Spis treści. Wykaz. skrótów... 9 Od Autora... 1 O

Transkrypt

1 Spis treści Wykaz. skrótów Od Autora O Wojsko Polskie w 1939 r. Pistolet wz Vis kal. 9 mm Karabin/karabinek wz. 1898/1898a/ Ręczny karabin maszynowy wz Karabiny maszynowe Hotchkiss wz. 14 i wz Ciężki karabin maszynowy wz Karabin przeciwpancerny wz Granatnik wz. 36 kal. 46 mm Moździerz wz kal. 81 mm Granaty ręczne wz Szabla wz. 1921/22, wz i lanca Armata przeciwpancerna wz. 36 kal. 37 mm Armata przeciwlotnicza wz. 36 kal. 40 mm Armata przeciwlotnicza wz. 36 kal. 75 mm Armata polowa wz kal. 75 mm Armata polowa wz. 1902/26 kal. 75 mm Armata dalekonośna wz kal mm Armata Bofors wz. 30 kal. 152,4 mm Haubica wz.1914/1919 kal. 100 mm Haubica wz kal. 155 mm Moździerz wz kal. 220 mm Czołg lekki 7TP T ankietki TK i TKS Czołg lekki Renault M 1917FT Samochód pancerny wz Samochód pancerny wz Pociąg pancerny,danuta" Drezyna pancerna Tatra Samochód Polski FIAT Samochód Polski FIAT Samochód Polski FIAT 508/518 i ciągnik PZinż Samochód ciążarowy SPA 25C Polonia Samochód ciążarowy Ursus A i A Samochód FIAT Samochód ciążarowy Polski FIAT Samochód ciążarowy Polski FIAT Samochód ciążarowy Praga RV Gąsienicowy ciągnik artyleryjski C2P Półgąsienicowy ciągnik artyleryjski C4P/samochód półgąsienicowy wz Gąsienicowy ciągnik artyleryjski C7P Motocykl Sokół M Samolot myśliwski PZL P : Samolot myśliwski PZL P-7a Samolot myśliwski PZL-50 Jastrząb Samolot bombowy PZL-37 Łoś Samolot bombowy Fokker F-VIIB/3m Samolot wielozadaniowy PZL-38 Wilk Samolot bombowo-rozpoznawczy PZL-23 Karaś Samolot rozpoznawczo-bombowy PZL Samolot rozpoznawczo-bombowy PZL-46 Sum Wodnosamolot torpedowo-bombowy CANT Z-5068 Airone Wodnosamolot Lublin R-XIIIter

2 6 Wodnosamolot Lublin R-XIIIter/hydro... Samolot obserwacyjny LWS-3 Mewa... Samolot obserwacyjno-łącznikowy RWD-14b Czapla... Samolot towarzyszący Lublin R-XIII... Samolot łącznikowy RWD-8... Samolot sanitarny Lublin R-XVIb... Samolot sanitarny LWS-2... Samolot szkolno-akrobacyjny PWS Samolot szkolno-akrobacyjny PWS-35 Ogar... Samolot szkolono-treningowy PWS-33 Wyżeł... Wodnosamolot szkolno-treningowy RWD-17W... Samolot-amfibia szkolna Nikol A-2... Niszczyciel ORP,Wicher"... Stawiacz min ORP,Gryf'... Okręt podwodny ORP.Orzeł"... Okręt podwodny ORP.Sęp"... Okręty podwodne ORP,Wilk", ORP,Ryś' i ORP "Zbik"... Kanonierki ORP.Generał Haller" i ORP.Komendant Piłsudski" Minowce typu ORP,Jaskółka"... Minowy okręt pomocniczy ORP,Smok"... Okręt pomocniczy służby nurkowej ORP,Nurek"... Torpedowiec ORP.Mazur"... Szkolny okręt broni podwodnej ORP,Generał Sosnkowski"..... Kuter pościgowy,batory"...,... Kutry patrolowe,kaszub",,mazur" i,siązak"... Plywająca stacja torpedowa,oksywie"... Monitory rzeczne typu,warszawa"... Monitory rzeczne typu,kraków"... Kanonierki rzeczne typu "Z"..... Ciężki kuter uzbrojony ORP,Nieuchwytny"... Scigacz rzeczny,ku 30"... Kutry uzbrojone.ku 1" -.KU 3".... Kutry uzbrojone,ku 4" i,ku 5"... Kuter uzbrojony,ku 6".... Lekkie kutry uzbrojone.ku 16" -,KU 19"... Lekkie kutry uzbrojone,ku 25" -,KU 29"... Kutry uzbrojone (obsługi),ku 21"-,KU 24"...:: Kutry meldunkowe,km 12"-,KM 15"... T rafowce rzeczne typu, T"... Statek minowo-gazowy,mątwa" Statek uzbrojony/okręt-cel.adm1rał Dickman"... Statek uzbrojony,generał Szeptycki"..... Statek uzbrojony obrony przeciwlotnicze).hetman Ch~dki e~i;; ; Statek uzbrojony obrony przec1wlotmczej,generał Sikorski" Statek sztabowy,admirał Sierpinek" Statek sztabowy:holownik inspekcyjny,hetman Żółki~~sk i~..... Holownik ratowmczy,neptun" Holowniki,Lech",,Krakus" i,wanda"... Kuter parowy "Kiliński" żaglowiec szkolny ORP "Iskra" Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie Pistolet Colt M1911A1... Rewolwer Enfield No. 2 Mk. 1* Karabin Lebel wz. 1886/93/R 35 Karabin MAS wz Karabin Lee Enfield R1fle No. 11 No. 4 Mk. 1* Pistolet maszynowy Sten Mk '..... Pistolet maszynowy Thompson M1... ".....

3 Karabin maszynowy Bren Mk l Karabin maszynowy Browning M1919A4 i M1919A c n b' v k Mk 12 1ęz 1 ara 1n maszynowy 1c ers Ręczny granatnik przeciwpancerny PIAT Mk l Moździerz Mk VW kal. 51,2 mm Moździerz Ordnance ML kal. 76,2 mm Armata przeciwpancerna wz kal. 25 mm Armata przeciwpancerna kal. 40 mm Armata przeciwpancerna wz kal. 47 mm Armata przeciwpancerna kal. 57 mm (G-funtowa) Haubica M1A1 kal. 75 mm Armata przeciwpancerna Mk l kal. 76,2 mm (17-funtowa) Armatohaubica kal. 87,6 mm (25-funtowa) Armatohaubica Mk 3 kal. 139,7 mm (5,5-cala) Haubica Mk 4 kal. 182,9 mm (7,2 cala) Czołg lekki Renault R Czołg lekki M3/M5 General Stuart Czołg szybki Mk VI Crusader Czołg piechoty Mk III Valentine Czołg szybki Mk VIII Cromwell Czołg szybki A 30 Challenger Czołg szybki A34 Com et Czołg średni M4 General Sherman Czołg średni M4A4 Sherman Firefly VC Czołg piechoty Mk IV Churchill Przeciwpancerne działo samobieżne M 10 Achilles Haubica samobieżna Sexton Samobieżne działo przeciwlotnicze MGMC M Samobieżne działo przeciwlotnicze Morris-Commercial C9/B Samobieżne działo przeciwlotnicze Crusader AA Scout-car Dingo Scout-car Humber Samochód pancerny Fox Samochód pancerny M-6 Staghound Mk Transporter opancerzony Universal Camer Transporter opancerzony Half-Track M3A Opancerzony wóz dowodzenia AEC ACV Dorchester Samochody osobowo-terenowe Willys MB i Ford GPW Samochód ciężarowy Fordsan WOT Samochód ciężarowy Bedford OL Samochód ciężarowy Dodge T214-WC51/ Samochód ciężarowy GMC CCKW 2,5t Samochód ciężarowy Leyland Hippo Ciągnik artyleryjski AEC Matador 4x Ciągnik artyleryjski Morris-Commercial CS Quad Motocykle Rene Gillet i Gillet-Herstal Motocykl Indian Motocykl Norton Skuter spadochronowy Excelsior Welbike Samolot myśliwski Dewoitine D Samolot myśliwski Morane-Saulnier MS Samolot myśliwski Marcel Blach MB-151/MB Samolot myśliwski Koolhoven F.K Samolot myśliwski Caudron Renault CR 714 C Samolot myśliwski Curtiss Hawk Samolot myśliwski Hawker Hurricane Mk l Samolot myśliwski Supermarine Spitfire Mk V Samolot myśliwski Boulton-Paul Defiant Mk l Samolot myśliwski North American P-51 Mustang J6

4 8 Samolot wielezadaniowy Bristol Beaufighter..... Samolot wielezadaniowy De Havilland Masquito..... Samolot bombowy Amiot 143M Samolot bombowy Fairey Battle.... Samolot bombowy Vickers Wellington..... Samolot bombowy North American B-25 Mitchell..... Samolot bombowy Gonsolidaled B-24 Liberator.... Samolot bombowy Handley-Page Halifax.... Samolot bombowy Avro Lancaster Mk III..... Samolot wielezadaniowy Westland Lysander.... Samolot wielezadaniowy British Taylorcraft Auster.... Krążownik ORP "Dragon".... Krążownik ORP "Conrad"..... Niszczyciel ORP "Grom"..... Niszczyciel ORP "Błyskawica" Niszczyciel ORP "Burza"..... Niszczyciel ORP "Piorun".... Niszczyciel ORP "Garland"..... Niszczyciel ORP "Orkan"..... Niszczyciel ORP "Krakowiak"..... Niszczyciel ORP "l(ujawiak"..... Niszczyciel ORP "Siązak"..... Niszczyciel ORP "Ouragan"..... Patrolowce "Medoc" i "Pomerol"..... Patrolowce "P 1" -.,P 12"..... Okręt podwodny ORP "Jastrząb".... Okręt podwodny ORP "Sokół"..... Okręt podwodny ORP "Dzik"..... $cigacz artyleryjski S $cigacze artyleryjskie S-2 i S Scigacze torpedowo-artyleryjskie S-5 - S-1 O..... Transportowiec ORP "Wilia".... Ruch oporu Pistolety maszynowe MP 38 i MP Karabiny maszynowe MG-34 i MG Pistolet maszynowy Sten..... Pistolet maszynowy "Błyskawica"..... Pistolet maszynowy "Bechowiec".... Pistolet maszynowy Choroszmanów.... Granatnik 80 mm Miotacze ognia i katapulty.... Granaty ręczne.... Samochód pancerny "Kubuś"..... Czołg średni Pz.Kpfw. V Panther..... Niszczyciel czołgów "Chwat"..... Narzędzia do walki z transportem..... Wojsko Polskie na Wschodzie Pistolet TT wz Rewolwer Nagan t wz Karabin Mosin wz. 1891/ Pistolet maszynowy PPSz. w z Pistolet maszynowy PPS wz Ręczny karabin maszynowy DP..... Ciężki karabin maszynowy Maksim wz Rusznica przeciwpancerna PTRS wz Rusznica przeciwpancerna PTRD wz Możdzierz wz. 1937/1943 kal. 82 mm....

5 Moździerz pułkowy wz kal. 120 mm Granaty ręczne Armata przeciwpancerna w z kal. 45 mm Armata pułkowa wz. 1927/1939 kal. 76,2 mm Armata dywizyjna wz ZiS-3 kal. 76,2 mm Haubicoarmata wz kal. 152 mm Haubica wz kal. 122 mm Armata przeciwlotnicza wz kal. 37 mm Armata przeciwlotnicza wz kal. 85 mm Wyrzutnia rakietowa "Katiusza" (BM-13) Czołg lekki T Czołg średni T-34/ Czołg średni T-34/ Czołg ciężki IS Działo samobieżne SU-57 (T -48) Działo samobieżne SU Działo pancerne SU Działo pancerne ISU Działo pancerne ISU Samochód pancerny BA Samochód osobowo-tereneewy GAZ Samochód ciężarowy ZIS Samochód ciężarowy Studebaker US Samolot myśliwski Jak Samolot myśliwski Jak Samolot myśliwski Jak-7W Samolot myśliwski Jak-9M Samolot szturmowy lł Samolot bombowy Pe Samolot wielezadaniowy Po Samolot szkolny UT Samolot transportowy Li Samolot transportowy C-47A Samolot transportowy Szcze Wykaz skrótów A- armia BPanc. - brygada pancerna ckm - ciężki karabin maszynowy DP - dywizja piechoty DPanc. - dywizja pancerna km - karabin maszynowy KPanc. - korpus pancerny MSWojsk. - Ministerstwo Spraw Wojskowych nkm - najcięższy karabin maszynowy PAC - pułk artytylerii ciężkiej PAM - pułk artytylerii motorowej PAN - pułk artytylerii najcięższej PAPiot - pułk artytyleńi przeciwlotniczej plot. - przeciwlotniczy (-a, -e) PZinż. - Państwowe laklady Inżynierii SGO - Samodzielna Grupa Operacyjna 9

6 Od Autora Przystępując do pracy nad leksykonem o uzbrojeniu Wojska Polskiego, oddziałów partyzanckich i powstańców warszawskich przez chwilę myślałem, że właściwie wszystko na ten temat wiadomo i wystarczy sięgnąć do na pozór obfitej i kompetentnej literatury. Nic bardziej mylnego! Wbrew pozorom, wiedza na ten temat zawarta w książkach i czasopismach jest dziurawa jak ser szwajcarski. Pojawiają się informacje o etatach uzbrojenia i sprzętu, ale czymś zupełnie innym są faktyczne stany uzbrojenia i typy broni, jakimi dysponowały poszczególne jednostki. Zdecydowanie najgorzej jest z wiedzą o uzbrojeniu formacji ruchu oporu i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Można odnieść wrażenie, że wokół Muzeum i Instytutu im. Gen. W. Sikorskiego w Londynie grupuje się od lat środowisko, które dysponując ogromnymi archiwami od 70 lat nie było w stanie ustalić nawet tego, ile czołgów Cromwell i Sherman i jakich wersji posiadały jednostki polskie w Wielkiej Brytanii, we Włoszech i na Bliskim Wschodzie. A co tu mówić o samochodach ciężarowych, haubicach M1 kal. 75 mm, haubicach Mk IV kal. 182,9 mm czy skuterze spadochroniarzy Welbike? Badania naukowe wielu zagadnień mają charakter szczątkowy. Powstały wprawdzie rzetelne, dobrze udokumentowane monografie niektórych typów broni strzeleckiej i pancernej, ale brak opracowań analitycznych, porównawczych i będących próbami syntezy tej problematyki. Nieliczne wyjątki, potwierdzające regułę, to ostatnie książki A. Konstankiewicza, K. Satory, A. Glassa, A. Morgały i pochodząca sprzed ponad 30 lat monografia E. Kozłowskiego o próbach modernizacji WP w latach Reszta to przyczynki lub dywagacje poświęcone rozwojowi organizacyjnemu, ewolucji doktryny i taktyki użycia rodzajów wojsk, szkolnictwu itd. Paradoksalne jest to, że stosunkowo najwięcej wiadomo o uzbrojeniu Wojska Polskiego w latach , chociaż znaczna część archiwów została zniszczona w 1939 r. lub przejęta przez Niemców. Oczywiście pojawiły się w ciągu ostatnich kilkunastu lat znakomite, obszerne monografie wielu typów czołgów, samolotów i okrętów, ale to, co jest ich zaletą (obszerna i bogata treść, wiele zdjęć i innych ilustracji, wysoki poziom edytorski i poligraficzny) działa jednocześnie - paradoksalnie - na niekorzyść, bo wymusza wysokie ceny detaliczne. Jest to bariera nie do pokonania dla wielu młodych hobbystów i miłośników oręża polskiego. Proponuję zatem publikację o innym charakterze, wprowadzającą do bardzo obszernego tematu, jakim jest broń i sprzęt bojowy Wojska Polskiego podczas 11 wojny światowej. W jakimś sensie starałem się podsumować aktualny stan wiedzy na ten temat, choć oczywiście nie prezentuję wszystkich typów broni strzeleckiej, możdzierzy, samochodów ciężarowych czy motocykli, jakimi dys- ponowali polscy żołnierze. Wydawca przygotowuje jednak kolejne książki, które będą miały charakter bardziej szczegółowy i szerzej przedstawią wiele typów broni, które siłą rzeczy w tym opracowaniu zostały opisane skrótowo. Dziejami oręża polskiego i wszelkimi typami broni zajmuję się, od kiedy nauczyłem się czytać i pisać a więc... ho! ho!... od kilkudziesięciu lat Zawsze chaałem mieć książkę, w której byłyby opisane i pokazane wszystkie typu broni i innego sprzętu (np. samochody ciężarowe czy motocykle), jakie znajdowały się na wyposażeniu jednostek Wojska Polskiego na różnych frontach li wojny światowej. Była to dla mnie wiedza podstawowa T ak się jednak składa, że takiego opracowania do dziś, ponad 65 lat od zakończenia wojny, w Polsce nie wydano (pomijając pełne błędów i luk opracowanie,prezentuj broń! Oręż żołnierza polskiego' autorstwa J. Magnuskiego, wydane w 1972 r. przez Wydawnictwo Harcerskie,Horyzonty"). Czym to wytłumaczyć? Po raz pierwszy w publikacji książkowej tak obszernie zostały opisane jednostki Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej (do 1931 r. zwanej Flotyllą Pińską). Tekst uzupełniają unikatowe rysunki Marka Soroki Oedyny raz publikowane na łamach nie istniejącego tygodnika.zoł nierz Polski" w latach ). W dziale poświęconym sprzętowi lotniczemu na szczególną uwagę za. sługują rzadko opisywane typy samolotów, których seryjna produkcja miała być rozpoczęta jesienią 1939 r. i na początku 1940 r. Charakter leksykonu narzuca wiele ograniczeń dotyczących objętości opisów oraz liczby ilustracji, ale starałem się umieścić w nich maksymalnie dużo konkretnych informacji. Przepraszam Czytelników, że nie piszę w stylu N. Davisa Oeden z recenzentów tomu l leksykonu miał o to do mnie pretensje), ale równie sensowne są pretensje, że samochody nie osiągają takich prędkości jak samoloty. Po prostu, czym innym są leksykony techniczne, a czym innym beletrystyczne opowieści historyczne. Jeśli proponowany leksykon zostanie życzliwie przyjęty przez Czytelników, w kolejnym wydaniu dodam opisy broni, na której temat zbieram nadal informacje (m.in. możdzierza kal. 106,7 mm, działa plot kal. 94 mm. działa M1 kal. 155 mm, motocykli BSA. Harley-Davidson WLA, transporterów opancerzonych MS i M9. ciągników artyleryjskich Morris Mk III i Mack, ciągników ewakuacyjnych Scammel, czołgu ewakuacyjnego M31. samochodu Humber, samochodów pancernych Marmon Herrington). Niniejsza edycja obejmuje wydane wcześniej oddzielnie tomy: "Broń Wojska Polskiego 193~ Lotnictwo. Marynarka Wojenna" (2006) oraz.broń Wojska Potskiego 193~ Wojska Lądowe' ( ). 10

7 Wojsko Polskie w 1939 r. Pistolet wz Vis kal. 9 mm W latach poszukiwano w Wojsku Polskim możliwości zastąpienia różnych typów pistoletów i rewolwerów, odziedziczonych po armiach państw zaborczych, jednym typem nowoczesnego pistoletu samopow1arzalnego. Brano pod uwagę m.in. zakup licencji na produkcję czeskiego pistoletu CZ wz. 1928, jednak barierą nie do pokonania były wysokie koszty tej operacji (ok dolarów). W IV 1929 r. zakupiono 716 pistoletów tego typu dla polskiej Straży Granicznej oraz pewną liczbę dla służby celnej. Ogółem w latach 192-lf-1930 do Polski wyeksportowano ok pistoletów CZ wz Nad skonstruowaniem nowej broni pracowali w tym czasie specjaliści z Państwowej Wytwórni Uzbrojenia, m.in. inż. Piotr Wilniewczyc i technolog Jan Skrzypiński. W 1931 r. przedstawili prototyp pistoletu wojskowego na amunicję typu Parabellum kal 9 mm. Początkowo miał on oznaczenie WiS wz Broń składała się z 48 podstawowych części. Urząd Patentowy w Warszawie przyznał r. obu konstnuktorom patent nr na Pistol~t samopowtarzalny wz Vis ka\. 9 mm. pistolet samoczynny. Po cyklu kilkuletnich badań i do pracowaniu konstrukcji pistolet został w 1935 r. przyjęty do uzbrojenia pod oznaczeniem Vis wz kał. 9 mm (vis po łacinie znaczy sila). Produkcję seryjną pistoletów podjęła F a bryka Broni w Radomiu. Do uzbrojenia przed wojennej armii polskiej model ten, jako etatową broń osobistą oficerów i podoficerów zawodowych, wprowadzono w 1936 r. Zapolrzebowanie armii szacowano na około pistoletów, a do 1 IX 1939 r. wyproduko wano około egz. Pistolety były noszone w charakterystycznych skórzanych futerałach przy prawym boku na pasie głównym. W kawalerii do kolby pistoletu był zaczepiony karabińczykiem pleciony rzemień skórzany, który zakładano na szyję, co zapobiegało zgubieniu broni, zwłaszcza w działaniach konno. W okresie okupacji Niemcy najpierw kontynuowali produkcję pistoletu na własne potrzeby, wykorzystując zgromadzone w fa b ryce zapasy części. Następnie rozpoczęli produkcję zupełnie nowych egz. w koprodukcji z austriacką firmą Steyr. W 1944 r. produkcję pistoletu przeniesiono do Austrii i kontynuowano ją do IV 1945 r. Szacuje się, że Niemcy wyprodukowali ponad 31 O 000 pistoletów wz (wg innych danych- nawet ). Broń została przyjęta do uzbrojenia Wehrmachtu oraz innych służb mundurowych (policja, straż ochrony kolei itp.). Jednak największym użytkownikiem pistoletu, który otrzymał oznaczenie Pisto/e 35(p), a od VI 1944 r. Pistole M645(p), było lotnictwo niemieckie (Luftwaffe). Pewna liczba pistoletów przekazana została także marynarce wojennej (Kriegsmarine). Często pistolet ten stanowh uzbrojenie partyzantów i członków nuchu oporu. Wiele Visów przetrwało przez niemal cały okres wojny. Pistolet miał dobrą opinię wśród specjalistów. Np. jeden ze znanych ekspertów niemieckich G. Bock tak ocenia Visa:, Cały pistolet jest ciężką i stateczną bronią użytkową o niezawodnym działaniu (... ) będący w moim posiadaniu egzemplarz strzelał znakomicie... ". Dane takt-techn.: Pistolet samopowtarzalny wz Vis Kaliber 9 mm Masa własna : 1 Długość: 200 mm,o kg Długość lufy: 140 mm Wysokość : 160 mm Szybkostrzelność praktyczna: 10 strz./min Prędkość początkowa pocisku: 345m/s Donośność skuteczna: 50 m Nabój: typu Parabellum Masa naboju: 12,0 g Masa pocisku: 7,5 g Pojemność magazynka: 8 nabojów 11