Działamy dla czystego powietrza

Transkrypt

1 Działamy dla czystego powietrza

2 Wstęp Dbałość o środowisko i czyste powietrze to jedno z najważniejszych zadań władz miasta. Decyzje podejmowane dzisiaj mają wpływ na to, jak nasze otoczenie będzie wyglądało w przyszłości. Czy my i nasze dzieci będziemy mogli oddychać czystym powietrzem i cieszyć się życiem w zielonym mieście? Ta publikacja obrazuje, co już osiągnęliśmy, a jakie wyzwania są nadal przed nami. W ciągu ostatnich lat udało się wiele zmienić. Dzięki konsekwentnie prowadzonej polityce energetycznej znacząco zmniejszyliśmy emisję zanieczyszczeń przemysłowych. Inwestycje w rozwój miejskiej sieci ciepłowniczej spowodowały, że dziś mamy największy tego typu system w Unii Europejskiej, z którego korzysta już 80% mieszkańców stolicy. Zainwestowaliśmy także w warszawską zieleń. Dzięki nowo powstałym parkom, skwerom i posadzeniu kilkuset tysięcy drzew tereny zieleni stanowią obecnie 40% miejskiej przestrzeni. Priorytetem jest także modernizacja taboru i infrastruktury transportu miejskiego. Warszawiacy podróżują bezpiecznie i komfortowo, a zadowolenie z funkcjonowania miejskiego transportu sięga 84%. Dzięki konsekwentnym działaniom prowadzonym od 2007 roku, szczególnie w dziedzinach energii i transportu, liczba dni z przekroczeniami norm jakości powietrza znacznie się zmniejszyła. Dekadę temu w Warszawie przez ponad sześć miesięcy w roku wskaźniki dla pyłu zawieszonego PM10 były 1

3 za wysokie, teraz tych dni jest o połowę mniej. Jednak nie przerywamy prac nad dalszą poprawą jakości powietrza w stolicy. Doszliśmy do momentu, w którym bez zaangażowania mieszkańców w działania na rzecz czystego powietrza w Warszawie szybko nie osiągniemy założonego celu. Dlatego namawiamy warszawiaków do wspólnego działania, szczególnie w kwestii poruszania się prywatnymi samochodami. Wprowadziliśmy Kartę warszawiaka, darmowe przejazdy dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Tworzymy dogodne warunki dla osób, które dojeżdżają z okolicy do Warszawy, integrując komunikację miejską na terenie metropolii warszawskiej i rozbudowując sieć parkingów P+R. Drugim największym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest emisja pochodząca z pieców i kominków opalanych nierzadko paliwami niskiej jakości, lub co gorsza odpadami. Dzięki dotacjom m.st. Warszawy na modernizację kotłowni i przyłączenia do miejskiej sieci ciepłowniczej lub gazowej, warszawiacy mogą zmienić ogrzewanie na bardziej ekologiczne i przyczynić się do poprawy jakości powietrza w stolicy. Mieszkańcy znajdujący się w gorszej sytuacji materialnej mogą skorzystać z pomocy finansowej w ramach programu Zielone wsparcie. Oprócz dofinansowania wkładu własnego (nawet do 100%), miasto pomaga także w opłacaniu zwiększonych kosztów nowego ogrzewania. Dzięki temu warszawiacy mogą działać razem z nami na rzecz czystego powietrza w stolicy. Pamiętajcie, czasem nie trzeba wiele, wystarczą małe, codzienne decyzje, ale im więcej z nas zacznie je podejmować, tym lepsze efekty osiągniemy! Hanna Gronkiewicz-Waltz Prezydent m.st. Warszawy 2006 rok, 192 dni 2017 rok, 87 dni dążymy do <35 dni Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu pyłu PM10 Zanieczyszczenie powietrza czym jest i skąd się bierze? Dlaczego zanieczyszczone powietrze jest groźne dla naszego zdrowia? Zanieczyszczenia powietrza towarzyszą miastom europejskim na dużą skalę od czasów wielkiej rewolucji przemysłowej. To substancje, które wprowadzane są do powietrza w trakcie naturalnych procesów lub w wyniku działalności człowieka. Istnieją dwa rodzaje zanieczyszczeń: pyłowe i gazowe. Za zanieczyszczenia pyłowe odpowiadają przede wszystkim pył PM10 oraz PM2,5. Pył PM10 to cząstki, których średnica jest nie większa niż 10µm, a pył PM2,5 składa się z jeszcze mniejszych cząstek 2,5µm. Dla porównania przekrój ludzkiego włosa ma średnicę ok µm. To właśnie ze względu na swój niewielki rozmiar są tak niebezpieczne dla naszego organizmu ponieważ w trakcie oddychania przedostają się do układu oddechowego, krwionośnego i nerwowego. Pyły te są uznane za czynnik o udowodnionym oddziaływaniu rakotwórczym m.in. są czynnikiem ryzyka rozwoju raka płuc i pęcherza moczowego. Powodują zaburzenia czynności płuc, podrażnienie dróg oddechowych, trudności w oddychaniu, kaszel, zwiększenie zaostrzeń w przebiegu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Ich wdychanie sprzyja powstawaniu stanu zapalnego w układzie krążenia, miażczycy, zwiększeniu ryzyka zawału mięśnia sercowego. Natomiast za gazowe zanieczyszczenie powietrza odpowiada głównie dwutlenek azotu (NO2) dostający się do atmosfery m.in. w wyniku niepełnego spalania paliw, np. w silniku Diesla. Wysokie stężenie dwutlenku azotu może wpływać drażniąco na drogi oddechowe i powodować zaostrzenie chorób układu oddechowego, w tym zwłaszcza 2 3

4 u dzieci i osób chorujących na astmę oskrzelową. Przy bardzo wysokich stężeniach może wywoływać zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, a nawet przedwczesne zgony. średniodobowo organizacja wskazuje granicę 25 µg/m3, która nie powinna być przekraczana więcej niż 3 dni w roku, a średnioroczne wartości pyłu PM2,5 nie powinny przekraczać 10 μg/m3. Co wpływa na jakość powietrza w stolicy? Źródła zanieczyszczenia powietrza w Warszawie to napływ substancji spoza miasta (aż 56%), ale też substancje, które generujemy sami. W zależności od epizodu smogowego i obszaru miasta są to: - niska emisja czyli emisja z palenisk w domach jednorodzinnych (30-80%), w których spalane są węgiel niskiej jakości, drewno lub odpady (śmieci, plastik, stare meble, papier, europalety); - zanieczyszczenia produkowane przez transport (30-70%). Warto pamiętać, że w przypadku transportu zanieczyszczenia to nie tylko to, co wydobywa się z rur wydechowych samochodów, ale też pył powstały wskutek ścierania opon oraz tarcz i klocków hamulcowych. W zetknięciu z niekorzystną pogodą, czyli np. niskimi temperaturami i brakiem wiatru, wzrasta stężenie zanieczyszczeń w powietrzu. Informujemy i alarmujemy mieszkańców Warszawy Poziom informowania: Poziom alarmowania:!!!!!! Jakie są normy jakości powietrza? Polska 200 µg/m3 Warszawa 80 µg/m3 Polska 300 µg/m3 Warszawa 100 µg/m3 PM10 Unia Europejska wskazuje dwie normy dla pyłu zawieszonego PM10: średnioroczną na poziomie 40 µg/m3 oraz średniodobową na poziomie 50 µg/m3, która nie może być przekraczana więcej niż 35 dni w roku. Natomiast Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje rekomendacje tylko dla średniorocznej wartości pyłu PM10 w powietrzu, zalecając, że nie powinna ona przekraczać 20 µg/m3. PM2,5 W przypadku pyłu zawieszonego PM2,5 Unia Europejska określa tylko normę średnioroczną na poziomie 25 µg/m3. Rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia są natomiast dwie: dla wartości osiąganych Normy jakości powietrza są takie same dla wszystkich państw w UE i zostały określone w dyrektywie państwa różnią się tylko poziomami informowania i alarmowania. W Polsce informuje się mieszkańców, jeśli poziom dobowego stężenia pyłu PM10 przekroczy 200 µg/m3, a alarmuje przy przekroczeniu 300 µg/m3. Co ważne, informacje i ostrzeżenia wydawane są dopiero po wystąpieniu takich stężeń. To bardzo wysokie poziomy, dlatego Warszawa podjęła decyzję, o wprowadzeniu własnego systemu informowania mieszkańców o przekroczeniach stężeń szkodliwych dla zdrowia pyłów, opartego o prognozy na najbliższy dzień. W ramach Warszawskiego Indeksu Powietrza (przygotowanego wspólnie z ekspertami z Politechniki Warszawskiej) stolica informuje mieszkańców już przy prognozowanych przekroczeniach dobowych 4 5

5 stężeń pyłu PM10 powyżej 80 µg/m3, a alarmuje, gdy stężenia mogą przekroczyć 100 µg/m3. Wartości przyjęte w stolicy są zbliżone do tych, które są dopuszczalne w innych państwach zachodniej Europy, m.in. Francji, Czechach czy Szwajcarii. Alerty publikowane są na stronie wysyłane poprzez Miejskie Centrum Kontaktu Warszawa (Warszawski System Powiadomień: aplikacja mobilna, bezpłatny sms), przekazywane mediom oraz publikowane na miejskich profilach w mediach społecznościowych. Co ważne informacja o alertach wraz z odpowiednimi zaleceniami trafia każdorazowo do szpitali, przychodni, szkół, przedszkoli, żłobków, domów opieki społecznej, a także do miejskich jednostek, takich jak Zarząd Oczyszczania Miasta, Straż Miejska czy zarządy dzielnic. Jaka jest obecnie jakość powietrza w Warszawie? W ciągu ostatnich 10 lat udało nam się zrobić dużo dla stołecznego środowiska. To m.in. dzięki inwestycjom w rozwój transportu miejskiego, infrastrukturę rowerową, sieć ciepłowniczą liczba dni z przekroczeniami dobowej normy dla pyłu PM10 spadła o ponad połowę, a wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 systematycznie się obniża. To także zasługa rosnącej świadomości mieszkańców stolicy, którzy rozumieją, jak wiele zależy od nich samych i ich małych, codziennych decyzji. Jakość powietrza w Warszawie się poprawia! Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu pyłu PM10 na stacji pomiarowej przy al. Niepodległości 192 dni 2006 rok 87 dni 2017 rok Średnie narażenie na pył PM2, ,6 μg/m μg/m μg/m μg/m μg/m3 Wskaźnik średniego narażenia obliczany jest jako trzyletnia średnia krocząca ze średnich rocznych stężeń pyłu PM 2,5. Źródło: dane Ministerstwa Środowiska 6 7

6 Wiemy, że jeszcze sporo pracy przed nami, dlatego nie stoimy w miejscu działamy. Walka o czyste powietrze dla Warszawy to proces długofalowy, a jego efekty w dużej mierze zależą właśnie od zaangażowania mieszkańców. Jak możemy dbać o czyste powietrze dla Warszawy? Korzystaj z komunikacji miejskiej lub roweru. Podróżujesz samochodem do pracy? Zabierz ze sobą sąsiada czy znajomego z pracy. Mieszkasz poza Warszawą? Zostaw bezpłatnie samochód na parkingu P+R i skorzystaj z komunikacji miejskiej. Wymień stary piec lub podłącz swój dom do sieci ciepłowniczej. Zadbaj, aby kominek domowy spełniał wymogi ekoprojektu, jeśli kominek nie jest jedynym źródłem ogrzewania, nie używaj go zbyt często. Nie spalaj odpadów! pył, SO2, NOx [tony] Od lat działamy na rzecz poprawy jakości powietrza! Od czego zaczęliśmy? Zaczęliśmy od ograniczenia emisji szkodliwych pyłów pochodzących z przemysłu, inwestycji w miejską sieć ciepłowniczą oraz rozwoju i modernizacji komunikacji miejskiej. Miasto st. Warszawa już w 2007 roku rozpoczęło działania zmierzające do poprawy jakości powietrza, m.in. prowadząc konsekwentną politykę energetyczną. W latach duże inwestycje zrealizowane zostały m.in. w warszawskich elektrociepłowniach przez PGNiG TERMIKA (filtry zanieczyszczeń). Teraz emisja z przemysłu stanowi zaledwie 1% zanieczyszczeń w Warszawie. Emisje do powietrza z produkcji energetycznej Interweniuj, gdy ktoś spala odpady (meble, plastik, opony, papier). Oszczędzaj energię, dociepl swój dom. 0 pył SO2 NOx

7 Rozwijamy miejską sieć ciepłowniczą Od 2008 roku stawiamy na intensywny rozwój miejskiej sieci ciepłowniczej, która jest bardzo ważnym elementem walki z zanieczyszczeniami pochodzącymi z ogrzewania budynków nieodpowiednimi paliwami, odpadami lub z używanych kotłów niskiej klasy (wysokoemisyjnych). Obecnie już 80% potrzeb cieplnych mieszkańców stolicy zaspokaja sieć ciepłownicza. To największy tego typu system w Unii Europejskiej, który składa się z blisko 1800 km sieci, dzięki której ciepło sieciowe dostarczane jest do 18 tysięcy obiektów. W latach zmodernizowano 90 km sieci i wybudowano 110 km nowej sieci Rocznie zastępuje się w mieście ponad 10 km starych ciepłociągów nowymi, wykonywanymi w technologii preizolowanej, co oznacza zmniejszenie emisji pyłów o 0,8 tony/rok, dwutlenku siarki [SO2] o 21,3 tony/rok, a tlenków azotu [NOx] o 10,7 tony/rok. Wymiana sieci ciepłowniczej na preizolowaną przyniosła zmniejszenie emisji każdego roku o 3 tony pyłów, o 93 tony SO2 i o 45 ton NOx. Obecnie ciepło sieciowe dociera do 18 tys. budynków, w tym do: 15,2 tys. budynków mieszkalnych 1 tys. obiektów usługowych 950 obiektów oświatowych Podłączamy kolejne budynki komunalne Skala problemu doposażenia lokali komunalnych w ciepło sieciowe została zdiagnozowana w 2008 roku. Dla przykładu w dzielnicy Praga- -Północ tylko 33% lokali komunalnych miało dostęp do sieci ciepłowniczej, z czego tylko 4% lokali komunalnych usytuowanych w budynkach należących w 100% do m.st. Warszawy. Na terenie Pragi-Południe 47% lokali komunalnych było podłączonych do ciepła sieciowego, z czego 5% lokali komunalnych znajdujących się w budynkach należących w całości do m.st Warszawy. Dlatego jeszcze w tym samym roku Prezydent Hanna Gronkiewicz-Waltz zdecydowała o przygotowaniu wieloletniego programu Ciepło sieciowe w budynkach komunalnych. W celu realizacji tego programu zawarto porozumienie z dystrybutorem ciepła sieciowego - Veolia Energia Warszawa (daw. SPEC) oraz producentem ciepła - PGNiG Termika (daw. Vattenfall). W 2008 roku został przygotowany pierwszy w historii m.st. Warszawy wieloletni program doposażania mieszkań komunalnych w centralne ogrzewanie Ciepło sieciowe w budynkach komunalnych. W efekcie tego programu podłączono do sieci ciepłowniczej ponad 3,2 tys. lokali mieszkalnych usytuowanych w budynkach w 100% należących do miasta, a dodatkowo kilka tysięcy lokali komunalnych w budynkach zarządzanych przez wspólnoty, w których m.st. Warszawa jest współwłaścicielem. Łącznie w ciągu ostatnich 10 lat zmieniliśmy sposób ogrzewania w ponad 10 tys. mieszkań. Teraz prace związane z podłączaniem budynków komunalnych do miejskiej sieci ciepłowniczej toczą się w ramach trwającego Zintegrowanego Programu Rewitalizacji. W planach jest podłączenie do sieci ciepłowniczej 5000 lokali w 222 budynkach stanowiących w 100% własność Miasta. W ciągu dwóch lat podłączyliśmy już 1579 lokali w 74 budynkach. W 2018 roku podłączamy do centralnego ogrzewania i ciepłej wody kolejne 1000 lokali. 190 obiektów służby zdrowia 190 obiektów przemysłowych 120 obiektów sportowych i kulturalnych 10 11

8 Inwestujemy w komunikację miejską Stawiamy na eko transport! Miejskie Zakłady Autobusowe już w 2012 Komunikacja miejska pełni kluczową rolę w systemie transportowym stolicy - autobusy, pociągi, metro i tramwaje przewożą ponad 1 mld pasażerów rocznie. Dobrze zorganizowana komunikacja miejska, integrująca transport szynowy, autobusowy, rowerowy z transportem gmin metropolii warszawskiej, to szansa na zmniejszenie indywidualnego ruchu samochodowego, który odpowiedzialny jest za 30% do 70% zanieczyszczeń notowanych przez stacje pomiarowe na terenie Warszawy. Dlatego od 2007 roku kładziemy nacisk na rozwój miejskiego transportu to, obok ograniczania niskiej emisji, jeden z priorytetów w walce o poprawę jakości powietrza w stolicy. W ciągu ostatnich dwunastu lat na stołeczne ulice i tory wyjechało 311 nowych tramwajów (w tym 281 niskopodłogowych), 1167 niskopodłogowych autobusów, 35 pociągów metra Inspiro i 28 nowoczesnych pociągów SKM. roku rozpoczęły testy autobusów elektrycznych różnych producentów i w 2015 roku na ulicach Warszawy pojawiły się pierwsze z nich. Obecnie flotę MZA zasilają 4 hybrydy, 31 elektryków i 35 autobusów gazowych. Dodatkowe 80 autobusów zasilanych sprężanym gazem ziemnym CNG pojawi się na stołecznych ulicach już na początku 2019 roku, a na kolejne 130 elektrycznych pojazdów jest już podpisana umowa na dofinansowanie z funduszy unijnych. W 2020 roku po ulicach Warszawy będzie się poruszało już 300 takich pojazdów nisko i bezemisyjnych. W 2015 roku Prezydent Hanna Gronkiewicz-Waltz podpisała Deklarację C40 na rzecz Ekologicznych Autobusów (Clean Bus Declaration - C40). Zrobiliśmy to jako jedyne miasto z naszej części Europy i dlatego od 2019 roku w Warszawie nie będziemy kupowali autobusów z silnikami Diesla. Do 2020 roku tabor MZA powiększy się o 110 autobusów gazowych (CNG) i 130 autobusów elektrycznych. Do końca 2023 roku do stolicy trafi 21 Elfów 2, które zwiększą możliwości przewozowe SKM i pozwolą na uruchomienie nowych połączeń do Piaseczna i Ożarowa Mazowieckiego. Zaplanowano także zakup 45 nowych składów do obsługi drugiej linii metra oraz 213 nowoczesnych tramwajów. Rozwijamy i unowocześniamy komunikację miejską w Warszawie! 2006: 628 niskopodłogowych autobusów Autobusy 2018: 1396 pojazdów niskopodłogowych (w tym 4 hybrydy, 31 elektryków i 35 autobusów gazowych) 2006: 30 tramwajów niskopodłogowych Tramwaje 2018: 311 tramwajów niskopodłogowych, 19 km zielonych torowisk 2006: 1 linia, 17 stacji Metro 2018: 2 linie, 28 stacji, 6 stacji w budowie 13

9 2006: 193 km tras rowerowych 2006: 1 linia, 6 pociągów, 3,6 mln pasażerów rocznie 2006: brak takich obiektów Rowery Szybka Kolej Miejska Parkingi P+R 2018: 544 km tras rowerowych, 5200 rowerów miejskich, 366 stacji Veturilo 2018: 4 linie, 28 pociągów, 23 mln pasażerów rocznie 2018: 31 parkingów P+R (16 w samej Warszawie i 15 w gminach metropolii warszawskiej) Zachęcamy także mieszkańców do korzystania z komunikacji miejskiej na co dzień. W tym celu wprowadziliśmy Kartę warszawiaka dzięki której mieszkańcy, którzy rozliczają podatki w stolicy, mogą kupić tańsze bilety długookresowe. Posiadacze takiej karty od 1 września 2018 roku mogą również podróżować poza pierwszą strefę bez dodatkowych opłat. Ponadto uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów mogą korzystać z miejskiego transportu bez opłat to dodatkowy impuls do zmiany indywidualnego transportu na komunikację miejską. Kartę warszawiaka lub młodego warszawiaka ma już ponad 435 tys. osób. Wydaliśmy też ponad 153 tys. kart ucznia. Użytkownicy pojazdów elektrycznych mogą otrzymać Kartę Eko, dzięki której mogą bezpłatnie pozostawiać swoje auta na parkingach Parkuj i Jedź poza godzinami otwarcia tych obiektów oraz za darmo korzystać ze stacji ładowania. Od 2010 roku na terenie Warszawy obowiązuje także ograniczenie poruszania się pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton w godzinach 7:00-10:00 oraz 16:00-20:00. Ruch tranzytowy niezwiązany z obsługą aglomeracji warszawskiej odbywa się po sieci dróg objazdowych wyznaczonych drogami krajowymi nr 50 i 62 oraz drogą krajową nr 60. W pozostałych godzinach na terenie Warszawy obowiązują ograniczenia dla pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 5 i 10 ton, dla których wjazd wymaga oddzielnego identyfikatora. Wiele osób poruszających się samochodem dojeżdża do Warszawy z gmin ościennych. Dlatego dbamy o to, aby zagwarantować im spójny i dobrze skomunikowany transport na terenie całej metropolii warszawskiej. W tej kwestii współpracujemy z sąsiednimi gminami, m.in. przy budowie sieci parkingów P+R. Dzięki temu tworzymy możliwość pozostawienia samochodów poza granicami miasta, gdyż głównym warunkiem nowych inwestycji jest skoordynowanie parkingów z koleją i komunikacją miejską. Obecnie na terenie Warszawy mamy już 16 takich obiektów, a w 2018 roku powstają dodatkowe 22 parkingi P+R w gminach ościennych. Pierwsze 15 z nich już zostało oddanych do dyspozycji mieszkańców. W 2007 roku wprowadziliśmy wspólny bilet dla metropolii warszawskiej. Dzisiaj współpracują z nami już 33 gminy, dzięki czemu warszawski transport obejmuje obszar pięciokrotnie większy od samej Warszawy! 14 15

10 Parkingi P+R funkcjonujące na terenie m.st. Warszawy Parkingi powstające na terenie Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego przy wsparciu środków unijnych w ramach projektów z poddziałania RPO WM Młociny I Młociny II Młociny III Młociny IV Metro Wawrzyszew Metro Marymont Warszawa Stadion Połczyńska Ursus Niedźwiadek Metro Wilanowska Wawer SKM Anin SKM Aleja Krakowska Metro Ursynów Metro Stokłosy Metro Imielin 16 17

11 Rozwijamy infrastrukturę rowerową Warszawiacy kochają rowery, codziennie po stołecznych drogach porusza się 75 tys. rowerzystów. Tylko w ciągu dwóch ostatnich lat ruch rowerowy wzrósł aż o 40%. W 2006 roku w Warszawie było zaledwie 193 km tras rowerowych, teraz jest ich ponad dwa razy więcej! W ciągu dwunastu lat wybudowaliśmy i zmodernizowaliśmy ponad 350 km infrastruktury rowerowej. Teraz warszawiacy mają do dyspozycji 544 km tras rowerowych, w tym 406 km dróg dla rowerów, 70 km ciągów pieszo-rowerowych i 68 km pasów i kontrapasów. Warszawa może się pochwalić największym w Polsce i piątym w Europie systemem rowerowym. Mieszkańcy stolicy mogą korzystać z 5200 rowerów na 366 stacjach, a liczba ta z roku na rok rośnie. Obecnie Veturilo liczy ponad 710 tys. użytkowników, a miejskie rowery zostały wypożyczone już przeszło 16 mln razy od startu systemu w 2012 roku. W maju 2018 roku po raz pierwszy w historii Veturilo zanotowało milion wypożyczeń tylko w jeden miesiąc. W 2012 roku powołano Pełnomocnika Prezydenta m.st. Warszawy ds. komunikacji rowerowej. Do jego zadań należy koordynowanie działań biur i jednostek miejskich w zakresie ruchu rowerowego oraz zgłaszanie nowych tras rowerowych, przeprowadzanie konsultacji czy opiniowanie rozwoju sieci rowerowej. Rower coraz częściej staje się alternatywą dla komunikacji miejskiej czy samochodu. Dlatego tak ważne jest przemyślane inwestowanie w infrastrukturę rowerową nie tylko na terenie miasta, ale także na terenie całej metropolii warszawskiej. W ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych budujemy właśnie kolejne 330 km dróg rowerowych. Ale inwestycje to nie tylko budowa nowych tras, to także stojaki rowerowe, których w Warszawie jest już ponad 7 tys. czy samoobsługowe stacje napraw, z których każdy rowerzysta może skorzystać w razie awarii. To również duże inwestycje, takie jak kładka rowerowa pod Mostem Łazienkowskim czy most pieszo-rowerowy nad Wisłą, który już niedługo powstanie, łącząc Pragę ze Śródmieściem. Czy wiesz, że Nadwiślański Szlak Rowerowy to ponad 35 km trasy wzdłuż samej Wisły? Wzdłuż warszawskiego odcinka rzeki można przejechać z Łomianek aż do Konstancina. Dużą popularnością cieszy się także Kładka Żerańska, która połączyła istniejące odcinki ścieżki pieszo-rowerowej na prawym brzegu Wisły w trasę liczącą 18 km. 18

12 w przypadku nasadzeń kompensacyjnych. Sadzimy więc drzewa jak największe, nawet kilkunastoletnie. Tylko w 2017 roku posadziliśmy ponad 24 tys. drzew i krzewów, 300 cebulek kwiatów oraz wykonaliśmy zabiegi pielęgnacji drzewostanów na ogólnej powierzchni prawie 40 ha. W ostatnich latach stworzyliśmy 12 nowych parków, zmodernizowaliśmy ponad 40 parków, skwerów i zieleńców, powierzchnia lasów wzrosła o 65 ha. Stawiamy na zieleń Zieleń miejska służy wszystkim, dlatego do programu Milion Drzew zaprosiliśmy wszystkich chętnych. Milion w nazwie jest celem na tyle realnym do osiągnięcia, że mobilizuje do działania. Aby ułatwić mieszkańcom włączenie się do planowania nowych nasadzeń, uruchomiona została aplikacja Milion Drzew, za pośrednictwem której można wskazywać miejsca dla nowych drzew. Wskazania są na bieżąco uwzględniane w planie pracy i realizowanych projektach przez Zarząd Zieleni m.st. Warszawy. Milion drzew to nie tylko aplikacja, ale kompleksowy program, obejmujący współpracę z warszawskimi instytucjami i przedsiębiorcami, jak i opiekę nad zielenią już istniejącą i rozwijanie zieleni przyulicznej. Warszawa jest jedną z niewielu stolic europejskich, w której lasy znajdują się w granicach miasta i zajmują znaczne obszary. Obecnie lasy w Warszawie to ok. 8 tys. ha, co stanowi około 15% powierzchni miasta, natomiast wszystkie tereny zieleni stanowią aż 40% powierzchni stolicy. Zieleń w mieście pełni dwie bardzo ważne funkcje. Służy eliminacji zanieczyszczeń już znajdujących się w otoczeniu, dzięki czemu wspiera poprawę stanu powietrza, a także ma ogromny wpływ na jakość życia. Dlatego też przyjęte w 2015 roku Standardy Kształtowania Zieleni Warszawy uwzględniają nasadzenia gatunków roślin, szczególnie korzystnych z punktu widzenia pochłaniania pyłów i innych trujących związków, a także określają, jakie drzewa powinny być sadzone w danym miejscu. W dokumencie tym znajdują się wytyczne co do gatunku, wieku czy wysokości drzew, które mogą być brane pod uwagę 20 7

13 W ramach programu Milion Drzew w tym i przyszłym roku planujemy posadzenie kilkuset tysięcy drzew na terenie m.st. Warszawy. Kolejnym ważnym projektem prowadzonym przez Zarząd Zieleni są #ZieloneUlice Warszawy. Program zakłada zazielenienie 80 głównych stołecznych arterii oraz terenów wokół nich, uwzględniając m.in. małą architekturę. Obecnie projekty konsultowane są z mieszkańcami Warszawy i już niedługo ruszą pierwsze prace. Aby ograniczać zanieczyszczenia powietrza, stale rozbudowujemy sieci zielonych torowisk tramwajowych. Zmiany wprowadzamy podczas budowy nowych oraz remontów istniejących odcinków torowisk. Aktualnie długość zielonych torowisk wynosi 19 km. Zajmują one powierzchnię ponad 6,8 ha, co pod względem ilościowym klasyfikuje Warszawę w czołówce polskich miast eksploatujących infrastrukturę tramwajową. W ostatnich 5 latach za sprawą budowy nowych tras (np. trasa na Nowodwory) oraz remontów istniejących torowisk (np. w ul. Andersa), rozwój sieci zielonych torowisk w Warszawie był szczególnie zauważalny. W ramach planowanych do 2021 roku inwestycji (np. budowy trasy do Wilanowa) oraz remontów (np. ul. Puławska), przewidujemy zwiększenie istniejącej długości zielonych torowisk o około 30 km. Kontrolujemy i interweniujemy Od 15 marca 2016 roku do zadań Straży Miejskiej w stolicy należy m.in. przeprowadzanie kontroli spalania odpadów i jakości powietrza w zakresie przekroczenia dopuszczalnych poziomów zanieczyszczenia niską emisją pyłów PM2,5 i PM10. W swojej pracy strażnicy miejscy wykorzystują 5 mobilnych laboratoriów badawczo-pomiarowych, wyposażonych w nowoczesny sprzęt pomiarowy i obserwacyjny. W 2016 roku Straż Miejska otrzymała 5 specjalistycznych pojazdów - mobilne laboratoria pozwalają strażnikom sprawdzić czy na danym obszarze miasta nie dochodzi np. do spalania odpadów. Strażnicy przeprowadzają coraz więcej kontroli, tylko w roku 2017 zarejestrowano zgłoszeń dotyczących ochrony środowiska. Funkcjonariusze Straży Miejskiej dokonali ponad 12 tys. interwencji związanych z naruszeniami przepisów ochrony środowiska. Przy okazji czynności interwencyjnych i wyjazdów patrolowych funkcjonariusze edukują mieszkańców stolicy oraz wyjaśniają, że spalanie odpadów jest niedozwolone i podlega karze grzywny, gdyż powoduje dostawanie się do powietrza wielu toksycznych i rakotwórczych substancji. Należy przy tym pamiętać, że każdy, kto wrzuca odpady do domowego pieca czy kominka, popełnia wykroczenie. W przypadku wątpliwości funkcjonariusze wyjaśniają, czym można palić w piecach, a co jest zabronione. Wręczają także materiały edukacyjne. Zgłoszenia do Straży Miejskiej może dokonać każdy mieszkaniec, który zaobserwuje lub ma podejrzenia co do możliwego naruszenia przepisów ochrony środowiska w swoim sąsiedztwie. W sytuacji takiej najpierw doradzane jest polubownie załatwienie sprawy i próba rozmowy z osobą podejrzewaną o spalanie śmieci. Jeśli to nie poskutkuje, pozostaje zgłosić taki proceder na przykład poprzez aplikację lub numer kontaktowy , lub pod numer alarmowy Straży Miejskiej 22 23

14 986. W przypadku potwierdzenia się przypuszczeń, za spalanie śmieci grozi kara grzywny w wysokości do 500 zł. Podczas przeprowadzania kontroli strażnicy miejscy mają upoważnienia do wejścia na teren posesji. Mogą też poprosić właściciela, by pokazał, czym pali i pobrać próbki popiołu z paleniska do analizy. Strażnicy miejscy są również wyposażeni w hydromierze, dzięki którym mogą sprawdzić czy wilgotność używanego drewna nie jest zbyt wysoka. Od jesieni 2018 roku w swojej pracy korzystać będą również z drona wyposażonego w urządzenie do pomiaru szkodliwych substancji w powietrzu. Dzięki temu jeszcze sprawniej i szybciej będą mogli przeprowadzać kontrole w terenie. W 2017 roku liczba zgłoszeń zdecydowanie wzrosła w porównaniu z latami poprzednimi. Świadczy to o wzroście świadomości ekologicznej mieszkańców Warszawy oraz ich chęci do współdziałania. W związku z podejrzeniem spalania odpadów w 2017 roku strażnicy miejscy podjęli 8427 interwencji, z czego 798 zakończyło się nałożeniem sankcji w większości w postaci mandatu i pouczenia. Przy użyciu specjalistycznego sprzętu przeprowadzili także 928 pomiarów dotyczących zanieczyszczenia wody oraz powietrza. Pomagamy warszawiakom w wymianie ogrzewania Indywidualne ogrzewanie budynków jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza w stolicy. W celu zapewnienia ochrony powietrza potrzeba mocnego zaangażowania mieszkańców dlatego wprowadziliśmy dla mieszkańców stolicy dotacje na inwestycje związane z ochroną środowiska. Od 2012 roku w stolicy prowadzony jest program dotacyjny dla mieszkańców, którzy chcą wykorzystywać odnawialne źródła energii, a od stycznia 2017 roku warszawiacy mogą uzyskać dotacje na modernizację kotłowni wymianę starego pieca opalanego paliwem stałym na nowy piec gazowy oraz na podłączenie budynku do miejskiej sieci ciepłowniczej. Tylko w 2017 roku warszawski ratusz w formie ekodotacji wypłacił mieszkańcom blisko 11,1 mln złotych. Środki te wsparły realizację 1460 inwestycji, w tym po raz pierwszy 279 z nich związanych było z likwidacją pieców opalanych węglem. Od 2013 roku udzielono wsparcia na łączną kwotę ok. 23 mln zł. Funkcjonariusze Straży Miejskiej prowadzą także kontrole warsztatów samochodowych w stolicy. Obiekty sprawdzane są pod kątem selektywnej zbiórki odpadów, ich prawidłowego gromadzenia, tego, czy nie są zmieszane z odpadami wytwarzanymi w trakcie procesu produkcyjnego (odpady powstające podczas napraw samochodów) oraz w jaki sposób są usuwane. W 2017 roku podjęto 826 interwencji w stosunku do 442 warsztatów. Do najczęściej występujących nieprawidłowości należało: spalanie zużytego oleju, mieszanie frakcji odpadów pochodzących z prowadzonej działalności z odpadami komunalnymi oraz gromadzenie odpadów. Gros uchybień dotyczyło także nieprawidłowej gospodarki odpadami ciekłymi. Złóż wniosek i uzyskaj dotację do 75% Na likwidację pieca zasilanego paliwem stałym i zastąpienie go gazowym do 7 tys. zł dla osób fizycznych i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą do 15 tys. dla wspólnot mieszkaniowych, osób prawnych i przedsiębiorców Na wykonanie indywidualnego węzła cieplnego i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej do 10 tys. dla osób fizycznych i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą do 20 tys. zł dla wspólnot mieszkaniowych, osób prawnych i przedsiębiorców 24 25

15 Mając na uwadze, że zmiana ogrzewania to nie jednorazowy koszt, który ponoszą warszawiacy, uruchomiliśmy program osłonowy Zielone wsparcie, czyli pomoc finansową dla mieszkańców, którzy znajdują się w trudniejszej sytuacji materialnej. Dzięki temu warszawiacy mogą otrzymać dofinansowanie do zwiększonych kosztów nowego ekologicznego ogrzewania, jeśli rachunki znacznie obciążają ich domowe budżety. Zielone wsparcie to także pomoc dla wszystkich, którzy chcieliby skorzystać z dotacji na modernizację kotłowni, ale nie mają pieniędzy na wkład własny do inwestycji. Pomoc finansowa w ramach tego programu udzielana jest przez dzielnicowe Ośrodki Pomocy Społecznej. Dzięki programowi mamy szansę pomóc tym, którzy już zdecydowali się na zmianę ogrzewania, ale także tym, którzy z powodów finansowych, do tej pory obawiali się tej inwestycji. Wszystkie informacje o dotacjach znajdują się na stronie Edukacja to podstawa Walka o czyste powietrze to także uświadamianie mieszkańcom Warszawy skali problemu. Taką rolę odgrywa m.in. Warszawski Indeks Powietrza oraz wysyłane do mieszkańców i jednostek miejskich ostrzeżenia i alarmy o stanie jakości powietrza danego dnia. Aby pracownicy placówek oświatowych wiedzieli, jak poprawnie zareagować na taką informację, przeszkoliliśmy do tej pory dyrektorów z 294 przedszkoli, 109 szkół podstawowych i 6 gimnazjów. Przy okazji edukacji nie można pominąć pracy ekoedukatorów, którzy spotykają się z warszawiakami i informują o korzyściach wynikających ze zmiany ogrzewania na bardziej ekologiczne oraz systemie miejskich dotacji. W 2018 roku odwiedzą oni 5000 mieszkańców domów jednorodzinnych. Aby dotrzeć do warszawiaków z najważniejszymi informacjami na temat jakości powietrza, prowadzimy kampanię #OddychajWarszawo. Pierwsza odsłona, która wystartowała w 2016 roku, skupiła się na zwiększaniu świadomości mieszkańców stolicy. Mówiliśmy o dobrych nawykach, o tym, czym nie powinniśmy palić w piecu, zachęcaliśmy do dbania o wspólną przestrzeń i korzystania z komunikacji miejskiej. Druga odsłona skupiła się na możliwościach, jakie wprowadziliśmy dla mieszkańców na początku 2017 roku czyli dotacjach na modernizację kotłowni oraz podłączenie budynku do miejskiej sieci ciepłowniczej. Dziś kontynuujemy kampanię informacyjną. Nadal mówimy o dobrych i złych nawykach, dotacjach, a także o obowiązującej od listopada 2017 roku uchwale antysmogowej, która dotyczy mieszkańców całego Mazowsza. Temat jakości powietrza jest niezwykle ważny i dotyczący nas wszystkich, dlatego do informowania i podnoszenia świadomości ekologicznej włączają się różne środowiska i podmioty. Głos w tej sprawie zabrała zarówno archidiecezja warszawska i diecezja warszawsko-praska, informując mieszkańców, że problemu zanieczyszczenia powietrza nie można lekceważyć, trzeba wspólnie działać i w codziennym życiu podejmować świadomie decyzje, których skutki odczuwamy wszyscy. Do informowania o konieczności zmiany sposobu ogrzewania w związku z obowiązującą uchwałą antysmogową dla Mazowsza, a także o systemie miejskich dotacji dołączyły również duże markety budowlane, takie jak Castorama i Leroy Merlin. Także mniejsi producenci i sprzedawcy urządzeń grzewczych włączyli się do kampanii #OddychajWarszawo i w swoich sklepach informowali o możliwości uzyskania dotacji z budżetu miasta. Od 2013 roku prowadzimy program Warszawska Energia od poznania do EKO-działania dla przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych. Jego celem jest rozbudzenie świadomości uczestników na temat energii i jej znaczenia w codziennym życiu, oszczędzania energii oraz możliwości jej pozyskiwania ze źródeł odnawialnych, a także racjonalne korzystanie z niej w domu, w przedszkolu i w szkole. Od 2016 roku w programie poruszamy również temat jakości powietrza, dzięki czemu dzieci i młodzież uzyskują informacje na temat zanieczyszczeń powietrza, ich źródeł i skutków zdrowotnych, a przy pomocy prostych doświadczeń oceniają jaka jest jakość powietrza w ich otoczeniu. W każdej edycji programu uczestniczy ok dzieci

16 Dbamy o najmłodszych W przypadku ogłaszanych alertów, które trafiają m.in. do jednostek oświatowych zalecamy, aby uczniowie nie wychodzili na zewnątrz i pozostali w salach, tym bardziej, że dzieci to jedna z grup najbardziej narażonych na szkodliwe działanie pyłów zawieszonych w powietrzu. Dlatego w 2017 roku przekazaliśmy wszystkim miejskim przedszkolom fundusze na zakup oczyszczaczy powietrza do każdej sali, w której na stałe przebywają dzieci. Natomiast wszystkie miejskie żłobki zostały wyposażone w takie urządzenia już kilka lat temu. Jakie dokumenty strategiczne obowiązują w Warszawie? na następne lata i wskazuje konkretne działania. To kolejny dokument w tym zakresie. Efektem planu jest m.in. program dotacji dla mieszkańców stolicy na likwidację starych pieców, przyłączenie do sieci gazowej i miejskiej sieci ciepłowniczej, Warszawski Indeks Powietrza czy wyposażenie Straży Miejskiej w mobilne laboratoria do pomiaru stężeń pyłów zawieszonych w powietrzu. W latach biura, dzielnice, jednostki miejskie i osoby prawne a także spółki energetyczne działające w mieście zrealizowały ponad 100 inwestycji wskazanych w planie gospodarki niskoemisyjnej na łączną kwotę 1,1 mld, a kolejne 130 inwestycji jest już w realizacji. Dziś możemy wyciągnąć pierwsze wnioski z tego dokumentu oraz sprawdzić efekty wprowadzonych działań. Dzięki podjętym działaniom oszczędzamy ponad MWh energii rocznie. To tyle energii ile potrzeba do funkcjonowania tramwajów i metra w Warszawie przez 6 tygodni. W 2008 roku powołaliśmy Zespół ds. ochrony klimatu pod przewodnictwem Prezydent m.st Warszawy. Zgodnie z rekomendacją Zespołu Warszawa przystąpiła, jako członek-założyciel, do inicjatywy Komisji Europejskiej pn. Porozumienie między Burmistrzami, czego efektem było przyjęcie w 2011 roku Uchwałą Rady m.st. Warszawy Planu działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii dla Warszawy w perspektywie do 2020 roku czyli pierwszego miejskiego dokumentu określającego cele związane z ochroną klimatu. Dokument wyznaczał cele dla Warszawy: 20% redukcji emisji dwutlenku węgla, 20% zmniejszenia zużycia energii i wzrost zużycia energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w 2020 roku w stosunku do roku 2007, jako roku bazowego. W 2015 roku, po konsultacjach społecznych, przyjęliśmy Plan Gospodarki Niskoemisyjnej, który kompleksowo analizuje problem zanieczyszczenia powietrza w Warszawie i jego źródła, a także określa cele Zrealizowane inwestycje spowodowały spadek emisji dwutlenku węgla do atmosfery o ton rocznie. Taką ilość CO2 produkują samochody w Warszawie przez 2 miesiące. Podstawowym dokumentem w zakresie ochrony środowiska jest Program Ochrony Środowiska przyjęty przez Radę m.st. Warszawy 15 grudnia 2016 roku. Zawiera on cele i kierunki polityki prowadzonej 28 29

17 przez Warszawę i określa wynikające z nich działania. Równolegle z pracami nad POŚ miasto prowadziło cykl debat publicznych ekowarszawa, w trakcie których mieszkańcy mogli przedstawić swoje wnioski, propozycje i oczekiwania w odniesieniu do powstającego dokumentu. Debaty były także płaszczyzną dyskusji i wymiany poglądów między ekspertami, pracownikami Urzędu Miasta oraz reprezentantami organizacji pozarządowych działających w Warszawie i mieszkańcami miasta. Kolejnym ważnym dokumentem, który został przyjęty, jest Program Gospodarowania Zasobem Mieszkaniowym Gminy na lata W dokumencie znalazł się zapis obligujący dzielnice do eliminacji źródeł emisji z zasobu komunalnego, co pozwoli na wypełnienie przepisów wynikających z uchwały antysmogowej dla Mazowsza, która weszła w życie 11 listopada 2017 roku i zakłada stopniową likwidację pieców na paliwa stałe. Miasto st. Warszawa zabezpieczyło środki w budżecie na takie inwestycje i zadeklarowało, że każda dzielnica, która zgłosi się po środki na wykonanie tego zadanie taką pomoc otrzyma. Uchwała antysmogowa co to dla nas oznacza? W marcu 2016 roku razem z miastami i gminami metropolii warszawskiej wystąpiliśmy do Marszałka Województwa o zainicjowanie prac nad uchwałą antysmogową, która została przyjęta 24 października 2017 roku i weszła w życie 11 listopada 2017 roku. Uchwała antysmogowa to kolejne, bardzo ważne narzędzie do walki o czyste powietrze nie tylko dla Warszawy, ale dla całego województwa. Nowe przepisy wprowadzają zakaz spalania paliwa niskiej jakości oraz obligują mieszkańców województwa do wymiany pieców, które nie spełniają odpowiednich norm. Dla Warszawy są to bardzo ważne przepisy, gdyż ponad połowa zanieczyszczeń notowanych przez stacje pomiarowe na terenie stolicy pochodzi właśnie z gmin ościennych. Najważniejsze terminy od 11 listopada 2017 roku można montować tylko kotły, piece i kominki spełniające wymogi ekoprojektu do końca 2022 roku należy wymienić tzw. kopciuchy, czyli piece na węgiel lub drewno niespełniające wymogów dla klas 3,4 lub 5 według normy PN-EN 303-5:2012 do końca 2022 roku należy wymienić kominki na takie, które spełniają wymogi ekoprojektu, lub wyposażyć je w odpowiednie urządzenie ograniczające emisję pyłu do końca 2027 roku należy wymienić piece na węgiel lub drewno klasy 3 lub 4 według normy PN-EN 303-5:2012. Użytkownicy kotłów klasy 5 wg normy PN-EN 303-5:2012 będą mogli z nich korzystać do końca ich żywotności Kolejne ważne informacje z uchwały: Od 1 lipca 2018 roku zakaz spalania w kotłach, piecach i kominkach: wilgotnego drewna węgla kamiennego w postaci sypkiej o uziarnieniu 0-3 mm mułów i flotokoncentratów węglowych oraz mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem tego węgla 30 31

18 Nasze plany na przyszłość Bądź z nami w kontakcie! TRANSPORT ENERGIA ZIELEŃ 22 nowe parkingi nie kupujemy pojazdów przesiadkowe P+R na terenie napędzanych silnikiem diesla metropolii warszawskiej do świadczenia usług komunalnych osiedle Skorosze w Ursusie podłączone do sieci podłączamy do miejskiej sieci ciepłowniczej ciepłowniczej obszary: Filtrowa, Jaśminowa, Klasyków, kolejny tysiąc miejskich lokali Łuk Siekierkowski, Marywilska, podłączonych Pola Karolińskie, Ursus do centralnego ogrzewania i ciepłej wody likwidujemy ostatnie piece opalane węglem w lokalach 13 nowych skwerów leśnych komunalnych po Warszawie porusza się już ponad 300 autobusów nisko i zeroemisyjnych rowerzyści korzystają z 330 km nowych tras na terenie metropolii warszawskiej mieszkańcy metropolii warszawskiej korzystają z 74 parkingów przesiadkowych P+R działa 6 nowych stacji II linii metra Dowiedz się więcej o ekodotacjach. Wejdź na skontaktuj się z dzielnicowym Wydziałem Ochrony Środowiska lub bezpośrednio z Biurem Ochrony Środowiska ( , , ). Skorzystaj z pomocy finansowej w ramach Zielonego wsparcia. Informacji udzielą dzielnicowe ośrodki pomocy społecznej. Masz inne pytanie? Skorzystaj z Miejskiego Centrum Kontaktu Warszawa dzwoniąc pod nr , wchodząc na stronę lub wysyłając zapytanie przez darmową aplikację mobilną Warszawa tys. zasadzonych bylin o łącznej powierzchni 4 boisk piłkarskich 40 tys. nowych krzewów 500 tys. nowych drzew w warszawskich lasach 18 tys. nowych, dużych drzew przy 80 głównych ulicach 222 budynki komunalne podłączone do sieci ciepłowniczej w ramach programu rewitalizacji prawobrzeżnej Warszawy 1 ha nowych łąk kwietnych działa 100 urządzeń pomiarowych w ramach Warszawskiego Indeksu Powietrza Szczęśliwice, Chrzanów, Kiejstuta, Ząbki korzystają z sieci ciepłowniczej kolejne 50 km sieci ciepłowniczej zmodernizowane 10 nowych parków i terenów zieleni NASZ CEL: Warszawa nie przekracza norm jakości powietrza 33

19 Materiały wykorzystane w opracowaniu: Raport z monitorowania polityki energetycznej m.st Warszawy do 2020 roku Roczna Ocena Jakości Powietrza w województwie mazowieckim. Raporty Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska za lata Wyniki monitorowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Podsumowanie działalności Straży Miejskiej m.st. Warszawy w 2017 roku notatki oraz dane i raporty publikowane przez: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Główny Inspektorat Ochrony Powietrza a także dane spółek i jednostek m.st. Warszawy: Tramwaje Warszawskie Miejskie Zakłady Autobusowe Metro Warszawskie Zarząd Dróg Miejskich oraz dane opracowane przez dostawcę ciepła - Veolia Energia Warszawa 34

20

21

22

23