Farmacja. Opieka farmaceutyczna Opieka to misja, a także przyszłość zawodu farmaceuty. W jakim kierunku powinny pójść zmiany?

Transkrypt

1 PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 7-8 (67) Lipiec-Sierpień 2013 Cena: 6,70 zł PSYCHOLOGIA test sprawdź, jak się z Tobą pracuje? Kontrola w aptece jak się przygotować do kontroli Inspekcji Sanitarnej Niedobór biotyny wpływa na wygląd skóry i włosów TEMAT NUMERU Opieka farmaceutyczna Opieka to misja, a także przyszłość zawodu farmaceuty. W jakim kierunku powinny pójść zmiany?

2 neomycyna + gramicydyna + octan fludrokortyzonu DICORTINEFF 1 NEOMYCYNA + GRAMICYDYNA SZEROKIE SPEKTRUM DZIAŁANIA PRZECIWBAKTERYJNEGO FLUDROKORTYZON ZMNIEJSZENIE ODCZYNÓW ZAPALNYCH I UCZULENIOWYCH WSKAZANIA W OKULISTYCE: STANY ZAPALNE: gałki ocznej, spojówek, błony naczyniowej, brzegów powiek. DAWKOWANIE: 1-2 krople do worka spojówkowego 2-5 razy na dobę. Dicortineff (Neomycinum, Gramicidinum, Fludrocortisoni acetas) Skład i postać: Krople do oczu i uszu, zawiesina. 1 ml zawiera j.m. neomycyny w postaci neomycyny siarczanu, 25 j.m. gramicydyny, 1 mg udrokortyzonu octanu. Substancje pomocnicze: benzalkoniowy chlorek, roztwór 0,2 mg/ml. Wskazania: W okulistyce: stany zapalne gałki ocznej, błony naczyniowej, spojówek i brzegów powiek. W laryngologii: stany zapalne ucha zewnętrznego i środkowego, stany zapalne ucha po zabiegach operacyjnych, stany pourazowe zewnętrznego przewodu słuchowego. Dawkowanie i sposób podawania: Zwykle stosowane dawki: W okulistyce. Podanie do oka. 1-2 krople do worka spojówkowego 2 do 5 razy na dobę. W laryngologii: Podanie do ucha. 2-4 krople do przewodu słuchowego na opatrunku 2-4 razy na dobę. Preparat może być również zakrapiany bezpośrednio do przewodu słuchowego. Pacjent powinien leżeć z uchem zwróconym do góry, po zakropieniu pozostać w pozycji leżącej przez około 15 minut. Długość leczenia: do 2 dni po ustąpieniu objawów, lecz nie dłużej niż 7 dni. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu lub inne antybiotyki aminoglikozydowe. Wirusowe, gruźlicze lub grzybicze zakażenia oka lub ucha. Choroby połączone z ubytkami nabłonka rogówki. Jaskra. Perforacja błony bębenkowej ucha, jeśli lek stosowany ma być do ucha. Nie stosować preparatu w przypadku założonych miękkich soczewek kontaktowych. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Ze względu na zawartość w preparacie chlorku benzalkoniowego osoby noszące miękkie (hydro lne) szkła kontaktowe nie powinny zakładać ich w okresie stosowania preparatu. Należy usunąć soczewki kontaktowe przed zakropieniem i odczekać co najmniej 30 minut przed ponownym założeniem. Chlorek benzalkoniowy może powodować podrażnienie oczu i zmienia zabarwienie soczewek kontaktowych. Preparatu nie należy stosować długotrwale, ponieważ może dojść do nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych. Długotrwałe stosowanie preparatu w chorobach oczu może spowodować u osób predysponowanych podwyższenie ciśnienia śródgałkowego. a nawet doprowadzić do powstania zaćmy posteroidowej. Szczególną ostrożność należy zachować podczas stosowania leku u pacjentów, u których podejrzewa się perforację błony bębenkowej, ponieważ przedostanie się leku do ucha środkowego może wywołać piekący ból, a nawet uszkodzenie nerwu słuchowego. Działania niepożądane: Preparat jest zazwyczaj dobrze tolerowany i zwykle nie wywołuje istotnych działań niepożądanych. Rzadko ( 1/ do < 1/1000): niespecy czne zapalenie spojówek lub reakcje uczuleniowe. Może wystąpić świąd lub pieczenie spojówek. Podmiot odpowiedzialny: WZF Polfa SA. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu R/2432 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: Charakterystyka Produktu Leczniczego Dicortineff DICO/006/ grupa

3 R E K L A M A spis treści Szanowni Państwo! mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna Farmacji Praktycznej 10 Aktualności 4 Informacje 8 Ciekawostki 10 raport: opieka farmaceutyczna dlaczego warto? 12 Sonda: jak widzimy rolę farmaceuty i apteki w najbliższej przyszłości? Prawo 14 zapytaj eksperta W dyskusji na temat systemu ochrony zdrowia coraz częściej podnosi się zagadnienie opieki farmaceutycznej. W sytuacji, w której pacjenci często czują się zagubieni, opieka farmaceuty jest dla nich bardzo ważna. To farmaceuta jest osobą, która może odpowiedzieć na ważne pytania, to do niego można zwrócić się po pomoc w pierwszej kolejności. Wysoki poziom świadczonej opieki sprawia, że pacjent nie pozostaje zostawiony sam sobie. Dlatego warto, aby to właśnie w naszej placówce poziom opieki farmaceutycznej był jak najwyższy. Pamiętajmy, że zawód farmaceuty jest zawodem wysokiego zaufania publicznego, a apteka jest miejscem, w którym promuje się zdrowy styl życia, edukuje pacjentów oraz pomaga im w rozwiązywaniu wielu problemów zdrowotnych. Dlatego potrzebna jest debata na temat tego, jak w dzisiejszych czasach powinna wyglądać opieka farmaceutyczna. Zapraszam do lektury artykułu, w którym staramy się odpowiedzieć na to pytanie. Opieka nad pacjentem jest jednym z najważniejszych elementów naszej misji Opieka farmaceutyczna 18 substytucja apteczna nie zawsze jest możliwa 20 unikajmy dzielenia tabletek u pacjentów w wieku podeszłym 22 z migreną na wakacjach 24 psychologia-test: jaka jest twoja rola w zespole? Prowadzenie apteki 28 segmentacja pacjentów jaką ma wartość 30 kontrola w aptece Inspekcja SanitarnA Nauka 32 niedobór biotyny 34 przyczyny powstawania łupieżu i jego leczenie DERMOKOSMETYKI 36 n jak nawilżanie Życie jest piękne 40 Metamorfozy Z pirolam szampon 42 w stylu marynarskim 44 ziołowe mieszanki 46 kuchnia farmaceutyczna 47 wino: wakacyjne grzeszki 48 kultura 50 krzyżówka Farmacja Praktyczna Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Lilianna Bartowska-Lewicka, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Patryk Starak, Wiktor Zajchowski. Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, Warszawa Redaktor naczelny: Anna Dąbrowska Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Adam Świderski farmacja praktyczna 7-8/2013 3

4 informacje Konferencja w Lublinie Konferencja pt. Farmacja dziś i jutro wytwarzanie i ocena jakości produktów farmaceutycznych odbyła się w Collegium Universum Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Konferencja organizowana była przez Katedrę i Zakład Farmacji Stosowanej UM w Lublinie oraz Lubelską Okręgową Izbę Aptekarską. Patronem medialnym konferencji był magazyn Farmacja Praktyczna.W ramach Konferencji wygłoszone były wykłady przez naukowców z różnych ośrodków naukowych. Tematyka wykładów dotyczyła problematyki technologii wytwarzania, jak i oceny jakości surowców oraz gotowych produktów leczniczych. Najważniejszą częścią konferencji była prezentacja prac badawczych naukowców z całej Polski. Odbył się też panel dyskusyjny na temat specjalizacji w zakresie farmacji aptecznej. Wzięli w nim udział tacy goście, jak: Konsultant Krajowy ds. farmacji aptecznej dr Elwira Telejko, lubelski Konsultant Wojewódzki dr hab. Ewa Poleszak oraz prezes LOIA mgr Tomasz Barszcz. W ramach konferencji odbyły się także warsztaty praktyczne. Dotyczyły między innymi nowoczesnych metod uwalniania substancji czynnej z różnych form leków, badania parametrów fizycznych i czasu rozpadu tabletek oraz krytycznych atrybutów substancji pomocniczych w rozwoju produktów farmaceutycznych w aspekcie Quality by Design. źródło: Nagroda Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dla Polpharmy Polpharma SA otrzymała Nagrodę Prezydenta RP w kategorii Innowacyjność, za opracowanie i wdrożenie do produkcji serii substancji aktywnych z grupy leków przeciw osteoporozie: alendronian sodu, risedronian sodu, kwas zoledronowy i ibandronian sodu. Zastosowanie innowacyjnych technologii dla czterech substancji z grupy bisfosfonianów pozwoliło Polpharmie zwiększyć efektywność procesów wytwarzania, podnieść konkurencyjność produkowanych substancji i zminimalizować wpływ produkcji na środowisko. W procesie wytwarzania firma wyeliminowała użycie rozpuszczalników, ograniczyła użycie trójchlorku fosforu o ponad połowę oraz znacząco zmniejszyła zużycie wody i energii. Opracowanie i wdrożenie do skali przemysłowej nagrodzonych technologii odbyło się we współpracy z zespołem naukowców z Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej. Substancje oferowane przez firmę trafiają do 114 klientów z Europy, Stanów Zjednoczonych i Azji. Tańsza substancja aktywna to w konsekwencji tańszy lek, co zwiększa dostępność nowoczesnej terapii dla pacjentów cierpiących na osteoporozę jedną z najczęstszych chorób starzejącego się społeczeństwa. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. Uwaga na krztusiec! Niemal trzykrotnie wzrosła liczba zachorowań na krztusiec podaje NIZP-PZH. Np. w Polsce w roku 2011 r. odnotowano 1669 zachorowań (zapadalność 4,33 na 100 tys. mieszkańców), w tym 649 wymagających hospitalizacji. W roku 2012 liczba zachorowań wzrosła niemal trzykrotnie, odnotowano ich 4684 (zapadalność 12,16 na 100 tys. mieszkańców) oraz 1497 przypadków hospitalizacji. Choroba obecnie występuje najczęściej wśród młodzieży, osób dorosłych oraz starszych. Krztusiec jest najbardziej niebezpieczny dla małych dzieci, u których choroba może mieć ciężki przebieg i prowadzić do poważnych powikłań. źródło: PAP 4 farmacja praktyczna 7-8/2013

5 informacje Zmiany w Farmakopei Europejskiej Wydano komunikat Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych w sprawie zawartości Suplementu 7.7 do siódmego wydania Farmakopei Europejskiej. Prezes URPL informuje, że Suplement 7.7 do Farmakopei Europejskiej, wydanie siódme wprowadza uzupełnienia i zmiany do Farmakopei, które stają się obowiązujące w krajach stosujących Farmakopeę Europejską, w tym w Rzeczpospolitej Polskiej, od dnia 1 kwietnia 2013 r., na podstawie Rezolucji Rady Europy Council of Europe, European Committee on Pharmaceuticals and Pharmaceutical Care (CD-P-PH) AP-CPH (12) 1. Więcej na: źródło: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Granty Naukowej Fundacji Polpharmy Naukowa Fundacja Polpharmy w XI edycji konkursu przyznała dwa granty na oryginalne projekty badawcze wnoszące istotne wartości dla rozwoju medycyny i farmacji. Na podstawie rekomendacji Rady Naukowej Fundacji tegorocznym laureatem konkursu Fundacji został prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik z Wojskowego Instytutu Medycznego, z projektem Analiza modulacji aktywności inhibitorów kinaz tyrozynowych przez antagonistów receptora angiotensyny II w raku jasnokomórkowym nerki. Na realizację projektu Fundacja przeznaczyła 410 tys. zł. Drugim laureatem został dr Remigiusz Worch z Instytutu Fizyki PAN. Jego projekt Mechanizm oddziaływania peptydu fuzyjnego wirusa grypy z błonami lipidowymi otrzymał grant w wysokości zł. Została również rozstrzygnięta IV edycja konkursu o stypendium naukowe Fundacji. Celem programu uruchomionego w 2006 r. jest promowanie i nagradzanie najzdolniejszych studentów studiów doktoranckich uczelni medycznych. Nagrodami są stypendia naukowe w wysokości 10 tys. zł, które otrzymało w tym roku 10 najlepszych doktorantów z uniwersytetów medycznych z całej Polski. Na zdjęciu: od lewej: prof. Piotr Kuna Przewodniczący Rady Naukowej Fundacji, dr Remigiusz Worch Instytut Fizyki PAN, prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik Wojskowy Instytut Medyczny oraz Jerzy Starak Przewodniczący Rady Nadzorczej Polpharmy. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. VII Plenerowe Spotkanie Aptekarzy Mazowsza Okręgowa Izba Aptekarska w Warszawie po raz siódmy zorganizowała Plenerowe Spotkanie Aptekarzy Mazowsza. Tym razem farmaceuci spotkali się na terenie kompleksu pałacowo-parkowego w Jabłonnie, 2 czerwca 2013 r. Patronem medialnym wydarzenia była Farmacja Praktyczna. Rozległy park gościł blisko 2 tys. farmaceutów z rodzinami z Mazowsza i okolic. Obok bogatego programu artystycznego, blisko 20 firm prezentowało swoje produkty oraz zapewniało atrakcje zarówno dla dorosłych, jak i dzieci. Dla zwiedzających udostępniony został również Pawilon Królewski, w którym wypoczywał niegdyś król Stanisław August Poniatowski. W scenerii zabytkowego parku słynącego z cyklicznie odbywających się koncertów muzyki klasycznej wystąpiła Orkiestra Straussowska Obligato, argentyński śpiewak Carlos Roulet, włoski artysta Marco Bocchin, Natalia Kowalenko z repertuarem Anny German oraz Monika Węgiel. VII Plenerowe Spotkanie Aptekarzy Mazowsza było także okazją do zadbania o własne zdrowie, o co w szczególności zatroszczyła się Polpharma. W ramach prowadzonej przez firmę kampanii Wykryj Jaskrę Ocal Wzrok podczas pikniku przeprowadzane były badania okulistyczne w kierunku jaskry, a na stoisku kampanii Ciśnienie na Życie dokonywano pomiarów ciśnienia krwi. Dostępne były również porady dermatologiczne, a dla osób chcących zmienić swój wizerunek porady stylisty i wizażysty. Wieczór został zwieńczony występem zespołu Feel. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. farmacja praktyczna 7-8/2013 5

6 informacje Co ma tramwaj do skarbówki? źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. Przedstawiciele kampanii Ciśnienie na życie przeprowadzają pomiary ciśnienia tętniczego krwi nawet w takich miejscach, jak urzędy skarbowe. W ramach kampanii Ciśnienie na życie przeprowadzono już 150 tys. pomiarów! Nie przyszła góra do Mahometa, więc przyszedł Mahomet do góry kierując się tą maksymą, przedstawiciele ogólnopolskiej kampanii Ciśnienie na życie postanowili przebadać zabieganych Polaków w najmniej oczekiwanych miejscach i zachęcić ich do regularnych pomiarów ciśnienia. Spokojnie, podatniku! Jeśli ktoś zostawił rozliczenie podatkowe na ostatnią chwilę, mógł spotkać się z przedstawicielami kampanii Ciśnienie na życie, którzy w ostatnim tygodniu kwietnia odwiedzili urzędy skarbowe. Mieszkańcy Warszawy, Łodzi i Lublina mieli szansę sprawdzić, jak składanie zeznania podatkowego wpływa na ich ciśnienie. W Łodzi badaniu poddał się także wiceprezydent miasta Krzysztof Piątkowski, który zaapelował do mieszkańców o podejmowanie działań profilaktycznych i regularną kontrolę ciśnienia. Zdrowie jeździ rowerem Ciśnienie na życie jest stałym gościem na tegorocznych rajdach Merida Mazovia MTB. Organizatorzy zmierzyli ciśnienie ok. 600 kolarzom i kibicom podczas wyścigów w Toruniu i Bydgoszczy. Końskie zdrowie na Służewcu Przedstawiciele kampanii zagościli także na Torze Wyścigów Konnych, na warszawskim Służewcu. Fani wyścigów konnych mieli niepowtarzalną okazję sprawdzić, czy sportowe emocje faktycznie przyprawiają ich o szybsze bicie serca. Dodatkowo akcję uświetniła gonitwa o puchar Ciśnienie na życie. Ciśnienie na naukę! We współpracy z Centrum Nauki Kopernik w Warszawie Grupa Polpharma zorganizowała akcję bezpłatnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi. Trwała ona przez cały weekend kwietnia i cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem w ciągu dwóch dni przebadało się ponad 1300 osób. W międzyczasie odbywały się pokazy animatorów CNK, dotyczące właściwości ciśnienia atmosferycznego, oraz liczne konkursy sprawdzające wiedzę gości Centrum na temat nadciśnienia tętniczego. Ciśnienie biznesmena Stoiska kampanii nie zabrakło podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach, maja, gdzie pielęgniarki 6 farmacja praktyczna 7-8/2013

7 informacje Nawet były premier prof. Jerzy Buzek poddał się badaniu ciśnienia tętniczego mierzyły ciśnienie biznesmenom i politykom we wszystkich 11 lokalizacjach konferencji. W akcji pomiarów wzięli udział między innymi profesor Jerzy Buzek i poseł John Godson. Wykonano ponad 2 tys. pomiarów. Okazało się, że zdecydowana większość uczestników kongresu miała podwyższone ciśnienie. Czerwony autobus na pętli Przyszła także kolej na kierowców autobusów miejskich. Pod koniec marca w okolicy pętli przy Metrze Wilanowska w Warszawie pojawił się specjalny autokar, w którym kontrolowani przez inspektorów Inspekcji Transportu Drogowego kierowcy autobusów komunikacji miejskiej mogli dodatkowo, bezpłatnie, sprawdzić wysokość ciśnienia tętniczego krwi. Średni wynik ciśnienia wśród przebadanych wyniósł 158/91 mm Hg jest to wartość znacznie przewyższająca normę. Siedzący tryb życia, brak ruchu i nieregularne posiłki to wszystko znalazło odzwierciedlenie w wynikach pomiarów. Do dziś przedstawiciele kampanii zawitali m.in. do Warszawy, Krakowa, Poznania, Łodzi, Gdańska, Radomia, Zakopanego, Krynicy Górskiej, Bydgoszczy, Torunia, Kołobrzegu, Lublina i Katowic. Już wkrótce mieszkańcy mniejszych miast będą mieli możliwość skorzystania z badań przeprowadzanych w specjalnym autobusie kampanii Ciśnienie na życie. Więcej informacji na stronie Podyskutuj o tym na forum! R E K L A M A farmacja praktyczna 7-8/2013 7

8 informacje/ciekawostki Czy termin operacji ma znaczenie? Badacze postanowili sprawdzić, czy termin operacji wpływa na powodzenie zabiegu oraz ilość ewentualnych komplikacji. Wnioski wynikające z badań przeprowadzonych przez zespół naukowców z Imperial College London i opublikowanych w British Medical Journal są zastanawiające. Badacze przeanalizowali ponad 4 mln operacji przeprowadzonych w Anglii między 2008 a 2011 r. Według badaczy, ryzyko śmierci jest najmniejsze, jeśli zabieg przeprowadza się w poniedziałek. W kolejne dni tygodnia ryzyko systematycznie rośnie z każdą dobą. Z pacjentów, którzy byli operowani w poniedziałek, zmarło średnio 5,5 na tysiąc chorych. Z tych, którzy trafili na stół operacyjny we wtorek 6,2, w środę 6,7, a w czwartek 7. Z pacjentów operowanych w piątek zmarło 8,2 na tysiąc, czyli o 44 proc. więcej niż w poniedziałek. W przypadku operacji obciążonych największym ryzykiem różnice w tych danych są jeszcze większe. W trudnych przypadkach umiera 20 z tysiąca pacjentów operowanych w poniedziałek, operowanych w piątek 30,6, czyli o połowę więcej. Chociaż autorzy unikają stawiania jasnej tezy, co do przyczyn, to formułują swoje podejrzenia. Według naukowców, przyczyną różnic może być na przykład gorsza opieka w weekendy (mniej lekarzy, mniej doświadczony personel, słabszy dostęp do narzędzi diagnostycznych). źródło: Guardian Nowy rodzaj opatrunku Karol Bocian, student Uniwersytetu Technologiczno- -Przyrodniczego, zdobył główną nagrodę w ogólnopolskim konkursie Student Wynalazca 2012/2013. W konkursie wzięli udział studenci z całej Polski, którzy w trakcie nauki byli twórcami lub współtwórcami wynalazku, wzoru użytkowego lub przemysłowego. Z nadesłanych projektów to właśnie praca Karola Bociana z UTP znalazła się wśród pięciu nagrodzonych w ministerialnym konkursie. Student czwartego roku biotechnologii wraz z zespołem stworzył nowy rodzaj opatrunków hydrożelowych. Młody badacz opracował projekt, w którego konstrukcji wykorzystał nanocelulozę. Nasz opatrunek z nanocelulozy ma szereg właściwości leczniczych i przyspieszających gojenie się ran. Dzięki niemu rana oddycha, a blizny są mniej widoczne. Dodatkowo w innowacyjnym opatrunku znalazł się wyciąg z babki lancetowatej. W niej także znajdują się substancje aktywne, które przyspieszają gojenie mówi Karol Bocian. Żeby leczniczy kompres był jeszcze bardziej skuteczny, student dodał do niego nanosrebro, które ma silne właściwości bakteriobójcze. Opatrunek doskonale sobie radzi ze szczepami bakterii odpornymi nawet na silne antybiotyki, jak np. gronkowiec złocisty tłumaczy laureat konkursu. źródło: Rynek Zdrowia Lipiec Sierpień 2013 aktywność w mediach Produkt TV Radio Prasa Billboard Internet produkt złożony źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. 8 farmacja praktyczna 7-8/2013

9 ciekawostki Kto odpowiada za menopauzę? Jedna z teorii powstania zjawiska menopauzy tłumaczy jej wystąpienie tzw. efektem babci. Wg tej teorii, kobieta traci zdolność zajścia w ciążę w wieku, w którym mogłaby zająć się opieką nad wnukami. Kanadyjscy genetycy ewolucyjni z McMaster University spróbowali poszukać własnej teorii na ten temat. Ich zdaniem, przekwitanie pojawiło się dlatego, że mężczyźni wybierali kobiety w bardzo młodym wieku. Ponieważ mężczyźni woleli młodsze partnerki, płodność starszych kobiet przestała mieć znaczenie, co z czasem mogło doprowadzić do pojawienia się menopauzy powiedział prof. Rama Singh. Czy GMO szkodzi pszczołom? W trakcie konferencji GMO 2013 dyskutowano na temat żywności genetycznie modyfikowanej oraz jej wpływu nie tylko na zdrowie ludzkie, ale również między innymi na środowisko naturalne. Szczególnie często można spotkać się z doniesieniami o rzekomej szkodliwości GMO na pszczoły. Prof. dr hab. Piotr Skubała z Katedry Ekologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach wypowiadał się w następujący sposób: Rodzą się różne pytania, kiedy mówimy o wprowadzaniu roślin genetycznie modyfikowanych do środowiska. Czy mamy się obawiać ich wpływu na funkcjonowanie ekosystemów? Czy mamy wystarczająco dużo wiarygodnych badań dotyczących tego zagadnienia? Czy możemy w ogóle przewidzieć skutki wprowadzania roślin GMO do środowiska? Czy w ogóle takie badania są potrzebne? Chciałbym się odnieść do tych właśnie kwestii. Jest sporo ilościowo badań dotyczących tych zagadnień, ale w stosunku do skali całego zjawiska można powiedzieć, że tych badań jest jednak niewiele (...). Zagrożenie dla owadów to jest coś, o czym się wiele dyskutuje były badania, które dowodziły, że colony collapse disorder (zespół masowego ginięcia pszczoły miodnej) jest spowodowany tym, że pszczoły zjadają pyłek roślin genetycznie modyfikowanych, co osłabia układ trawienny pszczół i otwiera drogę pasożytom. Inne badania mówią, że może to powodować zaburzenia aktywności żerowania pszczół i zdolności uczenia się. Jest sporo badań, które dowodzą wpływu herbicydu (stosowanego do ochrony roślin genetycznie modyfikowanych) na ginięcie motyli i pszczół. źródło: Biotechnologia.pl źródła: PLOS Computational Biology/BBC Drukarka 3D pomocą w przeszczepie twarzy Wykorzystanie nowoczesnych technologii w medycynie przybiera coraz ciekawsze formy. W czasie, sławnego już, przeszczepu twarzy dokonanego w Centrum Onkologii w Gliwicach wykorzystano drukarki 3D. Podczas zabiegu lekarze wykorzystali trójwymiarowe wydruki modeli czaszki pacjenta i zdrowego człowieka. W udanym przeprowadzeniu przeszczepu twarzy lekarzom pomogli specjaliści z firmy n-lab. Za pomocą trójwymiarowej drukarki stworzyli modele, które ułatwiły lekarzom między innymi weryfikację położenia przeszczepianych tkanek. Po konsultacjach z lekarzami oraz na podstawie danych zebranych w czasie tomografii komputerowej stworzono cztery wydruki. Urządzenie 3D stworzyło modele, wykorzystując płynną żywicę poliakrylową, utwardzaną światłem ultrafioletowym. Naukowcy wydrukowali dwa modele zniszczonej czaszki pacjenta i dwa modele czaszki zdrowej osoby o podobnej budowie wszystkie w skali 1:1. W trakcie przygotowywania trójwymiarowego modelu na ekranie komputera zauważalne były znaczne uszkodzenia analizowanej twarzoczaszki. Największym wyzwaniem był wymagany bardzo krótki czas analizy problemu i konieczność błyskawicznego dostarczenia trójwymiarowych modeli do Centrum Onkologii powiedział dr Marcin Binkowski z laboratorium n-lab. Naukowcy liczą, że w przyszłości wydruków 3D będzie można używać jako gotowych protez. źródło: E-prototypy farmacja praktyczna 7-8/2013 9

10 raport Opieka farmaceutyczna dlaczego warto? autor: mgr farm. Michał Byliniak Zawód farmaceuty cieszy się dużym zaufaniem społecznym. To w aptece pacjenci często szukają pomocy. Dlatego tak ważny jest wysoki poziom opieki farmaceutycznej. Czym jest dziś taka opieka? Mimo, że zawód farmaceuty ma bardzo długą tradycję, pojęcie opieki farmaceutycznej pojawiło się dopiero w latach siedemdziesiątych XX stulecia. Dwójka profesorów Charles Hapler i Linda Strand z Uniwersytetu w Minnesocie zdefiniowała opiekę farmaceutyczną jako: odpowiedzialne działanie farmaceuty, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa farmakoterapii i podniesienie jakości życia pacjenta. W Polsce temat opieki farmaceutycznej jest szerzej dyskutowany od czasu, kiedy ustawa refundacyjna zakazała reklamy aptek i placówki konkurują ze sobą nie cenami, ale wysokim poziomem opieki nad pacjentem. Wiele osób zastanawia się jednak, czy w czasie kryzysu, w trudnej sytuacji na rynku pracy i wszechobecnego pośpiechu, jest miejsce na realizowanie opieki farmaceutycznej? Jak powinna wyglądać taka opieka? Ideał opieki Opieka farmaceutyczna jest od kilku lat wskazywana jako rozwiązanie wzmacniające pozycję zawodu aptekarza. Powstaje coraz więcej opracowań dotyczących jej prowadzenia, wytycznych związanych z zakresem informacji, jakie należy pacjentowi przekazać w przypadku konkretnych jednostek chorobowych. Sięgamy do wzorców z państw, gdzie opieka farmaceutyczna jest realizowana od wielu lat i gdzie przynosi określone korzyści dla pacjentów i budżetu przeznaczonego na opiekę zdrowotną. Część środowiska stawia za przykład Wielką Brytanię, gdzie prowadzenie opieki farmaceutycznej jest współfinansowane z budżetu publicznego. Jest to kierunek, o którym warto myśleć. Niestety, w polskich warunkach często wdrożenie rozwiązań, na których tak zależy środowisku farmaceutycznemu, jest trudne ze względu na obowiązujące prawo. Przyczyną tych trudności jest na przykład brak dostępu do pełnej informacji o pacjencie. Oczywiście, każda apteka może sama budować bazę informacji o pacjencie i lekach przez niego stosowanych, służącą do wspierania doradztwa farmaceuty, jednak jeśli okaże się, że pacjent nie korzysta z usług jednej apteki, to informacje przez nią posiadane mogą okazać się niewystarczające. Przykładem jest tu zapis mówiący o tym, że farmaceuta może odmówić wydania leku w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta. Na pierwszy rzut oka zapis daje nam bardzo poważne uprawnienia. Ale często farmaceuci nie posiadają narzędzi, które pozwalają ustalić faktyczny stan zdrowia pacjenta i podjąć decyzję o odmowie wydania leku w oparciu o wiarygodne źródła. Czy e-recepta może pomóc w opiece farmaceutycznej? Światełkiem w tunelu jest opisywany w poprzednim numerze projekt e-recepty, którego jednym z założeń jest możliwość udostępnienia wszystkim aptekom informacji o lekach zaordynowanych przez lekarza i wykupowanych przez pacjenta. Doprowadzenie do wprowadzenia w życie takiego rozwiązania jest kluczem do prowadzenia opieki farmaceutycznej oraz rewolucyjnej zmiany roli farmaceuty i apteki. Jest także jednym z ważnych celów działania samorządu aptekarskiego. Celem naszych przedstawicieli uczestniczących w pracach nad zmianami w przepisach musi być zapewnienie jak najszerszego dostępu do informacji o pacjencie oraz wspieranie wdrażania rozwiązań, które pozwolą nam na realne uczestnictwo w farmakoterapii. Ujednolicone standardy leczenia Dobrym rozwiązaniem może być też wprowadzenie ujednoliconych standardów stosowania leków (na wzór wprowadzonego w Wielkiej Brytanii British National Formulary ) obowiązujących lekarzy i farmaceutów. Tego rodzaju standardy wprowadzane w wielu systemach zdrowotnych z jednej strony pozwalają regulatorowi na kontrolę nad ordynacją leków, z drugiej natomiast dają farmaceutom doskonałe narzędzie do współpracy z lekarzami, pozwalając na w pełni profesjonalną i równorzędną komunikację pomiędzy nimi. Doświadczenia z państw takich jak Wielka Brytania, Szwecja, Norwegia, Kanada pokazują, że ujednolicanie standardów oraz wdrażanie szczegółowych procedur prowadzenia farmakoterapii w połączeniu z udostępnieniem farmaceutom informacji o stanie pacjenta oraz prowadzeniem przez apteki profesjonalnej opieki farmaceutycznej ma niebagatelny wpływ na koszty ponoszone na leczenie oraz wzrost roli farmaceutów w systemie opieki zdrowotnej. W państwach, które wdrożyły tego typu rozwiązania, farmaceuta jest, obok lekarza, kluczową postacią w procesie lecze- 10 farmacja praktyczna 7-8/2013

11 raport Farmaceuta jest często pierwszą osobą, do której pacjent zwraca się po pomoc. Dlatego tak wartościowa jest życzliwa rozmowa z pacjentem. Dzięki niej możemy nie tylko pomóc pacjentowi, ale czasem nawet uratować mu życie nia, co znowu przekłada się na pozycję apteki i środowiska aptekarskiego. Potrzeba zmiany definicji Jednym z najistotniejszych zadań, jakie stoi przed środowiskiem aptekarskim, jest doprowadzenie do określenia na nowo roli apteki i aptekarza w systemie ochrony zdrowia. Potrzebna jest dyskusja na temat tego, jak powinna wyglądać opieka farmaceutyczna w dzisiejszych czasach. W ciągu ostatnich lat zmieniły się na przykład oczekiwania pacjentów. W niepewnej sytuacji na rynku opieki zdrowotnej, gdzie często dostęp do lekarza jest utrudniony, a ceny leków wysokie, pacjenci szukają fachowej pomocy na własną rękę. Dlatego rola farmaceuty jest nie do przecenienia, ponieważ to on ma wiedzę niezbędną do pokierowania pacjentem w odpowiedni sposób. To farmaceuta może zasugerować wizytę lekarską czy zapobiec bardzo niebezpiecznemu zaprzestaniu przez pacjenta terapii przewlekłej i odstawieniu leków. Zawód dużego zaufania Pamiętając o trudnościach, jakie napotykamy w codziennej praktyce, nie zapominajmy też o tym, że dobra opieka farmaceutyczna na wysokim poziomie nie musi wcale generować dodatkowych kosztów ani wiązać się z dużym nakładem dodatkowej pracy. Opieka nad pacjentem to przecież coś, co robimy na co dzień: życzliwość, chęć rozmowy czy uważna obserwacja przychodzących do apteki pacjentów. Dodatkowo, wbrew wielu opiniom, współpraca z lekarzami z każdym rokiem coraz bardziej się poprawia. Wielu lekarzy jest otwartych na rozmowę z farmaceutami, bo mają świadomość, że wysoki poziom leczenia wymaga współpracy w czasie farmakoterapii. Dlatego dla dobra pacjentów warto taką współpracę podejmować. Tym, co warto rozpocząć, jest otwarta i rzeczowa dyskusja o roli farmaceuty, o wykorzystaniu jego wiedzy i ogromnego potencjału, o jego możliwym wpływie na poprawę wyników leczenia oraz skuteczności profilaktyki. A realizowanie opieki farmaceutycznej na wysokim poziomie może przybliżyć nas do krajów zachodnich. Jako przedstawiciele zawodu zaufania publicznego, farmaceuci powinni stać się równoprawnym ogniwem łańcucha opieki nad Podyskutuj o tym na forum! To, co na pewno można rozpocząć, to rzeczowa i otwarta dyskusja o roli farmaceuty farmacja praktyczna 7-8/

12 sonda Jak widzimy rolę farmaceuty i apteki w najbliższej przyszłości? autor: mgr farm. Paweł Kowalik Pytamy farmaceutów, czy ideał opieki farmaceutycznej jest im bliski i jak widzą rolę farmaceuty w dzisiejszym świecie. Mam nadzieję, że z czasem farmaceuta, zgodnie z zachodnimi wzorcami, będzie mógł świadczyć pełną opiekę farmaceutyczną mgr farm. Stefan Malinowski, farmaceuta z Gdańska mgr farm. Stefan Malinowski farmaceuta z Gdańska Moim zdaniem, obecna rola aptekarza i apteki sprowadza się w większości przypadków do wydawania leków i przekazywania krótkiej, standardowej informacji o zasadach przyjmowania leków. To, czego brakuje, to indywidualizacja przekazywanej informacji. Ale to wynika z mnogości aptek i przyzwyczajania pacjentów do poszukiwania najkorzystniejszej oferty cenowej. Niestety, nasz rynek apteczny to system naczyń połączonych i bardzo trudno będzie w krótkim czasie naprawić błędy, które narastały przez lat. Ale mam nadzieję, że uda się spowodować, aby na wzór krajów takich jak Wielka Brytania aptekarz miał uprawnienia do ordynacji części leków na receptę, organizowania szczepień, wglądu w dokumentację medyczną pacjenta oraz do wpływu na prowadzoną terapię poprzez formalny kontakt z lekarzem, czyli do prowadzenia w pełni profesjonalnej opieki farmaceutycznej na poziomie europejskim. mgr farm. Zofia Staniszewska farmaceutka z Warszawy Trudno jest mi sobie wyobrazić, jak powinna zmienić się apteka. Należy pamiętać, że część właścicieli aptek i magistrów to osoby starsze, które muszą mieć możliwość nauczenia się wszystkich nowinek technicznych, a na to potrzeba czasu. Wszystko jednak jest możliwe. Dwadzieścia lat temu nawet nie myślałam, że w aptekach będzie pracowało się z komputerami i że będzie to nasza codzienność. A jeśli chodzi o pracę z pacjentem, to w mojej aptece większość pacjentów dobrze znamy, wiemy, jakie leki przyjmują, więc już od dawna wdrażamy opiekę farmaceutyczną i jakiekolwiek zmiany w tym kierunku nie będą dla mnie zaskoczeniem. mgr farm. Katarzyna Kowalska farmaceutka z Katowic Zmienić musi się niemal wszystko od marż aptecznych po uprawnienia farmaceuty. W Stanach Zjednoczonych, Anglii apteki prowadzą bardzo szerokie usługi dla pacjentów, a jednocześnie farmaceuci posiadają dostęp do informacji o pacjencie i bez problemu mogą wpływać na proces leczenia. Farmaceuta jest kluczową osobą w aptece i od niego zależy, jak apteka działa i w czym się specjalizuje. Prawda jest też taka, że zmienić musimy się też my farmaceuci. Utrzymanie się apteki wymaga wysokiego poziomu merytorycznego personelu, ale również pewnych umiejętności sprzedażowych. Dzisiejszy pacjent jest wymagający i aby zaspokoić jego potrzeby, musimy ciągle poszerzać swoją wiedzę i reagować na zmieniającą się rzeczywistość. Z tyłu głowy musimy mieć zawsze szeroko pojętą opiekę farmaceutyczną. Jej prowadzenie bez podniesienia poziomu wiedzy farmaceutów wydaje się być niemożliwe. mgr farm. Mieczysław Wcisło farmaceuta z Poznania Na to, co się w aptekach zmieni, zapewne nie będziemy mieć wpływu. Będziemy musieli jedynie ponieść koszty tych zmian. Tak to przynajmniej wygląda od wielu lat coś zostaje ustalone, a my musimy kupić a to komputer, a to drukarkę, a to kolejne wydanie farmakopei. A niestety, nikt nie dba o to, abyśmy mieli szansę na zwiększenie naszych dochodów. Marże są obniżane, nowe apteki otwierają się tuż przy aptekach istniejących. W takich warunkach trudno jest czasem 12 farmacja praktyczna 7-8/2013

13 sonda Bardzo chciałabym mieć więcej czasu na rozmowę z pacjentem, na temat jego dolegliwości i stylu życia mgr farm. Agnieszka Kwapiszewska, farmaceutka z Warszawy myśleć o opiece farmaceutycznej. Według mnie, wymaga ona czasu i nakładów finansowych, więc bez zwrotu kosztów jej prowadzenia ze strony Ministerstwa Zdrowia trudno jest mi ją sobie wyobrazić. Aby zaszły zmiany na lepsze, musimy wrócić do etyki i jedności środowiska. mgr farm. Michał Michnio farmaceuta z Warszawy Sytuacja aptek jest, moim zdaniem, tak zła, że w zasadzie nie wiadomo co należałoby zmienić w pierwszej kolejności, aby było lepiej. Zmiany muszą być przemyślane i kompleksowe. Poza kwestiami związanymi z finansami (czyli marżami, zakazem reklamy, itd.), kluczowe jest wdrożenie opieki farmaceutycznej. Opieki na odpowiednim poziomie. Potrzebny jest system dostępu do informacji o każdym pacjencie odwiedzającym aptekę, dostęp do aktualnej bazy leków oraz szkolenia, które przygotują wszystkich farmaceutów do prowadzenia opieki farmaceutycznej. Musimy skupić się na jakości świadczonych usług, aby odkleić łatkę sklepu z lekami i zbudować w świadomości pacjentów obraz placówki opieki zdrowotnej, w której pacjent otrzyma zindywidualizowaną informację o przyjmowanych lekach. W sukurs muszą pójść decyzje Ministra Zdrowia, który powinien zrozumieć, że odpowiednie wykorzystanie potencjału farmaceutów może przynieść ogromne korzyści dla pacjentów, jak i dla budżetu NFZ. mgr farm. Agnieszka Kwapiszewska farmaceutka z Warszawy Jak widzę swoją rolę w przyszłości? Chciałabym mieć czas na rozmowę z pacjentem, na temat jego dolegliwości, stylu życia. Obecnie większość czasu poświęcam na odczytanie recepty, sprawdzenie, czy zawiera wszystkie potrzebne cyferki oraz przepisanie ich do systemu aptecznego. Przez to, nie mam czasu na analizę interakcji, wytłumaczenie pacjentowi, jak ma przyjmować leki czy jak powinien się odżywiać. Powinniśmy również mieć możliwość skontaktowania się z lekarzem i omówienia wątpliwości, które pojawiają się podczas rozmowy z pacjentem. Teraz teoretycznie mamy taką możliwość, jednak w praktyce czasami nie jest to takie proste. A bez tego często nie jesteśmy w stanie pomóc pacjentowi, nie mówiąc już o prowadzeniu opieki farmaceutycznej, która wymagać będzie zarówno czasu, jak i naszego Podyskutuj o tym na forum! farmacja praktyczna 7-8/

14 prawo R E K L A M A Zapytaj eksperta Recepta farmaceutyczna wydawana jest przez farmaceutę jedynie w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony odpowiada mecenas Bartłomiej Kochlewski, specjalizujący się w prawie pracy i regulacjach dotyczących branży farmaceutycznej. W ostatnim numerze Farmacji Praktycznej napisali Państwo, że farmaceuta dokonuje na recepcie adnotacji. A przecież jakiekolwiek zmiany na receptach są zakazane. Poproszę o wyjaśnienie. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich z dnia 8 marca 2012 r., w 16 osoba realizująca receptę może uzupełnić dane na recepcie, o ile nie zrobiła tego osoba wystawiająca receptę. Lista danych, które mogą być uzupełnione przez farmaceutę, jest krótka i dotyczy: określenia kodu uprawnień dodatkowych na podstawie dokumentów, określenia numeru poświadczenia albo numeru dokumentu uprawniającego do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz symbolu państwa, w którym znajduje się zagraniczna instytucja właściwa dla osoby uprawnionej do świadczeń opieki zdrowotnej, określenia numeru prawa wykonywania zawodu osoby wystawiającej receptę, określenia danych dotyczących osoby uprawnionej albo świadczeniodawcy, określenia numeru PESEL lub numeru paszportu. Osoba realizująca receptę umieszcza odpowiednią adnotację oraz podpis na rewersie recepty i zamieszcza te dane w komunikacie elektronicznym przekazywanym NFZ. Jakie są dokładnie zasady dotyczące wystawiania recept farmaceutycznych? Ostatnio pacjent powiedział, że w innej aptece dostał lek na taką receptę bez problemu, ja mam jednak wątpliwości, w jakich dokładnie sytuacjach jest zgodne z prawem wystawienie takiej recepty. Recepta farmaceutyczna wydawana jest przez farmaceutę tylko w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta. Zgodnie z art. 96 ust. 2 Prawa farmaceutycznego produkt leczniczy zastrzeżony do wydawania na receptę lekarską wydawany jest w aptece przez farmaceutę w najmniejszym terapeutycznym opakowaniu, z wyłączeniem środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R. Fakt wydania produktu leczniczego farmaceuta odnotowuje na sporządzanej recepcie farmaceutycznej. Zgodnie z prawem recepta farmaceutyczna powinna zawierać nazwę wydanego produktu leczniczego, dawkę, przyczynę wydania produktu leczniczego, tożsamość i adres osoby, dla której produkt leczniczy został wydany, datę wydania, podpis i pieczątkę farmaceuty. Recepta farmaceutyczna zastępuje receptę ze 100 proc. odpłatnością i podlega ewidencjonowaniu. Czy istnieje jakieś prawne ograniczenie co do liczby posiadanych aptek? Tak. W ustawie Prawo farmaceutyczne istnieje ograniczenie co do liczby posiadanych aptek. Zgodnie z przepisami, przedsiębiorca nie może posiadać więcej niż 1 proc. aptek na terenie województwa, nie może być również członkiem grupy kapitałowej, która ten warunek spełnia. Aptekę może założyć każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w dowolnej formie prawnej, pod warunkiem jednak że: nie prowadzi hurtowni farmaceutycznej lub złożył wniosek o wydanie zezwolenia na nie, bez niczyjej rekomendacji. 14 farmacja praktyczna 7-8/2013

15 prawo dobra noc udany dzień Dostępne opakowanie: 10 mg x 20 tabl. Zolpic (Zolpidemi tartras). Skład i postać: tabletki powlekane. 1 tabl. zawiera 10 mg winianu zolpidemu. Substancja pomocnicza o znanym działaniu: laktoza jednowodna. Wskazania do stosowania: Krótkotrwałe leczenie bezsenności. Dawkowanie i sposób podawania: Sposób podawania: doustnie. Winian zolpidemu jest lekiem działającym bardzo szybko, dlatego powinien być stosowany bezpośrednio przed pójściem spać lub w łóżku. Dorośli: Zalecana dawka dobowa dla dorosłych wynosi 10 mg. Pacjenci w podeszłym wieku: U pacjentów w podeszłym wieku lub pacjentów osłabionych, którzy mogą być szczególnie wrażliwi na winian zolpidemu, zaleca się dawkę 5 mg na dobę. Pacjenci z niewydolnością wątroby: U pacjentów z niewydolnością wątroby, ze względu na zmniejszony klirens i metabolizm winianu zolpidemu, leczenie należy rozpoczynać od dawki 5 mg na dobę. U dorosłych poniżej 65 lat, w dobrym stanie ogólnym i w przypadku niewystarczającej skuteczności mniejszej dawki, dawkę dobową można następnie zwiększyć do 10 mg na dobę. Dzieci i młodzież: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania zolpidemu u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat nie zostały określone. Z uwagi na to, nie należy stosować zolpidemu w tej grupie pacjentów. Zalecany czas stosowania leku wynosi od kilku dni do dwóch tygodni. Podobnie jak w przypadku innych leków nasennych, winianu zolpidemu nie należy stosować dłużej niż 4 tygodnie. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na winian zolpidemu lub którąkolwiek substancję pomocniczą; napady bezdechu sennego; miastenia; ciężka niewydolność wątroby; ostra niewydolność płuc lub zaburzenia oddychania. Ze względu na brak wystarczających danych, leku nie należy stosować u dzieci i pacjentów z chorobami psychicznymi. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Przed zaleceniem leku nasennego, należy w miarę możliwości wyjaśnić przyczynę bezsenności i wyeliminować czynniki ją wywołujące. Utrzymywanie się bezsenności po 7 14 dniach leczenia, może wskazywać na występowanie pierwotnych zaburzeń psychicznych lub zycznych i powinno być poddane wnikliwej ocenie; Niewydolność oddechowa: Ze względu na to, że leki nasenne mogą hamować czynność ośrodka oddechowego, należy zachować ostrożność w przypadku stosowania zolpidemu u pacjentów z zaburzeniem czynności oddechowej. Stosowanie u dzieci i młodzieży: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania zolpidemu u dzieci i młodzieży poniżej 18 lat nie zostały ustalone. Z tego względu nie należy stosować zolpidemu w tej grupie pacjentów. W badaniach prowadzonych w czasie 8 tygodni u dzieci w wieku od 6 do 17 lat z objawami bezsenności związanymi z występowaniem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami układu nerwowego, w grupie stosującej zolpidem obserwowano zwiększoną częstość występowania działań niepożądanych w porównaniu do grupy stosującej placebo. Dotyczyło to następujących działań niepożądanych: zawroty głowy (23,5% w stosunku do 1,5%), bóle głowy (12,5% w stosunku do 9,2%) i omamy (7,4% w stosunku do 0%); Depresja: Winian zolpidemu, tak jak inne leki nasenne, należy ostrożnie stosować u pacjentów z objawami depresji. Ze względu na istnienie ryzyka prób samobójczych w tej grupie pacjentów, przepisywana ilość leku powinna być jak najmniejsza, aby zapobiec celowemu przedawkowaniu. Podczas stosowania zolpidemu może ujawnić się wcześniej istniejąca depresja. Ze względu na to, że bezsenność może być objawem depresji, należy pacjenta ponownie zbadać w przypadku utrzymywania się bezsenności; Tolerancja: Podczas stosowania dłuższego niż kilka tygodni, obserwuje się niekiedy zmniejszenie skuteczności leków nasennych; Uzależnienie: Stosowanie leków nasennych może prowadzić do rozwoju uzależnienia psychicznego i zycznego. Niebezpieczeństwo rozwoju uzależnienia wzrasta proporcjonalnie do stosowanej dawki oraz czasu trwania leczenia, jest ono również większe u pacjentów uzależnionych od alkoholu lub narkotyków w wywiadzie. Tacy pacjenci powinni być pod obserwacją podczas stosowania leków nasennych. U pacjentów, u których doszło do rozwoju uzależnienia, po nagłym odstawieniu leku mogą wystąpić objawy, takie jak na przykład: bóle głowy i mięśni, lęk i napięcie psychiczne, niepokój, splątanie i drażliwość, a w ciężkich przypadkach mogą również wystąpić: derealizacja, depersonalizacja, nadwrażliwość na bodźce dźwiękowe, światło i dotyk, drętwienie i mrowienie kończyn, omamy i napady drgawkowe. Bezsenność z odbicia: Jest to przemij ający zespół, w którym nasileniu ulegają objawy będące przyczyną przepisania leku. Może on wystąpić po odstawieniu produktu. Bezsenności z odbicia towarzyszyć mogą inne objawy, takie jak zmiany nastroju, niepokój, lęk. Pacjenta należy poinformować o możliwości wystąpienia bezsenności z odbicia. Ponieważ ryzyko wystąpienia tych objawów jest większe po nagłym odstawieniu leku, zaleca się stopniowe zmniejszanie jego dawki. Istnieją doniesienia, że w przypadku stosowania leków nasennych o krótkim czasie działania, zespół odstawienny może występować w przerwie pomiędzy kolejnymi dawkami, zwłaszcza wtedy gdy dawki te są duże; Niepamięć: Leki nasenne mogą powodować niepamięć następczą, która występuje najczęściej w kilka godzin po przyjęciu leku. Aby zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia, pacjent powinien zapewnić sobie 7-8 godzin nieprzerwanego snu; Reakcje psychiczne i paradoksalne : Podczas stosowania leków nasennych (szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku) mogą wystąpić reakcje takie, jak: niepokój, pobudzenie, rozdrażnienie, agresywność, urojenia, napady wściekłości, koszmary nocne, omamy, psychozy, nieadekwatne zachowanie i inne zaburzenia zachowania. W takich przypadkach leczenie należy przerwać; Somnambulizm i podobne rodzaje zachowań: U pacjentów, którzy przyjmowali zolpidem i nie obudzili się całkowicie, mogą wystąpić następujące zaburzenia: chodzenie we śnie i podobne zaburzenia zachowania, takie jak prowadzenie pojazdu we śnie, przygotowanie i spożywanie jedzenia, rozmowy telefoniczne lub stosunki seksualne we śnie z niepamięcią wykonywanych czynności. Jak się wydaje, spożycie alkoholu lub przyjęcie innych leków o działaniu depresyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, w skojarzeniu z zolpidemem, zwiększa ryzyko występowania takich zachowań, podobnie jak stosowanie zolpidemu w dawkach przekraczających maksymalną zalecaną dawkę. U pacjentów zgłaszających takie zachowania (np. prowadzenie pojazdu we śnie), ze względu na bezpieczeństwo pacjenta jak i innych osób należy rozważyć przerwanie stosowania zolpidemu. Produkt zawiera laktozę. Nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (typu Lapp) lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Działania niepożądane wymienione poniżej uszeregowano według częstości występowania przy zastosowaniu następującej konwencji: bardzo często (>1/10), często (>1/100 do <1/10), niezbyt często (>1/1000 do <1/100), rzadko (>1/ do <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000), nie znana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Istnieją dowody, że działania niepożądane po zastosowaniu winianu zolpidemu, zwłaszcza ze strony przewodu pokarmowego i ośrodkowego układu nerwowego, zależą od dawki. Działania niepożądane są mniej nasilone, jeżeli lek jest przyjmowany bezpośrednio przed pójściem spać lub w łóżku. Obserwuje się je częściej u pacjentów w podeszłym wieku. Zaburzenia układu immunologicznego: Częstość nieznana: obrzęk naczynioruchowy. Zaburzenia psychiczne: Często: omamy, pobudzenie koszmary senne; Niezbyt często: stan splątania, drażliwość; Częstość nieznana: niepokój, agresja, urojenia, gniew, zaburzenia zachowania, psychozy, somnambulizm, uzależnienie (po przerwaniu leczenia mogą wystąpić objawy odstawienne lub zjawiska z odbicia ), zaburzenia libido, aktywność podczas snu: chodzenie we śnie i podobne zaburzenia zachowania, takie jak prowadzenie pojazdu we śnie, przygotowanie i spożywanie jedzenia, rozmowy telefoniczne lub stosunki seksualne we śnie z niepamięcią wykonywanych czynności. Większość psychicznych działań niepożądanych związana jest z reakcjami paradoksalnymi. Zaburzenia układu nerwowego: Często: senność, bóle głowy, zawroty głowy, nasilenie bezsenności, niepamięć następcza (niepamięć może być związana z nieprawidłowym zachowaniem); Częstość nieznana: senność utrzymująca się następnego dnia po zażyciu leku, zaburzenia świadomości. Zaburzenia oka: Niezbyt często: podwójne widzenie. Zaburzenia żołądka i jelit: Często: biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Częstość nieznana: zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Częstość nieznana: wysypka, świąd, pokrzywka, nadmierne pocenie się. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Częstość nieznana: osłabienie mięśni. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Często: zmęczenie; Częstość nieznana: zaburzenia chodu, tolerancja na lek, upadek (głównie u pacjentów w podeszłym wieku oraz w przypadkach, kiedy zolpidem nie był przyjmowany zgodnie z zaleceniami). Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. farmacja Pozwolenie praktyczna dopuszczenie 6/2013 do obrotu 15nr 9890 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: ZOLP/015/

16 prawo R E K L A M A Zgłoszenie działania niepożądanego leku należy przygotować na specjalnie przygotowanym formularzu Jakie są zasady prawne dotyczące wystawienia w aptece automatu do samodzielnego pomiaru ciśnienia przez pacjentów? Kwestia wystawiania aparatu do mierzenia ciśnienia budziła wiele kontrowersji i była przedmiotem rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego, który 11 stycznia 2012 r. w sprawie o sygn. II GSK 1365/10 ( gov.pl/doc/0cd67dd23f) orzekł, że: Apteka ogólnodostępna jako placówka ochrony zdrowia może posiadać ciśnieniomierz do dokonywania bezpłatnego pomiaru ciśnienia tętniczego przez jej klientów. Taka interpretacja art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2008 r., Nr 45, poz. 271 ze zm.), w której ustawodawca określając zakres działania apteki, użył wyrażenia w szczególności, pozostaje w zgodzie z art. 68 ust. 1 Konstytucji RP, z którego można wywieść podmiotowe prawo jednostki do ochrony zdrowia oraz obiektywny nakaz podejmowania przez władze publiczne takich działań, które są konieczne dla należytej ochrony i realizacji tego prawa, dopuszczający możliwość dokonywania bezpłatnego pomiaru ciśnienia w aptece ogólnodostępnej, i stwierdził nieważność decyzji organów administracji niższych instancji w tej sprawie. Zdaniem NSA, apteka ogólnodostępna, jako placówka ochrony zdrowia, może posiadać ciśnieniomierz do dokonywania bezpłatnego pomiaru ciśnienia tętniczego przez jej klientów. Sąd uznał także, że przepisy ustawy Prawo farmaceutyczne nie stanowią podstawy prawnej zakazu wystawienia ciśnieniomierza do użytku klientom apteki. Jak dokładnie wygląda wprowadzenie w Polsce unijnych przepisów o zgłaszaniu działań niepożądanych leków? Czy wprowadzono już odpowiednie przepisy? Gdzie pacjenci mogą zgłaszać działania niepożądane i czy farmaceuta też może zgłaszać takie działania? Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/84/ UE nadała pacjentom prawo do bezpośredniego zgłaszania niepożądanych działań leków. W Polsce niedawno Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz niektórych innych ustaw, który dostosuje nasze prawo do norm unijnych. Zgodnie z tym projektem, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych będzie wprowadzał do europejskiej bazy danych EudraVigilance informacje o przypadkach działań niepożądanych produktów leczniczych. Pamiętajmy, że działanie niepożądane produktu leczniczego w myśl ustawy Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 r. stanowi każde niekorzystne i niezamierzone działanie leku, występujące podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi (w celach profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych lub modyfikujących funkcje fizjologiczne). Lista osób uprawnionych do zgłaszania działań niepożądanych leków obejmuje pracowników ochrony zdrowia: lekarzy, lekarzy dentystów, lekarzy weterynarii, pielęgniarki i magistrów farmacji, a także podmioty odpowiedzialne za wytwarzanie leków. Obecnie nie są honorowane zgłoszenia bezpośrednio od pacjentów, niepotwierdzone przez osobę wykonującą zawód medyczny. Zgłoszenie działania niepożądanego danego leku należy odnotować na specjalnie przygotowanym formularzu. Najważniejsze informacje, które powinny być zawarte w formularzu, to: nazwa produktu leczniczego, charakter działania niepożądanego (opis reakcji), dane chorego (inicjały), dane osoby zgłaszającej (lekarza, farmaceuty, pielęgniarki). Formularz zgłoszeniowy dostępny jest w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych oraz jako załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2003 r. Adres: Podyskutuj o tym na forum! 16 farmacja praktyczna 7-8/2013

17 prawo farmacja praktyczna 7-8/

18 opieka farmaceutyczna Substytucja apteczna nie zawsze jest możliwa autor: mgr prawa, dr n. med. Justyna Zajdel Czy zawsze polecanie pacjentom zamienników jest wskazane? W jakich przypadkach lepiej jest nie zamieniać leków? Nie zawsze zamiana leków jest możliwa, szczególnie, że farmaceuta nie posiada wiedzy, co do wskazania, wg którego wystawiono receptę Ustawodawca nałożył na farmaceutów realizujących recepty na leki refundowane obowiązek informowania pacjenta o możliwości nabycia tańszego odpowiednika, którego cena detaliczna nie przekracza limitu oraz ceny leku przepisanego przez lekarza. Zamiennik musi posiadać te same wskazania terapeutyczne. Kiedy leki mogą być zamieniane? Należy podkreślić, że zamiana leku przepisanego na recepcie na inny, tańszy produkt leczniczy, możliwa jest jedynie wówczas, gdy obydwa produkty posiadają identyczne zarejestrowane wskazania. Dlatego też podstawową informacją, jakiej potrzebujemy do zamiany produktu leczniczego, jest znajomość zarejestrowanych wskazań określonych w pkt Charakterystyki Produktu Leczniczego i aktualnego obwieszczenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych. Wspomniane obwieszczenie Ministra Zdrowia wyznacza zasady refundacji produktów leczniczych w zarejestrowanych wskazaniach (kolumna 12. obwieszczenia), a w ściśle określonych przypadkach również we wskazaniach pozarejstracyjnych (kolumna 13. obwieszczenia). Dodatkowo należy podkreślić fakt, że leki są rejestrowarowane w różnym czasie. Dlatego w bardzo wielu przypadkach istnieją różnice we wskazaniach leków zawierających tę samą substancję czynną w tej samej postaci. Różnice w ChPL Dodatkowym utrudnieniem jest praktyka Ministerstwa Zdrowia polegająca na obejmowaniu refundacją zarejestrowanych wskazań w momencie wydania decyzji refundacyjnej. Konsekwencją tych działań są różnice w Charakterystykach Produktów Leczniczych, głównie właśnie w zakresie wskazań. Ogromnym problemem jest fakt, że farmaceuta realizujący receptę nie posiada wiedzy, w związku z jakim wskazaniem lekarz przepisał pacjentowi konkretny lek. Jeśli produkt leczniczy został przepisany we wskazaniu pozarejestracyjnym podlegającym refundacji, nie można dokonać zamiany produktu na tańszy zamiennik, jeśli ten nie posiada pozarejestracyjnych wskazań refundacyjnych określonych w kolumnie 13. obwieszczenia. Przykład Produkt leczniczy Polprazol PPH 40 mg posiada refundację zarówno w zarejestrowanych wskazaniach wymienionych w pkt ChPL, jak również we wskazaniach pozarejestracyjnych określonych w sposób enumeratywny (niepodlegający dowolnej modyfikacji) w kolumnie 13. obwieszczenia. W przypadku leku Polprazol w kolumnie 13. wymieniono: chorobę refluksową, zapalenie błony śluzowej żołądka, chorobę wrzodową, zapalenie trzustki, leczenie przy długotrwałym stosowaniu NLPZ u dzieci do 2. roku życia. 18 farmacja praktyczna 7-8/2013

19 opieka farmaceutyczna Dla porównania, produkty lecznicze Ultop i Helicid Forte posiadają refundację wyłącznie we wskazaniach rejestracyjnych i nie posiadają refundacji w żadnym wskazaniu pozarejestracyjnym. Pamiętajmy, że działanie farmaceuty polegające na zamianie produktu przepisanego na recepcie, który posiada pozarejstracyjne wskazania refundacyjne na produkt, który może zostać wydany z refundacją jedynie w zarejestrowanych wskazaniach, naraża farmaceutę na ryzyko odmowy przyznania refundacji przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Dodatkowo naraża farmaceutę na odpowiedzialność za negatywne skutki działania produktu leczniczego wydanego pacjentowi, mimo braku rejestracji we wskazaniu, w związku z którym zaordynował lek. Podyskutuj o tym na forum! Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 lipca 2013 r. Nazwa, postać i dawka leku Polprazol PPH, kapsułki dojelitowe twarde, 40 mg Ultop, kapsułki dojelitowe twarde, 40 mg Helicid Forte, kapsułki dojelitowe twarde, 40 mg Kolumna 12 (Wskazania rejestracyjne) We wszystkich zarejestrowanych wskazaniach na dzień wydania decyzji We wszystkich zarejestrowanych wskazaniach na dzień wydania decyzji We wszystkich zarejestrowanych wskazaniach na dzień wydania decyzji Kolumna 13 (Refundacyjne wskazania pozarejestracyjne) Choroba refluksowa, zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba wrzodowa, zapalenie trzustki oraz przy długotrwałym stosowaniu NLPZ u dzieci do 2. roku życia BRAK REFUNDACJI BRAK REFUNDACJI Kolumna 14 (Poziom odpłatności) 50% 50% 50% farmacja praktyczna 7-8/

20 opieka farmaceutyczna R E K L A M A Unikajmy dzielenia tabletek u pacjentów w wieku podeszłym autor: dr Jarosław Woroń Klinika Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej UJ CM Kraków, Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii UJ CM Kraków Błędem jest zalecanie pacjentom dzielenia tabletek, jeśli dostępne są postacie leku zawierające dawkę terapeutyczną. Pomyłki podczas dawkowania leków mogą doprowadzić do ujawnienia się dawkozależnych klinicznych skutków pomiędzy równocześnie stosowanymi lekami Wpraktyce klinicznej coraz częściej można spotkać się z praktyką dzielenia tabletek leków przeciwbólowych. Jest kilka argumentów przeciwko takiemu działaniu, które warto wziąć pod uwagę. Wiek pacjenta Należy pamiętać, że leczeniu przeciwbólowemu często poddawani są pacjenci po 60. roku życia (np. z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów). Często więc terapia jest terapią przewlekłą. Dodatkowo pacjenci w wieku podeszłym, z powodu licznych schorzeń współistniejących, często przyjmują polifarmakoterapię, co niestety sprzyja pomyłkom podczas dawkowania leków. Dlatego należy pacjentowi ułatwić utrzymanie terapii i umożliwić przyjmowanie prawidłowych dawek leków. Utrzymanie terapii Jednym z warunków trwałego stosowania przez pacjenta zaleceń lekarskich jest jednoznaczny i jak najprostszy schemat dawkowania leków. Podczas przewlekłego stosowania leków pacjenci rozpoznają je często nie po nazwie, a po wyglądzie. Wielkość, kształt oraz kolor tabletki czy kapsułki jest cechą rozpoznawczą, dzięki której pacjent wie, o jakiej porze dnia i w jakiej liczbie dany lek jest przyjmowany. W badaniach przeprowadzonych na grupie ponad 5000 pacjentów, którzy przyjmowali leki przeciwbólowe, wykazano, że zmiana leku czy schematu dawkowania może stać się przyczyną pomyłek u 36% pacjentów 1. Taką zmianą jest niewątpliwie zalecenie dzielenia tabletek, pomimo tego, że dotychczas pacjent przyjmował całą tabletkę. Czasami zalecenie takie jest przekazywane pacjentowi pomimo tego, że dostępne są postacie leku, których dzielić nie potrzeba, gdyż zawierają terapeutyczną dawkę substancji czynnej! Pomyłki podczas dawkowania leków mogą doprowadzać do wystąpienia działań niepożądanych, które nierzadko zniechęcają pacjenta do kontynuowania farmakoterapii. Mogą także doprowadzić do przedawkowania, a także ujawnienia się klinicznych skutków pomiędzy równocześnie stosowanymi lekami, które w wielu przypadkach są dawkozależne 2. Nie bez praktycznego znaczenia są również techniczne problemy z podziałem tabletek, które mogą w konsekwencji doprowadzać do tego, że uzyskana w ten sposób dawka leku jest nieprecyzyjna i może powodować zmianę trwałości substancji leczniczej. Wynika z tego jasne wskazanie, aby nie zalecać pacjentom podziału tabletek, gdy z punktu racjonalnej farmakoterapii nie jest to niezbędne. Korzyść z takiego postępowania jest wątpliwa, natomiast potencjalne zagrożenia z tym związane są znaczne. Piśmiennictwo: 1. Wehling M.: Drug Therapy for the elderly. Springer-Verlag, Wiedeń Van der Zee MHA, Daly AK.: Pharmacogenetics and Individualized Podyskutuj o tym na forum! 20 farmacja praktyczna 7-8/2013

21 Poltram Combo (Tramadoli hydrochloridum + Paracetamolum). Skład i postać: 1 tabletka powlekana zawiera 37,5 mg chlorowodorku tramadolu i 325 mg paracetamolu. Wskazania: Objawowe leczenie bólu o umiarkowanym i dużym nasileniu. Zastosowanie leku należy ograniczyć do tych pacjentów z bólem o umiarkowanym i dużym nasileniu, którzy wymagają zastosowania połączenia tramadolu z paracetamolem. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli i młodzież ( 12 lat). Dawkę ustala się w zależności od stopnia nasilenia bólu oraz odpowiedzi pacjenta na lek. Początkowa zalecana dawka to 2 tabletki preparatu Poltram Combo. W razie potrzeby można przyjąć kolejne dawki, nie przekraczając 8 tabletek (co odpowiada 300 mg tramadolu i 2600 mg paracetamolu) na dobę. Odstęp pomiędzy dawkami nie powinien być krótszy niż 6 godzin. W żadnych okolicznościach Poltramu Combo nie należy stosować dłużej niż jest to bezwzględnie konieczne. Jeśli ze względu na rodzaj i ciężkość schorzenia niezbędne jest długotrwałe stosowanie preparatu, należy uważnie i regularnie obserwować pacjenta (z przerwami w stosowaniu, jeśli to możliwe) w celu weryfi kacji konieczności dalszego stosowania. Dzieci: Nie ustalono skuteczności i bezpieczeństwa stosowania Poltramu Combo u dzieci w wieku < 12 lat. Dlatego nie zaleca się stosowania preparatu w tej grupie wiekowej. Pacjenci w podeszłym wieku. Można podawać zwykle stosowane dawki, jednak pamiętać, że u ochotników > 75 lat okres półtrwania fazy wydalania po podaniu doustnym zwiększał się o 17%. U pacjentów > 75 lat zalecany odstęp pomiędzy podaniem dawek powinien być dłuższy niż 6 godz., ze względu na zawartość tramadolu. Ze względu na zawartość tramadolu nie należy stosować Poltramu Combo u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek (klirens kreatyniny <10 ml/min). U pacjentów z umiarkowaną niewydolnością nerek (klirens kreatyniny ml/min), należy wydłużyć odstępy między kolejnymi dawkami do 12 godzin. Ponieważ na drodze hemodializy lub hemofi ltracji tramadol jest usuwany bardzo powoli, podanie po dializie w celu utrzymania analgezji nie jest konieczne. U pacjentów z ciężką niewydolnością wątroby stosowanie preparatu Poltram Combo jest przeciwwskazane. U pacjentów z umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby można rozważyć ostrożne stosowanie, pod warunkiem wydłużenia odstępów pomiędzy poszczególnymi dawkami. Sposób podawania: Doustnie. Tabletki należy połykać w całości, popijając wystarczającą ilością płynu. Nie należy tabletek łamać ani żuć. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na tramadol, paracetamol lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Ostre zatrucie alkoholem, lekami nasennymi, ośrodkowo działającymi lekami przeciwbólowymi, opioidami lub lekami psychotropowymi. Poltramu Combo nie wolno stosować u pacjentów, którzy zażywają lub w ciągu 2 tygodni poprzedzających leczenie zażywali inhibitory monoaminooksydazy (MAO). Ciężka niewydolność wątroby. Padaczka oporna na leczenie. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: W celu uniknięcia przypadkowego przedawkowania, pacjenta należy poinformować, aby nie przekraczał zalecanej dawki oraz nie stosował jednocześnie innych produktów leczniczych zawierających paracetamol (w tym sprzedawanych bez recepty) lub tramadol bez zgody lekarza. Nie należy stosować Poltramu Combo: u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek (klirens kreatyniny <10 ml/min) oraz w przypadku ciężkiej niewydolności oddechowej. U pacjentów z ciężką niewydolnością wątroby stosowanie preparatu jest przeciwwskazane. Ryzyko przedawkowania paracetamolu jest większe u pacjentów z chorobą wątroby niespowodowaną marskością poalkoholową. U pacjentów z umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby można rozważyć ostrożne stosowanie, pod warunkiem wydłużenia odstępów pomiędzy poszczególnymi dawkami. Tramadolu nie należy stosować w leczeniu uzależnienia od opioidów. Mimo że tramadol jest agonistą receptorów opioidowych, nie znosi on objawów odstawiennych. U pacjentów ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia drgawek lub przyjmujących równocześnie inne leki obniżające próg drgawkowy, szczególnie z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki, ośrodkowo i miejscowo działające leki przeciwbólowe opisywano występowanie drgawek. Pacjenci z wyrównaną padaczką oraz osoby podatne na występowanie drgawek mogą być leczone tramadolem wyłącznie, gdy jest to bezwzględnie konieczne. Drgawki występowały u pacjentów otrzymujących tramadol w zalecanych dawkach. Ryzyko może się zwiększyć w przypadku przyjmowania dawek tramadolu większych niż zalecane. Nie należy stosować z opioidami o działaniu agonistyczno-antagonistycznym (nalbufi na, buprenorfi na, pentazocyna). Poltram Combo powinien być stosowany ze szczególną ostrożnością u pacjentów: uzależnionych od opioidów, po urazach głowy, ze stanami drgawkowymi, z zaburzeniami dróg żółciowych, we wstrząsie, z zaburzeniami świadomości o niewyjaśnionej etiologii, z ośrodkowymi lub obwodowymi zaburzeniami oddechowymi, ze zwiększonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym. Przedawkowanie może mieć toksyczne działanie na wątrobę. W dawkach terapeutycznych tramadol może powodować objawy odstawienne. Rzadko obserwowano uzależnienie lub nadużywanie. Po nagłym odstawieniu mogą wystąpić objawy podobne do obserwowanych po odstawieniu opioidów. Zgodnie z doświadczeniem klinicznym uważa się, że objawów odstawienia można uniknąć poprzez stopniowe zmniejszenie dawki podczas odstawiania leku, szczególnie po długotrwałym okresie leczenia. W pojedynczej pracy opisano, że zastosowanie tramadolu podczas znieczulenia ogólnego enfl uranem i podtlenkiem azotu nasiliło wspomnienia śródoperacyjne. Do czasu wyjaśnienia powyższego działania należy unikać stosowania tramadolu podczas płytkiej narkozy. Działania niepożądane: Najczęstszymi działaniami niepożądanymi, zgłaszanymi u > 10% pacjentów podczas badań klinicznych były: nudności, zawroty głowy i senność. Poniżej wymienione działania niepożądane zostały przedstawione zgodnie z częstością występowania i klasyfi kacją układów i narządów. Zaburzenia psychiczne: często: splątanie, zmienność nastrojów (lęk, nerwowość, euforia), zaburzenia snu; niezbyt często: depresja, omamy, koszmary senne, niepamięć; rzadko: uzależnienie; bardzo rzadko: nadużywanie (w obserwacji po wprowadzeniu produktu leczniczego do obrotu). Zaburzenia układu nerwowego: bardzo często: zawroty głowy, senność; często: ból głowy, drżenie; niezbyt często: mimowolne skurcze mięśni, parestezje, szum w uszach; rzadko: ataksja, drgawki. Zaburzenia oka: rzadko: niewyraźne widzenie. Zaburzenia serca: niezbyt często: kołatania serca, tachykardia, zaburzenia rytmu serca. Zaburzenia naczyniowe: niezbyt często: nadciśnienie tętnicze. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia: niezbyt często: duszność. Zaburzenia żołądka i jelit: Bardzo często: nudności; często: wymioty, zaparcie, suchość w jamie ustnej, biegunka, ból brzucha, niestrawność, wzdęcia; niezbyt często: dysfagia, czarne stolce. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: niezbyt często: podwyższenie aktywności aminotransferaz. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: często: nadmierna potliwość, świąd; niezbyt często: reakcje skórne (np. wysypka, pokrzywka). Zaburzenia nerek i dróg moczowych: niezbyt często: albuminuria, zaburzenia mikcji (zaburzenia w oddawaniu moczu i zatrzymanie moczu). Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: niezbyt często: dreszcze, uderzenia gorąca, ból w klatce piersiowej. Mimo, iż w czasie badań klinicznych nie obserwowano niżej wymienionych działań niepożądanych, związanych ze stosowaniem tramadolu lub paracetamolu, nie można jednak wykluczyć ich wystąpienia. Tramadol: Niedociśnienie ortostatyczne, bradykardia, zapaść. Doświadczenie po wprowadzeniu produktu leczniczego do obrotu opisuje rzadkie przypadki zmian działania warfaryny, w tym wydłużenie czasu protrombinowego. Rzadko: reakcje nadwrażliwości ze strony układu oddechowego (na przykład duszność, skurcz oskrzeli, świszczący oddech, obrzęk naczynioruchowy) oraz anafi laksja. Rzadko: zmiany apetytu, osłabienia narządu ruchu oraz zahamowanie oddychania. Mogą wystąpić zaburzenia psychiczne różniące się międzyosobniczo, co do nasilenia i rodzaju. Mogą to być zmiany nastroju (zwykle euforia, sporadycznie dysforia), zmiany aktywności (zwykle zmniejszenie, sporadycznie zwiększenie) oraz zmiany zdolności do percepcji poznawczej i zmysłowej (np. zachowania decyzyjne, zaburzenia postrzegania). Zgłaszano przypadki pogorszenia astmy, jednak nie ustalono związku przyczynowego. Po nagłym odstawieniu mogą wystąpić objawy podobne do obserwowanych po odstawieniu opioidów: pobudzenie, niepokój, nerwowość, bezsenność, hiperkineza, drżenia oraz zaburzenia żołądka i jelit. Inne działania niepożądane, które w rzadkich przypadkach występowały po nagłym odstawieniu tramadolu, to: napady paniki, silny niepokój, omamy, parestezje, dzwonienie w uszach i inne objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Paracetamol: Działania niepożądane występują rzadko, ale mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości, w tym wysypka skórna. Istnieją doniesienia o występowaniu zaburzeń morfologii krwi, w tym trombocytopenii i agranulocytozy, które niekoniecznie mogły mieć związek ze stosowaniem paracetamolu. W kilku doniesieniach sugerowano możliwość wystąpienia hipoprotrombinemii podczas jednoczesnego stosowania z lekami z grupy warfaryny. W innych badaniach nie wykazano zmian czasu protrombinowego. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S. A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek wydawany na podstawie recepty. CHPL: zapytaj Przedstawiciela Aptecznego o ofertę na Poltram Combo P-COM/091/ Lek pełnopłatny Jedyny polski preparat tramadolu z paracetamolem Względna biodostępność tramadolu w leku Poltram Combo wyniosła 100,74% a paracetamolu 100,01% 1 1. Broncel M. Ocena biorównoważności produktu Poltram Combo. Farmacja Praktyczna, 2011, Supl. Nr 2; 3-4.

22 opieka farmaceutyczna R E K L A M A Z migreną na wakacjach autor: dr n. med. Leszek Marek Krześniak Osoby chorujące na migrenę często przed urlopem zastanawiają się, jak się przygotować do wyjazdu i co włożyć do apteczki. Migrena jest chorobą często występującą. Na ataki migreny cierpi blisko 25% kobiet i 9% mężczyzn G dyby osoby cierpiące na napady migrenowych bólów głowy mogły przed wyjazdem na wakacje chorobę tę zostawić w domu, to zapewne uczyniłyby to z największą chęcią. Niestety, migrena znacząco pogarsza jakość życia pacjenta i potrafi negatywnie wpłynąć na wakacyjny wypoczynek. Czym jest migrena? Migrena to ból głowy, często jednostronny, o charakterze pulsującym, z towarzyszącymi nudnościami, światłowstrętem, nadwrażliwością na dźwięki i zapachy. Wyróżnia się dwie postaci migreny: klasyczną i zwykłą. Klasyczną migrenę zwiastuje często ostrzegająca aura lub objawy prodromalne, takie jak: zawroty głowy, zmiana zachowania, utrata łaknienia i zaburzenia wzroku w postaci błysków światła albo ciemnych plamek. W zwykłej migrenie objawy te nie występują, rozwija się ona nagle, gdy naczynia krwionośne ulegną rozszerzeniu, zwiększony przepływ krwi powoduje wówczas rwący ból głowy. W przypadku lekkich napadów migreny pacjent może pracować lub wykonywać inne zajęcia, jednak jego aktywność jest obniżona. W napadzie ciężkim pacjent przez ból jest zmuszony do położenia się w łóżku (zwykle w odizolowanym, ciemnym i cichym pomieszczeniu) i wymaga opieki. Jak w każdej chorobie, tak i w migrenie, najskuteczniejsze jest leczenie przyczyn, a nie tylko łagodzenie jej objawów. Problem w tym, że wielu chorych nie jest w stanie znaleźć konkretnej przyczyny pojawiającej się migreny. Dlatego tak istotna jest edukacja pacjentów na temat czynników, które mogą prowokować wystąpienie bólu. Farmaceuta może powiedzieć pacjentowi wyjeżdżającemu na urlop, aby zwrócił uwagę na czynniki, które mogą wywołać atak migreny. Są to: brak lub nadmiar snu, artykuły spożywcze zawierające tyraminę (np. sery pleśniowe) i fenyloetyloaminę (np. czekolada), leki rozszerzające naczynia krwionośne i leki przeciwzapalne, intensywne zapachy, wysiłek fizyczny i niektóre ćwiczenia (kręcenie głową, skłony), ekspozycja na światło, brak jedzenia głód powoduje spadek glukozy we krwi, zmiany ciśnienia atmosferycznego i pogody, doustne środki antykoncepcyjne, nadużywanie alkoholu. Apteczka chorego Ważne jest, aby pacjent umiał rozpoznawać u siebie zbliżający się napad migreny, tak aby jak najszybciej podjąć leczenie, zanim ból stanie się silny. Przed wyjazdem powinien udać się do lekarza prowadzącego, aby uzyskać receptę na stosowany przez siebie lek przeciwmigrenowy i zabrać go ze sobą. Szczególnie, że na urlopie dostęp do lekarza często jest utrudniony. Szybkie przyjęcie leku pozwoli zapobiec rozwinięciu się napadu. W Polsce lekarze najczęściej zalecają preparaty zawierające Podyskutuj o tym na forum! 22 farmacja praktyczna 7-8/2013

23 na tkę Zabierz na wakacje Sumamigren i miej migrenę z głowy! Należy stosować jak najszybciej po wystąpieniu napadu migreny! Skuteczny po zastosowaniu w dowolnym stadium napadu bólu!* Dostępne opakowania: 50 mg x 6 tabl. 100 mg x 6 tabl. 50 mg x 2 tabl. 100 mg x 2 tabl. Sumamigren (Sumatriptanum). Skład i postać: tabletki powlekane, 1 tabletka powlekana zawiera 50 mg lub 100 mg sumatryptanu w postaci odpowiednio 70 mg i 140 mg bursztynianiu sumatryptanu oraz substancje pomocnicze. Wskazania: Doraźne zwalczanie napadów migreny. Dawkowanie i sposób podawania: Sumamigren jest dostępny w postaci tabletek powlekanych 50 mg i 100 mg. Sumatryptanu nie należy stosować pro laktycznie. Wskazany jest do leczenia napadu migreny jako jedyny lek i nie należy go podawać jednocześnie z ergotaminą lub pochodnymi ergotaminy (włącznie z metyzergidem). Lek należy stosować jak najszybciej po wystąpieniu napadu migreny. Jest on również skuteczny po zastosowaniu w dowolnym stadium napadu bólu. Dorośli: Zalecaną doustną dawką jest 50 mg. U niektórych pacjentów wymagane jest podanie dawki 100 mg. W przypadku nie ustąpienia objawów po podaniu jednorazowej dawki leku, nie należy przyjmować kolejnej dawki leku podczas trwania tego samego napadu migreny. Następną tabletkę można przyjąć podczas kolejnego napadu. Jeżeli zastosowanie jednorazowej dawki leku spowodowało ustąpienie objawów, jednak napad migreny powrócił, drugą dawkę leku można przyjąć w ciągu kolejnych 24 godzin, pamiętając, że nie należy stosować dawki większej niż 300 mg na dobę. Tabletki należy połykać w całości popij ając wodą. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, maksymalna dawka dobowa wynosi 50 mg. Dzieci i młodzież (w wieku poniżej 18 lat): Leku nie należy stosować u dzieci i młodzieży ze względu na brak wystarczających danych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa stosowania. Pacjenci w podeszłym wieku (powyżej 65 lat): Dane na temat stosowania sumatryptanu w postaci tabletek u pacjentów w wieku powyżej 65 lat są ograniczone. Nie wykazano znaczących różnic w farmakokinetyce między tą grupą badanych, a osobami młodszymi. Do czasu zebrania szczegółowych danych klinicznych stosowanie sumatryptanu w tej grupie pacjentów nie jest zalecane. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na sumatryptan lub którąkolwiek substancję pomocniczą produktu. Nie stosować w zapobieganiu napadom migrenowym. Nie stosować u pacjentów w wieku poniżej 18 lub powyżej 65 lat. Choroba niedokrwienna serca lub objawy z nią związane, skurcz naczyń wieńcowych (dusznica Prinzmetala), przebyty zawał mięśnia sercowego. Przebyty udar mózgu lub przemij ający mózgowy napad niedokrwienny. Choroby naczyń obwodowych. Umiarkowane i ciężkie nadciśnienie oraz niedostatecznie kontrolowane nadciśnienie. Stosowanie równocześnie z inhibitorami monoaminooksydazy (sumatryptanu nie można stosować przez 2 tygodnie od zakończenia leczenia inhibitorami monoaminooksydazy). Równoczesne stosowanie z lekami zawierającymi ergotaminę lub jej pochodne, jak np. metyzergid lub innymi lekami z grupy agonistów receptorów 5-HT 1. Ciężka niewydolność wątroby. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Lek należy stosować tylko u pacjentów po dokładnym rozpoznaniu migreny. Nie jest wskazany u pacjentów z migreną hemiplegiczną, podstawną lub okoporaźną. Leku nie należy stosować u pacjentów z grupy ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, w tym pacjentów palących tytoń lub stosujących substytuty nikotyny bez uprzedniej oceny stanu układu krążenia. Szczególną ostrożność należy zachować u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn w wieku powyżej 40 lat, których także zalicza się do grupy ryzyka. Należy jednak wziąć pod uwagę, że nie w każdym przypadku przeprowadzone badania pozwalają prawidłowo zdiagnozować istniejącą chorobę serca, oraz to, że w bardzo rzadkich przypadkach ciężkie objawy sercowe mogą wystąpić bez współistniejącego schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Po podaniu leku może wystąpić przemij ający ból oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej i gardle, czasami o znacznym nasileniu. Objawy te mogą sugerować chorobę niedokrwienną serca. W razie ich wystąpienia, zaleca się odstawienie leku i wykonanie odpowiednich badań. Lek może wywołać krótkotrwałe zwiększenie ciśnienia krwi i obwodowego oporu naczyniowego. Lek należy stosować bardzo ostrożnie u pacjentów z leczoną chorobą nadciśnieniową. U pacjentów z bólem głowy typu migrenowego, u których wcześniej nie rozpoznano migreny oraz u pacjentów z uprzednio rozpoznaną migreną, ale z nietypowym obrazem danego napadu bólu głowy, należy brać pod uwagę inną przyczynę dolegliwości - pochodzenia neurologicznego. Należy pamiętać, że pacjenci, u których występuje migrena, mogą należeć do osób z grupy ryzyka wystąpienia naczyniopochodnego uszkodzenia mózgu, jak np. przemij ający mózgowy napad niedokrwienny czy udar mózgu. Podczas jednoczesnego stosowania leku i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) odnotowano wystąpienie zespołu serotoninowego (w tym zmiany stanu psychicznego, niestabilność układu wegetatywnego oraz zaburzenia nerwowo-mięśniowe). Wystąpienie zespołu serotoninowego odnotowano także po jednoczesnym stosowaniu tryptanów z inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Jeżeli równoczesne leczenie sumatryptanem i lekami z grupy SSRI/ SNRI jest klinicznie uzasadnione zaleca się odpowiednią obserwację pacjenta. Lek należy podawać ostrożnie pacjentom, u których można spodziewać się zmian we wchłanianiu, metabolizmie lub wydalaniu leku np. w niewydolności wątroby lub nerek. Lek należy stosować z dużą ostrożnością u pacjentów, u których stwierdzano napady drgawek lub czynniki obniżające próg drgawkowy. U pacjentów uczulonych na sulfonamidy po podaniu leku mogą wystąpić objawy alergii o różnym nasileniu, od zmian skórnych do wstrząsu ana laktycznego. Informacje na ten temat są ograniczone, niemniej jednak należy zachować ostrożność u tych pacjentów. Długotrwałe stosowanie jakichkolwiek leków przeciwbólowych może spowodować nasilenie bólu głowy. Jeśli u pacjenta występuje lub jest podejrzewana taka przyczyna bólu głowy, powinien on odstawić lek i zasięgnąć porady lekarza. U pacjentów, u których występują częste lub codzienne bóle głowy pomimo (lub z powodu) regularnego stosowania leków przeciw tym bólom, należy rozważyć rozpoznanie bólu głowy zależnego od ciągłego stosowania leków. Podczas jednoczesnego stosowania leku i preparatów zawierających ziele dziurawca (Hypericum perforatum) działania niepożądane mogą występować częściej. Nie należy stosować dawki większej niż zalecana. Ze względu na zawartość laktozy, produktu nie należy stosować u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy typu Lapp lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Produkt zawiera lak czerwieni koszenilowej, który może wywołać reakcje alergiczne. Działania niepożądane: Niektóre z wymienionych działań niepożądanych mogą być objawem migreny. Często: zawroty głowy, senność, zaburzenia czucia, w tym parestezje i niedoczulica, przemij ający wzrost ciśnienia tętniczego krwi wkrótce po podaniu leku, nagłe zaczerwienienie zwłaszcza twarzy, duszność, u niektórych pacjentów występują nudności i wymioty (ale ich związek z podawaniem sumatryptanu nie jest jasny), uczucie ciężkości (objaw zazwyczaj przemij ający, może być silny i występować w różnych częściach ciała, w tym w klatce piersiowej i gardle), bóle mięśni, ból, uczucie gorąca lub zimna, napięcia lub ucisku (objawy te zazwyczaj są przemij ające, mogą być silne i występować w różnych częściach ciała, w tym w klatce piersiowej i gardle), uczucie słabości, zmęczenie (objawy te najczęściej mają nasilenie łagodne do umiarkowanego i są przemij ające). Bardzo rzadko: niewielkie zmiany wartości parametrów czynności wątroby. Częstość nieznana: objawy nadwrażliwości od zmian skórnych (jak pokrzywka) do rzadkich przypadków wstrząsu ana laktycznego, napady drgawek, które wystąpiły u osób z napadami drgawek stwierdzanymi w przeszłości lub współistniejącymi czynnikami predysponującymi do ich wystąpienia, jak i u osób bez czynników ryzyka, drżenie, dystonia, oczopląs, mroczek, migotanie światła, podwójne widzenie, zmiany w polu widzenia, utrata widzenia, w tym stałe ubytki widzenia (zaburzenia widzenia mogą być składową napadu migreny), bradykardia, tachykardia, kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca, przemij ające zmiany niedokrwienne w zapisie EKG, skurcz naczyń wieńcowych, dusznica bolesna, zawał mięśnia sercowego, niedociśnienie, zespół Raynauda, niedokrwienne zapalenie okrężnicy, biegunka, sztywność karku, bóle stawów, lęk, nadmierne pocenie się. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: Sumamigren 50 mg oraz Sumamigren 100 mg odpowiednio nr 8967 i 8968 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: SUM/070/ * Charakterystyka Produktu Leczniczego Sumamigren.

24 psychologia Jaka jest Twoja rola w zespole? autor: mgr Agnieszka Borowska psychoterapeuta psychoanalityczny Każdy członek zespołu wnosi do pracy inną wartość i przynosi grupie konkretne korzyści. Przedstawiamy test, który pozwoli sprawdzić, jaka jest nasza rola. Już prawie sto lat temu, brytyjski naukowiec Meredith Belbin, zajmował się zgłębieniem problemu zarządzania zespołami. Szczególnie interesowały go czynniki, od których zależy sukces pracy w danym zespole. Do niedawna uważano, że najważniejsze w pracy są zasoby intelektualne i merytoryczne poszczególnych pracowników, czyli ich wiedza i wykształcenie. Teraz istnieje wiele badań, z których wyraźnie wynika, że bardzo ważne są czynniki psychologiczne i to, jaką osobowość mają ludzie wchodzący w skład zespołu. Okazało się, że każdy z nas ma predyspozycje do pełnienia w zespole innej roli. Jedne osoby są świetnymi organizatorami, a inne za to bardzo dobrze sprawdzają się jako mentorzy. Często nawet nie zastanawiamy się nad tym, jak się z nami pracuje. Czasem jednak warto pomyśleć, jakie są nasze najmocniejsze strony i jaką wartość wnosimy do zespołu. Poniżej zamieszczamy test. Każde z zadań ma cztery odpowiedzi. Proszę wybrać jedną z nich. Proponuję nie zastanawiać się zbyt długo nad odpowiedziami, bo pierwsza myśl często najlepiej oddaje nasze preferencje. 1. Pierwsza myśl po zakończeniu trudnego zadania? a. Z czystym sumieniem mogę iść do domu. b. Pomogę jeszcze Marii. Ona ostatnio słabo sobie radzi. c. Wydaje mi się, że to trzeba jeszcze raz sprawdzić. d. Tak się zastanawiam, a może byśmy coś udoskonalili? 2. kierownik chce zmienić strategię marketingową w aptece... a. Może uda mi się wymyślić jeszcze coś i przedstawić swój pomysł szefowi? b. Trzeba by się wspólnie zastanowić, czy jest to najkorzystniejsze dla apteki. Mam nadzieję, że jeszcze o tym porozmawiamy. c. Wezmę wprowadzenie tych zmian na siebie. Nikt inny nie jest tak odpowiedzialny jak ja. Chętnie zajmę się organizacją. d. Wymyślmy jeszcze coś bardziej kreatywnego, tak aby zaskoczyć konkurencję. 3. Po otrzymaniu propozycji awansu wiele osób ma wątpliwości. Zastanówmy się, jaka byłaby nasza pierwsza reakcja na propozycję zmiany stanowiska na wyższe. a. Tak, to jest zadanie dla mnie! b. Nie, raczej nie przyjmę takiej propozycji. Zdecydowanie wolę pracować w zupełnym spokoju i ciszy. c. To może być interesujące zajęcie, bo będę mieć możliwość zarządzania zespołem. d. Świetnie, z przyjemnością wprowadzę w życie swoje pomysły na usprawnienie pracy placówki. 4. Koleżanka niespodziewanie zachorowała: a. Sami szybko szukamy zastępstwa. b. W myślach porównujemy ilość pracy poszczególnych pracowników, aby zastępstwa nie dostała osoba nadmiernie obciążona pracą. c. Sami zgłaszamy się do pracy za koleżankę: apteka i pacjenci nie mogą ucierpieć z powodu nieobecności pracowników. d. Cierpliwie czekamy na decyzję kierownika. 5. wynikł konflikt między dwoma współpracownikami. Atmosfera w zespole robi się napięta... a. To niepoważne kłócić się w miejscu pracy. b. Ciekawe, o co dokładnie jest spór. Muszę się temu przyjrzeć, zebrać więcej informacji i wyrobić sobie swoje zdanie. c. Myślę, że to sprawa szefa. Powinien rozwiązać ten konflikt, zanim atmosfera całkiem się popsuje. d. Pogadam z nimi. We troje na pewno wymyślimy jakieś rozwiązanie. 6. Pacjent głośno skarży się na jednego z pracowników. Pierwsza myśl: a. Nie, to niemożliwe. To jest świetny pracownik. b. Muszę o tym porozmawiać z szefem. c. Porozmawiam z pacjentem, może po prostu jest zmęczony i zdenerwowany. d. Porozmawiam z tym pracownikiem, może ma trudny okres. 7. Najbardziej komfortowa sytuacja to: a. Praca w kilka osób, kiedy wszyscy mają takie samo prawo głosu i uprawnienia. b. Zlecanie zadań innym. c. Praca w pojedynkę. d. Przyjmowanie poleceń od szefa. 24 farmacja praktyczna 7-8/2013

25 psychologia W zespole każdy może wnieść do pracy swoje najmocniejsze strony. Ważne jest, aby członkowie grupy chcieli się od siebie uczyć i wzajemnie się szanowali 8. Pojawiła się plotka, że ktoś ma zostać zwolniony... a. Robimy szybki rachunek sumienia. b. Zastanawiamy się, czy jest jakiś sposób, aby nikt nie tracił pracy. c. Rozmawiamy o tym z innymi członkami zespołu. d. Czujemy przygnębienie, tego problemu nie da się rozwiązać. Wyniki Koordynator: 1b, 2c, 3a, 4a, 5c, 6b, 7b, 8a Lider: 1a, 2d, 3c, 4b, 5d, 6c, 7a, 8c Twórca: 1d, 2a, 3d, 4c, 5a, 6d, 7c, 8b Ekspert techniczny: 1c, 2b, 3b, 4d, 5b, 6a, 7d, 8d Najwięcej odpowiedzi w danej grupie oznacza dominującą rolę, jaką pełnimy w zespole. Jeżeli wyniki są zbliżone, to znaczy, że nasze role w grupie czasami się zmieniają. Koordynator Typowy Koordynator lubi pracować zgodnie z ustalonym harmonogramem, ceni uporządkowany tryb dnia. Posiada umiejętności organizacyjne i jest zdyscyplinowany. Może wykorzystać swoje umiejętności, np. zgłaszając się do tworzenia grafików czy koordynownia pracy kilku osób. Lider Jest spokojny, opanowany, pewny siebie. Ma zdolność dostrzegania potencjału tkwiącego w ludziach. Potrafi ich zmotywować, a tym samym pozytywnie wpływa na innych. Potrafi wysłuchać i traktować na równi wszystkich, którzy mogą coś wnieść do zespołu. Jeśli to my jesteśmy liderem, warto, abyśmy wykorzystali nasze umiejętności, np. wspierając psychicznie współpracowników. Twórca Jest indywidualistą, poważnym i niekonwencjonalnym. Ma talent, wyobraźnię i dużą wiedzę. Lubi wyzwania i chce im sprostać. Potrafi się odnaleźć w sytuacjach niecodziennych, dlatego świetnie radzi sobie z nietypowymi pacjentami i niespodziewanymi sytuacjami w aptece. Ekspert techniczny Zawsze trzeźwo myśli. Potrafi na chłodno ocenić sytuację. Ma duży potencjał intelektualny i zaraża innych swoim rozsądnym i spokojnym podejściem. Warto wykorzystać ten potencjał i, zdobywając jak najwięcej wiedzy, zostać ekspertem lub mentorem w zespole. To, jaką rolę pełnimy w grupie, wynika nie tylko z naszych predyspozycji, ale i z tego, jak sami siebie w zespole Podyskutuj o tym na forum! farmacja praktyczna 7-8/

26

27

28 prowadzenie apteki Segmentacja pacjentów jaką ma wartość Inny profil pacjenta ma apteka osiedlowa, a inny taka w galerii handlowej autor: mgr farm. Maciej Karbowiak prezes firmy doradczej New Concept, specjalista w zakresie zarządzania i trade marketingu na rynku farmaceutycznym Najczęstsze błędy w segmentacji: 1Wyodrębnianie segmentów ze zbyt małych lub jednorodnych grup pacjentów. 2Zbyt mało charakterystycznych cech wybranego przez nas segmentu pacjentów. 3Wyodrębnienie zbyt wielu, małych segmentów. 4Traktowanie jako jednej grupy segmentów o bardzo różniących się potrzebach. Inne potrzeby mają pacjenci stosujący leki Rx przewlekle, a inne sporadycznie. 5Niewłaściwy dobór kryterium segmentacji, np. powiązanie wieku z poziomem dochodu. Dostosowanie placówki do potrzeb odwiedzających ją pacjentów, może być wartościowym krokiem na drodze do zwiększenia rentowności apteki. Większość z nas zdaje sobie sprawę z tego, że to, w jakiej aptece pracujemy, zależy w dużej mierze od tego, jacy pacjenci odwiedzają naszą placówkę. Aby przekonać się, jaki wpływ na naszą aptekę mają poszczególne grupy konsumenckie, przeprowadza się tzw. segmentację. Segmentacją nazywamy proces dokonania podziału lub wyodrębnienia grup nabywców o podobnych cechach, dochodach, potrzebach, reakcji na reklamę i preferencjach odnośnie sposobu zakupu. Jaki jest cel segmentacji? Segmentację wprowadzamy, aby wyjść naprzeciw potrzebom pacjentów, a w konsekwencji uzyskać przewagę rynkową. Mówiąc produkt, mam na myśli zakres i poziom usług świadczonych przez aptekę. Dlatego też każdy kierownik apteki powinien zastanowić się nad tym, jak taka segmentacja powinna wpłynąć na funkcjonowanie apteki i jak, dzięki właściwemu poznaniu grup klientów, możliwe jest skoncentrowanie działań firmy na wiodącym segmencie, zgodnie z filozofią, misją i wizją zarządzania apteką. Ponadto, wyodrębnienie wiodących grup (segmentów) umożliwi prawidłowy dobór asortymentu produktów dostosowanych do wybranego segmentu nabywców. Najczęściej spotykane kryteria segmentacji Kryteria geograficzne: miejsce zamieszkania, stopień uprzemysłowienia, wielkość miejscowości, region. Kryteria demograficzne: płeć, wiek, stan cywilny. Kryteria ekonomiczne: dochód, zawód, stan posiadanego majątku. Kryteria psychograficzne (w tym społeczne i psychologiczne): wykształcenie, grupa społeczna, styl życia, motywy, osobowość. Kryteria związane z zachowaniem: 1. Jakich korzyści oczekują pacjenci: niska/okazyjna cena zakupu, ekonomiczność użytkowania, łatwość obsługi, prestiż, ergonomia, wysoka jakość. 2. Częstotliwość wizyt w aptece: duża, średnia, mała. 3. Stosunek do konkretnych marek: przywiązanie, pozytywne, neutralne lub negatywne nastawienie. Analiza potrzeb pacjenta Uwzględniając powyższe kryteria, widzimy, że inaczej pozycjonujemy i prowadzimy aptekę na wsi, a inaczej w mieście, inaczej w przychodni lub w galerii handlowej. Każda apteka może mieć specyficznych klientów, a oni specyficzne potrzeby. Sukcesem apteki jest to, że będzie w stanie sprostać realizacji jak największego odsetka potrzeb klientów, którzy ją odwiedzają. Musimy jednak pamiętać o tym, że nie ma takiej apteki, która jest w stanie zapewnić stuprocentową realizację potrzeb każdego ze swoich pacjentów. Dlatego tak ważna jest prawidłowa analiza ich potrzeb. Przykład 1: główny segment to rodzice i dzieci Jeżeli nasza apteka zlokalizowana jest na nowym osiedlu w pobliżu żłobka czy przedszkola, a w okolicy znajduje się np. praktyka pediatryczna lub gabinet lekarza rodzinnego, placówka nasza 28 farmacja praktyczna 7-8/2013

29 prowadzenie apteki prawdopodobnie będzie mieć głównie kontakt i realizować potrzeby dzieci i ich rodziców. Wiedząc to i mając zdefiniowany ten segment rynku konsumentów, powinniśmy dostosować naszą aptekę do ich potrzeb. Po pierwsze, w aptece powinien znaleźć się kącik dla dzieci, a asortyment środków sanitarnohigienicznych powinien być rozbudowany. Możemy także gwarantować dostęp do leków, które dają możliwość stosowania ich w dawkach pediatrycznych. W jednej z aptek zaobserwowałem zjawisko, którego nie widziałem od kilku lat, a mianowicie obsługę mamy z małym dzieckiem poza kolejnością. To także może być ciekawą formą dbania o potrzeby pacjentów. Przykład 2: główny segment to osoby starsze Coraz większy odsetek pacjentów naszych aptek stanowią osoby starsze z przewlekłymi zespołami chorobowymi i zmianami geriatrycznymi. Pracując z takimi pacjentami należy pamiętać o utrudnieniach i mogących pojawić się problemach w komunikacji międzyludzkiej. Istotne dla starszych pacjentów są także bariery architektoniczne czy chociażby dostępność asortymentu produktów, które stosują. Musimy także pamiętać, że osoby starsze są bardziej zachowawcze, nowoczesny wystrój apteki ich nie zachęca. Warto także pamiętać, że najistotniejszym elementem w procesie dostosowywania się do potrzeb pacjentów, oprócz ich prawidłowego rozpoznania, jest edukacja pracowników apteki. Szczególnie w zakresie kontaktów interpersonalnych, metod pracy z pacjentem (zwłaszcza trudnym) czy psychologii pacjenta. Lokalizacja apteki ważny element pozycjonowania Mając na uwadze powyższe, należy zwrócić także uwagę na znaczenie segmentacji rynku konsumentów w powiązaniu z pozycjonowaniem apteki, szczególnie w przypadku nowych lokalizacji. Wtedy segmentacja pacjentów może zadecydować o miejscu utworzenia placówki oraz o powodzeniu całego przedsięwzięcia. Inaczej pozycjonujemy aptekę w galerii handlowej, w której ilość recept jest mała, a inaczej w aptece przy przychodni, gdzie ekspedycje leków Rx przeważają. Inaczej będzie w aptece przy dużej galerii handlowej. W takiej placówce sprzedaż odręczna, w tym np. kosmetyków, jest duża, a wiodącym segmentem są klienci przypadkowi, realizujący zakupy impulsowe przy okazji innych zakupów, za to bardziej skorzy do większych wydatków. Dla tej grupy warto przygotować specjalistyczne stanowisko dermokonsultacyjne, gdzie klient będzie mógł uzyskać np. niezbędne porady Podyskutuj o tym na forum! farmacja praktyczna 7-8/

30 prowadzenie apteki Kontrola w aptece Inspekcja Sanitarna rozmawiał: mgr farm. Michał Byliniak Na temat kontroli Inspekcji Sanitarnej w aptece rozmawiamy z rzecznikiem prasowym Głównego Inspektoratu Sanitarnego, panem Janem Bondarem. W aptekach posiadających recepturę personel musi posiadać orzeczenia lekarskie Wymagane dokumenty W zależności od rodzaju kontroli, dodatkowymi, wymaganymi dokumentami mogą być: zaświadczenia o braku przeciwwskazań do wykonywania obowiązków na stanowisku pracy, szkolenia BHP, ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, rejestr czynników szkodliwych i sprawozdania z pomiarów środowiska pracy, dokumenty rejestrowe firmy, rejestr przydziału odzieży roboczej i ochronnej, umowy w zakresie gospodarki odpadami. Podstawą prawną do kontroli są najczęściej: Prawo budowlane, Prawo farmaceutyczne oraz Prawo pracy. W jakich sytuacjach apteka może zostać skontrolowana przez Inspekcję? Z Państwową Inspekcją Sanitarną właściciel apteki może zetknąć się przy otwieraniu obiektu. Inspektor sanitarny wydaje opinię na podstawie przepisów ustawy Prawo budowlane w przypadku, gdy wymagane jest uzyskanie decyzji o dopuszczeniu obiektu do użytkowania. Apteki muszą spełniać wymagania określone m.in. w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Inwestor powinien dysponować dokumentacją projektową obiektu z planem i opisem technicznym pomieszczeń przeznaczonych na aptekę, sporządzonym przez osobę uprawnioną, protokoły sprawdzeń. Dodatkowo należy posiadać wynik badania wody oraz powinno się umożliwić kontrolerom wstęp do wszystkich pomieszczeń. Przy wydawaniu opinii, o której mowa w ustawie Prawo farmaceutyczne, wymagany jest aktualny projekt apteki, protokół sprawności wentylacji i głośności, przegląd kominiarski, badanie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, umowa na odbiór odpadów. Jakie inne rodzaje kontroli aptek są prowadzone przez Inspekcję Sanitarną? Państwowa Inspekcja Sanitarna nie prowadzi stricte kontroli aptek, ponieważ pozostaje to we właściwości Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej. Teoretycznie jednak jest możliwa kontrola w zakresie stanu sanitarnego, np. po skardze od pacjenta. Możliwa jest również kontrola na podstawie Kodeksu pracy, np. gdy pracownik apteki zgłosi skargę o istnieniu czynników szkodliwych w miejscu pracy. Są to jednak niezwykle rzadkie sytuacje. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej sprawują natomiast bieżący nadzór sanitarny w zakresie bezpieczeństwa środków spożywczych i kosmetyków sprzedawanych w aptekach. Jakie wymogi musi spełniać apteka w kontekście wymogów sanitarnych? Ogólne wymagania higieniczno-sanitarne, jakie muszą być spełnione w obrocie żywnością, które obowiązują w całej Unii Europejskiej, są określone w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady WE (nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r.) w sprawie higieny środków spożywczych. Przepisy ww. rozporządzenia nakładają określone obowiązki, jednakże nie regulują szczegółowo kwestii wymagań higienicznych, a pozostawiają dużą swobodę w ich spełnianiu. Przede wszystkim apteka powinna wdrożyć i stosować zasady dobrej praktyki higienicznej. Czy i kiedy inspekcja zapowiada kontrolę? Urzędowe kontrole w zakładach wprowadzających do obrotu żywność przeprowadzane są bez uprzedniego zawiadomienia ze strony organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zasady przeprowadzania urzędowych kontroli żywności określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 882/2004 z dnia 30 farmacja praktyczna 7-8/2013

31 prowadzenie apteki Inspekcja nie kontroluje obrotu produktami leczniczymi, np. nadzoru nad łańcuchem chłodniczym w obrocie szczepionkami 29 kwietnia 2004 r. W związku z powyższym podmioty działające na rynku spożywczym, czyli zarówno przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jak i wszystkie inne podmioty działające w zakresie produkcji lub obrotu żywnością, obowiązane są przestrzegać i stosować bezpośrednio przepisy powyższego rozporządzenia wspólnotowego. Zgodnie z art. 3 ww. rozporządzenia nr 882/2004 kontrole urzędowe przeprowadzane są bez wcześniejszego uprzedzenia. Istnieje też możliwość kontroli ad hoc. Jakie sankcje grożą aptece za złamanie przepisów sanitarnych? Przedstawiciele powiatowego organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej dokonujący kontroli w przypadku stwierdzenia niezgodności nakazują usunięcie tych niezgodności w określonym terminie, a następnie przeprowadzają rekontrolę (jedną lub więcej) w celu potwierdzenia wypełnienia zaleceń pokontrolnych. Ponadto, w zależności od stwierdzonych niezgodności, organy Inspekcji mają do dyspozycji przepisy karne i kary pieniężne zawarte w art. 96, 97, 100 i 103 ust. z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Zgodnie z kompetencjami organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą również kontrole wynikające z realizacji zapisów odnoszących się do nadzoru nad produktami kosmetycznymi. Kontrole prowadzone w obszarze kosmetyków, w zakresie spełniania wymagań odnoszących się do ich bezpieczeństwa, mogą być związane z interwencjami konsumenckimi, notyfikacjami w systemie RAPEX lub wynikać z planów kontrolnych danej Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Jednocześnie pragnę zwrócić uwagę na przepisy rozporządzenia (WE) nr 1223/2009 dot. produktów kosmetycznych, którego przepisy będą w pełni stosowane od dnia 11 lipca br. Powyższe rozporządzenie precyzuje pewne obszary obowiązków dystrybutorów kosmetyków, np. takie jak konieczność zapewnienia identyfikacji w łańcuchu dostaw czy zgłaszanie ciężkich przypadków niepożądanych spowodowanych użyciem kosmetyków. Te obowiązki będą także dotyczyć hurtowni farmaceutycznych i aptek, które będą zajmować się dystrybucją Podyskutuj o tym na forum! Najczęstsze błędy: Najczęstszymi naruszeniami stwierdzanymi w protokołach kontroli aptek prowadzonych przez inspekcję sanitarną są: niedostateczna czystość pomieszczeń, brak pokryw i worków w koszach na śmieci, brak ważnych badań pracowników lub dokumentów potwierdzających ich przeprowadzenie, przechowywanie środków czystości poza wyznaczonym pomieszczeniem gospodarczym, brak rozdziału odzieży (fartuchów) używanej od nieużywanej, brak rozdziału odzieży wierzchniej od odzieży ochronnej (fartuchów), przechowywanie produktów bezpośrednio na podłodze, brak widocznych instrukcji BHP i innych (mycia i dezynfekcji), brak potwierdzeń przeprowadzenia szkoleń BHP, brak rozdziału suplementów diety od produktów leczniczych, brak umowy na wywóz śmieci i odpadów, brak tabliczek o zakazie palenia, niedrożność wentylacji, brak wyników badania wody. farmacja praktyczna 7-8/

32 nauka Niedobór biotyny autor: lek. Małgorzata Sochacka Katedra Dermatologii i Wenerologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Obecnie znanych jest ponad dziewięć różnych witamin z grupy B, z których każda odgrywa ważną rolę w organizmie ludzkim. Jedną z nich jest biotyna, nazywana również witaminą B7 lub witaminą H (nazwa pochodzi od niemieckiego słowa Haut oznaczającego skórę). Jaki jest jej wpływ na stan skóry i włosów? Biotyna jest złożonym związkiem organicznym występującym w organizmach zwierzęcych i roślinnych B iotyna jest złożonym związkiem organicznym występującym w organizmach zwierzęcych i roślinnych. Jako składnik enzymów biotynozależnych, karboksylaz, uczestniczy w karboksylacji związków organicznych, czyli pełni rolę nośnika dwutlenku węgla. Tym samym bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych i aminokwasów, jak izoleucyna czy walina, oraz w glukoneogenezie. Uczestniczy wraz z witaminą K w syntezie protrombiny odpowiedzialnej za prawidłowe krzepnięcie. Jest niezbędna do właściwego wchłaniania kwasu askorbinowego (witaminy C). Wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry, włosów i paznokci poprzez zmniejszenie łojotoku, pobudzenie wzrostu włosów, wzmocnienie płytek paznokci, przez co jest nazywana witaminą piękna. Przyczyny niedoboru biotyny Do niedoboru tej witaminy dochodzi stosunkowo rzadko. Wynika to między innymi z niskiego dziennego zapotrzebowania na witaminę B7 (około μg/d), które jest pokrywane ze spożywanym posiłkiem. Wiele produktów spożywczych zawiera bowiem biotynę w ilościach wystarczających, aby pokryć jej dzienne zapotrzebowanie. Ponadto niektórzy naukowcy są przekonani, że flora bakteryjna jelit produkuje znaczne ilości witaminy B7, która następnie jest absorbowana do krążenia. Osoby dotknięte niedoborem biotyny są to zwykle osoby przewlekle leczone antybiotykami o szerokim spektrum działania, sulfonamidami, bądź lekami przeciwdrgawkowymi jak, fenytoina, czy karbamazepina, lub są niedożywione. Objawy niedoboru biotyny Jeśli dojdzie do wystąpienia niedoboru biotyny, objawy pojawią się po około 3 5 tygodniach stosowania diety ubogiej w biotynę. Najpierw ucierpi skóra i włosy. Pojawi się nasilony łojotok (witamina B7 hamuje czynność gruczołów łojowych). Może dojść do wystąpienia stanów zapalnych skóry twarzy, łuszczenia skóry i na tym tle do rozwoju zakażeń drożdżakowych. Dochodzi do osłabienia struktury włosa często z towarzyszącym mu odbarwieniem, do przerzedzenia włosów i w konsekwencji do łysienia. Niedobory witaminy B7 objawiają się nie tylko ze strony skóry czy włosów (biotyna zawiera siarkę wchodzącą w skład keratyny, składnika włosów i paznokci), ale również ze strony przewodu pokarmowego, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Objawy neurologiczne wystąpią pod postacią łagodnej depresji, osłabienia i apatii, a także bólów mięśniowych czy parestezji. Ponadto może dojść do spadku apetytu, biegunki, wymiotów, podwyższenia cholesterolu we krwi oraz barwników żółciowych. Nadmiar biotyny nie jest uważany za szkodliwy. Witamina zostaje wchłonięta w jelicie cienkim, zaś jej nadmierne ilości są skutecznie usuwane z organizmu wraz z moczem. Główne źródła biotyny Biotyna znajduje się w niewielkich ilościach w wielu produktach spożywczych (głównie w postaci związanej w formie estrów lub amidów i wymaga hydrolizy przez biotynidazę przed wchłonięciem). Bogatym źródłem biotyny jest wątroba, w której ta substancja jest magazynowana, soja, 32 farmacja praktyczna 7-8/2013

33 R E K L A M A nauka drożdże, żółtko jaj, orzechy włoskie i ziemne, sardynki, czekolada. Mniejsze ilości witaminy zawierają takie produkty jak szpinak, pomidory, marchew czy chudy ser. Przyjmuje się, że dzienna dawka suplementacyjna dla osoby dorosłej wynosi ok. 35 μg. W przypadku niedoboru niektórzy autorzy sugerują domięśniową podaż 150 μg/d biotyny. Brakuje zgody, co do dziennej zalecanej dawki biotyny. W zależności od autorów, może wahać się między 1 a 5 mg. O suplementacji biotyny warto pomyśleć także w przypadku łamliwych paznokci. Podaż witaminy należy kontynuować przez minimum 2 miesiące. Zaleca się także suplementację u kobiet w ciąży ze względu na możliwe nasilenie procesów katabolicznych tej witaminy. W przypadku suplementacji biotyny warto zwrócić uwagę na dodatek pozostałych witamin z grupy B oraz magnezu i manganu, które poprawiają jej wchłanianie. Jakie są inne przyczyny wypadania włosów? choroby włosów (grzybica skóry owłosionej), objaw m.in. w liszaju płaskim, toczniu rumieniowatym, kile II-rzędowej, zaburzenia gospodarki hormonalnej (androgeny, nad- i niedoczynność tarczycy, cukrzyca), czynniki toksyczne (zatrucie talem, arsenem, rtęcią itd.), leki (cytostatyki, leki immunosupresyjne, przeciwkrzepliwe), stres, nieodpowiednia dieta, czynniki mechaniczne (wycieranie włosów o poduszkę u noworodków, trichotillomania). Jakie są inne przyczyny łamliwości paznokci? niedożywienie, jadłowstręt psychiczny, niedobór cynku, niedobór żelaza, hypokalcemia, Podyskutuj o tym na forum! farmacja praktyczna 7/

34 nauka R E K L A M A Przyczyny powstawania łupieżu i jego leczenie autor: lek. Małgorzata Sochacka Katedra Dermatologii i Wenerologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Łupież jest problemem, który dotyczy bardzo wielu pacjentów. Bywa uciążliwy w leczeniu, a do tego zwykle powoduje u pacjentów dyskomfort psychiczny. Dlatego warto namawiać ich do podjęcia leczenia i profilaktyki. Aby leczenie łupieżu było skuteczne warto sięgnąć po specjalistyczny szampon przeciwłupieżowy Drobnopłatkowe złuszczanie naskórka skóry owłosionej z towarzyszącym świądem dotyczy wielu osób. W zależności od grupy wiekowej przyjmuje się różne wartości i np. w grupie lat ilość pacjentów z łupieżem wynosi do 50 proc. Podstawowe przyczyny łupieżu Przyczyn pojawienia się łupieżu jest wiele, najczęściej jednak jest on wynikiem przesuszenia skóry. Zmiany niezapalne lokalizują się zwykle na skórze owłosionej głowy, cechują się obecnością drobnych białych łusek. Innym częstym powodem pojawienia się łupieżu jest łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS), choć niektórzy autorzy uważają go za łagodną odmianę ŁZS 1. Łuski przyjmują barwę białą lub żółtą, mocno przylegają do zmienionej zapalnie skóry, nawarstwiają się łojotokowe strupy. Jeszcze niedawno za najczęstszą przyczynę uznawano drożdżaka z rodziny Malassezia. De facto patogeneza łupieżu wynika z nałożenia się wielu czynników 2. Co poradzić pacjentowi Warto zwrócić uwagę pacjenta na fakt, że do powstania łupieżu przyczyniają się czynniki związane z higieną i zaproponować mu zmianę nawyków. Pamiętajmy, że powstawaniu łupieżu sprzyja zbyt rzadkie lub zbyt częste mycie włosów, podrażnienie wywołane stosowanymi kosmetykami (wyprysk kontaktowy), szczególnie jeśli zawierają silnie uczulającą p-fenylenodiaminę. W stanach łagodnych schorzenia warto zaproponować pacjentowi codzienne mycie skóry głowy delikatnym szamponem w celu redukcji łojotoku i nawarstwiania warstwy rogowej naskórka. Leczenie i profilaktyka Na rynku dostępnych jest wiele produktów do walki z łupieżem. Można sięgnąć po szampony przeciwłupieżowe zawierające 1% pirytonian cynku, ketokonazol, siarczek selenu, czy kwas salicylowy. Duże znaczenie terapeutyczne ma zastosowanie odpowiednio dobranych produktów przeciwgrzybiczych. Do dyspozycji pozostają szampony lecznicze z cyklopiroksolaminą o szerokich właściwościach nie tylko przeciwgrzybiczych, ale i przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych. Warto poinformować pacjenta o zasadach stosowania szamponów przeciwłupieżowych. Należy pamiętać o dokładnym wmasowaniu produktów w skórę głowy i pozostawieniu piany na min. 5 minut, by dać czas substancjom leczniczym na zadziałanie. Najczęstszy schemat stosowania w leczeniu to 1 do 2 razy w tygodniu przez co najmniej 3 miesiące. A w profilaktyce 1 raz w tygodniu przez 3 miesiące. Piśmiennictwo: 1. Nowicki R.: Cyklopiroksolamina w postaci 1,5% szamponu nowa opcja w leczeniu łupieżu. Przew. Lek. 2004, 9, Ro B.I., Dawson T.L.: The role of sebaceous gland activity and scalp microfloral metabolism in the etiology of seborrheic dermatitis and dandruff. J. Investig. Dermatol. Symp. Proc Dec;10(3): Podyskutuj o tym na forum! 34 farmacja praktyczna 7-8/2013

35

36 dermokosmetyki Nawilżanie istotą pielęgnacji autor: Monika Pasikowska dr n. biochemicznych Nawilżanie to podstawa codziennej pielęgnacji skóry niezależnie od jej rodzaju i wieku. Wilgoć skóra czerpie od wewnątrz, dlatego głównym zadaniem kosmetyków nawilżających jest zapobieganie jej uciekaniu poprzez naskórek. Przesuszona cera sprawia wiele problemów, staje się sucha, szorstka, mniej odporna, a z czasem także bardziej wrażliwa na czynniki zewnętrzne. Gdy jest dobrze nawilżona, wygląda młodziej, jest bardziej jędrna i ma mniej widocznych zmarszczek. Woda stanowi ok. 60% wagi ciała. Jej ilość zależy od wieku, zawartości w ciele tkanki tłuszczowej oraz typu tkanki. Woda jest czynnikiem niezbędnym do życia bez niej człowiek może przeżyć jedynie 3 dni. Zapotrzebowanie na wodę u dorosłej osoby wynosi 2 litry na dobę, a jej niedobór będzie szybko widoczny także na cerze, która stanie się szorstka, matowa, pozbawiona jędrności. Problem suchej skóry może być efektem zaniedbań w pielęgnacji lub cechą wrodzoną w obydwu wypadkach pomocne będzie regularne stosowanie odpowiednich kosmetyków nawilżających i ochrona skóry przed czynnikami wysuszającymi, takimi jak mocno nagrzane lub klimatyzowane powietrze, promienie UV, mróz czy długie przebywanie w samolocie. Jeśli zachodzi prawdopodobieństwo, że będziemy narażeni na owe czynniki, ważne jest profilaktyczne zadbanie o intensywne nawilżenie skóry. Skóra sucha Zawartość wody w organizmie zmniejsza się wraz z wiekiem dlatego nawet cera tłusta czy mieszana może z czasem stać się sucha, a nawet przesuszona. Pojęcie skóra sucha nie ma jak dotąd obowiązującej i jednolitej definicji. W piśmiennictwie spotyka się różne określenia tego stanu, np. xeroderma, xerosis, asteatosis. Skóra taka jest na ogół dość jasna i cienka, zazwyczaj zaczerwieniona na skutek prześwitywania naczyń krwionośnych oraz często matowa, z zamkniętymi i niewidocznymi porami. Cechuje ją brak połysku i powierzchniowe złuszczanie. Charakteryzuje ją szorstkość, zmniejszenie elastyczności i kruchość, uczucie ściągania, pieczenia, mrowienia i swędzenia. Na podłożu cery suchej powstają także choroby alergiczne, często towarzyszy jej także zwiększona wrażliwość na czynniki zewnętrzne. Z czego wynika suchość skóry? Problem ten dotyczy niezwykle dużej grupy osób. U niektórych stanowi przejściową dolegliwość lecz najczęściej pojawia się w pewnym wieku i ma różny przebieg. U osób ze skórą normalną pierwsze objawy trwałego wysuszenia pojawiają się z reguły w czasie zimowych mrozów lub jesienią, po słonecznych wakacjach. To zjawisko z czasem może się utrwalić. Następuje to najczęściej około trzydziestego roku życia, niekiedy jednak u osób ze skórą delikatną może wystąpić wcześniej, nawet w wieku dwudziestu lat. Cera sucha może być cechą wrodzoną, uwarunkowaną genetycznie, związaną z niską aktywnością gruczołów łojowych. Stosowanie kosmetyków nawilżających staje się w takiej sytuacji koniecznością, często nawet dla osób, które pozornie nie widzą takiej potrzeby. Czynniki utrzymujące wodę w naskórku Woda obecna w naskórku pochodzi ze skóry właściwej. Przenika poprzez głębsze warstwy naskórka na powierzchnię (na zasadzie różnicy stężeń osmotycznych), skąd w ciągły sposób odparowuje z szybkością zależną od warunków zewnętrznych i sprawności działania skórnych mechanizzmów hamujących parowanie. Mechanizmy hamujące naskórkową utratę wody działają dwojako: na zasadzie zatrzymywania (wchłaniania) wody, czyli higroskopijności oraz na zasadzie tworzenia barier nieprzenikliwych dla wody i pary wodnej. Według mechanizmu higroskopijności działa naturalny czynnik nawilżający (NMF), w skład którego wchodzą aminokwasy, kwas piroglutamionowy, mocznik, kwas moczowy, kreatynina, sole kwasu mlekowego, mikroelementy, fosforany i inne. Ilość NMF maleje w wyniku fizjologicznego starzenia się oraz w przebiegu różnych chorób skóry (łuszczyca, skłonności alergiczne). Jego uzupełnianie poprzez stosowanie kosmetyków z odtworzonym NMF-em jest jednym z bardziej wartościowych sposobów nawilżania skóry. Barierę nieprzenikliwą dla wody stanowią lipidy naskórka: ceramidy, fosfolipidy i kwasy tłuszczowe. Substancje te nazywa się czasem cementem międzykomórkowym. W dużej mierze to one decydują o tym, jaka objętość wody 36 farmacja praktyczna 7-8/2013

37 dermokosmetyki zostanie wypuszczona ze skóry, a także o tym, ile szkodliwych substancji z zewnątrz przeniknie do naskórka. Kremy zawierające lipidy cementu międzykomórkowego wpływają na stopień nawilżenia skóry, a także decydują o elastyczności i gładkości naskórka. Sprawnie działający płaszcz ochronny dla wody naskórka stanowią także kremy zawierające oleje roślinne i tłuszcze. Substancje te tworzą na powierzchni naskórka nieprzepuszczalny dla wody film ochronny. Nie tylko na powierzchni Prawidłowo nawilżony naskórek zawiera od 10 do 13% wody. Nawet niewielkie obniżenie tych wartości doprowadza do widocznych zmian. Woda jest plastyfikatorem naskórka, a ściślej keratyny występującej w jego warstwie rogowej. Keratyna decydująca o elastyczności i sprężystości naskórka w przypadku odwodnienia przechodzi w nieelastyczną formę o właściwościach kruchych i łamliwych. Z drugiej strony przewodnienie warstwy rogowej hamuje proces złuszczania zrogowaciałych komórek. Może to doprowadzić do zaburzeń prawidłowego funkcjonowania bariery ochronnej naskórka, w której złuszczanie jest jednym z mechanizmów obrony przed inwazją bakterii oraz chemicznych i fizycznych czynników uszkadzających. Podstawowym czynnikiem utrzymującym wodę w skórze są glikozaminoklikany oraz kolagen. Z wiekiem zaczyna brakować obu substancji, a jedną z przyczyn takiej sytuacji jest obniżenie się poziomu krążących estrogenów u kobiet po 40. r. życia. Główne składniki zapobiegające skórnej utracie wody Hyaluronian sodu czynnik nawilżający działający na zasadzie zatrzymywania wody (higroskopijności). Witamina E chroni przed uszkodzeniami lipidów naskórka, zapobiegając wysychaniu skóry. Masło Shea długo utrzymuje się na skórze, nie pozostawiając na niej tłustej warstwy, zmiękcza skórę, chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych i przedwczesnym starzeniem się. Olej awokado bogaty w witaminy A, E, K i PP oraz chlorofil i nienasycone kwasy tłuszczowe, wykazuje dużą biozgodność z substancjami tłuszczowymi zawartymi w skórze. Znakomicie nawilża i natłuszcza skórę oraz stanowi naturalny filtr słoneczny. Woski roślinne mieszaniny związków o różnym charakterze chemicznym. Tworzą warstwę na liściach i owocach, chroniąc przed uszkodzeniami mechanicznymi i nadmiernym parowaniem wody. Na skórę działają kondycjonująco, natłuszczają ją i nawilżają, nie powodując świecenia. Olej Canola szczególnie bogaty w naturalną witaminę E o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym. Squalan doskonale adsorbuje się na skórze, zapobiega utracie wody, nadaje skórze miękkość i elastyczność, wygładza ją, nie pozostawiając tłustego filmu. Olej bawełniany zawiera kwas linolowy, dzięki czemu ogranicza utratę wody z naskórka i pozwala utrzymać naturalną ochronną barierę skóry. Zawiera także fitosterole i dużą zawartość naturalnych tokoferoli, które pełnią funkcję antyoksydacyjną. Posiada właściwości zmiękczające, odbudowuje naturalną lipidową warstwę w przypadku skóry suchej. Wosk z oliwek chroni skórę przed szkodliwymi czynnikami środowiska i zbyt dużą utratą wody. Mocznik związek biogenny, element NMF-u. Stanowi część składową naturalnego płaszcza lipidowego skóry. Jest powszechnie stosowany w minimalizowaniu dysfunkcji skóry związanych z nadmierną suchością. Kwas mlekowy zaliczany do alfa-hydroksykwasów. Korzystnie wpływa na naskórek, skórę właściwą i mieszki włosowe, ułatwiając zatrzymanie wody. Gliceryna w naturalny sposób osłania skórę, przenikając do przestrzeni międzykomórkowych, gdzie wiąże ilość wody niezbędną do zachowania prawidłowego nawilżenia skóry. Nawilżanie z Pharmaceris A Właściwości skóry suchej ma zazwyczaj skóra wrażliwa. Często się zdarza, że przesuszona, nieodpowiednio pielęgnowana skóra z czasem się uwrażliwia, ponieważ uszkodzona bariera hydro-lipidowa przepuszcza więcej czynników drażniących i zaburzeniu ulegają mechanizmy odpornościowe i regeneracyjne skóry. Dlatego wśród preparatów do pielęgnacji skóry wrażliwej można znaleźć wiele dobrych substancji nawilżających, które dbają o odpowiednie nawodnienie skóry już na poziomie oczyszczania nie naruszając bariery ph. Preparaty z gamy Pharmaceris A przeznaczone są do pielęgnacji cery nadwrażliwej, skłonnej do alergii i podrażnień. Zostały przebadane klinicznie i dermatologicznie na osobach ze skłonnościami do chorób alergicznych skóry w niezależnych instytutach i uzyskały opinię kosmetyków bezpiecznych i delikatnych. Zawierają innowacyjne, zaawansowane naukowo formuły: Immuno-Prebiotic oraz Leukine-Barrier, ukierunkowane na regulację systemu immunologicznego skóry oraz łagodzenie podrażnień. Dzięki nim stymulują wzrost ochronnej, fizjologicznej mikroflory naskórka, zmniejszając nadwrażliwość skóry. Przy szczególnej suchości skóry warto sięgnąć po następujące preparaty z serii Pharmaceris A : farmacja praktyczna 7-8/

38 dermokosmetyki R E K L A M A NOWOŚĆ PHYSIOPURIC-GEL Nawilżający fizjologiczny żel do mycia twarzy i oczu szczególnie polecany do skóry wrażliwej, suchej ze skłonnością do podrażnień. Łagodnie oczyszcza skórę, minimalizując wystąpienie podrażnień. Delikatna baza myjąca, bez zawartości mydła oraz środków drażniących, jest zgodna z fizjologicznym ph skóry i nie narusza jej naturalnej bariery ochronnej. Wosk z mango oraz Glucam wzmacniają naturalny płaszcz hydrolipidowy skóry, alantoina i D-pantenol koją i łagodzą istniejące podrażnienia. Żel wykazuje wysoki stopień tolerancji, nie wysusza naskórka, zapewniając skórze nadwrażliwej i suchej wysoki komfort stosowania. Formuła duoaktywna z wodą lub bez użycia wody. Wyjątkowo łagodny i bezpieczny, bez parabenów, alergenów, mydła, SLS, SLES, barwników i kompozycji zapachowej. VITA-SENSILIUM Lekki krem głęboko nawilżający do twarzy SPF 20 krem do codziennej pielęgnacji skóry z tendencją do odwodnienia i przesuszenia. Długotrwale nawilża, wygładza oraz przywraca skórze miękkość i elastyczność. Wyselekcjonowane substancje nawilżająco-odżywcze (zielona alga, Glucam, ekstrakt z trawy azjatyckiej, wosk z oliwek) wzmacniają płaszcz hydrolipidowy skóry i chronią przed odwodnieniem oraz przesuszeniem naskórka w wyniku działania niekorzystnych czynników zewnętrznych. Filtr SPF 20 chroni skórę przed działaniem UV. Pharmaceris E emolienty Dla skóry suchej, bardzo suchej, atopowej i skłonnej do łuszczenia się oraz podrażnień rekomendowane są emolienty. Jest to grupa biologicznie obojętnych produktów, które zapobiegają suchości skóry poprzez działanie nawilżające, przeciwzapalne i przeciwświądowe. Preparaty te pomagają w odtworzeniu bariery hydrolipidowej, uzupełniając obecne w skórze lipidy międzykomórkowe oraz substancje wiążące wodę w naskórku. Tworzą na skórze warstwę okluzyjną (ochronną). EMOLIACTI Kremowa emulsja do ciała dostarcza skórze substancje odżywcze niezbędne do prawidłowego nawilżenia i regeneracji. Lanolina zapewnia odbudowę płaszcza hydrolipidowego skóry, redukując wysuszenie i łuszczenie. Emulsja natychmiastowo łagodzi uczucie ściągnięcia i dyskomfort suchej skóry. EMOLIACTI Emolientowy krem odżywczy na noc synergiczne działanie aktywnych emolientów przywraca nawilżenie głębokich warstw naskórka, nadając skórze miękkość i elastyczność. Specjalistyczna receptura kremu, wzbogacona kompleksem lipidowym naśladującym składem i strukturą naturalny płaszcz hydrolipidowy skóry, pomaga uzupełnić braki w naturalnej naskórkowej warstwie ochronnej. EMOLIACTI Emolientowy krem nawilżający na dzień z SPF 20 ma silne właściwości nawilżające, zmiękczające, wygładzające i delikatnie natłuszczające. Zastosowane w nim aktywne emolienty osłaniają skórę, jednocześnie stymulując w niej procesy odnowy i regeneracji. Wysoki filtr chroni skórę przed wysuszającym działaniem promieni UV. Ochrona naczynek z Pharmaceris N Skóra naczynkowa jest cienka i delikatna, dlatego potrzebuje intensywnego nawilżania. Ważnym etapem jej pielęgnacji jest delikatne oczyszczanie za pomocą łagodnych środków, które koją i nawilżają skórę, zmniejszają zaczerwienienia i uczucie ściągnięcia. Z gamy Pharmaceris N, przeznaczonej do pielęgnacji cery naczynkowej, warto polecić zwłaszcza: VITA- CAPILARIL Krem nawilżająco-wzmacniający do twarzy SPF 20 dzięki synergicznemu działaniu wosku z oliwek i gliceryny penetruje w głąb skóry, wiążąc i trwale utrzymując wodę w naskórku. Ekstrakt ze złotej algi wzmacnia hydrolipidowy płaszcz ochronny skóry, zapobiegając nadmiernemu ubytkowi wilgoci. Witamina PP działa wzmacniająco na naczynia krwionośne, a kompleks tiotainy i tioproliny (posiadający zgłoszenie patentowe) neutralizuje wolne rodniki. Filtr SPF 20 chroni ją przed działaniem UV. Nawilżanie cery tłustej z Pharmaceris T Koniecznie trzeba pamiętać, że skóra tłusta, mieszana i trądzikowa również wymaga nawilżania. Stosowanie zbyt mocno wysuszających środków może z czasem doprowadzić do jej przesuszenia. Nowoczesne preparaty do tego typu skóry mają podwójne działanie: ograniczają wydzielanie sebum i łagodzą stany zapalne, jednocześnie dbając o odpowiedni poziom nawilżenia. W linii Pharmaceris T, przeznaczonej do pielęgnacji skóry trądzikowej, można polecić między innymi: OCTOPIROX Kojący krem do twarzy koi, nawilża i natłuszcza skórę łojotokową oraz skłonną do nadmiernego łuszczenia się, szczególnie wokół skrzydełek nosa, między brwiami, na czole i w okolicy ust. Krem ogranicza nadmierne rogowacenie skóry, przywraca równowagę mikroflory naskórka i zmniejsza podrażnienia. SEBOMATT MOISTATIC Krem intensywnie nawilżający na dzień i na noc ma silne właściwości odżywcze i łagodzące. Polecany do pielęgnacji skóry ze skłonnością do łojotoku, powstawania zaskórników, z rozszerzonymi porami. Ekstrakt z błękitnej algi intensywnie łagodzi podrażnienia i stany zapalne, mikrogąbeczki wchłaniają nadmiar sebum. Biomimetyczny kompleks wspomaga odbudowę naturalnej funkcji ochronnej skóry, dzięki czemu zapewnia jej długotrwałe nawilżenie. Nawilżanie z apteki Preparaty dermokosmetyczne zawierają formuły, które w kompleksowy sposób dbają o nawilżenie różnych rodzajów skóry. Co ważne, ich działanie jest synergiczne z innymi aktywnymi składnikami, które odpowiadają na charakterystyczne potrzeby danej cery i rozwiązują jej problemy. To bardzo ważne, bo wiele osób klientów aptek nie docenia wagi nawilżenia dla zachowania dobrej kondycji skóry, np. trądzikowej i sięga po inne, bardziej agresywnie i wybiórczo działające produkty, które mogą doprowadzić do przesuszenia skóry lub pogłębić ten stan. Warto też podkreślać rolę emolientów w nawilżaniu, które mogą być stosowane nawet jako okresowa kuracja nawilżająca, np. po słońcu. Co ważne ochrona UV to też jeden z czynników hamujących utratę wilgoci, dlatego latem zwracajmy na to szczególną uwagę stosując kremy Podyskutuj o tym na forum! 38 farmacja praktyczna 7-8/2013

39 dermokosmetyki farmacja praktyczna 7-8/

40 Nauka żeglowania Metamorfoza Pani Joanny Pawłowskiej, farmaceutki z bydgoszczy, pokazała, że styl marynistyczny jest wyjątkowo twarzowy. mocne akcenty kolorystyczne uwypukliły urodę bohaterki. Makijaż Sergiusz Osmański, wizażysta Panią Joasię namówiliśmy na czerwone usta, które stanowiły clou całego make-upu. Czerwień idealnie pasowała do stylizacji o charakterze marynarskim. Rozbudowaliśmy też kreskę nad załamaniem oka przy użyciu granatowej kredki, która pięknie podkreśliła tęczówkę. Cerę wymodelowaliśmy bronzerem i dodaliśmy odrobinę rozświetlacza. Pani Joasia przed metamorfozą Fryzura Tomasz Burkacki, fryzjer Pani Joanna potrzebowała jedynie nasycenia naturalnego koloru przy nasadzie włosów. Wprowadzenie jaśniejszego refleksu na końcówkach oraz przy twarzy zdecydowanie doświetliło jej rysy. Zachowałem piękne, długie i kobiece włosy. Jedynie lekkim szlifem nadałem im więcej objętości i lekkości. Sesja Julia Dunin, fotograf Z bohaterką miałam świetny kontakt podczas sesji, co ułatwiło pokazanie na fotografiach jej otwartości i pogody ducha. Od początku wiedziałam, że z takim uśmiechem zdjęcia wyjdą świetnie! Look Pani Asi rodem z Saint-Tropez podsunął nam myśl, by część sesji zrobić na basenie, co okazało się strzałem w dziesiątkę. Sporo zdjęć zrobiliśmy też na otwartym powietrzu przy pobliskim jeziorze. Pani Asia w obydwu lokalizacjach świetnie się sprawdziła jako modelka.

41 KONKURS! Metamorfozy z Kiedy wsiadłam do pociągu mającego zawieźć mnie na Metamorfozy, umierałam ze strachu. Za to w pociągu powrotnym towarzyszyły mi już tylko szeroki uśmiech oraz zaciekawione spojrzenia współpasażerów. Mogę śmiało powiedzieć, że to była jedna z najprzyjemniejszych przygód w moim życiu. Współtowarzyszki zmagań oraz ekipa organizatorów to tak wspaniali ludzie, że żałuję odległości na mapie, która nas wszystkich dzieli. Osobom, które wykonały moją Metamorfozę, pragnę podziękować i powiadomić je, że trzymam się wszystkich rad, tak jak obiecałam! Dziękuję w imieniu swoim i swojego męża, który dzięki tej przygodzie ma w domu gwiazdę! Joanna Pawłowska Ekipa Metamorfoz: Tomasz Burkacki fryzjer Sergiusz Osmański wizażysta Julia Dunin fotograf

42 życie jest piękne autor: Adam Chowański stylista W stylu marynarskim R E K L A M A Metamorfozę pani Joanny Pawłowskiej nieprzypadkowo publikujemy w wydaniu wakacyjnym. Tematem przewodnim stylizacji jest bowiem styl marynarski, który kojarzy się z letnim wypoczynkiem. Klimat rodem z przystani luksusowych jachtów w Saint-Tropez uzyskamy, łącząc trzy kolory: niebieski, biały, czerwony oraz charakterystyczne dodatki: apaszkę, torbę w pasy oraz okulary przeciwsłoneczne. Pani Joanna ma bardzo kobiecą sylwetkę w kształcie litery A (ten typ figury inaczej nazywamy gruszką ). Nasza bohaterka zdradziła nam, że nie jest do końca zadowolona ze swoich szerokich bioder oraz masywnych ud. Postanowiliśmy więc temu zaradzić. Wybraliśmy sukienkę z trapezowatym dołem oraz z wyżej zaznaczoną talią. Z kolei apaszka wokół szyi poszerza optycznie górne partie ciała, wyrównując tym samym proporcje. Buty na wysokim obcasie wysmuklają całą sylwetkę oraz ładnie eksponują zgrabne nogi naszej bohaterki. Dodatkowo, czerwona barwa butów stanowi interesujący, kontrastowy punkt całej stylizacji. Wskazówki dla sylwetki A Fasony odpowiednie dla tego typu figury. Dobierając kroje i fasony dla figury typu gruszka, należy pamiętać, aby zamaskować krągłe kształty bioder i ud oraz, dla równowagi, poszerzyć linię ramion, optycznie powiększyć objętość biustu i podkreślić wcięcie w talii. Jak wyeksponować górną część ciała? Właściwości powiększające posiadają szerokie i rozłożyste kołnierze, wszelkie marszczenia na wysokości piersi, żaboty, duże naszyjniki oraz pagony na ramionach. Idealny dekolt dla sylwetki A ma kształt łagodnej łódki. Panie o figurze gruszki mogą wybierać bluzki z rękawami kimonowymi oraz o długości 3/4. Jak dobierać dolne elementy garderoby? Najlepsze będą rozkloszowane spódnice i sukienki z lekko opływającego materiału, spodnie w kant o prostej lub nieco rozszerzanej nogawce, podwyższony stan i szersze paski noszone na wysokości talii. Jak optycznie zmniejszyć biodra? Aby optycznie zmniejszyć rozmiar bioder i ud wystarczy wybierać doły w ciemniejszych i stonowanych barwach. Niewskazane są natomiast spodnie z zakładkami u góry lub zwężające się ku dołowi (rurki, cygaretki) i spódnice bombki, baskinki oraz Podyskutuj o tym na forum! Zdjęcie: Julia Dunin 42 farmacja praktyczna 7-8/2013

43

44 mieszanki apteczne Ziołowe mieszanki naturalna pomoc w laktacji autor: lek. med. Ireneusz Dulny internista, specjalista medycyny morskiej i tropikalnej Kobieta w czasie karmienia piersią wymaga troskliwej opieki. Szczególnie że proces laktacji łatwo ulega zaburzeniom przez niewłaściwą dietę czy tryb życia. Należy pamiętać, że problemy, które mogą (a nie muszą) się pojawić w czasie karmienia, nie oznaczają zakończenia karmienia. Przydatne w pobudzeniu i podtrzymaniu laktacji mogą być naturalne preparaty ziołowe. Proces wytwarzania mleka przez piersi rozpoczyna się zaraz po porodzie, wraz z odejściem łożyska. Odruch ssania u niemowlęcia jest najsilniejszy w pierwszej godzinie po porodzie. Jeśli nie ma przeciwwskazań (np. trudny poród) osesek powinien zostać położony przy piersi mamy bezpośrednio po porodzie. Bodziec, który powoduje pierwszy wypływ pokarmu, to ssanie. Aby proces karmienia przebiegał prawidłowo, należy podać dziecku brodawkę sutkową wraz z częścią otoczki. Tym sposobem niemowlę, dzięki naciskowi warg, języka, dziąseł może samo R E K L A M A regulować ilość wypływającego mleka. Zdarza się jednak, że proces laktacji nie zostanie prawidłowo zainicjowany (często z przyczyn niezależnych od matki). Może wynikać to np. z choroby noworodka lub zbyt wczesnego porodu (u wcześniaków odruch ssania może nie być jeszcze wykształcony). W tym celu stosuje się stymulację laktacji. Jednym ze sposobów jest przystawianie matce do piersi zdrowego dziecka, u którego odruch ssania jest dobrze ukształtowany. Jednak w takich okolicznościach występują silne utrudnienia, wynikające z tego, iż matka, często przygnębiona i zaniepokojona, nie potrafi lub nie chce karmić obcego dziecka. Aby w okresie karmienia proces laktacji przebiegał prawidłowo, mama powinna dbać o dietę i tryb życia. Istotny element menu to warzywa i owoce. Kolejnym ważnym punktem żywienia karmiącej mamy są produkty zbożowe, z pełnego przemiału (pełnoziarniste i ciemne odmiany pieczywa, ryżu, mąki). Zawierają duże ilości błonnika zapobiegającego zaparciom. Są także bogate w minerały. Kolejną ważną grupą produktów jest nabiał. To cenne źródło wapnia dzięki niemu kości dziecka będą się prawidłowo rozwijały. Dla matki karmiącej ważne jest chude mięso czerwone źródło żelaza i witamin z grupy B. Nie powinna ona zapominać także o rybach zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe. Korzystnie wpływają one na rozwój układu nerwowego maluszka. Nie unikajmy żadnej grupy produktów po urodzeniu dziecka, ale starajmy się pamiętać, co jemy i kiedy. Dzięki temu, jeśli maluszka boli brzuch, ma biegunkę lub jest marudny, łatwiej stwierdzimy, co wywołało taki stan. Kolejny ważny element diety to płyny. Kobieta powinna przyjmować co najmniej 2 litry płynów dziennie. Może to być woda, soki naturalne (najlepiej niesłodzone), a także herbatki 44 farmacja praktyczna 7-8/2013

45 mieszanki apteczne ziołowe lub owocowe. Raczej odradza się mocną herbatę, kawę oraz napoje energetyzujące (ze względu na zawartość kofeiny i teiny). Pamiętajmy także, że kawa i herbata mają właściwości odwadniające, a nie nawadniające. Alkohol podczas karmienia piersią jest zakazany. Każda ilość może być dla malucha niebezpieczna. Alkohol w szybkim czasie przedostaje się do pokarmu matki, a co za tym idzie do organizmu dziecka. Wsparciem dla kobiety karmiącej są za to odpowiednio dobrane mieszanki ziołowe. Anyż (Pimpinella anisum) Owoce anyżu (Fructus Anisi) zawierają olejek eteryczny 1,5-3%, 28% tłuszczu, a także białka i cukry. Jest to jedna z najstarszych roślin leczniczych na świecie. Pobudza działanie wszystkich gruczołów wydzielania wewnętrznego, w tym także gruczołów mlecznych. Napar z anyżu podaje się w celu pobudzenia laktacji u karmiących matek. Wykazuje działanie ściągające i przeciwzapalne. Koper włoski (Foeniculum vulgare Mill.) Jego owoce zawierają 6% olejków, flawonoidy, związki białkowe, olej tłusty. Koper włoski ma działanie mlekopędne, a dodatkowo działa wiatropędnie i rozkurczowo, zapobiegając kolkom u dziecka. Dobrze jest, jeżeli mieszanki ziołowe tego typu zawierają także składniki działające odprężająco i uspokająco, jak np. melisa i lipa. Liść melisy (Melissa officinalis) Zawiera olejki eteryczne: cytral, cytronelal, garbniki i kwasy trójterpenowe. Wykorzystywane jest działanie uspokajające melisy. Kwiatostan lipy (Tilia cordata Mill.) Surowcem leczniczym są całe kwiatostany. Kwiat lipy zawiera flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), garbniki, olejki eteryczne, kwasy organiczne, witaminę PP oraz śluz. Lipa działa odprężająco. Bardzo uatrakcyjnia smak naparu laktacyjnego. Dzięki odpowiedniej diecie, trybowi życia oraz przy wsparciu mieszanek ziołowych mamy szansę sprawić, że okres karmienia przebiegał będzie spokojnie i Podyskutuj o tym na forum! R E K L A M A

46 kuchnia farmaceutyczna Odchudzamy przepisy Olga Kwiecińska, Agata Ziemnicka prowadzące program Szczypta smaku nadawany w TVN Style w soboty i niedziele ok. godziny 11 Drodzy Farmaceuci! Upalne lato jest czasem, w którym chętnie sięgamy po potrawy lekkie i pełne warzyw. To dobra okazja, aby wprowadzić do swojego menu dania niskokaloryczne. Proponujemy Państwu odchudzanie klasycznych przepisów. Przyrządzone według nich dania smakują tak jak oryginalne potrawy, ale mniej tuczą. Zamiast smażonego kurczaka z podsmażanymi ziemniakami i surówką (580 kcal)... Marynowana w mięcie i skórce z cytryny pierś z kurczaka z bobem (250 kcal) Składniki (na pierś z kurczaka): 4 pojedyncze piersi z kurczaka 2 garści posiekanej mięty skórka starta z 1 cytryny 2 łyżki soku z cytryny 4 łyżki oliwy sól i pieprz. Na bób: 500 g młodego bobu 50 g długo dojrzewającej szynki 1 garść posiekanej mięty 1 łyżka słodkiego octu balsamicznego 1 łyżeczka oliwy sól i pieprz. Zamiast zupy pomidorowej z makaronem (124 kcal)... Gazpacho (70 kcal) Składniki (na 4 porcje): 4 duże, dojrzałe pomidory 0,5 żółtej papryki 1,5 czerwonej papryki 1 duży ogórek 1 szalotka 2 ząbki czosnku 0,5 papryczki chilli 500 ml soku pomidorowego 2 łyżki białego octu winnego 2 łyżki soku z cytryny 1 łyżka oliwy z oliwek sól i pieprz. Przygotowanie: Do blendera wrzucamy: obrane pomidory (usuwamy zieloną szypułkę), 3/4 obranego ogórka (bez pestek) i czerwoną paprykę (może być grillowana). Szalotkę i chilli siekamy, wyciskamy czosnek i wszystko dodajemy do warzyw w blenderze. Wlewamy sok pomidorowy i oliwę, doprawiamy solą, pieprzem, sokiem z cytryny oraz octem. Wszystko dokładnie miksujemy. Wstawiamy do lodówki na minimum 2 godziny. Podajemy z pokrojoną drobno resztą ogórka i żółtą papryką. Do każdej porcji podajemy kawałek grillowanego pełnoziarnistego chleba. Przygotowanie: Mięso myjemy, a następnie marynujemy w mięcie zmieszanej z sokiem i skórką z cytryny, oliwą oraz solą i pieprzem. Trzymamy kurczaka w marynacie około 1 godziny. Następnie wkładamy mięso razem z marynatą do rękawa lub torebki do pieczenia, zamykamy szczelnie i pieczemy w nagrzanym do 180 stopni piekarniku przez 20 minut. Bób przekładamy na durszlak, sparzamy wrzątkiem i obieramy ze skórek. Szynkę kroimy na kawałki i podsmażamy na oliwie. Dokładamy bób i podsmażamy dalej przez kilka minut. Dodajemy sól i pieprz. Pod koniec smażenia całość skraplamy octem balsamicznym oraz posypujemy posiekaną miętą. Upieczonego kurczaka podajemy z podsmażonym bobem. 46 farmacja praktyczna 7-8/2013

47 kuchnia farmaceutyczna W kwestiach wina w wakacje wolno (prawie) wszystko. W wakacyjnych okolicznościach można się napić lafita z plastikowego kubeczka przy ognisku. Nie wolno tylko trzymać się kurczowo wakacyjnych miłości smaków poznanych latem. Z zapraszaniem ich do domu, i to z całym inwentarzem, radzę uważać. Wakacyjne grzeszki Jak często słyszę tę historię: Wyobraź sobie, ten winiarz z Korčuli okazał się strasznym oszustem. Dopóki kupowaliśmy u niego wino na wczasach, lał nam do 2-litrowej butelki po coli ambrozję. A gdy ostatniego dnia kupiliśmy specjalnie 5-litrowy kanister, żeby zabrać to wino do domu okazało się, że to nie nadaje się do picia. Cóż, może zabrakło zachodu słońca nad Pupnatską Luką i kalmarów z rusztu. A i 48-godzinna podróż w nagrzanym słońcem bagażniku, dobrze temu uroczemu winu na pewno nie zrobiła. Wszystko to nie oznacza, by w wakacje nie kupować prostych i tanich win wręcz przeciwnie. Gdy już dotrzemy do mitycznej Toskanii, darujmy sobie wielkie brunella i nobile, zapomnijmy o drogich supertoskanach. W miejscowych enotekach dostępne są zazwyczaj ich najmłodsze roczniki, które najczęściej nie nadają się jeszcze do picia. Warto je kupić, bezpiecznie przewieźć do domu i wypić za parę lat. A gdzieś tam, pod Sieną lepiej sięgnąć po trzy razy tańsze rosso z Montalcino czy Montepulciano, po chianti z Colli Senesi za kilka euro będzie na pewno smaczne. Nawet jeśli znajdziemy w nim pewne niedociągnięcia w urlopowym nastroju łatwiej je wybaczyć niż zredukować sobie dysonans poznawczy po tym, jak nie zasmakuje nam wielkie wino za 50 jurków (w dodatku na kempingu akurat nie będą mieli odpowiednich kieliszków). Co zatem pić? Oto moja osobista lista win z regionów przylegających do najczęściej pokonywanych przez nas tras wakacyjnych. Kto przed wjechaniem do strefy euro lubi zanocować na Morawach, może zacząć winiarską część wakacji już pierwszego wieczora. Veltlínské zelené, ryzlinki vlašský i rýnský, a jak ktoś się uprze na czerwone to jeszcze frankovka, svatovavřinecké lub rulandské modré. To wina idealne na lato, niezbyt ciężkie, a jeśli wydamy na butelkę nie mniej niż 150 koron (ok. 25 zł), nie będziemy rozczarowani. Tuż za granicą, po jej austriackiej stronie, zaczyna się Weinviertel, źródło lekkich, pieprznych grüner veltlinerów. Jeśli zaś zaniesie nas do Wiednia, nie omieszkajmy spróbować g mischter satz białych win ze starych parceli, w których uprawia się pomieszane krzewy wielu odmian winogron. Zbaczamy na Węgry? Tym lepiej nie omińmy krainy wulkanów: Somló i Badacsony nad Balatonem, gdzie pić można w zasadzie wszystko. Na Bałkanach czekają na nas genialne słoweńskie białe wina ze Štajerska i Brdy. W Chorwacji pamiętajmy o malwazji na Istrii, bogdanušy na Hvarze, pošipie na Korčuli. Z plavacem malim bądźmy ostrożni wina daje wprawdzie wspaniałe, ale po nocnej schadzce z tą odmianą można stracić bez mała cały dzień plażowania. Spośród blisko 400 autochtonicznych odmian włoskich wymienię tylko te ultrawakacyjne: świeżą i krągłą turbianę z Lugany nad jeziorem Garda, piaskowe verdicchio z okolic Fot. K.Wellman Ankony w Marchii na wschodnim wybrzeżu i rzutkie, nerwowe vermentino z wybrzeża Morza Tyrreńskiego (chyba że zapędzimy się na południe, gdzie powinniśmy pić greco i fiano w Kampanii oraz catarratto i inzolię na Sycylii). We Francji niech nasze myśli biegną ku śródziemnomorskim winom różowym z Prowansji, langwedockiemu picpoul de pinet i, bez względu na nastrój i stan portfela, kieliszkowi szampana na co dzień. W Hiszpanii trzymajmy się win z Ruedy i galicyjskich albariño i treixadury, a w Portugalii zawsze lekko słonego, zwykle młodziutkiego i taniego jak mleko vinho verde. A w ogóle wszelkie wakacje powinno się spędzać w Niemczech, bo trudno o lepsze wino na kanikułę, niż riesling (zupełnie serio kto naprawdę kocha wino, powinien się odważyć i spędzić kilka dni w Rheingau, Nahe, Mittelrhein, we Frankonii czy nad Mozelą: smacznie i niezwykle malowniczo). Tomasz Prange-Barczyński Krytyk winiarski i dziennikarz, współzałożyciel i redaktor naczelny Magazynu WINO, dwumiesięcznika poświęconego kulturze wina ukazującego się od 2002 r. Od lat prowadzi w Radiu PIN cotygodniową audycję winiarską. Jest autorem podręcznika dla winiarskich profesjonalistów Zawód: Sommelier. Sędziuje w konkursach winiarskich, m.in. w Vinitaly w Weronie, Best of Riesling w Niemczech, Vinagora w Budapeszcie czy Vini da Pesce w Jesi. Na co dzień prowadzi kursy wiedzy o winie i komentowane degustacje. farmacja praktyczna 7-8/

48 kultura Kwiat lilii Audrey Tautou, znana z roli Amelii, tym razem pojawia się we francuskim filmie fantasy, który opowiada historię z pogranicza snu i baśni. Idealny na letnie wieczory. Dziewczyna z lilią francuski film fantasy dla dorosłych w reżyserii Michela Gondry ego. Film powstał na podstawie powieści Borisa Viana pt. Piana złudzeń. Colin (Romain Duris) to zamożny wynalazca, autor m.in. pianokoktailu fortepianu, który po naciśnięciu klawiszy serwuje drinki. Kiedy poznaje Chloé (Audrey Tautou), zakochują się w sobie i pobierają. Po powrocie z podróży poślubnej kobieta zapada na tajemniczą chorobę w jej organizmie rośnie lilia wodna. By ratować ukochaną, Colin próbuje wszelkich terapii. Okazuje się, że skuteczne jest jedynie otaczanie jej kwiatami... Dziewczyna z lilią, reż. Michel Gondry, wyst. Romain Duris, Audrey Tautou, Gad Elmaleh, Omar Sy. Dystrybucja: Kino Świat. Premiera: lipiec 2013 mega hit! dvd Z medycyną w tle Serial BBC opowiada historię młodziutkiej położnej, Jenny Lee, która przybywa do Nannatus House klasztoru w jednej z najbiedniejszych dzielnic Londynu. Zostaje miło przyjęta przez zakonnice i zaprzyjaźnia się z innymi położnymi rozrywkową Trixie, wrażliwą Cynthią i inną nowicjuszką, pochodzącą z bogatej rodziny i zagubioną w nowym środowisku Chummy. Poznajemy miejscową społeczność z perspektywy młodej pielęgniarki, która na rowerze odwiedza swoje kolejne pacjentki. Chociaż świat, do jakiego trafia Jenny, jest całkiem różny od tego, do którego przywykła, dziewczyna szybko zanurza się w życiowej plątaninie narodzin, śmierci, romansów i intryg społeczności, którą nauczy się kochać. Z pamiętnika położnej, reż. Philippa Lowethorpe, wyst. Jessica Raine, Miranda Hart, Jenny Agutter, Pam Ferris. Dystrybucja: Best Film. Osoby, które za pośrednictwem strony wyślą na adres: redakcja@farmacjapraktyczna.pl maila z hasłem: PAMIĘTNIK, mają szansę otrzymać film w prezencie. 48 farmacja praktyczna 7-8/2013

49 kultura Amerykanka Płyta It s That Girl Again to idealne połączenie tego, co stało się przez lata znakiem rozpoznawczym wokalistki o polskich korzeniach, czyli perfekcyjnego miksu muzyki pop i jazz ze wszystkim, co jest dziś synonimem dobrej muzyki. It s That Girl Again Basia, Universal Music Group Osoby, które za pośrednictwem strony wyślą na adres: redakcja@farmacjapraktyczna.pl maila z hasłem: BASIA, mają szansę otrzymać płytę w prezencie. Pięknie o miłości Vanessa Paradis to osoba, która w swojej twórczości zawsze oddaje całą siebie, a jej piosenki przepełnione są szczerością. Jej nowy album Love Songs to połączenie zarówno otwartości, jak i intymności. Idealna płyta do słuchania z bliską osobą. Love Songs, Vanessa Paradis, Universal Music Group Osoby, które za pośrednictwem strony wyślą na adres: redakcja@farmacjapraktyczna.pl maila z hasłem: VANESSA, mają szansę otrzymać płytę w prezencie. Siostrzana relacja Ali, po szesnastu latach spędzonych w Stanach, ucieka w środku nocy od niekochanego męża. Emma nie czeka z otwartymi ramionami i wcale nie cieszy się na myśl o rodzinie depczącej jej kremowy dywan. Ali i Emma bardzo chcą, by znów było jak dawniej Czarująca opowieść. Sekrety sióstr, Clare Dowling, Wydawnictwo REMI Osoby, które za pośrednictwem strony wyślą na adres: redakcja@farmacjapraktyczna.pl maila z hasłem: SIOSTRY, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. Rozwiązanie konkursów z nr 5 (65): film DVD Anna Karenina Joe Wright (hasło: ANNA): Magdalena Michalik płyta Time Rod Steward (hasło: ROD): Aneta Skopczyńska książka Perska żona Laura Fitzgerald (hasło: ORIENT): Bogusław Jabłoński płyta The Shocking Miss Emerald Caro Emerald (hasło: MISS): Katarzyna Wolska książka Chustka Joanna Sałyga (hasło: CHUSTKA): Adrian Orłowski Zapraszamy do udziału w naszych konkursach! Wejdź na stronę: Lektura na wakacje Zabierz dziecko w miasto! Chcesz wiedzieć, dokąd warto wybrać się z młodszym, a gdzie ze starszym dzieckiem? Które kawiarnie mają kącik dla maluchów? Gdzie w weekend odbywa się impreza plenerowa dla najmłodszych? Wejdź na: Polecamy kolejną książkę znanej podróżniczki Beaty Pawlikowskiej. Tym razem Pani Beata wędruje po Jawie. BEST- SELLER! Blondynka na Jawie to kontynuacja książki Blondynka na Bali, opisująca wspomnienia autorki z pobytu na indonezyjskiej wyspie. Obowiązkowa pozycja w biblioteczce każdego miłośnika literatury podróżniczej. Nawet jeżeli nie wyjeżdżamy na wakacje, czytając możemy się przenieść w jeden z najpiękniejszych rejonów świata. Czynny wulkan, nieznośny francuski naukowiec zafascynowany esejami, rajska wioska i spotkanie z braminem. Słodko pachnące migdałowce, pola ryżowe, emocje i przygody. Autorka pisze o swojej książce: Nowy Rok zaczęłam na Jawie. Przejechałam przez góry, lasy i pola ryżowe, weszłam na szczyt czynnego wulkanu, żeby zajrzeć do wnętrza ziemi. Spędziłam kilka dni z nieznośnym francuskim naukowcem, który uwielbiał eseje i biusty. Z Jawy wróciłam na Bali. Trafiłam do wioski ludzi Króla Bez Głowy, na tradycyjny pogrzeb i do raju. Poznałam bramina kapłana z najwyższej kasty i przez wiele godzin rozmawialiśmy o ludzkiej duszy, cywilizacji i religii. Miesiąc samotnej wyprawy do Indonezji. Blondynka na Jawie, Beata Pawlikowska, Wydawnictwo National Geographic Osoby, które za pośrednictwem strony wyślą na adres: redakcja@farmacjapraktyczna.pl maila z hasłem: JAWA, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. REKLAMA farmacja praktyczna 7-8/

50 krzyżówka R E K L A M A Rozwiązaniem krzyżówki z nr 5 (65) Farmacji Praktycznej jest hasło: RANIGAST FAST SZYBKO W PŁYNIE ZGAGA ZGINIE. Miksery stojące ufundowane przez producenta leku Ranigast Fast otrzymują: Izabela Jurdziak, Dorota Bajarakowska, Wioletta Michalik, Ewa Mrzygłód, Przemysław Krynicki, Beata Aszurkiewicz, Justyna Żabo, Emilia Wilczak, Marianna Czepczor, Kamila Lewandowska, Maria Kirschner-Smok, Iwona Urbańska, Magdalena Spirkowicz, Elżbieta Gońda, Kinga Tomicka, Patrycja Piwińska, Jan Węgrzynowski, Beata Potratz, Marcin Kutny, Karolina Agata Filip. ZUR/139/ Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie: Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 10 zestawów kosmetyków Stara Mydlarnia, ufundowanych przez producenta suplementu diety żuravit Complex. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 31 sierpnia 2013 r. na adres: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, Warszawa, z dopiskiem: Farmacja Praktyczna lub na adres redakcja@farmacjapraktyczna.pl Imię i nazwisko:... Dokładny adres: Telefon:... Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U r. Nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do Grupy Polpharma. Każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Podanie danych jest dobrowolne. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. w określonych powyżej celach. Wyrażam zgodę* na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną. Data:... Podpis:... *) W przypadku niewyrażenia zgody na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną prosimy o przekreślenie oświadczenia zgody. Wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych jest natomiast niezbędne do wpisania osoby do bazy danych Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. 50 farmacja praktyczna 7-8/2013

51

52 w płynie, zgaga zginie! Ranigast Fast (Ranitidinum). Skład i postać: 1 tabletka musująca zawiera 150 mg ranitydyny w postaci ranitydyny chlorowodorku. Wskazania: Objawowe leczenie dolegliwości dyspeptycznych takich jak: zgaga, niestrawność, nadkwaśność, nie związanych z chorobą organiczną przewodu pokarmowego. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli i dzieci powyżej 16 lat: 1 tabletka na dobę. Maksymalnie po 1 tabletce dwa razy w ciągu doby. Tabletkę należy rozpuścić w ½ szklanki wody, poczekać do całkowitego rozpuszczenia, a następnie wypić przygotowany roztwór. W przypadku gdy objawy dyspeptyczne utrzymują się dłużej niż 14 dni, należy zweryfikować diagnozę. U pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) dochodzić może do zmniejszenia wydalania ranitydyny i zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi. U tych pacjentów dobowa dawka ranitydyny wynosi 150 mg. U pacjentów przewlekle dializowanych należy podać ranitydynę w dawce 150 mg bezpośrednio po dializie. Nie stosować produktu u dzieci w wieku poniżej 16 lat. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na ranitydynę lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Porfiria. Fenyloketonuria. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Przed rozpoczęciem leczenia ranitydyną u pacjentów z chorobą wrzodową żołądka należy wykluczyć nowotworowy charakter choroby (szczególnie dotyczy to osób w średnim lub podeszłym wieku, u których dolegliwości dyspeptyczne nie występowały wcześniej lub zmieniły się), ponieważ leczenie ranitydyną może maskować objawy raka żołądka i opóźnić rozpoznanie. Produkt należy stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek i (lub) wątroby. Ranitydyna jest wydalana przez nerki i dlatego u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek należy zmniejszyć dawkę dobową leku. Istnieją rzadkie doniesienia kliniczne sugerujące, że ranitydyna może wywołać ostre napady porfirii i dlatego należy unikać stosowania produktu u pacjentów z ostrą porfirią w wywiadzie. Pacjenci leczeni jednocześnie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi i ranitydyną powinni być poddawani regularnej kontroli. Dotyczy to szczególnie pacjentów w podeszłym wieku oraz pacjentów z chorobą wrzodową w wywiadzie. Produkt zawiera sorbitol, który może powodować podrażnienie żołądka i biegunkę. Ze względu na zawartość sodu produkt należy stosować ostrożnie u pacjentów na diecie niskosodowej. Ze względu na zawartość aspartamu produktu nie należy stosować u chorych na fenyloketonurię. Ze względu na zawartość sorbitolu nie należy stosować u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją fruktozy. Działania niepożądane: Częstość działań niepożądanych została uporządkowana według grup układwo narządowych zgodnie z terminologią MedDRA: często ( 1/100 do <1/10); niezbyt często ( 1/1 000 do <1/100); rzadko ( 1/ do <1/1 000); bardzo rzadko (<1/10 000). W czasie leczenia ranitydyną stwierdzano występowanie poniższych działań niepożądanych. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych. Rzadko: przemijające zmiany aktywności enzymów wątrobowych. Bardzo rzadko: zapalenie wątroby przebiegające z żółtaczką lub bez żółtaczki. Zaburzenia żołądka i jelit. Niezbyt często: bóle brzucha, zaparcia, nudności (objawy te przeważnie przemijają podczas leczenia). Bardzo rzadko: ostre zapalenie trzustki, biegunka. Zaburzenia krwi i układu chłonnego. Bardzo rzadko: przemijające zmiany w obrazie krwi (zmniejszenie liczby leukocytów i płytek krwi, agranulocytoza, pancytopenia, niedokrwistość aplastyczna, czasami z częściowym lub całkowitym zahamowaniem czynności szpiku). Zaburzenia układu immunologicznego. Rzadko: reakcje nadwrażliwości, które występowały czasami po podaniu pojedynczej dawki leku (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, gorączka, skurcz oskrzeli, obniżenie ciśnienia krwi, ból w klatce piersiowej). Bardzo rzadko: wstrząs anafilaktyczny. Zaburzenia serca. Bardzo rzadko: bradykardia i blok przedsionkowo komorowy. Zaburzenia układu nerwowego. Bardzo rzadko: bóle głowy (czasami silne) i zawroty głowy, przemijające ruchy mimowolne. Zaburzenia psychiczne. Bardzo rzadko: pobudzenie, dezorientacja, depresja, omamy (zwłaszcza u pacjentów ciężko chorych i w podeszłym wieku). Zaburzenia oka. Bardzo rzadko: niewyraźne widzenie. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej. Rzadko: wysypka skórna. Bardzo rzadko: rumień wielopostaciowy, łysienie. Zaburzenia naczyń. Bardzo rzadko: zapalenie naczyń. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi. Bardzo rzadko: ginekomastia i przemijająca impotencja u mężczyzn. Zaburzenia mięśniowo szkieletowe i tkanki łącznej. Bardzo rzadko: bóle stawów i mięśni. Zaburzenia nerek i dróg moczowych. Rzadko: zwiększenie stężenia kreatyniny w osoczu (zazwyczaj nieznaczne, wraca do normy podczas leczenia). Bardzo rzadko: ostre śródmiąższowe zapalenie nerek. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek dostępny bez recepty. ChPL z dnia r. RAN-MAX/202/