wartości zmiennej standaryzowanej. Zaproponowana w punkcie 3 modyfikacja procedury SMU przełamuje te niedogodności i sprowadza wartości każdej zmiennej diagnostycznej oraz wartości miernika ogólnego do przedziału [0;1]. Sposób wyznaczania SMU w oparciu o wartości standaryzowane W zaproponowanej w 2013 roku procedurze, wartość SMU wyznaczana była (dla każdej i-tej gminy) poprzez uśrednienie przypisanych gminie wartości z ik, tzn.: SMU i = K i=1 z ik K gdzie K oznacza liczbę zmiennych diagnostycznych. Ostateczny wyniki SMU każdej gminy świadczył o jej pozycji względem wszystkich innych gmin uwzględnionych w analizie. Im wyższa była wartość SMU, tym lepsza była pozycja danej gminy w rankingu wojewódzkim, przy czym wartość zero oznacza uzyskanie wartości przeciętnej, tj. średniej wojewódzkiej. Podobnie jak w przypadku zmiennych standaryzowanych nie da się wyznaczyć progu minimalnej oraz maksymalnej wielkości SMU. Jak wspomniano wcześniej, niedogodność tę wyeliminuje modyfikacja procedury SMU opisana w punkcie 4 tej ekspertyzy. Wyznaczenie progów ubóstwa w oparciu o wartości SMU: Opracowana w 2013 roku dla potrzeb realizacji projektu Społeczno-ekonomiczne wymiary ubóstwa w perspektywie różnic terytorialnych w Wielkopolsce procedura wyznaczania SMU pozwalała na ustalenie progu ubóstwa, tzn. określenie zbioru zawierającego gminy zagrożone ubóstwem. Uznano wówczas, że jako zagrożone ubóstwem uznać należy te wszystkie gminy, dla których wartości SMU będą mniejsze, niż 60% średniej wartości SMU w województwie, tzn. takie, których wartość SMU jest niższa niż -0,84. Modyfikacja procedury SMU odchodzi od tego pomysłu i wprowadza się 4 Przykładem praktycznego zastosowania takiego sposobu wyznaczania wartości mierników syntetycznych jest opracowanie Katarzyny Łogwiniuk, 2011, Zastosowanie metod taksonomicznych w analizie porównawczej dostępu do infrastruktury ICT przez młodzież szkolną w Polsce, w: Economy and Management, Nr 1, str

25 podział gmin na cztery grupy o bardzo wysokim, wysokim, przeciętnym oraz niskim poziomie ubóstwa. Innymi słowy, w zamian dychotomicznego podziału gmin na te zagrożone oraz niezagrożone ubóstwem, nowa procedura wprowadza podział zgodny z natężeniem zagrożenia ubóstwem. Modyfikacja procedury wyznaczania wartości Syntetycznych Mierników Ubóstwa Proponowana modyfikacja procedury wyznaczania wartości SMU polega na odmiennym podejściu do procesu unitaryzacji wskaźników cząstkowych, jak również na innym sposobie przyporządkowywania gmin do zbiorów o zróżnicowanym natężeniu poziomu ubóstwa. Zaproponowana zmiana standaryzacji zmiennych bazowych na ich unitaryzację zerowaną oraz w konsekwencji wyznaczanie SMU jako tzw. bezwzorcowego miernika Hellwiga, posiada szerokie zastosowanie praktyczne zarówno w badaniach prowadzonych przez GUS 5, jak również w studiach o charakterze akademickim 6. Zmodyfikowana procedura SMU podobnie jak ta zaproponowana w 2013 roku obejmuje trzy etapy działania: (1) unitaryzację wartości zmiennych diagnostycznych, tj. sprowadzenie zmiennych charakteryzujących się różnymi poziomami pomiaru do zmiennych dających się porównywać, (2) wyznaczanie wartości SMU w oparciu o zunitaryzowane wartości zmiennych, (3) klasyfikację gmin (w zamian wyznaczenia progu ubóstwa zaproponowane zostanie przyporządkowanie gmin do czterech grup o różnym natężeniu poziomu ubóstwa). Unitaryzacja wartości zmiennych Jak już wspominano wcześniej, ponieważ w zbiorze zmiennych diagnostycznych występują zarówno stymulanty, jak i destymulanty (wyrażane w różnych jednostkach) to przed wyznaczeniem SMU zachodzi potrzeba normalizacji oraz standaryzacji zmiennych bazowych. W proponowanej modyfikacji procedury wyznaczania SMU zaleca się wykorzystanie tzw. unitaryzacji zerowanej. Jej efektem będzie sprowadzenie wszystkich zmiennych diagnostycznych do postaci stymulant przyjmujących wartości z przedziału [0,1]. Wartość zero uzyskana będzie przez tę gminę, która w rankingu wszystkich JST uwzględnionych w analizie zajmuje pozycję najniższą (najniższą lub najwyższą wartość zmiennej diagnostycznej 5 Interesującym przykładem zastosowań miar taksometrycznych w porządkowaniu JST przez GUS jest raport Bogacka i in. z 2008 roku pt. Zmiany demograficzne w województwie wielkopolskim w latach (por. część Taksonomiczne mierniki rozwoju na str ). 6 Por. np.: (1) Binderman i in., 2009, O pewnych metodach porządkowania i grupowania w analizie zróżnicowania rolnictwa, w: Roczniki Nauk Rolniczych, Seria 1, Tom. 96, str ; (2) Cheba, K., 2011, Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania wybranych wskaźników poziomu życia w ujęciu dynamicznym, w: Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis, Oeconomica 285(62), str

26 w zależności od tego, czy ma się do czynienia ze stymulantą czy destymulantą), natomiast wartość 1 przez tę gminę, która w takim zestawieniu uzyskuje wartość najwyższą. Zynitaryzowane wartości uzyskane przez pozostałe gminy informować będą z kolei o ich pozycji względem gmin o sytuacji najgorszej oraz najlepszej. Dla przykładu, jeżeli pewna gmina uzyska wartość zunitaryzowaną 0,5 to oznaczać będzie, iż pozycjonuje się ona dokładnie w środku stawki pomiędzy gminą o najgorszej oraz najlepszej sytuacji. A zatem, gminy uzyskujące wartości zunitaryzowane z przedziału [0;0,5) będą w grupie gmin o wyższym poziomie ubóstwa; analogicznie, gminy uzyskujące wartości zunitaryzowane z przedziału (0,5;1] będą w grupie gmin o niższym poziomie ubóstwa. Proces unitaryzacji dla każdej k-tej zmiennej diagnostycznej przebiega według wzoru: gdzie: dla stymulant z ik = x ik min{x ik } max{x ik } min{x ik } dla destymulant z ik = max{x ik } x ik max{x ik } min{x ik } x ik to wartość zmiennej k-tej zmienej diagnostycznej w i-tej gminie, z ik to zunitaryzowane k-tej zmienej diagnostycznej w i-tej gminie, min{x ik } to minimalna wartość jaką przyjmuje k-ta zmienna diagnostyczna, max{x ik } to maksymalna wartość jaką przyjmuje k-ta zmienna diagnostyczna. Wyznaczanie wartości SMU W kolejnym kroku wyznacza się wartość SMU w postaci tzw. miernika bezwzorcowego Hellwiga. Dla każdej gminy oblicza się średnią wartość wszystkich K zmiennych diagnostycznych, które podlegały wcześniejszemu procesowi unitaryzacji zerowanej. Procedurę uśredniania przedstawia wzór: SMU i = K i=1 z ik K Wyznaczony współczynnik przyjmuje wartości z przedziału [0,1]. Im wyższa wartość, tym wyższa pozycja gminy w rankingu. Klasyfikacja JST w oparciu o SMU Uzupełnieniem rankingu gmin z uwagi na uzyskane wartości SMU może być klasyfikacja gmin, tzn. podział na ustalone z góry typologiczne grupy pod względem natężenia poziomu ubóstwa w analizowanych gminach. 26

27 Rys. 1. Wykorzystanie SMU do klasyfikacji JST z uwagi na natężenie poziomu ubóstwa Przedstawiona typologizacja bazuje na obliczonych w każdej gminie wartościach SMU. Przyjąć należy przy tym następujące zasady przyporządkowania gmin do 4 typologicznych klasa ubóstwa: Grupa 1, to gminy o relatywnie bardzo wysokim poziomie ubóstwa, tzn. gminy dla których wartość SMU w tych gminach była co najmniej o jedno odchylenie standardowe niższa od przeciętnej wartość miernika we wszystkich gminach objętych analizą, tj.: SMU SMU S SMU ; Grupa 2 gminy o relatywnie wysokim poziomie ubóstwa, tzn. gminy, dla których wartość SMU w tych gminach mieściła się w przedziale: SMU S SMU < SMU SMU ; Grupa 3 gminy o relatywnie przeciętnym poziomie ubóstwa, tzn. gminy, dla których wartość SMU mieściła się w przedziale: SMU < SMU SMU + S SMU ; Grupa 4 gminy o relatywnie niskim poziomie ubóstwa, tzn. gminy, dla których uzyskana wartość SMU była co najmniej o jedno odchylenie standardowe większa od przeciętnej wartość miernika we wszystkich gminach objętych analizą, tj.: SMU > SMU + S SMU ; gdzie: 27

28 SMU oznacza średnią wartości syntetycznego miernika ubóstwa we wszystkich gminach. S SMU odchylenie standardowe z wartości syntetycznego miernika ubóstwa w gminach 28

29 4.2. Ranking wielkopolskich gmin pod względem syntetycznego miernika ubóstwa (SMU) L.p. Gmina Typ gminy Powiat syntetyczny miernik ubóstwa (SMU) wartość pozycja gminy w rankingu wskaźnik wymiar finansowy SMU wartość pozycja gminy w rankingu wskaźnik warunki życia SMU wartość pozycja gminy w rankingu wskaźnik sytuacja na rynku pracy SMU wartość pozycja gminy w rankingu 1 Suchy Las wiejska poznański 0,79 1 0,85 1 0,73 7 0,8 7 2 Dopiewo wiejska poznański 0,78 2 0, ,98 1 0, Komorniki wiejska poznański 0,73 3 0,69 4 0,76 4 0, Kleszczewo wiejska poznański 0,72 4 0, ,84 2 0, Kórnik 6 Tarnowo Podgórne poznański 0,72 5 0,64 6 0,71 8 0,85 2 wiejska poznański 0,71 6 0, ,82 3 0, Wijewo wiejska leszczyński 0,69 7 0,69 5 0,7 10 0, Puszczykowo miejska poznański 0,67 8 0, ,76 5 0, Swarzędz 10 Opalenica poznański 0,67 9 0, , ,76 17 nowotomyski 0, , , , Rokietnica wiejska poznański 0, , ,71 9 0, Mosina poznański 0, , , , M. Poznań miejska m. Poznań 0, , , , Chrzypsko Wielkie wiejska międzychodzki 0, , , , Czarnków miejska czarnkowskotrzcianecki 0, , ,7 11 0, Luboń miejska poznański 0, , , ,

30 17 Czerwonak wiejska poznański 0,6 17 0, ,5 86 0, Stare Miasto wiejska koniński 0, , ,74 6 0, M. Konin miejska m. Konin 0, ,81 2 0, , Stęszew 21 Wolsztyn poznański 0, , , ,66 57 wolsztyński 0, , , , Sulmierzyce miejska krotoszyński 0, , , , Zduny krotoszyński 0, , , , M. Leszno miejska m. Leszno 0, , , , Pobiedziska poznański 0, , , , Łubowo wiejska gnieźnieński 0, ,64 7 0, , Pogorzela 28 Rydzyna 29 Miejska Górka gostyński 0, , , , leszczyński 0, , ,5 87 0,73 26 rawicki 0, ,5 67 0, , Przemęt wiejska wolsztyński 0, , , , Nekla wrzesiński 0, , , , Perzów wiejska kępiński 0, , , , Buk poznański 0, , , , Duszniki wiejska szamotulski 0, , , , Zaniemyśl wiejska średzki 0, , , ,

31 36 Przykona wiejska turecki 0, , , , Borek Wielkopolski gostyński 0, , , , Piaski wiejska gostyński 0, , , , Baranów wiejska kępiński 0, , , , Bralin wiejska kępiński 0, , , , Zbąszyń nowotomyski 0, , , , Przygodzice wiejska ostrowski 0, , , , Gołuchów wiejska pleszewski 0, , , , Pakosław wiejska rawicki 0, , , , Budzyń wiejska chodzieski 0, , , , Krzemieniewo wiejska leszczyński 0, , , , Włoszakowice wiejska leszczyński 0, , , , Sieraków 49 Nowy Tomyśl międzychodzki 0, , , ,8 8 nowotomyski 0, , , , Ostrów Wielkopolski miejska ostrowski 0, , , , Kiszkowo wiejska gnieźnieński 0, ,62 8 0, , Poniec 53 Godziesze Wielkie gostyński 0, ,5 68 0, , wiejska kaliski 0, , , , Koło wiejska kolski 0, , , ,

32 55 Kleczew 56 Krzywiń 57 Śmigiel koniński 0, ,7 3 0, , kościański 0, , , ,61 83 kościański 0, , , , Lipno wiejska leszczyński 0, , , , Lwówek nowotomyski 0, , , , Białośliwie wiejska pilski 0, , , , Piła miejska pilski 0, , , , Kostrzyn 63 Czerniejewo poznański 0, , , ,65 64 gnieźnieński 0, , , , Pępowo wiejska gostyński 0, , , , Opatówek wiejska kaliski 0, , , , Osieczna leszczyński 0, , , , Święciechowa wiejska leszczyński 0, , , , Międzychód 69 Pleszew 70 Murowana Goślina międzychodzki 0, , , ,67 53 pleszewski 0, , ,5 88 0, poznański 0, , , , Kaźmierz wiejska szamotulski 0, , , , Wągrowiec miejska wągrowiecki 0, , , , Siedlec wiejska wolsztyński 0, , , ,

33 74 Gniezno wiejska gnieźnieński 0, , , , Trzemeszno 76 Jarocin gnieźnieński 0, , , , jarociński 0, , , , Łęka Opatowska wiejska kępiński 0, , , , Rozdrażew wiejska krotoszyński 0, , , , Czajków wiejska ostrzeszowski 0, , , , Ujście 81 Jutrosin pilski 0, , , ,67 52 rawicki 0, , , , Lubasz wiejska 0,5 82 0,5 69 0, , Krobia 84 Kępno czarnkowskotrzcianecki gostyński 0,5 83 0,5 70 0, ,61 86 kępiński 0,5 84 0, , , Koźmin Wielkopolski krotoszyński 0,5 85 0,5 71 0, , Oborniki 87 Raszków obornicki 0,5 86 0, , ,58 97 ostrowski 0,5 87 0, , , Chocz wiejska pleszewski 0,5 88 0, , , Czermin wiejska pleszewski 0,5 89 0, , , Słupca miejska słupecki 0,5 90 0, ,5 89 0,

34 91 Wronki szamotulski 0,5 91 0, , , Brudzew wiejska turecki 0,5 92 0, , , Czarnków wiejska 0, ,5 72 0, , Krzymów wiejska koniński 0, , , , Czempiń kościański 0, , , , Kościan wiejska kościański 0, , , , Kobylin czarnkowskotrzcianecki krotoszyński 0, , , , Grabów nad Prosną ostrzeszowski 0, , , , Gizałki wiejska pleszewski 0, , , , Pniewy szamotulski 0, , , , Połajewo wiejska czarnkowskotrzcianecki 0, , , , Granowo wiejska grodziski 0, , , , Ceków-Kolonia wiejska kaliski 0, , , , Rychtal wiejska kępiński 0, , , , Trzcinica wiejska kępiński 0, , , , Kościelec wiejska kolski 0, , , , Rzgów wiejska koniński 0, , , , Miedzichowo wiejska nowotomyski 0, , , ,

35 109 Nowe Skalmierzyce ostrowski 0, , , , Odolanów ostrowski 0, , , , Miasteczko Krajeńskie wiejska pilski 0, ,5 73 0, , Szydłowo wiejska pilski 0, , , , Szamotuły szamotulski 0, , , , Krzykosy wiejska średzki 0, , , , Śrem śremski 0, , , , Kawęczyn wiejska turecki 0, , , , Tuliszków turecki 0, , , , Grodzisk Wielkopolski grodziski 0, , , , Brzeziny wiejska kaliski 0, , , , Grodziec wiejska koniński 0, , , , Kazimierz Biskupi wiejska koniński 0, , , , Kościan miejska kościański 0, , , , Kuślin wiejska nowotomyski 0, , , , Strzałkowo wiejska słupecki 0, , , , Dominowo wiejska średzki 0, , , , Zakrzewo wiejska złotowski 0, , , , Złotów miejska złotowski 0, , ,5 90 0,

36 128 Gostyń 129 Rakoniewice gostyński 0, , , , grodziski 0, , , , Blizanów wiejska kaliski 0, , , , Koźminek wiejska kaliski 0, , , , Ostrów Wielkopolski wiejska ostrowski 0, , , , Kaczory wiejska pilski 0, , ,5 92 0, Rawicz rawicki 0, , , , Wapno wiejska wągrowiecki 0, , , , Krajenka złotowski 0, , , , Kamieniec wiejska grodziski 0, , , , Krotoszyn krotoszyński 0, , , , M. Kalisz miejska m. Kalisz 0, , , , Kwilcz wiejska międzychodzki 0, , , , Ryczywół wiejska obornicki 0, , , , Kobyla Góra wiejska ostrzeszowski 0, , , , Mikstat 144 Ostrzeszów ostrzeszowski 0, , , ,58 98 ostrzeszowski 0, , , , Środa Wielkopolska średzki 0, , , , Książ Wielkopolski śremski 0, , , ,

37 147 Turek wiejska turecki 0, , , , Wągrowiec wiejska wągrowiecki 0, , , , Wielichowo grodziski 0, , , , Mycielin wiejska kaliski 0, , , , Żelazków wiejska kaliski 0, , , , Grzegorzew wiejska kolski 0, , , , Doruchów wiejska ostrzeszowski 0, , , , Obrzycko miejska szamotulski 0, ,62 9 0, , Dolsk śremski 0, , , , Turek miejska turecki 0, , , , Kołaczkowo wiejska wrzesiński 0, , ,6 43 0, Września wrzesiński 0, , , , Krzyż Wielkopolski czarnkowskotrzcianecki 0, , , , Żerków jarociński 0, , , , Kramsk wiejska koniński 0, , , , Powidz wiejska słupecki 0, , , , Brodnica wiejska śremski 0, , , , Pyzdry wrzesiński 0, , , , Złotów wiejska złotowski 0, , , , Chodzież wiejska chodzieski 0, , , ,

38 167 Wieleń czarnkowskotrzcianecki 0, , , , Lisków wiejska kaliski 0, , , , Koło miejska kolski 0, , ,5 91 0, Kraszewice wiejska ostrzeszowski 0, , , , Zagórów słupecki 0, , , , Drawsko wiejska 0, , , , Gniezno miejska gnieźnieński 0, , , , Kłecko gnieźnieński 0, , , , Niechanowo wiejska gnieźnieński 0, , , , Osiek Mały wiejska kolski 0, , , , Łobżenica 178 Dobrzyca pilski 0, , , ,5 144 pleszewski 0, , , , Orchowo wiejska słupecki 0, , , , Słupca wiejska słupecki 0, , , , Tarnówka wiejska złotowski 0, , , , Szamocin 183 Stawiszyn czarnkowskotrzcianecki chodzieski 0, , , , kaliski 0, , , , Szczytniki wiejska kaliski 0, , , , Babiak wiejska kolski 0, , , ,

39 186 Kłodawa kolski 0, , , , Olszówka wiejska kolski 0, , , , Golina koniński 0, , , , Obrzycko wiejska szamotulski 0, ,5 74 0, , Chodzież miejska chodzieski 0, , , , Trzcianka czarnkowskotrzcianecki 0, , , , Dobra 193 Witkowo 194 Rogoźno 195 Bojanowo turecki 0, , , , gnieźnieński 0, , , , obornicki 0, , , ,5 145 rawicki 0, , , , Ostrowite wiejska słupecki 0, , , , Lipka wiejska złotowski 0, , , , Wyrzysk 199 Gołańcz 200 Skoki 201 Ślesin pilski 0, , , , wągrowiecki 0, , , , wągrowiecki 0, , , , koniński 0, , , , Wierzbinek wiejska koniński 0, , , , Władysławów wiejska turecki 0, , , ,

40 204 Miłosław 205 Ostroróg wrzesiński 0, , , , szamotulski 0, , , , Nowe Miasto nad Wartą wiejska średzki 0, , , , Jaraczewo wiejska jarociński 0, , , , Przedecz kolski 0, , , , Skulsk wiejska koniński 0, , , , Sieroszewice wiejska ostrowski 0, , , , Wysoka pilski 0, , , , Malanów wiejska turecki 0, , , , Sompolno koniński 0, , , , Sośnie wiejska ostrowski 0, , , , Damasławek wiejska wągrowiecki 0, , , , Mieleszyn wiejska gnieźnieński 0, , , , Lądek wiejska słupecki 0, , , , Margonin chodzieski 0, , , , Kotlin wiejska jarociński 0, , , , Chodów wiejska kolski 0, , , Wilczyn wiejska koniński 0, , , , Mieścisko wiejska wągrowiecki 0, , , , Okonek złotowski 0, , , ,

41 224 Rychwał 225 Jastrowie 226 Dąbie koniński 0, , , , złotowski 0, , , , kolski 0, , , , I grupa II grupa III grupa IV grupa 41

42