ZMIANY PRZEPISÓW PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH MEDIACJI

Transkrypt

1 ZMIANY PRZEPISÓW PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH MEDIACJI PRZEWIDZIANE W PROJEKCIE USTAWY O ZMIANIE USTAWY KODEKS POSTEPOWANIA CYWILNEGO ORAZ NIEKTÓRYCH INNYCH USTAW W ZWIĄZKU ZE WSPIERANIEM POLUBOWNYCH METOD ROZWIĄZYWANIA SPORÓW Rządowy Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów zakłada wiele zasadniczych zmian w prawie mających na celu popularyzację i facylitację stosowania pozasądowych metod rozwiązywania sporów, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji mediacji i arbitrażu. Niniejsza publikacja ma na celu przybliżenie proponowanej przez rząd nowelizacji przepisów prawa dotyczących mediacji w zakresie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, a także Ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych. I. Zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego Celem projektu, jest m.in. podniesienie świadomości stron sporu co do możliwości porozumienia się w drodze ugody, jeszcze przed wytoczeniem powództwa lub też we wstępnej fazie postępowania. Realizacja tego celu odbywać się będzie etapami. Po pierwsze, powód lub wnioskodawca w postępowaniu nieprocesowym w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczane będzie zobowiązany do poinformowania sądu, w pozwie bądź we wniosku, o działaniach związanych z polubownym rozwiązaniem sporu na etapie przedsądowym. Jeżeli nie podjęto próby rozwiązania konfliktu w rzeczony sposób, powód ma obowiązek wyjaśnienia przyczyn rezygnacji. Po drugie, wprowadza się możliwość wyznaczenia przed terminem pierwszej rozprawy posiedzenia niejawnego z udziałem stron, na którym sędzia przewodniczący wysłucha strony i dokona oceny, czy sprawa nadaje się do mediacji, przed podjęciem decyzji, czy strony należy skierować do

2 mediacji. Po trzecie, przewiduje się wprowadzenie możliwości nakazania stronom udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji, przed wyznaczeniem pierwszego posiedzenia przeznaczonego na rozprawę. Spotkanie takie może poprowadzić sędzia, ale również stały mediator, asystent sędziego lub urzędnik sądowy. Dodatkowo planuje się zdyscyplinować strony przez umożliwienie sądowi obciążenia strony w przypadku jej nieuzasadnionej nieobecności, kosztami nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony przeciwnej w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Po czwarte, sędzia na początku pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę będzie musiał pouczyć strony o możliwości załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji. Powyższe rozwiązania akcentują przede wszystkim rolę sędziego, na którym spoczywa obowiązek wszechstronnej analizy, czy sprawa ma szanse na polubowne rozwiązanie, poczynając od momentu wniesienia pozwu. Proponuje się wobec tego skonkretyzowanie nałożonego na sąd obowiązku dążenia do ugodowego załatwienia sprawy przez nakłanianie stron do mediacji oraz umożliwienie sądowi skierowania sprawy do mediacji na każdym etapie postępowania a nie jak obecnie tylko do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę a także więcej niż jeden raz w toku postępowania. Komentowany przepis konkretyzuje również formę złożenia oświadczenia o braku zgody na mediację w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia postanowienia o skierowaniu do mediacji, co ma na celu rozwianie wątpliwości interpretacyjnych i uniknięcie biernej postawy strony, powodującej przedłużanie postępowania. Dodatkowo będzie możliwe kierowanie stron do mediacji w sprawach nakazowych, po skutecznym wniesieniu zarzutów. Obecnie jest to wykluczone chociaż część spraw prowadzonych w postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów nadawałaby się do mediacji. Kolejna grupa zmian koncentruje się na aspekcie kosztowym z perspektywy stron, pełnomocnika i mediatora. Proponuje się wprowadzenie możliwości obciążenia strony i to niezależnie od wyniku sprawy, tymi kosztami procesu, które powstały na skutek niesumiennego lub oczywiście niewłaściwego postępowania polegającego na oczywiście nieuzasadnionej odmowie poddania się mediacji. Obecnie zasądzenie kosztów postępowania przeciwko stronie odmawiającej poddania się mediacji jest możliwe wyłącznie, gdy uprzednio strona ta wyraziła zgodę na mediację. Zmiana nie skutkuje

3 obowiązkiem przystąpienia do mediacji, ma jedynie za zadanie ograniczyć nielojalne zachowanie stron oraz oddziaływać na podjęcie przez strony decyzji w kierunku zgody na mediację. Jak wynika z uzasadnienia do projektu 1 konsekwencje finansowe nie spotkają strony, która odmówiła poddania się mediacji i następnie wygrała sprawę w całości, a także strony która przed wytoczeniem powództwa dążyła do rozwiązania sporu w sposób polubowny, a strona przeciwna odrzuciła tę propozycję, odmowa już na etapie postępowania sądowego nie będzie mogła zostać oceniona jako oczywiście nieuzasadniona. Zmiana obejmuje także zasady ustalania wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika, bowiem nakazuje uwzględniać czynności podjęte przez pełnomocnika w celu polubownego rozwiązania sporu przed wniesieniem pozwu. Propozycja ma na celu zachęcenie pełnomocników do proponowania klientom mediacji jako sposobu rozwiązania sporu. Jeśli chodzi o kryteria ustalania wysokości wynagrodzenia mediatora, postanowiono dodać przesłankę sprawności przebiegu postępowania mediacyjnego, co wpłynie pozytywnie na motywację mediatorów do efektywnego prowadzenia mediacji. Dodatkowo postuluje się wprowadzenie wyższych stawek wynagrodzenia za pierwsze posiedzenie mediacyjne a niższych za kolejne posiedzenia oraz określenie maksymalnej stawki za całość postępowania. Nowością jest także ustawowe określenie wymagań wobec stałych mediatorów w celu zagwarantowania stronom najwyższej jakości usług mediacyjnych. Stałym mediatorem będzie mogła zostać osoba która ukończyła 26 rok życia, zna język polski, nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo oraz nie jest przeciwko niej prowadzone postępowanie o takie przestępstwo, a także została wpisana na listę stałych mediatorów. Dla podkreślenia bezstronności mediatora proponuje się nałożenie na niego obowiązku niezwłocznego ujawnienia stronom wszystkich okoliczności, które mogłyby wywołać wątpliwości co do jego bezstronności w sprawie. Zmiana zwiększy wiarygodność mediatora oraz szanse na zakończenie postępowania mediacyjnego poprzez zawarcie ugody i będzie miała pozytywny wpływ na społeczny odbiór mediacji. Ponadto postuluje 1 (dostęp: r.).

4 się wzmocnienie zasady poufności mediacji i w efekcie podniesienie poziomu zaufania do mediacji przez rozszerzenie kręgu osób, które obowiązane są do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedziały się w związku z postępowaniem mediacyjnym. Obecnie obowiązek ten dotyczy tylko mediatora. Jeśli chodzi o sposób prowadzenia mediacji projektodawcy zdecydowali się podkreślić jedną z metod zmierzających do polubownego rozwiązania sporu, przez wskazanie przez mediatora, przy jego akceptacji i na zgodny wniosek stron, sposobów rozwiązania sporu, które rzecz jasna nie są dla stron wiążące. Przy tym podkreślić należy, że pierwszeństwo w wypracowaniu rozwiązania sporu mają strony i dopiero gdy nie zdołają samodzielnie wypracować warunków ugody mogą zdecydować o zwróceniu się o pomoc do mediatora. Strony według projektowanych zmian będą miały również pierwszeństwo wyboru mediatora. Obecnie to sąd, kierując strony do mediacji wyznacza mediatora, choć strony mogą wybrać innego. Propozycja zakłada, że dopiero w sytuacji gdy strony nie uzgodnią osoby mediatora, sąd kierując strony do mediacji, wyznaczy mediatora mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności praktyczne w sprawach danego rodzaju, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności stałych mediatorów. W celu ułatwienia i przyspieszenia postępowania mediacyjnego postuluje się odwrócenie zasady zapoznawania się z aktami przez mediatora zgodnie z którą sąd upoważnia do tego mediatora w drodze postanowienia. Według nowego brzmienia przepisu, po przystąpieniu stron do mediacji, mediator automatycznie uzyskuje prawo do zapoznania się z aktami, które jednak będzie mogło zostać wyłączone ze względu na wolę stron. Jak wynika z uzasadnienia do projektu 2, mediator będzie mógł przeglądać akta w sądzie, akta nie będą mu przesyłane. Przyspieszeniu postępowania mediacyjnego służyć ma również wprowadzenie przepisu zgodnie z którym, kierując sprawę do mediacji, sąd niezwłocznie przekazuje mediatorowi dane kontaktowe stron i pełnomocników, czyli numery telefonów i adresy poczty elektronicznej, o ile je posiada. Ułatwieniem będzie również ograniczenie obowiązku mediatora do składania protokołu mediacji pozasądowej jedynie do przypadków, gdy strona wystąpi do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie ugody. Obecnie przepisy zobowiązują mediatora do składania protokołu z każdej mediacji pozasądowej. 2 Tamże.

5 Nowa regulacja przysłuży się odciążeniu sądów i ułatwi pracę mediatorom. Ponadto nowelizacja, wprowadzając trzymiesięczny okres na przeprowadzenie mediacji, uwzględnia jej realny czas, który jak wynika z uzasadnienia do projektu 3 wynosi średnio 40 dni. Dotychczasowy miesięczny termin jest przeważnie niewystarczający, a strony często nie są skłonne do składania wniosku o przedłużenie mediacji. W nowelizacji termin na przeprowadzenie mediacji może być przedłużony nie tylko na zgodny wniosek stron ale również z innych ważnych powodów. Dodatkowo proponuje się aby czasu mediacji nie wliczać do czasu trwania postępowania sądowego, co zachęci sędziów do kierowania spraw do mediacji bez negatywnego wpływu na ocenę ich pracy. Ostatnia zmiana w przepisach kodeksu postępowania cywilnego dotyczy biegu przedawnienia. Obecna regulacja nie zabezpiecza bowiem wystarczająco interesu wierzyciela, w sytuacji gdy pomimo doręczenia przez niego wniosku o przeprowadzenie mediacji drugiej stronie i mediatorowi, mediacja nie zostaje wszczęta ze względu na brak zgody drugiej strony lub mediatora, tzn. z powodu okoliczności, na którą wierzyciel nie ma wpływu. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu 4, celem zmiany jest uatrakcyjnienie sposobu przerwania biegu przedawnienia przez mediację. Nowelizacja eliminuje brak niepewności czy doszło do wszczęcia mediacji, uwzględniając sytuację gdy pomimo upływu tygodnia od dnia doręczenia wniosku o mediację mediator lub druga strona pozostaną bierni i nie złożą oświadczenia powodującego, że mediacja nie zostanie wszczęta. Wówczas strona ma trzy miesiące, liczone od następnego dnia po upływie tygodnia od doręczenia wniosku o mediację, na wytoczenie powództwa z zachowaniem skutku przerwania biegu przedawnienia. 3 4 Tamże. Tamże.

6 II. Zmiany w Ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych Zakładana nowelizacja przewiduje wprowadzenie do ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. art. 16 a mającego ukonstytuować prawnie stanowisko koordynatora do spraw mediacji. W praktyce bowiem, osoby pełniące te funkcje działają już na terenie niektórych sądów od 2010 r., ale do tej pory brak było formalnych umocowań do pełnienia przez nich tej funkcji. Stanowisko koordynatora ds. mediacji pełnić będzie sędzia wyznaczony w drodze zarządzenia przez właściwego prezesa sądu okręgowego. Do zakresu jego kompetencji wchodzić będzie przede wszystkim prowadzenie działań na rzecz rozwoju mediacji, zapewnianie sprawnej komunikacji pomiędzy sędziami i mediatorami, a także współpraca przy organizowaniu spotkań informacyjnych. Koordynatorzy mają również wykonywać swoje zadania na terenie sądów rejonowych danego okręgu i zgodnie z założeniami autorów projektu, działania te skupiać mają się przede wszystkim na promocji mediacji i systematycznym zwiększaniu liczby spraw, w których mediacja będzie prowadzona. Chodzić ma tu nie tylko o sprawy cywilne, ale równocześnie o sprawy karne i w sprawach nieletnich. Nadzór nad listą mediatorów będą prowadzili prezesi sądów okręgowych, natomiast osoby ubiegające się o to, aby objąć funkcję mediatora, składały będą wniosek, w którym obowiązkowo zobowiązane będą do potwierdzenia spełnienia warunków, o których mowa w art a pkt 1-4 k.p.c. Ustawa przewiduje również zapis o tym, iż takie oświadczenie składane będzie pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, co dodatkowo wzmocnić ma pewność co do posiadania przez kandydata odpowiednich kwalifikacji. Formalnie wpisu dokonywać będzie prezes sądu okręgowego w formie decyzji administracyjnej. Jest to nowe rozwiązanie w porównaniu do obowiązujących regulacji, bowiem obecnie prezes sądu okręgowego dostaje jedynie listę mediatorów od organizacji zajmującej się mediacją i nie ma możliwości weryfikacji osób zamieszczonych na liście ani ich kwalifikacji. Ustawa definiuje ponadto konkretne przesłanki, których wystąpienie skutkowało będzie skreśleniem danej osoby z listy mediatorów. Sytuacje te są w sposób enumeratywny wymienione i tak obejmują one przypadek zgonu takiej osoby, złożenia przez nią wniosku

7 o skreślenie z listy, zaprzestania spełniania którejś z przesłanek koniecznych do bycia mediatorem wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego, a także prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe lub też stwierdzenie przez prezesa sądu okręgowego nienależytego wykonywania obowiązków przez stałego mediatora. Osobie ubiegającej się o wpis na listę bądź takiej, która z listy została skreślona przysługiwać będzie odwołanie do prezesa sądu apelacyjnego. Bardzo istotnym, wręcz kluczowym z punktu widzenia potencjalnych stron mediacji jak i sędziów mających skorzystać z tej instytucji, jest to jakie konkretnie dane znajdować się będą na liście stałych mediatorów. Jak można wyczytać z przeprowadzonych w tej sprawie konsultacji społecznych, było to przedmiotem żywiołowej debaty i długotrwałych ustaleń 5. Zgodnie z proponowanym projektem ustawy w liście zawarte zostaną: imię i nazwisko mediatora, rok jego urodzenia, adres do korespondencji, numer telefonu i poczty elektronicznej (na wniosek), informacja dotycząca wykształcenia mediatora i przebytych przez niego szkoleń oraz dane dotyczące jego specjalizacji. Taki zakres informacji pozwolić ma na trafny i uzasadniony merytorycznie wybór mediatora. Posiadanie wiedzy na temat wykształcenia i wiedzy danego mediatora z pewnością ułatwi wybór specjalisty z danej dziedziny, który zagwarantuje, że w pełni zrozumie przedstawioną mu problematykę oraz, że będzie w stanie realnie stronom pomóc, a ponadto, w razie zawarcia przez strony konfliktu ugody, będzie w stanie sformułować jej postanowienia w sposób akceptowalny do zatwierdzenia przed sądem. Poza tym, ogólna dostępność list stałych mediatorów i szczegółowość zawartych w nich danych mają przyciągnąć do skorzystania z instytucji mediacji osoby, które do tej pory z niej nie korzystały, bojąc się powierzania swoich spraw ludziom praktycznie dla nich anonimowym. Z kolei w celu zapewnienia aktualności zamieszczonych na liście informacji, każdy mediator obowiązany będzie do powiadomienia prezesa sądu o zmianie danych zawartych 5 pdf

8 na liście, w terminie 14 dni od daty wystąpienia zdarzenia powodującego obowiązek zawiadomienia. Ponadto, aby zapewnić spójność i jednolitość przyjętych rozwiązań, Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia określi sposób prowadzenia listy mediatorów, tryb wpisywania i skreślania z niej osób, sposób aktualizacji zawartych w niej danych, a także wzór formularza wniosku o wpis na listę mediatorów oraz rodzaj dokumentów, które będzie trzeba dołączyć do wniosku. III. Zmiany w Ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Omawiany projekt przewiduje również kilka istotnych zmian w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych celem zachęcenia stron do skorzystania z mediacji w ramach prowadzonego sporu. Po pierwsze, poprzez modyfikację art. 79 u.k.s.c., proponuje się premiować strony, które w trakcie postępowania sądowego zawrą ugodę, zwrotem całości lub części opłaty od pozwu, a także zarzutów od nakazu zapłaty. Co do zasady, obowiązuje tu zasada: im wcześniej, tym taniej. Wysokość zwrotu bowiem uzależniona będzie od etapu na jakim strony zawrą rzeczoną ugodę. W sytuacji, w której będzie miało to miejsce jeszcze przed rozpoczęciem pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę sąd zwróci całość opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty. Jeżeli do zawarcia ugody dojdzie po rozpoczęciu rozprawy, to wysokość zwrotu opłat od ww. pism wyniesie odpowiednio 3/4 w przypadku zawarcia ugody przed mediatorem oraz 1/2 w sytuacji zawarcia ugody sądowej. Proponowana zmiana stanowić ma ekonomiczną zachętę dla obu stron postępowania do ugodowego zakończenia prowadzonego sporu. Drugą istotną zmianą zaproponowaną w projekcie jest zaliczenie kosztów mediacji do kosztów sądowych. Postuluje się zaliczenie kosztów mediacji przeprowadzonej na skutek skierowania przez sąd do wydatków, które razem z opłatami sądowymi stanowią

9 koszty procesu. Rozwiązanie to, umożliwi ewentualne zwolnienie strony od kosztów mediacji w całości lub w części, a także wypłatę wynagrodzenia mediatorowi w toku postępowania tymczasowo ze środków Skarbu Państwa, co nie jest możliwe w obowiązującym stanie prawnym. Nowelizacja w tym zakresie ma na celu umożliwienie skorzystania z mediacji osobom fizycznym i prawnym kwalifikującym się do zwolnienia od kosztów sądowych. Po trzecie, nowelizacja przepisów u.k.s.c. proponowana w omawianym projekcie, zakłada zwolnienie od opłaty sądowej wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację, który w obecnym stanie prawnym wynosi 50 zł. Jest to kolejna propozycja, która ekonomicznie premiuje strony, które zdecydowały się zakończyć spór w sposób ugodowy. Ostatecznie, proponuje się podwyższenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w sprawach o prawa niemajątkowe i prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przekracza zł do 300 zł oraz pozostawienie opłaty stałej w wysokości 40 zł w sprawach o prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza zł.. Podniesie opłaty do 300 zł w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza zł ma przyczynić się do ograniczenia wykorzystywania tej instytucji jako instrumentu przerywającego bieg terminu przedawnienia. IV. Podsumowanie Wprowadzone 10 lat temu przepisy prawa polskiego regulujące instytucję mediacji, na tle intensywnie rozwijającego się na całym świecie prawa w zakresie alternatywnych metod rozwiązywania sporów, wydają się być konstrukcją anachroniczną, lakoniczną i niewystarczającą w stosunku do potrzeb dzisiejszego społeczeństwa. Doświadczenia ostatniej dekady pokazują również, że alternatywne metody rozwiązywania sporów wciąż niestety są w Polsce pewnego rodzaju egzotyką. Zaproponowany przez rząd projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w

10 związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów, jest nadzieją na zmianę obecnego stanu rzeczy. Należy przede wszystkim pozytywnie ocenić wykorzystanie w proponowanej nowelizacji autorytetu sędziego, na którym w głównej mierze spoczywać będzie ciężar uświadomienia stron o zaletach mediacji, nakłaniania do jej podjęcia oraz zachęcania do wypracowania ugody. Elastyczność chwili, w której sąd będzie decydował o skierowaniu stron do mediacji przyczyni się również do zwiększenia szansy jej powodzenia. Na pochwałę zasługują również rozwiązania zmierzające do poprawy jakości prowadzonych mediacji, w szczególności poprzez możliwość weryfikowania przez sądy kwalifikacji mediatorów oraz uporządkowanie relacji pomiędzy sędzią i mediatorem w kwestiach technicznych. Wreszcie, jednym z głównych atutów projektu są regulacje mające na celu uatrakcyjnienie mediacji również w aspekcie ekonomicznym, co związane jest przede wszystkim z możliwością zwrotu opłat w sytuacji zawarcia ugody oraz zwolnienia z kosztów mediacji. Należy mieć nadzieję, że ta przemyślana i interesująca propozycja nowelizacji przepisów przełoży się istotnie na wzrost liczby postępowań mediacyjnych i tym samym na odciążenie sądów. Bożena Modrzejewska