Soczewki kontaktowe jako nowoczesna metoda korygowania wad wzroku

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ XXI Uniwersytet Medyczny w Lublinie Medical University of Lublin 1 Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Chair and Department of Medical Microbiology 2 Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego Faculty of Nursing and Health Sciences Department of Neurological Nursing 3 Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej Człowieka Chair and Department of Human Anatomy 4 Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Chair and Department of Medical Microbiology 5 Klinika Diagnostyki i Mikrochirurgii Jaskry Department of Diagnostic and Microsurgery of Glaucoma EWA JASIŃSKA¹, MIROSŁAW JASIŃSKI², RAFAŁ WÓJCIK³, ALINA OLENDER⁴, EWA WRÓBLEWSKA-SADOWSKA 5 Soczewki kontaktowe jako nowoczesna metoda korygowania wad wzroku Contact lenses as a modern method of correcting eye defects Słowa kluczowe: soczewki kontaktowe, wady refrakcji, jakość życia, wellness Key words: contact lenses, refractive error, quality of life, wellness WSTĘP Wada refrakcji jest powszechnym problemem zdrowotnym dużej części ludzkości. Według szacunkowych danych obecnie około 2,5 miliarda ludzi na świecie ma wadę refrakcji, a częstość jej występowania wciąż wzrasta. Odpowiednie skorygowanie wady nie tylko znacznie poprawia jakość życia, pozwala swobodnie funkcjonować, ale może także eliminować rozwój niedowidzenia u dzieci.

2 Pośród dostępnych metod korekcji wad refrakcji do najpopularniejszych zaliczamy korekcję okularową i korekcję przy pomocy miękkich soczewek kontaktowych. Obecnie wielu pacjentów preferuje tę drugą metodę. Jest to uwarunkowane komfortem użytkowania, bezpieczeństwem i efektem estetycznym. Noszenie soczewek kontaktowych pozwala na swobodne uprawianie sportów, w których występują duże wymagania wzrokowe[2]. Obecnie zwraca się dużą uwagę na wygląd zewnętrzny człowieka. Niektórzy pacjenci czują się skrępowani potrzebą noszenia okularów korekcyjnych, uważają to za swego rodzaju defekt kosmetyczny. U takich osób warto rozważyć zastosowanie soczewek kontaktowych. Oprócz oczywistego efektu kosmetycznego dają one lepsze widzenie peryferyjne, a także pozbawione są typowych dla okularów ze standardowymi szkłami zniekształceń obrazu. Obecnie soczewki są nie tylko wykorzystywane do korekcji wad refrakcji, ale również jako opatrunki. Wydawać się może, że soczewki są swego rodzaju młodym wynalazkiem. Tymczasem ich historia sięga już czasów renesansu. Za ojca uważa się Leonarda Da Vinci, który stworzył koncepcję soczewek kontaktowych mających kontakt z rogówką. Niestety pomysł ten pozostał tylko w sferze licznych projektów mistrza, gdyż na jego realizację nie pozwalał rozwój technologicznych ówczesnych czasów. Dopiero w 1801 roku angielski lekarz i fizyk Thomas Young skonstruował model soczewek kontaktowych. Następnie brytyjski fizyk, astronom i chemik John Herschel opracował technikę szlifowania szklanych soczewek w sposób nadający im kształt powierzchni gałki ocznej, tak aby Niemiec Friedrich Anton Muller w 1887 roku mógł wykonać na zlecenie lekarza soczewkę kontaktową, którą założono jako ochronę przed wysuszeniem i utratą oka pacjentowi bez powieki. Mężczyzna korzystał z niej przez 10 lat aż do swojej śmierci. Potem nastąpił dynamiczny rozwój kontaktologii. Na początku XX wieku rozpoczęły się poszukiwania najlepszego materiału, który umożliwiałby stworzenie idealnych soczewek kontaktowych. Prace te trwają po dziś dzień. 294 WSKAZANIA Istnieją liczne wskazania kwalifikujące pacjentów do noszenia soczewek kontaktowych. Oprócz względów czysto estetycznych należy wspomnieć również o tym, że soczewki kontaktowe dają możliwość korekcji wady refrakcji wtedy kiedy występuje ona tylko w jednym oku (w przypadku okularów musi zostać wstawione szkło plano po stronie oka bez wady). Takim pacjentom można zaproponować noszenie szkła kontaktowego tylko w jednym oku. Również przy różnowzroczności tzn. obecności dużej różnicy w wadzie między jednym i drugim okiem można zastosować korekcję przy pomocy soczewek. U pacjentów po jednostronnej operacji zaćmy to rozwiązanie również znajdzie uzasadnienie, często bowiem oko fakijne ma inną refrakcję niż oko pseudofakijne. Soczewki mogą również korygować wadę w przypadku afakii czy to wrodzonej, czy pourazowej czy też pooperacyjnej. U osób z wysokimi wadami, to znaczy powyżej bądź -6.0 dioptrii sferycznych, gdzie szkła potrzebne do skorygowania są grube, soczewki mogą być doskonałym rozwiązaniem. Kolejnym przykładem wykorzystania soczewek kontaktowych jest pres-

3 Ewa Jasińska, Mirosław Jasiński, Rafał Wójcik, Alina Olender, Ewa Wróblewska-Sadowska Soczewki kontaktowe jako nowoczesna metoda korygowania wad wzroku biopia. Przy użyciu soczewek multifokalnych można skorygować starczowzroczność bez potrzeby obciążania niekiedy bardzo aktywnych pacjentów noszeniem okularów. Zdolność soczewek multifokalnych do korygowania widzenia zarówno do bliży i do dali z pewnością jest cenną innowacją dla wielu osób. Przy korygowaniu astygmatyzmu pomocne okażą się soczewki toryczne. U pacjentów po urazach kiedy mamy do czynienia z dużym ubytkiem tęczówki soczewki kolorowe pomogą zmniejszyć światłowstręt, który utrudnia normalne funkcjonowanie i uzyskać naturalny wygląd oka[8]. Często leczenie przy pomocy twardych soczewek kontaktowych bywa nieuniknione w przypadku stożka rogówki niezapalnej, degeneracyjnej choroby rogówki w wyniku, której jej krzywizna przybiera stożkowaty kształt[3]. Wzrok jest korygowany przez wypełnienie płynem łzowym przestrzeni między równą, wewnętrzną warstwą soczewki, a zakrzywioną powierzchnią rogówki. Kolejnym aspektem może być wykorzystanie soczewek kontaktowych jako formy opatrunku przy trudno gojących się wrzodach rogówki lub gdy niezbędna jest mechaniczna bariera zranionego oka przed bakteriami, wirusami, grzybami czy czynnikami środowiska zewnętrznego takimi jak kurz, pył. Założenie soczewki u takich pacjentów nie tylko pomaga uzyskać lepszy efekt terapeutyczny, ale również może zmniejszyć dolegliwości bólowe. PRZECIWWSKAZANIA Mimo wciąż rosnącej popularności soczewek kontaktowych nie każdy może je nosić. Istnieją przeciwwskazania, które dyskwalifikują pacjentów jako użytkowników tej metody korekcji wad wzroku. Pierwszą i najbardziej oczywistą przyczyną są wszelkiego rodzaju zakażenia gałki ocznej - zapalenia spojówek, rogówki, ale też błony naczyniowej oraz zapalenie brzegów powiek. Każda etiologia zapaleń - wirusowa, bakteryjna, grzybicza - jest przeciwskazaniem bezwarunkowym do noszenia soczewek kontaktowych. Obniżenie czucia rogówkowego może być spowodowane przebytą w przeszłości infekcją wirusową lub stosowaniem leków, które dają taki właśnie efekt uboczny. U osób z tą dolegliwością nie powinno się stosować soczewek, gdyż nie mają one wystarczającej percepcji czuciowej, a co za tym idzie kontroli nad noszonymi szkłami. Następną przyczyną dyskwalifikacji jest Zespół Suchego Oka, który może występować samoistnie, ale również być konsekwencją współistnienia innych jednostek chorobowych np. autoimmunologicznych, dermatologicznych czy neurologicznych. Polega na zaburzeniu ilości bądź jakości filmu łzowego powodując dyskomfort, suchość i przekrwienie oczu[6]. Poważną konsekwencją Zespołu Suchego Oka mogą być powikłania rogówkowe takie jak zapalenie rogówki, wrzody, czy nawet perforacja, a w konsekwencji stały ubytek lub nawet utrata widzenia. Kolejnym czynnikiem dyskwalifikującym jest alergia. Może być ona spowodowana płynami stosowanymi do pielęgnacji soczewek kontaktowych jak i samymi soczewkami. Na powierzchni soczewek kontaktowych mogą również gromadzić się czynniki alergizujące występujące w środowisku. Poważne zaburzenia hormonalne także mogą być powodem niemożności noszenia soczewek kontaktowych. Szczególnie często wymienia się wśród nich nadczynność i niedoczynność tarczycy oraz menopauzę. Również ciąża, rozpatrywana w kontekście zmian hor- 295

4 monalnych, może powodować nietolerancję noszenia soczewek, uniemożliwiając korzystanie z nich. Zwiększone ryzyko urazów i trudności związane z gojeniem powodują, że osoby z zaawansowaną cukrzycą powinny zrezygnować z omawianej metody korekcji wady refrakcji. Istnieje duże ryzyko uszkodzenia rogówki i komplikacji występujących podczas leczenia. Stany obniżonej oporności u osób z chorobami nowotworowymi, wyniszczonymi czy z AIDS skutkują tym, że mikrouszkodzenia rogówki związane z aplikacją czy noszeniem soczewek kontaktowych mogą stać się wrotami infekcji. Brak higieny osobistej bezwzględnie dyskwalifikuje pacjentów z używania szkieł kontaktowych. Aspekt psychologiczny również stanowi ważny element kwalifikacji pacjentów do noszenia soczewek kontaktowych. Brak odpowiedniej motywacji czy też niechęć lub lęk przed aplikacją soczewek są bezwzględnym przeciwskazaniem do omawianej metody korekcji wad wzroku. Pacjent sam musi chcieć nosić soczewki, musi chcieć nauczyć się je aplikować i pielęgnować oraz nie może się tego bać. 296 ISTOTNE PARAMETRY SOCZEWEK KONTAKTOWYCH Soczewki kontaktowe charakteryzują się kilkoma parametrami, na które warto zwrócić uwagę podczas ich wyboru. Na wstępie należy podkreślić, że nie powinno się stosować soczewek z niewiadomego pochodzenia, kupowanych w drogeriach czy automatach. Zakup soczewek w punktach profesjonalnie zajmujących się ich dystrybucją zapewni, że materiał, z którego są wykonane jest dobrej jakości, wartości soczewek są zgodne z tym co podaje opakowanie oraz daje gwarancję prawidłowej czystości mikrobiologicznej. Bardzo istotny jest właściwy rozmiar soczewek kontaktowych ich średnica nie powinna być ani za duża ani za mała. Musi być na tyle duża żeby pokryła cała rogówkę, ale z kolei nie może też być zbyt luźna. Nie mniej istotny jest promień krzywizny bazowej, czyli miernik geometrii wewnętrznej poszczególnych soczewek, który stanowi kluczowy czynnik wpływający na wygodę noszenia soczewki. Musi ona swobodnie poruszać się po rogówce po to, żeby zapewnić stały przepływ łez między soczewką a rogówką. Zarówno średnica soczewki jak i promień jej krzywizny powinny być dobierane indywidualnie przez lekarza okulistę. Następną cechą, na którą warto zwrócić uwagę jest przepuszczalność tlenu jaką ma dana soczewka im jest ona większa tym korzystniej dla rogówki. Obecnie dostępne są na rynku soczewki, które charakteryzują się 98% przepuszczalnością tlenu. Wskazane jest, żeby soczewki posiadały filtry UVA i UVB chroniące oczy przed niekorzystnym działaniem promieni słonecznych. Dobrej jakości okulary przeciwsłoneczne zatrzymują tylko 55% szkodliwego promieniowania, podczas gdy w przypadku soczewek kontaktowych wartości te mogą sięgać nawet do 99% promieni UVB i do 95% promieni UVA. Obecnie na rynku dostępne są soczewki głównie silikonowo-hydrożelowe, ale można też spotkać, starszej generacji, soczewki hydrożelowe. Uwodnienie soczewki to wskaźnik składu procentowego wody w materiale, z którego jest ona wykonana. Wskaźniki te wahają się od 24% do 95%. Im wyższa wartość uwodnienia tym komfort noszenia soczewek jest wyższy. Soczewki można podzielić na trzy kategorie pod względem kryterium uwodnienia: - niskie nasycenie wodą (do 40%) - średnie nasycenie (50-60%) - wysokie (powyżej

5 Ewa Jasińska, Mirosław Jasiński, Rafał Wójcik, Alina Olender, Ewa Wróblewska-Sadowska Soczewki kontaktowe jako nowoczesna metoda korygowania wad wzroku 60%). Współczynnik tarcia jest wielkością charakteryzującą siły tarcia, jakie wytwarza ruchoma soczewka[7]. Lepszy komfort noszenia zapewnią soczewki o najniższej wartości współczynnika tarcia. POWIKŁANIA Korzystając z dobrodziejstwa jakim są soczewki kontaktowe nie można zapomnieć o powikłaniach, które mogą się zdarzyć, zwłaszcza przy nieprawidłowym noszeniu czy pielęgnacji. Obok zaniedbań higienicznych powodem powikłań mogą być uszkodzenia mechaniczne powierzchni oka i/lub samych soczewek, powstające podczas aplikacji oraz niedotlenienie rogówki. Najczęściej spotyka się infekcje oraz stany zapalne oczu takie jak zapalenia spojówek[9] oraz ubytki nabłonka rogówki. Powikłania możemy podzielić na pierwotne i wtórne (Tabela I). Powikłania pierwotne są spowodowane soczewkami o niezmienionych właściwościach, natomiast powikłania wtórne występują w przypadku zmiany właściwości soczewek. Tabela I. Pierwotne i wtórne powikłania noszenia soczewek kontaktowych Powikłania pierwotne Powikłania wtórne Spojówka - Dysfunkcja gruczołów Meiboma - Przekrwienie - Ubytki - Brodawkowate zapalenie spojówek - Epiteliopatia wycieraczkowa - Brodawkowe zapalenie spojówki Rogówka - Ubytki nabłonka rogówki - Przekrwienie rąbka rogówki - Nowotwórstwo naczyniowe - Brzeżna hypertrofia nabłonka rogówki - Nacieki zapalne i wrzody rogówki - Przekrwienie rąbka rogówki - Barwienie nabłonka rogówki - Brzeżna hypertrofia nabłonka rogówki - Nowotwórstwo naczyniowe - Nacieki rogówkowe Powinno stać się powszechną wiedzą, że w soczewkach kontaktowych nie powinno się pływać w zbiornikach wodnych, korzystać z sauny, czy do ich pielęgnacji używać wody z kranu zamiast przeznaczonego do tego specjalnego płynu dezynfekcyjnego. Warto wiedzieć, że 90% pełzakowych zapaleń rogówki (Acanthamoeba keratitis) występuje u osób, których soczewki miały kontakt z wodą. Są to bardzo trudno leczące się zakażenia o podstępnym początku i przebiegu klinicznym[5]. Najbardziej przykrą dolegliwością zgłaszaną przez pacjentów jest silny ból oka, niewspółmierny do towarzyszących zmian rogówkowych. Mogą doprowadzić do nieodwracalnych zwyrodnień rogówki i utraty widzenia, a jedynym sposobem leczenia może okazać się przeszczep rogówki których u takich pacjentów w perspektywie czasu nierzadko kończy się niepowodzeniem. 297

6 Powikłaniami, na które pacjent nie ma istotnego wpływu są reakcje alergiczne[4] oraz działanie toksyczne na rogówkę po zastosowaniu soczewek kontaktowych Najczęstsze objawy reakcji alergicznych to swędzenie, pieczenie, obrzęk oczu, a także nacieki rogówkowe. Stosunkowo często zdarza się również olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek. Reakcje toksyczne rogówki spowodowane są chemicznym uszkodzeniem poprzez niektóre składniki płynów stosowanych do dezynfekcji. Gromadzenie się składników chemicznych w soczewce, długotrwały kontakt z rogówką i reakcja z jej powierzchnią mogą skutkować tym powikłaniem 298 WŁAŚCIWA HIGIENA JAKO ZAPOBIEGANIE POWIKŁANIOM Najistotniejszą kwestią w zapobieganiu powikłaniom noszenia soczewek kontaktowych jest przestrzeganie odpowiednich zasad higieny. Przed każdą aplikacją należy dokładnie umyć ręce, osuszyć je, a następnie nie dotykając niczego założyć soczewkę na oko. W ciągu dnia wskazane jest używanie nawilżających kropli do oczu bez konserwantów aby zapobiegać zmianom na powierzchni oka[1]. Wieczorem, zawsze powinno się zdjąć soczewki kontaktowe oraz bezpośrednio po tym wyczyścić je. Proces ten polega na umieszczeniu soczewki na czystej, suchej dłoni, zaaplikowaniu kilku kropli płynu do czyszczenia i przy pomocy palca drugiej ręki pocieraniu soczewki z jednej i z drugiej strony przez kilka sekund. Pozwala to na eliminację do 90% drobnoustrojów z powierzchni soczewki. Następnie soczewkę należy dokładnie wypłukać płynem i umieścić w pojemniku, w którym każda komora będzie wypełniona płynem dezynfekującym. Dbanie o czystość pojemniczków jest często pomijanym aspektem w prawidłowym użytkowaniu soczewek kontaktowych. Istotne jest żeby po każdym założeniu soczewek dokładnie go wypłukać płynem dezynfekującym, odwrócić i pozostawić do wyschnięcia. Suchość pojemnika pozwoli na zmniejszenie rozwój drobnoustrojów. Ważnym elementem zapobiegania powikłań jest przestrzeganie trybu noszenia soczewek kontaktowych. Należy pamiętać, że soczewki jednodniowe są jednorazowe nieistotna tu jest sumaryczna ilość godzin noszenia lecz już samo założenie ich na oczy. Po zdjęciu należy je bezwzględnie wyrzucić. Istnieją również soczewki o przedłużonym czasie noszenia to znaczy, że według zaleceń producentów można je nosić bez przerwy nocnej, nawet przez kilka tygodni, jednak według zaleceń okulistów wskazane jest żeby nawet takie soczewki zdejmować na noc. Nigdy nie powinno się wydłużać czasu użytkowania soczewek ponad ten zalecony przez producenta. Generalnie, im częstsza wymiana soczewek na nowe tym mniejsze ryzyko komplikacji i mniejszy ich negatywny wpływ na powierzchnię oka. Dlatego też powszechnie uważa się, że najbardziej bezpieczne i najbardziej komfortowe są soczewki jednodniowe. Przestrzeganie omówionych powyżej zasad może uchronić pacjentów przed poważnymi powikłaniami ocznymi. PODSUMOWANIE Podsumowując, obecnie soczewki kontaktowe cieszą się rosnącą popularnością zapewniając dokładną korekcję wad refrakcji przy zachowaniu maksymalnego komfortu i swobody użytkowania. W czasach gdy możliwość wykonywania dowolnej

7 Ewa Jasińska, Mirosław Jasiński, Rafał Wójcik, Alina Olender, Ewa Wróblewska-Sadowska Soczewki kontaktowe jako nowoczesna metoda korygowania wad wzroku aktywności fizycznej i wygląd zewnętrzny są dla dużej części społeczeństwa niezwykle istotne, soczewki uzupełniają lukę, której nie może wypełnić tradycyjna korekcja okularowa. Poszerzają również możliwości terapeutyczne innych niż schorzeń okulistycznych niż wady wzroku np. w przypadku stożka rogówki czy ciężkich owrzodzeń i ran poprawiając również funkcjonowanie w życiu codziennym pacjentów. Mając na uwadze rozliczne zalety soczewek kontaktowych, nie można zapominać o konsekwencjach nieprawidłowego ich doboru czy użytkowania. Aby w najwyższym stopniu zapobiec powikłaniom, wynikającym z ich noszenia użytkownicy powinni kupować soczewki ze sprawdzonych źródeł, rygorystycznie przestrzegać zasad higieny i pozostawić wybór odpowiednich dla siebie szkieł specjalistom. Należy pamiętać, że istnieją przeciwskazania, które dyskwalifikują pewną grupę osób z korzystania z soczewek i mając na uwadze dobro pacjenta nie powinno się proponować im tego rozwiązania. PIŚMIENNICTWO 1. Ambroziak A., Powierzchnia oka a soczewki kontaktowe, Ophthatherapy, Vol.1/ Nr 1(1)/201, s Czaińska M., Układ wzrokowy i soczewki kontaktowe w sporcie, Ophthatherapy, Vol.3/ Nr 4(12)/2016, s Downie L., Lindsay R., Contact lens management of keratoconus, Clinical and Experimental Optometry, Leonardi A, Bogacka E, Fauquert JL, Kowalski ML, Groblewska A, Jedrzejczak-Czechowicz M, Doan S, Marmouz F, Demoly P, Delgado L., Ocular allergy: recognizing and diagnosing hypersensitivity disorders of the ocular Surface, Allergy 2012; 67: Szaflik J.P., Padzik M., Chomicz l., Olędzka G.,Izdebska J., Szaflik J., Przydatność diagnostyki in vitro w trudnych przypadkach Acanthamoeba keratitis, wymagających postępowania farmakoterapeutycznego i chirurgicznego, Okulistyka 3/12, Stodolska-Nowak A., Siwiec-Prościńska J., Zespół suchego oka, Okulistyka po Dyplomie, 01, Subbaraman L., Jones L. Measuring friction and lubricity of sost lenses: a review, Contact Lens Spectrum, Wilczynski M., Owidzka M., Treatment od traumatic iris defects, Klinika oczna, Zaleska A, Szaflik J, Izdebska J. Zapalenie spojówek - przyczyny, objawy, leczenie. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2003;6(6):

8 STRESZCZENIE W dzisiejszych czasach tryb życia oraz częstość występowania wad refrakcji skłania wiele osób do korzystania z soczewek kontaktowych. Ich dokładność, efekt kosmetyczny, a przede wszystkim wygoda i komfort noszenia sprawiają, że mają one wielu zwolenników. Soczewki kontaktowe pozwalają na uprawianie sportów, spełniając nawet najwyższe wymagania wzrokowe. Znacznie poprawiają jakość życia ich użytkowników. Ich noszenie niejednokrotnie pozwala zapomnieć o istniejącej u pacjenta wadzie wzroku. Niestety ich nieprawidłowe użytkowanie niesie ze sobą istotne ryzyko wystąpienia powikłań ocznych. Można je ograniczyć do minimum poprzez zachowanie odpowiednich zasad higieny, przestrzeganie czasu użytkowania i noszenie soczewek kontaktowych ze sprawdzonych źródeł. ABSTRACT Nowadays, the lifestyle and the incidence of refractive errors induce many people to use contact lenses. Their accuracy, cosmetic effect, and above all comfort and wearing comfort make them have many supporters. Contact lenses allow to practice sports, meeting even the highest visual requirements.they significantly improve the quality of life of their users. Wearing them often allows to forget about the patient's sight defect. Unfortunately, their improper use carries a significant risk of ocular complications. It can be reduced to a minimum by maintaining appropriate hygiene rules, observing the time of use and wearing contact lenses from reliable sources. Artykuł zawiera znaków ze spacjami 300