Turystyka rozwija się na terenach, które posiadają określone walory, czyli pojedyncze podstawowe dobra turystyczne lub ich zespoły, stworzone przez

Transkrypt

1 Turystyka rozwija się na terenach, które posiadają określone walory, czyli pojedyncze podstawowe dobra turystyczne lub ich zespoły, stworzone przez naturę (przyrodnicze) albo dzięki działalności człowieka (antropogeniczne zarówno te, które w momencie powstania nie były przewidziane dla turystów, ale na skutek upływu czasu stały się bardzo istotnymi atrakcjami turystycznymi, jak i te wytworzone z myślą o turystach) lub też stanowiące ogólne czynniki egzystencji i aktywności społecznej. Wszystkie one tworzą jądro produktu turystycznego obszaru, cel, dla którego człowiek opuszcza swoje miejsce zamieszkania i staje się turystą. Aby jednak podróżny był w stanie skorzystać z tych dóbr, niezbędna jest odpowiednia dostępność komunikacyjna terenu ich występowania. Ważne jest bowiem to, aby turysta mógł za pomocą preferowanych przez siebie środków transportu dotrzeć do miejsca docelowego i poruszać się po nim. Celem artykułu jest zaprezentowanie dostępności komunikacyjnej jednego z polskich metropolitalnych miast Krakowa oraz określenie preferencji odwiedzających go gości w zakresie rodzaju wykorzystywanego przy przyjeździe środka transportu. Rozważania oparto na wynikach badań ruchu turystycznego, przeprowadzonych w 2005 r. pod nadzorem Małopolskiej Organizacji Turystycznej. Problematyka ta wydaje się o tyle istotna, że odpowiednia dostępność komunikacyjna jest warunkiem koniecznym (choć niewystarczającym) do podjęcia wszelkich inwestycji w zakresie tworzenia produktu rzeczywistego infrastruktury turystycznej. Ta ostatnia ma sprzyjać zaspokajaniu potrzeb bytowych turystów w miej-

2 Renata Seweryn scu docelowym, jak również usprawnianiu ruchu turystycznego, zwiększaniu jego liczebności i różnorodności oraz zmniejszaniu jego sezonowości. W ten sposób właściwa dostępność komunikacyjna przyczynia się do wzrostu korzyści z turystyki, osiąganych na danym obszarze. Kraków, miasto o ogromnym dziedzictwie historycznym i kulturowym, główny ośrodek polityczny, gospodarczy, a także medialny kraju, jest korzystnie położony na skrzyżowaniu najważniejszych (istniejących i projektowanych) szlaków komunikacyjnych (blisko aglomeracji śląskiej i południowej granicy Polski), przebiegających z północy Europy na południe oraz z jej zachodu na wschód. Można do niego dotrzeć samochodem, autobusem, koleją lub samolotem. Rys. 1. Ważniejsze drogi krajowe i wojewódzkie przebiegające przez Kraków Źródło: opracowanie własne na podstawie: Układ podstawowych dróg kołowych zlokalizowany jest w centrum aglomeracji, gdzie przebiegają dwie drogi międzynarodowe E77 i E40. Pozostałą sieć dróg

3 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa publicznych w obszarze miasta stanowią drogi krajowe i wojewódzkie (rys. 1), powiatowe, gminne oraz wewnętrzne. Gęsto rozwinięta sieć dróg kołowych (3,38 km/km 2 ) pozwala dotrzeć do Krakowa samochodem z wielu miejsc w kraju i za granicą 1. Kraków posiada regularne połączenia autobusowe ze wszystkimi większymi miastami w Polsce i z wieloma miastami w Europie. Znajduje się tu duża liczba firm przewozowych, obsługujących zarówno połączenia międzynarodowe, jak i międzyregionalne (dalekobieżne). Na uwagę zasługują zwłaszcza regularne linie PKS w Krakowie SA, łączące miasto z zagranicą (z Demianowską Doliną na Słowacji, Budapesztem i Iwano-Frankowskiem) oraz z takimi miejscowościami w kraju, jak: Cieszyn, Giżycko, Kołobrzeg, Krynica, Lesko, Pobierowo, Poznań, Zgorzelec oraz Karwia i Ustka (z Zakopanego) 2. Wśród innych przewoźników wymienić trzeba Eurolines Polska, oferującego regularne połączenia z Anglią, Austrią, Belgią, Białorusią, Czechami, Danią, Estonią, Francją, Grecją, Hiszpanią, Holandią, Irlandią, Litwą, Luksemburgiem, Łotwą, Niemcami, Norwegią, Szwajcarią, Szwecją, Włochami oraz z 184 miejscowościami w Polsce 3. Z kolei Biuro Podróży Jordan proponuje międzynarodowe połączenia z Austrią, Belgią, Czechami, Francją, Litwą, Szwajcarią i Włochami 4. Sukcesywnie modernizowana sieć połączeń autobusowych zapewnia też sprawną komunikację w regionie autobusy docierają do większości miejscowości w Małopolsce. Preferujący podróż pociągiem również łatwo mogą dotrzeć do Krakowa, gdyż przez miasto przebiegają m.in. 5 : kolejowa linia na osi północ południe (Kraków Warszawa), kolejowa linia magistralna na osi wschód zachód (Kraków Katowice), kolejowa linia na osi wschód zachód (Kraków Oświęcim, z odgałęzieniem w kierunku południowym do Kalwarii Zebrzydowskiej). Pociągi ekspresowe i Intercity przemierzają trasę do Warszawy w ciągu 2,5 godziny 8 razy na dobę, a do Gdyni w ciągu 8 godzin 4 razy na dobę. Bezpośrednie połączenia kolejowe PKP pozwalają dotrzeć w ciągu kilku godzin do takich miast Europy, jak: Berlin, Bratysława, Bruksela, Budapeszt, Bukareszt, Frankfurt, Hamburg, Kijów, Kolonia, Koszyce, Lwów, Moskwa, Pecs, Praga, Wiedeń, Wilno

4 Renata Seweryn Otwarciu Krakowa na świat sprzyja ponadto nowoczesny i stale rozbudowywany Międzynarodowy Port Lotniczy im. Jana Pawła II w Krakowie Balicach, drugi pod względem wielkości w kraju. Znajduje się on 11 km od centrum (przy autostradzie A4) i obszarem swego bezpośredniego oddziaływania obejmuje ok. 7,9 mln mieszkańców w promieniu 100 km, co odpowiada czasowi dojazdu ok. 90 minut. Jest to uznawane za światowy standard w ocenie potencjalnego rynku pasażerskiego 7. Rys. 2. Sieć bezpośrednich połączeń lotniczych do i z Krakowa Źródło: MPL w Krakowie Balicach pełni rolę lotniska międzynarodowego (przyloty i odloty dla rozkładowych i nierozkładowych linii zagranicznych, zapewnienie pełnej obsługi inspekcyjnej, celnej i imigracyjnej oraz weterynaryjnej i fitosanitarnej 8 ). W styczniu 2006 r. port obsługiwał 31 regularnych połączeń lotniczych, realizowa Ibidem.

5 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa nych przez 16 przewoźników: LOT Polish Airlines, Aer Lingus, Alitalia, Austrian Airlines, British Airways, Centralwings, CSA Czech Airlines, EasyJet Airline Co. Ltd, Germanwings, Lufthansa, Malev Hungarian Airlines, Norwegian, Ryanair, SkyEurope, Styrian Spirit, Swiss International Air Lines miasta posiadają bezpośrednie połączenia z Krakowem (rys. 2). Prężnie rozwija się sieć połączeń zapewniana przez tanich przewoźników: Centralwings, EasyJet, SkyEurope, Germanwings, Air France, EL-AL Israel Airlines, Eurolot 10. Oprócz MPL Kraków Balice na terenie powiatu krakowskiego znajduje się też lotnisko sportowe o trawiastej nawierzchni w Pobierniku Wielkim (gmina Igołomia-Wawrzeńczyce) 11. Trzeba dodać, że komunikacja w Krakowie w ostatnich latach rozwija się bardzo dynamicznie (w porównaniu z resztą kraju), a mianowicie 12 : powstaje krakowskie centrum komunikacyjne obejmujące nowy dworzec PKP, Rondo Mogilskie, tunel tramwajowy, regionalny dworzec autobusowy, miasto ma już południową obwodnicę, a w najbliższych latach (do 2012 r.) jest w planach jej pełne zamknięcie, są budowane oraz planowane miejskie drogi szybkiego ruchu, usprawniające komunikację między krakowskimi dzielnicami, obwodnicą oraz trasami wylotowymi z miasta (m.in. trasa centralna, skotnicka, płaszowska i inne), realizowana jest koncepcja krakowskiego szybkiego tramwaju, planowana jest szybka kolej aglomeracyjna. Inwestycje te nie są bez znaczenia zarówno dla mieszkańców, jak i dla turystów przyjeżdżających tutaj w celach poznawczych, rozrywkowych, religijnych i wielu innych oraz dla ceniących swój czas przedsiębiorców i biznesmenów. Scharakteryzowana wyżej krakowska dostępność komunikacyjna jest w różnym stopniu wykorzystywana przez gości przyjeżdżających do miasta. Informacji na ten temat dostarczają m.in. wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w Krakowie w II i III kwartale 2005 r. pod nadzorem Małopolskiej Organizacji 9 Ibidem

6 Renata Seweryn Turystycznej 13. Respondentami byli odwiedzający Kraków, czyli turyści (przebywający w mieście kilka dni) oraz przyjeżdżający tutaj na jeden dzień. W sumie ankietą objęto 4015 osób 14. Badania dowodzą, że najwięcej odwiedzających Kraków w 2005 r. przybyło do miasta samochodem (25,63%) i autokarem (25,55%) w sumie ponad połowa odwiedzających (rys. 3). Niewiele mniej gości przyleciało samolotem (22,42%). Pociągiem przyjechała niecała 1/5 turystów (17,11%), a mniej niż 1/10 wykorzystała autobus linii regularnej (7,65%). Tylko nieliczni (1,64%) użyli tzw. innego środka (autostop, motor, motorower, rower itp.). Rys. 3. Struktura przyjazdów osób odwiedzających do Krakowa w 2005 r. według rodzaju wykorzystywanego środka transportu Rola poszczególnych rodzajów środków transportu była odmienna, jeśli chodzi o odwiedzających z Polski i zagranicy. I tak Polacy najczęściej wykorzystywali własny samochód (34,63%). Na drugim miejscu w tej grupie znalazł się autokar (26,97%), na trzecim pociąg (22,45%), a na czwartym autobus 13 Projekt finansowany ze środków budżetu miasta Krakowa oraz Małopolskiej Organizacji Turystycznej. 14 Szerzej na temat metodologii i charakterystyki badań zob.: Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku Raport końcowy, zespół: T. Grabiński, R. Seweryn, A. Gut-Mostowy, L. Mazanek, A. Wilkońska, J. Kobus, pod kier. K. Borkowskiego, MOT, Kraków 2005, s. 6 7,

7 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa linii regularnej (12,63%). Niewielkie znaczenie miał tzw. inny środek (2,28%), a najmniejsze samolot (1,03%). Przyjeżdżający z zagranicy preferowali samolot (49,19%). Następny w kolejności autokar miał już ponad połowę mniejszy udział (23,78%), a tylko niewiele ponad 10% wybrało samochód (14,36%) i pociąg (10,43%). Najmniej cudzoziemców skorzystało z autobusu linii regularnej (1,40%) i tzw. innego środka (0,84%). Środek transportu wykorzystywany przez przybyłych do Krakowa w 2005 r. był istotnie skorelowany (statystyka U > 3,0) z następującymi ich cechami demograficznymi wiek: U = 31,75, wykształcenie: U = 25,54, status zawodowy: U = 36,74, status materialny: U = 27,04. Rys. 4. Wiek a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Uwzględniając wiek odwiedzających, trzeba stwierdzić, że autokar jako środek transportu był preferowany przez aż trzy grupy osób (rys. 4) najmłodszych, tj. do 16 lat (46,34%) oraz najstarszych, tj lata (50,61%) i powyżej 65 lat (46,64%). Osoby z tych przedziałów znacznie rzadziej wybierały inny środek

8 Renata Seweryn transportu niż autokar, przy czym dla dzieci był to pociąg (15,24%), a dla seniorów samolot (odpowiednio 21,22% i 24,63%). Ten ostatni sposób przyjazdu do Krakowa cieszył się dużą popularnością zwłaszcza wśród gości w wieku lata (33,42%), choć relatywnie często korzystali z niego także przybysze z przedziałów wiekowych lata (25,75%) i lata (25,66%). Niemniej jednak dla tych dwóch grup największe znaczenie miał samochód (odpowiednio 42,49% i 36,33%), podczas gdy wśród turystów w wieku lata odgrywał on rolę drugorzędną (27,55%). Pociągiem przyjechało do miasta najwięcej młodzieży (17 24 lata) 24,65%, chociaż niewiele mniej osób z tej grupy wiekowej przybyło autokarem 22,99%. Również autobus linii regularnej najczęściej zaznaczany był przez osoby młode, tj. w wieku lata (14,40%) i do 16 lat (9,76%). Podobnie kształtowała się sytuacja odnośnie do innego środka transportu, choć tutaj kolejność była odwrotna w największym stopniu skorzystali z niego najmłodsi (do 16 lat 3,66%), a w nieco mniejszym młodzież (17 24 lata 2,86%). Rys. 5. Wykształcenie a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Biorąc pod uwagę wykształcenie, trzeba zauważyć, że wśród odwiedzających legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych dominował samolot (33,72%), a nieznacznie mniejszy udział posiadał samochód (29,90%). Wśród gości z wykształceniem średnim preferowany był autokar (26,50%), lecz niewiele mniej

9 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa turystów zaliczanych do tej grupy przybyło do Krakowa samochodem (25,80%). Z kolei wśród osób posiadających wykształcenie tzw. inne (podstawowe, zawodowe, zasadnicze, licencjackie itp.) zdecydowanie przeważał autokar (53,93%), choć relatywnie najwięcej gości zakwalifikowanych do tej grupy wybrało także autobus linii regularnej (12,66%). Z pociągu i innego środka transportu stosunkowo najczęściej korzystali odwiedzający legitymujący się ukończeniem szkoły średniej (odpowiednio 18,61% i 2,33%). Z analizy rys. 5 wynika, że w miarę wzrostu poziomu wykształcenia zwiększa się rola samolotu i samochodu, a zmniejsza rola autokaru i autobusu linii regularnej jako środka transportu wykorzystywanego przez turystów przybywających do Krakowa. Rys. 6. Status zawodowy a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Również status zawodowy odwiedzających Kraków determinował rodzaj wykorzystywanego środka transportu (rys. 6). Uczniowie oraz emeryci i renciści najczęściej przyjeżdżali do miasta autokarem (odpowiednio 46,53% i 53,19%), co jest zgodne z wcześniejszymi wynikami badań, wskazującymi na istnienie korelacji między wiekiem odwiedzających i wykorzystywanym przez nich środkiem

10 Renata Seweryn transportu. Na drugim miejscu przez uczniów wybierany był pociąg (16,78%), a na kolejnym autobus linii regularnej (16,11%). Emeryci i renciści stosunkowo często korzystali z samolotu (20,27%), ale prawdopodobnie ta sytuacja odnosiła się do rynku silver head z zagranicy. Z kolei studenci najchętniej podróżowali pociągiem (27,35%), nieco mniejsze znaczenie miał dla nich samolot (22,44%) i samochód (21,32%). Ten ostatni środek transportu odgrywał natomiast istotną rolę dla bezrobotnych (38,61%), aktywnych zawodowo (37,47%) i osób zajmujących się domem (33,18%), przy czym o ile ci pierwsi stosunkowo często wybierali także pociąg 29,70% (przypuszczalnie ze względu na relatywnie niższe koszty przejazdu), to dla dwóch pozostałych grup był to samolot odpowiednio 27,55% i 28,18% (co pozwala zakładać, że pracującym towarzyszył w podróży niepracujący współmałżonek). Autobus linii regularnej w żadnej z grup nie był dominującym środkiem transportu, a największym powodzeniem cieszył się on wśród uczniów (16,11%) i bezrobotnych (15,84%). Również inny środek nie wykazywał istotnego znaczenia dla żadnej z grup zawodowych, a w największym procencie korzystali z niego uczniowie (4,03%). Rys. 7. Status materialny a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Badając korelację pomiędzy wykorzystywanym środkiem transportu a statusem materialnym odwiedzających, można zauważyć wyraźną tendencję do zmniej-

11 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa szania się udziału samolotu i samochodu, a zwiększania autokaru i autobusu linii regularnej wraz z pogarszaniem się sytuacji ekonomicznej turystów (rys. 7). Wyjątek stanowią osoby określające swój status jako bardzo zły, które najczęściej podróżowały samochodem (60,00%), a nieco rzadziej autobusem linii regularnej i samolotem (po 20,00%). Wysoki udział linii lotniczych wśród tej grupy wzbudza wątpliwości, chociaż mogło to dotyczyć osób korzystających z tanich przewoźników lub, o czym już wspomniano, osób zajmujących się domem i podróżujących w towarzystwie bogatszych współmałżonków (nie zawsze badani określają status gospodarstwa domowego, lecz swój indywidualny). Największy odsetek odwiedzających Kraków o bardzo dobrym i dobrym statusie materialnym przybył do miasta samolotem (odpowiednio 46,75% i 27,13%), choć udział samochodu w tych grupach był też relatywnie wysoki (odpowiednio 27,59% i 26,97%). W przypadku osób o dobrej sytuacji finansowej niewiele mniejszy procent gości podróżował także autokarem (20,95%) i pociągiem (17,54%). Autokar wskazywany był jednak najczęściej przez turystów określających swój status jako zły (50,00%) i średni (36,77%). Duża część zaliczana do tej ostatniej klasy dochodowej przybyła do Krakowa także samochodem (22,81%) i pociągiem (18,62% najwięcej spośród analizowanych grup). Również relatywnie najchętniej wykorzystywali oni inny środek transportu (2,09%). Osoby o złej sytuacji materialnej stosunkowo często wybierały autobus linii regularnej (18,75%). W przypadku zachowań odwiedzających podczas podróży i pobytu w Krakowie zachodzi istotna zależność pomiędzy wykorzystywanym środkiem transportu a: towarzystwem w podróży: U = 71,05, organizatorem przyjazdu: U = 63,05, głównym celem przyjazdu: U = 45,20, kwotą wydatkowaną na pobyt: U = 41,55, miejscem noclegu: U = 41,21, częstotliwością wizyt: U = 37,88. Jeśli chodzi o towarzystwo w podróży do Krakowa, to największa liczba gości przyjeżdżających z grupą zorganizowaną skorzystała z autokaru (79,71%). Pozostałe środki transportu były przez te osoby rzadko używane (rys. 8), a najwięcej turystów przyleciało samolotem (10,31%). Z kolei dla osób podróżujących z rodziną, przyjaciółmi oraz samotnie najważniejszy był samochód (odpowiednio 44,65%, 31,30% i 28,44%). Wśród tych, którzy przybyli bez towarzystwa, relatywnie dużą rolę odgrywał także pociąg (26,32%), a ponadto najczęściej spośród analizowanych grup zaznaczali oni jako środek transportu autobus linii regularnej (20,12%). Ci zaś, którym towarzyszyła rodzina, podróżowali zarówno samochodem, jak i samolotem (31,03%). Linie lotnicze największe znaczenie miały jednak dla tych turystów, którzy odwiedzali Kraków z rodziną i przyjaciółmi jednocześnie (42,86%), chociaż udział samo-

12 Renata Seweryn chodu był w tej grupie niewiele mniejszy (41,76%). Co się tyczy osób przyjeżdżających do miasta z przyjaciółmi, to samolot wskazywały one prawie na równi z samochodem (odpowiednio 26,81% i 25,43%), a ponadto najczęściej w stosunku do badanych grup korzystały z innego środka transportu (2,99%). Rys. 8. Towarzystwo w podróży a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Analizując korelację pomiędzy wykorzystywanym podczas przyjazdu do Krakowa środkiem transportu a organizatorem podróży, trzeba zauważyć, że aż w trzech grupach odwiedzających zdecydowanie przeważał autokar (rys. 9) wśród tych gości, którym turystyczny wyjazd zorganizowała parafia/kościół (aż 95,36%), szkoła (76,27%) i biuro podróży (66,16%). Autokar odgrywał dużą rolę dla tych przybyszów, którym wizytę w Krakowie przygotowała tzw. inna instytucja (rodzina, przyjaciele, znajomi, specjalistyczna organizacja, klub, stowarzyszenie itp.) 26,92%, chociaż dominujący w tej grupie był samolot (32,05%), a względnie często sięgano po inny środek transportu (2,56%). Dzięki liniom lotniczym stosunkowo duży odsetek osób przybył do Krakowa również z biurem podróży (22,62%), indywidualnie (25,83%) i z zakładem pracy (27,58%), choć ostatnie dwie grupy odwiedzających preferowały szczególnie samochód (odpowiednio 36,02% i 37,27%). Dla organizujących sobie przyjazd we własnym zakresie duże znaczenie miał także pociąg (22,32% najwięcej spośród

13 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa analizowanych grup) i autobus linii regularnej (11,28% również najwięcej spośród analizowanych grup). Rys. 9. Organizator podróży a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Związek pomiędzy środkiem transportu wykorzystywanym przez odwiedzających Kraków a celem przyjazdu do miasta przedstawiono na rys. 10. Goście pragnący załatwić sprawy służbowe, będący tranzytem, odwiedzający krewnych i znajomych, biorący udział w kongresie lub szkoleniu, uprawiający turystykę aktywną (kwalifikowaną) i uczestniczący w imprezach kulturalnych najczęściej jako środek transportu w podróży do miasta wskazywali samochód (odpowiednio 46,56%, 43,93%, 38,71%, 37,38%, 35,00% i 31,29%). Dla turystów o motywach biznesowych, ambicjonalnych i towarzyskich stosunkowo dużą rolę odgrywał także samolot (odpowiednio 34,73%, 30,00% i 22,58%), dla uczestników imprez kulturalnych funkcję tę pełnił autokar i pociąg (po 20,83%), a dla biorących udział w kongresie lub szkoleniu oraz przejeżdżających tranzytem pociąg (po 26,17%). Odwiedzający miasto w celu religijnym, poznania walorów przyrody, zwiedzania zabytków i uczestnictwa w zawodach sportowych preferowali natomiast autokar (odpowiednio 77,89%, 50,00%, 37,13% i 32,00%). Dla szukających w okolicach Krakowa ciekawych zjawisk przyrodniczych i biorących udział w zawodach

14 Renata Seweryn sportowych alternatywą był pociąg (odpowiednio 50,00% i 28,00%), mimo że w dużym stopniu korzystały z niego także osoby przyjeżdżające w tzw. innym celu (28,57%). Wśród zwiedzających krakowskie zabytki dużym zainteresowaniem cieszył się ponadto samolot (23,83%). Największe znaczenie miał on jednak dla gości ujawniających takie cele przyjazdu, jak: etniczne, wypoczynkowe oraz rozrywkowe (odpowiednio 46,51%, 35,56% oraz 23,68%). W wymienionych trzech grupach istotną rolę odgrywał ponadto samochód (odpowiednio 25,58%, 25,53% i 23,03%). Rys. 10. Główny cel przyjazdu a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków

15 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa Autobus linii regularnej dominował wśród podróżujących do Krakowa po to, aby poratować zdrowie (przypuszczalnie w uzdrowisku Swoszowice), zrobić zakupy (prawdopodobnie dotyczyło to mieszkańców pobliskich miejscowości) oraz zdobyć wykształcenie (najwyraźniej odnosiło się to do studentów) odpowiednio 55,56%, 36,84% i 28,32%, choć na zakupy przybywano do miasta także samochodem (32,89%), a w celach zdrowotnych i edukacyjnych pociągiem (odpowiednio 14,81% i 27,43%). Analizując związek pomiędzy rodzajem wykorzystywanego przez odwiedzających Kraków środka transportu a kwotą wydatkowaną na osobę podczas pobytu, daje się zauważyć wyraźną tendencję do wzrostu znaczenia samolotu, a spadku udziału samochodu, pociągu i autobusu linii regularnej wraz ze zwiększaniem się wysokości wydatków ponoszonych przez przyjeżdżających (rys. 11). Rys. 11. Kwoty wydatkowane podczas pobytu na osobę a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków Wyjątek stanowiły osoby przeznaczające na pobyt w dawnej stolicy Polski najniższe sumy, które charakteryzowały się mniejszym niż kolejna grupa odset-

16 Renata Seweryn kiem korzystających z samochodu (20,04%), pociągu (13,70%) i autobusu linii regularnej (7,65%), a większym autokaru (48,64%). Ten ostatni środek transportu preferowały też osoby przeznaczające na pobyt w Krakowie zł (25,89%), mimo że odsetek turystów z tej grupy przyjeżdżających do miasta samolotem i samochodem był niewiele mniejszy (odpowiednio 23,51% i 22,32%). Z kolei samolotem dotarli do Krakowa wszyscy turyści wydający na osobę kwoty powyżej zł oraz duży procent przeznaczających na pobyt zł (91,23%), zł (83,03%), zł (75,00%), zł (72,03%) i zł (51,16%). Wszyscy oni, oprócz wydatkujących najwięcej, jako alternatywę zaznaczali samochód (odpowiednio 3,51%, 7,14%, 14,29%, 11,02% i 15,97%). Niemniej jednak własny środek transportu dominował wśród tych, których wydatki na osobę mieściły się w przedziałach zł (38,88%), zł (32,98%), zł (31,55%) i zł (30,98%). Trzy pierwsze grupy stosunkowo często wybierały również pociąg (odpowiednio 21,24%, 21,63% i 21,24%), a czwarta samolot (24,54%). Autobus linii regularnej oraz inny środek transportu najczęściej wykorzystywany był przez odwiedzających wydających na osobę kwoty najniższe, tj zł (odpowiednio 7,65% i 2,42%), zł (odpowiednio 11,02% i 2,00%), zł (odpowiednio 11,80% i 2,12%). Rys. 12. Miejsce noclegu a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków

17 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa Biorąc pod uwagę miejsce noclegu, samolot dominował wśród tych, którzy szukali zakwaterowania w prywatnych mieszkaniach/domach (45,83%), w tzw. innych obiektach, tj. hostelach, hotelach letnich, akademikach i domach studenckich, ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych, domach parafialnych, domach pielgrzyma itp. (38,30%) oraz w hotelach (35,77%). W hotelach relatywnie dużo nocowało także tych, którzy przyjechali samochodem (23,86%), chociaż najczęściej wybierali oni kempingi/pola namiotowe (79,59%), mieszkania u rodziny/znajomych (36,03%), motele (35,29%) i pensjonaty (29,41%) rys. 12. Spośród turystów, którzy preferowali motele, stosunkowo duży odsetek przyjechał również innym środkiem transportu (20,59%). Z grupy osób zatrzymujących się w pensjonatach znaczna część przyleciała samolotem (27,73%), a spośród korzystających z kempingów/pól namiotowych i gościnności rodziny lub znajomych dotarła pociągiem (odpowiednio 9,18% i 29,26%). Kolej dominowała jednak wśród turystów spędzających noc w kwaterach prywatnych (33,33%). Wybierało ją także wielu gości nocujących w innych obiektach (31,21%), w prywatnych domach/mieszkaniach (25,00%), w domach wycieczkowych (16,78%) i schroniskach (9,18%). W tych dwóch ostatnich rodzajach bazy przebywali zwłaszcza podróżujący autokarem (odpowiednio 60,40% i 35,34%). Autobusem linii regularnej przyjechali do miasta najliczniej ci goście, którzy zatrzymywali się w kwaterach prywatnych (25,00%). Rys. 13. Częstotliwość wizyt a środek transportu wykorzystywany przez odwiedzających Kraków

18 Renata Seweryn Uwzględniając częstotliwość wizyt w Krakowie, trzeba stwierdzić, że spośród przyjeżdżających do miasta po raz pierwszy dominowali goście korzystający z samolotu 38,09%, choć niewiele mniej było takich, którzy przybyli tutaj autokarem 33,72% (rys. 13). Ten ostatni środek transportu dominował jednak w grupie osób odwiedzających dawną stolicę Polski ponownie (33,94%), choć relatywnie często wskazywali oni również na samochód (22,80%). Własny środek transportu miał jednakże zasadnicze znaczenie przede wszystkim wśród goszczących w Krakowie już kilka razy i przybywających tutaj często (odpowiednio 38,74% i 36,53%). Ci pierwsi korzystali także z pociągu (22,70%), a drudzy z autobusu linii regularnej (21,40%) i innego środka (4,98%). Z przeprowadzonych badań wynika, że typowy turysta przyjeżdża do Krakowa samochodem. Jest on osobą w średnim wieku (25 44 lata), legitymującą się średnim lub wyższym wykształceniem, aktywną zawodowo, o dobrym statusie materialnym. Pragnie w mieście załatwić sprawy służbowe (często jest tutaj tylko tranzytem), a także odwiedzić rodzinę (znajomych), wziąć udział w kongresie (szkoleniu) lub imprezie kulturalnej. Pobyt organizuje mu zakład pracy lub przygotowuje go sobie we własnym zakresie. Towarzyszy mu rodzina (najczęściej bezrobotna żona zajmująca się domem) lub przyjaciele, ewentualnie podróżuje samotnie. Nocuje w pensjonacie, w motelu, u rodziny (znajomych) lub na kempingu (polu namiotowym). Wydaje w trakcie pobytu w granicach zł, niekiedy do 500 zł. Był już w Krakowie kilka razy, a nawet przybywa tu często. Autokar preferują szczególnie goście powyżej 55. roku życia, o średnim wykształceniu, emeryci lub renciści o złym statusie materialnym. Przyjeżdżają oni do Krakowa wraz z grupą zorganizowaną w celu religijnym. Wyjazd organizuje im parafia (kościół), a zakwaterowanie znajdują w domu wycieczkowym. Wydają oni niewiele do 50 zł, a są w Krakowie drugi raz. Inna grupa korzystająca z autokaru to dzieci do 16. roku życia, uczniowie z rodzin o średnim statusie materialnym, podróżujący z grupą zorganizowaną w celu zwiedzania zabytków lub uczestnictwa w zawodach sportowych. Przyjazd przygotowuje im szkoła lub biuro podróży, nocują w schronisku, a podczas pobytu w mieście wydają zł. Są w Krakowie po raz pierwszy. Samolot wybierany jest zwłaszcza przez osoby pomiędzy 45. a 54. rokiem życia, po studiach, aktywne zawodowo, o bardzo dobrym i dobrym statusie materialnym, przyjeżdżające do miasta z rodziną i przyjaciółmi bądź też w ramach podróży zorganizowanej przez klub, organizację specjalistyczną, stowarzyszenie, znajomych itp., dla wypoczynku, rozrywki lub odwiedzin miejsc rodzinnych. Noce spędzają w hotelach lub w innych obiektach (hostelach, hotelach letnich, ośrodkach szko-

19 Preferencje turystów przyjeżdżających do Krakowa leniowo-wypoczynkowych itp.). Przeznaczają na pobyt powyżej 500 zł na osobę, a miasta wcześniej nie odwiedzały. Z pociągu najczęściej korzysta młodzież (17 24 lata), posiadająca średnie wykształcenie, studenci, określający swą sytuację materialną jako średnią lub dobrą, przyjeżdżający samotnie lub z przyjaciółmi, aby poznać walory przyrody podkrakowskich miejscowości lub w tzw. innym celu (bliżej nieokreślonym). Pobyt w Krakowie przygotowują sobie samodzielnie lub organizuje go szkoła. Na nocleg wybierają kwatery prywatne, a wydatki ponoszą w granicach zł na osobę. Widzieli już miasto kilka razy. Autobus linii regularnej wskazywany jest przede wszystkim także przez młodzież (17 24 lata) legitymującą się wykształceniem zawodowym, zasadniczym, licencjackim, uczniów lub bezrobotnych o bardzo złym lub złym statusie materialnym, przybywających do miasta samotnie w celach zdrowotnych, edukacyjnych lub na zakupy. Przyjazd do Krakowa przygotowują sobie we własnym zakresie lub organizuje go stowarzyszenie, organizacja, związek, klub itp. Nocują w kwaterach prywatnych, a przeznaczają na pobyt zł. Są w mieście częstymi bywalcami. Również inne środki transportu, takie jak: stop, motor, rower, motorower itp. wykorzystywane są, by dotrzeć do Krakowa, w szczególności przez młode osoby (do 24 lat), o średnim wykształceniu, uczniów lub studentów, ewentualnie zajmujących się domem, definiujących swą sytuację materialną jako średnią, przybywających do miasta z przyjaciółmi, w celach zdrowotnych lub na zakupy. Podróż organizuje im tzw. inna instytucja lub zakład pracy. Zakwaterowania szukają one w motelach lub u rodziny (znajomych), a wydatkują sumy w granicach do 200 zł na osobę. Odwiedzają Kraków często. Jak zatem łatwo zauważyć, poszczególne rodzaje środków transportu są wykorzystywane przez odwiedzających Kraków o określonych cechach demograficznych i zachowaniach nabywczych. Firmy transportowe, obsługujące dany typ połączeń z miastem (autobusowe, kolejowe, lotnicze), powinny więc przygotować oferty jak najlepiej zaspokajające potrzeby określonych grup nabywców. Ich produkty powinny być dopasowane do profili segmentów nie tylko pod względem wartości użytkowych i funkcjonalnych (liczba, czas i terminowość połączeń, stan techniczny taboru, wygoda podróży, sprawność i kultura obsługi), ale także muszą mieć one stosowną cenę, uwzględniającą status materialny klientów. Powinny być one również zaoferowane we właściwym miejscu, czasie i formie, czyli proces ich dystrybucji musi odpowiadać wymogom nabywców. Nie bez znaczenia pozostaje ponadto odpowiednia promocja, pozwalająca na dotarcie do klientów z informacją o produktach i zachęcająca ich do skorzystania z oferty. O ile jednak przewoźnicy mogą podejmować wiele działań marketingowych odnośnie do proponowanych przez siebie usług, to sprawa technicznej dostępności komunikacyjnej (stan ilo-

20 Renata Seweryn ściowy i jakościowy dróg, mostów, wiaduktów, poboczy, miejsc parkingowych, dworców, właściwa organizacja i oznakowanie ruchu, liczba połączeń lotniczych, kontrola bezpieczeństwa) leży w gestii krakowskich władz samorządowych. Żaden przedsiębiorca świadczący usługi transportowe nie wyręczy gminy w tym zakresie, nie tylko z uwagi na ustawowy przydział zadań, ale także z racji wysokich kosztów tego rodzaju inwestycji. Dlatego też poprawa dostępności transportowej Krakowa, a tym samym dalszy rozwój turystyki w mieście, zależeć będzie w dużej mierze od decyzji i konkretnych działań samorządu lokalnego. Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku Raport końcowy, T. Grabiński, R. Seweryn, A. Gut-Mostowy, L. Mazanek, A. Wilkońska, J. Kobus, pod kier. K. Borkowskiego, MOT, Kraków 2005, Tourism develops in areas that have certain features which constitute the nucleus of the areaʼs tourist product. In order for a traveller to take advantage of these goods, it is necessary to provide adequate transport access to these areas, i.e., good roads and efficient railway, air and sea transport systems. It is important that tourists are able to reach their destinations using their preferred means of transport and move around those locations. Moreover, adequate transport accessibility is a necessary (although not sufficient) condition for undertaking any investment to create a current and expanded product a material tourist infrastructure able to meet the welfare needs of tourists at their destination. The purpose of the article is to present the transport accessibility of a Polish city Kraków and to examine visitor preferences (the discussion was based on the results of research on tourism traffic carried out in 2005 under the supervision of the Małopolska Tourism Organisation). The most popular means of transport among Polish and foreign tourists were selected. Next, these means of transport were correlated with the demographics of the tourists and their travel and accommodation behaviour while in the city. On this basis, the author identified segments of tourists visiting Kraków.