Niezwykle popularny Lech. Gazeta Gnie nie ska

Transkrypt

1 Twórcy Lecha. Gazety Gnie nie skiej do 1914 roku Gra yna Gzella Niezwykle popularny Lech. Gazeta Gnie nie ska nie tylko nie doczeka si monogra cznego opracowania, ale informacje o tym istniej cym od 1895 roku periodyku s niezwykle skromne, enigmatyczne. Cz sto te w literaturze naukowej powielano b dy naros e w ci gu ca ych dziesi cioleci. Powodem braku zainteresowania gnie nie sk gazet jest zapewne brak roczników pisma, szczególnie tych wydanych do wybuchu pierwszej wojny wiatowej 1, co uniemo liwia wszelkie badania prasoznawcze dotycz ce zarówno cech formalnych Lecha, jak i zamieszczanych w nim tre- ci. Pewien wgl d w zawarto periodyku daj przedruki na amach innych polskich gazet tego czasu, które pochodz z gnie nie skiego pisma. To przede wszystkim na ich podstawie oraz dzi ki informacjom o dzia aniach redaktorów Lecha uda o si ustali list twórców pisma z lat , która pozwoli a znacznie uzupe ni dotychczasowy stan naszej wiedzy 2. Pocz tki gazety Pierwszy numer Gazety Gnie nie skiej, od grudnia 1895 r. wydawanej jako Lech. Gazeta Gnie nie ska, zosta wydrukowany z dat 1 pa dziernika 1895 roku 3. Inicjatorem utworzenia w tym mie cie polskiego pisma by miejscowy przemys owiec, w a ciciel drogerii Pod Anio em, Zenon Eugeniusz Lewandowski, który na potrzeby wydawnictwa za o y polsk drukarni, z czasem nosz c nazw Drukarnia Gazety Gnie nie skiej. Niezbyt jasna jest sprawa udzia u w tworzeniu pisma Klemensa Kmiecikowskiego, którego w polskich gazetach wymieniano jako nak adc nowo tworzonego 1 Wed ug ustale Waleriana Wyst pskiego, opublikowanych [w:] W. Wyst pski, Najwi cej Lechów jest poza Gnieznem [w:] Jednodniówka jubileuszowa. Lech. Gazeta Gnie nie ska, Gniezno 1995, s. 8, z okresu do dzisiejszych czasów zachowa y si numery: 1 31, 49 z 1895 r.; z 1896; 1 71, 96 z 1897; 146 z 1900; 48, , 239, , , , 265, , 271, , 289, , z 1901; 251 z 1902; z 1903; 269 z 1906; 219 z 1907; 92, 135, 257, 279 z Najszerszy spis nazwisk osób przygotowuj cych pismo, opracowany przez Lidi Rezler i Waleriana Wyst pskiego, zamieszczono wraz z tekstem tego ostatniego dotycz cym miejsca przechowywania Lecha. Zob. W. Wystepski, Najwi cej Lechów..., dz. cyt., s. 8. Wed ug tego zestawienia redaktorami pisma byli (podaj za orygina em przyp. G. G.): Józef Chociszewski, Józef Ulatowski, Henryk Pawlicki, Piotr Pali ski, 1903 Tomasz Grzesiewicz, Tadeusz Powidzki, Jan Szwemin, Jan Teska, 1910 W adys aw Karpi ski, 1913 Franciszek Babst. 3 Informowa y o tym gazety polskie. Zob. Kronika miejscowa, prowincjonalna i zagraniczna, Kurier Pozna ski, nr 195 z 27 VIII 1895; Wiadomo ci potoczne, Goniec Wielkopolski, nr 196 z 28 VIII 1895; Korespondencje Dziennika Kujawskiego, Dziennik Kujawski, nr 220 z 25 IX 1895; Korespondencje, Dziennik Pozna ski, nr 222 z 27 IX 1895.

2 200 Gra yna Gzella periodyku 4. Kmiecikowski by introligatorem i wed ug komentarzy prasowych mia jedynie odegra rol jakiej marionetki, a gazeta jego b dzie fabrykatem z drugiej r ki ze zmienion form 5. Inicjator Gazety Gnie nie skiej Lewandowski 6 urodzi si 29 lipca 1859 roku w Niewolnie, w powiecie Trzemeszno, jako syn rolnika Kazimierza i Emilii z domu Echaust. Uko czy gimnazjum w remie, nast pnie studiowa farmacj i chemi na Uniwersytecie Jagiello skim oraz chemi w Berlinie, Genewie, Lozannie i Pary u. W 1888 r. osiad w Gnie nie, gdzie do 1899 r. prowadzi drogeri i anga owa si w ró ne inicjatywy spo eczne i polityczne. W tym czasie by twórc i prezesem Zwi zku Drogerzystów Polskich z siedzib w Poznaniu, wspó za o ycielem i sekretarzem Mazurskiej Partii Ludowej w E ku, fundatorem bibliotek dla Mazurów. Po opuszczeniu Gniezna, od 1899 do 1901 roku przebywa w Brazylii. Po powrocie zamieszka w Poznaniu, kupi aptek, pracowa spo ecznie, a w latach wchodzi w sk ad Rady Miejskiej. W 1918 r. by cz onkiem Wydzia u Wykonawczego Rady Ludowej miasta Poznania, gdzie powierzono mu sprawy miejskie w Naczelnej Radzie Ludowej. By pos em polskiego Sejmu Dzielnicowego, uczestniczy w powstaniu wielkopolskim. W latach by cz onkiem Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego, przewodniczy delegacji mazurskiej na konferencj w Wersalu, a nawet zosta pierwszym konsulem generalnym RP w Olsztynie. Lewandowski opublikowa : Repetitorium chemii organicznej (1886), Wychod stwo polskie, stan Parana w Brazylii (1902), S ownik dla drogierzystów, chemików-farmaceutów i pokrewnych zawodów (t. 1, 1914), Co ka dy Mazur dzisiaj wiedzie powinien (1919). Zmar w Poznaniu 23 marca 1927 roku. Gazeta Gnie nie ska wychodzi a z podtytu em Codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów, reprezentowa a ideologi polsko-katolick w umiarkowanym kierunku ludowym, reklamowa a si jako organ w o cian, przemys owców i robotników 7. Przez redakcj pisma wydawanego bez przerwy do grudnia 1914 roku 8 przewin o si wielu redaktorów naczelnych i odpowiedzialnych, jednak ustalenie wszystkich nazwisk, kolejno ci pojawiania si ich w Gnie nie i roli, jak poszczególne osoby odgrywa y w tworzeniu periodyku jest dzi niemo liwe z powodu braku wielu roczników pisma. Zaledwie w kilku bibliotekach zachowa y si niekompletne edycje Lecha. Gazety Gnie nie skiej, które nie pozwalaj na odtworzenie ostatecznego sk adu redakcji 9. 4 Wiadomo ci potoczne, Goniec Wielkopolski, nr 196 z 28 VIII 1895; Rozmaito ci, Kronika Tygodniowa do Przyjaciela Rodzinnego 1895, nr 36, s. 286; Wiadomo ci miejscowe, potoczne i sprawy bie ce, Dziennik Kujawski, nr 199 z 31 VIII Wiadomo ci miejscowe, potoczne i sprawy bie ce, Dziennik Kujawski, nr 199 z 31 VIII 1895; Kronika miejscowa, prowincjonalna i zagraniczna, Kurier Pozna ski, nr 198 z 30 VIII Szczegó y yciorysu Zenona Lewandowskiego zob. J. Oleksi ski, Lewandowski Zenon Eugeniusz [w:] Polski s ownik biogra czny [dalej: PSB], t. 17, Wroc aw 1972, s ; K. Turowski, Historia ruchu chrze cija sko- -demokratycznego w Polsce, t. 1, Warszawa 1989, s. 254; Encyklopedia Gniezna i Ziemi Gnie nie skiej, Gniezno 2011, s W. Jakóbczyk, Prasa w Wielkopolsce ( ) [w:] Historia prasy polskiej, red. J. ojek, t. 2, Warszawa 1976, s Zob. Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 281 z 6 XII 1914; Nasze sprawy, Kurier Pozna ski, nr 280 z 5 XII List nazwisk i kolejno pojawiania si ich w redakcji ustalono na podstawie zachowanych numerów gnie nie skiego pisma, informacji o zmianach personalnych w periodyku podawanych przez polskie gazety tego czasu, wiadomo ci o procesach prasowych Lecha. Gazety Gnie nie skiej wskazuj cych niekiedy, który redaktor, za opublikowanie jakiego tekstu w którym numerze, by s dzony, oraz na podstawie niezbyt szczegó owych ustale Lidii Rezler i Waleriana Wystepskiego. Zob. W. Wyst pski, Najwi cej Lechów..., dz. cyt., s. 8.

3 Twórcy Lecha. Gazety Gnie nie skiej do 1914 roku 201 Pierwsi redaktorzy Pierwszym redaktorem nowo utworzonej Gazety Gnie nie skiej zosta dotychczasowy redaktor inowroc awskiego Dziennika Kujawskiego Józef Chociszewski 10. Urodzi si 28 lutego 1837 r. we wsi Che st, w rodzinie nauczyciela Jakuba i Marii z Dymków. Do Gniezna przyjecha z du ym do wiadczeniem dziennikarskim. Wcze niej pracowa w Dzienniku Pozna skim, Gwiazdce Cieszy skiej oraz w wydawanych w Che mnie: Nadwi laninie, Pia cie, Przyjacielu Dzieci i M odzie y, Katoliku ; w Poznaniu: Dzwonie Wielkopolskim, Lechu, Przegl dzie S owia skim, Wielkopolaninie, Gaw dziarzu Pozna skim, Staszycu, Pobudce do Szerzenia Wstrzemi liwo ci. W Gnie nie pozosta do ko ca ycia. W redakcji Lecha pracowa do pocz tków lutego 1896 r. 11 (z przerw w listopadzie 1895 r., gdy znalaz si w wi zieniu za przest pstwo prasowe pope nione w Dzienniku Kujawskim ). Pó niej wydawa popularne druki dla ludu, pocztówki i gry o tre ci patriotycznej. Do redakcji gazety jednak wraca, powo ywany przez wydawców w zast pstwie uwi zionych redaktorów. Zmar w Gnie nie 11 listopada 1914 roku 12. Gdy pierwszy raz, w listopadzie 1895 r., Chociszewski przerwa prac w redakcji Gazety Gnie nie skiej, zast pi go urodzony 17 sierpnia 1831 roku w Turkowie ko o Buku syn ekonoma Józefa i Petroneli ukaszewiczowej Ludwik Gayzler. Pocz tkowo pracowa jako nauczyciel prywatny, potem zaj si dziennikarstwem. Do chwili przyjazdu do Gniezna by wspó redaktorem pozna skiej O wiaty, Kuriera Pozna skiego, Gazety Pozna skiej, Nowej Gazety Pozna skiej i bochumskiego Wiarusa Polskiego. Potem pracowa jako redaktor odpowiedzialny Go ca Wielkopolskiego, Chor gwi. Gazety Ostrowskiej, Dziennika Kujawskiego. Zmar 8 kwietnia 1911 roku w Poznaniu 13. Komentuj c swoje odej cie z redakcji w lutym 1896 r., Chociszewski napisa : Musia em [odej przyp. G. G.], gdy intryga i grubia stwo poda y sobie r ce, aby mi odebra kawa ek chleba. I dalej: Ów Gayzler podczas mojej niebytno ci wyt umaczy nak adcy, e pod jego redakcj poszed by»lech«w gór itd. Uniewinnia go to poniek d, e pozostaje w biedzie. Lewandowski zacz mi tak dokuczliwie dokucza i traktowa nieomal jak parobka, e wola em z o y redakcj, ani eli czeka na wydalenie. Jest to cz owiek bez zasad moralnych i bez wychowania, pieni dz u niego wszystkim Korespondencje Dziennika Kujawskiego, Dziennik Kujawski, nr 220 z 25 IX 1895; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 221 z 26 IX Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 37 z 14 II Szerzej zob. M. Dere y ski, Józef Chociszewski. ycie, czyny i rodowisko najpracowitszego Wielkopolanina, Szamotu y 1929; W. Sobkowiak, Józef Chociszewski, Gniezno 1937; E. Pie cikowski, Wybitni Wielkopolanie XIX wieku, red. W. Jakóbczyk, Pozna 1959, s, ; W. Sobkowiak, Chociszewski Józef Roman [w:] PSB, t. 3, Kraków 1937, s ; J. Pyzio, Gnie nie skie lata dzia alno ci Józefa Chociszewskiego ( ), w 150 rocznic urodzin [w:] Gniezno. Studia i materia y historyczne, t. 3, Warszawa 1990, s ; Cz. Mykita-Glensk, Chociszewski Józef Roman [w:] S ownik biogra czny katolicyzmu spo ecznego, t. 1, Warszawa 1991, s ; B. Cygler, Chociszewski Józef Roman [w:] S ownik biogra czny Pomorza Nadwi la skiego [dalej: SBPN], t. 1, Gda sk 1992, s Archiwum Pa stwowe w Poznaniu [dalej: APP], Para a Duszniki, Liber baptisatorum 1831, sygn. 38; Bibliogra a historii Polski XIX i XX wieku, t. 3: , vol. 2, Warszawa 2010; p. Ludwik Gayzler, Wielkopolanin, nr 86 z 14 IV 1911; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Or downik, nr 83 z 11 IV 1911; Zgon literata i dziennikarza, Gazeta Grudzi dzka, dod. do nr 44 z 13 IV 1911; Zgon literata i dziennikarza, Przyjaciel Ludu, dod. do nr 44 z 13 IV 1911; Wielkopolska, Gazeta Toru ska, nr 84 z 12 IV E. Marczewska-Sta dowa, Listy Józefa Chociszewskiego do W adys awa ozi skiego, Roczniki Biblioteczne 1959, z. 3 4, s. 452.

4 202 Gra yna Gzella Spó ka akcyjna i nowy sk ad redakcji Kolejna zmiana na stanowisku redaktora Lecha. Gazety Gnie nie skiej nast pi a prawdopodobnie po przekszta ceniu pisma w spó k akcyjn w maju 1896 roku 15. Nowi w a ciciele z dniem 19 stycznia 1897 r. 16 zrezygnowali z pracuj cego w redakcji Gayzlera i redaktorem odpowiedzialnym zosta Stefan Polcyn (urodzony 30 sierpnia 1873 r. w Poznaniu 17 ), który od powstania gnie nie skiego wydawnictwa by zatrudniony w tamtejszej drukarni. Z wykszta cenia by drukarzem, pracowa w zak adzie jako metrampa, by d ugoletnim cz onkiem i prezesem Zwi zku Zawodowego Drukarzy i Pokrewnych zawodów, cz onkiem Towarzystwa M odych Przemys owców i Towarzystwa piewu Chór Farny. Po pierwszej wojnie wiatowej zosta zatrudniony w drukarni Pozna skiej Dyrekcji Kolei Pa stwowych, gdzie awansowa na kierownika. Zmar w Gnie nie 11 sierpnia 1925 roku 18. Na amach gazety jego nazwisko pojawia o si w 1896 (cz numerów podpisanych przez Polcyna jako redaktora odpowiedzialnego znajduje si w Bibliotece UAM), 1900, 1902 i 1908 roku. Wiadomo, e za artyku umieszczony w jednym z lipcowych numerów 1900 r. skazany zosta na trzy miesi ce wi zienia 19, za korespondencj z 1902 r. ukarano go dwoma tygodniami wi zienia 20, za tekst opublikowany w nr 28 z 1908 r. skazano go na miesi c odosobnienia 21. Dnia 22 stycznia 1897 r. w redakcji ponownie pojawi si Chociszewski 22 i pracowa w niej do 1 stycznia 1898 r., kiedy zast pi go tymczasowo Józef Ulatowski 23. O zmianach personalnych w redakcji na amach Post pu napisano: W ci gu dwóch lat jest to trzeci naczelny redaktor tego pisma 24. Ulatowski urodzi si w Racicach nad Gop em 29 pa dziernika 1860 r. jako syn Sera- na i Wandy z Zawadzkich. Studiowa we Wroc awiu, Berlinie i Greifswaldzie. Z wykszta cenia by chemikiem, jednak ci ki wypadek spowodowa, e musia zrezygnowa z uprawiania tego zawodu. Praca w redakcji Lecha by a pierwsz w zawodzie dziennikarskim. Po opuszczeniu Gniezna by redaktorem Dziennika Kujawskiego w Inowroc awiu, w Grudzi dzu Gazety Grudzi dzkiej, Kraju, Przyjaciela Ludu, a po odzyskaniu niepodleg o ci wspó pracowa ze Stra akiem Pomorskim i Od Naszego Morza. Zmar w Grudzi dzu 18 wrze nia 1934 roku Korespondencya. Gniezno, 17 maja, Post p, nr 114 z 19 V Od redakcji, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 18 z 23 I In Namen des Königs!, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 39 z 18 II Wiadomo ci, Praca 1908, nr 33, s. 1131; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 229 z 6 X 1912; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Or downik, nr 230 z 8 X 1912; p. Stefan Polcyn, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 187 z 14 VIII 1925; Z Urz du Stanu Cywilnego, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 203 z 3 IX Wiadomo ci z miasta i prowincji, Post p, nr 220 z 27 IX 1900; Kronika miejscowa, prowincjonalna i zagraniczna, Kurier Pozna ski, nr 220 z 27 IX 1900; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 220 z 27 IX Kronika miejscowa, prowincjonalna i zagraniczna, Kurier Pozna ski, nr 365 z 10 VIII 1902; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 184 z 10 VIII Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 107 z 8 V 1908; Wiadomo ci potoczne, Kuryer l ski, nr 109 z 12 V Od redakcji, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 18 z 23 I Kronika miejscowa, prowincjonalna i zagraniczna, Kurier Pozna ski, nr 5 z 8 I Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 6 z 9 I M. Pietrzyk, Epizody z ycia Józefa Ulatowskiego ( ), Ziemia Kujawska, t. 14: 2000/2001, s ; Inowroc awski s ownik biogra czny, z. 4, Inowroc aw 2000, s

5 Twórcy Lecha. Gazety Gnie nie skiej do 1914 roku 203 Redakcj Lecha Ulatowski opu ci we wrze niu 1898 r. 26, a zwolnione przez niego miejsce zaj Seweryn Markiet, jak zauwa ono w Post pie dawniejszy redaktor 27, chocia nie sprecyzowano czasu, kiedy ju wcze niej pracowa w tym pi mie. Nie uda o si odnale adnych wiadomo ci na temat nowego naczelnego Lecha, który zajmowa to stanowisko do pocz tku 1900 roku, po czym przekaza je Piotrowi Pali skiemu 28. Pali ski urodzi si 17 sierpnia 1853 roku w Fordonie ko o Bydgoszczy, w rodzinie Paw a, obywatela miasta Fordonu i w a ciciela domu oraz kilku mórg ziemi, i Marianny z Bosiackich. Uko czy seminarium nauczycielskie w Kcyni i przez wiele lat pracowa zgodnie ze zdobytym wykszta ceniem. W 1896 r. za krytyk niemieckiego systemu szkolnego zosta pozbawiony prawa wykonywania zawodu nauczyciela. W tej sytuacji zaj si dziennikarstwem. Najpierw pracowa w Gazecie Bydgoskiej, w lipcu 1900 r. za o y w W growcu Pa uczanina mutacj Lecha. Gnie nie skie pismo redagowa od stycznia 1900 do ko ca czerwca 1904 roku. Po opuszczeniu Gniezna kierowa Gazet Gda sk, Dziennikiem Berli skim, Wiarusem Polskim w Bochum. W niepodleg ej Polsce wróci do wyuczonego zawodu. Zmar w W growcu 20 lutego 1950 roku 29. Stosunkowo d ugi pobyt Pali skiego w redakcji Lecha nie przebiega bez zak óce. Redaktor by wielokrotnie skazywany za przest pstwa prasowe na kary wi zienia, i z tego powodu poszczególne numery pisma podpisywa y inne osoby. Mi dzy rokiem 1900 a 1904 zast powali go znani ju redakcji: Józef Chociszewski od stycznia 1902 r. 30 oraz w tym e roku Józef Ulatowski 31 i Stefan Polcyn; a tak e m odzi redaktorzy Tomasz Grzesiewicz, Tadeusz Powidzki i Jan Szwemin. Trzej ostatni byli oskar eni w procesie gnie nie skim za przynale no do tajnego Towarzystwa im. Tomasza Zana. Tu przed matur Grzesiewicz i Powidzki zostali usuni ci z gimnazjum, Szwemina s dzono, gdy by ju studentem 32. Prac w redakcji Lecha zaproponowa im, jeszcze przed og oszeniem wyroku s du, mecenas Antoni Karpi ski prezes Rady Nadzorczej pisma 33. Zdaniem Powidzkiego nie bardzo»fachowy«emerytowany nauczyciel, któremu powierzono redakcj, wywi zywa si ze swego zadania tak nieudolnie, e liczba abonentów zacz a niepokoj co spada 34. Latem 1902 r. ca a trójka sta a si redaktorami 26 Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 220 z 27 IX Korespondencya, Post p, nr 201 z 3 IX Wiadomo ci z miasta i prowincji, Post p, nr 14 z 19 I M. Dere y ski, Piotr Pali ski. Sylwetka wielkopolskiego pisarza ludowego i dzia acza narodowego. W 60-lecie pracy literackiej, Inowroc aw 1933; H. Szatkowski, Pali ski Piotr [w:] PSB, t. 25, Wroc aw 1980, s ; B. Hajduk, Pali ski Piotr [w:] SBPN, t. 3, Gda sk 1997, s ; M. Baar, Piotr Pali ski nauczyciel, redaktor, pisarz, Pozna Wiadomo ci z bliska i z daleka, Wielkopolanin, nr 17 z 22 I 1902; Wiadomo ci z miasta i z prowincji, Post p, nr 16 z 21 I 1902; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 16 z 21 I M. Dere y ski, Doktor z Kujaw, który y nie umia, Wici Wielkopolskie 1936, nr 11, s M. Paluszkiewicz, J. Szews, S ownik biogra czny cz onków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Ksi stwie Pozna skim , Pozna 2000, s. 76, 161, Urodzi si 24 pa dziernika 1855 r. w rodzie Wielkopolskiej, zmar 22 czerwca 1941 r. w Warszawie. Uko czy gimnazjum w remie, nast pnie studiowa prawo w Bonn i Berlinie. Od 1883 r. prowadzi praktyk adwokack w Gnie nie, by obro c w procesach politycznych. Po I wojnie wiatowej przeprowadzi proces polonizacji gnie nie skich organów miejskich. Zosta pierwszym prezesem s du okr gowego w polskim Gnie nie. W grudniu 1939 r. znalaz si w Warszawie. Zob. Encyklopedia Gniezna..., dz. cyt., s T. Powidzki, Ze wiata dziennikarskiego [w:] Pozna skie wspominki. Starzy poznaniacy opowiadaj, Pozna 1960, s. 200.

6 204 Gra yna Gzella Lecha. Z kolei Pali ski, po latach relacjonuj c gnie nie ski proces, nie wspomnia o trzech m odych redaktorach zatrudnionych w Lechu 35. Wielce prawdopodobne wydaje si, e wspomniany anga w 1902 roku by zaj ciem chwilowym, wakacyjnym, w oczekiwaniu na proces, tote udzia Grzesiewicza, Powidzkiego i Szwemina w redagowaniu pisma by w tym e roku znikomy. Grzesiewicz urodzi si 18 lipca 1879 r. w Gnie nie. W latach by uczniem gimnazjum w rodzinnym mie cie. W procesie gnie nie skim 10 czerwca 1903 r. zosta skazany na 3 tygodnie wi zienia. W wi zieniu przebywa od 21 sierpnia do 11 wrze nia 1903 r. 36 W latach by redaktorem odpowiedzialnym Dziennika Bydgoskiego Jana Teski, potem pracowa w Banku Przemys owym jako urz dnik. Zmar 11 maja 1919 r. w Bydgoszczy 37. Powidzki urodzi si 27 wrze nia 1880 r. w Brodnicy, w powiecie remskim, jako syn Leona i Eufrozyny z Drza d y skich. Po wydaleniu z gimnazjum, wraz z kolegami, zaj si prac dziennikarsk w Lechu. W jego przypadku nie by o to jednak zaj cie tymczasowe. Do dziennikarstwa wróci na sta e. W procesie gnie nie skim zosta skazany na kar 6 tygodni wi zienia, któr odsiedzia od 6 lipca do 17 sierpnia 1903 r. 38. Nast pnie przez dwa lata studiowa na uniwersytecie w Darmstadt, ale podczas wakacji wraca do Lecha. Do Gniezna i jego gazety powróci na d u ej w 1907 r., gdy znalaz sta e zatrudnienie w redakcji. Rok pó niej podj prac w Kurierze Pozna skim i Or downiku 39. By wspó organizatorem powstania wielkopolskiego, w czasie II wojny wiatowej prowadzi tajne nauczanie, po wojnie uczy w szkole. Zmar 23 kwietnia 1960 r. w Poznaniu 40. Trzeci wspó redaktor Lecha z 1902 roku Szwemin urodzi si 7 marca 1881 r. w Czerninie, w powiecie sztumskim. Matur w gimnazjum gnie nie skim zda w 1901 r. a nast pnie rozpocz studia neo lologiczne najpierw w Gry- i, potem Monachium i Wroc awiu. W procesie gnie nie skim zosta skazany na kar 6 tygodni wi zienia, któr odsiedzia od 21 sierpnia do 2 pa dziernika 1903 r. 41 Po uko czeniu studiów pracowa jako nauczyciel. Od 1925 roku by kuratorem Okr gu Szkolnego Pomorskiego. Zmar 3 maja 1952 roku w Poznaniu P. Pali ski, Georg Ritter szpieg pruski w Gnie nie. Wspomnienie z ubieg ych lat, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 153 z 6 VII Kronika miejscowa i rozmaito ci, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 207 z 13 IX 1903; P. Pali ski, Georg Ritter..., dz. cyt., s Zob. M. Paluszkiewicz, J. Szews, S ownik biogra czny..., dz. cyt., s. 76; Proces przeciwko gimnazjalistom, Post p, nr 130 z 10 VI 1903; Wyrok na gimnazjalistów polskich, Gazeta Toru ska, nr 132 z 13 VI 1903; Polska, Gazeta Toru ska, nr 212 z 16 IX 1903; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 109 z 13 V 1919; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 111 z 13 V 1919; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Kujawski, nr 111 z 16 V Kronika miejscowa i rozmaito ci, Lech. Gazeta Gnie nie ska, nr 207 z 13 IX 1903; P. Pali ski, Georg Ritter..., dz. cyt., s Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Kurier Pozna ski, nr 20 z 25 I APP, Prezydium Policji w Poznaniu [dalej: PP], sygn. 3650; T. Powidzki, Ze wiata..., dz. cyt., s ; W. Molik, Dziennikarze polscy pod panowaniem pruskim (próba charakterystyki) [w:] Inteligencja polska XIX i XX wieku, t. 3, Warszawa 1983, s. 159; Z. Kaczmarek, Powidzki Tadeusz Micha [w:] Wielkopolski s ownik biogra czny, Warszawa 1983, s. 590; M. Paluszkiewicz, J. Szews, S ownik biogra czny..., dz. cyt., s. 161; Encyklopedia Gniezna..., dz. cyt., s P. Pali ski, Georg Ritter..., dz. cyt., s J. Szews, Szwemin Jan [w:] SBPN, t. 4, Gda sk 1997, s. 333; M. Paluszkiewicz, J. Szews, S ownik biogra- czny..., dz. cyt., s ; Encyklopedia Gniezna..., dz. cyt., s. 581; Zjazd b. oskar onych gimn. gnie nie skiego, Goniec Wielkopolski, nr 253 z 1 XI 1928.

7 Twórcy Lecha. Gazety Gnie nie skiej do 1914 roku 205 W czasie strajku szkolnego Gdy z pocz tkiem lipca 1904 r. Pali ski obj redakcj Gazety Gda skiej 43 w Gnie nie na stanowisku redaktora naczelnego zast pi go Bronis aw Kuczewski, a redaktorem odpowiedzialnym Lecha zosta Jan Teska. Kuczewski urodzi si 12 maja 1867 r. w Siemianicach, w powiecie k pi skim, jako syn Augustyna i Franciszki Nawrockiej 44. Przed przybyciem do Gniezna pracowa na stanowisku redaktora odpowiedzialnego Dziennika Pozna skiego 45. Teska urodzi si 16 lipca 1876 r. w Chojnicy, w powiecie pozna skim, jako syn Antoniego i Antoniny z Go askich. Prac dziennikarsk rozpocz w Or downiku pozna skim, nast pnie zosta redaktorem Gazety Polskiej w Ko cianie. Z takim do wiadczeniem 1 lipca 1904 r. przyby do Gniezna 46 i kierowa pismem do 1 listopada 1907 r. 47 Po opuszczeniu miasta osiad w Bydgoszczy, gdzie za o y Dziennik Bydgoski, którego by wydawc i redaktorem. Dzia alno edytorsk prowadzi równie po zako czeniu pierwszej wojny wiatowej. Zmar 24 marca 1945 roku w Trojanowie pod Sochaczewem 48. Podczas trzyipó letniej pracy redaktora Teski w Gnie nie (podobnie jak Pali skiego) nie oby o si bez ingerencji prokuratury i s du. Wytoczone mu procesy prasowe ko czy y si wyrokami skazuj cymi, tote konieczne by o zast pienie go na stanowisku redaktora odpowiedzialnego. Do chwili opuszczenia miasta przez Tesk zast powali go: Stanis aw Jahnke, Stefan Hoffmann, Stanis aw Szyma ski, Karol Skworz i Tadeusz Powidzki. Pierwszy z nich (ur. ok. 1880) by drukarzem 49, w redakcji Lecha wyst powa jako redaktor odpowiedzialny, zast puj c dotychczasowego redaktora. Gdy Teska opu ci Gniezno i przeniós si do Bydgoszczy, wówczas Jahnke pod y za nim i podj prac w nowo utworzonej rmie. Wkrótce zosta zarz dc drukarni, podpisa równie jako redaktor odpowiedzialny kilka numerów Dziennika Bydgoskiego z 1909 roku. We wrze niu 1915 r. zosta powo any do wojska, zgin na froncie we Francji 10 listopada 1917 r. w wieku 37 lat 50. Hoffmann urodzi si 28 stycznia 1881 r. w rodzie Wielkopolskiej, w rodzinie Wawrzy ca i Bronis awy Neyman. Po uko czeniu gimnazjum w 1901 r. podj prac w katowickim Górno l zaku Jana Jakuba Kowalczyka. Nast pnie wyjecha do Lwowa, gdzie zapisa si do szko y nauk politycznych. Po powrocie do zaboru pruskiego by redaktorem Lecha, Go ca Wielkopolskiego i Gazety Grudzi dzkiej. Jeszcze przed pierwsz wojn wiatow wyjecha do Anglii i Stanów 43 Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 149 z 2 VII 1904; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 149 z 2 VII APP, Akta miasta Poznania. Kartoteka ewidencji ludno ci [dalej: Kartoteka], sygn Wiadomo ci z Wielkiego Ksi stwa Pozna skiego, Gazeta Grudzi dzka, nr 79 z 2 VII 1904; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 282 z 11 XII Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 150 z 3 VII 1904; Polska, Gazeta Toru ska, nr 150 z 5 VII APP, PP, sygn. 4945; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 132 z 12 VI 1907; Wiadomo ci z Wielkiego Ksi stwa Pozna skiego, Gazeta Grudzi dzka, nr 119 z 3 X 1907; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 254 z 5 XI 1907; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 247 z 26 X J. Kutta, Teska Jan [w:] Bydgoski s ownik biogra czny, t. 1, Bydgoszcz 1994, s Adressbuch der Stadt Gnesen [bmw.] 1904, s p. Stanis aw Jahnke, Dziennik Bydgoski, nr 267 z 21 XI 1917.

8 206 Gra yna Gzella Zjednoczonych, a do Grudzi dza powróci z armi gen. Hallera. Po I wojnie redagowa kilka czasopism pomorskich. Zagin w czasie II wojny wiatowej 51. Z Gniezna pochodzi kolejny redaktor Lecha Stanis aw Szyma ski. Urodzi si w tym mie cie 23 wrze nia 1877 r. 52 Redaktorem Lecha by w 1906 i 1907 roku, o czym wiadcz wyroki s dowe skazuj ce go na d ugi pobyt w wi zieniu za przest pstwa prasowe 53. Karol Skworz pochodzi z Górnego l ska. Praca w gnie nie skim Lechu by a najprawdopodobniej jego pierwszym miejscem zatrudnienia. Podobnie jak Jahnke i Szyma ski po s dowych do wiadczeniach w Gnie nie tra nast pnie do Bydgoszczy, gdzie podj prac na stanowisku administratora Dziennika Bydgoskiego. W 1910 r. zatrudni si w bochumskim Wiarusie Polskim, potem w Grudzi dzu wspó pracowa z gazet Wiktora Kulerskiego. Gdy w czasie I wojny wiatowej Niemcy chcieli wydawa osobne edycje Gazety Grudzi dzkiej dla Polaków zaboru rosyjskiego, Skworz zosta przedstawicielem pisma pracuj cym w oparciu o instrukcje przychodz ce z Berlina. Ale gdy lepiej zorientowa si w propruskich planach Kulerskiego, wówczas odmówi dalszej wspó pracy. W latach by zwi zany z pozna sk Prac. Zmar w Mogilnie 5 maja 1920 roku 54. Ostatnie lata przed I wojn Dnia 1 grudnia 1907 roku Tesk na stanowisku redaktora Lecha zast pi Stanis aw Kucik 55, urodzony 27 pa dziernika 1877 r. w Kcyni, jako syn Józefa i Marii Koralewskiej 56. W 1896 r. zda matur w inowroc awskim gimnazjum 57 i podj studia uniwersyteckie 58. W redakcji gnie nie skiego pisma pracowa do 1 pa dziernika 1912 r., kiedy to zosta redaktorem pozna skiego Przemys owca 59. Kucik prawdopodobnie decydowa o pro lu pisma (wytoczone mu procesy prasowe wiadcz o tym, e niektóre numery musia podpisa jako redaktor odpowiedzialny), jednak odpowiedzialno za tre ci zamieszczane na amach periodyku, poza wspomnianym ju Powidzkim, ponosili równie Antoni Konieczny, W adys aw Karpi ski, Adam B a ak, Edmund Rakowski i Ignacy Tasiemski. Konieczny urodzi si 28 grudnia 1887 r. w Osiecznej ko o Leszna, w rodzinie górnika Marcina i Marii Ma kowiak. Prac dziennikarsk rozpocz w G osie l skim, w Lechu pracowa w latach , nast pnie wspó pracowa z Gazet Gda sk i Gazet Chojnick. W czasie I wojny wiatowej i w pierwszych latach po wojnie by redaktorem Dziennika Kujawskiego, a nast pnie zwi za si z Kurierem Pozna skim. Zgin w obozie 51 APP, Kartoteka, sygn ; APP, PP, sygn. 3550; APP, Urz d Stanu Cywilnego w rodzie Wielkopolskiej, urodzenia , sygn. 22; Jubileuszowa ksi ka pami tkowa z okazji 50-lecia Gniazda Gnie nie skiego , Gniezno 1937, s. 31, 55; J. Glensk, Czarna ksi ga prasy l skiej, t. 1, Opole 2007, s APP, PP, sygn. 4945; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 290 z 22 XII Zob. np.: Pierwsze kary wi zienne za spraw szkoln, Kurier Pozna ski, dod. do nr 73 z 16 XII 1906; W obronie polskiej nauki religii, Dziennik Pozna ski, nr 287 z 18 XII S. Podkomorski, Tajne dokumenty cenzury niemieckiej ( ), Warszawa 1919, s. 2; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 53 z 4 III 1908; [Klepsydra], Kurier Pozna ski, nr 105 z 7 V 1920; Smutny koniec, Post p, nr 69 z 24 III 1920; Wiadomo ci miejscowe, Post p, nr 106 z 8 V Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Pozna ski, nr 253 z 3 XI 1907; Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 254 z 5 XI APP, PP, sygn. 3499; APP, Kartoteka, sygn Historia gimnazjum i liceum im. Jana Kasprowicza w Inowroc awiu, cz. 2, Inowroc aw 1995, s T. Filipowicz, Moje wspomnienia ( ), Pozna 1933, s Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 199 z 1 IX 1912.

9 Twórcy Lecha. Gazety Gnie nie skiej do 1914 roku 207 koncentracyjnym Sachsenhausen w kwietniu 1940 r. 60 Redaktorem Lecha w 1910 roku by Karpi ski. wiadcz o tym procesy jakie wytoczono mu za artyku y opublikowane na amach tego pisma 61. Urodzi si 24 czerwca 1885 r. w Trzemesznie 62. Z wykszta cenia by zecerem i pocz tkowo pracowa w Poznaniu 63. W kolejnym, 1911 roku, w redakcji gnie nie skiego pisma pojawi si Adam B a ak. Urodzi si 3 grudnia 1885 r. w Kostrzynie, jako syn Micha a i Józefy Paw owskiej 64. Matur zada w 1905 r. w Gimnazjum w. Marii Magdaleny w Poznaniu, nast pnie studiowa w Berlinie i Halle. W Lechu pracowa do wybuchu I wojny wiatowej. Po wojnie wróci do Gniezna i podj prac w tamtejszym gimnazjum. Lata II wojny sp dzi w Gos awicach, w powiecie koni skim. Nast pnie wróci do szko y w Gnie nie. Zmar 7 wrze nia 1956 r. 65 W 1911 roku redaktorem odpowiedzialnym Lecha by równie Rakowski 66. Urodzi si w Ko minie 30 pa dziernika 1876 r. Przez pewien czas pracowa w Berlinie jako korespondent w Biurze Prasowym. Nast pnie we wrze niu 1911 r. przeniós si do Poznania (zdaniem policji planowa utworzy w Lubawie czasopismo, co nie dosz o do skutku). Pod koniec roku znalaz si wi c w Gnie nie i przez krótki czas podpisywa si jako redaktor odpowiedzialny Lecha. W kolejnych latach redagowa Gazet Chojnick, Gazet wieck, a po I wojnie wiatowej Kurier Pozna ski 67. Tasiemski zosta redaktorem Lecha w 1912 roku. Z wykszta cenia by drukarzem. Po wojnie pracowa w drukarni Uniwersytetu Pozna skiego, najpierw by sekretarzem, a nast pnie prezesem Zwi zku Zawodowego Drukarzy i sekretarzem Polskiego Towarzystwa Gra cznego w Poznaniu 68. Zmar w 1953 roku 69. Gdy 1 pa dziernika 1912 r. Kucik przeniós si do Poznania, jego miejsce na stanowisku redaktora naczelnego Lecha obj Jan Szma da 70. Urodzi si 29 marca 1889 roku w Kobylnikach ko o Kruszwicy, w rodzinie Franciszka i Anastazji z Laskowskich. Uczy si w progimnazjum w Trzemesznie i gimnazjum w Inowroc awiu, z którego wydalono go przed matur. Wówczas podj prac w Gazecie Ostrow- 60 APP, Kartoteka, sygn ; APP, PP, sygn. 3572, 3745, 4949; A. Romanow, Gda ska prasa polska , Warszawa 1994, s. 60, 81; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 291 z 23 XII Zob. np.: APP, PP, sygn. 3561; Nasze sprawy, Kurier Pozna ski, dod. do nr 204 z 6 IX 1910; Dwa miesi ce wi zienia za obraz majestatu!, Post p, nr 205 z 7 IX 1910; Kronika s dowa, Dziennik Pozna ski, nr 205 z 7 IX 1910; Wiadomo ci z Wielkiego Ksi stwa Pozna skiego, Gazeta Grudzi dzka, dod. do nr 72 z 17 VI APP, Kartoteka, sygn Rodowody miasta Poznania, Post p, nr 253 z 5 XI APP, USC Kostrzyn, Ksi ga urodze 1885, sygn Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 70 z 26 III 1914; Encyklopedia Gniezna..., dz. cyt., s APP, PP, sygn APP, PP, sygn. 2744, 3738; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 154 z 11 VII 1912; Z ró nych stron, Dziennik Pozna ski, nr 156 z 12 VII 1912; Nie wolno bezkarnie szarpa czci ludzkiej, Nowy Kurier, nr 151 z 4 VII APP, PP, sygn. 2730; Z ota ksi ga Zwi zku Drukarzy Polskich i Pokrewnych zawodów (dawniejszego Stowarzyszenia Drukarzy Polskich) w Poznaniu, Pozna 1921, s. 26; A. Le niewski, Dzieje drukarni Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w latach , Pozna 1969, s. 66; S ownik polskich towarzystw naukowych, t. 2, cz. 2, Warszawa 1994, s. 169; J. Sternal, A. Choniawka, Zwi zek Zawodowy Drukarzy w okr gu pozna skim w latach , Pozna 1971, s APP, Zwi zek Zawodowy Pracowników Poligra i. Zarz d Okr gu w Poznaniu, sygn APP, PP, sygn Praktyk ówczesnych redakcji by o podpisywanie niektórych numerów przez redaktora rzeczywistego. Szma da równie to czyni, o czym wiadcz wytaczane mu procesy.

10 208 Gra yna Gzella skiej, nast pnie by zatrudniony w Dzienniku Bydgoskim (1909) i ponownie w Gazecie Ostrowskiej. W pa dzierniku 1912 r. obj redakcj Lecha. W Gnie nie dzia a w Towarzystwie Czytelni Ludowych i Towarzystwie Samopomocy Naukowej. W czasie I wojny, po zawieszeniu Lecha, pracowa w redakcji Kuriera Pozna skiego ; w 1919 r. redagowa Dziennik Urz dowy Naczelnej Rady Ludowej. Zmar 30 lipca 1919 roku w Bninie 71. Ze Szma d w redakcji Lecha wspó pracowa wspomniany ju B a ak, a tak e Antoni Wieczorek, Franciszek Babst i Andrzej Ro a ski. Wieczorek urodzi si 30 grudnia 1886 r. w Chaw odnie ko o W growca, jako syn Jana i Franciszki z Che mi skich 72. Po uko czeniu szko y ludowej w 1900 r. rozpocz nauk drukarstwa w drukarni gnie nie skiej. Po uzyskaniu tytu u czeladnika drukarskiego pracowa w zak adach typogra cznych Krakowa, Berlina i Bydgoszczy. W drukarni Dziennika Bydgoskiego, gdy z powodu procesów prasowych powstawa vacat na stanowisku redaktora odpowiedzialnego, podpisywa niektóre numery tego pisma (1910) 73. Do Gniezna i redakcji Lecha powróci w roku 1912 ( wiadcz o tym daty procesów). W czasie I wojny wiatowej s u y w armii niemieckiej i walczy na froncie zachodnim. Po wojnie znalaz si w Grudzi dzu, gdzie zosta zatrudniony w drukarni. W 1923 r. zda egzamin mistrzowski w zawodzie zecerskim 74, by kierownikiem technicznym u Wiktora Kulerskiego i, w miar potrzeb, redaktorem Gazety Grudzi dzkiej. Od 1935 roku by wspó w a cicielem Drukarni Rzemie lniczej w Grudzi dzu. Po II wojnie wiatowej dalej pracowa w wyuczonym zawodzie. Zmar w Grudzi dzu 25 kwietnia 1978 roku 75. Babst urodzi si 8 pa dziernika 1868 r. w Sucho ówce, w powiecie inowroc awskim 76. Pocz tkowo by zatrudniony w Dzienniku Bydgoskim, ale 1 pa dziernika 1910 r. przeniós si do Ostrowa 77, gdzie redagowa Gazet Ostrowsk 78. Pó niej znalaz si w Gnie nie, gdzie przebywa do 1921 roku. Nast pnie pracowa jako redaktor w Poznaniu. Redagowa Gazet Powszechn i dodatek do tego pisma Kraj i wiat. W stolicy Wielkopolski zwi za si z Polsk Parti Socjalistyczn, by skarbnikiem Okr gowego Komitetu Wykonawczego PPS w Poznaniu, organizowa strajki robotników rolnych i le nych 79. Ostatnim redaktorem odpowiedzialnym Lecha. Gazety Gnie nie skiej przed 71 APP, PP, sygn. 3732; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 19 z 24 I 1909; Dziesi ciolecie Tow. Samopomocy Naukowej w Gnie nie, Or downik, nr 127 z 6 VI 1912; Sprawy dzielnicowe, Dziennik Kujawski, nr 18 z 24 I 1919; Wiadomo ci miejscowe i potoczne, Dziennik Kujawski, nr 174 z 1 VIII 1919; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 178 z 5 VIII 1919; Z Pozna skiego, Pielgrzym, nr 93 z 9 VIII 1919; Wiadomo ci potoczne, Gazeta Gda ska, nr 173 z 12 VIII 1919; E. Szma da, Szma da Jan [w:] S ownik biogra czny katolicyzmu spo ecznego w Polsce, t. 3, Lublin 1995, s ; M. Paluszkiewicz, J. Szews, S ownik biogra czny..., dz. cyt., s Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, Oddzia zbiorów specjalnych, spu cizna Stanis awa Por by, nr akcesji D 49/12; In der Strafsache, Dziennik Bydgoski, nr 14 z 18 I 1911; S. Por ba, Calendarium grudzi dzkie [w:] Kalendarz grudzi dzki 1998, Grudzi dz 1998, s Z Pozna skiego, Pielgrzym, nr 97 z 13 VIII Wiadomo ci z naszych i dalszych stron, Gazeta Grudzi dzka, nr 136 z 24 XI J. Krzy, Kalendarium Grudzi dz 2000, Grudzi dz 1999, s APP, Kartoteka, sygn ; APP, PP, sygn APP, PP, sygn. 4945; Wiadomo ci potoczne, Dziennik Bydgoski, nr 224 z 2 X Sylwetki poznaniaków. Albin Babst, Kronika Miasta Poznania 1972, nr 2, s Tam e; A. Czubi ski, E. Makowski, Klasowy ruch robotniczy w Wielkopolsce w okresie II Rzeczypospolitej, t. 1, Pozna 1963, s. 136.

11 Twórcy Lecha. Gazety Gnie nie skiej do 1914 roku 209 wybuchem I wojny wiatowej by Andrzej W adys aw Ro a ski. Urodzi si 2 wrze nia 1887 r. w Wierzenicy, jako syn Kazimierza i Barbary z Popli skich 80. Uko czy Akademi Muzyczn w Sondershausen, nast pnie studiowa polonistyk we Lwowie. Przez pewien czas pracowa w Katowicach, gdzie by dyrygentem tamtejszych polskich towarzystw piewaczych 81. Redaktorem Lecha zosta tu przed wybuchem I wojny wiatowej i w jej pocz tkach. Wcielony do wojska s u y w armii niemieckiej i dosta si do niewoli rosyjskiej 82. Po wojnie pracowa w redakcji S owa Pomorskiego i Dnia Pomorskiego 83. By cz onkiem Syndykatu Dziennikarzy Pomorskich, Konfraterni Artystów, Bractwa Strzeleckiego, dyrygentem toru skiego chóru Moniuszko. Przed wybuchem II wojny wiatowej przeniós si do Poznania, gdzie zosta redaktorem Wielkopolanina. Po wojnie mieszka w Szczecinku i S upsku. Zmar 15 stycznia 1956 r. w S upsku 84. Zako czenie W latach przez redakcj Lecha przewin o si 25 redaktorów, którzy co zrozumia e wp ywali na pro l pisma i zamieszczane w nim tre ci. W tej grupie przewa ali ludzie urodzeni w Wielkopolsce, jedynie Szwemin pochodzi z Pomorza Gda skiego, a Skworz ze l ska. Podejmuj c prac w redakcji gnie nie skiego pisma, byli lud mi stosunkowo m odymi. W charakteryzowanej grupie przewa- ali dwudziestolatkowie (15 osób) i trzydziestolatkowie (4 osoby). Jeden z redaktorów mia uko czone 40 lat, dwaj 50, a jeden by powy ej 60. roku ycia. W przypadku dwóch nie uda o si ustali wieku, w którym podj li prac w redakcji. W ród redaktorów Lecha. Gazety Gnie nie skiej pi ciu mia o uko czone studia wy sze, a czterech by o zawodowymi drukarzami. Cz z prezentowanego grona mia a za sob do wiadczenia dziennikarskie, przede wszystkim w pismach pozna skich, ale równie w ko cia skiej Gazecie Polskiej, Gazecie Ostrowskiej i Dzienniku Bydgoskim. Po zako czeniu wspó pracy z Lechem redaktorzy tra li mi dzy innymi do Dziennika Bydgoskiego (5 osób), Kuriera Pozna skiego (4 osoby), Gazety Grudzi dzkiej (4 osoby), Dziennika Kujawskiego w Inowroc awiu (3 osoby), Gazety Gda skiej (2 osoby), Wiarusa Polskiego w Bochum (2 osoby), Gazety Chojnickiej (2 osoby), i innych. Wyj tkowo wielu twórców Lecha, bo ponad po ow, mo na zaliczy do zawodowych dziennikarzy, którzy pracowali w tej profesji wiele lat i byli w stanie zarobi na ycie, uprawiaj c ten zawód. Wszyscy tworzyli pismo kszta tuj ce wiadomo narodow czytelników, walcz ce o j zyk polski, poruszaj ce najaktualniejsze problemy spo eczne i polityczne. 80 APP, PP, sygn Polska, Gazeta Toru ska, nr 210 z 13 IX Wiadomo ci miejscowe i prowincjonalne, Post p, nr 54 z 7 III 1915; Polska, Gazeta Toru ska, nr 56 z 10 III W. Pepli ski, Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej System funkcjonowania i oblicze spo- eczno-polityczne prasy polskiej, Gda sk 1987, ss. 93, K. Przybyszewski, Ro a ski Andrzej W adys aw [w:] SBPN, t. 4, Gda sk 1997, s ; ten e, Ro a ski Andrzej W adys aw [w:] Toru ski s ownik biogra czny, t. 2, Toru 2000, s